ŹrÓdŁa informacji o stanie zdrowia...
TRANSCRIPT
Epidemiologia opisowa
Małgorzata Kowalska
Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM
Katowice 2017
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY
/ definicja wg WHO, 1948 /
• Uwarunkowania genetyczne
• Uwarunkowania środowiskowe
• Własne zachowania i poprzednie doświadczenia
?
? Migracje ludności
wg International Organization for Migration, www.iom.int
Triada opisowa
Kto?
Gdzie? Kiedy?
Osoba
• wiek
• płeć
• grupa etniczna
• stan cywilny
• zawód
• sytuacja społeczno-ekonomiczna
• zachowania
Miejsce
• kraj
• województwo
• miasto
• wieś
• dzielnica
Uśrednione wartości surowego współczynnika chorobowości
hospitalizowanej z powodu POChP (J41–J44 wg ICD-10) w populacji
osób 19 i więcej lat (n/100 000), województwo śląskie,
wartość uśredniona za okres 2000—2011.
wg Niewiadomska E. rozprawa doktorska SUM 2015
Czas• zmienność w czasie lub stabilność
• zmiany krótko terminowe (dobowe)
• zmiany sezonowe
• trendy sekularne
Średniodobowa liczba zgonów a sezon 2001-
2002, ŚląskKowalska 2007
ChUK
ChUO
ZNzima wiosna lato jesień
0
5
10
15
20
25
30
35
śred
nia
dzie
nna
liczb
a zg
onów
Model badania opisowego
populacja choroba wsk. narażenia
A (NA osób) a/NA brak
brak możliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują
Źródła informacji o stanie zdrowia populacji
• dane z badań
• cel badania, finansepierwotne
• dane ze statystyk medycznych i demograficznych
• cel badania, finanse, dostępność danych
wtórne
Piramidy demograficznewg Haupt i Kane 1991
Progresywna -
Kenia
Regresywna –
USA
Stacjonarna -
Dania
Struktura wg wieku i płci - Polska
‘Drugie przejście demograficzne’
Zmiany demograficzne manifestujące się:
• spadkiem liczby urodzeń oraz liczby zawieranych małżeństw
• Przesuwaniem średniego wieku rodzenia pierwszego i kolejnych dzieci starsi
• Przesuwaniem średniego wieku zawierania związków małżeńskich starsi
• Wzrostem liczby rozwodów i związków nieformalnych
‘Nowa demografia Europy’
Spadek przyrostu naturalnego
Migracja
Niska płodność
(≤ 1,5)
Wydłużanie życia
wg van. D. Kaa 2003
Nastąpiły zaburzenia w
zastępowalności pokoleń
Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie życia
• Współczynnik przyrostu naturalnego(Urodzenia żywe - zgony) x k (=1000)
Liczba ludności
• Przeciętne dalsze trwanie życia (0 lat; 40 lat; 60…lat)
• HALE /Healthy Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie życia w zdrowiu (0 lat; 40 lat; 60…lat)
Przyrost naturalny
2011 r.
Dane wg GUS
Zadanie 1
Na podstawie dostępnych danych określ :
wielkość przeciętnego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn w Polsce w wieku 0 oraz 60 lat – czy są różnice pomiędzy mieszkańcami miast i wsi?
Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej
• Kryterium największej umieralności
choroby układu krążenia
choroby nowotworowe
zewnętrze przyczyny zachorowania i zgonu
• Kryterium największych kosztów społecznych
(długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)
Kryterium największej umieralności
• Umieralność (ogólna i specyficzna)
• Śmiertelność
• Umieralność proporcjonalna – struktura zgonów
Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób
i Problemów Zdrowotnych
• Rewizja Dziesiąta ICD-10
• Kategorie 3-znakowe
• 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących
• Choroba zasadnicza – stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej
ICDVersion 2007
www.who.int – HFA Database
Umieralność niemowląt
• Umieralność wczesna – liczba zgonów niemowląt w wieku 0-27 dni w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/
• Umieralność późna – liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni-11miesięcy w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/
• Umieralność okołoporodowa – liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/
• Współczynnik martwo urodzonych – liczba urodzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/
Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Umieralność niemowląt
UN = (Liczba zgonów niemowląt / liczba urodzeń żywych) * 1000
0
5
10
15
20
1990 1995 2000 2005 2010
Republika Czeska Niemcy Polska
Słowacja Ukraina
dane wg HFA dB
dane wg GUS
Główne przyczyny zgonuzależą również od wieku
wg WHO,2003
Standaryzowane mierniki stanu zdrowia
• standaryzowane współczynniki zapadalności, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych
• są niezależne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania
• najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób
układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r/dane wg WHO 1987 r./
Kraj Wartość surowa
współczynnika
umieralności
Standaryzowany
względem wieku
współczynnik
umieralności
Współczynniki szczegółowe
według wieku
45 –54 lat 55 – 64 lat
Finlandia 491 277 204 631
Francja 368 164 97 266
Japonia 247 154 95 227
Egipt 192 299 301 790
Meksyk 95 163 132 327
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób
układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r/dane wg WHO 1987 r./
Kraj Wartość surowa
współczynnika
umieralności
Standaryzowany
względem wieku
współczynnik
umieralności
Współczynniki szczegółowe
według wieku
45 –54 lat 55 – 64 lat
Finlandia 491 277 204 631
Francja 368 164 97 266
Japonia 247 154 95 227
Egipt 192 299 301 790
Meksyk 95 163 132 327
Zadanie 2
Oblicz standaryzowane współczynniki zachorowań na czerniaka u mężczyzn w Danii przy założeniu, że standaryzacja odbywa się metodą bezpośrednią z użyciem standardowej piramidy świata. Przyjmij liczbę zachorowań wg danych z udostępnionej tabeli
(wg Boniol M, Heanue M)
Lp.Wiek
w latach
Standardowa
populacja europejska
Standardowa
populacja
świata
Standardowa
populacja
kadłubowa*
1 0 1600 2400 -
2 1 – 4 6400 9600 -
3 5 – 9 7000 10000 -
4 10 – 14 7000 9000 -
5 15 – 19 7000 9000 -
6 20 – 24 7000 8000 -
7 25 – 29 7000 8000 -
8 30 – 34 7000 6000 -
9 35 – 39 7000 6000 6000
10 40 – 44 7000 6000 6000
11 45 – 49 7000 6000 6000
12 50 – 54 7000 5000 5000
13 55 – 59 6000 4000 4000
14 60 – 64 5000 4000 4000
15 65 – 69 4000 3000 -
16 70 – 74 3000 2000 -
17 75 - 79 2000 1000 -
18 80 – 84 1000 500 -
19 85+ 1000 500 -
Ogółem 100000 100000 31000
Kryterium największych kosztów
• Klasyczne mierniki stanu zdrowia – umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość
• Syntetyczne mierniki stanu zdrowiaDALY /Disability Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane niesprawnością
QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane jakością
DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość życia skorygowana niesprawnością
PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata życia
PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych oczekiwanych lat życia
HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu
Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 10
Global Burden of Disease
www.who.int
Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych przyczyn w 2002 r. wg WHO
Dane wg European Health Report 2005. Public health action
for healthier children and populations.WHO
Dane o chorobach
• zapadalność
• chorobowość
wg L. Gordis, 2004
Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
1
2
3
4
5
Zadanie 3
Oblicz roczną zapadalność i umieralność na 100000 mieszkańców oraz śmiertelność z powodu zawału mięśnia sercowego w dwóch miastach. Które z miast posiada lepszą sytuację zdrowotną, wyjaśnij dlaczego?
Zgony do uniknięcia /avoidable death/
„Zgony przedwczesne, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a także wysiłkowi personelu medycznego można było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.”
Nowotwory złośliwe –‘zgony do uniknięcia’
Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys.
Polska 301,3 214,7
R.Czeska 641,2 234,2
Dania 633,8 218,7
Węgry 772,2 263,8
Rumunia 240,0 177,9
Szwajcaria 1273,6 152,3
Europa 369,7 185,3
wg HFA Database 2003
Zalety epidemiologicznego badania opisowego
• szacuje częstość, zapadalność lub umieralność w różnych populacjach lub podgrupach, z uwzględnie-niem miejsca oraz wieku osób
• opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w czasie
• nie wymaga dużych nakładów finansowych
Wady epidemiologicznego badania opisowego
• stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości
• zazwyczaj brak danych standaryzowanych
• istnieje możliwość popełnienia błędu wnioskowania
• brak danych o narażeniu uniemożliwia określenie związków przyczynowo-skutkowych
Case plotting
‘mapowanie’ – w odniesieniu do zachorowań lub zgonów z powodu chorób zakaźnych
PRZYKŁAD
1848 John Snow – mapa zgonów z powodu cholery podczas epidemii w Londynie
Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r.
Mężczyźni
śr dla kraju
197,5/100 tys.
Kobiety
śr dla kraju
105,4/100 tys
wg KRN, Kowalska 2008
Standaryzowany wsp. zachorowalności na nowotwory w Polsce w 2005r.
Mężczyźni
śr dla kraju
253,6/100 tys
Kobiety
śr dla kraju
191,8/100 tys
wg KRN, Kowalska 2008
Triada w epidemiologii analitycznej
ZWIĄZEK
GOSPODARZ
ŚRODOWISKO
Zalecana literatura regulamin