Στρατιωτική Ιστορία 197
Post on 07-Dec-2015
208 views
TRANSCRIPT
ww
w.g
no
mo
np
ub
lic
ati
on
s.g
r π
ερ
ίοδ
ος
β1
· τε
ύχο
ς 19
7 ·
ιου
νιο
ς 20
13
· me
dv
d €5
/ χω
ρίς
dvd
€4
ΑΑΕϊΑΝ ΔΡΟ Σ Ο Μ ΕΓΑ ΣDVD #3 Λ , λ Ε Ξ Α Ν Λ Ρ Ο Σ
Ο Μ Ε Γ Α ΣΜ Υ Η Ο Ι Κ \ 1 Ι Ι Ρ \ Γ Μ \ Τ Ι Κ Ο 'Γ
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΕΘ - Η πρώτη επίθεση ίων Βρετανών οιην Τυνησία <1943) ψ p f · ||||||||||||ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ - Η ιεΑειπαία προσπάθεια οπεΠευΟέρωσηΐ rnc θεσσαϋίοΐ (1878) | r ^ J I ι ΓΝΥΚΤΕΡΙΝΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ ΤΗΣ LUFTWAFFE ΠΑΝΠ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ B - L / l B H I qΗ δράση ine Σμηναρχίαα I/NIG 2 ιην περίοδο 1940-1941ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΦΟΝ ΤΡΑΠ - Ο Αυστριακοί άσσοι; ίων υποβρυχίων και η δράση του οιη Μεσόγειο (1915-17)
ΤΕΥΧΟΣ ΧΟΡΙΣ DVD €4 ΤΕΥΧΟΣ ME DVD €5
Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ
051002
Λ '
Γάλλοι στρατιώτες επιτίθενται με κλίμακες και κριούς σε αγγλικά οχυρά. Κατά τιj διάρκεια της εκστρατείας στον Λείγηρα έλαβε χώρα πλήθος πολιορκιών, μικρών και μεγάλων πόλεων, κωμοπόλεων και οχυρών. Οι Γάλλοι πεζοί διακρίθηκαν ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις αυτές (δημοσιεύεται με την άδεια της MiniArt/Plastimodellismo, www.pla.gr- colour plate is courtesy ofMiniArt).
10 Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΛΕΙΓΗΡΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣΗ καταπληκτική ναΠΠική νίκη καιά τον Εκατονιαετιί Π ό λ εμ ο (1 4 2 8 - 2 9 )
22 ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΗ τελευταία προοπάΒεια α π ε Π ε υ Β έ ο ω α η ί m e Οεοοαλίατ: (21 Μαρτίου 1878)
38 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΕΘΗ πρώτη επιχείρπαπ m e β ρ ε τ α ν ι κ ή 8 nc X ip a im c οτην Τυνποία ( M a p n o c 1943)
50 ΝΥΚΤΕΡΙΝΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ ΤΗΣ LUFTWAFFE ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑΗ Option m e l u n v a p x i a c l/NIG 2 m v π ερ ίοδο 1940-1941
62 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «JUST CAUSE»Η α μερ ικανική ε ιο βρ λιί οτον Ππναμά (1 9 8 9 - 1 9 9 0 )
74 ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΝ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣΟι πολεμικέτ: και δ ιπ Π ω μ ο τ ικέ ί ε π ιχ ε ιρ ι ίο εκ : οτο ανατολικό Διναίο (413-411 π.Χ.)
Moviusc ainilec
ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΦΟΝ ΤΡΑΠ0 A u o t p i g k ö c t io ao c των υ π ο β ρ υ χ ίω ν και η δράοη too o m Μ ε ο ό ν ε ι ο
ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΛΟϊΑΣΟρ νάνω ο η . οπλιομόι: και τακτικέτ: ( 6 o c - 1 0 o c αι.)
4106108110112113114
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΠΜΙΕΣ
ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ Β ΙΒΛΙΑ
84
94
ΕΙΔΗΣΕΙΣ r i a v v n c Β ο ρ ο α μ ι κ . Κ α τ ε ρ ί ν α Β α ρ ε Π ά , Π ο ν ι ε ϋ ι κ Κ α ρ ύ κ α π
ΕκδότηςΒασίλειος Στράτος
ΑρχισυντάκτηςΒασίλης Καμπάνης
Συνεργάτες-ΣύμβουλοιΝικόλαος Κολόμβας. Αντιστράτηγος ε.α.Δ ημήτρης Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α., γ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ)ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Αντιουνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Α νάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά · Δ ημήτρης Χριστοδούλου Δ ημήτρ ιος Μ αρκαντωνάτος · Ηλίας Μαγκλίνης Ιάκωβος Χ ονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Α ρεταίος · Ε υάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου «Λάμπρος Ψωμάς Δ ημήτρης Μ πελέζος · Σταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής »Γιώργος Κουφογιώργος Α γγελος Μανσόλας · Αθανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας Β αγγέλης Παππάς · Ε υάγγελος Τάρταρης
Καλλιτεχνική επιμέλειαΠαρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης
Επιμέλεια κειμένωνΧρηστός Ζηκούλης Γιώργος Παπαγεωργίου
ΓραφείαΛέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα
Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: [email protected] www.gnomonpublications.gr
ΣυνδρομέςΕσωτερικού (Ετήσια · 12 τεύχη): 60 Ευρώ
(Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια · 12 τεύχη): 100 Ευρώ
(Εξάμηνη - 6 τεύχη): 50 Ευρώ
Επιταγές (Ταχυδρομικές)ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη «Συνδρομή»
Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμοΒασίλειος Στράτος
ΙδιοκτησίαΓνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ
ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημ οσίευσ η ή η αναπαραγω γή με οπ ο ιο νδή π οτε τρόπο, ά ρ θρ ω ν ή τμημάτω ν ά ρθρω ν το υ π ερ ιοδ ικού , χω ρίς τη ν έγγρ α φ η ά δ ε ια του εκδ ό τη . Οι εκφ ρ α ζό μ ενες σ τα ενυπ όγραφ α ά ρ θ ρ α απ όψ εις, δ εν τα υ τ ίζο ν τα ι κ α τ ’ ανάγκη με τη ν άποψη του π ερ ιοδ ικού . Λ όγω σ τεν ό τη τα ς χώ ρου, το π ερ ιοδ ικό δ ια τη ρ ε ί το δ ικαίω μα π ερ ικοπ ής τω ν επ ισ τολώ ν π ου σ τέλ νου ν οι αναγνώ σ τες εφ ό σ ο ν δ ε ν α λλο ιώ νετα ι το νόημά τους .
ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΓΓΡΑΦ0-ΦΠΤΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠ0ΖΗΜΙ0ΣΕΙΣΗ Ελλάδα ουδέποτε παραιτήθηκε από τις
διεκδικήσεις της κατά της Γερμανίας σχετικά με το κατοχικό αναγκαστικό δάνειο ή τις πολεμικές αποζημιώσεις, όπως αποκαλύπτει έγγραφο της πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας προς το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών.
Το έγγραφο αποτελεί απάντηση σε σχετική διακοίνωση της Ελλάδας της 9ης Νοεμβρίου 1966 προς τη Βόννη, και αναφέρεται ρητά σε αξιώσεις της Τράπεζας της Ελλάδος από «χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις» κατά την περίοδο της Κατοχής, ενώ ταυτόχρονα συνδέει αυτές τις αξιώσεις αυτές με εκείνες των αποζημιώσεων βάσει της Συμφωνίας του Λονδίνου.
Παρά την αδιαμφισβήτητη σημασία του, το έγγραφο -το οποίο παραδόθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών στις 31 Μαρτίου 1967, μόλις τρεις εβδομάδες πριν από τη χούντα- παρέμεινε στην αφάνεια λόγω των καταιγιστικών πολιτικών εξελίξεων στην Αθήνα. Αξίζει να παρατεθούν ορισμένα αποσπάσματα από τη διακοίνωση της πρεσβείας της Γερμανίας, τα οποία καταρρίπτουν και επίσημα τους ισχυρισμούς σχετικά με την υποτιθέμενη παραίτηση της Ελλάδας από τις πολεμικές αποζημιώσεις του Β ’ ΠΠ:
«Κατά τη διάρκεια ανταλλαγής ιδεών μεταξύ της εξοχότητος του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών και του ομοσπονδιακού υπουργού
Εξωτερικών δρος Γκέρχαρντ Σρέντερ που έλαβε χώρα στην Αθήνα τη 15η Οκτωβρίου 1966, η ελληνική πλευρά, μεταξύ άλλων, ήγειρε το ζήτημα των αξιώσεων τις οποίες η Τράπεζα της Ελλάδος ισχυρίζεται ότι έχει εναντίον της Γερμανίας και οι οποίες προέρχονται από ορισμένες χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις που διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής της Ελλάδας τον Β_ Παγκόσμιο Πόλεμο [...]. Οι δηλώσεις των Ελλήνων αντιπροσώπων ήταν της φύσεως που επέτρεψε στη γερμανική πλευρά την ερμηνεία ότι πιθανές ελληνικές αξιώσεις προερχόμενες από την εποχή της γερμανικής Κατοχής δεν θα ακολουθούνταν εν όψει της συμφωνηθείσας γερμανικής οικονομικής βοήθειας. Ωστόσο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ουδέποτε θεώρησε ότι με δηλώσεις αυτού του είδους, τότε ή σε μεταγενέστερες περιπτώσεις, η ελληνική κυβέρνηση είχε την πρόθεση να παραιτηθεί επισήμως από τις νομικά θεμελιωμένες αξιώσεις που πιστεύει ότι έχει από την εποχή της Κατοχής κατά τη διάρκεια του Β_ Παγκοσμίου Πολέμου. [...] Μπορεί να αναφερθεί ότι η απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να χορηγήσει την πίστωση 200 εκατ. μάρκων είχε ως κίνητρό της τις φιλικές σχέσεις μεταξύ της Γερμανίας και της Ελλάδας και την επιθυμία να βοηθήσει την Ελλάδα, ανεξάρτητα από τη νομική κατάσταση η οποία έχει δημιουργηθεί από την παραπάνω Συμφωνία».
ο ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ!Εκπτωση ^ 0 % οε βιβϋία-περιοδικά για αγορέζ από τα γραφεία μαε
Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε 6ι6λία και περιοδικά με έκπτωση 5 0 % !
Η προσφορά ισχύει για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ καιαφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που Θρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα.
Ώ ρ ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ία ς γ ρ α φ ε ίω ν : 9 .0 0 - 16.00 κ α θ η μ ε ρ ιν ώ ς , π λη ν Σ α β β ά το υ κα ι Κ υ ρ ια κ ή ς
Ο ■
ΜΕΤΡΟ Αγ. Ιωάννη
I ■
\ \Xpoahrnou.
γ\
\Α
0(θα*"*"'
%
m
ΠΕΘΑΝΕ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΙΙΠΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ «ΒΑΛΚΥΡΙΑΣ»
Εφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 90 ετών, ο Ιβαλντ Χάινριχ φον Κλάιστ, το τελευταίο μέλος της ομάδας αξιωματικών που προσπάθησαν να δολοφονήσουν τον Αδόλφο Χίτλερ κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου,
Ο φον Κλάιστ, ο οποίος ως νεαρός αξιωματικός του Στρατού προσχώρησε στο σχέδιο συνομωσίας με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Κλάους Σεν γκραφ φον Στάουφενμπεργκ, είχε δηλώσει ότι ήταν
πρόθυμος να πεθάνει προκειμένου η Γερμανία να απαλλαγεί από τον ναζιστή δικτάτορα. Γεννήθηκε το 1922 σε μια περιοχή της βορειοανατολικής Γερμανίας η οποία σήμερα ανήκει στην Πολωνία, σε οικογένεια Πρώσων γαιοκτημόνων. Οταν η πορεία της ήττας των Γερμανών είχε γίνει καταφανής, τον προσέγγισε ο συνταγματάρχης φον Στάουφενμπεργκ, ο οποίος τού πρότεινε να φορέσει ένα γιλέκο αυτοκτονίας κάτω από μια νέα στολή που επρόκειτο να παρουσιάσει στον Χίτλερ.
Ο Κλάιστ θυμόταν αργότερα την ευχή που του έδωσε ο πατέρας του πριν από την αποστολή αυτοκτονίας στη συνάντηση με τον Χίτλερ, η οποία δεν έγινε ποτέ. Οπως αναφέρει, «Οι πατέρες αγαπούν τους γιους τους, και ο δικός μου είναι βέθαιο ότι με αγαπούσε, και περίμενα ότι θα πει όχι. Αλλά, όπως πάντα, τον υποτίμησα», είπε.
Ηταν παρών την 20ή Ιουλίου του 1944, όταν η ομάδα των αξιωματικών τοποθέτησε 6όμ6α με πρόθεση να δολοφονήσει τον Χίτλερ στην Ανατολική Πρωσία. Το αρχικό σχέδιο των επίδοξων δολοφόνων του φύρερ προέβλεπε ότι ο
Κλάιστ θα μετέφερε μια βαλίτσα γεμάτη εκρηκτικά σε συνάντηση που θα είχε με τον Χίτλερ, αλλά την τελευταία στιγμή αποφασίστηκε η βόμβα να τοποθετηθεί από τον συνταγματάρχη Κλάους φον Στάουφενμπεργκ στην αίθουσα συσκέψεων όπου ο Χίτλερ συναντούσε τους συνεργάτες του στη «Φωλιά του Λύκου», το στρατηγείο του στην Ανατολική Πρωσία. Τελικά, ωστόσο, η βαλίτσα μετακινήθηκε και η έκρηξη δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο συνταγματάρχης φον Στάουφενμπεργκ μαζί με τον πατέρα του Κλάιστ, γνωστό αντίπαλο του Χίτλερ, και άλλους συμμετέχοντες στο σχέδιο δολοφονίας, συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Ο φον Κλάιστ συνελήφθη και εστάλη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ωστόσο στη συνέχεια τού επιτράπηκε να επιστρέφει στο στράτευμα.
Πολλά χρόνια αργότερα, ο Εβαλντ- Χάινριχ φον Κλάιστ καθιέρωσε την ετήσια Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, που συγκεντρώνει κάθε χρόνο επιφανείς διπλωμάτες και αξιωματούχους ασφαλείας από όλον τον κόσμο και πραγματεύεται τα μεγάλα παγκόσμια πολιτικά θέματα.
72 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤίΙΝ ΟΧΥΡΠΝ
Την Κυριακή 7 Απριλίου 2013 συμπληρώθηκαν 72 χρόνια από τη μάχη των Οχυρών στα Λίσσε, Ιστίμπεη και Ρούπελ. Στο Ιστίμπεη παρέστη ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Δημήτρης Ελευσινιώτης, ο οποίος δήλωσε: «Αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή και συγκίνηση που πατώ στα ιερά χώματα που πατούσε πριν 72 χρόνια ο ταγματάρχης Πικουλάκης και 360 Ελληνες, όταν αντιμετώπιζαν με ανυπέρβλητη γενναιότητα και ελάχιστα μέσα τη γερμανική πολεμική μηχανή. Εκφράζοντας την ελληνική κυβέρνηση, τιμούμε τους ήρωες, ανώνυμους και επώνυμους υπερασπιστές, όχι μόνο του οχυρού Ιστίμπεη αλλά και ολόκληρης της γραμμής Μεταξά».
Ο έτερος υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Παναγιώτης Καράμπελας, συνοδευόμενος από τον διοικητή 1ης Στρατιάς, αντιστράτηγο Χρήστο Μανωλά, εκπροσώπησε την κυβέρνηση στις εκδηλώσεις εορτασμού που πραγματοποιήθηκαν στο οχυρό
ΜΗΠΟΣ ΑΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ;
Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.
Γερμανοί πεζοί καθηλωμένοι εμπρός από ελληνικό οχυρό, αναμένουν τη λύση του δράματος από τον βομβαρδισμό των Stuka. Σύμφωνα με γερμανικές μαρτυρίες, οι Ελληνες στρατιώτες όχι μόνο δεν πανικοβάλλονταν από τις επιθέσεις των Stuka, αλλά άνοιγαν μαζικά πυρ εναντίον τους, ακόμα και με τα τυφέκιά τους!
Ρούπελ, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 72 ετών από τη μάχη των Οχυρών.
Μετά το πέρας των εκδηλώσεων, ο υφυπουργός πραγματοποίησε τα αποκαλυπτήρια της προτομής του υποστρατήγου Κωνσταντίνου Παπακωνσταντίνου, διοικητή της XIV Μεραρχίας Πεζικού και επικεφαλής της άμυνας στην περιοχή.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 5
ΕΙΔΗΣΕΙΣΗ ΕΥΡΩΠΗ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ΠΠ
Η 8η Μάίου έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης, καθώς αυτήν την ημέρα το 1945 οι συμμαχικές δυνάμεις έκαναν δεκτή την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάν προτίμησε να εορτάσει μαζί με τον Πολωνό ομόλογό του Μπρόνισλαβ Κομορόδσκι την επέτειο για τα 68 χρόνια από το τέλος του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Οι δύο ηγέτες έδωσαν το παρών σε ειδική τελετή μπροστά στην Αψίδα του Θριάμβου και κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.
Αλλά και η Ολομέλεια των Ηνωμένων Εθνών τίμησε με εκδηλώσεις μνήμης το τέλος του Β' ΠΠ. Ο Γερμανός πρέσβης Πέτερ Βίτιγκ μνημόνευσε τα θύματα του πολέμου και τόνισε την ιδιαίτερη ευθύνη της Γερμανίας έναντι του Ισραήλ, όπως αυτή διαμορφώθηκε ιστορικά. Μετά το τέλος του πολέμου, δόθηκε στη Δυτική Γερμανία η μοναδική ευκαιρία για μια νέα αρχή στη βάση της δημοκρατίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μετά την ειρηνική επανάσταση του 1989, οι Ανατολικογερμανοί, αλλά και οι πολίτες των ανατολικοευρωπαϊκών γειτονικών χωρών, είχαν κι εκείνοι την ευκαιρία να γίνουν κοινωνοί των αξιών αυτών.
Η ομοσπονδιακή καγκελάριος Ανγκελα
Διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι Topol.
Μέρκελ παρέστη στους αντίστοιχους επίσημους εορτασμούς που διεξήχθησαν στη Μόσχα. Το επίσημο πρόγραμμα περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, στρατιωτική παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.
Ο πρόεδρος της χώρας Βλαντιμίρ Πούτιν άφησε λίγα λουλούδια κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου στη Μόσχα, μέσα σε κλίμα συγκίνησης. Οπως πάντα, εντυπωσιακό ήταν το θέαμα της διέλευσης οπλικών συστημάτων κατά την παρέλαση, προκειμένου να τιμηθεί για 68η φορά «η ημέρα της νίκης», της επικράτησης δηλαδή του πάλαι ποτέ Ερυθρού Στρατού επί των δυνάμεων του Αξονα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παραδοσιακά, η συγκεκριμένη παρέλαση αποτελεί ευκαιρία παρουσίασης
Παρέλαση τμημάτων με στολές και λάβαρα Αυτοκινούμενα πυροβόλα 2S19 των 152χλστ.του Β ’ ΠΠ
Η 1η ΣΤΡΑΤΙΑ ΕΓΙΝΕ 66 ETON?Την τελετή εορτασμού των 66 ετών από τη συγκρότησή της γιόρτασε,
στις 22 Φεβρουάριου, η 1η Στρατιά. Η επέτειος εορτάστηκε με επιδείξεις οπλισμού και μέσων που χρησιμοποιεί ο Ελληνικός Στρατός. Στις εορταστικές εκδηλώσεις παρέστη ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, καθώς και οι όλοι οι εν ζωή διατελέσαντες διοικητές του μεγαλύτερου στρατιωτικού σχηματισμού της χώρας. Ο διευθυντής του Β' Κλάδου της Στρατιάς, ταξίαρχος Παναγιώτης Αλεξανδράκης αναφέρθηκε στην ιστορία του σχηματισμού και στην ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων να προασπίσουν τα εθνικά συμφέροντα της χώρας. Υπενθυμίζεται ότι η 1η Στρατιά ιδρύθηκε στις 22 Φεβρουάριου του 1947 στον Βόλο, ενώ στις 4 Μαρτίου του 1952 εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Στιγμιότυπο από τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 66χρόνια από τη συγκρότηση της 1ης Στρατιάς. Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται επιθετικά ελικόπτερα Apache ΑΗ-64Α.
Οχήματα αναγνώρισης ΚΑΜΑΖ.
των επιτευγμάτων της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας. Στην παρέλαση συμμετείχαν πάνω από 11.000 στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και κληρωτοί, άρματα μάχης Τ- 90, αμφίβια τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού BTR, με έμφαση στην τελευταία έκδοση, το BTR-82A που ενσωματώνει εντυπωσιακές βελτιώσεις, και άλλα. '
Στις δυνάμεις βαλλιστικής αεράμυνας, παρουσιάστηκαν οι υπερσύγχρονοι S-400 Triumph (SA-21 Growler κατά ΝΑΤΟ) με δυνατότητα αναχαίτισης βαλλιστικών πυραύλων στα 400 χλμ., τα Buk-M2 (SA-17 Gadfly κατά ΝΑΤΟ) και τα Pantsir-S1 (SA-22 Greyhound κατά ΝΑΤΟ). Στις στρατηγικές δυνάμεις παρέλασαν οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι τύπου ΤοροΙ-Μ με ικανότητα πραγματοποίησης ελιγμών και τη χρήση «δολωμάτων» που καθιστούν εξαιρετικά δυσχερή την αναχαίτισή τους, αλλά και το τακτικό υποστρατηγικό σύστημα Iskander-M (SS-27 Sickle Β και SS- 26 Stone κατά ΝΑΤΟ).
Πάνω από το Κρεμλίνο διεξήγαγαν διελεύσεις περισσότερα από 70 αεροσκάφη, ελικόπτερα διαφόρων τύπων της οικογένειας Mil Mi (-8, -26, -28) και Kamov και μαχητικά Sukhoi και MiG, μεταφορικά Antonov και Ilyushin και στρατηγικά βομβαρδιστικά Tupolev.
6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Θ έλ ετε να σ υμμετά σ χετε στη συντακτική ομάδα του κορυφαίου ελληνικού περιοδικού στρατιω τικής ιστορίας;Αν έχετε καλές γνώσεις και πλούσιο αρχείο/βιβλιοθήκη σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας, ευχέρεια σύνταξης και επαρκή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής), μη διστάσετε να μας στείλετε το θιογραφικό σας σημείωμα μέσω e-mail στο in fo@ gnom onpubiications.gr ή μέσω fax στο 210 9737070.
ΕΚΛΗΛΠΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΑΑΙΠΟΑΗ
Το Σάββατο 20 Απριλίου 2013 πραγματοποιήθηκε στη Λήμνο, παρουσία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου και του αρχηγού ΓΕΝ αντιναυάρχου Ευάγγελου Αποστολάκη, εκδήλωση μνήμης της επετείου της απόβασης συμμαχικών στρατευμάτων στη χερσόνησο της Καλλίπολης, το 1915. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η πρέσβης της Αυστραλίας στην Ελλάδα Τζένυ Μπλούμφιλντ και ο αρχηγός του Βασιλικού Ναυτικού της Αυστραλίας αντιναύαρχος Ρέιμοντ Γκριγκς. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε κατάθεση στεφάνων στα συμμαχικά κοιμητήρια του Πορτιανού και του Μούδρου, καθώς και στο μνημείο Αυστραλών Πεσόντων στο λιμάνι του Μούδρου, προς τιμήν των Αυστραλών και Νεοζηλανδών πεσόντων.
Ο Α/ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Μιχαήλ Κώστα ράκος καταθέτει στεφάνι στο μνημείο των Αυστραλών και Νεοζηλανδών πεσόντων στις επιχειρήσεις της Καλλίπολης, το 1915-16.
ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ No 43 ΜΗ ΤΟΝ ΧΑΣΕΤΕ!
Κυκλοφορεί στα περίπτερα ο τόμος No 43 με τα συλλεκτικά τεύχη 185 και 187 του περιοδικού ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Οσοι αναγνώστες δεν έχουν στη βιβλιοθήκη τους τα δύο αυτά τεύχη, μπορούν να τα προμηθευτούν στην ειδική τιμή των 5 ευρώ, αντί της κανονικής των 8 ευρώ.
SS S S S S S S S S S S S S S S S S S S SS
,. SJ L S
Τώρα η ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτικήκαι τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑπροσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6€). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω και αφορά αποκλειστικά τις εκδόσεις της ΓΝΩΜΩΝ.
Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5€ ευρώ για έξοδα αποστολής, ανεξαρτήτως βάρους δέματος.
• Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι00€(ακέραιο πολλαπλάσιο των 25€), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€.
• Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ
• Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας.Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά.
Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της ΓΝΩΜΩΝ και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnomonpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).
Κόφτε το ημισέλιδο, συμπληρώστε και ταχυδρομήστε τη δωροεπιταγή και τη φόρμα παραγγελίας που θα βρείτε στο πίσω μέρος της σελίδας στη διεύθυνση:ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237 Δάφνη
ISO■XVZ
ΕΝΑΣ ΗΘΟΠΟΙΟΣ-ΒΕΤΕΡΑΝΟΣ ΤΟΥ Β ΠΠΔΠΡΟΕΠΙΤΑΓΗ 6€Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ
Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 2 5 € και άνω
ΟΝΟΜ/ΜΟΟΔΟΣ.....................................................ΑΡΙΘΜΟΣ. ΠΟΛΗ......................................................... Τ.Κ. ΤΗΛΕΦΩΝΟ (απαραιτήτως)..
E-MAIL.......................... .1:ΑΦΜ (αν επιθυμείτε τιμολόγιο)..
δ ο υ ...................................
ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ|k | A I Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή I τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δενστέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή του δέματος. Από τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω.
Επιλέξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος
[ZU Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ (χωρίς χρέωση ταχυδρομικών)
I I Αποστολή με courier (πληρώνω μόνο 5€ για έξοδα αποστολής)
ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ / ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΤΙΜΗ
I
2
3
4
5
6
7
8
9
ΙΟ
I I
12
13
14
15
ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ)
ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ
ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΔΩΡΕΑΝ
ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€)
ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ'
'ι
S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Siti\■51S :S \Ä , !
ΕΟΡΤΑΣΤΗΚΕ Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΒΥΘΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΗΤΙΤΟΡΠΙΑΙΚΟΥ «ΦΑΡΑ»
Την Κυριακή 28 Απριλίου πραγματοποιήθηκε, παρουσία του ο αρχηγού ΓΕΝ αντιναυάχου (ΠΝ) Ευάγγελου Αποστολάκη, εκδήλωση μνήμης της βύθισης του Α/Τ «Ψαρά» στον όρμο Πάχης Μεγάρων, με τη συμμετοχή του ΤΠΚ «Τρουπάκης». Το αντιτορπιλικά «Ψαρά» βυθίστηκε από γερμανικά βομβαρδιστικά την Κυριακή του Πάσχα (20 Απριλίου 1941), ύστερα από ηρωική μάχη στην περιοχή του κόλπου των Μεγάρων, όπου ήταν αγκυροβολημένο με άλλα πλοία του Στόλου. Από το πλήρωμά του χάθηκαν 37 άνδρες.
Το «Ψαρά» ήταν ένα από τα τέσσερα αντιτορπιλικά κλάσης «Κουντουριώτης» που ναυπηγήθηκαν στην Ιταλία για το Πολεμικό Ναυτικό. Καθελκύστηκε στις 21 Φεβρουάριου 1932 και η τελετή ύψωσης σημαίας έγινε την 1η Μαϊου 1933, στο λιμάνι της Σπέτσια. Συμμετείχε στις επιχειρήσεις του 1940-41, λαμβάνοντας μέρος και στις τρεις επιδρομές στο στενό του Οτράντο και σε αποστολές
συνοδείας νηοπομπών, ενώ στις 12 Μαρτίου 1941 έπληξε ιταλικό υποβρύχιο.
Το αντιτορπιλικά «Ψαρά».
Ο Τσαρλς Ντάρνινγκ υπήρξε ένας διακεκριμένος Αμερικανός ηθοποιός, που συμμετείχε σε περισσότερες από 200 ταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές και θεατρικά έργα. Γεννήθηκε στις 28 Φεβρουάριου του 1923 στη Νέα Υόρκη και σε ηλικία 21 ετών κατετάγη στον Αμερικανικό Στρατό. Αν και προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα
Ο βετεράνος ηθοποιός σε φωτογραφία του, ο ίδιος δεν του 2008. επιθυμούσε να
αναφέρονται στηνπολεμική του δράση. Πιο συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 1944 συμμετείχε στην απόβαση της Νορμανδίας, κατά τη διάρκεια της οποίας τραυματίστηκε από νάρκη (στις 15 Ιουνίου) και υπέστη σοβαρά τραύματα στο κεφάλι, το στήθος και τους μηρούς. Ωστόσο, ανάρρωσε γρήγορα και, μέχρι τα τέλη του ίδιου έτους, κατάφερε και πάλι να επιστρέφει στην ενεργό δράση. Συμμετείχε στη Μάχη των Αρδεννών, κατά την οποία αιχμαλωτίστηκε, αλλά κατάφερε να διαφύγει. Στη συνέχεια, τραυματίστηκε και πάλι στο στήθος, γεγονός που τον ανάγκασε να επιστρέφει στις ΗΠΑ για νοσηλεία. Αποστρατεύθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1946. Στα παράσημά του περιλαμβάνονταν ο Αργυρός Αστέρας, ο Χάλκινος Αστέρας, η Πορφυρή Καρδιά (τρεις απονομές), το Μετάλλιο Νίκης του Β ’ ΠΠ και η διάκριση του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών και ετάφη στο κοιμητήριο του Αρλινγκτον.
Η εκατρατεία ίου Λείγηρα (1428-29) αποτέλεαε ιην πλέον επιτυχημένη πολεμική επιχείρηση ίου Γαλλικού Σιρατού καιά ιη διάρκεια ίου Εκατονταετούς Πολέμου. 0 διαρκώς ταπεινούμενος, έως νότε, Γαλλικός Στρατός αναγεννήθηκε από t ic στάχτες του, ως άλλος μυθικός Φοίνικας, έχοντας ως κύριο πολλαπλαοιαοτή ιοχύος την περίιρημη Ζαν νΓ Αρκ. Με το ηθικό εΕυιμωμένο, οι Γάλλοι κατάτρεραν να ουντρίιμουν τους μέχρι ιότε αήττητους Αγγλους αντιπάλους τους, ανατρέποντας τα δεδομένα και πετυχαίνοντας τελικά τη νίκη.
Γάλλοι στρατιώτες επιτίθενται με κλίμακες και κριούς σε αγγλικά οχυρά. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στον Λείγηρα έλαβε χώρα πλήθος πολιορκιών, μικρών και μεγάλων πόλεων, κωμοπόλεων και οχυρών.Οι Γάλλοι πεζοί διακρίθηκαν ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις αυτές (δημοσιεύεται με την άδεια τηςMiniArt/Plastimodellismo, www.pla.gr- colour plate is courtesy of MiniArt).
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΑΕΙΙΉΡΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ
1428-29Η κ α τ α π λ η κ τ ι κ ή γ ο Π Π ι κ ή ν ί κ
κ α ι ά ι ο ν Ε κ α ι ο ν ι α ε ι η Π ό λ ε μ ο
ΠΑΝΤΕΛΗΣ Λ. ΚΑΡΥΚΑΣ
Η μάχη στο Αζινκούρ (1415) αποτέλεσε τη μέγιστη επιτυχία των αγγλικών όπλων κατά τον Μεσαίωνα. Ο μικρός Αγγλικός Στρατός, με τους περίφημους τοξότες του, είχε συντρίψει το
άνθος της γαλλικής ιπποσύνης με χαρακτηριστική ευκολία. Ακολούθησε μια σειρά επιτυχημένων εκστρατειών που είχαν ως αποτέλεσμα, το 1420, ο Ερρίκος Ε' της Αγγλίας να εξασφαλίσει, με τη Συνθήκη του Τρουαγέ (1420), σχεδόν τα 2/3 των εδαφών της Γαλλίας. Ωστόσο, ο ένδοξος Αγγλος μονάρχης πέθανε άδοξα το 1422, πριν προλάβει να στε- φθεί βασιλιάς της Γαλλίας, αφού αρρώστησε σοβαρά κατά την οκτάμηνη πολιορκία της πόλης Μω.
Τη διακυβέρνηση του Αγγλικού Βασιλείου ανέλαβαν, μετά τον θάνατο του Ερρίκου, ο αδελφός του πρίγκιπας Τζων του Μονμά- ουθ και ο Τζων του Λάνκανστερ, 2ος δούκας του Μπέντφορντ. Στόχος των αντιβασιλέων ήταν να στέψουν βασιλιά της Γαλλίας τον γιο και διάδοχο του Ερρίκου Ε ’ από τον γάμο του με την Αικατερίνη των Βαλουά, Ερρίκο ΣΤ’. Ο νεαρός Ερρίκος ΣΤ’, κληρονομικώ δικαίω από
την πλευρά της μητέρας του, είχε δικαιώματα στον γαλλικό θρόνο. Εξάλλου, βάσει της Συνθήκης του Τρουαγέ, θα στεφόταν βασιλιάς της Γαλλίας αμέσως μετά τον θάνατο του κατόχου του τίτλου, Καρόλου ΣΤ’ του Τρελού, ο οποίος πέθανε λίγες εβδομάδες μετά από τον Ερρίκο Ε ’. Ωστόσο, οι Γάλλοι ευγενείς και ο λαός αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τη συνθήκη που είχε υπογράψει ο Κάρολος ΣΤ’. Ετσι αναγνώρισαν ως διάδοχο του νεκρού Καρόλου, τον γιο του, Κάρολο, τον επονομαζόμενο Δελφίνο, τον μετέπειτα βασιλιά Κάρολο Ζ ’ της Γαλλίας.
Στους Αγγλους δεν έμενε πλέον άλλη επιλογή από το να εφαρμόσουν τη συνθήκη με τα όπλα. Ο Εκατονταετής Πόλεμος εισερχόταν ήδη στην τελευταία και πλέον κρίσιμη φάση του.
01 ΑΓΓΛΟΙ ΠΡΟΕΛΑΥΝΟΥΝΟ δούκας του Μπέντφορντ, ως επικεφα
λής των αγγλικών δυνάμεων στη Γαλλία, είχε να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Η βόρεια Γαλλία βρισκόταν μεν υπό τον έλεγχό
ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 1
«?■ *
Η μάχη του Αζινκούρ (1415) σε μικρογραφία χειρογράφου της εποχής. Η παράσταση, αν και δεν έχει καμία ιστορική βάση, δίνει μια εικόνα για την εμφάνιση των στρατών της εποχής και την πρώτη παρουσία διακριτικών εμβλημάτων (ερυθρός σταυρός για τους Αγγλους, λευκός για τους Γάλλους). Οι αντίπαλοι τοξότες εμφανίζονται όλοι εξοπλισμένοι με μακρύ τόξο.
του, ωστόσο αυτό είχε επιτευχθεί με τη συνεργασία των Βρετόνων και Βουρ- γουνδών συμμάχων του, τους οποίους δεν εμπιστευόταν ιδιαίτερα. Η μη αναγνώριση της συνθήκης από τον Δελφίνο, ο οποίος είχε επιπλέον την υποστήριξη των μεγάλων γαλλικών φεουδαρχικών οίκων του Αρμανιάκ, της Ορλεάνης και του Ανζού, δημιουργούσε ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, το οποίο μπορούσε να επιλυθεί μόνο με τα όπλα.
Φυσικά, η θέση των Αγγλων ήταν αρκετά ευνοϊκή. Κατείχαν, μαζί με τους Βουργουνδούς, το Παρίσι, ωστόσο το δικό τους κέντρο ισχύος ήταν η νορμανδική πόλη Ρουέν. Η περιοχή ανατολικά του Παρισιού αποτελούσε ένα είδος νεκρής ζώνης, η οποία άλλαζε κάτοχο αρκετά συχνά. Η Νορμανδία αποτελούσε το βασικό αγγλικό προγεφύρωμα στη Γαλλία. Νότια του Παρισιού, με όριο τον ποταμό Λείγηρα, εκτεινόταν η εδαφική ζώνη που ήλεγχε -ακόμα- ο Δελφίνος. Ο Λεί- γηρας πήγαζε από την περιοχή της Γκρενόμπλ, στην ανατολική Γαλλία και, διαγράφοντας ένα ευμέγεθες τόξο, κυλούσε βόρεια, μέσω της πόλης της
Ορλεάνης, και εξέβαλε στις ακτές του Ατλαντικού, στο Σαίν Ναζέρ.
Νότια του ποταμού, με εξαίρεση την περιοχή της Γκουγιέν (με πρωτεύουσα το Μπορντώ), που βρίσκονταν υπό αγγλική κατοχή, ο Δελφίνος ασκούσε βασιλική εξουσία. Μάλιστα, σε αντιστάθμισμα της αγγλικής πίεσης, συμμάχησε με τη Σκωτία, η οποία απέστειλε ισχυρό εκ- στρατευτικό σώμα στη Γαλλία. Ωστόσο, δύο φορές τις οποίες οι σύμμαχοι δοκίμασαν να αντιπαραταχθούν στον Αγγλικό Στρατό, ηττήθηκαν κατά κράτος, στις μάχες της Κραβάν (1423) και του Βερ- νουί (1424). Και στις δύο περιπτώσεις, ο Γαλλικός Στρατός και οι Σκώτοι σύμμαχοί του συνετρίβησαν από τα αγγλικά μακρά τόξα.
Ο Γάλλος βασιλιάς ήταν πλέον απελπισμένος. Αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τους Αγγλους στο πεδίο της μάχης, αποφάσισε να περιοριστεί σε παθητική άμυνα, ελπίζοντας ότι ο αντίπαλος θα εμπλεκόταν σε κοπιώδεις και πολυέξοδες σε αίμα και χρήμα πολιορκητικές επιχειρήσεις. Ο Αγγλικός Στρατός ήταν μικρός: ουδέποτε ξεπέρασε τους 10.000
άνδρες. Επομένως, η εμπλοκή του σε επιχειρήσεις αυτού του είδους θα του προκαλούσε απώλειες και θα τον υποχρέωνε να χάσει τη συνοχή του, δρώ- ντας σε μικρά, εν πολλοίς, αποσπάσμα- τα, πολιορκώντας πόλεις, κάστρα και φρούρια, η κατάληψη των οποίων ήταν απαραίτητη για τον έλεγχο μιας περιοχής. Τυπικό παράδειγμα πολιορκητικής επιχείρησης της εποχής αποτελεί η πολιορκία της Μω, που διήρκεσε οκτώ μήνες και στοίχισε τη ζωή πλήθους ανδρών των Αγγλων, μεταξύ των οποίων και του βασιλιά Ερρίκου Ε ’. Παρά τη χρήση πυροβόλων, η άμυνα υπερτερούσε, ακόμη, της επίθεσης.
Με την τακτική αυτή της σταδιακής φθοράς των αγγλικών δυνάμεων, ο Δελφίνος σκόπευε να αντιμετωπίσει την εχθρική υπεροχή. Ωστόσο, η παθητική άμυνα δεν αποτελεί το καλύτερο «φάρμακο» για την εξύψωση του ηθικού ενός στρατού. Αλλωστε, παρά τις απώλειες, οι Αγγλοι είχαν καταφέρει να κατακτήσουν πολλές γαλλικές πόλεις και φρούρια. Εξαίρεση αποτέλεσε το παράκτιο οχυρό μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μι
1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
χαήλ, το περίφημο αβαείο του Σαίν Μι- σέλ, κτισμένο στον ομώνυμο βράχο, στη νορμαδική ακτή. Το μοναστήρι πολιορ- κείτο επί δύο ολόκληρα χρόνια (1423- 25), αλλά άντεξε -από θαύμα, σύμφωνα με τους Γάλλους- στην αγγλική πολιορκία. Η αντίσταση του μοναστηριού του Αγίου Μιχαήλ ήταν μάλιστα η γενεσιουργός αιτία μιας από τις μεγαλύτερες ανατροπές στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία.
Η ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ
Πολύ μακριά από το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, στην κοιλάδα του ποταμού Μεύση, στο μικρό χωριό της δυτικής Λωραίνης Ντομρεμί, γεννήθηκε, το 1412, ένα κορίτσι. Ηταν η Ζαν, η κόρη του Ζακ και της Ιζαμπέλ ντ’ Αρκ. Ο πατέρας της ήταν ελεύθερος καλλιεργητής με δική του γη. Ηταν πιστός στο Βασίλειο της Γαλλίας, έχοντας αναλάβει, κάποια στιγμή, και δημόσιο αξίωμα στο χωριό του, το οποίο βρισκόταν κοντά στην εχθρική Βουργουνδία και είχε υποστεί πολλές επιδρομές. Μια φορά, μάλιστα, οι Βουρ- γουνδοί το έκαψαν ολοσχερώς.
Αυτά τα γεγονότα επέδρασαν ριζικά στη μικρή Ζαν, όπως και η είδηση για τη θαυματουργική διάσωση του μοναστηριού του Αγίου Μιχαήλ από τους «άθεους» Αγγλους. Σε ηλικία 12 ετών (το 1424 περίπου), η Ζαν άρχισε να βλέπει οράματα. Εβλεπε τον αρχάγγελο Μιχαήλ, μαζί με την αγία Αικατερίνη και την αγία Μαργαρίτα να τη διατάζουν να σώσει τη Γαλλία από τους Αγγλους και να παραδώσει το γαλλικό στέμμα στον Δελφίνο.
Σε ηλικία 16 ετών, η Ζαν επιχείρησε να προσεγγίσει έναν Γάλλο αξιωματού- χο, με σκοπό να την οδηγήσει στην αυλή του Δελφίνου, αλλά απέτυχε. Τελικά βρήκε την υποστήριξη που ζητούσε στο πρόσωπο δύο Γάλλων ιπποτών, του Ζαν του Μετς και του Μπερτράν ντε Πουλε- νί, οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν από την επιμονή της και έπεισαν τον τοπικό διοικητή Ρομπέρ ντε Μπουντρικούρ, ο οποίος προηγουμένως τη λοιδορούσε, να της δώσει μια ευκαιρία. Μεταμφιεσμένη σε αγόρι, διέσχισε την εχθρική Βουργουνδία και, στις 6 Μαρτίου 1429, έφθα- σε στην αυλή του Δελφίνου, τον οποίο ε-
Σύγκρουση Αγγλων και Γάλλων ιππέων στην πρώτη φάση του Εκατσνταετούς Πολέμου, όπως αποδεικνύουν τα εικονιζόμενα όπλα και οι Θωρακίσεις. Οι έφιππες αναμετρήσεις ανάμεσα στους δύο αντιπάλους ήταν, πάντως, σπάνιες, αφού οι Αγγλοι ιππότες προτιμούσαν να μάχονται πεζοί.
ντυπωσίασε με την πίστη της. Του ζήτησε μια πανοπλία και την άδεια να απελευθερώσει την πολιορκημένη, τότε, από τους Αγγλους, Ορλεάνη. Εκτοτε ξεκίνησε ο θρύλος.
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΛΕΙΓΗΡΑ
Υστερα από τις μεγάλες τους νίκες στο Κραβάν και στο Βερνουί, οι Αγγλοι θεώρησαν ότι είχε έλθει ο καιρός να ξεκαθαρίσουν μια για πάντα το τοπίο στη Γαλλία, συντρίβοντας οριστικά τον Δελφίνο και αναγορεύοντας βασιλιά τον Ερρίκο ΣΤ’, κερδίζοντας έτσι ολόκληρη τη Γαλλία. Για να επιτύχουν τον στόχο τους, έπρεπε να διαρρήξουν το αμυντικό φράγμα που είχαν εγκαταστήσει οι αντίπαλοί τους στις όχθες του Λείγηρα. Το πλέον κατάλληλο σημείο για να επιτευχθεί αυτό ήταν η πόλη της Ορλεάνης, η οποία βρισκόταν ακριβώς βόρεια της μεγαλύτερης γέφυρας που ένωνε τις δύο όχθες του ποταμού, αφού η κατάληψή της θα εξασφάλιζε στους Αγγλους ένα εξαιρετικό και ασφαλές προγεφύρωμα επί του Λείγηρα.
Το 1428, οι Αγγλοι κινήθηκαν προς τη μέση κοιλάδα του ποταμού. Στόχος τους ήταν σε πρώτη φάση η κατάληψη της Ορλεάνης, ακολουθούμενη κατόπιν από τις παραποτάμιες επίσης πόλεις Ανζέρ, Τούρ και Μπλουά.
Η Ορλεάνη ήταν, πάντως, η κρισιμότερη περιοχή της όλης τοποθεσίας. Η πτώση της άνοιγε τον δρόμο στις αγγλικές δυνάμεις για να προελάσουν προς την καρδιά της ελεγχόμενης από τον Δελφίνο Γαλλίας, προς το Μπουρμπονέ και το Πουατού, επαναλαμβάνοντας τον άθλο του «Μαύρου Πρίγκιπα» Εδουάρ- δου, στην πρώτη φάση του Εκατονταετούς Πολέμου. Αν αυτό επιτυγχανόταν, ο Δελφίνος δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να αποσυρθεί στη νοτιοανατολική Γαλλία, αφήνοντας το σύνολο σχεδόν του γαλλικού εδάφους στη διάθεση των νικητών.
Οι αγγλικές δυνάμεις που συγκεντρώθηκαν για την εκστρατεία στον Λείγηρα αριθμούσαν περισσότερους από 10.000 άνδρες. Από αυτούς, οι6.000, υπό τον Τόμας Μόντακιουτ, 4ο κόμη του Σάλσμπουρι, κινήθηκαν προς την Ορλεάνη. Μία ακόμα δύναμη με περισσότερους από 4.000 άνδρες υπό τον δούκα του Μπέντφορντ, κινήθηκε κατά του Σαρτρέ, βορειοδυτικά της Ορλεάνης. Οι δύο αγγλικές στρατιές ξεκίνησαν από το Παρίσι, στις 28 Αυγούστου1428. Χωρίς να ανακόψουν την πορεία τους, κατέλαβαν εξ εφόδου μερικά μικρά γαλλικά οχυρά και χωριά. Στις 8 Σεπτεμβρίου, ο Σάλσμπουρικατέλαβε την κωμόπολη Μενγκ και κατόπιν πολιόρκησε την οχυρωμένη κωμόπολη Μποζενσί, η οποία παραδόθηκε, μετά από πενθή-
ITPATIÜTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 113
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
ΓΝ
ΩΜ
ΩΝ
Ε
κδοτ
ική
2013
Χάρτης της Γαλλίας, πριν την πολιορκία της Ορλεάνης. Με μπλε χρώμα διακρίνονται οι υπό γαλλικό έλεγχο περιοχές, ενώ με κόκκινο και κίτρινο οι υπό αγγλικό και βουργουνδικό, αντίστοιχα. Η ακρωτηριασμένη Γαλλία σώθηκε την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή. Αν κατέρρεε η γαλλική άμυνα στη γραμμή του Λείγηρα, ο Κάρολος Δελφίνος δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να αποσυρθεί προς τα σύνορα με την Ιταλία.
μερη πολιορκία, στις 26 Σεπτεμβρίου.Από εκεί, οι Αγγλοι άρχισαν να εκκα
θαρίζουν τη νότια όχθη του ποταμού, επιχειρώντας να αποκλείσουν την Ορλεάνη. Μια αγγλική δύναμη υπό τον Γουί- λιαμ ντε λα Πωλ, 4ο κόμη του Σάφολκ, πέρασε τον Λείγηρα και κατάλαβε την κωμόπολη Ζαργκό και το χωριό Σατενέφ, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση 16 χλμ. νοτιοανατολικά της Ορλεάνης. Στις 12 Οκτωβρίου οι Αγγλοι είχαν ολοκληρώσει τον αποκλεισμό της πόλης, και το από- σπασμα του κόμη του Σάφολκ ενώθηκε με τις δυνάμεις του Σάλσμπουρι. Οι άμεσα διαθέσιμες για την πολιορκία αγγλικές δυνάμεις αριθμούσαν περί τους4.000 άνδρες. Οι υπόλοιποι φρουρούσαν τα διάφορα οχυρά, χωριά και κωμοπό- λεις στη ζώνη αποκλεισμού γύρω από
την Ορλεάνη που είχαν δημιουργήσει.Ο Σάλσμπουρι εγκατέστησε το στρα
τηγείο του απέναντι από το νότιο άκρο της πόλης. Εκεί ο ποταμός είχε πλάτος περί τα 400 μέτρα, ενώ στο μέσο του βρισκόταν η νησίδα του Αγίου Αντωνίου, από την οποία περνούσε μια μεγάλη πέτρινη αψιδωτή γέφυρα που διέσχιζε τον Λείγηρα. Στο νότιο άκρο της γέφυρας είχε κατασκευαστεί ένα οχυρό με δύο πύργους, που ήταν γνωστό με την ονομασία «Οι Πυργίσκοι» (Λε Τουρέιγ). Μια κινητή γέφυρα συνέδεε το οχυρό Λε Τουρέιγ με τη νότια όχθη του ποταμού. Εκεί, στη νότια απόληξη της γέφυρας, υπήρχε ένα ακόμα, πιο πρόχειρο, οχύρωμα, κατασκευασμένο από χώμα και ξύλα, που κάλυπτε την πρόσβαση προς το Λε Τουρέιγ. Η δε πέτρινη γέφυρα κατέληγε,
Ο Κάρολος Ζ’ της ΓΊλλίας, γνωστός ως Κάρολος Δελφίνος, ή ως Κάρολος ο «Νικητής». Εντυπωσιάστηκε από την πίστη και την επιμονή της Ζαν ντ’ Αρκ όταν την συνάντησε για πρώτη φορά στις 6 Μαρτίου 1429 και της επέτρεψε να συνοδεύσει τον στρατό, που βάδιζε προς άρση της πολιορκίας της Ορλεάνης.
στη βόρεια απόληξή της, εντός της πόλης, όπου υπήρχε ακόμη ένα οχυρό.
Οι Αγγλοι κατασκεύασαν πολιορκητικά χαρακώματα στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, από την όχθη του ποταμού, μέχρι το δάσος της Ορλεάνης. Απέναντι από το πρόχειρο οχύρωμα, ενώπιον του Λε Τουρέιγ, σι Αγγλοι κατασκεύασαν το οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου.
Στη συνέχεια, ο Σάλσμπουρι διέταξε την έναρξη της επίθεσης. Το αγγλικό πυροβολικό βομβάρδισε αρχικά το πρόχειρο οχύρωμα που κάλυπτε το Λε Του- ρέιγ, υποχρεώνοντας τους Γάλλους υπερασπιστές του να το εγκαταλείψουν. Αμέσως μετά, τα πυρά των αγγλικών πυροβόλων συγκεντρώθηκαν κατά του ίδιου του φρουρίου Λε Τουρέιγ, το οποίο επίσης εγκαταλείφθηκε από τη γαλλική φρουρά, στις 23 Οκτωβρίου 1428. Οι υ- ποχωρούντες Γάλλοι κατέστρεψαν τη γέφυρα στο ύψος της νησίδας του Αγίου Αντωνίου, αφήνοντας τους Αγγλους κύριους της νότιας όχθης του Λείγηρα.
Μετά την κατάληψη των γαλλικών οχυρών, οι Αγγλοι επισκεύασαν το Λε Τουρέιγ και το οχύρωμα ενώπιον του. Το Λε Τουρέιγ μετατράπηκε σε στρατηγείο του Σάλσμπουρι, από όπου μπορούσε να κατοπτεύει κάθε κίνηση στην πόλη. Ωστόσο, η χαρά για τις νίκες του δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Το πρωί της 24ης Οκτωβρίου, μια γαλλική βομβάρδα έβαλε από την πόλη κατά του Λε Του- ρέιγ. Η πέτρινη οβίδα διαπέρασε το τεί-
1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ*
Λ*
χος. Τα κομμάτια του, ως θραύσματα, εκτοξεύτηκαν παντού, και ένα από αυτά διχοτόμησε το προσώπου του Σάλ- σμπουρι. Ο βαριά πληγωμένος Αγγλος διοικητής πέθανε μια εβδομάδα αργότερα από το τραύμα του. Τον διαδέχθηκε στην ηγεσία ο Γουίλιαμ ντε λα Πωλ, 4ος κόμης του Σάφολκ.
Αυτός απέσυρε τις δυνάμεις του από το οχυρό, αφήνοντας μια μικρή φρουρά σε αυτό, και ζήτησε ενισχύσεις. Στο αίτημά του ανταποκρίθηκε ο δούκας του Μπέντφορντ, ο οποίος έστειλε ενισχύσεις στην περιοχή, υπό τον κόμη Τζων Τάλμποτ και τον Τόμας, 7ο βαρώνο του Σκέιλς.
Οι δυνάμεις αυτές αφίχθησαν την 1η Δεκεμβρίου 1428. Οι αγγλικές ενισχύσεις έφεραν σε δύσκολη θέση τον Γάλλο διοικητή της πόλης, Ζαν του Ντυνουά, ο οποίος είχε στη διάθεσή του μόλις 500 στρατιώτες, κυρίως πυροβολητές, και βασιζόταν για την άμυνα σε περίπου3.000 εξοπλισμένους, αλλά φυσικά όχι κατάλληλα εκπαιδευμένους, πολίτες. Οι τελευταίοι είχαν οργανωθεί σε 34 λόχους, καθένας εκ των οποίων είχε ανα- λάβει τη φρούρηση ενός από τους 34 πύργους της πόλης. Αργότερα η φρουρά ενισχύθηκε.
Ο Τάλμποτ, ως ο πλέον έμπειρος στρατιώτης στο αγγλικό στρατόπεδο, ανέλαβε τη διοίκηση. Αποφάσισε να ενι- σχύσει τη γραμμή αποκλεισμού από βορειοδυτικά, προσθέτοντας επιπλέον δυνάμεις στη γραμμή των εκεί οχυρωμάτων. Τα χαρακώματα ενισχύθηκαν με την κατασκευή ενός φρουρίου, δίπλα στην όχθη (φρούριο Αγίου Λαυρέντιου) και τεσσάρων ακόμα οχυρωμάτων, με τα ονόματα Κρουά Μπολσί, Λονδίνο, Ρουέν και Παρίσι. Ανατολικά, οι Αγγλοι κατασκεύασαν το οχύρωμα Σαίν Λούπ. Στη νότια όχθη του ποταμού, στη δυτική πλευρά, κατασκεύασαν το οχύρωμα του Σαίν Πριβέ και ανατολικά το οχυρό του Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Εντός του ποταμού, τέλος, στην ομώνυμη νησίδα δυτικά της γέφυρας, κατασκεύασαν το οχυρό Καρλομάγνος. Με τον τρόπο αυτόν η πόλη είχε αποκλειστεί από παντού.
Ο Τάλμποτ μετέφερε το στρατηγείο του στο οχυρό του Αγ. Λαυρέντιου, το οποίο έλαβε το όνομά του από την ομώ
Η Ζαν ντ’ Αρκ στην πολιορκία του οχυρού Λε Τουρέιγ. Εδώ απεικονίζεται να στέκει ατάραχη, με το λάβαρό της, εμπρός από το φρούριο, δίνοντας το παράδειγμα στους Γάλλους πολεμιστές που εφορμούν εναντίον του. Στην εν λόγω επίθεση η Ζαν τραυματίστηκε σοβαρά.
νυμη εκκλησία που βρισκόταν εκεί. Καθώς είχε φθάσει ο χειμώνας, ο Τάλμποτ, δεν επιχείρησε καμία επίθεση. Εξάλλου, περίμενε επιπλέον ενισχύσεις, οι οποίες έφθασαν στα τέλη Δεκεμβρίου 1428 ή στις αρχές Ιανουαρίου 1429 (1.500 Βουρ- γουνδοί). Οι άνδρες αυτοί αναπτύχθηκαν από τον Τάλμποτ στις παρυφές του δάσους της Ορλεάνης, ολοκληρώνοντας έτσι τον αποκλεισμό της πόλης.
ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΟ Δελφίνος είχε ανησυχήσει ιδιαίτε
ρα από τις αγγλικές προόδους. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να επιτρέψει την κατάληψη της Ορλεάνης, εφόσον μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε στην κατάληψη και των λοιπών εδαφών που είχε υπό τον έλεγχό του. Ετσι, συγκέ
ντρωσε μια δύναμη 4.000 ανδρών, που περιελάμβανε περίπου 600 Σκώτους, την οποία έθεσε υπό τον Ιωάννη, δούκα των Βουρβόνων. Αυτός επιχείρησε να πλήξει μια αγγλική φάλαγγα ανεφοδιασμού προς την Ορλεάνη, αλλά ηττήθηκε στη μάχη του Ερίνγκ, στις 12 Φεβρουάριου1429. Ετσι απέτυχε η προσπάθεια για την επίτευξη έμμεσου πλήγματος κατά των Αγγλων πολιορκητών.
Υστερα από την αποτυχία αυτή, η τύχη της πόλης έμοιαζε προδιαγεγραμμένη. Η πείνα είχε άλλωστε ήδη αρχίσει να θερίζει τους πολιορκημένους. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ορισμένοι ευ- γενείς εγκατέλειψαν την πόλη και κατά- φεραν να διαφύγουν. Το γεγονός αυτό είχε σοβαρή επίδραση στο ηθικό των πολιτών και της φρουράς.
Ωστόσο, ένα τυχαίο γεγονός ήρθε να
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 115
Η Ζαν ντ’ Αρκ στην πανηγυρική στέψη του Καρόλου Ζ' στη Ρεμς. Η Ζαν διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις. Μέσα σε ένα μόλις έτος κατάφερε να αναπτερώσει το γαλλικό ηθικό και να οδηγήσει τους καταπτοημένους, έως τότε, Γάλλους στη νίκη.
ανακουφίσει ελαφρώς τους πσλιορκημέ- νους: οι Βουργουνδοί στρατιώτες του Τάλμποτ αποχώρησαν, κατόπιν διαφωνιών του επικεφαλής τους με τους Αγγλους διοικητές. Ετσι δημιουργήθηκε ένας διάδρομος ανεφοδιασμού της πόλης, μέσω του δάσους.
Μια δεύτερη σημαντική εξέλιξη ήταν, όπως προαναφέρθηκε, η άφιξη της Ζαν ντ’ Αρκ στην αυλή του Δελφίνου. Αφού η Ζαν πέρασε τη δοκιμασία αγνότητας και εξετάστηκε από εκκλησιαστικούς άνδρες για πιθανή εκτροπή της σε αιρετικές δοξασίες, πήρε την άδεια να μεταβεί στο Μπλουά και να ενωθεί με τα υπολείμματα του στρατού του δούκα
των Βουρβόνων, τα οποία ενισχύονταν με κάθε διαθέσιμο άνδρα. Στις 5 Απριλίου 1429 η Ζαν, με το σπαθί, την ειδικά κατασκευασμένη πανοπλία της και το λάβαρό της, στο οποίο εικονιζόταν ο Χριστός, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους, έφθασε στην πόλη.
Οι γαλλικές δυνάμεις τέθηκαν υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ζαν ντε Πρόσω. Μαζί του ήταν οι στρατηγοί Ετιέν ντε Βινογιέ (γνωστός ως «σκαντζόχοιρος»), Ζιλ ντε Μοντμορενσί, 0α- ρώνος του Ραίς (γνωστός ως «ο πρώτος κυανοπώγων», ο οποίος αργότερα κατη- γορήθηκε για μαγεία και εκτελέστηκε), Ζαν, 2ος δούκας του Αλεκόν, και Ζαν ντε
Σύγχρονος αναπαραστάτης βάλλει με αντίγραφο μακρού τόξου, του ισχυρότερου εκηβόλου όπλου του Μεσαίωνα. Η βαριά βαλλίστρα έβαλλε βέλη με μεγαλύτερη αρχική ταχύτητα, σε μεγαλύτερη απόσταση και είχε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα. Ωστόσο, η ταχυβολία της ήταν της τάξης των δύο βολών ανά λεπτό στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στον χρόνο αυτόν, ένας καλά εκπαιδευμένος τοξότης, εξοπλισμένος με μακρύ τόξο, μπορούσε να εξαπολύσει τουλάχιστον έξι βέλη, στην αρχή της μάχης τουλάχιστον. Μετά από μερικές βολές, πάντως, η ταχυβολία μειωνόταν, λόγω της κόπωσης που προκαλούσε στον χειριστή η έκταση του σκληρού τόξου.
Ποντόν ντε Ζαϊντριγέ.Ταυτόχρονα, και η κατάσταση των πο
λιορκητών είχε επιδεινωθεί. Η αποχώρηση των Βουργουνδών και οι ασθένειες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, είχαν αφήσει τον Τάλμποτ με μόλις 5.000 περίπου άνδρες.
Στο μεταξύ, μια γαλλική δύναμη με 500 περίπου άνδρες που συνόδευαν μια μεγάλη εφοδιοπομπή, κινήθηκε από το Μπλουά, πέρασε τον Λείγηρα μέσω της εκεί γέφυρας και βρέθηκε στη νότια όχθη του ποταμού. Θεωρήθηκε, σωστά, ότι με τον τρόπο αυτό θα απέφευγαν την καταστροφή της πολύτιμης για την πόλη εφοδιοπομπής, την οποία θα υφίσταντο αν Βάδιζαν κατά των αγγλικών οχυρωμάτων, βορειοδυτικά της πόλης, παρά τις αντιρρήσεις της Ζαν, η οποία επιθυμούσε την άμεση επίθεση κατά των αγγλικών δυνάμεων, στη βόρεια όχθη. Πριν την αναχώρηση από το Μπλουά, η Ζαν έστειλε μήνυμα στους Αγγλους να αποχωρήσουν από τη Γαλλία, απειλώντας τους, σε αντίθετη περίπτωση, με καταστροφή.
Η εν λόγω δύναμη των Γάλλων, με επι
1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA
01 ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΠΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ ΣΤΟΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗ ΠΟΛΕΜΟ
κεφαλής τους ντε Μπροσέ και ντε Ραίς και με τη συνοδεία της Ζαν, πλησίασε από τον νότο την Ορλεάνη και έφθασε σε απόσταση 7 χλμ. ανατολικά του αγγλικού οχυρού του Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Από εκεί, ήλθε σε επαφή με τους πολιορκημέ- νους. Η Ζαν επέμενε και πάλι στην άμεση επίθεση κατά των Αγγλων με τη συνεργασία της φρουράς. Ο Ντυνουά, ο οποίος ε- ξήλθε από τα τείχη και συναντήθηκε μαζί της, κατάφερε να την πείσει ότι το σημαντικό ήταν, σε πρώτη φάση, να ανεφοδια- στεί με τρόφιμα η Ορλεάνη. Η Ζαν δέχθηκε και εισήλθε και η ίδια, στις 29 Απριλίου, στην πόλη, μαζί με την εφοδιοπομπή. Οι Αγγλοι, από το οχυρό Σαίν Λούπ, αντιλήφθηκαν τη γαλλική κίνηση και επιχείρησαν να αντιδράσουν, αλλά απο- κρούστηκαν από τους άνδρες του ντε Μπροσέ.
Από την πόλη, η Ζαν επιθεώρησε τα τείχη και άρχισε να φωνάζει στους Αγγλους να αποχωρήσουν. Ηταν φυσικό εκείνοι να της απαντήσουν με προσβολές, καθώς στο πρόσωπό της δεν έβλεπαν τίποτα περισσότερο από μια νεαρή τρελή Γαλλίδα. Στις 30 Απριλίου, η Ζαν με- τέβη στην κατεστραμμένη πέτρινη γέφυρα, στο οχυρό που υπήρχε στη νησίδα του Αγίου Αντωνίου, και απευθύνθηκε στον Αγγλο διοικητή του Λε Τουρέιγ, λοχαγό Γουίλιαμ Γκλάσντεϊλ, ζητώντας του να αποχωρήσει, αφού πρώτα απελευθερώσει τους Γάλλους αιχμαλώτους. Η απάντηση ήταν μόνο προσβολές.
Την 1η Μάίου, ο Ντυνουά, μαζί με τον ντε Ραί, έφυγαν από την πόλη κατευθυ- νόμενοι προς το Μπλουά. Εκεί θα αναλάμβαναν τη διοίκηση των δυνάμεων που είχαν συγκεντρωθεί και θα τις οδηγούσαν στην πόλη με ασφάλεια. Στις 4 Μάί'ου επέστρεψαν, αυτή τη φορά από τα βόρεια και εισήλθαν στην πόλη, μαζί με τις ενισχύσεις, από την πύλη του Παρισιού.
Κατόπιν τούτου, οι Γάλλοι διοικητές αποφάσισαν να άρουν την πολιορκία της πόλης, επιτιθέμενοι στα αγγλικά οχυρώματα. Ως πρώτος προφανής στόχος επι- λέχθηκε το απομονωμένο οχυρό του Σαίν Λούπ.
01 ΜΑΧΕΣ ΤΠΝ ΟΧΥΡΠΝΟ Ντυνουά προσποιήθηκε ότι είχε
την πρόθεση να επιτεθεί στο οχυρό Παρίσι, με αποτέλεσμα ο Τάλμποτ να πέσει στην παγίδα και να συγκεντρώσει εκεί τις δυνάμεις του. Την ίδια ώρα, ισχυρές γαλλικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο οχυρό Σαίν Λούπ και το κατέλαβαν. Υστερα από την εξέλιξη αυτή, ο Τάλμποτ αποφάσισε να ενισχύσει το Λε Τουρέιγ, αφού
Ο Εκατονταετής Πόλεμος ξέσπασε το 1337, με αφορμή τον έλεγχο της περιοχής του Μπορντώ, και διήρκεσε συνολικά 116 χρόνια. Οι σημαντικότερες μάχες ήταν αυτές του Κρεσύ (1346), του Πουατιέ (1356), του Αζινκούρ (1415), της Ορλεάνης (1429), του Φορμινί (1450), του Καστιγιόν (1453) και του Μπορντώ (1453).
Στον πόλεμο αυτόν σημειώθηκαν μεγάλες καινοτομίες στην τακτική. Αποτέ- λεσε τον πρώτο πόλεμο στην ιστορία στον οποίον η ισχύς πυρός αποδείχθηκε καταλυτικός παράγοντας για την επικράτηση στις μάχες. Επίσης ήταν ο πρώτος πόλεμος κατά τον οποίον τα πυροβόλα όπλα διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο, κυρίως στις πολιορκητικές επιχειρήσεις.
Στις αρχικές φάσεις του πολέμου βρέθηκαν αντιμέτωπες δύο διαφορετικές τακτικές σχολές, η αγγλική, βασιζόμενη στην ισχύ πυρός, και η γαλλική, βασιζόμενη στην εκ του συστάδην κρούση. Οι Αγγλοι έχοντας να αντιμετωπίσουν τους Σκώτους, εξέλιξαν την τακτική χρήση του περίφημου μακρού τόξου, ενός όπλου η χρήση του οποίου απαιτούσε πολύχρονη εκπαίδευση και εμπειρία. Το μακρύ τόξο επιτύγχανε μέγιστο βεληνεκές της τάξης των 600 μέτρων - ή και μεγαλύτερο υπό ευνοϊκές συνθήκες ανέμου. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά του σε βεληνεκή άνω των 200 μέτρων ήταν αμφίβολη, κυρίως εναντίον θωρακισμένων στόχων. Σε βεληνεκή μικρότερα των 100 μέτρων, όμως, αναδεικνυόταν σε πραγματικό κυρίαρχο. Με βάση τη δεδομένη ταχυβολία που ήταν ικανό να εξαπολύσει ένα καλά εκπαιδευμένο τμήμα τοξοτών -περί τα 6-10 βέλη ανά λεπτό, στα αρχικά στάδια μιας μάχης- μπορούσε να προκα- λέσει συντριπτικά πλήγματα στα αντίπαλα τμήματα. Για περισσότερη ασφάλεια, δε, οι τοξότες τοποθετούσαν ενώπιον του μετώπου τους μυτερούς ξύλινους πασσάλους, οι οποίοι αποτελούσαν το απόλυτο εμπόδιο έναντι του αντιπάλου ιππικού και ένα πρώτης τάξης κώλυμα έναντι του αντίπαλου πεζικού. Επιπλέον, ανάμεσα στα τμήματα των τοξοτών τάσσονταν τμήματα βαρέος πεζικού και αφιπ- πευμένοι ιππότες για υποστήριξη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Αγγλικός Στρατός είχε βασίσει την τακτική του στη μέγιστη αξιοποίηση του κορυφαίου του όπλου, του μακρού τόξου.
Από την άλλη πλευρά, οι Γάλλοι, στα αρχικά στάδια του πολέμου, πολεμούσαν με βάση το φεουδαλικό υπόδειγμα και το ιπποτικό ιδεώδες. Κύριο όπλο κρούσης και κρίσης του αγώνα ήταν οι βαριά θωρακισμένοι ευγενείς ιππότες, οι οποίοι με την ορμητική τους επέλαση μπορούσαν - όπως πίστευαν τουλάχιστον- να επικρατήσουν κάθε αντιπάλου. Τέτοιες τακτικές χρησιμοποιήθηκαν στο Κρεσύ, στο Πουατιέ και εν πολλοίς και στο Αζινκούρ, με
καταστροφικά για τους Γάλλους αποτελέσματα. Οι συντριπτικές αυτές ήττες, οι οποίες πάντως σχετίζονταν περισσότερο με τη γαλλική νοοτροπία παρά με την τακτική αυτή καθ'εαυτή ή τον οπλισμό των Αγγλων, οδήγησαν τους Γάλλους στο άλλο άκρο, με αποτέλεσμα να υιοθετήσουν εντελώς παθητική τακτική, φοβούμενοι πλέον να πολεμήσουν σε ανοικτό πεδίο τους Αγγλους. Η στάση αυτή ανατράπηκε μετά την επιτυχή εκστρατεία στον Λείγηρα. Στο Παταί, οι Γάλλοι πολέμησαν μόνο με το ιππικό τους, συντρίβοντας τους Αγγλους. Στην περίπτωση αυτή κινήθη- καν ταχύτερα των αντιπάλων τους και τους προσέβαλαν πριν αυτοί προλάβουν να οργανώσουν την τοποθεσία τους. Αργότερα, στο Καστιγιόν, ήταν οι Γάλλοι που πολέμησαν εντός οχυρωμένου στρατοπέδου, υποστηριζόμενοι από πρωτοφανή για την εποχή αριθμό πυροβόλων, τα οποία οδήγησαν τους Αγγλους στη συντριβή, ενώπιον μιας θύελλας βλημάτων.
Οι Γάλλοι, πάντως, ποτέ δεν εγκατέ- λειψαν οριστικά το ιπποτικό ιδεώδες, μέχρι και το πέρας των Ιταλικών Πολέμων (1547), παρά τις ήττες που υπέστησαν από το αντίπαλο, οπλισμένο με εκηβόλα όπλα, πεζικό, όπως για παράδειγμα στην Παβία (1525), όπου οι Ισπανοί και Γερμανοί αρκεβουζιοφόροι κομμάτιασαν κυριολεκτικά από μικρή απόσταση τους ανίκανους να αντιδράσουν Γάλλους επίλεκτους ιππότες. Γάλλοι ιππότες πολέμησαν μέχρι και το τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα στους Γαλλικούς θρησκευτικούς Πολέμους, κυρίως με το στρατόπεδο των Ρωμαιοκαθολικών.
Οι Αγγλοι από την πλευρά τους, συνέχισαν να στηρίζονται στο διώνυμο μακρύ τόξο και στο, οπλισμένο με αγχέμαχα όπλα, πεζικό μέχρι και τα τέλη του 16ου αιώνα. Στον μεγάλο εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την ήττα κατά τον Εκατονταε- τή, στον λεγόμενο Πόλεμο των Δύο Ρόδων, η τακτική της ανάμιξης σχηματισμών τοξοτών με μακρά τόξα και λογχοδρεπα- νηφόρων ή αφιππευμένων ιπποτών, έφθασε στο απόγειό της. Η ίδια τακτική απέδωσε στους πολέμους του Ερρίκου Η’ κατά των Σκώτων, όπου οι Αγγλοι τοξότες με ευκολία διέλυσαν τους ζυγούς των Σκώτων σαρισσοφόρων.
Σημαντική ήταν επίσης η εξέλιξη του πυροβολικού κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στο πεδίο της μάχης χρησιμοποιή- θηκε για πρώτη φορά στη μάχη του Πουατιέ, χωρίς, ωστόσο, ιδιαίτερα αποτελέσματα. Στις πολιορκητικές επιχειρήσεις, το πυροβολικό απέδειξε τον λόγο ύπαρξής του την περίοδο αυτή, γκρεμίζοντας τα μεσαιωνικού τύπου τείχη της εποχής. Ηταν η ανάγκη αντιμετώπισης του πυροβολικού που οδήγησε την οχυρωματική τέχνη στο απόγειό της, μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 117
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Π
αρασ
κευή
Ε
υγεν
ικού
/ΓΝ
ΩΜ
ΩΝ
Ε
κδοτ
ική
2013
Η πολιορκία της Ορλεάνης. Διακρίνονται τα αγγλικά οχυρά.
νες φυσικά, στη Ζαν και στη σχέση της με τον Θεό.
Αμέσως μετά, οι Γάλλοι επιτέθηκαν στο οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου, του οποίου η φρουρά αριθμούσε 500 άνδρες. Οι γαλλικές επιθέσεις, τις οποίες οδηγούσε η Ζαν, ήταν ορμητικές, αλλά όχι επιτυχείς. Οι Αγγλοι μάλιστα έκαναν αντεπίθεση και προς στιγμήν προκλήθη- κε πανικός στις γαλλικές τάξεις. Τότε όμως επενέβη ο ντε Ραί, με ένα έφιππο α- πόσπασμα Γάλλων ιπποτών και υποχρέωσε τους Αγγλους να κλειστούν και πάλι στο οχυρό.
Οταν, μάλιστα, λίγο αργότερα έφθα- σαν ενισχύσεις από την πόλη, η γαλλική επίθεση επαναλήφθηκε, με αποτέλεσμα την κατάληψη του οχυρού και τη συντριβή της φρουράς. Η Ζαν τραυματίστηκε ελαφρά κατά την επίθεση. Ο Τάλμποτ δεν ήταν σε θέση να ενισχύσει τη φρουρά, καθώς ο Ντυνουά εξαπέλυε συνεχώς παραπλανητικές επιθέσεις κατά του οχυρού του Αγίου Λαυρέντιου. Τη νύκτα της 6ης προς την 7η Μάίου, ο Τάλμποτ απέσυρε τις φρουρές από τα οχυρά Σαίν Πριβέ και Καρλομάγνος και συγκέντρωσε τον όγκο των δυνάμεών του στη βόρεια όχθη.
I
ί
II
ΧΡ0Ν0Α0ΓΙ0 ΤΟΥ ΕΚΑΤ0ΝΤΑΕΤ0ΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ1337-1360 Ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρ- δσς Γ' κατόπιν επιθέσεων των Γάλλων σε κτήσεις του στη Γαλλία, αυτοανακηρύσσε- ται βασιλιάς της Γαλλίας και ξεκινά τον πόλεμο κατά των Γάλλων.1340 Η ναυμαχία του Σλούις. Ο Αγγλικός Στόλος κατατροπώνει τους Ισπανούς, συμμάχους των Γάλλων. Οι Αγγλοι κερδίζουν τον έλεγχο της Μάγχης και αρχίζουν τις αποβάσεις στη Γαλλία.1346 Η μάχη του Κρεσύ. Ο Αγγλικός Στρατός συντρίβει τους Γάλλους, αποκρούοντας 15 συνεχόμενες επιθέσεις.1347 Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν το Καλαί και το καθιστούν κύρια βάση τους. Οι απόπειρες των Γάλλων να το ανακαταλάβουν αποτυγχάνουν παταγωδώς. Το Καλαί θα παρα- μείνει αγγλικό ως το 1558. Η επιδημία πανώ- λης που πλήττει κατόπιν την Ευρώπη, υποχρεώνει τους εμπολέμους σε παύση των επιχειρήσεων.1356 Η μάχη του Πουατιέ. Ο «Μαύρος Πρίγκιπας» Εδουάρδος συντρίβει τον Γαλλικό Στρατό και αιχμαλωτίζει τον Γάλλο βασιλιά Ιωάννη Β'.1364 Η μάχη του Αουρί. Αγγλικές δυνάμεις καταλαμβάνουν την ομώνυμη πόλη στη Βρετάνη και αποκρούουν τις γαλλικές αντεπιθέσεις. Ωστόσο, ο νέος Γάλλος βασιλιάς Κάρο
λος Ε' επιτυγχάνει με τον στρατό του ανακατάληψη των περισσότερων εδαφών.1372 Οι Γάλλοι ανακαταλαμβάνουν τις επαρχίες του Πουατού και της Βρετάνης.1372 Η ναυμαχία στη Λα Ροσέλ. Συντριβή του Αγγλικού Στόλου. Οι Γάλλοι, για πρώτη φορά στην ιστορία τους, ελέγχουν τη Μάγχη.1382 Με την υποστήριξη των Γάλλων, οι Σκώ- τοι κηρύσσουν πόλεμο στους Αγγλους.1396 Υπογράφεται συνθήκη ειρήνης, που επισφραγίζεται με τον γάμο του Αγγλου βασιλιά Ριχάρδου Β' με την πριγκίπισσα Ισαβέλλα της Γαλλίας.1405 Γαλλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Ουαλία και υποστηρίζουν τους Ουα- λούς επαναστάτες κατά των Αγγλων.1412 Γέννηση της Ζαν ντ’ Αρκ.1415-1422 Οι εκστρατείες του Ερρίκου Ε'. Συντριβή των Γάλλων στο Αρφλέρ. Συντριβή των Γάλλων στο Αζινκούρ. Ο Γάλλος βασιλιάς Κάρολος ΣΤ’ ο «Τρελός» αδυνατεί να αντι- δράσει. Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις της Γαλλίας. Ο Κάρολος ΣΤ' υπογράφει συνθήκη με τον Ερρίκο Ε’, με την οποία τον αναγνωρίζει ως διάδοχό του, αποκληρώνοντας τον γιο του Κάρολο Δελφίνο. 1421 Η μάχη του Μποζ. Ηττα των Αγγλων. 1424 Μάχη του Βερνουί. Βαριά ήττα των Γάλ
λων και των Σκώτων συμμάχων τους από τον δούκα του Μπέντφορντ.1428-1429 Πολιορκία της Ορλεάνης και εκστρατεία στον Λείγηρα. Οι Γάλλοι κατατροπώνουν δύο αγγλικούς στρατούς και ανακτούν την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων. 1430-31 Η Ζαν ντ' Αρκ συλλαμβάνεται από τους Βουργουνδούς, παραδίδεται στους Αγγλους, δικάζεται ως μάγισσα και καίγεται στην πυρά.1431 Ο Ερίκκος ΣΤ’ της Αγγλίας στέφεται βασιλιάς της Γαλλίας. Ωστόσο, ο τίτλος του δεν έχει πλέον κανένα αντίκρισμα.1449 Μάχη της Ρουέν. Οι Γάλλοι νικούν κατά κράτος τους Αγγλους.1450 Μάχη του Φορμινί. Το γαλλικό πυροβολικό συντρίβει τους Αγγλους τοξότες από απόσπαση ασφαλείας και δίνει τη νίκη στον Γαλλικό Στρατό. Από τους 5.000 Αγγλους, χάνονται οι 4,000.1453 Μάχη του Καστιγιόν. Συντριβή των Αγγλων. Μετά τη μάχη ο βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος ΣΤ’ τρελάθηκε, δίνοντας το έναυσμα για τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο για τη διαδοχή του, τον λεγόμενο Πόλεμο τον Δύο Ρόδων. Στο τέλος του 1453, μόνο το Καλαί παραμένει υπό αγγλικό έλεγχο. Ο Εκατονταετής Πόλεμος λήγει με γαλλική νίκη.
1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
διείδε ότι τυχόν πτώση του συγκεκριμένου οχυρού θα σήμαινε και το οριστικό τέλος της πολιορκίας.
Στις 6 Μάί'ου, ισχυρές γαλλικές δυνάμεις εξήλθαν από την πόλη, πέρασαν στη νότια όχθη του ποταμού με λέμβους και κινήθηκαν κατά του οχυρού Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Η μικρή αγγλική φρουρά
το εγκατέλειψε αμαχητί και κατέφυγε στο οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου. Οι Γάλλοι, στη συνέχεια, κατασκεύασαν μια πλωτή γέφυρα στο ύψος του οχυρού, ώστε να είναι ικανοί να πλήττουν τους αντιπάλους κατά το δοκούν. Οπως είναι αυτονόητο, οι επιτυχίες αυτές είχαν εξυψώσει το γαλλικό ηθικό, αποδίδομε-
ΓΑΛΛΟΣ ΘΩΡΑΚΟΦΟΡΟΣ ΠΕΖΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ(1430-1453)Ο εικονιζόμενος μαχητής φέρει ως βασικό αμυντικό οπλισμό ένα συμβατικό αλυσιδωτό χιτώνιο με κοντά μανίκια, που συνδυάζεται επιδέξια με στοιχεία ελασμάτινης πανοπλίας (θώρακας και επιμήρια ελάσματα) που πιθανόν αποκτήθηκαν σαν λάφυρο στο πεδίο της μάχης. Ενα ιδιόμορφο κράνος σαλέ με σχισμή στο ύψος των ματιών, προστατεύει τμήμα του προσώπου καθώς και την άνω κρανιακή χώρα από θλαστικά πλήγματα, ενώ μια πλατιά αλυσιδωτή κουκούλα συνεισφέρει στην προστασία της κάτω γνάθου, του
λαιμού και των ώμων. Το μικρό ομφαλοφόρο ασπίδιο τύπου μπάκλερ που φέρει στο αριστερό του χέρι
είναι περισσότερο επιθετικό παρά αμυντικό όπλο. Τα περισσότερα μπάκλερ κατά τον 15ο αιώνα ήταν μικρότερα από το εικονιζόμενο (έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).
Πίνακας του 19ου αιώνα της ρομαντικής σχολής, που απεικονίζει τη Ζαν ντ’ Αρκ να οδηγεί τα γαλλικά στρατεύματα στη μάχη. Η Ζαν ντ’ Αρκ, πράγματι, αποτέλεσε πολλαπλασιαστή ισχύος για τον Γαλλικό Στρατό. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν διοίκησε ποτέ η ίδια.
Το επόμενο πρωί, οι Γάλλοι διοικητές συγκρότησαν πολεμικό συμβούλιο ανατολικά του Λε Τουρέιγ και αποφάσισαν να επιτεθούν εναντίον του οχυρού. Με μεγάλη επιμονή, οι Γάλλοι πεζοί κατάφε- ραν, μέσα σε πέντε ώρες, να πληρώσουν την τάφρο του οχυρού με δεμάτια από κλαδιά, παρά τα αγγλικά βλήματα που τους έπλητταν. Επειτα, οι Γάλλοι εξαπέλυσαν την πρώτη τους επίθεση, με τη βοήθεια πολιορκητικών κλιμάκων. Στην επίθεση αυτή, η Ζαν ντ' Αρκ τραυματίστηκε σοβαρά, από βέλος που την έπληξε μεταξύ του ώμου και του λαιμού.
Στο μεταξύ, οι γαλλικές επιθέσεις αποτύγχαναν η μία μετά την άλλη, με σοβαρές απώλειες. Ο Ντυνουά, ενώπιον της κατάστασης αυτής, αποφάσισε να σταματήσει την επίθεση. Ωστόσο, τότε επενέβη η Ζαν, η οποία του ζήτησε να συνεχίσει. Η ίδια, αν και τραυματισμένη, προσευχήθηκε θερμά και κατόπιν επέστρεψε στη μάχη. Μαζί με τον σημαιοφόρο της, έναν στρατιώτη με το προσω- νύμιο «ο Βάσκος», όρμησε κατά των τειχών, ακολουθούμενη από τους ενθουσιασμένους Γάλλους στρατιώτες και ιππότες, οι οποίοι τη θεωρούσαν νεκρή.
Παράλληλα, από την πόλη, οι Γάλλοι κατασκεύασαν μια πρόχειρη γέφυρα από ξύλα, με τη οποία συνέδεσαν το κα
τεστραμμένο τμήμα της πέτρινης γέφυρας με τα βόρεια τείχη του Λε Τουρέιγ. Το αποτέλεσμα της συνδυασμένης επίθεσης ήταν η κατάληψη του τελευταίου, με τον σχεδόν πλήρη αφανισμό της αγγλικής φρουράς.
Ηδη η απώλεια του Λε Τουρέιγ σή- μαινε ότι η μάχη είχε οριστικά χαθεί. Σε μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια, ο Τάλμποτ απέσυρε τον στρατό του από τα οχυρώματα καιπροκάλεσε τους Γάλλους σε μάχη στο ανοικτό πεδίο. Εκείνοι, ωστόσο, δεν έπεσαν στην παγίδα και περιορίστηκαν να παρακολουθούν τους Αγγλους από τα τείχη της πόλης. Ετσι, ο Τάλμποτ διέταξε υποχώρηση. Η Ορλεάνη είχε οριστικά σωθεί.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΛΕΙΓΗΡΑ
Στις 10 Μαΐου, ο Δελφίνος έφθασε στην Τούρ και συναντήθηκε με τη Ζαν ντ’ Αρκ και τους διοικητές του. Εκεί συ- γκροτήθηκε πολεμικό συμβούλιο σχετικά με τη μετέπειτα εξέλιξη των επιχειρήσεων και αποφασίστηκε να εκκαθαριστεί ολόκληρη η περιοχή γύρω από τις όχθες του Λείγηρα.
Στις 9 Ιουνίου, ο Γαλλικός Στρατός, δύναμης περίπου 8.000 ανδρών, υπό τον
ντ' Αλεκόν, ενισχυμένος με πυροβολικό και συνοδευόμενος από τη Ζαν, κινήθη- κε προς το Ζαργκό, το οποίο υπεράσπιζε αγγλική φρουρά υπό τον Σάφολκ. Την επομένη αφίχθησαν γαλλικές ενισχύσεις υπό τον Ντυνουά. Οι Αγγλοι επιχείρησαν έξοδο, αλλά αποκρούστηκαν με αρκετές απώλειες, ενώ στη συνέχεια οι Γάλλοι πολιόρκησαν την κωμόπολη και στις 12 Ιουνίου επιτέθηκαν με ορμή και την κατέλαβαν εξ εφόδου, με τη βοήθεια κλιμάκων και πολιορκητικών κριών. Η Ζαν, που πρωτοστατούσε στη μάχη, πληγώθηκε και πάλι από μια πέτρα, αλλά στάθηκε όρθια, στηριζόμενη στο λάβαρό της και εμψύχωνε τους πολεμιστές. Σύντομα, μόνο οι αιχμάλωτοι Αγγλοι ήταν ζωντανοί, μεταξύ των οποίων και ο Σάφολκ.
Μετά την επιτυχημένη επίθεση, ο Γαλλικός Στρατός κινήθηκε προς τη νότια όχθη του Λείγηρα και, στις 14 Ιουνίου κυρίευσε, πάλι εξ εφόδου, την κωμόπολη Μονγκ, ενώ την επομένη πολιόρκησε την Μποζενσί. Οι Αγγλοι είχαν πλέον πτοηθεί πλήρως και η πόλη παραδόθηκε με συνθήκη.
Ο Μπέντφορντ στο μεταξύ είχε συγκροτήσει ένα νέο σώμα 4.000 ανδρών, υπό τον Τζων Φάλστολφ. Μαζί του ενώθηκαν τα υπολείμματα της στρατιάς του Τάλμποτ (ο ίδιος ο Τάλμποτ με 300 άνδρες), που μόλις είχαν ξεφύγει από την πτώση της Μονγκ. Οι δύο Αγγλοι διοικητές διαφώνησαν ως προς την ατρατηγι- κή που έπρεπε να ακολουθήσουν. Ο Τάλμποτ τάχθηκε υπέρ της πρόκλησης των Γάλλων σε μάχη, ενώ ο Φάλστολφ αντέ- τεινε ότι θα έπρεπε να ενισχύσουν τις απομονωμένες αγγλικές φρουρές.
Η αγγλική στρατιά κινήθηκε προς την Μποζενσί, για να τη βρει, ωστόσο, αποκλεισμένη, και έτσι τάχθηκε σε διάταξη μάχης. Οι Γάλλοι απάντησαν με τον ίδιο τρόπο, αλλά κανείς εκ των δύο δεν αποτόλμησε επίθεση. Αποστέλλοντας κήρυκα στους Γάλλους, ο Τάλμποτ ζήτησε να κριθεί η μάχη με τη μονομαχία ενός αριθμού Αγγλων και Γάλλων ιπποτών, χωρίς να λάβει απάντηση. Λίγες ώρες αργότερα η πόλη παραδόθηκε.
Στη συνέχεια ο Αγγλικός Στρατός υποχώρησε. Οι Γάλλοι τον καταδίωξαν με το ιππικό τους και κατάφεραν να τον αιφνιδιάσουν στο Παταί, στις 18 Ιουνίου. Πριν προλάβουν οι υποχωρούντες να ταχθούν σε θέσεις μάχης, 1.500 Γάλλοι ιππότες με επικεφαλής τον ντε Ραίς και τη Ζαν, σάρωσαν τις αγγλικές γραμμές, με μια απίστευτα ορμητική επέλαση, σκορπίζοντας τον θάνατο και διαλύοντας, ουσιαστικά, τόσο τη στρατιά των Φάλστολφ
k2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μικρογραφία μεσαιωνικού χειρογράφου που εικονίζει την πολιορκία της Ορλεάνης. Οι εντός των τειχών Γάλλοι φέρουν βαλλίστρες, αλλά και πρώιμα τυφέκια. Διακρίνονται επίσης αγγλική βομβάρδα και ελαφρύτερο πυροβόλο να ανοίγουν πυρ κατά της πόλης. Ο κιλλίβαντας του ελαφρού πυροβόλου που διακρίνεται, αποδεικνύει την πρόοδο που είχε ήδη συντελεστεί στην ανάπτυξη του πυροβολικού.
και Τάλμποτ, όσο και τον θρύλο περί των αήττητων Αγγλων τοξοτών. Οι Αγγλοι άφησαν στο πεδίο της μάχης σχεδόν2.500 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους, έναντι μόλις 100 Γάλλων!
Η μάχη του Παταί αποτέλεσε την καταλυτική σύγκρουση της εκστρατείας στον Λείγηρα, επισφραγίζοντας τη γαλλική νίκη με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑΗ εκστρατεία στον Λείγηρα είναι
σχεδόν 6έ6αιο ότι έκρινε το αποτέλεσμα του Εκατονταετούς Πολέμου. Μετά τις διαδοχικές γαλλικές ήττες, μετέβαλε άρδην τη ροή του πολέμου, καταρρίπτο- ντας ταυτόχρονα τον μύθο περί του αγγλικού αήττητου. Σε πολιτικό επίπεδο, η νίκη στον Λείγηρα οδήγησε στην ουσιαστική επανίδρυση του Γαλλικού Βασιλείου, μετά την επίσημη στέψη του Δελφίνου σε βασιλιά της Γαλλίας, με το όνομα Κάρολος Ζ ’, στη Ρεμς.
Σημαντικός παράγοντας για τη μεγάλη γαλλική νίκη ήταν η εμφάνιση της Ζαν ντ’ Αρκ, της «Παρθένου της Ορλεάνης», όπως έγινε γνωστή. Η Ζαν, αντίθετα με τους μεταγενέστερους θρύλους, δεν διοίκησε τον Γαλλικό Στρατό, ούτε επηρέασε τις αποφάσεις των διοικητών
του, με εξαίρεση ίσως κάποιες ορμητικές εφόδους κατά των διαφόρων αγγλικών οχυρών. Ωστόσο, συνετέλεσε τα μέγιστα στην εξύψωση του, μέχρι τότε, πτοημένου γαλλικού ηθικού, δίνοντας χαρακτήρα σταυροφορίας στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ξ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)J.F.C. Fuller: 15 DECISIVE BATTLES OF THE WESTERN WORLD, London, 1954.(2) Ian Heath: ARMIES AND ENEMIES OF THE MIDDLE AGES, Vol 1, 1300-1487, WRG Publishing, London, 1982.(3) Kelly DeVries: A WOMAN AS LEADER OF MEN. JOAN OF ARC’S MILITARY CAREER, FRESH VERDICTS ON JOAN OF ARC, Wheeler and Charlies editions, New York, 1996.(4) PaulK. Davis: BESIEGED: 100 GREAT SIEGES FROM JERICHO TO SARAJEVO, Oxford University Press, Oxford, 2001.(5) Kelly DeVries: JOAN OF ARC: A MILITARY LEADER, Sutton Publishing, London, 1999.(6) Stephen Cooper: THE REAL FALSTAFF, SIR JOHN FASTOLF AND THE HUNDRED YEARS’ WAR, Pen & Sword Publishing, London, 2010.(7) S. Gondoin, J. Meyniel: THE SIEGE OF ORLEANS AND THE LOIRE CAMPAIGN: 1428-29, Histoire & Collections Publishing, Paris, 2010.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 21
Κ ' Τ γ : ψ - 7 ζ
» ' S - v • ·*
Ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος με ελληνική παραδοσιακής ενδυμασία στη Νίκαια της Γαλλίας το 1872:
221ΙΤΡΑΤΙ0ΤΙΚΗ U T O P I A
■Μ
ΓΙΟΡΓΟΣ ΤΣΟΡΒΑΣ
21 Μαρτίου 1878
ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΗ ιεΠευταΙα προσπάθεια απεΠευθέρωσηο me Θεσσαλίας
Στις αρχές ίου 1878, με ιον Ρωοοιουρκικό πόλεμο να έχει κΠείσει οχεδόν έναν χρόνο, οι υπόδουλοι ΕΠΠηνει: οε Μακεδονία, Ηπειρο, Θεσσαλία και Κρήιη ε^ενέρθηκαν ενανιίον me αποδυναμωμένης ατρατιωτικά Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διεκδικώντας για τρίτη ιρορά μέοα οε 46 χρόνια την προσάρτησή iouc στο εΠΠηνικό κράτος.Με την ανακωχή μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών otic
19.1.1878 η εΠΠηνική κυβέρνηση ανέοτειΠε την ενίσχυση των κατά τόπους επαναστατικών κινημάτων, η βιωσιμότητα των οποίων τέθηκε υπό σοβαρή αμφισβήτηση. Στην περιοχή των θεσσαΠικών Ανράιρων εμφανίστηκε ένα ξεχωριστό κίνημα, το οποίο αποδείχθηκε περισσότερο επιτυχές με αποκορύφωμα inc δράσης του την ηρωική μάχη me Ματαράνκας, one 21 Μαρτίου 1878, με οκοπό την απελευθέρωση της Θεσσαλίας.
Ο Δημήτριος Τερτίπης υπήρξε ένας από τουςσημαντικότερους συντελεστές της επιτυχίας του επαναστατικού κινήματος των Αγράφων. Ο τριαντάχρονος επιλοχίας από τη Στυλίδα Φθιώτιδας αποτέλεσε, μαζί με τον άτυχο Γεώργιο Λάιο, την κινητήριο δύναμη όλων των πολεμικών ενεργειών στο μέτωπο της δυτικής Θεσσαλίας, με αποκορύφωμα τη μάχη της Ματαράγκας, όπου συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να διατηρηθεί απροσπέλαστη η γραμμή άμυνας των υψωμάτων για περισσότερο από 14 ώρες.
Μετά τον ορισμό των επίσημων συνόρων του Βασιλείου της Ελλάδας το 1832, οι Θεσσαλοί, και ιδιαίτερα οι κάτοικοι των Αγράφων, παρέμεναν υποδουλωμένοι στον οθωμανικό ζυγό, κυριολεκτικά
μια ανάσα από την ελεύθερη ελληνική γη. Το δύσβατο της περιοχής απάλλασσε μεν τους Αγραφιώτες από τη συνεχή οθωμανική επιτήρηση, υπήρχαν ωστόσο σημαντικά προβλήματα λόγω της έξαρσης της εγκληματικότητας στην περιοχή. Το οθωμανικό κράτος ήταν πανταχού παρόν -ακόμα και οι χουντούτηδες (1), που αστυνόμευαν τις πε
ριοχές της μεθορίου, επιδίδονταν και οι ίδιοι σε λεηλασίες- και τα προβλήματα των χριστιανών κατοίκων παραπέμπονταν με συνοπτικές διαδικασίες στις καλένδες, χωρίς να βρίσκουν λύση.
Οι πρώτες δειλές προσπάθειες εξευρω- παϊσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πρώτα με το Χαττ-ι-Σερίφ (2) του 1839 και στη συνέχεια με το Χαττ-ι-Χουμαγιούν (3)
' του 1856, είχαν ως απώτερο σκοπό την εξάλειψη του κινδύνου νέων εξεγέρσεων. Οι Οθωμανοί, με νωπές τις μνήμες από τις επαναστάσεις του 1821 και του 1854, αποφάσισαν να εφαρμόσουν μια διαφορετική μέ-
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 2 3
Ο Γεώργιος Φιλάρετος, νομικός στο επάγγελμα, ήταν εκδότης της εφημερίδας «Εύβοια». Ενθερμος υποστηρικτής της επανάστασης, παραγκώνισε τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις στη Χαλκίδα για να πολεμήσει στο πλευρό των Θεσσαλών. Οι ανταποκρίσεις του από το μέτωπο των Αγράφων, εκτός από ακριβείς, ήταν και αριστοτεχνικά διατυπωμένες, επιτρέποντας στον αναγνώστη να έχει σαφή άποψη για τα όσα διαδραματίζονταν στον θεσσαλικό χώρο τους πρώτους μήνες του 1878.
θοδο ελέγχου των Ελλήνων υπηκόων. Πρόκριτοι και οπλαρχηγοί ορίζονταν τεχνηέντως από την Υψηλή Πύλη (4) ως πρεσβευτές ή αξιωματούχοι του σουλτάνου, χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα να αρνηθούν το «αξίωμα». Ακολουθούσε ένα προπαγανδιστικό παραλήρημα που τους παρουσίαζε ως πιστούς υπηρέτες του σουλτάνου, προκαλώντας έτσι διχασμούς και αντιπαραθέσεις μεταξύ των Ελλήνων. Αρκετοί αγωνιστές της επανάστασης του 1854 χαρακτηρίστηκαν από αδαείς και κοντόφθαλμους δημοσιογράφους ως «φιλότουρκοι», «χρηματισμένοι» και «προδότες» του Εθνους. Αυτό
είχε ως αποτέλεσμα την αποτυχημένη απόπειρα εξέγερσης το 1866, κατά την οποία η διχόνοια και το προσωπικό συμφέρον αποδείχθηκαν ισχυρότερα του κοινού αγώνα για την ελευθερία. Η καταπίεση συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και την επόμενη δεκαετία. Στις 30 Οκτωβρίου του 1876, η εφημερίδα «Ο Φάρος της Οθρυος», ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «η Θεσσαλία έχει μετατραπεί σε κοιλάδα των δακρύων».
Εναν χρόνο αργότερα, οι Τούρκοι, φοβούμενοι νέα εξέγερση, απέστειλαν σταδιακά σωρεία βασιβουζούκων και Κιρκασιών στη Θεσσαλία, μετατρέπο- ντας σε εφιάλτη την καθημερινότητα των χριστιανών. Για τους Θεσσαλούς, αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι: μη έχοντας άλλη διέξοδο, στράφηκαν προς την Ελλάδα ζητώντας βοήθεια.
Ο υπουργός Εξωτερικών Χαρίλαος Τρικούπης ανταποκρίθηκε, αναθέτοντας τον σχεδίασμά των επαναστατικών ενεργειών στον λοχαγό του Πυροβολικού Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, έναν διακεκριμένο αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού, που βρισκόταν στην επαρχία Αλμυρού έχοντας λάβει άδεια επ' αόριστον (5) από τα τέλη Δεκεμβρίου του 1877. Ο Ισχόμα- χος πίστευε ότι η επανάσταση αυτή δεν διέθετε αυτόνομη πολεμική δυναμική και αποτελούσε απλά τον προπομπό μιας μεγαλύτερης επιχείρησης, η οποία θα υποστηριζόταν κυρίως από τον Ελληνικό Στρατό. Αυτό δεν τον εμπόδισε, ωστόσο, να αφοσιωθεί στην αποστολή του με αυταπάρνηση και ζήλο, κινούμενος από τις αρχές Ιανουαρίου του 1878 κατά μήκος των συνόρων για να στρατολογήσει τους άνδρες που θα συγκροτούσαν τα επαναστατικά σώματα.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΙΕΚΙΝΑΑρωγοί της επανάστασης ήταν ο δη
μοσιογράφος και διακεκριμένος νομικός
Γεώργιος Φιλάρετος και ο Ιωάννης Ιγγλέ- σης, ένας άνθρωπος του πνεύματος με μεγάλη εμπειρία. Περί τα μέσα Ιανουαρί- ου σχηματίστηκαν τα πρώτα σώματα επαναστατών. Σημαντικότεροι σωματάρχες ήταν οι Νικόλαος Κοντογιάννης (δήμαρχος Σπερχειάδας), Κωνσταντίνος και Παναγιώτης Ζουλούμης, Γεώργιος Γαλής από τη Φουρνά, Ιωάννης Γρανίτσας, Ιωάννης Σισμάνης, Ιωάννης Καλαμάρας, Θεόδωρος Λάζος και Ευστάθιος Κουκουβί- νος (ο επονομαζόμενος «Ραχιώτης»), Από τους Θεσσαλούς ξεχώριζαν οι Απόστολος Βασαρδάνης, Δημήτριος και Γεώργιος Αλεξανδρής, Παναγιώτης και Ντού- λας Στουρνάρας, ο Γρεβενιώτης πολύπειρος οπλαρχηγός Θεόδωρος Ζιάκας και ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος, πρόκριτος του Σμοκόβου.
Στις 19 Ιανουαρίου τα σώματα των Ζουλουμαίων, Κοντογιάννη και Γαλή ανάγκασαν τη φρουρά του Σμοκόβου (Λουτροπηγή) να αποχωρήσει από την περιοχή. Εκεί μετέβη ο Ισχόμαχος με το επιτελείο του και, αφού ύψωσαν τη σημαία της επανάστασης των Αγράφων, ίδρυσαν τοπική επιτροπή αγώνα με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Τσάπαλο. Ακολούθησε ο ξεσηκωμός στα κεντροδυτικά Αγραφα (Με- σενικόλας και Χάσια) από τους Αλεξαν- δρήδες, τον Βασαρδάνη και τον Ζιάκα. Την επόμενη ημέρα, τα σώματα Ζουλουμαίων, Γαλή και Σισμάνη εισέβαλαν στη Ρεντίνα.
Στις 21 Ιανουαρίου, η έξοδος του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλία προκά- λεσε ρίγη συγκίνησης στο πανελλήνιο. Υπό τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο, μια δύναμη περίπου 8.500 ανδρών εισήλ- θε στα οθωμανικά εδάφη. Μαζί τους αναχώρησε το επαναστατικό σώμα του Δη μητριού Σούτσου -γιού του υποστράτηγου και τότε δημάρχου της Αθήνας- με ένα ορειβατικό πυροβόλο. Μετά την αναίμακτη παράδοση της οθωμανικής φρουράς στη Δερβέν Φούρκα (Καλαμάκι Φθιώτιδας), οι ελληνικές δυνάμεις πλησίασαν την επομένη στη Σκάρμιτσα (Θαυμακό), 3 χλμ. ανατολικά του Δομοκού. Στις 23 Ια- νουαρίου ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Ρεντίνας, γεγονός που, σε συνδυασμό με την επέλαση του Ελληνικού Στρατού, έθετε γερές βάσεις για την επανάσταση της Θεσσαλίας.
Μια αναπάντεχη είδηση, ωστόσο, κλόνισε το φαινομενικά στέρεο επαναστατικό οικοδόμημα. Η διαταγή για την επιστροφή του στρατού εντός των ελληνικών συνόρων στις 25 Ιανουαρίου, έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Κουμουνδούρου (η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στις 18 Ιανουα-
® Στις 21 Ιανουαρίου, η έξοδος Του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλία προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στο πανελλήνιο. Υπό τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο, μια δύναμη περίπου 8.500 ανδρών εισήλθε στα οθωμανικά εδάφη. 5
2 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ρίου του 1878), μετά από αφόρητες πιέσεις της Βρετανίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας αναγκάστηκε να ανακαλέσει το στράτευμα. Ως αντάλλαγμα, έλαβε την υπόσχεση για ευνοϊκή μεταχείριση των ελληνικών αιτημάτων στις συζητήσεις που θα ακολουθούσαν την ανεπίσημη ανακωχή που είχαν συνάψει Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Αδριανούπολη, στις 19.1.1878.
Το μέλλον του επαναστατικού κινήματος διαγραφόταν δυσοίωνο. Ο Ισχόμα- χος σκόπευε να μεταβεί στη Μακεδονία για να οργανώσει και εκεί τον αγώνα, ωστόσο οι εξελίξεις τον καθήλωσαν στη δυτική Θεσσαλία. Επιπρόσθετα, το σώμα του Κοντογιάννη ήδη πολιορκούσε τα πρώτα χωριά στις υπώρειες των νοτιοανατολικών Αγράφων. Το ποτάμι των εξε- γερμένων δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω.
Η είδηση της αποχώρησης του Ελληνικού Στρατού βρήκε το ελληνικό 1 ο Τάγμα Πεζικού στο Αλχανί (Αγιος Αθανάσιος), στις 26 προς 27 Ιανουαρίου του 1878. Μια ομάδα 170 ανδρών με επικεφαλής τον επιλοχία Δημήτριο Τερτίπη παρέ- 6η τη διαταγή και κατευθύνθηκε προς το Δαουκλή (Ξυνιάδα). Από εκεί, στις 28 Ια- νουαρίου, ο Τερτίπης έστειλε μια επιστολή προς τον αρχηγό του στρατεύματος Σ. Σούτσο, αιτιολογώντας την πράξη των λιποτακτών. Ανέφερε ότι θα παρέμεναν στη Θεσσαλία μέχρι την επερχόμενη ευρωπαϊκή σύνοδο ως προστάτες των αμάχων, διατεθειμένοι να υποστούν τις όποιες συνέπειες μετά την επιστροφή τους στην Ελλάδα.
Τα νέα του στασιασμού έγιναν γνωστά με την άφιξη του Ελληνικού Στρατού εντός των ελληνικών συνόρων. Περίπου 100 άνδρες της φρουράς του στρατοπέδου της Λαμίας, με επικεφαλής τον φίλο του Τερτίπη, επιλοχία Γεώργιο Λάιο, αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τους υπόλοιπους λιποτάκτες, συναντώντας τους στη Δραμάλα (Μακρολίβα- δο). Ο Φιλάρετος, θέλοντας να προσδώ- σει χαρακτήρα επίλεκτης μονάδας στο σώμα των υπαξιωματικών, έγραψε αργότερα ότι το σώμα των Τερτίπη και Λάιου αναφερόταν στις τάξεις των επαναστατών ως «Σώμα Ελεύθερων Σκοπευτών» (ΣΕΣ). Στις 30 Ιανουαρίου το ΣΕΣ είχε ήδη εκκαθαρίσει τα χωριά πέριξ του Δομοκού από τις οθωμανικές φρουρές και στις 3 Φεβρουάριου εισήλθε στον Μικρό Παλα- μά για ανεφοδιασμό, οπότε αποφασίστη- κε η ένταξη του σώματος στη δύναμη του Ισχομάχου. Την επομένη, το ΣΕΣ συνα- ντήθηκε με το σώμα του Δ. Σούτσου στη Δρανίστα (Κτιμένη) και από κοινού ξεκίνησαν με προορισμό το Σμόκοβο.
ΣΥΜΠΛΟΚΕΣ ΣΤΑ ΠΡΠΤΑ ΠΕΔΙΝΑ ΧΠΡΙΑ
Από τις 31 Ιανουαρίου 1878, τα σώματα των Ζουλουμαίων, Γαλή και Σισμάνη είχαν καταλάβει το Χαλαμπρέζι (Κέδρος), επιλέγοντας εν συνεχεία να αποσυρθούν στην ασφαλέστερη Θρεψίνα (Θραψίμι) για ανασυγκρότηση. Ο Κοντο- γιάννης, που βρισκόταν στο Ασλανάρ (Λεοντάρι), είχε μεταβεί μέσω της Καϊ- τσας (Μακρυρράχης) στο Σμόκοβο, αναμένοντας μαζί με τον Ισχόμαχο την άφιξη του ΣΕΣ. Η κατάληψη των πρώτων χωριών στην ουσία άνοιγε τον ασκό του Αιόλου στη θεσσαλική πεδιάδα, καθώς η οθωμανική απάντηση αναμενόταν άμεση
και «ηχηρή». Πέραν αυτού, ο Ισχόμαχος προβληματιζόταν επίσης για τον ανεφοδιασμό των επαναστατών, καθώς η μεταφορά πολεμοφοδίων από το ελληνικό έδαφος γινόταν με δυσκολία λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν στα Αγραφα εκείνη την περίοδο. Τη σίτιση των επαναστατών είχε αναλά- βει εξ’ ολοκλήρου ο πρόκριτος Κ. Τσάπα- λος, διαθέτοντας σφάγια και γαλακτοκομικά από το προσωπικό του υστέρημα, ενώ παραχώρησε επίσης τον περίβολο του αρχοντικού του ως χώρο εκπαίδευσης και διαμονής χιλίων περίπου ανδρών. Ο Φιλάρετος σε μία από τις αναφορές του έγραψε ότι «Οι πολλές περιποιήσεις στην οικία του Κ. Τσάπαλου μας έκαναν
Ο Μακεδόνας Κωνσταντίνος Ισχόμαχος ήταν απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων μετεκπαιδευμένος στη Γαλλία. Παρά το γεγονός ότι ήταν άριστος γνώστης σε θέματα στρατηγικής, το 1878 κλήθηκε να διεξάγει ένα τελείως διαφορετικό είδος πολέμου, στο οποίο δεν είχε πρότερη εμπειρία. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να φέρει εις πέρας την αποστολή του, εξασφαλίζοντας -από κοινού με τους συναγωνιστές του- ένα καλύτερο μέλλον για τους Θεσσαλούς. Αγαπημένη του ρήση ήταν μια φράση του Ιταλού στρατιωτικού Ξαβιέ Ντε Μεστρ της Σαβοΐας: «Η ειρήνη είναι το όνειρο των σοφών, αλλά ο πόλεμος είναι η ιστορία των ανθρώπων».
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 2 5
Πίνακας που απεικονίζει Κιρκάοιο ιππέα.Οι Τσερκέζοι, όπως ήταν αλλιώς γνωστοί, προέρχονταν από το Αντιγκέι του Κσυκάσου. Επειδή ήταν μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, εκδιώχτηκαν σταδιακά από τους Ρώσους κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1854), κατακλύζοντας κάθε άκρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο θρησκευτικός διωγμός που υπέστησαν ήταν ένας από τους λόγους που συμπεριψέρονταν βάναυσα στους χριστιανούς της Θεσσαλίας. Ηταν δεινοί ιππείς και συνήθως επάνδρωναν έφιππες ομάδες ατάκτων.
να ξεχνάμε ότι είμαστε αντάρτες στη Θεσσαλία». Με την άφιξη του ΣΕΣ στο Σμόκοβο στις 5 Φεβρουάριου, αποφασί- στηκε η ανάπτυξη των επαναστατικών σωμάτων στα κοντινά χωριά: οι Κοντο- γιάννης, Σισμάνης και ένα απόσπασμα του ΣΕΣ παρέμειναν στο Σμόκοβο, οι Ζουλουμαίοι κατέλυσαν στη Θρεψίνα, ο Γαλής στο Ζογλόπι (Ραχούλα), οι Στουρ- ναραίοι στη Ρεντίνα και το υπόλοιπο ΣΕΣ (Τερτίπης, Γ Λάιος) μαζί με τον Δ. Σούτσο ίδρυσαν ένα «Κέντρο Ενεργειών» για τα Κάτω Αγραφα στο Λουτρό. Στις 6 Φε
βρουάριου έφθασε στο Σμόκοβο και ο λοχίας Π. Θεοδώρου με 64 εύζωνες για να μεταβεί την επομένη στο Λουτρό.
Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των επαναστατών οδήγησε μοιραία στην ανάγκη για εξεύρεση πρόσθετων τροφίμων. Τις επόμενες τρεις ημέρες, οι επαναστάτες προσπάθησαν να τα εξασφαλίσουν πλήττοντας οθωμανικές σιτοπσ- μπές στον κάμπο. Οι Τούρκοι είχαν συγκεντρώσει όλες τους τις δυνάμεις στην Καρδίτσα, στο Φανάρ (Φανάρι) και στα Τρίκαλα, αφήνοντας μόνο κάποιες φρουρές σε επίκαιρα σημεία. Στις 9 του μήνα ο Γαλής άφησε πίσω του το Ζογλόπι και επιχείρησε να πολιορκήσει τη φρουρά της Σέκλιζας την οποία αποτελούσαν 150 Γκέκηδες (6). Η επίθεση απέτυχε λόγω της άφιξης μιας οθωμανικής επικουρίας 100 ατάκτων από την Καρδίτσα, ενώ ο Γαλής σώθηκε από την έγκαιρη παρέμβαση των ευζώνων του φυλακίου της Κούλιας (κορυφή του Ιτάμου νότια της σημερινής λίμνης Πλαστήρα) και επέστρεψε στο Ζογλόπι.
Η είδηση της ανεπιτυχούς επίθεσης του Γαλή προκάλεσε την άμεση αντίδραση των υπόλοιπων επαναστατών, σι οποίοι έφθασαν στην περιοχή της Σέκλιζας το πρωί της 10ης Φεβρουάριου. Οι Ελληνες πολιόρκησαν τον λόφο χωρίς επιτυχία, αναχαιτίζοντας, ωστόσο, δύο επιθέσεις προερχόμενες από την Καρδίτσα. Αρχικά έτρεψαν σε φυγή μια ίλη ιππικού και εν συνεχεία απώθησαν μια δύναμη1.000 πεζών, 150 ιππέων και ενός πυροβόλου. Το ίδιο βράδυ η οθωμανική φρουρά αποχώρησε από τη Σέκλιζα προς την Καρδίτσα. Στις 09.00 της 11ης Φεβρουάριου, 2.500 περίπου νιζάμηδες (7) και ιππείς, υποστηριζόμενοι από δύο πυροβόλα, επιτέθηκαν εκ νέου στους επαναστάτες. Η μάχη διήρκεσε μέχρι τις 13.00, οπότε οι Οθωμανοί αποσύρθηκαν με τάξη, έχοντας ωστόσο απώλειες 250 νεκρών και τραυματιών. Οι επαναστάτες απώλε- σαν 15 άνδρες, μεταξύ αυτών και τον πολύπειρο λοχία Π. Θεοδώρου, που μεταφέρθηκε στη Θρεψίνα, όπου και πέθανε μετά από επτά ημέρες, λόγω σοβαρού τραύματος στο κεφάλι.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗΗ μάχη της Σέκλιζας αν και νικηφό
ρα, επισκιάστηκε από τις συνεχιζόμενες πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης για άμεση παύση των εχθροπραξιών. Ο Δ. Σούτσος, διαπιστώνοντας έλειψη πολεμοφοδίων, μετέβη έφιππος στην Κάρυά για ανεφοδιασμό. Ο υπουργός των Στρατιωτικών Σ. Πετμεζάς απέρριψε το αίτημα και απέστειλε εκπρόσωπο στο Σμόκοβο, αξιώνοντας την επιστροφή του ΣΕΣ εντός των ελληνικών συνόρων. Ο Δ. Σούτσος απογοητεύτηκε και δήλωσε στον Τερτίπη ότι προτίθεται να εγκα- ταλείψει την επανάσταση. Ταυτόχρονα αποχώρησαν και οι 45 από τους εύζωνες του νεκρού Π. Θεοδώρου καθώς και ένα μεγάλο μέρος του σώματος του Δ. Σού- τσου με επικεφαλής τον αποσπασμα- τάρχη Κουτσοπέταλο. Ο Τερτίπης αγνόησε την παραίνεση του Πετμεζά, διαμηνύοντας ότι προτιμά να πολεμήσει με καριοφύλλια παρά να εγκαταλείψει τον αγώνα. Ο Ισχόμαχος διέταξε την άμεση ανάπτυξη των επαναστατικών σωμάτων -πλην του ΣΕΣ- στα χωριά πέριξ του Λουτρού και μετά τις 13 Φεβρουάριου μετέβη στη Γιαννιτσού για να οργανώσει τα επόμενα βήματα της επανάστασης. Στις 24 Φεβρουάριου, μια αψιμαχία μεταξύ Τούρκων ιππέων και ενός ολιγομελούς αποσπάσματος του ΣΕΣ στο χωριό Κουβανάτες (Μελισσοχώρι) κατέληξε στη σφαγή των Ελλήνων στρατιωτών και κάποιων αμάχων.
Ελληνας εύζωνος το 1880. Στρατιώτες όπως αυτός έλαβαν μέρος στη θεσσαλική επανάσταση και διακρίθηκαν στη μάχη της Ματαράγκας.
® Η μάχη της Σέκλιζας αν και νικηφόρα, επισκιάστηκε από τις συνεχιζόμενες πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης για άμεση παύση των εχθροπραξιών. 5
2 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
-
V V
1 ( " Μ - < / / "Αρια ·
•Λ ά ρ ισ α
Ο Θ Ο Μ Α Ν ' Κ Η Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ / ,* Τρίκαλα '
J * :7 Ματαράγκα
Καρδίτσα& &Μουζσκί JΦ σ ν ά ρ ·
id*ΜακρινίτσαΡ" "%.
/ Λ
/ - / .
L ·£ M L
I ΛΜ · >ψ.f t /η
, 4έ ν \ \ 7 η -Χέκλιζα * Τσατάλτζα,Ν Λοαίρα Α° λανάΡ
ΊΘρε^ιι Μασλή ( • Δομοκόςινα ·
y » * r m s ' * * *Μ ικ ρ ό ς Π αλαμάς"Γ
Βρλος«
ί(k m
Γιαννιτσού* ' “ 7Κάρυά
— ·ώ δβ|3έν Φ ο ύ ρ ι^ ___-___ - φ
f e t Λ A A A ΑΛαμία · Mi
Τοποθεσίες μαχών Αρχηγεία επαναστατών Σύνορα
Με την υπογραφή του οριστικού πρωτοκόλλου του Λονδίνου (27 Ιουνίου/9 Ιουλίου 1832), μεταξύ αντιπροσωπείας των Συμμάχων και του σουλτάνου, η Ελλάδα έλαβε το Ζητούνι (Λαμία) έναντι 40 εκατομμυρίων γροσίων. Την αυτοψία και χάραξη των συνόρων ανέλαβαν οι επίτροποι Ρωσίας, Βρετανίας, Γαλλίας και οι εκπρόσωποι Οθωμανών (Χουσεΐν) και Ελλήνων (Στάικος). Η οροθετική γραμμή ξεκινούσε από τον Παγασητικό κόλπο, ακολουθούσε την κορυφογραμμή Οθρυος, Τυμφρηστού, Βουλγάρας, Καπροβουνίου, Ιτάμου, περνούσε από Βουτσικάκι, Ντελιδίμι, Γάβροβο, Αλίντα και κατέληγε στον Αμβρακικό κόλπο - αφήνοντας εκτός ελληνικών συνόρων το Ραδοβίζι (Αρτα). Μέχρι τις 25Μαρτίου 1833, είχε ολοκληρωθεί η εγκατάσταση ελληνικών αρχών στις περιοχές και τρεις ημέρες αργότερα, απελευθερώθηκε η Λαμία, με τους Τούρκους να διατηρούν όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τελωνείων, φόρων και άλλων πηγών κρατικών εσόδων. Οι κάτοικοι των θεσσαλικών Αγράφων βρίσκονταν μόλις μια ανάσα από την ελευθερία τους, για την οποία έπρεπε να περιμένουν 48χρόνια ακόμα.
Οι δυσκολίες άρχισαν να πληθαίνουν, καθώς οι άνδρες των προερχόμενων από την Ελλάδα σωμάτων ήταν δυ- σαρεστημένοι λόγω της καθυστέρησης των πληρωμών που τους είχαν υποσχε- θεί οι υπεύθυνοι στρατολόγησης. 0 διαχειριστής των οικονομικών θεμάτων Ιγγλέσης, δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την κρίση, καθώς ένα βαρύ κρυολόγημα τον είχε καθηλώσει στο Σμόκοβο, ενώ ο Ισχόμαχος, για παρόμοιους λόγους υγείας, παρέμεινε στη Γιαννιτσού μέχρι τις 28 Φεβρουάριου. Μετά την επιστροφή του στο Σμόκοβο, και αφού εξε- λέγη επίσημα αρχηγός της επανάστασης των Αγράφων, επικεντρώθηκε στην προσπάθεια αντιστροφής του αρνητικού κλίματος. Διαβεβαίωσε τους ελληνό- φερτους σωματάρχες ότι οι άνδρες τους θα λάβουν τα οφειλόμενα χρήματα, έστειλε πολεμοφόδια για να ενισχύ- σει τον Ζιάκα στα Χάσια και ο ίδιος μετέ- βη στο Λουτρό μαζί με τους Τσάπαλο και Φιλάρετο, αιτούμενος παράλληλα την αποστολή ενισχύσεων από τον Δομοκό. Πρόθεσή του ήταν να δημιουργήσει δύο επιπλέον ισχυρά μέτωπα στη Θεσσαλία
για να αποσυμφορήσει την οθωμανική πίεση στα νοτιοδυτικά Αγραφα.
Στις 5-7 Μαρτίου τα σώματα των κε- ντροδυτικών Αγράφων πολιόρκησαν και κατέλαβαν το Μουζάκι, το οποίο ωστόσο ανακατέλαβαν οι Τούρκοι στις 11 του ίδιου μήνα. Την επομένη, ο Γ Αλεξαν- δρής βρέθηκε στο Λουτρό ζητώντας ενισχύσεις. Στην έκκληση του οπλαρχηγού ανταποκρίθηκε το σώμα των Ζου- λουμαίων, το οποίο αναχώρησε προς τα κεντροδυτικά Αγραφα. Η επανάσταση ί- στατο επί ξυρού ακμής καθώς τα μέτωπα σε Ηπειρο και Πήλιο είχαν αρχίσει να εξασθενούν. Στις 14 Μαρτίου, το ΣΕΣ έ- πληξε μια οθωμανική σιτσπομπή κοντά στις Σοφάδες, αποκομίζοντας 20 φορτία σιτάρι. Ο Τερτίπης ειδοποίησε τον Ισχό- μαχο πως θα παρέμενε στη θέση του για να αναχαιτίσει τυχόν αντεπιθέσεις των Οθωμανών, αναφέροντας επίσης ότι οι κάτοικοι της περιοχής προτίθεντο να συμμετάσχουν ενεργά στον ένοπλο αγώνα. Ο αρχηγός συναίνεσε, κρίνοντας ότι η διεύρυνση του μετώπου προς τον κάμπο -αν και ριψοκίνδυνη- ήταν πλέον αναπόφευκτη.
Στις Σοφάδες σχηματίσθηκαν νέα σώματα, τα οποία εξοπλίστηκαν με σκοπό την κάλυψη του νέου μετώπου στον κάμπο. Εκεί έφθασαν και οι Κοντογιάν- νης και Λάζος ενώ, ο Καλαμάρας κατέλυσε στο Κασνές-Μαγούλα (Αγία Παρασκευή) και ο Σισμάνης στους Ζαρχανά- τες (Δασοχώρι). Η σφαγή της Μακρυνί- τσας στις 17 Μαρτίου έμελλε να επηρεάσει τις εξελίξεις στα Αγραφα τόσο σε στρατηγικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο. Ηταν πλέον βέβαιο ότι, χωρίς το μέτωπο του Πηλίου, οι Τούρκοι θα επικεντρώνονταν πλέον πάσει δυνάμει στον κάμπο της Καρδίτσας, έχοντας στη διάθεσή τους έναν πολυάριθμο τακτικό στρατό και πυροβόλα. Υπό το βάρος των εξελίξεων, ο Ισχόμαχος μετέβη στις Σοφάδες για να συσκεφθεί με τους υπόλοιπους σωματάρχες.
Ηταν βέβαιο ότι οι Οθωμανοί, έχοντας το αριθμητικό πλεονέκτημα, θα ε- πέλεγαν να κινηθούν κυκλωτικά και να οδηγήσουν τους επαναστάτες σε παράδοση ή αφανισμό. Για τον λόγο αυτόν ε- γκαταλείφθηκε το σχέδιο υπερέκτασης του μετώπου με εξοπλισμό των κατοί
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 2 7
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γ!
ώργο
ς Τα
όρβα
ς /Γ
ΝΩΜ
ΩΝ
Εκδο
τική
2013
κων του Παλαμά και ως προτιμότερη γραμμή ανάπτυξης επιλέχθηκε ο άξονας Λουτρό-Σοφάδες κατά μήκος της δυτικής όχθης του ποταμού Σοφαδίτη, με ειδικό βάρος στα χωριά Κουβανάτες, Ζαρχανά- τες, Ανώγι και Κασνές-Μαγούλα. Η περιοχή προσέφερε αρκετές φυσικές οχυρώσεις (χαντάκια) ενώ τα πετρόκτιστα σπίτια θα παρείχαν αξιόπιστη κάλυψη από τις Θολές των πυροβόλων. Το μέτωπο έπρεπε να διατηρηθεί όσο το δυνατόν εγγύτερα στις υπώρειες των Αγρά- φων ώστε οι επαναστάτες να αποσυρθούν στην ασφάλεια των ορεινών περιοχών, αν οι συνθήκες το απαιτούσαν.
Στις 19 Μαρτίου, οι Τούρκοι α- πέστειλαν από την Καρδίτσα ένα έφιππο ανιχνευτικό απόσπασμα για να εκτιμήσει την κατάσταση. Ο Τερτίπης έστησε ενέδρα με μια μικρή ομάδα στην ανατολική γέφυρα της Ματαράγκας και οι αιφνιδια- σμένοι ιππείς τράπηκαν σε φυγή προς το Βαταλάρ (Κυψέλη). Οι Ελληνες τους καταδίωξαν, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας αρκετούς από αυτούς. Οσοι επέζησαν επέστρεψαν στην Καρδίτσα, ενημερώνοντας τους ανωτέρους τους ότι η περιοχή τελούσε υπό εχθρική κατοχή. Στις 20 Μαρτίου έπεσαν στα χέρια των επαναστατών αρκετές επιστολές που προέτρεπαν τους κατοίκους των χωριών της περιοχής να εκδιώξουν τους «αντάρτες». Ο Ισχόμαχος ήταν βέβαιος ότι οι Οθωμανοί ετοιμάζονταν να επιτεθούν και να διακόψουν τη γραμμή ανεφοδιασμού μεταξύ Λουτρού και Σοφάδων. Η διαίσθησή του επαλη- θεύθηκε αργά το απόγευμα, με ένα μήνυμα του Δ. Σούτσου που τον προειδοποιούσε για επικείμενη επίθεση των Τούρκων στο Ανώγι την επόμενη ημέρα.
ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣΗ είδηση της επίθεσης προκάλεσε α
ναστάτωση και διαφωνίες στις τάξεις των επαναστατών. Διατάχθηκε υποχώρηση και ανασύνταξη των δυνάμεων στο Ανώγι, κάτι που προκάλεσε την αντίδραση των Σοφαδιτών, οι οποίοι αφήνονταν απροστάτευτοι απέναντι στην οθωμανική οργή. Ο Ισχόμαχος, όντας υπέρμαχος της τακτικής, υποστήριζε τη λογική που όριζαν οι αριθμοί. Οι επαναστάτες δεν διέθεταν τους απαραίτητους άνδρες και εφόδια για να καλύψουν μια τόσο μεγάλη έκταση μέχρι τη Ματαράγκα. Για να α-
στασης. Αλλωστε, το ίδιο ανθρωποκεντρικό σκεπτικό τον είχε ωθήσει εξαρχής στη λιποταξία και την ένταξή του στον ένοπλο αγώνα της Θεσσαλίας.
Τελικά, δόθηκε μια ενδιάμεση λύση. Οι επαναστάτες θα καταλάμβαναν όλα τα χωριά από το Κασνές-Μαγούλα μέχρι τη Ματαράγκα, διατηρώντας τρόφιμα και πυρομαχικά στο Λουτρό υπό τη φύλαξη αρκετών ανδρών, οι οποίοι θα αποτελού- σαν ταυτόχρονα την τελευταία γραμμή άμυνας. Οι Τσάπαλος και Φιλάρετος επέστρεψαν στο Λουτρό ώστε να αναλάβουν μαζί με τους Ιγγλέση, Βαλατσό, Λέλη και Καπάλα το σημαντικό έργο της φύλαξης και διαχείρισης των πολεμοφοδίων. Ολοι εύχονταν οι Οθωμανοί να επικεντρωθούν αποκλειστικά στο μέτωπο της Ματαράγκας, αγνοώντας τα ανεπαρκώς υποστηρι- ζόμενα νώτα της ελληνικής αμυντικής γραμμής.
01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΙΕΙΣ
Τα ξημερώματα της 21ης Μαρτίου, ο κύριος όγκος των ε
παναστατών -περίπου 800 άνδρες- είχαν οχυρωθεί στην περιοχή που όριζαν οι ποταμοί Σοφαδίτης και Οργόζινος. Ο λοχίας Γκίκας Μάστορας, με δύο διμοιρίες, είχε καταλάβει τις μαγούλες (9) στα βορειοανατολικά της Ματαράγκας με προσανατολισμό προς το Ερμήτσι, ενώ ο Λάζος βρισκόταν από τις 19 του μήνα στα βορειοδυτικά του χωριού καλύπτοντας τις άγουσες προς Καλυβάκια και Μάρκο. Οι Τερτίπης και Γ Λάιος βρίσκονταν με το υπόλοιπο ΣΕΣ στους νοτιοανατολικούς πρόποδες της Πετρομαγούλας κοντά στον Πύργο Ματαράγκας και ο Ισχόμα- χος με το επιτελείο του (40 άνδρες του Βελούλα) και μια διμοιρία του Λ. Μηνο- γιάννη είχαν λάβει θέσεις στο Μασκλού- ρι. Εκεί βρισκόταν και ο Σισμάνης, φρουρώντας τη γέφυρα του χωριού. Ο Δ. Σού- τσος βρισκόταν μεταξύ Μασκλουρίου και Βαταλάρ για να αναχαιτίσει τυχόν εχθρικά ανιχνευτικά αποσπάσματα. Στις Σοφάδες είχε καταλύσει ο Κοντογιάν- νης, ενώ ο Καλαμάρας παρέμενε στο Κασνές-Μαγούλα. Πέραν των προανα- φερθέντων ανδρών οι μόνες ενισχύσεις ήταν οι λιγοστοί άνδρες που φρουρούσαν τα πυρομαχικά στο Λουτρό, ενώ αναμένονταν και τα σώματα που θα έφθα-
Ελληνας εύζωνος το 1880. Από τη ζώνη του είναι αναρτημένη ξιφολόγχη τυφεκίου Gras.
ντεπεξέλθουν, θα έπρεπε να θυσιάσουν την ασφάλεια που τους παρείχαν οι πλη- σιέστερες στο Λουτρό περιοχές, απόφαση που ενείχε μεγάλο -και συνεπώς μη αποδεκτό· ρίσκο. Εάν οι Οθωμανοί έπλητταν το μέσο της γραμμής στο Ανώγι ή το Κασνές-Μαγούλα αποκόπτοντας το ανε- φοδιαστικό δίκτυο, η επανάσταση θα έσβηνε εν ριπή οφθαλμού. Θεωρούσε πιο φρόνιμο να παραμείνει κοντά στις υπώρειες των Αγράφων μέχρι την άφιξη των ενισχύσεων από τον Δομοκό.
Ο Τερτίπης εξέφραζε έναν πιο ρηξικέλευθο και επιθετικό τρόπο δράσης. Δεν έτρεφε σεβασμό για τις στρατιωτικές ικανότητες των Οθωμανών και αιτή- θηκε την παραχώρηση 100 ανδρών με σκοπό την κατάληψη της γέφυρας του Μάρκου (!), προκειμένου να διακόψει την οθωμανική γραμμή ανεφοδιασμού από Λάρισα και Τσατάλτζα (Φάρσαλα) προς την Καρδίτσα. Πίστευε ακράδαντα ότι οι συγκυρίες βρίσκονταν με το μέρος των Ελλήνων και δεν ήταν διατεθειμένος επ’ ουδενί να αφήσει τους κατοίκους των χωριών του κάμπου στην τύχη τους, θυσιάζοντας τις ζωές τους χάριν μιας πιο μετριοπαθούς τακτικής που θα εξασφάλιζε τη βιωσιμότητα της επανά
2 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A
ί Ηταν βέβαιο ότι οι Οθωμανοί, έχοντας το αριθμητικό πλεονέκτημα, θα επέλεγαν να κινηθούν κυκλωτικά και να οδηγήσουν τους επαναστάτες σε παράδοση ή αφανισμό. J
ναν μέσω Δομοκού (ο Ιερός Λόχος των Θηβών (10), τα σώματα των Ρούκη και Φράγκου και η Φάλαγγα (11) με επικεφαλής τον Σαφάκα). Μια φρουρά 120 Γκέκη- δων, που βρισκόταν στο Παζαράκι, απο- σύρθηκε προς το Βαταλάρ μετά από φήμες που τεχνηέντως τροφοδότησε ο Κα- λαμάρας ότι η δύναμη των επαναστατών στην περιοχή ανερχόταν σε 2.500 άνδρες.
Οι οθωμανικές δυνάμεις από Καρδίτσα, Λάρισα και Τσατάλτζα είχαν χωριστεί σε δύο ομάδες. Η πρώτη -1.500 τακτικοί και 500 άτακτοι πεζοί, 300 ιππείς και δυο ορειβατικά πυροβόλα- βρισκόταν μοιρασμένη σε Καλυβάκια (υπό τον Ισκενδέρ πασά της Λάρισας) και Ερμήτσι (υπό τον Χασάν πασά από τα Τσατάλτζα), ενώ η δεύτερη -2.500 πεζοί, 300 ιππείς και δυο ορειβατικά πυροβόλα- βρισκόταν στην Καρδίτσα υπό τις διαταγές του γενικού διοικητή της επίθεσης, υποστράτηγου Χασάν πασά της Καρδίτσας. Η διαφωνία των Ελλήνων στις 20 Μαρτίου και η προσωρινή απόσυρση μέρους των επαναστατικών σωμάτων προς τα χωριά κοντά στο Λουτρό, δημιούργησε στους Οθωμανούς την εσφαλμένη εντύπωση ότι την περιοχή της Ματαράγκας υπερασπιζόταν ένα σώμα 270 ανδρών. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος για τον οποίο επέλε- ξαν να κτυπήσουν εκεί, εγκαταλείπο- ντας τον αρχικό τους στόχο, το Ανώγι. Θεωρούσαν ότι μια μάχη εναντίον ενός τόσο μικρού αριθμού επαναστατών ήταν εκ προοιμίου κερδισμένη.
Η ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ
Στις 05.30, εν μέσω ομίχλης και σκότους, ένα απόσπασμα νιζάμηδων επιχείρησε να προσεγγίσει τη Ματαράγκα από τα βορειοανατολικά. Η προφυλακή του Μάστορα αντιλήφθηκε την κίνηση αυτή και άνοιξε πυρ. Στο άκουσμα των πρώτων πυροβολισμών, μια διμοιρία του ΣΕΣ υπό τον Κωνσταντίνο Καραγιαννού- λη έσπευσε για να ενισχύσει τα σώματα της Ματαράγκας. Ο Τερτίπης ετοιμαζόταν να μεταβεί με δύο ακόμα διμοιρίες στο σημείο, όταν άκουσε στον αέρα τύμπανα και τον διαπεραστικό ήχο των χάλκινων που σάλπιζαν παράταξη σε σχηματισμό μάχης. Εστρεψε το βλέμμα του δυτικά και παρατήρησε στον ορίζοντα αμέτρητα λάβαρα με την ημισέληνο. Οι Τούρκοι της Καρδίτσας προσέγγιζαν με στόχο να προσβάλουν τη Ματαράγκα και την Πετρομαγούλα. Χωρίς να διστάσει, έστειλε τη μία διμοιρία υπό τον Δουδουμόπουλο προς τη Ματαρά
γκα, ενώ ο ίδιος με 12 άνδρες του και τον Δαλαβέρη άλλαξαν πορεία και παρατάχθηκαν στην αριστερή όχθη του Κακότριφου δίπλα στη γέφυρα του Αμπαζ Αγά, έχοντας δυτικό προσανατολισμό. Ο Γ Λάιος έδωσε εντολή στον I. Θεοδώρου να μεταβεί με 30 άνδρες στο ανατολικό τμήμα της Πετρομαγούλας. Οι έξι από αυτούς στάλθηκαν με πολεμοφόδια προς ενίσχυση του Τερτίπη. Ο Α. Λάιος, αδελφός του λοχία, ανέλαβε να καλύψει τη δυτική πλευρά του λόφου.
Στις 06.00 ο Ισχόμαχος βρισκόταν καθ' οδόν από το Μασκλούρι προς τον Μογγολίνο, όταν συνάντησε έναν αγγελιοφόρο που τον ενημέρωσε για τον αριθμό των εχθρικών στρατευμάτων, αϊτού μένος ταυτόχρονα την αποστολή
περισσότερων επικουριών στα βόρεια του μετώπου. Ο αρχηγός έστειλε τους Μηνογιάννη και Βελούλα, με εντολή να ενισχύσουν το μέτωπο όπου χρειαζόταν, ενώ ειδοποίησε τον Κοντογιάννη να μεταβεί από τις Σοφάδες στη Ματαράγκα και τον Καλαμάρα να καταλάβει το Γκέρμπεσι (Καρποχώρι). Στα βορειοανατολικά της Ματαράγκας, το απόσπασμα του Μάστορα δέχθηκε επίθεση από 400 Αρβανίτες, οι οποίοι, διενεργώντας έφοδο χωρίς καμία απολύτως προφύλαξη, έπεφταν νεκροί σωρηδόν από τις βολές των Ελλήνων. Στο βορειοδυτικό τμήμα του χωριού, ο Λάζος αντιμετώπισε συνδυασμένη επίθεση από ιππικό, πεζικό και πυροβόλα. Στις 08.30, παρά τις ηρωικές τους προσπάθειες, τα δύο άκρα της ελληνικής εμπροσθοφυλακής
Οι βασιβουζούκοι ήταν μισθοφόροι, στρατολογημένοι συνήθως από τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί. Το ελληνικό παρωνύμιο προέρχεται από την τουρκική λέξη «basibozuk», η οποία στην κυριολεξία σημαίνει «κτυπημένο κεφάλι» και δηλώνει τον «ανεξάρτητο», τον «άτακτο». Ο ατίθασος χαρακτήρας τους δεν επέτρεπε στους Οθωμανούς να τους αξιοποιήσουν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να περιορίζονται σε ρόλο ανιχνευτών ή προφυλακής.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 2 9
ΚΠΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΠΑΑΟΣ, ΕΝΑΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΓεννημένος στο Σμόκοβο το 1842, φοί
τησε το 1856 στο γυμνάσιο της Λαμίας και αργότερα σπούδασε ιατρική στην Αθήνα. Οι σπουδές του διακόπηκαν στο τελευταίο έτος όταν, το 1868, κλήθηκε σε υποχρεωτική στρατιωτική θητεία -λοχαγός ιππικού στο τάγμα των Δραγώνων- στην Κωνσταντινούπολη, ουσιαστικά ως όμηρος, προς αντικατάσταση του πατέρα του Γούλα Τσάπαλου, ο οποίος βρισκόταν εκεί από το 1856 με παρόμοιο τρόπο. Το 1871, ο Κ. Τσάπαλος γνώρισε και παντρεύτηκε την Αδελαΐδα, κόρη του κόμη του Τσέρνοβιτς της Βουκοβίνας, Λουδοβίκου, ο οποίος ήταν μέγας σταυλάρχης του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α'. Το ίδιο έτος, παρέλαβε ένα πράσινο πακέτο καφέ ανακατεμένο με ρύζι-συνθηματικό ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο. Ετσι, έστειλε τη σύζυγό του στην Αθήνα με το πρόσχημα της επιδείνωσης της υγείας του πατέρα της και ο ίδιος, επειδή συνοδευόταν νυχθημερόν από δύο Αρβανίτες «σωματοφύλακες», αποφάσισε να καταστρώσει ένα σχέδιο απόδρασης με τη βοήθεια ενός Ελληνα ιδιοκτήτη εστιατορίου.
Μια ημέρα, ενώ σιτιζόταν στο κατάστημα του σύνεργού του στον Βόσπορο, παρα- πονέθηκε για το φαγητό και ζήτησε να του ετοιμάσουν κάτι άλλο. Ο ιπποκόμος του εστιατορίου είχε παρασύρει στον στάβλο έναν από τους Αρβανίτες και τον μέθυσε με ρακή. Καθώς ο Οθωμανός αργούσε να επιστρέφει, ο δεύτερος δεσμοφύλακας πήγε να τον αναζητήσει. Ο Κ. Τσάπαλος εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία, όρμησε έξω από το εστιατόριο και πήδησε μέσα σε μια βάρκα που τον περίμενε στην αποβάθρα.
Βρίσκοντας τον συνάδελφό του αναίσθητο, ο δεσμοφύλακας βγήκε από τον στάβλο, έτρεξε προς τη βάρκα και έπιασε την κουπαστή καλώντας σε βοήθεια. Ο δρα- πέτης τον κλώτσησε δυνατά, τραυματίζοντας τον στη δεξιά πλευρά του στήθους με το σπηρούνι της μπότας του, και τον έριξε στο νερό. Καθώς η βάρκα απομακρυνόταν, στην αποβάθρα δημιουργήθηκε το αδιαχώρητο από αρκετούς Ελληνες που έσπευσαν δήθεν να βοηθήσουν τον πεσόντα στη θάλασσα. Ο Κ. Τσάπαλος φόρεσε πολιτικά ρούχα, έδεσε με ένα σίδερο τη στολή του και την καταπόντισε στα ανοικτά του Βοσπόρου. Κράτησε μόνο το ματωμένο σπηρούνι ως ενθύμιο της απόδρασής του.
Οι Οθωμανοί τον επικήρυξαν ως λιποτάκτη και τον καταδίκασαν ερήμην σε θάνατο δι’ απαγχονισμού. Η απόφαση αυτή κοινοποιήθηκε επίσημα στις αρχές της Θεσσαλίας με το ξέσπασμα της επανάστασης του 1878. Μετά τη συνθηκολόγηση στο Λουτρό, κατέφυγε στην Ελλάδα για να αποφύγει τη σύλληψη. Ως αντίποινα, οι Οθωμανοί πυρπόλησαν το αρχοντικό του στο Σμόκοβο και το τσιφλίκι του στο Μασλή (Γαβράκια), αποδίδοντας την πυρπόληση σε έργο ληστών.
Το 1881, μετά την απελευθέρωση, κατετάγη στον Ελληνικό Στρατό με τον βαθμό του λοχαγού (το Υπουργείο Στρατιωτικών του αναγνώρισε τα χρόνια της «θητείας» του στην Κωνσταντινούπολη). Στα ελληνοθωμανικά επεισόδια της θεσσαλικής μεθορίου (9- 13.5.1886), τραυματίστηκε σοβαρά στη συμπλοκή στο Δρεπάνι Τυρνάβου, όντας λοχαγός του Πυροβολικού. Πέθανε το 1887 σε ηλικία 45 ετών, καθώς δεν ανένηψε ποτέ πλήρως από τις πληγές του. Οι γιατροί του είχαν συστήσει να μεταβεί στη Βουλγαρία για θεραπεία, αλλά η πρόσβαση ήταν εφικτή μόνο ακτοπλοϊκώς μέσω του Βοσπόρου και οι Οθωμανοί απέρριψαν το αίτημά του για αμνήστευση.
Ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος στο Λουτρό στις 5 Μαρτίου 1878. Φορά μαύρο καλογερικό σκούφο (αγιορείτικο), σκούρο μπλε παντελόνι ιππασίας με κίτρινη ρίγα, σκούρο μπλε πουκάμισο και μαύρες μπότες ιππασίας. Στη μέση φέρει σελλάχι με δύο πιστόλες, κληρονομιά από τον παππού του Δημήτριο, ενώ στο δεξί χέρι κρατά σπάθη ιππικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σμοκοβίτης σωματάρχης συμμετείχε στην επανάσταση ενώ ο πατέρας του,Γούλας Τσάπαλος, βρισκόταν από τα τέλη Αυγούστου του 1877στις φυλακές της Λάρισας ως υποκινητής ταραχών.
-χωρίς να έλθουν σε πρότερη συνεννόηση· άρχισαν να υποχωρούν τακτικά προς τον Πύργο. Ο Μάστορας κατέβαλε μια ύστατη προσπάθεια να συγκροτήσει
τους Οθωμανούς ατάκτους στη γέφυρα της Ματαράγκας, αλλά πληγώθηκε στη φτέρνα του δεξιού του ποδιού και αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Την αναπόφευ
κτη υποχώρηση σφράγισε ο θάνατος του Κ. Καραγιαννούλη ο οποίος κτυπή- θηκε από σφαίρα στο κεφάλι. Το μέτωπο της Ματαράγκας κατέρρευσε τη στιγμή που το σώμα του Κοντογιάννη προσέγγιζε την περιοχή. Ο ατυχής σωματάρχης -που στο μεσοδιάστημα είχε στείλει ένα απόσπασμα υπό τον Κοτρώτσο προς την Πετρομαγούλα- αναγκάστηκε να ακολουθήσει την υποχωρούσα εμπροσθοφυλακή της Ματαράγκας χωρίς να είναι σε θέση να αναχαιτίσει τις υπερέχουσες αριθμητικά οθωμανικές δυνάμεις. Η κατάσταση θα ήταν χειρότερη για τους Ελληνες, αν η ομάδα του Τερτίπη δεν ήταν τόσο αποτελεσματική στο έργο συγκράτησης των οθωμανικών δυνάμεων που επιτίθεντο από τα δυτικά. Οι άνδρες του ΣΕΣ στη γέφυρα του Αμπάζ Αγά δεν επέτρεπαν στα πληρώματα των πυροβόλων να εκτελέσουν βολές, με αποτέλεσμα η προς ανατολάς προέλαση των δυνάμεων της Καρδίτσας να καθυστερεί σημαντικά. Αυτό λειτούργησε προς όφελος των σωμάτων Λάζου, Μάστορα και Κοντογιάννη, τα οποία είχαν πλέον ενωθεί και στην προσπάθειά τους να αμυνθούν, εγκλωβίστηκαν σε ένα χαντάκι στα νοτιοδυτικά της Ματαράγκας.
Οι Οθωμανοί κινούντο πλέον μαζικά τόσο από το μέτωπο της Καρδίτσας όσο και από τη Ματαράγκα. Η αμφίπλευρη υ- περφαλάγγιση της γέφυρας του Αμπάζ Αγά ήταν πλέον θέμα χρόνου. Το απόσπασμα του Τερτίπη διατήρησε τη θέση του μέχρι τη στιγμή που εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά του. Αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης, ο Τερτίπης γύρισε και κοίταξε προς τη Ματαράγκα, διαπιστώνοντας ότι η υποχώρηση των επαναστατών είχε πλέον ολοκληρωθεί. Χωρίς να χρονοτριβήσει, διέταξε υποχώρηση προς τα ανατολικά της Πετρομαγούλας. Ταυτόχρονα, οι μαχητές της Ματαράγκας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χαντάκι και να κινηθούν νοτιότερα, προς μια μικρή ξύλινη γέφυρα του ποταμού Σοφαδίτη που οδηγούσε στον Πύργο Ματαράγκας. Η άτακτη φυγή προς τον νότο ισοδυναμού- σε με αυτοκτονία, επειδή οι επαναστάτες απείχαν σημαντικά από την ασφάλεια του ορεινού όγκου των Αγράφων. Σύντομα το οθωμανικό ιππικό θα τους προλάβαινε και θα τους εξόντωνε μέ- χρις ενός. Ο Λάζος, θέλοντας να προλάβει τα χειρότερα, τράβηξε το σπαθί του και το έστρεψε απειλητικά ενάντια στους συντρόφους του. Κατάφερε έτσι να συγκροτήσει το κύμα υποχώρησης και να συνεφέρει τους άνδρες, οι οποίοι
3 0 1 Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A
ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ (20 ΜΑΡΤΙΟΥ 1878) Κσλυβάκια
ΜαταράγκαΚαρδίτσα
Α Λ A Α 4 Α αΒαταλάρ
Μαιαράγκρ^
^Μβρκλούρι i» Σοφάδες
Κασνές Μαγούλα **
Κασνέ^ / Ι ν ώ γ ,
%* Ζαρχανάτες Κουβανάτες ν
προς στιγμήν είχαν πανικοβληθεί. Η άφιξη του Τερτίπη έδρασε ευεργετικά και τα ενοποιημένα σώματα αναδιοργανώθηκαν στη γέφυρα για να συγκροτήσουν τον οθωμανικό χείμαρρο που κατέβαινε από τη Ματαράγκα. Μάλιστα, ο επιλοχίας απέστειλε άμεσα ένα απόσπα- σμα προς ενίσχυση του μετώπου της Πετρομαγούλας.
Λίγο νωρίτερα, στη δυτική πλευρά του ίδιου υψώματος, ο Α. Λάιος δεχόταν σφοδρή επίθεση από μια ίλη ιππικού, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει προς τα δυτικά του Μογγολίνου, απομακρυνόμενος από το υπόλοιπο ΣΕΣ. Ο Γ Λάιος ά- κουσε τους πυροβολισμούς στα δυτικά και, επειδή δεν είχε οπτική επαφή με το σημείο, αποφάσισε να κινηθεί προς τα εκεί με ένα μικρό απόσπασμα για να ε- ποπτεύσει την κατάσταση. Ωστόσο, στη διάρκεια της ανάβασης της ανατολικής πλαγιάς του λόφου δεν συνάντησε το απόσπασμα του αδελφού του και, θεωρώντας ότι ο Α. Λάιος διατηρούσε ακόμα τη θέση του μαχόμενος, αποφάσισε να κατευθυνθεί ακόμα δυτικότερα για να τον ενισχύσει. Περίπου στο μέσο της Πετρομαγούλας συνειδητοποίησε ότι η δυτική πλευρά είχε πλέον καταρρεύσει, με ένα τάγμα οθωμανικού πεζικού να έχει ήδη οχυρωθεί στο συγκεκριμένο σημείο. Στη θέα του ελληνικού αποσπά- σματος, οι νιζάμηδες άνοιξαν πυρ καθηλώνοντας τον Γ Λάιο και τους 16 άνδρες του. Αγνοώντας τον προσωπικό κίνδυνο, ο επιλο- χίας προσπάθησε να καλύψει την οπισθοχώρηση των αν- δρών του προς ασφαλέστερο σημείο. Ο Ισχόμαχος έδωσε εντολή στον Βελούλα να μεταβεί στο σημείο για να ενισχύ- σει τον υπαξιωματικό του ΣΕΣ.Το σώμα του Βελούλα έφθασε κοντά στον Γ Λάιο αλλά, υφιστάμενο σημαντικές απώλειες, αναγκάστηκε να αποσυρθεί.
Οι Οθωμανοί εφόρμησαν με κατεύθυνση τον Μογγολί- νο απειλώντας το ελληνικό μέτωπο με ολοκληρωτική κατάρρευση. Τότε ο Γ Λάιος έ- πραξε κάτι αδιανόητο, παράλογο και ταυτόχρονα ηρωικό: όντας πλήρως απομονωμένος, σηκώθηκε και όρμησε ενάντια στους Οθωμανούς, σκοτώνοντας τον επικεφαλής αυτών από απόσταση δέκα μέτρων. Χωρίς να
Η γραμμή του μετώπου των επαναστατών εκτεινόταν από το Λουτρό μέχρι τη Ματαράγκα, στην περιοχή που όριζαν οι ποταμοί Σοφαδίτης και Οργόζινος. Η Ματαράγκα ήταν σημαντική από στρατηγικής άποψης για όποιον ήθελε να ελέγχει τον οδικό άξονα που συνέδεε την Καρδίτσα με τη Λάρισα -μέσω Κοτσαρί (Ιτέα)- και τα Τσατάλτζα. Στα δυτικά της Ματαράγκας έρρεαν κατά σειρά προσέγγισης ο Κακότριφος -παραπόταμος του Σοφαδίτη- και ο Οργόζινος, ενώ ο ποταμός Σοφαδίτης διέσχιζε το ανατολικό άκρο του χωριού (σημ. 8).
Νοτιότερα της συμβολής Σοφαδίτη και Κακότριφου, βρισκόταν ο Πύργος Ματαράγκας (Πύργος Κιερίου) και το Μασκλούρι (Μασχολούρι), χωριά που -μαζί με τις Σοφάδες- εφάπτονταν στη δυτική όχθη του Σοφαδίτη. Στα δυτικά-βορειοδυτικά του Πύργου δέσποζαν τα υψώματα Μογγολίνος (120 μ.) και η Πετρομαγούλα (100 μ).
Η ύπαρξη ποταμών στην περιοχή προσέδιδε μεγάλη αξία στις υπάρχουσες γέφυρες. Ο Τερτίπης επιθυμούσε να καταλάβει τη γέφυρα του Μάρκου προκειμένου να ανακόψει την οδό προς Παλαμά, επομένως και την οθωμανική γραμμή ανεφοδιασμού προς την Καρδίτσα. Στο σχέδιο αυτό αντιδρούσε ο Ισχόμαχος, θεωρώντας ότι οι επαναστάτες δεν ήταν σε θέση να επανδρώσουν επαρκώς μια τόσο εκτεταμένη γραμμή άμυνας.
χάσει χρονο, γονάτισε ακα- λυπτος, γέμισε εκ νέου το όπλο του και πυροβόλησε κατά ενός δεύτερου εφο-
δεύοντα! Μια οθωμανική ομοβροντία έστειλε μια βροχή από ατσάλι προς το μέρος του και ο επιλοχίας, διάτρητος από σφαίρες, σωριάστηκε στο έδαφος με τραύματα
στον θώρακα και το κεφάλι. Το άψυχο σώμα του εξαφανίστηκε κάτω από το κύμα των νιζάμηδων που εφορμούσαν προς τη δυτική Πετρομαγούλα. Ο I. Θεοδώρου, βλέποντας τον εχθρό να πλησιάζει, έσπευσε να αναχαιτίσει την οθωμανική έφοδο πριν διασπαστεί η γραμμή άμυνας. Με τη συνδρομή των καταιγιστικών πυρών που εξαπέλυαν οι μαχό- μενοι από τον Μογγολίνο, κατόρθωσε
Οι βασιβουζούκοι ήταν μισθοφόροι, στρατολογημένοι συνήθως από τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί. Το ελληνικό παρωνύμιο προέρχεται από την τουρκική λέξη «basibozuk», η οποία στην κυριολεξία σημαίνει «κτυπημένο κεφάλι» και δηλώνει τον «ανεξάρτητο», τον «άτακτο». Ο ατίθασος χαρακτήρας
τους δεν επέτρεπε στους Οθωμανούς να τους αξιοποιήσουν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να περιορίζονται σε ρόλο ανιχνευτών ή προφυλακής.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 131
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γι
ώργ
ος
Τσόρ
βας/
ΓΝΩ
ΜΩΝ
Εκ
δοτικ
ή 20
13
τελικά να απωθήσει τους Οθωμανούς πίσω στους πρόποδες της Πετρο- μαγούλας.
Ωστόσο, ο κίνδυνος ελλόχευε σε κάθε σημείο του μετώπου.Ν ο τ ι ο δ υ τ ι κ ά της Πετρομα- γούλας, μια οθωμανική ίλη ιππικού επιχείρησε να καταλάβει τη γέφυρα του ποταμού Οργόζινου.Αν η θέση αυτή κατέρρεε, οι Τούρκοι θα μπορούσαν να υπερφαλαγγίσουν τους δύο λόφους και να επιτεθούν στο Μα- σκλούρι, περικυκλώνο- ντας έτσι τους επαναστάτες που βρίσκονταν πάνω στα υψώματα. Το σώμα του Δ. Σούτσου είχε αφήσει τη θέση του κοντά στο Βαταλάρ και, μαζί με 35 άνδρες του Σισμάνη, κινείτο για να ενισχύσει το βόρειο μέτωπο. Βλέποντας το οθωμανικό έφιππο σώμα να πλησιάζει, ο Δ. Σούτσος πέρασε τη γέφυρα του Οργόζινου και οχυρώθηκε σε μια μικρή δεντροστοιχία πολύ κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού. Με τη συνδρομή του πανταχού παρόντα Βε- λούλα, κατάφερε να τρέψει τους ιππείς σε φυγή. Οι Οθωμανοί όμως εφορμού- σαν πλέον σε όλα τα μέτωπα. Από την πλευρά του Βαταλάρ, μια έτερη ίλη ιππικού περιπολούσε στο μέσο της απόστασης προς το Μασκλούρι προκαλώντας τον Σισμάνη, χωρίς ωστόσο ο τελευταίος να παρασυρθεί και να εγκαταλείψει τη θέση του. Το θέαμα της μάχης έφθανε μέχρι το Λουτρό, εμψυχώνοντας
τους επαναστάτες που βρίσκονταν εκεί. Στις 10.00
τα σώματα Βαλατσού, Καπάλα και Λέλη απο
φάσισαν να κινηθούν προς τα βο
ρε ι οανατολ ι κά για να ενισχύ- σουν τον αγώνα των συντρόφων τους. Ο Κ. Τσάπαλος πα- ρέμεινε στο χωριό μαζί με τον Φιλάρετο, αλλά στο πρόσωπο του Σμο- κοβίτη σωμα
τάρχη ήταν ευδιάκριτη η αδη
μονία να συμμετά-
0 τριανταπεντάχρονος Ιωάννης Καλαμάρας
καταγόταν από τη Μακρακώμη Φθιώτιδας και
ήταν μεταξύ των διακριθέντων στη μάχη της Ματαράγκας.
σχει στον αγώνα των συμπολεμιστών του. Μία ώρα αργότερα, αποφάσισε να μεταβεί και ο ίδιος με 60 άνδρες στη Ματαράγκα.
Η μάχη στο μέτωπο των υψωμάτων διένυε πλέον την κρισιμότερη φάση της. Μετά την απώθηση των ιππέων στα ανατολικά, ο Δ. Σούτσος κατευθύνθηκε προς τον Μογγολίνο, αφήνοντας τη φρούρηση της γέφυρας του Οργόζινου στον Καλαμάρα, ο οποίος, ερχόμενος από το Κασνές-Μαγούλα είχε παρακάμ- ψει το τουρκοκρατούμενο Γκέρμπεσι. Η ώρα ήταν πλέον 11.00 όταν ο Τερτίπης αποφάσισε να συνδράμει τον I. Θεοδώρου στην υπεράσπιση της Πετρομαγού- λας, θεωρώντας ότι η κατοχή του υψώματος είχε μεγαλύτερη στρατηγική βαρύτητα για την έκβαση της μάχης. Εκεί
πληροφορήθηκε τον θάνατο του αδελφικού του φίλου Γ Λάιου, ξεσπώντας σε λυγμούς. Η κατάσταση ωστόσο δεν χωρούσε συναισθηματισμούς. Το ρίσκο που είχαν λάβει οι επαναστάτες αφήνοντας αφύλακτη τη γραμμή άμυνας μεταξύ Λουτρού και Σοφάδων έκανε το φάσμα του αποκλεισμού και της ολοκληρωτικής εξόντωσης να πλησιάζει απειλητικά. Αρκούσε απλά οι Οθωμανοί να καταλάβουν με το ιππικό τους έστω ένα χωριό, το Ανώγι, το Κασνές, τις Κουβα- νάτες ή τις Ζαρχανάτες, και όλα θα τελείωναν άδοξα.
Στις 13.00, και ενώ η μάχη συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση, ο Δ. Σούτσος πληγώθηκε στο στήθος και αποσύρθηκε υποβασταζόμενος προς το Λουτρό. Στα νοτιοδυτικά, ο Καλαμάρας με την υποστήριξη του Κουκουβίνου υπερασπιζόταν σθεναρά τη γέφυρα του Οργόζι- νου, αντιμετωπίζοντας πλέον ολόκληρη τη δεξιά πτέρυγα της προερχόμενης από την Καρδίτσα οθωμανικής δύναμης. Στην Πετρομαγούλα, οι I. Θεοδώρου, Δαλαβέρης και Τερτίπης αναχαίτιζαν την όποια προσπάθεια υπερκέρασης της θέσης τους, μαχόμενοι ενάντια σε πολυπληθέστερες εχθρικές δυνάμεις. Μάλιστα οι Οθωμανοί ελλείψει επαρκούς κάλυψης, χρησιμοποιούσαν κοπάδια βοοειδών ως τείχος προστασίας προκειμένου να πλησιάσουν τους καλά οχυρωμένους άνδρες του ΣΕΣ. Είχαν περάσει ακόμα δύο ώρες, όταν στον ορίζοντα φάνηκαν νέες οθωμανικές ενισχύσεις προερχόμενες από τα Τσατάλ- τζα. Αυτό προκάλεσε ενθουσιασμό στις τάξεις των Τούρκων, που άρχισαν να επιτίθενται κατά κύματα σε όλο το εύρος του βορείου μετώπου. Στην Πετρομα- γούλα ο ηρωικός Τερτίπης έσπευδε ακούραστος σε κάθε σημείο της γραμμής άμυνας, πολεμώντας και ενθαρρύνο- ντας ταυτόχρονα τους άνδρες του, ενώ επισκεπτόταν σε τακτά χρονικά διαστήματα τον Μογγολίνο, ζητώντας ενισχύ-
Γ3λλικό τυφέκιο Gras των 11 χλστ. με ξιφολόγχη. Το όπλο ήταν επίσημα γνωστό με την ονομασία Fusil modele 1874. Ο Ελληνικός Στρατός είχε προμηθευθεί μεγάλη ποσότητα τυφεκίων αυτού του τύπου από το εργοστάσιο της Steyr στην Αυστρία.
3 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Μετά τη μάχη της Ματαράγκας, οι Ελληνες κατασκεύασαν μια επιτύμβια στήλη για τον τάφο του Γεώργιου Λάιου, αλλά οι Οθωμανοί αρνήθηκαν να την αναρτήσουν στο σημείο ταφής του επειδή είχε πολεμήσει εναντίον τους. Το μαρμάρινο δημιούργημα κατέληξε παραπεταμένο στην αυλή ενός σπιτιού στη Ματαράγκα, μέχρι τη δεκαετία του 1930, οπότε, ύστερα από ενέργειες του ιερωμένου Ιεζεκιήλ, μεταφέρθηκε τελικά στη θέση που βρίσκεται σήμερα, στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου στην Καρδίτσα.
σεις, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τον κίνδυνο που διέτρεχε από τις σφαίρες που έπεφταν παντού γύρω του.
Στις 16.30 ένας λόχος νιζάμηδων κατάφερε να πλησιάσει αρκετά στις θέσεις των Ελλήνων και να καταλάβει μέρος των προπόδων της Πετρομαγούλας. Σύντομα, οι ήχοι των πυροβολισμών α- ναμίχθηκαν με τις βλασφημίες των αντι- μαχομένων. Ο Ισχόμαχος διέταξε τον Καλαμάρα να αποσπάσει 30 άνδρες του για να ενισχύσουν τα υψώματα, αλλά ο τελευταίος ήδη δεχόταν μεγάλη πίεση από τα δυτικά και δεν μπορούσε να διαθέσει ούτε έναν πολεμιστή του. Βλέποντας τις οθωμανικές τάξεις να πυκνώνουν, οι επαναστάτες κοιτούσαν με αγωνία προς τον Δομοκό, προσμένοντας τις ενισχύσεις. Τελικά, ένα σώμα 100 περίπου ανδρών φάνηκε να πλησιάζει από την πλευρά του Μασκλουρίου. Οι διόπτρες στράφηκαν προς το σημείο εκείνο και σχεδόν αμέσως ακολούθησαν ενθουσιώδεις κραυγές και επιφωνήματα ανακούφισης. Τα αποσπάσματα Βαλα- τσού, Λέλη και Καπάλα πλησίαζαν προς την Πετρομαγούλα. Η εξέλιξη όπλισε με θάρρος τους άνδρες του ΣΕΣ, οι οποίοι, μετά από διαταγή του Τερτίπη, τοποθέτησαν τις ξιφολόγχες στα όπλα τους και επιτέθηκαν εναντίον των Οθωμανών. Οι 50 νιζάμηδες που βρίσκονταν στους πρόποδες ήταν οι πρώτοι που βίωσαν την ελληνική ορμή. Οι άνδρες του ΣΕΣ πότισαν τις ξιφολόγχες και τις λεπίδες των σπαθιών τους με το αίμα του εχθρού εν μέσω ενός απόκοσμου συνονθυλεύματος κραυγών πόνου και απόγνωσης, συνοδευόμενων από τον ήχο του μετάλλου που καρφωνόταν στην ανθρώπινη σάρκα.
Οι σκηνές αυτές προκάλεσαν σύγχι- ση και πανικό στις τάξεις των Οθωμανών. Αρκετοί στρατιώτες έχασαν το κουράγιο τους και άρχισαν να υποχωρούν προς τον βορρά. Μερικά από τα άλογα των ιππέων, τρομαγμένα από τις ελληνικές κραυγές, στριφογύριζαν αφηνιασμένα, ρίχνοντας τους αναβάτες τους στο έδαφος. Η κατάσταση που επικρατούσε ήταν χαοτική. Στις 18.00 ο επικεφαλής μιας ίλης ιππικού που κάλυπτε τη δεξιά οθωμανική πτέρυγα στο μέτωπο της Πετρομαγούλας βρήκε το σθένος να αντεπιτεθεί για να αναχαιτίσει την ελληνική επίθεση, προκαλώντας αντιπερισπασμό. Ενώ οι υπόλοιποι Τούρκοι διενεργούσαν πλέον τακτική υποχώρηση ευρισκόμενοι 300 μέτρα βόρεια της Πετρομαγούλας, εκείνος επιχείρησε να ανεβεί το ύψωμα από τη δυτική του πλευρά και ακολούθως να εφορμήσει ε
νάντια στον Μογγολίνο. Κι ενώ πλησίαζε προς τον στόχο του, διαπίστωσε με τρόμο ότι κάλπαζε προς τον χαμό του. Στα δεξιά του είχε κάνει εντελώς ξαφνικά την εμφάνισή του ένα εχθρικό απόσπα- σμα καθοδηγούμενο από έναν έφιππο
άνδρα ο οποίος κράδαινε στον αέρα τη σπάθη του διατάζοντας έφοδο. Ηταν ο Κ. Τσάπαλος, που είχε μόλις καταφθάσει από το Λουτρό και «βαπτιζόταν» ασμένως στη μάχη. Αντιμετωπίζοντας διμέ- τωπη επίθεση, οι Οθωμανοί ιππείς τρά-
• Γ Ε 3 Ρ Λ Α Ι Ο Σ ·ΓΥΝΑΡΧΗΓΟΕ ΓΗΣ ΘΕΙΣΑΑΚΗΓ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ 1878 . Π Ε Σ 2 Ν CN Μ Α Τ Α Ρ Α Γ Κ Α .
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A 133
f f j r j»»* J · v I
Ο Δημήτριος Σούτσος τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη της Ματαράγκας (έφερε διαμπερές τραύμα με σημείο εισόδου τον αριστερό θώρακα και σημείο εξόδου μεταξύ δεξιού νεφρού και σπονδυλικής στήλης). Μεταφέρθηκε στο Λουτρό και εν συνεχεία στο Σμόκοβο. Από εκεί τον παρέλαβε η μητέρα του και συνοδεία γιατρού τον μετέφερε στη Λαμία.
πηκαν σε φυγή, τερματίζοντας έτσι άδοξα την ύστατη απόπειρα κατάληψης των ελληνικών θέσεων. Οι συμπλοκές στο μέτωπο έφθιναν και σταδιακά ατό- νησαν, με τους Τούρκους να αποσύρο- νται κοντά στις αρχικές τους θέσεις στις 20.00. Το σκοτάδι που έπεσε μισή ώρα αργότερα, έριξε την αυλαία στη μάχη, τερματίζοντας κάθε πολεμική ενέργεια.
ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Το ίδιο βράδυ, ελλείψει πολεμοφοδίων και με τα όπλα στομωμένα, οι επαναστάτες, κατάκοποι και πεινασμένοι, αποσύρθηκαν προς το Λουτρό και την ασφάλεια του ορεινού όγκου των Αγραφων. Την επομένη, οι Οθωμανοί επίτα- ξαν όλα τα κάρα από τις γύρω περιοχές προκειμένου να μεταφέρουν τους περίπου 800 νεκρούς και τραυματίες τους. Στον αντίποδα, οι Ελληνες, παρά τον σφοδρό χαρακτήρα της μάχης, είχαν μόλις 50 νεκρούς και τραυματίες. Οι Τούρκοι ξέσπασαν την οργή τους στα ανυπεράσπιστα χωριά. Το Μασκλούρι, οι Σοφάδες και το Παζαράκι ακολούθησαν την τύχη της Ματαράγκας, παραδιδόμε- να στις φλόγες. Τις ημέρες που ακολού
θησαν, οι Οθωμανοί συγκέντρωσαν16.000 στρατιώτες με σκοπό την ολοκληρωτική καταστολή του επαναστατικού κινήματος. Από την πλευρά τους οι επαναστάτες, μετά την προσθήκη των σωμάτων από τον Δομοκό ανέρχονταν πλέον σε 2.000 άνδρες.
Στο διάστημα 30 Μαρτίου - 4 Απριλίου έλαβαν χώρα αρκετές αψιμαχίες στην περιοχή των κεντροδυτικών Αγρά- φων, οι οποίες σύντομα σταμάτησαν, καθώς οι οθωμανικές φρουρές έδειχναν απροθυμία να εμπλακούν σε ανταρτοπόλεμο ενόψει της προετοιμασίας για ένα πιο οργανωμένο στρατηγικό κτύπημα από τον τακτικό στρατό. Στις 5 Απριλίου, στον Μεσενικόλα, συ- στήθηκε επιτροπή αγώνα από τους επαναστάτες των κεντροδυτικών Αγράφων. Στο μεταξύ, οι Οθωμανοί ενισχύθηκαν και από τη φρουρά της Βιδύνης, αριθμώντας πλέον περί τους 22.000 άνδρες, ενώ στους επαναστάτες είχαν προσχωρήσει και τα υπολείμματα των σωμάτων που είχαν πολεμήσει στο μέτωπο του Πηλίου. Στις 10 Απριλίου, και ενώ άπα- ντες προετοιμάζονταν για τον υπέρ πάντων αγώνα, στη Θεσσαλία έφθασε η είδηση ότι η βρετανική κυβέρνηση επρό- κειτο να μεσολαβήσει για την παύση των εχθροπραξιών μέσω δύο απεσταλμένων της, του Τζων Ελάιζα Μπλαντ, προξένου της Αδριανούπολης, και του Κάρολου Λουδοβίκου Γουλιέλμου Μέρ- λιν, προξένου της Αθήνας. Η είδηση του βίαιου θάνατου του ανταποκριτή των «Times» του Λονδίνου Καρόλου Ογκλ στη μάχη της Μακρυνίτσας στις 17 Μαρτίου συνοδεύθηκε από την εικονογραφημένη αναπαράσταση της περιφοράς της κεφαλής του, καρφωμένης σε μια οθωμανική ξιφολόγχη -σκίτσο το οποίο δημοσίευσαν αρκετές βρετανικές εφημερίδες. Συγκλονισμένη η βρετανική κοινή γνώμη, πίεσε για μια άμεση λύση προκειμένου να παύσουν άμεσα οι εχθροπραξίες. Το βρετανικό κοινοβούλιο έλαβε τελικά στις αρχές Απριλίου την απόφαση να μεσολαβήσει για την επίλυση του ζητήματος.
Οι δύο πρόξενοι, συνοδεία του διερμηνέα τους, συναντήθηκαν στα Κελλέ- ρια του Πηλίου με τους Ελληνες σωματάρχες και ζήτησαν την παύση των εχθροπραξιών με αντάλλαγμα την προώθηση των ελληνικών συμφερόντων στην επικείμενη σύνοδο του Βερολίνου. Οι επαναστάτες επιφυλάχθηκαν να απαντήσουν εντός οκτώ ημερών, αφού πρώτα θα έρχονταν σε συνεννόηση με τους επικεφαλής στο μέτωπο των Αγρά- φων. Οι δύο πρόξενοι μετέβησαν στο
Λουτρό στις 19 Απριλίου, επαναλαμβάνοντας και εκεί την πρόταση της Βρετανίας, εμπλουτισμένη με την υπόσχεση αποφυλάκισης των Ελλήνων κρατουμένων σε Λάρισα και Ιωάννινα.
Ο Ισχόμαχος μελέτησε προσεκτικά τα δεδομένα. Η ελληνική κυβέρνηση δεν παρείχε καμία βοήθεια στους επαναστάτες, ενώ οι Οθωμανοί σκόπευαν να επιχειρήσουν συντριπτικό κτύπημα εναντίον όσων τόλμησαν να θέσουν υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία τους στη Θεσσαλία. Ο άθλος της Ματαράγκας ήταν αδύνατο να επαναληφθεί απέναντι σε έναν υποψιασμένο και καλά προετοιμασμένο αντίπαλο. Παρότι το επαναστατικό κίνημα διατηρούσε ακόμα τη φλόγα του αμείωτη, δεν θα μπορούσε να αντέξει για μεγάλο χρονικό διάστημα, τη στιγμή που είχε «προδοθεί» και αφεθεί στην τύχη του από το αδελ-
Ο Κάρολος Ογκλ, ως γνήσιος φιλέλληνας, βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στο μέτωπο της Θεσσαλίας, και συγκεκριμένα στην περιοχή του Πηλίου, για να καταγράψει τα γεγονότα ως ανταποκριτής των «Times» του Λονδίνου. Η είδηση της καρατόμησης του πτώματος του Ογκλ από τους Οθωμανούς στη Μακρινίτσα και η αποτρόπαια περιφορά της κεφαλής του καρφωμένης πάνω σε μια ξιφολόγχη συνετάραξαν τη βρετανική κοινή γνώμη και προκάλεσαν τελικά τη μεσολάβηση της Βρετανίας για την παύση των εχθροπραξιών στη Θεσσαλία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο βρετανικής καταγωγής Χόβαρτ πασάς είχε ζητήσει από τον Ογκλ να αποχωρήσει από τη Μακρινίτσα γιατί επρόκειτο να τη βομβαρδίσει με το πλοίο του. Εκείνος απάντησε:«Προτιμώ να παραμείνω εδώ, που θα είμαι πιο ασφαλής με τα κανόνια σας να με προστατεύουν!».
3 4 ! Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Καλυβάκια
ΓέφυραΑμ ηάζ Αγϋ ° ψυΡο , Ματαράγκα
Βαταλάρ
(Π ύ ρ γ ο ς 5 \ ΐα τα ρ ά γ κ α ς
Γ κέρμπεσι
Α- Α-Μαρκλούρι
Σοφάδες ^
1 ίΠρος Ανώγι
Α ·ί :
Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α
Τούρκοι Κ Ι Ελληνικά σώματα
I--------1 Ελληνες ^ Οθωμανικό πεζικό-------- Κ Ι Οθωμανικό ιππικό
Ελληνικές κινήσεις Οθωμανικές κινήσεις Ελληνικές ενισχύσεις Οθωμανικές υποχωρήσεις
1. Δ. Τερτίπης - Ε. Δαλαβέρης2. Γ. Λάιος - 1. Θεοδώρου - Α Λάιος3. Γκ. Μάστορας - Δ Αντωνόπουλος
- Κων. Καραγιαννούλης4. Θ. Λάζος - Β. Δουδουμόπουλος.5. Κ. Ισχόμαχος - Γ. Βελούλας -
Λ Μηνογιάννης - Α Μαντσάκος6. Ν. Κοντογιάννης - X. Δεδούσης7 .1. Σισμάνης8. Δ Σούτσος - Ε. Κουκουβίνος9 . 1. Καλαμάρας10. Βαλατσός11. Α Καπάλας12. Α Λέλης13. Κων.Τσάπαλος
Οι κινήσεις Ελλήνων και Τούρκων στη μάχη της Ματαράγκας.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 135
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γιώ
ργος
Τσ
όρβα
ς/ΓΝ
ΩΜ
ΩΝ
Εκ
δοτικ
ή 20
13
Οι Βρετανοί διαμεσολαβητές στη συμφωνία της 19ης Απριλίου 1878, Μπλαντ (αριστερά), και Μέρλιν (δεξιά).
φό ελληνικό κράτος. Υπό το βάρος των περιστάσεων, ελήφθη η δυσάρεστη αλλά αναγκαία απόφαση για παύση των εχθροπραξιών.
ΗΡΩΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΗΘΗΗ μάχη της Ματαράγκας έληξε με α
μοιβαία υποχώρηση των δύο αντιπάλων. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Ματαράγκα αλλά δεν κατόρθωσαν να εξαφανίσουν την ελληνική απειλή, ενώ οι επαναστάτες υποχώρησαν σε ασφαλέστερο έδαφος κοντά στα ορεινά, όπου μπορούσαν να οργανώσουν μια πιο συμπαγή γραμμή άμυνας, θυσιάζοντας έτσι τα κατακτη- μένα εδάφη. Οι απώλειες των δύο πλευρών ήταν δυσανάλογες. Αυτό οφειλόταν σε τρεις λόγους: Πρώτον, οι Οθωμανοί μειονεκτούσαν τακτικά, καθώς ήταν υποχρεωμένοι να επιτεθούν μαζικά εναντίον οχυρωμένων θέσεων. Δεύτερον, επέλεξαν να το πράξουν επιδιδόμενοι σε σωρεία εφόδων καταμεσής της ανοικτής πεδιάδας χωρίς επαρκή κάλυψη, ενώ οι Ελληνες παρέμεναν οχυρωμένοι κατέχοντας το υψηλότερο έδαφος. Τρίτον, οι Ελληνες εκτελούσαν βολές καλυπτόμενοι σε σταθερές θέσεις και όχι ακάλυπτοι εν κινήσει, γεγονός που τους καθιστούσε πιο εύστοχους από τους αντιπάλους τους.
Ο υποστράτηγος και βουλευτής Π. Κορωναίος δήλωσε στη Βουλή των Ελλήνων ότι «τη μάχη της Ματαράγκας οδήγησαν οι καλύτεροι στρατηγοί». Η μαχητική αισιοδοξία του Τερτίπη έπλεξε το στεφάνι της δόξας του επαναστατικού κινήματος των Αγράφων και η στρατηγική σοφία του Ισχομάχου προοιώνη-
σε και καθόρισε την πορεία του. Η θυσία του Γ Λάιου πότισε τις ψυχές των Ελλήνων με θλίψη αλλά και με την πεποίθηση ότι, όσο υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι, υπάρχει και ελπίδα για την πατρίδα.
Τα όσα διαδραματίστηκαν στη Ματαράγκα την 21η Μαρτίου 1878 φαντάζουν σήμερα απίστευτα, ένα πραγματικό θαύμα, αντίθετο σε κάθε λογική και πιθανότητα. Οσοι πολέμησαν καιπέθαναν εκεί, είχαν ως κινητήριο δύναμη τη δίψα για την ελευθερία. Ορμησαν στη μάχη αποφασισμένοι να αγναντεύσουν τον θεσσαλικό κάμπο με ματιά ελεύθερη. Η προσπάθειά τους δικαιώθηκε το 1881 με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Ωστόσο, το ελληνικό κράτος τους ξέχα- σε. Τόσο κατά τη διάρκεια της επανάστασης όσο και μετά από αυτήν. Ακόμα και σήμερα, ελάχιστοι τους θυμούνται. Δεν είναι παρά σκιές στο μονοπάτι της λήθης μας. Ολοι εμείς οι υπόλοιποι, ας μη ξεχνάμε τα ηρωικά τέκνα της Ματαράγκας, αυτούς που το 1878 στάθηκαν η αφορμή για να «ψηλώσει» λίγο παραπάνω η Ελλάδα. Ξ3
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Σ υ ν ο ρ ιο φ ύ λ α κ ε ς , ο ι ο π ο ίο ι σ τη Θ εσ σ α λ ία ή τα ν σ υ ν ή θ ω ς Α ρ β α ν ίτε ς . Α π ό το το υ ρ κ ικ ό «hudut», π ου σ η μ α ίν ε ι ό ρ ιο , σ ύ νο ρ ο .2. Από το το υ ρ κ ικ ό « H att-i Serif», που σ η μ α ίν ε ι Ιε ρ ό Δ ιά τα γ μ α . Μ ε τα ρ ρ ύ θ μ ισ η το υ σ ο υ λ τά ν ο υ Α μ π ντο ύ λ Μ ε τ ζ ί τ Α 'γ ια τη ν ισ ο νο μ ία τω ν π ο λ ιτώ ν ε ν τ ό ς τη ς Ο θω μ α νική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , α ν ε ξ α ρ τή τω ς θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ή ς π επ ο ίθ η σ η ς .3. Ν ο μ ο θ ε τ ικ ό δ ιά τα γ μ α το υ 1856, με β ε λ τ ιώ σ ε ις «εμ π εδ ω τ ικ ο ύ » χ α ρ α κ τή ρ α επ ί τω ν ά ρ θ ρ ω ν το υ Χ α ττ - ι-Σ ερ ίφ .4. Η κ υ β έ ρ ν η σ η το υ ο θ ω μ α ν ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς .5. Σ ύμ φ ω να μ ε ά λ λ ε ς π η γές , ο Ισ χ όμ αχ ος ε ίχ ε π α ρ α ιτη θ ε ί απ ό το σ τρ ά τευ μ α π ρ ιν α ν α λ ά β ε ι τη ν ορ γά νω σ η τη ς επ α ν ά σ τα σ η ς .6. Α ρ β α ν ίτ ικ ο φ ύ λ ο τη ς β ό ρ ε ια ς Α λ β α ν ία ς .7. Από το το υ ρ κ ικ ό «nizam ». Ο νο μ ασ ία τω ν π εζώ ν το υ τα κ τ ικ ο ύ Ο θω μ α ν ικο ύ Σ τρ α το ύ το ν 19ο αιώ να.8. Το 1878 ο ι κ ο ίτ ε ς τω ν π οταμ ώ ν τη ς π ε ρ ιο χ ή ς α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν τ ε λ ε ίω ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ή δ ια δ ρ ο μ ή από τ ις α ν τ ίσ το ιχ ε ς σ η μ ερ ιν ές . Η δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η π ρ ο έκ υ ψ ε λόγω τη ς κ α τα σ κ ε υ ή ς τ ε χ ν η τώ ν κ α ν α λ ιώ ν ε κ τρ ο π ή ς κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ 20 ού αιώ να.9. Τ εχ ν η το ί λ ο φ ίσ κ ο ι π ου α π ο τελ ο ύ σ α ν κ α τ ο ικ ίε ς τη ς ν ε ο λ ιθ ικ ή ς π ερ ιό δ ο υ .10. Σώμα π ου σ χ η μ α τ ίσ τη κ ε το 1877 από το υ ς Β ο ιω το ύ ς Σ. Κ ο υ κ ο υ λ έ ζ α , Α. Μ π έλλ ο κ α ι Γ. Π ε το ύ σ η . Β α π τ ίο τη κ ε με το όνομ α το υ θ ρ υ λ ικ ο ύ α ρ χ α ίο υ θ η β α ϊκ ο ύ σ χ ημ α τισ μ ο ύ .
11. Σ τρ α τ ιω τ ικ ό σώμα π ου σ χ η μ α τ ίσ τη κ ε το 1835 επ ί Ο θω νος . Α π ο τ ε λ ε ί το από α γ ω ν ισ τές το υ 1821 που κ ρ ίθ η κ α ν α κ α τά λ λ η λ ο ι λόγω η λ ικ ία ς ή π ρ ο σ ό ντω ν να υ π η ρ ε τή σ ο υ ν σ το ν ν ε ο σ ύ σ τα το τα κ τ ικ ό Ε λ λ η ν ικ ό Σ τρ α τό .
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣΘ ερ μ ές ε υ χ α ρ ισ τ ίε ς σ το υ ς κ υ ρ ίο υ ς Β. Μ α γ ό π ο υ λο , Π. Κ ομ π ορόζο , Α. Γ ρ ιβ έλλ α , Ν. Κ ά το ικ ο , Θ. Σ κ ο ν δ ρ ο γ ιά ν ν η κ α ι Γ. Α κ ρ ιβ ό , που σ υ ν έ β α λ α ν σ τη σ υ γ γ ρ α φ ή το υ ά ρ θ ρ ο υ .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Βασίλης Μαγόπουλος - Νικόλαος Κάτοικος: ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΛΟΓΙΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΩΝΥΜΗ ΜΑΧΗ ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΣ - ΠΕΤΡΟΜΑΓΟΥΛΑΣ ΚΙΕΡΙΟΥ (21-3-1878), Εκδοση Δήμου Σοφάδων,Μάρτιος 2011.(2) Μιλτιάδης Σεϊζάνης: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ 1878 ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΠΕΙΡΩ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑ - ΜΕΡΟΣ Β', τυπογραφείο «Αθηναίς», Αθήναι, 1879.(3) Γεώργιος Φιλάρετος: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥ 75ου ΥΨΩΜΑΤΟΣ - ΤΟΜΟΣ Δ’, Αθήναι, 1829.(4) Ειρήνη-Λουδοβίκα Τσαπάλου: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ - ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΜΟΚΟΒΟ.(5) ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.(6) Εφημερίδες «Αιών», «Εθνικόν Πνεύμα», «Εύβοια» (Χαλκίδα), «Ευνομία» (Λαμία), «Σκριπ», «Φάρος Της Οθρυος» (Λαμία), Οκτώβριος 1876 - Μάιος 1878.
3 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Αρμα μάχης Pz.Kpfw. IV Ausf. F1 με βραχύκαννο πυροβόλο των 75 mm.
*:··ί
Ί-,'Τ* ,*Uf··
.·
w"s r
ΑΑΕΙΙΟΣ ΣΤ. ΜΕΧΤΙΑΗΣ
1943Η ΜΑΧΗ —«T0 Y M A P E 8
Η πρώιη επιχείρηση roc ß p c ia v iK n c 8nc Zipnimc σιην Τυνηοία3 8 1 ιτΡΑ π ητικΗ u to p ia
3t*Λ *
Στις 13 Φεβρουάριου 1943, τα τελευταία στρατεύματα του Ρόμμελ εισέρχονταν στην Τυνησία, μετά από υποχώρηση
2.500 χλμ. που είχε ξεκινήσει στις 4 Νοεμβρίου του 1942 στο Ελ Αλαμέιν (1). Η εκστρατεία της Λιβύης είχε λήξει. Εν τω μεταξύ, η 8η Στρατιά του στρατηγού Μοντγκόμερυ
προωθείτο με τη «βασιλική προσοχή ενός παχύδερμου», όπως σκωπτικά παρατήρησε ένας Αμερικανός πολεμικός ανταποκριτής (2).
Στις 21 Φεβρουάριου, ο στρατηγός Αλεξάντερ, διοικητής της 18ης Ομάδας Στρατιών που απαρτιζόταν από όλες τις συμμαχικές δυνάμεις στην Τυνησία και είχε δημιουργηθεί τον Φεβρουάριο του 1943, δήλωσε ότι αντικειμενικός σκοπός των συμμαχικών μονάδων στο μέτωπο ήταν η καταστροφή όλων των δυνάμεων του εχθρού. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε πρώτα η 8η Στρατιά να διασχίσει το πέρασμα Γκαμπές, μια περιοχή βόρεια του Μά- ρεθ, γνωστή και ως Ουάντι Ακαρίτ ή Τσοτ. Σε αυτό το στάδιο των επιχειρήσεων, η 1η Στρατιά (Βρετανοί, Αμερικανοί και Γάλλοι που πίεζαν τον Αξονα από τα δυτικά) θα βοηθούσε τη βρετανική 8η απασχολώντας δυνάμεις του εχθρού οι οποίες διαφορετικά θα ε- νίσχυαν το νότιο μέτωπο. Την ίδια ακριβώς τακτική ακολουθούσαν και οι δυνάμεις του Αξονα. Επίσης, ο Αλεξάντερ έπρεπε να εφαρμόσει τις αποφάσεις της Διάσκεψης της Καζαμπλάνκα σχετικά με τον τερματισμό των επιχειρήσεων στην Αφρική μέχρι τις 30 Απριλίου, ώστε η απόβαση στη Σικελία να πραγματοποιηθεί πριν τον Αύγουστο, όταν οι καιρικές συνθήκες θα επέτρεπαν τον πλου μικρών σκαφών από την Αφρική στη Σικελία.
Τα στρατεύματα του Μοντγκόμερυ επιτάχυναν την προώθη-
Η 8η Σιραιιά ίου οιραιηγού Μονινκόμερυ ανιιμειώπισε ιην πρώιη μεγόΑη πρόκληση μειά ιο ΕΑ ΛΑπρέιν οιη Βέοη ΜάρεΒ me Tuvpoioc.Η μεΒοΟικόιηια ίου Μονινκόμερυ, η αυνιριπιικπ αεροπορική υπεροχή ίων Συμμάχων, η υποοιήριξη ίων δυνάμεων eöämouc ipuc κρι η πίεση ππυ υσκρύορν οπό ιπ δυιικύ, πΑΑά κρι η μειρκίνηρη ιου ΝεοζηΑανδικρύ Zuwoioc Σιροιρύ από περιοχή δύαβαιη νιρ νρ πΑήξει ne δυνάμειι: ιου Αξονα pro νώιρ roue, έκριναν ιο ρποιέΑεπρρ υπέρ ιων Συμμάχων.
σή τους τον Φεβρουάριο, με σκοπό να απειλήσουν τις δυνάμεις του Αξονα και να προσφέρουν μια ανακούφιση στο αμερικανικό II Σώμα Στρατού (ΣΣ) μετά τη μάχη του Κασερίν, απειλώντας την οπισθοφυλακή του Ρόμμελ. Η καλά σχεδιασμένη, όμως, αναδίπλωσή του από την Τρίπολη μέχρι την Τυνησία, δεν τους έδωσε την ευκαιρία να τον αντιμετωπίσουν. Στις 26 Φεβρουάριου, η 8η Στρατιά βρισκόταν μπροστά από τη θέση Μάρεθ και την ίδια ημέρα ο στρατηγός Μοντγκόμερυ εξέδωσε διαταγές για την εξαπόλυση επίθεσης.
Οι δυνάμεις του Αξονα την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου 1943 προσπαθούσαν να αμυνθούν στην Τυνησία, αποστέλλοντας όλο και περισσότερες ενισχύσεις, αλλά, επίσης, αλλάζοντας την οργάνωση των δυνάμεών τους, όχι απαραίτητα για να αντιμετωπίσουν καλύτερα τον εχθρό, αλλά λαμβάνοντας περισσότερο υπό- ψη τις πολιτικο-στρατιωτικές ισορροπίες της συμμαχίας τους. Οι Γερμανοί δημιούργησαν την Ομάδα Στρατιών «Afrika», η οποία μέχρι τις 9 Μαρτίου τελούσε υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ (και στη συνέχεια του στρατηγού Χανς Γιούργκεν φον Αρνιμ). Ο Ρόμμελ εγκατέλειψε, τελικά, την Αφρική, ωστόσο ο Αξονας διαφύλαξε καλά το μυστικό αυτό. Η ΟΣ «Afrika» αποτελεί-
Ιταλοίπυροβολητές της Μεραρχίας «Trieste», κρυμμένοι στους κάκτους που κάλυπταν μέρος της παράκτιας ζώνης.
Ο διοικητής της 8ης Στρατιάς στρατηγός Μοντγκόμερυ σε επίσκεψή του στα στρατεύματα πριν τη μάχη του Μάρεθ. Επιβαίνει σε άρμα διοίκησης Stuart της 7ης ΤΘΜ με αριθμό Τ37629 και όνομα «Audax». Συνομιλεί με τον αντ/συνταγματάρχη Κλάιβ, διοικητή του 6ου Τάγματος Grenadier Guards (201 Ταξιαρχία της Φρουράς). Η επίθεση του τάγματος αυτού τη νύκτα της 16ης προς 17η Μαρτίου, πριν την κύρια επίθεση, δεν πέτυχε τους σκοπούς της και το τάγμα υπέστη 363 απώλειες (IWM ΝΑ 1176).
μετώπου από την παραλία, ενώ επίσης δη- μιουργήθηκαν δύο παράλληλα ναρκοπέδια σε βάθος 6-9 χλμ. με περίπου 100.000 αντιαρματικές και 70.000 νάρκες κατά προσωπικού. Τα αμυντικά έργα αποτελού- ντο από πολυβολεία και συγκροτήματα καταφυγίων, τα μεγαλύτερα από τα οποία μπορούσαν να φιλοξενήσουν δύναμη τάγματος. Πολλές, όμως, από τις αντιαρματικές θέσεις των Γάλλων ήταν πολύ μικρές για τα γερμανικά αντιαρματικά των 50 mm, και έτσι οι Γερμανοί τα τοποθέτησαν έξω από τις προφυλαγμένες θέσεις τους. Οι θέσεις άμυνας ήταν πιο αδύναμες ανάμεσα στο Μάρεθ και στους λόφους Ματμάτα, οι οποίοι ήταν υπερβολικά δύσβατοι για να χρησιμοποιηθούν από τροχοφόρα, ενώ στη στενωπό Τεμπάγκα (ενός ρήγματος ανάμεσα στους λόφους της περιοχής, βορειοδυτικά του Μάρεθ) υπήρχε μία αντιαρματική τάφρος 914 μ., συρματοπλέγματα σε μήκος 16 χλμ. και ναρκοπέδια με 12.000 αντιαρματικές και6.000 νάρκες κατά προσωπικού. Οι προκε- χωρημένες αμυντικές θέσεις, όμως, δεν είχαν βάθος, και μια σειρά λόφων μπροστά τους περιόριζε το οπτικό πεδίο τους. Νοτιοδυτικά όλης αυτής της περιοχής εκτείνεται η έρημος Σαχάρα, ενώ βόρεια της στενωπού Τεμπάγκα υπάρχει μια από τις τεράστιες τσοτ (αλμυρές λίμνες που αποξηραίνονται από την άνοιξη μέχρι και
ΕΒPERSONAL MESSAGE
from the
ARMY COMMANDER(To he nod out to all Troopj)
ii force» in North Africa
e Win now ibow ROMMEL that he war right in ihr e
li day« of the Axm four· in North Africa m indeed n
In the battäc sh« H now to «aft. the Eighth AfitfV'.
(«) WU1 dcaroy the enemy now iaang ui in the MARETH poucion;(b) Will bur* through die GABES GAP;(<) Will then drive North «rd» on SPAX. SOUSSF, end finally TUNIS.
We wiH noe eop, or let up. till TUNIS ha» been captured, and (he enemy hai either gtren op the
The operation! now about to begin will
If each on* of u. doe. hi« dwy and pulU hi» full weight, then nothing can nop the Eighth Army. And nothing will »top it.
6. With fa ich in God, and in the jmticc of oar caun, let » go forward to victory.
7 FORWARD TO TUN1SI DRIVE THE ENEMY INTO THE SEA!
■I. DÄC-in-C, Eighth An»y.
το από τη γερμανική 5η Στρατιά Πάντσερ (γνωστή και ως Ιταλο-Γερμανική Στρατιά Πάντσερ, από τις 28 Φεβρουάριου υπό τον στρατηγό Γκούσταβ φον Φούρστ), η οποία συμπεριελάμβανε όλες τις δυνάμεις (ιταλικές και γερμανικές) που βρίσκονταν στον βορρά, και από την ιταλική 1η Στρατιά, η οποία συμπεριελάμβανε όλες τις δυνάμεις που βρίσκονταν στον νότο υπό τον στρατηγό Τζοβάνι Μέσε (ο οποίος πριν διοικούσε το Ιταλικό Εκστρα- τευτικό Σώμα στη Ρωσία). Στην περιοχή εμπλεκόταν διοικητικά και ο ανώτατος διοικητής Νότου, αρχιπτέραρχος Κέσελριν- γκ, παρόλο που οι δυνάμεις στην Αφρική είχαν άμεση πρόσβαση στα ανώτατα κλιμάκια της γερμανικής διοίκησης μέσω του Ρόμμελ. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Deutsches Afrikakorps σταμάτησε να υφίσταται όταν οι μονάδες του εντάχθηκαν στην 5η Στρατιά Πάντσερ.
Παρότι οι διαδικασίες αυτές και η νέα διοικητική δομή επιβράδυναν την ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην 8η Στρατιά με τις τρεις μεραρχίες πάντσερ που διέθεταν στις 6 Μαρτίου στο Μαντανίν προκειμένου να ανατρέψουν τις προετοιμασίες της για την
επίθεση στη θέση Μάρεθ. Ο Μοντγκόμε- ρυ, γνωρίζοντας τις προθέσεις τους, είχε παραθέσει κατάλληλα τις δυνάμεις του - με τα αντιαρματικά των 17 pdr, τα οποία ήταν τα μόνα ικανά να αντιμετωπίσουν τα γερμανικά άρματα επί ίσοις όροις- σε καίριες θέσεις. Η επίθεση των Γερμανών δεν είχε επιτυχία, ενώ απώλεσαν περισσότερα από 40 άρματα.
Η ΘΕΣΗ ΜΑΡΕΘ: ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΠΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΜΜΕΛ
Η θέση Μάρεθ, μήκους 35 χλμ. δημι- ουργήθηκε από τους Γάλλους, οι οποίοι κατείχαν την Τυνησία, για να προστατευ- θούν από ενδεχόμενη ιταλική επίθεση από την κτήση τους στη Λιβύη. Τα κυριό- τερα αμυντικά έργα βρίσκονταν στην περιοχή μεταξύ της ακτής και νοτιοδυτικά του Αράμ και σκοπός τους ήταν να καλυφθεί η οδική αρτηρία Μαντανίν-Μάρεθ. Συνολικά, ο αριθμός των αμυντικών έργων ήταν 26. Το Ουάντι Ζιγκζάου (ένας μεγάλος ξεροπόταμος) είχε μετατραπεί το 1943 σε αντιαρματική τάφρο, συρματοπλέγματα κάλυπταν περίπου 30 χλμ. του
Προσωπικό μήνυμα του στρατηγού Μοντγκόμερυ προς τα στρατεύματα που θα λάμβαναν μέρος στην επίθεση εναντίον της θέσης Μάρεθ.
k4 0 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Γερμανικά στρατεύματα κατά την υποχώρηση τους από τη Λιβύη στο έδαφος της Τυνησίας (Bundesarchivl011-556-0934).
το φθινόπωρο), που ήταν απροσπέλαστη.Οι Σύμμαχοι είχαν μια πολύ καλή εικό
να της προπολεμικής θέσης από Γάλλους αξιωματικούς που είχαν εργαστεί σε αυτή, ενώ από τις 29 Ιανουαρίου 1943 η 285 Πτέρυγα Αναγνωρίσεων της RAF φωτογράφιζε την περιοχή. Ο στρατηγός Μο- ντγκόμερυ τη θεωρούσε εξίσου ισχυρή όπως αυτή του Ελ Αλαμέιν και πίστευε ότι μόνο μια καλά οργανωμένη κατά μέτωπο επίθεση από μια ισχυρή δύναμη θα κατά- φερνε να τη διαρρήξει. Ο Μοντγκόμερυ θα επιτίθετο, όπως συνήθιζε, μόνο μετά από τη μεθοδική συγκέντρωση δυνάμεων. Συμμαχικές αναγνωριστικές επιχειρήσεις, όμως, δυτικά των λόφων Ματμάτα μέχρι την περιοχή της στενωπού Τεμπάγκα διαπίστωσαν ότι με τη βοήθεια χωματουργι- κών μηχανημάτων και ερπυστριοφόρων, σε ορισμένα σημεία της ερήμου δυνάμεις θα μπορούσαν να υπερκεράσουν τη θέση Μάρεθ. Στις επιχειρήσεις αυτές συμμετείχε και ο ελληνικός Ιερός Λόχος.
Ο Ρόμμελ, από την άλλη, πίστευε ότι η άμυνα στη θέση Μάρεθ θα ήταν καταστροφική για τους Γερμανούς επειδή θα μπορούσε να υπερκεραστεί από τα νοτιοδυτικά, και γι’ αυτό θα έπρεπε να εγκατασταθούν οι ελάχιστες ταχυκίνητες μονάδες που διέθετε εκεί. Επίσης τα οχυρωματικά έργα της θέσης δεν χωρούσαν τα γερμανικά αντιαρματικά, τα οποία θα έπρεπε να ταχθούν έξω από αυτά, στο έλεος της εχθρικής αεροπορίας. Ενα ακόμη στοιχείο που ανησυχούσε τον Ρόμμελ ήταν το γεγονός ότι υπήρχαν υψηλότεροι λόφοι από αυτούς της κύριας θέσης Μάρεθ λίγα χιλιόμετρα μπροστά της. Επομένως, ο εχθρός θα μπορούσε να τοποθετήσει παρατηρητές που θα κατηύθυναν ακριβή πλήγματα πυροβολικού στη θέση, και θα μπορούσε, επίσης, να παρατηρεί όλες τις κινήσεις των αμυνομένων. Ετσι, προσπαθούσε να μεταπείθει τη γερμανική ηγεσία μέχρι την τελευταία στιγμή.
Βρετανοί των Scots Guards (201 Ταξιαρχία της Φρουράς) περιεργάζονται ένα κατεστραμμένο άρμα PzKpfw IV στην περιοχή του Μαντανίν (IWM ΝΑ 1106).
01 ΣΥΜΜΑΧΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «PUGILIST»
Η 8η Στρατιά είχε στη διάθεσή της τρία σώματα στρατού. Ο ελιγμός θα πραγματοποιείτο με το προσωρινό Νεοζη- λανδικό ΣΣ (αντιστράτηγος Φράιμπεργκ). Η δύναμη αυτή αποτελείτο από 25.721 άνδρες, 112 πεδινά και 172 αντιαρματικά πυροβόλα και 151 άρματα μάχης. Συγκεκριμένα, περιελάμβανε τη 2η Νεοζηλανδική Μεραρχία, την 8η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία (ΤΘΤ) με 151 άρματα μάχης, τη γαλλική Δύναμη L του στρατηγού Λεκλέρκ, τον ελληνικό Ιερό Λόχο (30 Jeep) και άλλες δυνάμεις. Η κύρια επίθεση θα πραγματοποιείτο κοντά στην ακτή από το XXX ΣΣ (στρατηγός Ληζ) με 58.186 άνδρες, 350 πεδινά και μέσα πυροβόλα, 460 αντιαρματικά πυροβόλα και τις 50η και 51η Βρετανικές Μεραρχίες, 4η Ινδική Μεραρχία και 201 Ταξιαρχία της Φρουράς. To X ΣΣ υπό τον στρατηγό Χόροκς με 39.159 άνδρες, τις 1η και 7η Τεθωρακισμένες Μεραρχίες (ΤΘΜ) και την 4η ΤΘΤ απο- τελούσαν την εφεδρεία. Οι συνολικές δυνάμεις της 8ης Στρατιάς περιελάμβαναν 743 μέσα άρματα μάχης, 692 πεδινά και μέσα πυροβόλα και 1.033 αντιαρματικά πυροβόλα (από αυτά τα 752 ήταν των 6 pdr).
Το 1/4 της δύναμης της 8ης Στρατιάς (το Νεοζηλανδικό ΣΣ) θα επιχειρούσε την υπερφαλάγγιση της θέσης Μάρεθ από τη στενωπό Τεμπάγκα ύστερα από νυκτερινές πορείες στην έρημο, και στη συνέχεια θα στρεφόταν ανατολικά για να επιχειρήσει στα μετόπισθεν του εχθρού. Εν τω μεταξύ, θα πραγματοποιείτο η κύρια επίθεση κοντά στην ακτή από το XXX ΣΣ. Τα στρατεύματα αυτά θα επιχειρούσαν κατά μέτωπο επίθεση και ύστερα θα προωθού
ντο για να καταλάβουν το Γκαμπές. Η περιοχή του Μάρεθ ήταν βαλτώδης, δεν υπήρχε χώρος για ελιγμούς και ο ξεροπό- ταμος Ουάντι Ζιγκζάου ήταν πλατύς και βαθύς. Παρόλα αυτά, η προκεχωρημένη γραμμή άμυνας του εχθρού ήταν στενή και τα κύρια σημεία άμυνάς του είχαν περιορισμένο πεδίο βολής στο σημείο αυτό. To X ΣΣ θα εφορμούσε από όποιο ρήγμα άνοιγε στην εχθρική παράταξη και θα προωθείτο προς το Γκαμπές και τη Σφαξ. Παράλληλα, το αμερικανικό II ΣΣ θα πραγματοποιούσε μια περιορισμένη επιθετική ενέργεια προς την Γκάφσα για να υποστηρίξει την 8η Στρατιά από τα βορειοδυτικά.
ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ ΑϊΟΝΑ ΚΑΙ 01 ΙΤΑΛΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Ο στρατηγός Μέσε διέθεσε, στα μέσα Μαρτίου, τις δυνάμεις του ως εξής (από ανατολικά προς νοτιοδυτικά):• Το ιταλικό XX ΣΣ με τις μεραρχίες «Giovanni Fascisti» (5.000 άνδρες), «Trieste» (η μοναδική που επέζησε του Ελ Αλαμέιν με 3.000 άνδρες, έξι τάγματα και 48 πεδινά πυροβόλα) και γερμανική 90ή
Γερμανικό αντιαρματικό πυροβόλο Pak 38 των 50 mm. Τα πυροβόλα αυτά του Συντάγματος Γρεναδιέρων Πόντσερ «Afrika» εξουδετέρωσαν αρκετά άρματα Valentine της 50ής Επιλαρχίας του RTR που καταστράφηκαν στις 22 Μαρτίου (Bundesarchiv 101Ι-549-0743-13Α10).
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 141
Σύγχρονη φωτογραφία ενός γερμανικού καταφυγίου της θέσης Μάρεθ.
Ελαφρά (6.500 άνδρες, επτά τάγματα και μία πυροβολαρχία)• Το ιταλικό XXI ΣΣ με τις μεραρχίες «Spezia» (6.000 άνδρες, έξι τάγματα, 54 πεδινά πυροβόλα, τρεις γερμανικές πυροβολαρχίες, ένα τάγμα αναγνώρισης), και «Pistoia» (5.500 άνδρες)• Γερμανική 164 Ελαφρά Μεραρχία (6.200 άνδρες) κάτω από το νότιο άκρο της θέσης Μάρεθ.
Βόρεια της θέσης Μάρεθ υπήρχαν (από ανατολικά προς τα νοτιοδυτικά) τα εξής γερμανικά στρατεύματα:• 1η Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών (γνωστή και ως Ταξιαρχία Ράμκε από το όνομα του διοικητή της - ένα τάγμα)€ύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika» (800 άνδρες)• 15η Μεραρχία Πάντσερ [ΜΠα] (7.000 άνδρες, 50 άρματα -18 από τα οποία PzKpfw III και 14 PzKpfw IV)• Ιταλικό Συγκρότημα της Σαχάρας (Raggrupamento Sahariano). Η εν λόγω δύναμη περιελάμβανε ό,τι είχε απομείνει από τα ιταλικά αποικιακά στρατεύματα,
Βρετανικό πυροβόλο 5,5 in βάλλει κατά της θέσης Μάρεθ, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 6,5χλμ. Στην προπαρασκευή πυροβολικού της επίθεσης (20-21 Μαρτίου) 300 πυροβόλα έριξαν 20.000 βλήματα στον τομέα της Μεραρχίας «Giovani Fascistί» και 16.000 στον τομέα της 90ής Ελαφρός Μεραρχίας της Αφρικής (IWM TR 1004).
με περίπου 1.000 άνδρες, πέντε τάγματα, μία επιλαρχία και ένα τάγμα πολυβόλων, και κάλυπτε την περιοχή βορειοδυτικά των λόφων Ματμάτα• 21η ΜΠα (8.000 άνδρες και 70 άρματα), νοτιοδυτικά του Γκαμπές• 10η ΜΠα (6.000 άνδρες και 50 άρματα), βόρεια του Γκαμπές.• 19η Αντιαεροπορική Μεραρχία (στον εξοπλισμό της περιλαμβάνονταν και 16 πυροβόλα των 88 mm), κατά μήκος της ακτής.
Οι δυνάμεις αυτές αριθμούσαν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Συμμάχων,50.000 Γερμανούς και 35.000 Ιταλούς στρατιώτες, ενώ η πραγματική δύναμη της 1ης Ιταλικής Στρατιάς ήταν 73.500 άνδρες, 447 πεδινά και μέσα πυροβόλα, 76 αντιαεροπορικά και αντιαρματικά πυροβόλα και 200 άρματα μάχης στις αρχές Μαρτίου. Οι γερμανικές αεροπορικές δυνάμεις νότια της Τυνησίας περιελάμβα- ναν 129 αεροπλάνα, από τα οποία τα 83 μπορούσαν να επιχειρήσουν, ενώ οι Ιταλοί διέθεταν περίπου 40 αεροπλάνα.
Η άμυνα της θέσης Μάρεθ, ωστόσο, θα πραγματοποιείτο σε μια περίοδο τεταμένων σχέσεων των δύο συμμάχων. Οι Γερμανοί ποτέ δεν συγχώρησαν στους Ιταλούς την αρνητική τροπή της κατάστασης στην Αφρική. Ο Ρόμμελ ουδέποτε συμφώνησε με την απόφαση να αμυνθούν σε «προκεχωρημένες θέσεις» (όπως αποκαλούσε τη θέση Μάρεθ), αλλά αντίθετα πίστευε ότι το μέτωπο του Αξονα θα έπρεπε να περιοριστεί και να αμυνθούν στη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ (Τσοτ). Δεν σταμάτησε, λοιπόν, να προτείνει την ενίσχυσή της, ενώ για τη θέση Μάρεθ συμβούλευε να πραγματοποιηθούν επιβραδυντικές επιχειρήσεις από γερμανικές μονάδες, οι οποίες θα υποστηρίζονταν από ιταλικές στα πλευρά της παράταξής τους. Κατάφερε να πείσει την ανώτατη διοίκηση της Wehrmacht στα μέσα
Μαρτίου, ενώ ο Κέσελρινγκ διαφωνούσε με την άποψη του Ρόμμελ και προσπαθούσε να τη μεταπείσει. Η μεταστροφή αυτή των Γερμανών ποτέ δεν κοινοποιή- θηκε στην ιταλική Ανώτατη Διοίκηση. Ετσι, όταν ο φον Αρνιμ επέστρεψε στο αρχηγείο της ιταλικής 1ης Στρατιάς στις 14 Μαρτίου για να ελέγξει εάν οι διαταγές για αναδίπλωση στη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ είχαν ληφθεί και εφαρμοστεί, έμεινε εμβρόντητος από το γεγονός ότι οι Ιταλοί δεν είχαν προβεί σε καμία κίνηση. Ο Μέσε, από την πλευρά του, καθ' όλη τη διάρκεια των διαβουλεύσεων, προετοίμαζε την άμυνα στη θέση Μάρεθ, και εξεμάνη όταν πληροφορήθηκε τις αλλαγές, όπως και για το γεγονός ότι δεν είχε ενημερωθεί, παρότι ήταν ο διοικητής της στρατιάς. Ο ίδιος πίστευε ότι η αλλαγή αυτή ήταν μια συγκαλυμμένη προσπάθεια ώστε να περιοριστεί το προγεφύρωμα του Αξονα στην περιοχή Ενφινταβίλ στον βορρά. Εν τω μεταξύ, ο Κέσελρινγκ έπεισε τον Χίτλερ στις 16 Μαρτίου να ακυρώσει τις διαταγές που καθιστούσαν τη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ ως κύρια γραμμή άμυνας, αυτή τη φορά ενημερώνοντας όλους τους ενδιαφερόμενους. Ετσι, τέσσερις ημέρες πριν την έναρξη τις επίθεσης, οι συμπολεμιστές του Αξονα δεν εμπιστεύονταν ο ένας τον άλλο και το πνεύμα καχυποψίας που διέκρινε τις επαφές τους δεν βοήθησε τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
Η ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΠΝΗ
Οι προκαταρτικές επιθέσεις ξεκίνησαν τη νύκτα της 16ης προς 17η Μαρτίου από το XXX ΣΣ. Οι 50ή και 51 η Μεραρχίες εξαπέλυσαν επιθέσεις με σκοπό να πιέσουν τις εχθρικές προκεχωρημένες θέσεις άμυνας και πέτυχαν να αναγκάσουν τους Ιταλούς και τους Γερμανούς να ανα-
Τρία Kittyhawk Mk. Ill της 112 Μοίρας της RAF στο Μαντανίν. Τα FR472 GA-L και FR440 GA-Vπεριμένουν τον αρχηγό τους να απογειωθεί (το αεροπλάνο του είναι το FR412 GA-D ή το FR452 GA-C), για να ακολουθήσουν και αυτά (IWM TR 975).
_______
4 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
ΓΝ
ΩΜΩΝ
Εκ
δοτικ
ή 20
13
Λ °ψ ο
X X X
XΝΖΣΣ
(20-21 Μαρτίου)
X2η ΝΖ ΜΠ
8η Βρ ΤΘΤ
Ι64 Γερ ΕΜ
ΙηΒρΤΘ Μ
Κσαρ Ριλάν
ΥΠ Ο Μ Ν ΗΜ Α
I I Γερμανοί-Ιταλοί | Εποχική λίμνη ΣΣ: Σώμα Στρσιού ΤΑΞΠΖΦ: Ταξιαρχία Πεζικού Φρουράς
| Σύμμαχοι ΕληΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΤΘΤ: Τεθωρακισμένη ΤαξιαρχίαΜΠα: Μεραρχία Πάνισερ ΤΘΜ: Τεθωρακισμένη Μεραρχία
ΤΑΞΑλ: Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών ΣΓΠ: Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ
Βρ: Βρετανική Γερ: Γερμανική Ιπ Ιταλική Ιν: Ινδική ΕΜ: Ελαφρά Μεραρχία
διπλωθούν στην κύρια γραμμή άμυνάς τους. Μια τρίτη, όμως, επίθεση της 201 Ταξιαρχίας της Φρουράς εναντίον ενός λόφου που ήλεγχε τον δρόμο Μαντανίν- Μάρεθ απέτυχε, καθώς τα 1ο και 2ο Τάγ- ματα/361 Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ (90ή Ελαφρά Μεραρχία της Αφρι
κής) ήταν έτοιμα και νάρκες κατά προσωπικού αποδεκάτισαν τους φρουρούς (τα δύο τάγματα που συμμετείχαν είχαν 559 απώλειες). Σκοπός της επίθεσης της Φρουράς ήταν όχι μόνο να καταλάβουν τον λόφο, αλλά να πείσουν τους αμυνόμενους ότι η κύρια επίθεση θα γινόταν
μεταξύ του δρόμου για το χωριό Μάρεθ και των λόφων Ματμάτα. Αυτές οι επιθέσεις, όμως, στοίχισαν 265 απώλειες στον Αξονα και οι Σύμμαχοι απέκτησαν σημαντικές και ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις του.
Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις του Αξο-
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 4 3
Το σύστημα διάνοιξης ναρκοπεδίων τοποθετημένο σε άρμα Matilda Scorpion εν δράσει (IWM ΝΑ 2134).
να ετοιμάζονταν για την τελική αναμέτρηση μετακινώντας την 21η ΜΠα (από τις εφεδρείες) σε καλύτερες θέσεις για αντεπίθεση και την 164 Ελαφρά Μεραρχία προς την περιοχή Τεμπάγκα για να αντιμετωπίσει πιθανή διείσδυση του Νεοζηλανδικού Σώματος Στρατού, αφού γερμανικά αναγνωριστικά αεροσκάφη ανακάλυψαν τον ελιγμό των Νε- οζηλανδών, με τα 6.000 σχήματά τους, στις 18 Μαρτίου. Επίσης ενίσχυσαν τον τομέα της «Giovani Fascisti» με ολόκληρο το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika», 13 αντιαρματικά πυροβόλα των 50 mm και τρία των 88 mm.
Οι Σύμμαχοι από την πλευρά τους
προετοίμαζαν το έδαφος με συνεχείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς των περιοχών όπου ήταν συγκεντρωμένα τα εχθρικά στρατεύματα, των θέσεων του πυροβολικού του, των προωθημένων αεροδρομίων και πεδίων προσγείωσης και των μετόπισθεν. Η Western Desert Air Force (η τακτική αεροπορική δύναμη με 22 μοίρες μαχητικών -535 αεροπλάνα-, επτά βομβαρδιστικών -140 αεροπλάνα- και τριών αναγνωριστικών) επιχειρούσε την εβδομάδα πριν την έναρξη της επίθεσης νυχθημερόν εναντίον των εχθρικών θέσεων στη γραμμή Μάρεθ. Χαρακτηριστικά, αξίζει να σημειωθεί ότι τη νύκτα της 20ής Μαρτίου 1943, 124 τόννοι βομβών ρίφθηκαν στην κύρια γραμμή άμυνας. Η σφοδρότητα των επιθέσεων αυτών έπεισε τους επιτελείς του Αξονα ότι η επίθεση θα ξεκινούσε πολύ σύντομα.
Την εβδομάδα που προηγήθηκε της επίθεσης, το αμερικανικό II ΣΣ κατέλαβε την περιοχή του Γκάφσα (βορειοδυτικά της θέσης Μάρεθ), πιέζοντας τα μετόπισθεν του Αξονα, ενώ το Νεοζηλανδικό Σώμα Στρατού, ολοκληρώνοντας τον ελιγμό του, ήλθε σε επαφή με ιταλικές μονάδες τη νύκτα της 20ής προς 21η Μαρτίου.
Ολα ήταν έτοιμα για την τελική επίθεση και οι Βρετανοί άρχισαν τη συστηματική προπαρασκευή πυροβολικού το απόγευμα της 20ής Μαρτίου. Περισσότερα από 300 πυροβόλα (επί συνόλου 692 της 8ης Στρατιάς) έριξαν 20.000 βλήματα
Ελαφρύ βομβαρδιστικό Boston Mk. Ill της 3ης Νοτιοαφρικανικής Πτέρυγας το μεσημέρι της 25ης Μαρτίου πάνω από το χωριό Μάρεθ. Η υποστήριξη της αεροπορίας στις μάχες της θέσης Μάρεθ είχε καταλυτικό χαρακτήρα (IWM CM 4915).
στον τομέα της «Giovani Fascisti» και16.000 στον τομέα της 90ής Ελαφράς Μεραρχίας της Αφρικής. Η 151 Ταξιαρχία και η 50ή Επιλαρχία του RTR (51 άρματα Valentine, αλλά μόνο τα οκτώ από αυτά με το πυροβόλο των 6 pdr, το οποίο μπορούσε να αντιμετωπίσει τα Panzer III, όχι όμως και τα Panzer IV) εφόρμησαν στις11.15 της 21ης Μαρτίου εναντίον των θέσεων της «Giovani Fascisti» στον ξεροπό- ταμο Ουάντι Ζιγκζάου, ενώ το 2ο Τάγμα Πολυβόλων Chesire τους κάλυπτε με τα Vickers του. Το σχέδιο προέβλεπε οι σκαπανείς να ανοίξουν δίοδο για τον ξερο- πόταμο και να διασχίσουν τη βαθιά και απότομη αντιαρματική τάφρο που υπήρχε στην περιοχή σε τρία σημεία. Τα άρματα θα ακολουθούσαν τα άρματα διάνοιξης ναρκοπεδίων Scorpion, μεταφέροντας μεγάλα δοκάρια ώστε να καλύψουν τα δύσβατα σημεία του ποταμού και να καταστήσουν την τάφρο βατή για βαρέα οχήματα. Στη συνέχεια, θα δημιουργούσαν ένα προγεφύρωμα, υποστηριζόμενα από την 69η Ταξιαρχία που θα κάλυπτε τη νοτιοδυτική πλευρά της επίθεσης.
Η επιχείρηση αυτή, όμως, συνάντησε σοβαρές δυσκολίες. Οι Βρετανοί κατά- φεραν να φθάσουν στον ξεροπόταμο, η 69η Ταξιαρχία εξασφάλισε προστασία των νώτων της κύριας προσπάθειας, αλλά τα Scorpion δεν μπόρεσαν να ανατινάξουν τα ναρκοπέδια και, έτσι, έπρεπε οι σκαπανείς να άρουν τις νάρκες χρησιμοποιώντας ανιχνευτές. Το πεζικό διέβη τον ξεροπόταμο με επιτυχία, αλλά τα άρματα καθυστέρησαν. Πολλά από τα δοκάρια που μετέφεραν τα άρματα τυλίχθη- καν στις φλόγες από τη θερμότητα των
Βρετανικό πεζικό δείχνει, χάριν του φακού, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποίησαν σκάλες για να περάσουν ένα σχετικά χαμηλό τμήμα του ξεροπόταμου Ουάντι Ζιγκζάου (IWM ΝΑ 1511).
4 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A
Κατεστραμμένα βρετανικά άρματα μάχης Valentine της 50ής Επιλαρχίας του RTR στην περιοχή πάνω από τον ξηροπόταμο Ουάντι Ζιγκζάου στις 22 Μαρτίου.
μηχανών τους και έπρεπε να αντικατα- σιαθούν, τα πυρά του εχθρού (10ο και11 ο Τάγμα/8ο Σύνταγμα Βερσαλιέρων και Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika») ήταν συνεχή και εύστοχα και αρκετά άρματα καταστράφηκαν από αυτά. Οι σκαπανείς κατάφεραν να ανοίξουν δίοδο από τις νάρκες στον ξεροπόταμο, δεχόμενοι τα πυρά του εχθρού, αλλά ανακάλυψαν ότι το έδαφος ήταν πολύ σαθρό και δεν επέτρεπη διέλευση αρμάτων. Ετσι, μόνο τέσσερα κατάφεραν να διασχίσουν τον ξεροπόταμο και την τάφρο, καθώς το πέμπτο βυθίστηκε μέχρι τον πύργο του και δεν ήταν δυνατή η απομάκρυνσή του. Ελλείψει άλλης επιθετικής οδού πριν την αυγή, αποφασίστηκε να διακόψουν τις επιχειρήσεις. Αμέσως οι δυνάμεις του Αξονα ενίσχυσαν την περιοχή με ένα τάγμα γρεναδιέρων πάντσερ, ένα τάγμα κυνηγών της Luftwaffe, πυροβολικό της 15ης ΜΠα και αντιαρματικά.
Την επομένη (22 Μαρτίου), η ενισχυ- μένη 151 Ταξιαρχία κατάφερε να επεκτείνει το προγεφύρωμα και τα υπόλοιπα άρματα διέβησαν τα διάφορα κωλύματα, αλλά δεν κατέστη δυνατό να δημιουργη- θεί δρόμος για τροχοφόρα οχήματα και, έτσι, δεν υπήρχαν ούτε αντιαρματικά πυροβόλα, ούτε πεδινό πυροβολικό στο ρηχό προγεφύρωμα. Αυτό θα κόστιζε αρκετά στους Βρετανούς.
Την ημέρα εκείνη άρχισε να βρέχει καταρρακτωδώς και το σαθρό έδαφος της περιοχής μετατράπηκε σε βάλτο, επιτρέποντας την κίνηση μόνο ερπυ- στριοφόρων οχημάτων. Τότε, οι Γερμανοί επιτελείς αποφάσισαν να κτυπήσουν με τη 15η ΜΠΑ. Χρησιμοποιώντας 29 άρματα και δύο τάγματα γρεναδιέρων πά
ντσερ, επιτέθηκαν στις 13.00. Η συμμαχική αεροπορία δεν μπορούσε να επέμβει, και όταν αυτό κατέστη δυνατό (στις17.00, όταν σταμάτησε προσωρινά η βροχή), τα γερμανικά άρματα είχαν εμπλακεί με τα βρετανικά και οι πιλότοι δεν μπορούσαν να διακινδυνεύσουν φιλίες απώλειες. Οι Βρετανοί μάχονταν με αποφασιστικότητα, αλλά τα άρματα Valentine δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν επί ί- σοις όροις τα γερμανικά. Ετσι, καταστράφηκαν 35 από αυτά, με τη βοήθεια και των αντιαρματικών του Συντάγματος «Afrika», ενώ μόνο τρία γερμανικά άρματα υπέστησαν ζημιές. Τα υπόλοιπα άρματα και η 151 Ταξιαρχία αναδιπλώθηκαν κοντά στον ξεροπόταμο σε ένα μικρό προγεφύρωμα. Στις 23 Μαρτίου οι επιτελείς αποφάσισαν να ενισχύσουν το προγεφύρωμα με την 69η Ταξιαρχία και την 5η Επιλαρχία του RTR (εξοπλισμένη με άρματα Grant και Sherman) αλλά οι πληροφορίες για την έκβαση της μάχης ήταν αντικρουόμενες και, ουσιαστικά, το προγεφύρωμα δεν υφίστατο πια. Τελικά, οι Βρετανοί αποφάσισαν να αναδιπλωθούν στην ανατολική όχθη του Ουάντι Ζιγκζάου. Την αυγή της 24ης Μαρτίου δεν υπήρχε κανένας Βρετανός δυτικά του ξεροποτάμου.
Μετά τις καταρρακτώδεις βροχές, ο ουρανός ήταν καθαρός και οι νύκτες φωτίζονταν από ένα γεμάτο φεγγάρι. Η συμμαχική αεροπορία μπορούσε πλέον να ε-
«Βρετανοί τυφεκιοφόροι εκκαθαρίζουν τα εχθρικά χαρακώματα της θέσης Μάρεθ», σύμφωνα με τη λεζάντα της εποχής. Προσέξτε το βάθος των χαρακωμάτων και την κάλυψή τους με φύλλα φοίνικα (IWM ΝΑ 1336).
πιχειρεί και δόθηκε προτεραιότητα στις θέσεις της 15ης ΜΠα. Ελαφρά βομβαρδιστικά Baltimore και Boston, βομβαρδιστικά Halifax και Wellington της RAF και αμερικανικά βομβαρδιστικά Mitchell σχεδόν διέλυσαν τη μεραρχία, ρίχνοντας 137 τόννους βομβών στην περιοχή της από το μεσημέρι τις 22ης Μαρτίου μέχρι τα ξημερώματα. Αλλες αεροπορικές δυνάμεις κατάφεραν σοβαρά πλήγματα στα μετόπισθεν της γραμμής Μάρεθ και σε άλλους στόχους.
Ι Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η U T O P I A I 4 5
Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΠΝ ΣΧΕΔΙΑΝ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «SUPERCHARGE II»
Ο στρατηγός Μοντγκόμερυ κατάλαβε τη νύκτα της 22ης προς 23η Μαρτίου ότι η κύρια επιχείρηση του XXX ΣΣ είχε απο- τύχει. Την εναλλακτική λύση του προσέ-
φερε ο Νεοζηλανδός στρατηγός Φράι- μπεργκ, του οποίου τα στρατεύματα είχαν εμπλακεί επιτυχώς στο δυτικό άκρο της εχθρικής παράταξης. Το Νεοζηλανδι- κό ΣΣ είχε φθάσει νότια της στενωπού Τεμπάγκα στις 21 Μαρτίου, μετά από 48 ώρες αδιάκοπης πορείας στην έρημο. Εκεί στρατοπέδευσε εκτός του βεληνεκούς του εχθρικού πυροβολικού, και η βρετανική 8η ΤΘΤ ξεκίνησε αναγνωριστικές ε-
Αρματα μάχης Sherman της 3ης Επιλαρχίας του RTR και ένα από τα λιγοστά γερμανικά αντιαρματικά πυροβόλα των 88 mm στις 23 Μαρτίου. Τμήματα της μονάδας αυτής κατέλαβαν τον λόφο 201 μαζί με τα 25ο και 26ο νεοζηλανδικά τάγματα το βράδυ της 20ής Μαρτίου, αιχμαλωτίζοντας 1.500 Ιταλούς (IWM ΝΑ2321).
πιχειρήσεις για να εντοπίσει κενά στις θέσεις των Ιταλών. Οι Νεοζηλανδοί αποφάσισαν να επιτεθούν την ίδια νύκτα, κρίνοντας ότι έτσι δεν θα άφηναν περιθώρια στον εχθρό να προετοιμάσει την άμυνά του καλύτερα.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι την περίοδο εκείνη η πολιτική ηγεσία της Νέας Ζηλανδίας ήταν αρκετά δυσαρεστημένη με την αδιάκοπη χρήση των στρατευμάτων της από τη στιγμή που έφθασαν στη Μέση Ανατολή. Η Νέα Ζηλανδία ήταν και είναι μια χώρα με μικρό πληθυσμό και οι απώλειες των στρατευμάτων της ήταν σημαντικές. Επίσης, οι Νεοζηλανδοί είχαν στείλει μόνο μία αποστολή ενισχύσεων στη Μέση Ανατολή τους τελευταίους 15 μήνες και από το στράτευμα έλειπε το 1/8 των ανδρών που θα έπρεπε να έχει σύμφωνα με το οργανόγραμμά τους. Από την άλλη, ο Φράι- μπεργκ δεν πίστευε στην επιτυχία του σχεδίου διάρρηξης της θέσης Μάρεθ και δεν ήταν ενημερωμένος για τις κινήσεις των εφεδρειών του Αξονα στον τομέα του. Παρόλα αυτά, η νεοζηλανδική 6η Ταξιαρχία επιτέθηκε το ίδιο βράδυ στο ύψωμα 201 εναντίον μονάδων του ιταλικού Συγκροτήματος της Σαχάρας (55ο Τάγμα «Savona», 116 Τάγμα «Pistoia», 3ος και 7ος Λόχοι της Σαχάρας, 356 Μικτή Μοίρα Πυροβολικού), καταλαμβάνοντάς το και συλλαμβάνοντας 850 αιχμαλώτους.
Τότε οι Γερμανοί αποφάσισαν να εμπλέξουν την 21η ΜΠα το πρωί στις 22ης Μαρτίου, η οποία πολέμησε αποφασιστικά, αλλά σύντομα αναδιπλώθηκε λόγω «... δύσβατου εδάφους και σοβαρών εχθρικών ενισχύσεων που έφθασαν στην περιοχή», σύμφωνα με το ημερολόγιό της. Η 164 Μεραρχία ενίσχυσε τις προσπάθειες για εκδίωξη των Νεοζηλανδών από το ύψωμα 201 και τη γύρω περιοχή, αλλά όχι μόνο δεν πέτυχαν τον στόχο τους, αλλά οι Νεοζηλανδοί καταλάμβαναν έναν-έναν τους γύρω λόφους κινούμενοι προς τα βορειοανατολικά και αναγκάζοντας τους Γερμανούς να αναδιπλωθούν πέντε χιλιόμετρα πίσω από τον λόφο.
Οι επιτυχίες των Νεοζηλανδών και η εμπλοκή όλων των διαθέσιμων εφεδρειών του Αξονα (τα τελευταία τμήματα της 15ης ΜΠα είχαν εμπλακεί και αυτά εναντίον της επιχείρησης των Βρετανών
Κατεστραμμένα άρματα μάχης Pz.Kpfw.IV στο μέτωπο της Τυνησίας. Πρόκειται για δυνάμεις που αντιμετώπισαν τους Συμμάχους στα δυτικά.
4 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
9 //ft' M Pz. fa * if. i V
dom kfM
Τμήμα γερμανικού χάρτη της OK\Νμε ημερομηνία 26-3-43 για την περιοχή του Μάρεϋ. Αξίζει να αναφερ&εί ότι οι Γερμανοί στο κέντρο του χάρτη αναγράφουν την παρουσία της ελληνικής ταξιαρχίας μαζί με τους Ελεύ9ερους Γάλλους, τους SAS και το LRDG. Επάνω δεξιά με μπλε γράμματα αναφέρεται ο αρι$μός επιχειρησιακών αρμάτων των Γζρμανών.
στην παράκτια ζώνη), έπεισαν τον στρατηγό Μοντγκόμερυ να μετατρέψει τη δευτερεύουσα προσπάθεια των Νεοζηλανδών σε κύρια επιχείρηση. Το πρόβλημα έγκειτο στη γρήγορη μετακίνηση των διαθέσιμων εφεδρειών προς το ρήγμα Τεμπάγκα-Ελ Χάμα, έτσι ώστε να διατηρηθεί το πλεονέκτημα που είχαν οι Σύμμαχοι στην περιοχή. Ο Μοντγκόμερυ διέταξε την 1η ΤΘΜ (X ΣΣ) να κινηθεί προς την περιοχή στις 23 Μαρτίου και την 4η Ινδική Μεραρχία να καταλάβει το Τουζάν και τις βορειοανατολικές παρυφές των λόφων Ματμάτα. Ετσι, η 7η ΤΘΜ (γνωστή και ως «Ποντικοί της Ερήμου») θα μπορούσε να παρακάμψει τη θέση Μάρεθ. Στον τομέα του XXX ΣΣ θα έπρεπε να παραπλανήσουν τον εχθρό ώστε να νομίζει ότι ετοιμάζονται για νέο κτύπημα. Οι Νε- οζηλανδοί ετοιμάστηκαν για επίθεση στις 26 Μαρτίου, σε μια επιχείρηση που ονομάστηκε «Supercharge II» (η επιχείρηση «Supercharge» ήταν η τέταρτη φάση της μάχης του Ελ Αλαμέιν).
Οι Γερμανοί και Ιταλοί, από την άλλη, μετά από άκαρπες επιθέσεις εναντίον των Νεοζηλανδών, αντικατέστησαν τον
ικανό στρατηγό Μανερίνι, διοικητή του τομέα Τεμπάγκα με τον, επίσης ικανό, αντιστράτηγο φον Λίμπενσταϊν (διοικητή της 164 Μεραρχίας) και αποφάσισαν να ακολουθήσουν αμυντική τακτική. Επιπλέον, μετακίνησαν τη 15η ΜΠα τη νύκτα της 24ης προς 25η Μαρτίου από την περιοχή του χωριού Μάρεθ προς τα βόρεια των λόφων Ματμάτα, έτσι ώστε να μπορεί να κινηθεί είτε προς τη θέση Μάρεθ, είτε προς τη στενωπό Τεμπάγκα, όπου είχαν αντιληφθεί ότι θα επιτίθεντο οι Σύμμαχοι. Οι δυνάμεις του Αξονα ενί- σχυσαν τον τομέα Τεμπάγκα και με άλλες δυνάμεις (ανάμεσά τους την ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών, που έπαιξε «πυροσβεστικό» ρόλο, ενισχύοντας τα τμήματα του μετώπου που κινδύνευαν περισσότερο), ώστε να αντιμετωπίσουν κατάλληλα τους Συμμάχους όποια ενέργεια και αν πραγ ματοπο ιο ύ σαν.
Δύο παράγοντες, όμως, βοήθησαν τους Συμμάχους να ξεπεράσουν τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν από την σωστή τοποθέτηση των δυνάμεων του Αξονα απέναντι τους. Ο πρώτος ήταν το συμμαχικό αεροπορικό σχέδιο για μια ε
κτεταμένη επιχείρηση εναντίον όλων των δυνάμεων του Αξονα στην πρώτη γραμμή άμυνάς τους όλο το εικοσιτετράωρο πριν την επίθεση, κάτι που θα απο- συντόνιζε τις αμυνόμενες δυνάμεις. Ο δεύτερος ήταν οι διαταγές που έλαβε ο Μέσε το πρωί της 24ης Μαρτίου, οι οποίες ανέφεραν ότι έπρεπε να αναδιπλωθεί στη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ πριν διαλυθεί το μέτωπο. Οι βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν αποκρυπτογραφήσει τη διαταγή αυτή, αλλά ο μόνος που το γνώριζε από τους εμπλεκόμενους ήταν ο στρατηγός Μοντγκόμερυ. Το σχέδιο της επίθεσης προέβλεπε έναρξη στις 16.00 (26 Μαρτίου), όταν ο ήλιος θα βρισκόταν χαμηλά στον ορίζοντα πίσω από τους επιτιθέμενους. Οι νεοζηλανδικές 5η και 6η Ταξιαρχίες θα ήταν στην πρώτη γραμμή, με την 8η ΤΘΤ πίσω τους για άμεση υποστήριξη, ενώ η υπόλοιπη δύναμη της 1ης ΤΘΜ θα διερχόταν ανάμεσα από το πρώτο κύμα της επίθεσης.
Οι δυνάμεις του Αξονα διαφωνούσαν για το πώς θα έπρεπε να χειριστούν την, αναγκαία, αναδίπλωση των δυνάμεών τους, αλλά, τελικά, αποφάσισαν να ξεκι
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 4 7
Ιταλοί αναδιπλώνονται στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής. Το ελαφρύ φορτηγό αριστερά είναι ένα SPA CL 39 με ειδικά διαμορφωμένο ψυγείο για χρήση στη βόρεια Αφρική.
νήσουν στις 25 Μαρτίου, επειδή μια δευ- τερεύουσα αμερικανική επιχείρηση στον βορρά απειλούσε τα μετόπισθεν της γραμμής Μάρεθ.
Οι αεροπορικές επιθέσεις την ημέρα εκείνη ξεκίνησαν σχετικά αργά, στις 15.30, επειδή το πρωί μια αμμοθύελλα εμπόδισε την απογείωση των αεροσκαφών. Τρεις σχηματισμοί ελαφρών και μέσων βομβαρδιστικών άρχισαν τη ρίψη βομβών από χαμηλό ύψος. Ακολούθησαν καταδιωκτικά-βομβαρδιστικά Kittyhawk με συνεχόμενες επιθέσεις σε σχηματισμούς 30 αεροπλάνων, σε διαφορετικά κύματα ανά δεκαπέντε λεπτά. Οι επιθέσεις αυτές διήρκεσαν για δυόμιση ώρες. Εν τω μεταξύ, τα αντιαρματικά Hurricane IID εφορμούσαν εναντίον των σχηματισμών των πάντσερ νότια της στενωπού Τεμπάγκα, καταστρέφοντας εννέα από τα λιγοστά γερμανικά άρματα. Η Western Desert Air Force πραγματοποίησε 412 α-
Η πρώτη συνάντηση αναγνωριστικών τμημάτων των βρετανικών 8ης και 1ης Στρατιών στην περιοχή Γκαμπές (IWM ΝΑ684).
ποστολές την ημέρα αυτή, ενώ 400 τόν- νοι βομβών ρίφθηκαν στην περιοχή τις δύο προηγούμενες νύκτες. Οι Γερμανοί ανέφεραν ότι υπέστησαν σοβαρές καταστροφές σε πυροβόλα, άρματα και εξοπλισμό, διακοπή των επικοινωνιών και ότι «...τίποτα δεν μπορούσε να κινηθεί από και προς την πρώτη γραμμή».
Στις 16.00 το πυροβολικό ξεκίνησε το κυλιόμενο μπαράζ και η 8η ΤΘΤ όρμησε πρώτη εναντίον των ταγμάτων 1/125,1/382 (164 Μεραρχία), ακολουθούμενη από τους Νεοζηλανδούς. Οι διαταγές που είχαν δοθεί στους διοικητές των τεθωρακισμένων μονάδων ήταν να μη περιμένουν το πεζικό, το οποίο θα ακολουθούσε πίσω τους, αλλά να συνεχίσουν την προώθησή τους, μέχρι να φθάσουν στον αντικειμενικό τους σκοπό, πίσω από τα εχθρικά τάγματα που αμύνονταν στην πρώτη γραμμή. Πράγματι, αυτό συνέβη, με το πεζικό να ακολουθεί με επιτυχία εξαλείφοντας τις εστίες αντίστασης του εχθρού που άφηναν τα άρματα πίσω τους, αλλά πολλά από αυτά έπεσαν θύματα ναρκών και αντιαρματικών πυροβόλων. Η τεθωρακισμένη ταξιαρχία απώλε- σε 17 άρματα σε αυτή τη φάση της επιχείρησης. Το αποτέλεσμα, όμως, ήταν ότι τα δύο τάγματα πεζικού της 164 Μεραρχίας διαλύθηκαν, τα 1/115 και ΙΙ/433 Τάγματα Γρεναδιέρων Πάντσερ (που κάλυπταν το ρήγμα στα δυτικά) ουσιαστικά έπαυσαν να υφίστανται, το 5ο Σύνταγμα Αρμάτων άρχισε να αναδιπλώνεται και ο δρόμος για το Ελ Χάμα και το Γκαμπές ήταν ανοικτός για το 2ο Τακτικό Συγκρότημα ΤΘΤ, που ακολουθούσε με 140 Sherman, Grant και Crusader.
Στις 23.00 το τακτικό συγκρότημα άρχισε την εφόρμησή του προς το Ελ Χάμα, αλλά μια δύναμη τριών πυροβόλων των 88 mm, πέντε αντιαρματικών των 50 mm και τεσσάρων πεδινών πυροβόλων των
100 mm του ανέκοψε την πορεία 6 χλμ. από τον αντικειμενικό σκοπό του. Μονάδες της 21ης ΜΠα ενίσχυσαν την περιοχή και άλλες της 15ης επιχείρησαν να επιτεθούν στα νώτα των Βρετανών. Τότε οι τελευταίοι αποφάσισαν να σταματήσουν, να καλύψουν τους σχηματισμούς τεθωρακισμένων τους με αντιαρματικά πυροβόλα των 17 pdr και να περιμένουν το νεοζηλανδικό πεζικό.
0 ΑΙ0ΝΑΣ ΑΝΑΔΙΠΛΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΟΥΑΝΤΙ ΑΚΑΡΙΤ
Οι Σύμμαχοι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν τις αρχικές τους επιτυχίες τις επόμενες δύο ημέρες (27 και 28 Μαρτίου) εξαιτίας της σθεναρής άμυνας των Γερμανών, οι οποίοι με επιλεγ- μένες αντεπιθέσεις πέτυχαν να περιορίσουν την ευφορία των Συμμάχων για γρήγορη και επιτυχή έκβαση της επιχείρησης. Εν τω μεταξύ, τη νύκτα της 26ης προς την 27η Μαρτίου, τα τελευταία τμήματα του ιταλικού XX ΣΣ είχαν αναδιπλωθεί από την παράκτια ζώνη, καλυπτόμενα από το ιταλικό XXI ΣΣ και το Συγκρότημα Μάχης Liebenstein (ό,τι είχε απομείνειαπό την 164 Μεραρχία). Οι δυνάμεις του Αξονα επιβράδυναν την προέλαση των Συμμάχων έως ότου εγκατασταθούν σε μια άλλη αμυντική γραμμή, το Ουάντι Ακαρίτ. Οι συμμαχικές δυνάμεις ανατολικά της στενωπού Τεμπάγκα (ινδική 4η και βρετανική 51η Μεραρχίες) δειλά-δειλά άρχισαν να προωθούνται, ενώ το ημερολόγιο της γερμανικής 90ής Μεραρχίας, με έκπληξη αναφέρει ότι «οι εχθρικές δυνάμεις δεν μας ακολουθούν, παρόλο που είναι προφανές ότι εγκαταλείπουμε την περιοχή». Στις 28 Μαρτίου η μάχη του Μάρεθ είχε, ουσιαστικά, τελειώσει και οι Σύμμαχοι θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν πάλι τον Αξονα, καθώς τον περιόριζαν σταδιακά στη βορειοανατολική Τυνησία, σε συνδυασμό με τις επιχειρήσεις εναντίον του από τα δυτικά. Αυτό, άλλωστε, ήταν και το σχέδιο του στρατηγού Αλεξάντερ. Οι δυνάμεις του Αξονα, όμως, κατάφεραν πάλι να γλιτώσουν από έναν υ- περκερωτικό ελιγμό των Συμμάχων και αναδιπλώθηκαν μετά από διαταγές της ανώτατης ηγεσίας τους λόγω της πίεσης του εχθρού.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΟι Ιταλοί αναφέρουν, στην επίσημη
ιστορία τους, τη μάχη της θέσης Μάρεθ ως «μεγάλη αμυντική επιτυχία» της 1ης
4 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αντιαρματικό πυροβόλο των 17 ράτστην Τυνησία. Ηταν τα μόνα ικανά να αντιμετωπίσουν από σχετικά ασφαλή απόσταση τα γερμανικά πάντσερ (IWM ΝΑ 939).
Στρατιάς, επισημαίνοντας τις δυσκολίες του Μέσε, ο οποίος «μόνο σε 20 ημέρες, όπως αναγνωρίζει και ο φον Αρνιμ, κα- τάφερε να μεταμορφώσει έναν στρατό υπολειμμάτων σε αξιόμαχους σχηματισμούς», αλλά υποβιβάζουν τις κακές σχέσεις με τους συμμάχους Γερμανούς υποστηρίζοντας ότι συνέβαιναν σε «...ορισμένες στιγμές έντασης μόνο». Η βρετανική επίσημη ιστορία, από την άλλη, επαινεί τη μεθοδικότητα της 8ης Στρατιάς και την ευελιξία των επιτελείων να μετατρέψουν τη δευτερεύουσα επίθεση των Νεοζηλανδών σε κύρια. Επίσης παραδέχεται, ότι «οι Γερμανοί κατά- φεραν, για μία ακόμη φορά, να αντεπιτί- θενται πανέξυπνα και με μεγάλο κόστος για τις δυνάμεις μας» και επίσης ότι «η επίθεση στη στενωπό Τεμπάγκα κέρδισε τη μάχη του Μάρεθ, αλλά δεν ήταν η νί-
Βρετανική φάλαγγα έχει δεχθεί επίθεση από γερμανικά αεροσκάφη στον δρόμο από το Ελ Χάμα προς το Γκαμπές. Ο μεταφορέας αρμάτων με το Grant έχει σωθεί, αλλά δύο φορτηγά έχουν τυλιχθεί στις φλόγες (IWM ΝΑ 1794).
κη που περίμεναν οι Σύμμαχοι επιτελείς». Τελικά, σι δυνάμεις του Αξονα κα- τάφεραν να ξεγλιστρήσουν πάλι από μια επιτυχημένη επίθεση των Συμμάχων όταν αντιλήφθηκαν ότι οι επιβραδυντικές επιχειρήσεις τους θα είχαν τεράστιο κόστος στις λιγοστές δυνάμεις τους. Ξ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Η τοπω νυμιολογία π ου α κ ο λ ο υ θ ή θ η κ ε ε ίν α ι η β ρ ε τα ν ικ ή , ενώ , κ α τά βάσ η τα τοπ ω νύμ ια ε ίν α ι α ρ α β ικ ά ή γ α λ λ ικ ά με π α ρ α λ λ α γ έ ς σ τη γ ερ μ α ν ική , ιτα λ ικ ή , β ρ ε τα ν ικ ή κα ι α μ ερ ικ α ν ικ ή γλώ σ σ α . Σ τα τοπ ω νύμ ια π ου χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ι σ το κ ε ίμ εν ο π α ρ α τ ίθ ε ν τα ι σ ε π α ρ έ ν θ ε σ η κ ά π ο ιε ς από α υ τ έ ς τ ις π α ρ α λ λ α γ ές .2. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί έν α δ ε ίγμ α« π ρ ο σ ο χ ή ς » γ ια τη ν κ α θ υ σ τέ ρ η σ η που υ π ο ν ο ε ίτα ι : γ ια να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν τα ά ρμ ατα μ ά χ η ς τη ς 1ης Τ εθ ω ρ α κ ισ μ έν η ς Μ ερ α ρ χ ία ς (ΤΘ Μ ) απ ό τη ν π ερ ιο χ ή τη ς Β ε γ γ ά ζ η ς σ τα ν ο τ ιο δ υ τ ικ ά τη ς Τρ ίπολης, μ ια α π ό σ τα σ η 2 .0 9 3 χλμ ., έπ ρ επ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν 289 μ ε τα φ ο ρ ε ίς αρμ άτω ν, ενώ φ ο ρ τ ία 378.000 λ ίτρ ω ν β ε ν ζ ίν η ς έπ ρ επ ε να το π ο θ ε τη θ ο ύ ν σ ε ε ν ν έ α δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς σ τα θ μ ο ύ ς γ ια τα ο χ ή μ α τα α υ τά . Τ α υ τόχρ ονα , έπ ρ επ ε να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν από τη Β εγ γ ά ζ η σ τη ν π ερ ιο χ ή τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ εω ν δ υ ν ά μ ε ις τρ ιώ ν σω μ άτω ν σ τρ α το ύ .
(1) Μικροφίλμ National Archives and Records Administration (NARA), Microfilms T78 Roll 406 [Kriegsgliederung des Feldheeres, Stand: 15 Oktober 1942], T315 Roll 474 [164. Inf.-Div.].(2) Field-Marshal The Viscount Alexander of Tunis: REPORT ON THE AFRICAN CAMPAIGNS FROM EL ALAMEIN TO TUNIS, FROM 10th AUGUST 1942 to 13th MAY 1943, Supplement to the London Gazette, February 3rd, 1948.(3) Didier Corbonnois, Alain Godec: L’ODYSSEE DE LA COLONNE LECLERC, Paris, Histoire & Collections, 2003.(4) Antonello Biagini, Fernando Frattolino: DIARIO STORICO DEL COMANDO SUPREMO VOLUME IX (1.1.1943-30.4.1943) ΤΟΜΟ I (TESTO) - ΤΟΜΟ II (ALLEGATI), Stato Maggiore Esercito-Ufficio Storico, Roma, 2002-2000.(5) George F. Howe: NORTHWEST AFRICA-SEIZING THE INITIATIVE, Center of Military History-United States Army, Washington D.C., 1993.(6) Franz Kurowski: DAS AFRIKA KORPSERWIN ROMMEL AND THE GERMANS IN NORTH AFRICA, 1941-43, Stackpole Books, Mechanicsburg, 2010.(7) Giovanni Messe: LA MIA ARMATA IN TUNISIA-COME FIN I LA GUERRA IN AFRICA, Mursia, Milano, 1959/2004.(8) Mario Montanari: LE OPERAZIONI IN AFRICA SETTENTRIONALE VOL. IV- ENFIDAVILLE (NOVEMBRE 1942-MAGGIO 1943), Stato Maggiore dell’Esercito- Ufficio Storico, Roma, 1993.(9) Major-General I.S.O. Playfair (et.al.): THE MEDITERRANEAN AND MIDDLE EAST VOLUME IV THE DESTRUCTION OF THE AXIS FORCES IN AFRICA, HMSO, London, 1966.(10) Jean-Noel Vincent: LES FORCES FRANCAISES DANS LE LUTTE CONTRE L'AXE EN AFRIQUE-LES FORCES FRANCAISES LIBRES EN AFRIQUE 1940- 1943, Service Historique de I’Armee de Terre, Chateau de Vincennes, 1983.(11) Major-General W.G. Stevens:BARDIA TO ENFIDAVILLE (THE OFFICIAL HISTORY OF NEW ZEALAND IN THE SECOND WORLD WAR 1939-45), Historical Publications Branch, Wellington, 1962 [ανακτήθηκε στο http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei- WH2Bard.html στις 29/5/2006],
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 4 9
Καιά ιη διάρκεια ιου Β’ Πανκοομίου Πολέμου, η Luftwaffe ανέπιυ^ε μια ιοχυριί δύναμη νυκτερινών αναχαιτιοτικών που ουνεργάζονιαν με ένα εκτεταμένο δίκτυο ρανιάρ via την προστασία me γερμανική επικράτειας από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Η δράοη me ισχυρής αυτής δύναμης ακοΠούθηοε διάφορα οτάδια. Το αρχικό οιάδιο αφιερώθηκε οτην προοβοΠή των βρετανικών βομβαρδιστικών που είχαν αρχίσει να κάνουν αισθητή ιην παρουσία τους στους ουρανούς του Γ Ράιχ, πάνω από tic βάσεις τους.Η γερμανική ηγεσία επέδειϋε στρατηγική μυωπία και διέκοιμε τις επιθέσεις ιων νυκτερινών μαχητικών πάνω από τη Βρετανία, όταν η ακοΠουθούμενη τακτική είχε ηϋέον αρχίσει να αποιρέρει καρπούς.
ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑΗ Οράοη me Σμηναρχίαα I/NJG 2 ιην περίοδο 1940-1941
Ενδιαφέρουσα κοντινή όψη ενός Do 17Z-1Ö, στο οποίο διακρίνονται οι κύριες αλλαγές σε σχέση με το Do 17Ζ-7. Στην άκρη του ρόγχους τοποθετήθηκε ένας προβολέας υπέρυθρης ακτινοβολίας που φώπζε τον στόχο. Στο αλεξηνέμιο διακρίνεται η βαριά πρόσθετη θωράκια^ καί η μονάδα σκόπευσης του συστήματος υπερύ9ρών. Περιμετρικά του πρρβολέα βρίσκεται ο εμπρόσθιος οπλισμός.
ις 10 Μαΐου 1940, η Γερμανία εξα- πέλυσε την πολυαναμενόμενη ε-
Μ πίθεση εναντίον της Γαλλίας, τερ- m ματίζοντας ένα χρονικό διάστημα
σχεδόν εννέα μηνών μετά την κατάρρευση της Πολωνίας. Ο «Ψεύτικος Πόλεμος» (Drole de Guerre) και η ψευδαίσθηση για μια πιθανή ειρήνη κατέρρευ- σαν ως χάρτινος πύργος και έτσι ο Β ’ Παγκόσμιος Πόλεμος (Β ’ ΠΠ) εισήλθε σε μια νέα δυναμική φάση που θα τερματι
ζόταν μετά από πέντε χρόνια. Η επιτυχία στη Γαλλία συνοδεύτηκε και από πρόσθετα 6άρη για τη Luftwaffe που θα έ- πρεπε να αναπτύξει μια δύναμη νυκτερινής αναχαίτισης. Στις 22 Ιουνίου 1940 ιδρύθηκε η Nachtjagdgeschwader 1 (NJG 1), η πρώτη πτέρυγα νυκτερινών μαχητικών της Luftwaffe, της οποίας ο πυρήνας των πληρωμάτων προερχόταν από μονάδες εξοπλισμένες με Bf 110. Ο σμήναρχος Γιόζεφ Καμχούμπερ, ο οποίος ανέλα-
6ε την ανάπτυξη της νυκτερινής δίωξης, υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της τακτικής «Fernnachtjagd», 6άσει της οποίας τα πληρώματα θα δρούσαν στην εχθρική ενδοχώρα πάνω από τα αεροδρόμια και στις διαδρομές που θα ακολουθούσαν τα βρετανικά βομβαρδιστικά. Ο ίδιος παρομοίαζε τη συγκεκριμένη τακτική με την εξόντωση ενοχλητικών εντόμων: «Αν επιθυμείς να εξουδετερώσεις ένα σμήνος από σφήκες, είναι καλύτερο να τις
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 151
To R4+NH ήταν ένα νυκτερινό μαχητικό της Μοίρας 2./NJG 2, το οποίο προήλθε από τη μετατροπή βομβαρδιστικού Do 17Ζ-3. Κάτω από το πιλοτήριο διακρίνεται το έμβλημα της Νυκτερινής Δίωξης της Luftwaffe. Τα μαχητικά της σμηναρχίας έφεραν μαύρη βαφή RLM 22 και RLM 77 lichtgrau για τον κωδικό κλήσης.
καταστρέφεις στη φωλιά τους από το να περιμένεις να ξεκινήσουν και μετά να τις κυνηγάς μεμονωμένα».
Από τις τρεις σμηναρχίες της NJG 1, η II/NJG 1 ανέλαβε να εφαρμόσει τη νέα τακτική, περιπολώντας στις ανατολικές ακτές της Βρετανίας και στο κομμάτι της Βόρειας θάλασσας ανάμεσα στη Βρετανία και στην Ολλανδία. Η τακτική «Fernnachtjagd» (νυκτερινή δίωξη μεγάλης απόστασης) προέ- 6λεπε την απογείωση αεροσκαφών ανά κύματα. Το πρώτο κύμα είχε ως αποστολή την αναχαίτιση των βομβαρδιστικών κατά την απογείωση, το δεύτερο κύμα την αναχαίτιση πάνω από τη Βόρεια θάλασσα στο στάδιο πτήσης προς τη Γερμανία ή κατά την επιστροφή τους, ενώ το τρίτο κύμα ανέλαβε την προσβολή των βομβαρδιστικών καθώς αυτά βρίσκονταν πλέον στο τέλος της αποστολής τους και ετοιμάζονταν για την προσγείωση.
Μετά από μια περίοδο εντατικής εκπαίδευσης, οι πρώτες επιτυχίες σημειώθηκαν κατά τη νύκτα της 22ας Ιουλίου 1940, όταν δύο πληρώματα της Μοίρας 5./NJG 1 κατέρ- ριψαν δύο βομβαρδιστικά Vickers Wellington (πιθανότατα τα θύματα ήταν Blenheim Mk IV) πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Στην πράξη, όμως, η τακτική «Fernnachtjagd» αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολη. Η αποστολή του πρώτου κύματος προϋπέθετε την ύπαρξη έγκαιρων και έγκυρων πληροφοριών για την ακριβή περίοδο απογείωσης των εχθρικών αεροσκαφών, γεγονός ιδιαίτερα δύσκολο που σε συνδυασμό με τα προβλήματα ναυτιλίας σε μεγάλες αποστάσεις την καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη. Ο εντοπι-
σμός των βομβαρδιστικών πάνω από τη Βόρεια θάλασσα, χωρίς τη χρήση εναέριου ραντάρ αναχαίτισης, αποτελούσε μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Συνολικά, η II/NJG 1 διεκδίκησε έξι καταρρίψεις αλλά με τίμημα ένα Do 17Ζ-10 και δύο Ju 88C-2.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1940, η II/NJG 1 με- ταστάθμευσε από την κύρια βάση του Ντύ- σελντορφ στην ολλανδική βάση Γκίλζε Ρίεν, εγγύτερα στην περιοχή δράσης. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Σεπτεμβρίου, η II/NJG1 μετονομάστηκε σε I/NJG 2. Η νέα σμηναρχία αποτελείτο από τη Μοίρα 1./NJG 2 (με- τονομασία της 4./NJG 1), εξοπλισμένη με Ju 88C-2, τη Μοίρα 2./NJG 2 (μετονομασία της5./NJG 1), εξοπλισμένη με Do 17Ζ-7/10, και τη Μοίρα 3./NJG 2 (μετονομασία της 6./NJG 1), εξοπλισμένη με Ju 88C-2. Η ολλανδική βάση θα παρέμενε το επίκεντρο της δράσης για τη σμηναρχία μέχρι τον Νοέμβριο του 1941. Τον Νοέμβριο του 1940 ιδρύθηκε η Μοίρα 4./NJG 2 από τη μετονομασία της
Λεπτομέρειες από την εγκατάσταση των τριών MG 17 και του πυροβόλου των 20 mm στο αδιαφανές ρύγχος ενός Do 171-7.
1ης Μοίρας της 2ης Πτέρυγας Καταστρο- φέων (Βαρέων Μαχητικών) (1./ZG 2), η οποία και παρέμεινε υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο της I/NJG 2 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1942, αν και διοικητικά υπαγόταν στην II/NJG 2.
Η πρώτη επιτυχία για τη νεοσύστατη σμηναρχία σημειώθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1940 με την κατάρριψη ενός Hampden από ένα πλήρωμα της 3./NJG 2, αν και αυτή η απώλεια δεν περιλαμβάνεται στους μεταπολεμικούς πίνακες. Τέσσερις ημέρες αργότερα, η σμηναρχία διεκδίκησε την κατάρριψη τριών αεροσκαφών: δύο Blenheim από τον ανθυποσμηναγό Χέρμαν και ενός Wellington από τον σμηνία Χαν. Η τελευταία κατάρριψη αποτελεί πρακτικά την πρώτη επιβεβαιωμένη επιτυχία για την I/NJG 2. Τα δύο Blenheim του ανθυποσμηναγού Χέρμαν αφορούσαν στην πραγματικότητα ένα Blenheim και ένα Beaufort που κατάφεραν να προσγειωθούν με ασφάλεια, έχοντας υποστεί μόνο ζημιές.
Μέχρι την επιτυχία της πρώτης επιβεβαιωμένης κατάρριψης, η I/NJG 2 απώλεσε ένα Ju 88C-2 R4+AH (16 Σεπτεμβρίου), το οποίο καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά, καθώς και ένα Do 17Ζ-10 (13 Οκτωβρίου) και ένα Ju 88C-2 (19 Οκτωβρίου), αμφό- τερα κατά τη φάση της προσγείωσης. Την 1η Νοεμβρίου 1940, η σμηναρχία υπέστη μία ακόμη επιχειρησιακή απώλεια, όταν το Ju 88C-4 (R4+OL) της 3./NJG 2 καταρρίφθηκε πάνω από τη Βόρεια θάλασσα.
Στις 9 Νοεμβρίου, το Do 17Ζ-7 (R4+HK) απογειώθηκε από τη βάση του για μία ακόμη αποστολή πάνω από τα βρετανικά αεροδρόμια. Η αποστολή εξελίχθηκε χωρίς κά
5 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ποιο περιστατικό και έτσι το πλήρωμα αποφάσισε να επιστρέφει στη βάση του, ενώ χάραζε η νέα ημέρα. Το χρονικό αυτό σημείο ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνο για το πλήρωμα, καθώς το ολόμαυρο αεροσκάφος θα μπορούσε εύκολα να εντοπιστεί από κάποιο μαχητικό. Τρία ζεύγη μάτια σάρωναν τον ουρανό για πιθανή απειλή, όταν δευτερόλεπτα αργότερα ο ασυρματιστής εντόπισε ένα μαχητικό. Ο πιλότος προσπάθησε να διαφύγει μέσα οτα σύννεφα, αλλά ο Βρετανός πιλότος είχε ήδη βρεθεί σε κατάλληλη θέση και οι βολίδες των 0,303 in βρήκαν τον στόχο τους στην πτέρυγα και στην άτρακτο. Απεγνωσμένα ο Γερμανός πιλότος ε- κτέλεσε μια αριστερή στροφή, αλλά ο πιλότος του Hurricane ήταν κολλημένος στην ουρά του και έπληττε το θύμα του με εύστοχες ριπές. Αλλεπάλληλοι ελιγμοί διαφυγής δεν απέφεραν κάποιο αποτέλεσμα, με αποτέλεσμα οι βολίδες να τραυματίσουν σοβαρά τον μηχανικό που έγειρε στην κοιλιά του αεροσκάφους. Μέσα σε απόγνωση ο πιλότος έριξε το αεροσκάφος σε βύθιση από την οποία εξήλθε ελάχιστα μέτρα πάνω από το έδαφος. Είχαν καταφέρει να διαφύγουν από το Hurricane, αλλά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν εξακολουθούσαν να είναι μεγάλα. Ενα μέλος του πληρώματος ήταν βαριά τραυματισμένο, ο πιλότος είχε τραυματιστεί από τα θραύσματα της καλύ- πτρας και ο αριστερός κινητήρας είχε τεθεί εκτός λειτουργίας. Αργά αλλά σταθερά απομακρύνονταν από τις βρετανικές ακτές, πετώντας σε ύψος μόλις 5 μ. πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Ο πιλότος προσπαθούσε να κερδίσει ύψος, όταν ένιωσε μια ανατριχί
λα να κυριεύει το κορμί του. Λίγες εκατοντάδες μέτρα ψηλότερα, δύο Beaufighter πετούσαν προς την αντίθετη κατεύθυνση και πλέον η κατάρριψη του Do 17Ζ-7 φάνταζε εύκολη υπόθεση. Το πλήρωμα, όμως, του γερμανικού μαχητικού στάθηκε τυχερό, καθώς τα βρετανικά αεροσκάφη συνέχισαν την πτήση τους, χωρίς να τους εντοπίσουν. Με περισσή αγωνία ο πιλότος κατάφερε να εκτελέσει επιτυχημένη αναγκαστική προσγείωση στη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Αργότερα, οι τεχνικοί καταμέτρησαν 133 οπές στο αεροσκάφος, ενώ δύο βολίδες είχαν σταματήσει στο αλεξίπτωτο του πιλότου.
Συνολικά, η I/NJG 2 διεκδίκησε 12 κα- ταρρίψεις κατά το 1940 (και άλλες έξι ως II/NJG 1), με την τελευταία κατάρριψη να σημειώνεται στις 22 Δεκεμβρίου 1940. Οι επιτυχίες αυτές, όμως, είχαν και το αντίστοιχο τίμημα στις μοίρες της I/NJG 2 οι οποίες υπέφεραν από χαμηλή διαθεσιμότητα. Είναι χαρακτηριστική η κατάσταση της 1./NJG2 την 1η Δεκεμβρίου 1940. Η μοίρα διέθετε12 πληρώματα και 10 διαθέσιμα αεροσκάφη (πέντε Ju 88C-2 και πέντε Ju 88C-4), αλλά μόνο τρία αεροσκάφη ήταν πλήρως επιχειρησιακά. Τουλάχιστον πέντε αεροσκάφη βρίσκονταν σε διάφορα στάδια επισκευών και τα υπόλοιπα ένα-δύο για εκπαίδευση. Από τα 12 πληρώματα, τα μισά ήταν διαθέσιμα για επιχειρήσεις, τρία βρίσκονταν σε φάση εκπαίδευσης, ένα σε άδεια και δύο ήταν ασθενή.
Την περίοδο Ιουλίου-Δεκεμβρίου 1940, η σμηναρχία διεκδίκησε συνολικά 18 καταρ- ρίψεις με απώλειες 12 αεροσκάφη και 32 αεροπόρους, ανάμεσά τους και τον διοικητή
της, σμηναγό Καρλ Χάινριχ Χέιζε (περίοδος διοίκησης 1 Σεπτεμβρίου 1940-23 Νοεμβρίου 1940). Η νύκτα της 23ης Νοεμβρίου υπήρξε δραματική για τη σμηναρχία. Λίγο πριν την απογείωση, το φορτίο βομβών σε ένα Ju 88 εξερράγη με αποτέλεσμα δύο μέλη του πληρώματος να σκοτωθούν. Τρία Ju 88C εντόπισαν ένα Hampden της 83ης Μοίρας της RAF. Μια άνιση μάχη ξεκίνησε, η οποία έληξε με την απόσυρση των γερμανικών μαχητικών, διότι τα εύστοχα πυρά του πολυβολητή του Hampden κατέρριψαν το αεροσκάφος του διοικητή της σμηναρχίας. Η νύκτα τελείωσε με την κατάρριψη ενός πληρώματος της 3./NJG 2 από άγνωστη αιτία.
Σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία της RAF, οι απώλειές της από τη δράση της I/NJG 2, καθ’ όλη τη διάρκεια του 1940, ήταν μόλις δύο βομβαρδιστικά και τρία άλλα αεροσκάφη με ζημιές. Το 1941, όμως, ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς για τη σμηναρχία που μέσα στις τρεις πρώτες ημέρες του έτους διεκδίκησε την κατάρριψη τεσσάρων αεροσκαφών. Ο μήνας έκλεισε με τις δύο καταρρίψεις Blenheim (στην πραγματικότητα ήταν Defiant που εκτέλεσαν αναγκαστική προσγείωση χωρίς απώλειες για τα πληρώματα) στις 16 Ιανουαρίου. Η μοναδική απώλεια του Ιανουαρίου του 1941 ήταν το Ju 88C-2 (R4+CL) που καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά, καθώς διέσχιζε τις βρετανικές ακτές, και κατέπεσε στη θάλασσα. Τον επόμενο μήνα, η σμηναρχία διεκδίκησε 12 επιτυχίες, από τις οποίες οι μισές σημειώθηκαν τη νύκτα της 10ης προς 11η Φεβρουάριου. Εκείνη τη νύκτα, η RAF εξα-
.4
Ενα Do 17Ζ-7έχει εκτελέσει αναγκαστική προσγείωση εξαιτίας της εξάντλησης καυσίμου και δέχεται τις περιποιήσεις των τεχνικών. Στο ρόγχος διακρίνεται η διάταξη των τριών πολυβόλων των 7,92 mm και του πυροβόλου των 20 mm. Ενα πολυβόλο των 7,92 mm προεξέχει από την οροφή της καμπίνας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η θέση του οπλισμού συνήθως διέφερε στα αεροσκάφη.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 5 3
Ο χαμογελαστός ανθυποσμηναγός Αλμπερτ Αλι Σούλτς στο πιλοτήριο του Do 17Ζ-7, στη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Διακρίνεται το έμβλημα της Νυκτερινής Δίωξης το οποίο σχεδιάστηκε από τον Βίκτορ Μέλντερς, αδελφό του περίφημου άσσου Βέρνερ Μέλντερς. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1941, ο Σούλτς είχε σημειώσει έξι καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία και μέχρι τον θάνατό του, στις 31 Ιανουαρίου 1944, είχε φθάσει τις 17 καταρρίψεις (11 νυκτερινές). Οι πρώτες του καταρρίψεις σημειώθηκαν στις 16 Ιανουαρίου 1941 με θύματα δύο Boulton Paul Defiant της 54ης Μοίρας OTU (Επιχειρησιακής Μετάπτωσης).
πέλυσε 240 αεροσκάφη για να πλήξουν τρεις στόχους στη Γερμανία και στην Ολλανδία. Ενα Wellington της 115 Μοίρας επέστρεφε με ανοικτά τα φώτα ναυτιλίας και δέχθηκε πυρά στον αριστερό κινητήρα αφήνοντας στον πιλότο την επιλογή της αναγκαστικής προσγείωσης. Δύο Blenheim της 21ης Μοίρας έπεσαν θύματα του υποσμη- ναγού Ζέμραου, ενώ βορειότερα ο υποσμη- ναγός Χέρμαν κατέρριψε δύο Hampden. Οι 18 καταρρίψεις των πρώτων δύο μηνών επιβεβαιώνονται και από τα αρχεία της RAF, τα οποία ανέφεραν 17 καταρρίψεις από τη δράση των νυκτερινών κυνηγών. Τον Μάρτιο, οι διεκδικούμενες επιτυχίες ήταν μόλις έξι, αλλά η αυτοπεποίθηση των πληρωμάτων βρισκόταν πλέον σε υψηλά επίπεδα.
Ο Απρίλιος του 1941 αναδείχθηκε ως ο πλέον επιτυχημένος επιχειρησιακός μήνας της σμηναρχίας. Στις 4 Απριλίου, ο ανθυπο- σμηναγός Χάιντς Φόλκερ κατέρριψε ένα Wellington της 105 Μοίρας, το οποίο επέστρεφε μετά από μια αποστολή εναντίον γερμανικών πλοίων που ναυλοχούσαν στο γαλλικό λιμάνι της Βρέστης. Σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, ο Φόλκερ κατέρριψε τέσσερα Bristol Blenheim στις 25 Απριλίου, σε διάστημα μόλις 15 λεπτών. Ανάμεσα στους πιο διακεκριμένους πιλότους της σμηναρχίας περιλαμβάνεται ο διοικητής, ε- πισμηναγός Χούλσοφ (δύο καταρρίψεις στις 8 Απριλίου), και ο ανθυποσμηναγός Γιοχάνες Φόιερμπαουμ της 2./NJG 2, ο οποίος διεκδίκησε την κατάρριψη ενός Hudson και ενός Hampden σε διάστημα τριών λεπτών στις 8 Απριλίου. Την ίδια ημέρα, ο σμηνίας Χαν διεκδίκησε την κατάρριψη ενός
Wellington, καθώς προσγειωνόταν στη βάση Ουέλινγκτορ στο Λινκολνσάιρ. Στην πραγματικότητα, το υποψήφιο θύμα ήταν ένα Beaufighter της 29ης Μοίρας το οποίο επέστρεφε μετά από περιπολία. Ο πιλότος του, ανθυποσμηναγός Γκάι Γκίμπσον, γνωστός από την περίφημη επιδρομή Dambusters, περιγράφει την πτήση: «Ανυπομονούσαμε να απολαύσουμε τα αυγά με μπέικον και κα- λέσαμε τον πύργο ελέγχου για ενημέρωση. Η απάντησή τους ήταν ότι δεν υπήρχαν εχθρικά αεροσκάφη στην ευρύτερη περιοχή. Ενεργοποιήσαμε τα φώτα ναυτιλίας και ξεκινήσαμε τη διαδικασία προσγείωσης με το κατέβασμα των τροχών και των πτερυγίων καμπυλότητας. Στο έδαφος, ο διοικητής της μοίρας παρατηρούσε ένα ύποπτο αεροσκάφος που έλαβε θέση πίσω από την ουρά μας. Δεν μπορούσε, όμως, να μας προειδοποιήσειλόγω απουσίας ασυρμάτου. Καθώς βρισκόμασταν σε ύψος μόλις 15 μ. από το έδαφος, το Junkers άνοιξε πυρ, αλλά δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανός σκοπευτής. Το αποτέλεσμα ήταν απλώς να εκτελέ- σουμε αναγκαστική προσγείωση στην άλλη άκρη του διαδρόμου, ενώ μόνο ο ασυρματιστής τραυματίστηκε στο κάτω άκρο».
Στις 24 Απριλίου, το πλήρωμα του Ju 88C-4, με πιλότο τον ανθυποσμηναγό Χάι- ντς Φέλκερ, ασυρματιστή τον σμηνία Χέρ- μπερτ Μπίενε και ιπτάμενο μηχανικό τον σμηνία Γκάρτνερ, απογειώθηκε από τη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Οι καιρικές συνθήκες ήταν άριστες, χωρίς σύννεφα και με άπλετη ορατότητα. Σε λιγότερο από μία ώρα, το αεροσκάφος διέσχισε τις βρετανικές ακτές και κατευθύνθηκε προς την προβλεπόμενη περιοχή περιπολίας. Φθάνοντας πάνω από την πλήρως συσκοτισμένη περιοχή του Ουάντινγκτον, το πλήρωμα δεν εντόπισε κάποια ευκαιρία και έτσι ο πιλότος συνέχισε την πτήση 40 χλμ. βορειοανατολικά προς το αεροδρόμιο του Μπίνμπρουκ, βάση των Blenheim. Η ηρεμία της περιοχής ανάγκασε το πλήρωμα να συνεχίσει την πορεία του προς την τρίτη περιοχή. Ο πιλότος, με έκ- δηλη απογοήτευση, ενημέρωσε τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος: «Κύριοι, η τρίτη φορά θα είναι και η τυχερή. Πετάμε προς το Λάιντχολμ».
Το αεροσκάφος πετούσε προς το αεροδρόμιο, όταν από απόσταση το πλήρωμα εντόπισε μια σειρά από αμυδρά φώτα. Ο πιλότος ύψωσε το χέρι του με ευχαρίστηση. Τα φώτα αποτελούσαν ένδειξη ότι το αεροδρόμιο ήταν έτοιμο να υποδεχθεί τα βομβαρδιστικά που επέστρεφαν από μία ακόμη αποστολή. Ξαφνικά, βορειότερα, ένα βομβαρδιστικό άναψε τα φώτα ναυτιλίας και πίσω του ακολουθούσαν και άλλα. Ο πιλότος, με έναν επιδέξιο ελιγμό, τοποθέτησε το αεροσκάφος στο εσωτερικό του νοητού κύ
κλου που είχαν δημιουργήσει τα Blenheim καθώς βρίσκονταν στο τελικό στάδιο για τη διαδικασία προσγείωσης. Το πλήρωμα εξακρίβωσε την ταυτότητα των αντιπάλων τους. Ηταν δικινητήρια Blenheim. To Ju 88C- 4 βούτηξε προς την κατεύθυνση των εξαγωγών καυσαερίων ενός άτυχου βομβαρδιστικού. Το βομβαρδιστικό «γέμιζε» ολοένα και περισσότερο το σκοπευτικό, όταν μία σύντομη ριπή το έπληξε στην άτρακτο και στη δεξιά πτέρυγα. Ο Φέλκερ μείωσε την ταχύτητα, ώστε το αεροσκάφος να μην ει- σέλθει στο πεδίο βολής του οπίσθιου πολυβολητή του Blenheim. Η ώρα ήταν 00.35 της 25ης Απριλίου, όταν το Blenheim τυλίχθηκε στις φλόγες και κατέπεσε. Ως διά μαγείας τα φώτα ναυτιλίας και τα φώτα του διαδρόμου έσβησαν. Ηταν όμως αργά, καθώς το πλήρωμα του Junkers εντόπισε τα ίχνη από τις εξαγωγές καυσαερίων ενός ακόμη βομβαρδιστικού. Η ιστορία επαναλήφθηκε με ακρίβεια: προσέγγιση του στόχου, σύντομη ριπή και, τέλος, πτώση και του δεύτερου βομβαρδιστικού κοντά στην περίμετρο του αεροδρομίου.
Ικανοποιημένος από την επιτυχία, ο πιλότος αποφάσισε να εκτελέσει μία ακόμη διέλευση πάνω από το αεροδρόμιο σε αναζήτηση του επόμενου θύματος. Ενα Blenheim παραλίγο να συγκρουστεί μαζί τους, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει αμέσως η καταδίωξή του. Τρία ζευγάρια μάτια σάρωναν τον νυκτερινό ουρανό για το υποψήφιο θύμα τους, αλλά και για κάποια απειλή που θα μετέτρεπε τον θύτη σε εύκολο θύμα. Ο Φέλκερ έφερε το αεροσκάφος πίσω από
Η τελετή απονομής του Σταυρού των Ιπποτών στον Βίλχελμ Μπέιερ (18 Νοεμβρίου 1913-12 Ιουλίου 1977) μετά τη συμπλήρωση 14 νυκτερινών καταρρίψεων. Στο βάθος διακρίνεται ένα Ju 88C-4. Η τελετή απονομής πραγματοποιή&ηκε στις 11 Οκτωβρίου 1941. Γεννημένος στις 18 Νοεμβρίου 1913, ο Μπέιερ κατάφερε να επιβιώσει και ολοκλήρωσε τον πόλεμο με 38 καταρρίψεις σε 250 αποστολές. Με 14 καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία, ο Μπέιερ υπήρξε ο πλέον επιτυχημένος πιλότος των νυκτερινών μαχητικών μεγάλης εμβέλειας.
5 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Λ*
Θαυμάσια φωτογραφία ενός Do 17Ζ-7 της I/NJC 2 το φθινόπωρο του 1942. Από τα τρία αεροσκάφη που πιστεύεται ότι μετασκευάστηκαν, έχουν εντοπιστεί τα αεροσκάφη με σειριακούς αριθμούς 2834 και 2817. Το πρώτο συνετρίβη στις 27 Ιουλίου 1940 (2N+GH) κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικής πτήσης της Μοίρας 5./NJG 1. Στις 9 Νοεμβρίου 1940, το 2817 (R4+HK) υπέστη ζημιές, αλλά επισκευάστηκε και επέστρεψε σε υπηρεσία. Η πλέον πιθανή εκδοχή αναφέρει ότι στη φωτογραφία απεικονίζεται το R4+HK.
την ουρά του Blenheim και μία ριπή έθεσε τέρμα στην πτήση του. To Junkers επέστρεψε και πάλι πάνω από το αεροδρόμιο όπου είχαν ανάψει τα φώτα του διαδρόμου. Προφανώς, τα Blenheim είχαν εξαντλήσει τα καύσιμά τους και δεν μπορούσαν να μετα- βούν σε κάποια άλλη ασφαλέστερη Θάση. 0 σμηνίας Μπίενε σάρωνε τον ουρανό από τη θέση του οπίσθιου πολυβολητή για να εντοπίσει τα Beaufighter που θα βρίσκονταν καθ’ οδόν για να προστατεύσουν τη βάση. Ο Φέλκερ εντόπισε το τέταρτο Blenheim και ανέθεσε στον Μπίενε να το καταρρίψει. Το Ju 88C-4 με μια αριστερή στροφή πέταξε κάτω από το Blenheim. Μία σειρά ριπών από το πολυβόλο MG 15 του Μπίενε έπληξε το Blenheim στο κάτω τμήμα της ατράκτου και στο πιλοτήριο. Το βομβαρδιστικό εισήλθε σε μια ανεξέλεγκτη περιδίνηση και συνετρίβη. To Ju 88C-4 πήρε πλέον τον δρόμο της επιστροφής για την Ολλανδία, έχοντας εξαντλήσει τα καύσιμά του. Η πτήση της επιστροφής ήταν ήρεμη και όταν το αεροσκάφος προσγειώθηκε στο Γκίλζε Ρίεν, επιφυλάχθηκε θερμή υποδοχή στο πλήρωμα. Αλλωστε ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία πιλότος κατέρριπτε τέσσερα αεροσκάφη σε μία νύκτα.
Λίγες ημέρες αργότερα, οι επιτυχίες του ανθυποσμηναγού Φέλκερ επισκιάστηκαν από τα κατορθώματα του σμηνία Χέρ- μαν Ζόμερ της 2./NJG 2. Πετώντας με το Ju 88C-4 (R4+MK) κατέστρεψε τέσσερα αεροσκάφη στον αέρα (τρία Blenheim και ένα Beaufort) και άλλα πέντε στο έδαφος σε μία
επιχειρησιακή έξοδο. Ο ίδιος αναφέρει σχετικά: «Στις 29 Απριλίου 1941 πετούσαμε στον τομέα Β, όταν εντόπισα ένα βρετανικό αεροσκάφος που πραγματοποιούσε άφεση φωτοβολίδων. Καθώς προσεγγίζαμε την περιοχή, εντοπίσαμε ένα αεροδρόμιο στο οποίο παρατηρήσαμε έντονη εχθρική δραστηριότητα. Πετώντας σε ύψος 200-300 μ. πραγματοποίησα μερικές διελεύσεις πάνω από το αεροδρόμιο. Στις 00.15 λάβαμε θέση πίσω από ένα εχθρικό αεροσκάφος και από απόσταση μόλις 100-150 μ. ανοίξαμε πυρ. Το αεροσκάφος εξερράγη στον αέρα και τα συντρίμμια του κατέπεσαν στο έδαφος. Στις 00.20 επιτέθηκα σε ένα αεροσκάφος που βρισκόταν στο τελικό στάδιο προσγείωσης. Πετούσαμε ψηλότερα από αυτό κατά περίπου 80 μ. και μετά από μία ριπή το βομβαρδιστικό κατέπεσε στο έδαφος. Γύρω από το αεροδρόμιο εξελίχθηκαν σκηνές χάους, καθώς βρίσκονταν στον αέρα περίπου 15-20 αεροσκάφη. Λίγο αργότερα άναψαν τα φώτα και σε παρακείμενα αεροδρόμια.Μετά την κατάρριψη δύο αεροσκαφών αποφάσισα πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να χρησιμοποιήσω τις βόμβες μας. Τρία αεροσκάφη βρίσκονταν σε ετοιμότητα για απογείωση με ανοικτά τα φώτα ναυτιλίας, ένα τέταρτο τροχοδρομούσε στον διάδρομο
και ένα πέμπτο αεροσκάφος βρισκόταν σε τελική φάση προσγείωσης. Στις 00.30 πραγματοποίησα άφεση των βομβών που έπλη- ξαν με θανατηφόρα ακρίβεια τον στόχο. Τα πέντε αεροσκάφη κυριολεκτικά διαλύθηκαν από τις ισχυρές εκρήξεις και ο ουρανός κοκκίνισε. Ακόμα και μετά από μία ώρα μπορούσες να εντοπίσεις από απόσταση τις εκρήξεις. Πετάξαμε πλέον προς το Χάκναλ, όπου εντόπισα ένα αεροσκάφος που πε- τούσε σε ύψος 10-20 μ. κατευθυνόμενο προς το αεροδρόμιο. Στις 00.50 βρέθηκα στην ουρά του και από απόσταση 100 μ. άνοιξα πυρ. Το βομβαρδιστικό τυλίχθηκε στις φλόγες και κατέπεσε στο έδαφος όπου η φωτιά αποτελείωσε το έργο της. Εκτελέ- σαμε άνοδο στα 300 μ. και συνεχίσαμε την πτήση μας προς τη βάση μας. Ξαφνικά, ο ασυρματιστής εντόπισε αεροσκάφη στα δεξιά μας. Γύρω στη 01.30 ξεκινήσαμε την επίθεσή μας, αλλά δεν μπορούσαμε να βρεθούμε στην ουρά του. Μετά από μερικούς ελιγμούς έβαλα εναντίον του υπό γωνία και στα δεξιά του με τέτοιο τρόπο ώστε να πε- ράσει μέσα από τις βολίδες. Το βομβαρδιστικό κατέπεσε από ύψος 5-10 μ.». Το τελευταίο θύμα του Ζόμερ ήταν ένα Bristol Beaufort.
Την περίοδο Μαΐου-Ιουνίου, η σμηναρχία διεκδίκησε άλλες 34 καταρρίψεις βομβαρδιστικών, ενώ την ίδια περίοδο η βρετανική αεράμυνα ισχυροποιείτο ακόμη περισσότερο. Τα νυκτερινά μαχητικά της RAF α- ποτελούσαν μια επικίνδυνη απειλή και το κέντρο βάρους των επιχειρήσεων για την I/NJG 2 μετατοπίστηκε προς τη Βόρεια θάλασσα. Από τα 21 βομβαρδιστικά του Ιουνίου, τα 18 αναχαιτίστηκαν πάνω από τη θάλασσα.
1 6 Δεκεμβρίου 1940 Hurricane2 9 Απριλίου 1941 Whitley3 7 Μαΐου 1941 Wellington4 10 Μαΐου 1941 Blenheim5 3 Ιουνίου 1941 Blenheim6 12 Ιουνίου 1941 Defiant7 5 Ιουλίου 1941 Wellington8 5 Ιουλίου 1941 Blenheim9 6 Ιουλίου 1941 Whitley10 6 Ιουλίου 1941 Whitley11 17 Ιουλίου 1941 Blenheim12 7 Αυγούστου 1941 Blenheim13 7 Αυγούστου 1941 Halifax14 7 Αυγούστου 1941 Wellington
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 5 5
Ο ανθυποσμηναγός Χανς Χαν κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής του Σταυρού των Ιπποτών στις 9 Ιουλίου 1941. Δεξιά διακρίνεται ο υποπτέραρχος Γιόζεφ Καμχούμπερ. Οι πρώτοι πιλότοι των νυκτερινών μαχητικών οι οποίοι παρασημοφορήθηκαν με τον Σταυρό των Ιπποτών ήταν ο επισμηναγός Βόλφγκανγκ Φαλκ (1 Οκτωβρίου 1940) και ο υποσμηναγός Βέρνερ Στράιμπ (6 Οκτωβρίου 1940). Η επόμενη τελετή απονομής πραγματοπσιήθηκε στις 9 Ιουλίου 1941, στην οποία, εκτός από τους Χαν και Καμχούμπερ, παρασημοφορήθηκε και ο σμηνίας Πάουλ Γκίλντνερ.
Ενας εμψανώς προβληματισμένος ανθυποσμηναγός Χανς Χαν σε φωτογραφία λίγο πριν τον θάνατό του. Στον λαιμό του διακρίνεται ο Σταυρός των Ιπποτών. Ο Χαν υπήρξε ο πρώτος από τους μόλις δύο πιλότους της «Fernnachtjagd» που παραοημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών.
Τη νύκτα της 7ης Μαΐου 1941, το Ju 88C-4, με πιλότο τον Βίλχελμ Μπέιερ της 3./NJG2, ασυρματιστή τον σμηνία Φριτς Κλάινεν- μπραντς και μηχανικό τον σμηνία Γκύντερ Ρίεμερ, απογειώθηκε για μία ακόμη αποστολή. Σύντομα, το αεροσκάφος βρέθηκε μέσα στα σύννεφα που σκέπαζαν τη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Ο πιλότος διόρθωσε την πορεία στις 315 μοίρες, ενώ το πλήρωμα από τις προκαθορισμένες θέσεις του σάρωνε τον ουρανό. Πετώντας σε ύψος 2.000 μ. βρίσκονταν πάνω από τη χερσόνησο Ζέελαντ (νοτιοδυτικά της Ολλανδίας, στα σύνορα με το Βέλγιο), όταν ο ιπτάμενος μηχανικός εντόπισε μια σκιά μπροστά του. Ενστικτω- δώς, ο πιλότος έσπρωξε τον μοχλό ελέγχου προς τα κάτω και κλάσματα δευτερολέπτου αργότερα μια μεγάλη φιγούρα πέρασε από πάνω τους σε απόσταση ελάχιστων μέτρων. Οι καρδιές τους κτυπούσαν σε υπερένταση και τους έλουσε κρύος ιδρώτας αναλογιζό- μενοι ότι είχαν μια ιδιαίτερα στενή επαφή με την ατυχία και τον θάνατο. Πέρασαν μερικά λεπτά μέχρι να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους. Ο χερσαίος ελεγκτής τούς ενημέρωσε ότι «ο Στόχος 2 έχει ξεκινήσει διαδικασίες απογείωσης. Να είστε σε ετοιμότητα για Ινδιάνους». Ο «Στόχος 2» ήταν το αεροδρόμιο του Ουέλς, ενώ «Ινδιάνοι» ήταν η κωδική ονομασία για τα εχθρικά μαχητικά.
Ο Μπέιερ πραγματοποίησε μικρή διόρθωση στην πορεία τους και κατευθύνθηκε
προς την περιοχή του στόχου. Πέρασαν μερικά λεπτά και από απόσταση εντόπισαν μια μικρή περιοχή με φώτα, η οποία, καθώς πλησίαζαν, μεταμορφώθηκε σε αεροδρόμιο όπου τα αεροσκάφη χρησιμοποιούσαν τα φώτα ναυτιλίας σαν πυγολαμπίδες για να απογειωθούν. Ο Μπέιερ απενεργοποίησε την ασφάλεια και πλέον τρία πολυβόλα και δύο πυροβόλα των 20 mm ήταν έτοιμα για δράση. Δευτερόλεπτα αργότερα εμφανίστηκαν δύο μικρά φώτα μπροστά από το ρύγχος του αεροσκάφους. Λουσμένο στο φεγγαρόφως ήταν ένα βαρυφορτωμένο βρετανικό βομβαρδιστικό που πάσχιζε να κερδίσει ύψος. Σχεδόν ψιθυριστά ο Μπέιερ ενημέρωσε το υπόλοιπο πλήρωμα ότι είχε ενεργοποιήσει τα φώτα ναυτιλίας του αεροσκάφους, και έσπευσε να εισχωρήσει μέσα στον σχηματισμό. To Ju 88C-4 πετούσε πλέον πάνω από τον διάδρομο, όταν η σκοτεινή φιγούρα ενός Wellington εμφανίστηκε μπροστά του. Διορθώνοντας ελάχιστα την πορεία του αεροσκάφους, ο Μπέιερ άνοιξε πυρ και τα τροχιοδεικτικά χάθηκαν μέσα
Για τον καλύτερο συντονισμό της δράσης των πληρωμάτων της I/NJG 2, οι ανατολικές βρετανικές ακτές είχαν χωριστεί σε τρία διαμερίσματα. Οι διαστάσεις κάθε περιοχής διέφεραν, αλλά η επιφάνειά τους κάλυπτε την πλειοψηφία των βάσεων της Διοίκησης Βομβαρδισμού της RAF. Στη φωτογραφία αποτυπώνονται οι επιτυχίες και οι απώλειες για την I/NJG 2.
στο άτυχο βομβαρδιστικό που κατέπεσε σχεδόν ακαριαία. Ο πιλότος αύξησε την ισχύ των κινητήρων, έσβησε τα φώτα ναυτιλίας και έσπευσε να απομακρυνθεί από την περιοχή.
Πετούσαν πλέον σε μικρή σχετικά απόσταση από τις ακτές, όταν ο ασυρματιστής εντόπισε μια φιγούρα και προειδοποίησε τον πιλότο: «Πρόσεχε! Ενα αεροσκάφος βρίσκεται στην ουρά μας. Για όνομα του Θεού βύθιση!». Ο πιλότος εκτέλεσε μια απότομη βύθιση, ενώ ταυτόχρονα το Beaufighter άνοιξε πυρ από απόσταση 100 μ. Ο Μπέιερ τράβηξε τον μοχλό ελέγχου προς τα πίσω, καθώς η επιφάνεια της θάλασσας πλησίαζε απειλητικά. Η φυγόκεντρος δύναμη ήταν τόσο ισχυρή, ώστε ο πιλότος έχασε για λίγο τις αισθήσεις του, αλλά το Ju 88C-4 κατάφερε να εξέλθει από τη βύθιση, ελάχιστα μέτρα πάνω από τη θάλασσα και τον υγρό τάφο. Με βαθιά ανακούφιση το πλήρωμα αναλογίστηκε τα γεγονότα των προηγούμενων δευτερολέπτων, αλλά δεν είχε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του. Ηταν η σειρά του μηχανικού να τους προειδοποιήσει ότι ο αντίπαλος εκτελούσε έναν ελιγμό στα δεξιά τους. Ο πιλότος έστρεψε το κεφάλι του προς την κατεύθυνση της απειλής με την αγωνία αποτυπωμένη στο πρόσωπό του. Μάτια ορθάνοικτα, χείλη σφιγμένα και χλωμό πρόσωπο συνέθεταν την εικόνα του Μπέιερ. Ο πιλότος δεν είχε άλλη επιλογή από το να ρίξει το αεροσκάφος και πάλι σε βύθιση. Ο ασυρματιστής ψιθύρισε ότι έφθασε το τέλος, αλλά το Ju 88C-4 παρέμει- νε στον αέρα και το ακροπτερύγιο έσχισε για λίγο την κορυφή των κυμάτων. Ο πιλότος έστρεψε το αεροσκάφος προς την ξηρά κερδίζοντας -αργά αλλά σταθερά- ύψος, ενώ το βρετανικό μαχητικό φαινόταν να έχει χάσει τα ίχνη τους. Διατήρησαν την πο-
ΑΠΩ ΛΕΙΕΣ Α Ν ΤΙΠ Α ΛΩ Ν 1941/42
5 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Ο διοικητής της I/NJG 2, εττιομηναγός Καρλ Χούλσοψ (στο κέντρο), ανάμεσα στα δύο μέλη του πληρώματος του, τους σμηνίες Βίλι Μάγιερ και Πάουλ Λίχτ, και σε δύο μηχανικούς της σμηναρχίας. Πίσω τους ένα Ju 88C-4 αποτελεί ένα επιβλητικό φόντο. Ο επισμηναγός Χούλσοφ παρέμεινε στη διοίκηση της I/NJG 2 την περίοδο 24 Νοεμβρίου 1940 ■ 31 Οκτωβρίου 1941.
ρεία τους για μερικά λεπτά και στη συνέχεια έστριψαν προς τις μακρινές ολλανδικές ακτές. Λίγο πριν την αυγή, το αεροσκάφος προσγειώθηκε στη 6άση του Γκίλζε Ρίεν χωρίς κάποιο άλλο δυσάρεστο περιστατικά. Την επόμενη, όμως, νύκτα το πλήρωμα του Do 17Ζ-10 (R4+GK) (σειριακός αριθμός 2843) δεν είχε την ίδια τύχη και κα- ταρρίφθηκε από ένα Beaufighter. Ο πιλότος σκοτώθηκε, ενώ τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος εγκατέλειψαν το αεροσκάφος με επιτυχία και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.
Τη νύκτα της 12ης Ιουνίου 1941, το Ju 88C-4 (R4+GM) απογειώθηκε από τη 6άση του Γ κίλζε Ρίεν με πλήρωμα τον υποσμηνα- γό Πάουλ Μπον, διοικητή της 4./NJG 2, και τους σμηνίες Χανς Ενγκμαν και Βάλτερ Λί- ντνερ. Το πλήρωμα έφθασε πάνω από τη Βρετανία και μετά από μερικά λεπτά, κοντά στο αεροδρόμιο του Μπάκτον, εντόπισε ένα αεροσκάφος. Με μια σειρά ελιγμών, το Ju 88C-4 κατάφερε να πετά πίσω από το βομβαρδιστικό, ενώ η απόσταση που τους χώριζε είχε μειωθεί σε λιγότερο από 100 μ. Ανυποψίαστο το πλήρωμα του βομβαρδιστικού ετοιμαζόταν για την τελική φάση της προσγείωσης. To Ju 88C-4 πετούσε σε ύψος μικρότερο των 20 μ. πάνω από το έδαφος, όταν το Wellington κατέβασε το σύστημα προσγείωσης και τα πτερύγια καμπυλότητας. Την ίδια στιγμή, το γερμανικό μαχητικό τραντάχτηκε, καθώς ο πιλότος άνοιξε πυρ από ελάχιστη απόσταση. Το βομβαρδιστικό
κατέπεσε στην άκρη του διαδρόμου, ενώ το μαχητικό εκτέλεσε μια απότομη άνοδο για να επιστρέψει και πάλι πάνω από το αεροδρόμιο. Οι κινητήρες βρυχώντο, καθώς το αεροσκάφος επέστρεφε πάνω από το Μπάκτον. To Ju 88C-4 εντόπισε αυτήν τη φορά
ένα Whitley και εξαπέλυσε μία ριπή που έ- πληξε το βομβαρδιστικό στο οπίσθιο τμήμα της ατράκτου. Το βομβαρδιστικό εκτέλεσε άνοδο, αλλά κόπηκε σε δύο τμήματα και κατέπεσε στο έδαφος. Στις 13 Ιουνίου, τα γερμανικά μαχητικά κατέρριψαν ένα Defiant και
ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΥΠΟΣΜΗΝΑΓΟΥ ΧΑΝΣ ΧΑΝA/A I ΗΜ ΕΡΟΜ ΗΝΙΑ I ΤΥΠΟΣ I ΣΧΟΛΙΑ1 24 Οκτωβρίου 1940
2 2 Ιανουαρίου 1941
3 12 Μαρτίου 1941
4 13 Μαρτίου 1941
5 8 Απριλίου 19416 8 Απριλίου 1941
7 17 Απριλίου 1941
8 21 Απριλίου 19419 4 Μαΐου 1941
10 5 Μαΐου 194111 16 Αυγούστου 194112 11 Οκτωβρίου 1941
Wellington Στην πραγματικότητα, το θύμα ήταν το Whitley Mk V «D» (σειριακός αριθμόςΡ5073) της 102 Μοίρας της RAF. Από το πενταμελές πλήρωμα, δύο σκοτώθηκαν.
Whitley Το θύμα ήταν το Whitley (Τ4227) της 102 Μοίρας της RAF. Δεν υπήρξαν επι-ζώντες.
Blenheim Το αεροσκάφος (Blenheim Mk I με σειριακό αριθμό L6835) ανήκε στην 54ηΜοίρα Επιχειρησιακής Μετάπτωσης (OTU).
Hudson Στην πραγματικότητα, το θύμα ήταν το Manchester Mk I (L7319) «C» της 207Μοίρας της RAF. Το αεροσκάφος καταρρίφθηκε κατά τη φάση της απογείωσης από το αεροδρόμιο του Ουάντινγκτον και από το πενταμελές πλήρωμα δεν υπήρξαν επιζώντες.
Hampden Το θύμα ήταν το Hampden Mk I (Ρ9092) της 14ης OTU.Wellington Στην πραγματικότητα, το παραλίγο θύμα ήταν ένα Beaufighter της 29ης Μοί
ρας, το οποίο εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση.Hampden Το θύμα ήταν το Hampden Mk I (AD761) της 144 Μοίρας της RAF, το οποίο κα
ταρρίφθηκε τέσσερα λεπτά μετά την απογείωση. Από το τετραμελές πλήρωμα, διασώθηκε μόνο ένα μέλος.
Hampden Το θύμα ήταν το Battle Mk I (Ρ6674).Fulmar To θύμα ήταν το Spitfire Mk HA (P7699) της 222 Μοίρας της RAF, το οποίο κα
ταρρίφθηκε νότια του Νόργουιτς.Blenheim Το θύμα ήταν το Hurricane I (Ρ3866) της 257 Μοίρας της RAF.
Wellington Το θύμα ήταν το Wellington «Μ» (W5532) της 104 Μοίρας της RAF.Oxford Το θύμα ήταν το Oxford Mk II (ΑΒ767) της 12ης Μοίρας Εκπαίδευσης (FTS).
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 5 7
Π λευρικές όψεις των Ju 88C-2 και Ju 88C-4 που αποτέλεσαν τον κορμό της I/NJG 2 κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων πάνω από τη Βρετανία.
ένα Halifax, ενώ το Ju 88C-4 (R4+LK) μετά από αερομαχία κατέπεσε στο έδαφος, χωρίς επιζώντες από το τριμελές πλήρωμα.
Στις 14 Ιουνίου, η σμηναρχία υπέστη τρεις απώλειες, με το σύνολο των αεροσκαφών να προέρχεται από την 4./NJG 2. Δύο αεροσκάφη καταρρίφθηκαν από Beaufighter της 25ης Μοίρας, ενώ το τρίτο αεροσκάφος κατέπεσε υπό δραματικές συνθήκες. Το πρώτο αεροσκάφος (R4+DM) καταρρίφθη- κε στη 01.25 και το πλήρωμα συνελήφθη αιχμάλωτο. Το δεύτερο αεροσκάφος (R4+AM) καταρρίφθηκε χωρίς κανένας από το πλήρωμα να καταφέρει να επιζήσει.
Το πλήρωμα του σμηνία Αλτ (Ju 88C-2 R4+JM) είχε ολοκληρώσει την αποστολή του και επέστρεφε στη 6άση του. Καθώς κατευθυνόταν ανατολικά, το πλήρωμα ενός He 111 της 8ης Μοίρας της 4ης Πτέρυγας Βομβαρδιστικών (8./KG 4) ολοκλήρωνε με επιτυχία την προσθαλάσσωση στη Βόρεια θάλασσα. Το πλήρωμα είχε καταφύγει στη σωσίβια λέμβο και το Ju 88, πετώντας σε χαμηλό ύψος, άρχισε να πραγματοποιεί κύκλους πάνω από τη θέση τους. Με τρόμο οι αεροπόροι του He 111 είδαν το ακροπτερύγιο του Ju 88 να ακουμπά στο νερό και το αεροσκάφος να «καταπίνεται» από τα κύματα. Οι υποψήφιοι σωτήρες χάθηκαν για πά
ντα κάτω από τα κύματα. Την επόμενη ημέρα, το πλήρωμα του He 111 διασώθηκε από άλλο αεροσκάφος. Η απώλεια τριών πληρωμάτων αποτέλεσε ένα σημαντικό πλήγμα για την 4./NJG 2.
Στις 17 Ιουνίου, η I/NJG 2 κατέρριψε επτά αεροσκάφη χωρίς απώλειες, παίρνο
ντας μια άτυπη εκδίκηση για τα γεγονότα των προηγούμενων νυκτών. Τη νύκτα της 26ης Ιουνίου, η 4./NJG 2 απώλεσε τον διοικητή της, όταν το αεροσκάφος εντόπισε ένα Whitley. Η πρώτη διέλευση κύλησε ομαλά, αλλά κατά τη διάρκεια της δεύτερης ο πιλότος διέπραξε ένα μοιραίο λάθος και ο
Κοντινή όψη του πιλοτηρίου ενός Ju 88C-2. Αριστερά διακρίνεται ένα πολυβόλο MG 15 και δεξιά το σκοπευτικό Revi του πιλότου. Το πολυβόλο στο πιλοτήριο συνήθως αφαιρείτο , αλλά δεν υπήρχε μια τυποποιημένη πρακτική.
5 8 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ I/NJG 2 ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΙ ΕΚΔΙΚΟΥΜΕΝΕΣ ΣΧΟΛΙΑ
ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ
Ιούλιος 1940 2 Οι καταρρίψεις την περίοδο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1940 πραγματοποιήθηκαν απότην II/NJG 1.
Αύγουστος 1940 2 Δύο καταρρίψεις Hurricane, στις 17 και 27 Αυγούστου αντίστοιχα, οι οποίες δεν επιβεβαιώνονται από τα αρχεία της RAF.
Σεπτέμβριος 1940 2 Ενα Wellington και ένα Blenheim, στις 8 και 10 Σεπτεμβρίου αντίστοιχα, τα οποίαδεν επιβεβαιώνονται από τα αρχεία της RAF.
Οκτώβριος 1940 5 Ενα Do 17Ζ-10 και ένα Ju 88C-2 υπέστησαν ζημιές κατά τη διάρκεια αναγκαστικώνπροσγειώσεων, χωρίς απώλειες ανάμεσα στα πληρώματα.
Νοέμβριος 1940 3 Οι απώλειες της σμηναρχίας σημειώθηκαν την 1η και την 23η Νοεμβρίου, φθάνο-ντας τα τέσσερα αεροσκάφη και τα τρία πληρώματα.
Δεκέμβριος 1940 4 Οι απώλειες της σμηναρχίας ήταν δύο αεροσκάφη Ju 88C-2: ένα αεροσκάφος πουκαταρρίφθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1940 (R4+KL) και ένα που κατέπεσε κατά την απογείωση την ίδια ημέρα (R4+TH).
Ιανουάριος 1941 6Φεβρουάριος 1941 12Μάρτιος 1941 6Απρίλιος 1941 25 Ο πιο επιτυχημένος μήνας συνοδεύθηκε από την απώλεια τριών πληρωμάτων. Συ
νολικά, οι απώλειες της σμηναρχίας ήταν εννέα αεροσκάφη στις επιχειρήσεις ή σε επιχειρησιακά ατυχήματα.
Μάιος 1941 13Ιούνιος 1941 21Ιούλιος 1941 19 Τον Ιούλιο του 1941, η I/NJG 2 πραγματοποίησε 270 επιχειρησιακές εξόδους και ε
πιτέθηκε σε 58 αεροδρόμια. Οι μισές από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Οι απώλειές της ήταν τέσσερα πληρώματα.
Αύγουστος 1941 15Σεπτέμβριος 1941 4Οκτώβριος 1941 2Σύνολο Καταρρίψεων 141
ουραίος πολυβολητής του βομβαρδιστικού χρησιμοποίησε με επιτυχία τα τέσσερα πολυβόλα. Οι βολίδες συγκεντρώθηκαν με θανατηφόρα ακρίβεια στην περιοχή του πιλοτηρίου και ο Μπον έγειρε πάνω στον μοχλό ελέγχου. To Whitley ήταν πλέον καταδικασμένο και κατέπεσε, αλλά το Junkers συ- μπεριφερόταν παράξενα. Απότομοι ελιγμοί και ριπές από τον οπλισμό ανησύχησαν το υπόλοιπο πλήρωμα μέχρι που διαπίστωσε ότι ο Μπον ήταν πλέον νεκρός. Παγωμένος αέρας εισερχόταν μέσα στο πιλοτήριο. Απεγνωσμένα ο μηχανικός κατάφερε να απομα- κρύνει το άψυχο σώμα του πιλότου από τη θέση του και τράβηξε τον μοχλό ελέγχου για να οριζοντιώσει το αεροσκάφος. Με τη βοήθεια του πολυβολητή, μετέφεραν τον Μπον στην άτρακτο και ο μηχανικός ανέλα- βε τη διακυβέρνηση του αεροσκάφους. Πάνω, όμως, από την Ολλανδία οι καιρικές συνθήκες ήταν αντίξοες με ομίχλη και κακή ορατότητα, καθιστώντας πραγματική αυτοκτονία κάθε προσπάθεια για προσγείωση από ένα μέλος που δεν ήταν εκπαιδευμένο ως χειριστής. Τα δύο μέλη εγκατέλειψαν το αεροσκάφος μαζί με τη σορό του διοικητή τους. Αρκετές ώρες αργότερα, η I/NJG 2 έλαβε ενημέρωση ότι ένα αεροσκάφος της
συνετρίβη στην περιοχή του Μιλάνου. Εκπληκτοι οι επιζώντες διαπίστωσαν ότι μετά την εγκατάλειψη του αεροσκάφους το μαχητικό κέρδισε ύψος και υπό τον έλεγχο του αυτόματου πιλότου διέσχισε τη Γαλλία και τις Αλπεις και κατέπεσε στο Μιλάνο, όταν πλέον εξαντλήθηκαν τα καύσιμά του!
Ο σμηνίας Οττο Βάις απογειώθηκε στις 22 Ιουνίου για μια αποστολή στο βορειότερο τμήμα της ζώνης. Η απουσία αντιαεροπορικών πυρών ή άλλης δραστηριότητας α- ποτελούσε ασφαλή ένδειξη για το έμπειρο πλήρωμα ότι στην περιοχή δρούσαν νυκτερινά μαχητικά. Λίγο αργότερα, ένα Beaufighter της 25ης Μοίρας επιτέθηκε στο
Ju 88C. Ο πιλότος εκτέλεσε μια απότομη βύθιση, αλλά τα εύστοχα πυρά του βρετανικού μαχητικού έπληξαν τις δεξαμενές καυσίμου στην πτέρυγα. Από το τριμελές πλήρωμα διασώθηκε μόνο ο ασυρματιστής. Την περίοδο 30 Ιουνίου - 9 Ιουλίου, η I/NJG 2 κα- τέρριψε 13 αεροσκάφη, ενώ κατέστρεψε και μερικά στο έδαφος αξιοποιώντας τις εμπρηστικές βόμβες. Εκτός από τις επιτυχίες, η δράση των μαχητικών είχε το πρόσθετο όφελος της διατάραξης του προγράμματος εκπαίδευσης στις περιοχές όπου ήταν πλέον πιθανή η δράση τους.
Την περίοδο 15-31 Ιουλίου 1941, η I/NJG2 κατέρριψε 10 αεροσκάφη με τίμημα τρία
Ενας σχηματισμός Ju 88C-2 της I/NJG 2 κα τευθύ νετα ι προς τις βρετανικές ακτές. Η μέση διάρκεια κάθε αποστολής έφ θα νε τις πέντε ώρες.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟ ΡΙ Α I 5 9
Eva Do 17Ζ-7με μαύρη βαψή παραλλαγής. Η μετατροπή των βομβαρδιστικών Do 17Ζ σε νυκτερινά μαχητικά ήταν μια λύση ανάγκης μ έχρι την εισαγωγή σε υπηρεσία ικανότερων εκδόσεων.
πληρώματα. Τον Αύγουστο σημειώθηκαν άλλες 15 καταρρίψεις, στις οποίες οι πιλότοι που πρωταγωνίστησαν ήταν οι σμηνίες Μπέιερ (τρεις καταρρίψεις τη νύκτα της 7ης προς 8η Αυγούστου, σε διάστημα 28 λεπτών) και Μπούσμαν (τρεις καταρρίψεις τη νύκτα της 13ης Αυγούστου). Τον Σεπτέμβριο του 1941, η κακοτυχία διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στις επιχειρήσεις της I/NJG 2 που σημείωσε μόνο τέσσερις καταρ- ρίψεις, ενώ σι απώλειες ήταν πέντε αεροσκάφη (δύο θύματα μαχητικών και τρία σε δυστυχήματα). Στις 3 Οκτωβρίου, ο σμηνίας Αλφονς Κέστερ κατέρριψε το Stirling Ν6085 (MG-Η) της 7ης Μοίρας λίγο μετά την απογείωσή του από τη βάση του Οάκινγκτον. Αυτή αποτέλεσε και τη μοναδική επιτυχία της I/NJG 2 η οποία αφορούσε τετρακινητήριο βομβαρδιστικό.
Στις 11 Οκτωβρίου 1941, το αεροσκάφος του ανθυποσμηναγού Χανς Χαν (Ju 88C-4 R4+NL με σειριακό αριθμό 0851) συ- γκρούστηκε με ένα εκπαιδευτικό αεροσκάφος Airspeed Oxford Mk II (ΑΒ767) της 12ης Μοίρας Εκπαίδευσης (FTS) πάνω από το Λανκασάιρ, χωρίς επιζώντες ανάμεσα στα πληρώματα. Ο Χαν είχε παρασημοφορηθεί
με τον Σταυρό των Ιπποτών στις 9 Ιουλίου 1941 ως ο πρώτος πιλότος που σημείωσε 10 καταρρίψεις σε αποστολές νυκτερινής διείσδυσης. Αυτή αποτέλεσε την τελευταία αλλά οδυνηρή απώλεια για την I/NJG 2 πάνω από τη Βρετανία. Συνολικά, ο Χαν σημείωσε 12 καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία και αναδείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους άσσους αυτού του συγκεκριμένου είδους αποστολών. Γεννημένος στις 9 Φεβρουάριου 1919 ήταν σχεδόν 23 ετών, όταν βρήκε τραγικό θάνατο μαζί με τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος, τους σμηνίες Ερνστ Μέισλερ και Χέλμουτ Σέιντ.
Την επόμενη ημέρα μετά την απώλεια του Χαν, ο Χίτλερ αποφάσισε τη διακοπή των επιχειρήσεων πάνω από τη Βρετανία, όχι τόσο λόγω αναποτελεσματικότητας αλλά κυρίως για ψυχολογικούς λόγους, διότι οι Γερμανοί πολίτες θα έπρεπε να βλέπουν τον εχθρό να πληρώνει το τίμημα (με τη μορφή κατεστραμμένων αεροσκαφών γύρω από τις πόλεις) και δεν ενδιαφέρονταν για τα αεροσκάφη που δεν συμμετείχαν σε επιδρομές εναντίον γερμανικών πόλεων ε- ξαιτίας της δράσης των γερμανικών αεροσκαφών. Η απόφαση αυτή αποδείχθηκε
Την προστασία του οπίσθιου ημισφαιρίου των Ju 88C είχε αναλάβει ένα πολυβόλο των 7,92 mm. Ο πολυβολητής εκτελούσε και χρέη παρατηρητή προσπαθώντας να εντοπίσει κάποια νυκτερινή απειλή.
ί ·* ■
6 0 1 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟΡΙ Α
Τα πληρώματα των Do 17Ζ-7/Ζ-10 σημείωσαν α ρκετές επ ιτυχίες εναντίον των βρετανικών βομβαρδιστικών. Η ύπαρξη αξιόπιστων συσκευών ραντάρ θα αύξανε π ιθανότατα την αποτελεσματικότητά τους πάνω από τους βρετανικούς ουρανούς.
Χαρακτηριστικές όψεις του πιλοτηρίου ενός Ju 88C.
ΤΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΤΗΣ NIG 2 (1940-1941)Οι ανάγκες για την αντιμετώπιση των νυκτερινών επιδρομών της RAF οδήγησαν
στην ανάπτυξη του Do 17Ζ-7 Kauz από τη μετατροπή βομβαρδιστικών. Η έκδοση προωθείτο από δύο κινητήρες Bramo 323Ρ-1 και διέθετε τριμελές πλήρωμα. Προστέθηκε θω- ράκιση γύρω από το εμπρόσθιο τμήμα του πιλοτηρίου, χωρίς όμως να υπάρχει ολόπλευρη θωράκισή του. Η κύρια διαφορά σε σχέση με τις εκδόσεις βομβαρδισμού ήταν η αντικατάσταση του διαφανούς ρύγχους από ένα νέο αδιαφανές ρύγχος με τρία πολυβόλα MG 17 των 7,92 mm (1.000 φ.α.ο.) και ένα πυροβόλο MG 151/20 (άλλη εκδοχή αναφέρει MG FF) των 20 mm με αναχορηγία 400 βλήματα. Εκτιμάται ότι μετατράπηκαν δύο-τρία αεροσκάφη. Στον εξοπλισμό τους περιλαμβανόταν μία συσκευή ανίχνευσης υπέρυθρης ακτινοβολίας. Το πρώτο επιχειρησιακό αεροσκάφος ήταν το R4+HK που εντάχθηκε στο δυναμικό της Μοίρας 1 ./NJG 2.
To Do 17Ζ-10 Kauz II υπήρξε η τελευταία έκδοση νυκτερινού μαχητικού και σε αυτήν μετατράπηκαν 10 αεροσκάφη (άλλη εκδοχή αναφέρει εννέα) από βομβαρδιστικά. Ολα τα αεροσκάφη εντάχθηκαν στο δυναμικό της II/NJG 1 (η οποία στη συνέχεια μετονομάστηκε σε I/NJG 2). Από την έκδοση αφαιρέθηκε κάθε περιττός εξοπλισμός που δεν συνδυαζόταν με την κύρια αποστολή και έτσι το μέγιστο βάρος απογείωσης περιορίστηκε στα 7.258 kg. Στο ρύγχος προστέθηκε ένα τέταρτο πολυβόλο MG 17 και σε ορισμένα αεροσκάφη η συσκευή υπέρυθρης ακτινοβολίας Spanner. Οι «φτωχές» επιδόσεις του Do 17Ζ-10 οδήγησαν στην αντικατάστασή του από τα Ju 88C και τα Bf 110 για αποστολές νυκτερινής αναχαίτισης.
To Ju 88C αποτέλεσε το σημαντικότερο μαχητικό της I/NJG 2 στις αποστολές πάνω από τη Βρετανία. Η πρώτη προσπάθεια αφορούσε την έκδοση προπαραγωγής Ju 88C-0 που βασιζόταν στην έκδοση βομβαρδισμού Ju 88Α-1. To Ju 88C-0 προωθείτο από τους Jumo 211Β-1 και ο εμπρόσθιος οπλισμός αποτελείτο από τρία MG 17 των 7,92 mm και ένα πυροβόλο MG FF των 20 mm. To Ju 88C-1 παρέμεινε στα χαρτιά, διότι χρησιμοποιούσε τους κινητήρες BMW 801ΜΑ των 1.600 hp, οι οποίοι προορίζονταν κυρίως για το Fw 190. To Ju 88C-2 υπήρξε η πρώτη έκδοση παραγωγής η οποία αξιοποιούσε τον σκελετό του Ju 88Α-1 σε συνδυασμό με τους Jumo 211Β-1 των 1.200 hp. Ο εμπρόσθιος οπλισμός διατηρείτο από τα τρία MG 17 και το MG FF στο ρύγχος. Συμπληρωματικά, το Ju 88C-2 διέθετε ένα MG 15 στο πιλοτήριο, ένα MG 15 για την κάλυψη του οπίσθιου ημισφαιρίου και ένα MG 15 στο οπίσθιο τμήμα της κοιλιακής γόνδολας.
Η επόμενη έκδοση παραγωγής ήταν το Ju 88C-4 που αξιοποίησε τον σκελετό του Ju 88Α-4, στον οποίο το εκπέτασμα της πτέρυγας είχε αυξηθεί από τα 18,37 m στα 20,08 m και είχε υποστεί δομικές ενισχύσεις. Για την προώθηση του Ju 88C-4 χρησιμοποιήθηκαν αρχικά οι Jumo 211F-1. Από την άνοιξη του 1942 αντικαταστάθηκαν από τους ισχυρότερους Jumo 211J-1/J-2 των 1.340 hp, Ο βασικός οπλισμός του Ju 88C-2 ενισχύθηκε με την εγκατάσταση δύο MG FF (120 β.α.ο.) στο εμπρόσθιο τμήμα της κοιλιακής γόνδολας. Ο οπλισμός συμπληρωνόταν με ένα MG 15 στο οπίσθιο τμήμα του πιλοτηρίου, το οποίο σε ορισμένα αεροσκάφη είχε αντικατασταθεί από δύο πολυβόλα παρόμοιου διαμετρήματος. Στο οπίσθιο τμήμα της γόνδολας μπορούσε να τοποθετηθεί ένα MG 15, με την προϋπόθεση όμως ότι δεν θα μεταφέρονταν τα δύο πυροβόλα των 20 mm στο εμπρόσθιο τμήμα της. Η παραγωγή του Ju 88C-4 περιορίστηκε σε λιγότερα από 100 αεροσκάφη.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝDo 17Ζ-10 I Ju 88C-4
ΠΛΗΡΩΜΑ 3 3ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m) 18 20,08Μ ΗΚΟΣ(m) 16,23 14,96ΥΨ Ο Σ(m) 4,56 5,07ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2) 55 54,7ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ 2x1.000 hp Bramo 323Ρ 2x1.200 hp Jumo 211FΒΑΡΟΣ (kg) 6.000 8.000ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ 7.258 11.350ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg)ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h) 425 km/h στα 5.000 m 495ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 385 km/h στα 4.300 m 485ΠΛΕΥΣΗΣΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΟΦΗ (m) 8.000 8.690ΟΠΛΙΣΜΟΣ 4x7,92 mm MG 17 3x7,92 mm MG1 17
και 1-2x20 mm MG FF ως 3x20 mm MG FFκαι δύο MG 15 για και 2-3x7,92 mm MG 15
το οπίσθιο ημισφαίριο
λανθασμένη, αφού εκείνη την περίοδο οι καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία υπερτερούσαν των καταρρίψεων που σημειώνονταν πάνω από το γερμανικό έδαφος. Η τελευταία επιτυχία της σμηναρχίας σημειώθηκε στις 13 Οκτωβρίου, όταν ο σμηνίας Στρούνινγκ ανέφερε την καταστροφή ενός Β-17 Flying Fortress πάνω από το Κέμπρι- τζσάιρ. Συνολικά, η I/NJG 2 διεκδίκησε 141 καταρρίψεις και την καταστροφή 52 αεροσκαφών στο έδαφος, με απώλειες 89 αεροπόρους. Χωρίς την παρουσία της Luftwaffe πάνω από τη Βρετανία, η οποία εκτός από τις επιτυχίες παρεμπόδιζε και το πολύπλευρο πρόγραμμα εκπαίδευσης πληρωμάτων για νυκτερινές αποστολές, η RAF μπόρεσε να συνεχίσει τις επιχειρήσεις της με ασφάλεια. Τα αεροσκάφη της I/NJG 2 μεταφέρθηκαν στην Κατάνια της Σικελίας για επιχειρήσεις πάνω από τη Μάλτα και τη Μεσόγειο, ανοίγοντας ένα νέο επιχειρησιακό κεφάλαιο. Η προστασία των νηοπομπών που ανε- φοδίαζαν τις δυνάμεις του Ρόμμελ στη βόρεια Αφρική αποτέλεσε την κύρια προτεραιότητα, αλλά πιθανότατα η Luftwaffe είχε απολέσει μια σημαντική ευκαιρία παρεμπό- δισης των νυκτερινών βομβαρδισμών της RAF. ΕΞ)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) M anfred Griehl: DORNIER Do 17E-Z, Do 215B - THE FLYING PENCIL IN LUFTWAFFE SERVICE, W W II Combat Aircraft Photo Archive No 3, AirDOC, Erlangen, 2005.(2) Jerry Scuts: GERMAN NIGHT FIGHTER ACES OF WORLD WAR 2, Aircraft o f the Aces No 20, Osprey Publishing, Oxford, 1998.(3) David P. Williams: NACHTJAGER- LUFTWAFFE NIGHT FIGHTER UNITS 1939-1943, Classic Publications,Surrey, 2005.(4) M arek J. Murawski: I/NJG 2,Miniatury 10, Kagero, Lublin, 2002.(5) Ron Mackay: JUNKERS Ju 88, Crowood Aviation Series, Crowood Press, Wiltshire, 2001.(6) M anfred Griehl: NIGHTFIGHTERS OVER THE REICH, Greenhill Books, London, 1997.(7) Brian Filley: JUNKERS Ju 88 IN ACTION PART 2, Aircraft Number 113, Squadron/Signal Publications,Texas, 1991.(8) John Weal: LUFTWAFFE NACHTFLIEGER PART 1, Wings of Fame Vol. 14, Aerospace Publishing,London, 1999.(9) M.Kit, G.Aders: CHASSEURS DE NUIT DE LA LUFTWAFFE, Editions Atlas,Paris, 1981.
ΣΤ ΡΑ ΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α I 6 1
Ελαφρύτεθω ρακισμένο LAV- 25 με πυροβόλο 25 mm του Λόχου D του 2ου Μηχανοκίνητου Τάγματος Πεζικού (Light Arm ored In fantry Batallion, 2η Μ εραρχίαΠεζοναυτών). Ο λόχος ήταν αποσπασμένος στο TF«Gator». Τα LAV των Πεζοναυτών πήραν το βάπτισμα του πυράς στον Παναμά.
ΣΟΤΗΡΙΟΣ ΒΟΥΡΛΙΟΤΗΣ
Σιις 20 Δεκεμβρίου 1989, οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν ενανιίον ίου Παναμά ιη μεγαλύιερη οιραιιωιική επιχείρηση που είχαν αναλάβει από ιην εποχή ιου πολέμου ίου Βιεινάμ. Σκοποί: me επιχείρησης «lust Cause» ήιαν η αναιροπή ίου σιραιιωιικού Οικιάιορα Νοριένκα και η αποκαιάσιαοη ιης δημοκρατίας οιη χώρα. Περιοοόιεροι από 26.000 όνδρες και νυναίκεα έλαβαν μέρος οιο εγχείρημα, οι οιραιιω ιικές επιχειρήσεις ίου οποίου πρακιικά ολοκληρώθηκαν ίο πρώιο εικοοιιειράωρο.
6 2 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η U T O P I A
«JUST CAUSE»Τ
ο ενδιαφέρον των ΗΠΑ στράφηκε προς τον Παναμά, που αποτελούσε επαρχία της Κολομβίας, περί τα μέσα του 19ου αιώνα, με τη σύναψη συνθήκης η οποία παραχωρούσε ελεύθερη διέλευση του ισθμού. Σύντομα έγινε η πρώτη προσπάθεια για τη χάρα
ξη μιας διώρυγας, η οποία ωστόσο δεν ευδοκίμησε εξαιτίας της ύπαρξης του Υπερηπειρωτικού Σιδηροδρόμου (Transcontinental Railroad) που εκτεινόταν στις ΗΠΑ, ενώ κατά τη δεκαετία του 1880 απορρίφθηκαν οι σχετικές προτάσεις του Φερδινάνδου ντε Λεσέπς, ιθύνοντα νου της διώρυγας του Σουέζ. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε λόγω των στρατιωτικών αναγκών που προέκυ- ψαν από τον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο του 1898, αλλά μετέπειτα διαπραγματεύσεις για την παραχώρηση μιας λωρίδας γης στις ΗΠΑ και του δικαιώματος διάνοιξης διώρυγας απέτυχαν.
Τον Νοέμβριο του 1903, η επαρχία του Παναμά εξεγέρθηκε, ενδεχομένως με ανάμιξη και των ΗΠΑ, και στις 6 Νοεμβρίου του ίδιου έτους οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τη Δημοκρατία του Παναμά. Δύο εβδομάδες αργότερα, υπογράφηκε η συνθήκη Χέυ-Μπυνώ-Βαριγιά, με την οποία εκχωρήθη- καν στις ΗΠΑ μια λωρίδα πλάτους 16 χλμ. εγκάρσια του ισθμού, παράκτιες θέσεις για την άμυνα της σχεδιαζόμενης διώρυγας, τοποθεσίες για έργα υποστήριξης (όπως ταμιευτήρας νερού) και μερικός έλεγχος της πόλης του Παναμά (στην ακτή του Ειρηνικού) και του Κολόν (στην Καραϊβι- κή), όπου θα βρίσκονταν οι δύο τερματικοί σταθμοί. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα κατέβαλλαν ένα ε φάπαξ ποσό και ένα ετήσιο επίδομα.
Η κατασκευή της διώρυγας ολοκληρώθηκε το 1915. Η ζώνη της διώρυγας του Παναμά αποτέλεσε αποικιακή κτήση των ΗΠΑ, υπό έναν κυβερνήτη που διόριζε το Κογκρέσο, ενώ ο Παναμάς ήταν προτεκτοράτο, το οποίο τελικά αναγνωρί-
Το αντιαεροπορικό Vulcan χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά επ ιθετικά στην επιχείρηση «Just Cause». Πριν την έναρξη της επιχείρησης ελήφθησαν αποφάσεις τακτικής: αύξηση της ομοχειρίας σε τέσσερα άτομα, τοποθέτηση ενός τεχν ίτη - συντηρητή επιπέδου τάγματος, και σύνδεση 2.000 βλημάτων 20 mm σε αλυσίδα (daisy chain).
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 6 3
στηκε από την Κολομβία (1921). Το 1931 οι ΗΠΑ παραχώρησαν στη χώρα μεγαλύτερο βαθμό αυτοδιάθεσης και οποιαδήποτε αμερικανική στρατιωτική παρέμβαση στην τοπική πολιτική δραστηριότητα έληξε. Η κατάσταση στη χώρα ήταν γενικά ήρεμη, ενώ περιστασια- κές εσωτερικές διαμάχες (ταραχές και απεργίες) είχαν ως στόχο πολιτικές της τοπικής κυβέρνησης. Η αμερικανική παρουσία θεωρείτο ένα μόνιμο και αναγκαίο στοιχείο.
Η οικονομική σημασία της διώρυγας για την περιοχή είναι ολοφάνερη, και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ως τη δεκαετία του 1970 οι κυβερνήτες προέρχονταν από ένα εκλεκτό σύνολο επιχειρηματιών, τα συμφέροντα των οποίων ήταν εναρμονισμένα με εκείνα των ΗΠΑ. Το 1968 ο συνταγματάρχης Ομάρ Τορίχος Χερέρα κατέλαβε την εξουσία, με αποτέλεσμα η Εθνική Φρουρά να ασκεί την πολιτική εξουσία της χώρας.
0 ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗΤο 1977 υπογράφηκε η συνθήκη Κάρτερ-Τορίχος,
με την οποία στις 31 Δεκεμβρίου 1999 η ζώνη της διώρυγας θα αποδιδόταν στον Παναμά, οι ΗΠΑ θα διατηρούσαν πλήρη δικαιώματα εισόδου και οι στρατιωτικές δυνάμεις τους θα αποχωρούσαν. Ο θάνατος του Τορίχος σε αεροπορικό ατύχημα το 1981 προανήγγειλε μια νέα περίοδο αναταραχής και την άνοδο του συνταγματάρχη Μανουέλ Αντόνιο Νοριέγκα.
Σύντομα ο Νοριέγκα απέκτησε την πλήρη εξουσία του Παναμά, ενώ ο πρόεδρος και το κοινοβούλιο απο- τελούσαν διακοσμητικά στοιχεία. Οι ΗΠΑ αναγνώριζαν τα κρίσιμα συμφέροντα που είχαν στον Παναμά -αφού κυβερνητικές υπηρεσίες χρησιμοποιούσαν τον Νοριέγκα-, στα οποία περιλαμβάνονταν η υποστήριξη των Κόντρας (αντικομμουνιστικών δυνάμεων που δρούσαν στη Νικαράγουα και στο Ελ Σαλβαδόρ) και η συγκέντρωση πληροφοριών εναντίον της Κούβας και άλλων λατινοαμερικανικών χωρών.
Από το 1985, οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον Παναμά ο- ξύνθηκαν, με αφορμή τη δολοφονία ενός δημοφιλούς πολιτικού αντίπαλου του Νοριέγκα. Τα αμερικανικά μέ
Ανδρες του 1/75 Τάγματος Ranger ελέγχουν τα αλεξίπτω τά τους, καθώςπλησιάζουν στα αεροδρόμια Τοκουμέν/Τορίχος, επιβαίνοντες σε C-141.
Ενα ελικόπτερο Sikorsky UH-60A Black Hawk του 2/123Αεροπορικού Συντάγματος της 7ης Μ Π εκφορτώ νεται από έναμεταγω γικό C-5A Galaxy στην αεροπορική βάση Χάουαρντ.
σα ενημέρωσης άρχισαν να παρουσιάζουν τον ηγέτη του Παναμά ως έναν διεφθαρμένο δικτάτορα που διακινούσε ναρκωτικά στις ΗΠΑ, προστάτευε τους αρχηγούς των καρτέλ, υποστήριζε τρομοκράτες, ξέπλενε τα κέρδη από την πώληση ναρκωτικών και κατέπνιγε τη δημοκρατία στη χώρα του. Περί τα μέσα του 1987, το Κογκρέσο δραστηριοποιήθηκε σχετικά με τον Παναμά, καθώς οι ακροαματικές διαδικασίες της υπόθεσης Ιράν-Κόντρας αποκάλυψαν παράνομες δραστηριότητες των ΗΠΑ στην ξένη χώρα.
Η Γερουσία υπερψήφισε την απομάκρυνση του Νοριέγκα, και ο τελευταίος κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι επεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις του Παναμά. Οι ΗΠΑ ανέστειλαν την αποστολή κάθε στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα και, το σημαντικότερο, η CIA διέκοψε κάθε δεσμό με τον Νοριέγκα - μια σχέση 20 ετών. Στον Παναμά άρχισαν να σημειώνονται επεισόδια εναντίον των αμερικανικών βάσεων, της πρεσβείας των ΗΠΑ και Αμερικανών πολιτών και στρατιωτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια εννέα μηνών το 1988 καταγράφηκαν περισσότερες από 1.000 περιπτώσεις παρενόχλησης Αμερικανών από τις Ενοπλες Δυνάμεις του Παναμά.
Η απομάκρυνση του Νοριέγκα με τη βία συζητήθη- κε από την κυβέρνηση Ρήγκαν το 1988. Ενθερμος υ- ποστηρικτής της ήταν ο υφυπουργός Εξωτερικών Ελιοτ Αμπραμς, αλλά έβρισκε αντίδραση στο πρόσωπο του ναυάρχου Ουίλιαμ Κρόου, αρχηγού του Μικτού Επιτελείου (Joint Chiefs of Staff - JCS) και κύριου στρατιωτικού συμβούλου του προέδρου. Η νέα κυβέρνηση Μπούς συνέχισε να αναζητά μια μη στρατιωτική λύση. Ωστόσο, η εμφανής νοθεία των προεδρικών εκλογών του Παναμά (Μάιος 1989) και πράξεις βίας εναντίον των αντιπάλων του Νοριέγκα που καταγράφηκαν από τον διεθνή Τύπο, ώθησαν την αμερικανική κυβέρνηση να ανακαλέσει τον πρέσβη της, να μειώσει το προσωπικό της πρεσβείας, να διατάξει την απομάκρυνση των Αμερικανών πολιτών, τον περιορισμό των υπολοίπων σε ασφαλείς καταυλισμούς και την αποστολή στρατιωτικής δύναμης στον Παναμά.
Παρά τις αμερικανικές ελπίδες για πτώση του Νοριέγκα εκ των έσω, όταν, στις 3 Οκτωβρίου 1989, στη χώρα εκδηλώθηκε πραξικόπημα, οι ΗΠΑ ήταν ανίκανες να προσφέρουν βοήθεια στους στασιαστές. Μόλις τρεις ημέρες νωρίτερα, ο στρατηγός Μάξουελ Οέρ-
6 4 I Σ Τ ΡΑ ΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A
μαν είχε αναλάβει επικεφαλής της Νότιας Διοίκησης και μία ημέρα νωρίτερα ο στρατηγός Κόλιν Πάουελ ε ίχε αντικαταστήσει τον ναύαρχο Κρόου στη θέση του αρχηγού του JCS (1). Οι υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ δεν διέθεταν επαρκείς αξιόπιστες πληροφορίες για το πραξικόπημα, και τις κρίσιμες ώρες οι Αμερικανοί στρατιώτες στον Παναμά περίμεναν οδηγίες που δεν έλαβαν ποτέ.
Ο Νοριέγκα συνέχισε τις προκλήσεις. Στις 15 Δεκεμβρίου 1989, το Εθνικό Συμβούλιο τον ονόμασε «Μέγιστο Αρχηγό» και αρχηγό της κυβέρνησης και κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ. Την επόμενη ημέρα. στρατιώτες πυροβόλησαν ένα αμερικανικό όχημα, σκοτώνοντας έναν υπολοχαγό των πεζοναυτών. Δύο μάρτυρες του συμβάντος (ένας υποπλοίαρχος και η σύζυγός του) συνελήφθησαν. Δύο ημέρες αργότερα ο πρόεδρος Μπούς έδωσε εντολή για εισβολή.
01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣΤο 1984, ένα έτος μετά την άνοδο του Νοριέγκα
στην εξουσία, η Εθνική Φρουρά έλαβε την ονομασία Δυνάμεις Αμυνας του Παναμά (Fuerzas de Defensa de Panama - FDP). Επικεφαλής τους ήταν ο Νοριέγκα -κα- θώς δεν υπήρχε υπουργός Αμυνας- καιπεριελάμβαναν το Γενικό Επιτελείο, την Επιτροπή Αμυνας και Ασφάλειας και την Επιχειρησιακή Διοίκηση Ειδικών Δυνάμεων. Από το 1987, ο έλεγχος των FDP είχε περιέλθει στο Στρατηγικό Στρατιωτικό Συμβούλιο (Consjo Estrategico Militär) που συνιστούσαν περίπου 12 στενοί φίλοι του Νοριέγκα με βαθμούς από αυτόν του λοχαγού ως του συνταγματάρχη (ο στρατιωτικός βαθμός στις FDP δεν ήταν πάντα ανάλογος της εξουσίας που κατείχε το κάθε στέλεχος), με αποτέλεσμα μια υποβόσκουσα αγανάκτηση εκ μέρους του Γενικού Επιτελείου.
Οι FDP είχαν τέσσερις κλάδους. Ο Νοριέγκα είχε την άμεση επιστασία της Χερσαίας Δύναμης (Fuerza Terrestre) και οι τρεις αρχηγοί (Αεροπορίας, Ναυτικού και Αστυνομίας) λογοδοτούσαν σε εκείνον. Αν και ίσχυε ο θεσμός της υποχρεωτικής στράτευσης, οι FDP επανδρώνονταν από εθελοντές, οι οποίοι υφίσταντο τρεις μήνες βασικής εκπαίδευσης. Υπήρχαν στρατιωτικές σχολές και σχολεία εκπαίδευσης, ωστόσο οι αξιωματικοί λάμβαναν εξειδικευμένη εκπαίδευση σε άλλες χώρες (Χιλή, Κολομβία, Ελ Σαλβαδόρ, Μεξικό, Βενεζουέλα, ΗΠΑ, ενώ η Κούβα και η Νικαράγουα παρείχαν στρατιωτικούς συμβούλους). Η χώρα διαιρείτο σε 12 στρατιωτικές ζώνες, οι οποίες συνιστούσαν τέσσερις περιφέρειες.
Η Χερσαία Δύναμη δ ιέθετε περισσότερους από6.000 άνδρες μοιρασμένους σε τρία τάγματα και σε οκτώ ανεξάρτητους λόχους πεζικού. Οι τελευταίοι, με δύναμη μεγαλύτερη των 200 ανδρών, ήταν οργανωμένοι σε τρεις διμοιρίες τυφεκιοφόρων και ομάδες υποστήριξης ή ειδικές ομάδες, και προσανατολισμένοι για ειδικές επιχειρήσεις. Το Τάγμα 2000 (τρεις λόχοι πεζικού -ο ένας εξοπλισμένος με τεθωρακισμένα οχήμα- τα - και ένας λόχος υποστήριξης με όλμους) δ ιέθετε 600-700 άνδρες και αποτελούσε δύναμη άμεσης αντίδρασης. Το 2ο Τάγμα «Paz», στα σύνορα με την Κόστα Ρίκα, είχε δύναμη 400 ανδρών και συνίστατο από έναν λόχο διοίκησης και δύο λόχους αεροπορικής εφόδου.
Το 4ο Τάγμα «Cemaco» βρισκόταν στα σύνορα με την Κολομβία, δ ιέθετε έναν ορεινό λόχο, ενώ σε περίπτωση ανάγκης προσαρτούσε άλλες μονάδες. Στις FDP περιλαμβάνονταν η Ειδική Αντιτρομοκρατική Μονάδα Ασφαλείας (Unidad Especial de Seguidad Antiterror - UESAT), μια καλά εκπαιδευμένη μονάδα 70 ανδρών που παρείχε μία διμοιρία σωματοφυλάκων για την προστασία του Νοριέγκα, η τελετουργική Ιλη Ιππικού «General Antonio Ramon Cantera» (180 άνδρες), η ελλιπώς εκπαιδευμένη Μονάδα Κομμάντος, η Διμοιρία Μηχανικού (50 άνδρες) και περίπου 250 υπαξιωματικοί και δόκιμοι αξιωματικοί που φοιτούσαν στις αντίστοιχες σχολές στο Ρίο Χάτο. Οι υπηρεσίες της Χερσαίας Δύναμης πε- ριελάμβαναν Τμήμα Διαβιβάσεων, Υπηρεσία Πολεμικού Υλικού, Τάγμα Μεταφορών και Συντήρησης και Τάγμα Υγειονομικού.
Η Αεροπορία (Fuerza Aerea Panamena) αριθμούσε 500 άνδρες και ήταν εξοπλισμένη με ποικιλία πολιτικών μεταγωγικών, αεροσκαφών εκπαίδευσης/συνεργασίας και ελικοπτέρων (συμπεριλαμβανομένων 21 Bell 205Α-1, τα οποία υποστήριζαν κυρίως τον 2ο Αερομε- ταφερόμενο Λόχο Πεζικού «Puma»). Παρείχε υπηρεσίες μεταφορών, αναγνώρισης, παράκτιας περιπολίας και διάσωσης, ενώ δ ιέθετε περιορισμένες επιθετικές δυνατότητες. Από το 1986, η βασική εκπαίδευση του προσωπικού (πιλότων και τεχνικών) γινόταν στον Παναμά και η εκπαίδευση ειδικότητας στη Βενεζουέλα και στην Κολομβία. Η Εθνική Ναυτική Δύναμη (Fuerza de Marina Nacional) δ ιέθετε 500 άνδρες και επάνδρωνε οκτώ περιπολικά σκάφη, πέντε αποβατικά, δύο σκάφη διοικητικής μέριμνας και ένα μεταγωγικό. Στο Ναυτικό ανήκε ο 1 ος Λόχος Πεζοναυτών (Infanteria de Marina) και η νεοϊδρυθείσα Διμοιρία Κομμάντο Ναυτικού. Τυπικά αστυνομικά καθήκοντα εκτελούσε η Αστυνομική Δύναμη (Fuerza de Policia - FP, περίπου 5.000 άνδρες), η οποία αποτελούσε κλάδο των FDP. Η Εθνική Υπηρεσία Ερευνας, με περίπου 1.500 μέλη, λειτουργούσε ως μυστική αστυνομία. Στην Εθνική Φρουρά (Guardia Nacional) ανήκαν η Προεδρική Φρουρά, η Φρουρά Σωφρονιστηρίων, η Δύναμη Λιμενικής Αστυνομίας και η Φρουρά Δασών. Ολες οι παραστρατιωτικές οργανώσεις εξυπηρετούσαν την ενίσχυση του ελέγχου που ασκούσε ο Νοριέγκα. Το 1988 οργανώθηκαν τα Τάγματα Αξιο
Οι τέσσερις άνδρες της φωτογραφίας φορούνχαρακτηριστικές στολές BDU (Battle Dress Uniform), με εξαρτύσεις ALICE, αμερικανικά κράνη από kevlar και είναι οπλισμένοι με Μ16Α1διαμετρήματος 5,56 mm. Ωστόσο, δεν είναι Αμερικανοί, αλλά μέλη του Τάγματος 2000 των FDP, αποδεικνύοντας έτσ ι τη δυσκολία διάκρισης του εχθρού από τον φίλο.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 6 5
Η Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων, Νότος (Special Operations Command, South) παρείχε μια μικρή επιτελική ομάδα η οποία επιφορτίστηκε με τον σχεδίασμά και τον συντονισμό. Αυτή, μαζί με τις μονάδες των ειδικών επιχειρήσεων, τέθηκαν υπό τον έλεγχο του Τακτικού Συγκροτήματος Συνδυασμένων Ειδικών Επιχειρήσεων (Joint Special Operations Task Force - JSOTF), το οποίο τελούσε υπό τις διαταγές της USSOUTHCOM. Πριν από την εισβολή, οι Ειδικές Δυνάμεις είχαν ασχοληθεί κυρίως με τη συγκέντρωση πληροφοριών, την παρακολούθηση των δυνάμεων των FDP, την αναγνώριση των ζωνών ρίψεων και την παρακολούθηση του Νοριέ- γκα, ο οποίος μετακινείτο έως και τέσσερις φορές κάθε βράδυ.
Η πρώτη πολεμική επιχείρηση της επιχείρησης «Just Cause» εκτελέστηκε από το 2ο Συγκρότημα Ειδι-
πρέπειας (Batallons de la Dignidad) κυρίως από ανέργους, χωρικούς και δημοσίους υπαλλήλους και ελέγχονταν από τις FDP μέσω ενός μικρού επιτελείου. Συνολικά υπηρετούσαν από 2.000 ως 3.000 ένοπλοι πολίτες, οι οποίοι είχαν λάβει πολύ στοιχειώδη στρατιωτική εκπαίδευση.
Το πρώτο σχέδιο των ΗΠΑ για την ανάπτυξη δυνάμεων στον Παναμά σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης εκπονήθηκε τον Φεβρουάριο του 1988 (επιχειρησιακό σχέδιο «Blue Spoon») και προέβλεπε την άμυνα των αμερικανικών εγκαταστάσεων, στρατιωτικοπολι- τικές επιχειρήσεις (παροχή στρατιωτικής υποστήριξης στην πολιτική αρχή και στις δημόσιες υπηρεσίες), τη μεταφορά των αμάχων και την εξουδετέρωση των FDP.
Από τον Μάρτιο του 1988 άρχισε η ενίσχυση των αμερικανικών δυνάμεων που στρατοπέδευαν στον Παναμά, για την αύξηση της ασφάλειας και για την εξασφάλιση της τήρησης της συνθήκης του 1977. Στις 9 Απριλίου, η USSOUTHCOM ενεργοποίησε την Joint Task Force Panama, για τον συντονισμό όλων των στρατιωτικών ε πιχειρήσεων. Τον επόμενο μήνα, το 18ο Αερομεταφε- ρόμενο Σώμα (XVIII Airborne Corps) επιλέχθηκε ως ο βασικός τακτικός σχηματισμός για τη διεξαγωγή της επιχείρησης. Μετά τις εκλογές του Μαΐου, 1.900 άνδρες προστέθηκαν στους 10.300 που ήδη βρίσκονταν στη χώρα. Μονάδες της 7ης Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) και της 82ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας (AM) άρχισαν να εναλλάσσονται ανά τρεις έως έξι μήνες στο πλαίσιο της επιχείρησης «Nimrod Sustain». Πολλές μονάδες παρακολούθησαν το Κέντρο Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης στη Ζούγκλα (Jungle Operations Training Center - JOTC) ή εναλλακτικά εκπαιδεύτηκαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αστικό περιβάλλον (MOUT - Military Operations in Urban Terrain), στις οποίες ο Αμερικανικός Στρατός υστερούσε. Το καλοκαίρι του 1989 η εκπόνηση επιχειρησιακών σχεδίων εντατικοποιήθηκε και οι μονάδες άρχισαν συνδυασμένες ασκήσεις εκπαίδευσης και επιχειρήσεις ελευθερίας κινήσεων (Freedom of Movement - FOM, αυτοκινητοπομπές μεταξύ αμερικανικών εγκαταστάσεων, που εξασφάλιζε η συνθήκη του 1977). Η ικανότητα της άμεσης αντίδρασης που επέδειξαν οι FDP κατά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου προκάλεσε την αναθεώρηση του «Blue Spoon» στο επιχειρησιακό σχέδιο 90-2, το οποίο μετονομάστηκε σε επιχείρηση «Just Cause» και αποτελούσε την πρώτη αμερικανική επιχείρηση που σχεδιάστηκε για να εκτελεστεί κατά τη διάρκεια της νύκτας.
Οι μονάδες που έλαβαν μέρος στην εισβολή προέρχονταν από πολλούς σχηματισμούς και διοικήσεις. Ο Αμερικανικός Στρατός είναι οργανωμένος και εκπαιδεύεται κατά τρόπο ώστε οι μονάδες του να μπορούν
Ενας πεζοναύτης της Α ντ/τρομοκρατικής Διμοιρίας του 1ου Στόλου [1st Fleet Antiterrorist Security Team (FAST) Platoon], οπλισμένος με υποπολυβόλο Colt M16 των 9 mm μεγεμιστήρες σε ειδ ικές θή κες που φ έρε ι στο πόδι του. Στον δεξιό μηρό φέρει θήκη με πιστόλι Μ9.
Ελικόπτερο Sikorsky MH-53J
Pave Low των Ειδικών
Δυνάμεων.
να μεταφέρονται μεταξύ των σχηματισμών και των εξαρτημένων διοικήσεων, ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες. Οι διοικητικές ιεραρχίες στις οποίες ανήκουν οι μονάδες κατά την περίοδο της ειρήνης παρακάμπτονται και ο επιχειρησιακός έλεγχος αναλαμβάνεται από διαφορετικές μονάδες ή σχηματισμούς, ενώ η αρχική ιεραρχία διατηρείται για λόγους διαχείρισης. Η επιλογή των μονάδων γίνεται ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης, τον τύπο της μονάδας, τη γεωγραφική θέση της, την ετοιμότητα του εξοπλισμού και το επίπεδο εκπαίδευσης. Η αρχή της συγκέντρωσης μονάδων σε τακτικά συγκροτήματα προσανατολισμένα σε συγκεκριμένη αποστολή (mission-oriented) βρήκε εφαρμογή στην επιχείρηση «Just Cause».
Στις 20 Δεκεμβρίου 1989, πρώτη ημέρα της επιχείρησης, 13.171 μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ βρίσκονταν ήδη στον Παναμά (εκ των οποίων 9.254 ανήκαν στον Στρατό). Περίπου 13.000 μεταφέρθηκαν από τις ΗΠΑ, εκ των οποίων 1.300 ρέηντζερ και 3.300 αλεξιπτωτιστές έλαβαν μέρος στη μεγαλύτερη ρίψη από την εποχή του Β' ΠΠ (2). Το 18ο Αερομεταφερόμε- νο Σώμα (αντιστράτηγος Καρλ Στίνερ) εξασκούσε την τακτική διοίκηση μέσω της Joint Task Force South (JTFSO), η οποία θα εκτελούσε τις συνδυασμένες επιχειρήσεις. Ενας αριθμός των μονάδων της JTFSO τε λούσαν υπό τις άμεσες διαταγές του 18ου Σώματος, η έδρα του οποίου βρισκόταν στις ΗΠΑ. Οι κύριες τακτικές δυνάμεις ήταν οργανωμένες σε τακτικά συγκροτήματα (Task Force - TF) που συνίσταντο από πολυάριθμα τάγματα.
01 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕ0Ν
6 6 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Π
αρασ
κευή
Ε
υγεν
ικού
/
ΓΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδ
οτικ
ή 20
13
——— ΚΑΝΑΔΑΣΝαυτική βάση
Κόκο ΣόλοΚΑ ΡΑΙ Β Ι ΚΗΘ Α Λ Α Σ Σ Α
Στρατιωτική Φορτ Σέρ|
ΚΟΥΒΑ
•ΒΕΝ ΕΖ Ο Υ ΕΛ Α(Ο ΛΟ Η ΒΪΑ
Ε Ι Ρ Η Ν Ι Κ Ο ΣΩ Κ Ε Α Ν Ο Σ
Φορτ Σιμαρόν
Αεροπορική βάση 3 Αλμπρουκ aτρστιοπική βάση Π Φορτ Κλέυτον Π
• Τοκουμέν • ΤορίχοςΤιναχίτας
• Λα Κομαντανθία Π ΦοΡ1 Αμαδόρ
Αποθήκη £ πυρομαχικών
Ναυτικού
ΧάουαρντΠρος Ρίο Χστο 70
Η αμερικανική εισβολή στον Παναμά.
κού Πολέμου του Ναυτικού (Naval Special Warfare Group Two), το οποίο ανέπτυξε 707 άνδρες. Οι ομάδες των βατραχανθρώπων (SEAL) είχαν αναλάβει να αποτρέψουν τη διαφυγή του στρατηγού Νοριέγκα.
Τη νύκτα της 19ης Δεκεμβρίου, τέσσερις βατραχάνθρωποι της Ομάδας Δύο των SEAL (SEAL Team Two) εισχώρησαν στο λιμάνι Μπαλμπόα. Ηταν εφοδιασμένοι με ειδικούς αναπνευστήρες, που τους επέτρεπαν να παραμένουν σε κατάδυση για περισσότερο από τρεις ώρες, ενώ οι συσκευές ανακύκλωναν το οξυγόνο, συγκροτούσαν το διοξείδιο του άνθρακα και δεν άφηναν φυσαλίδες στην επιφάνεια. Οι τέσσερις άνδρες έφθασαν στον στόχο τους απαρατήρητοι και τοποθέτησαν πλαστικά εκρηκτικά στα ύφαλα του περιπολικού «Presidente Fortes», που ήταν αγκυροβολημένο στην αποβάθρα. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς τη συμφωνημένη θέση περισυλλογής. Ενα εμπορικό που διέπλεε τη διώρυγα τους υποχρέωσε να καταδυθούν σε βάθος μεγαλύτερο των 15 μέτρων, γεγονός που τους εξέθεσε σε έναν διαφορετικό κίνδυνο, καθώς το καθαρό οξυγόνο μπορεί να γ ίνει τοξι-
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
] Αμερικανοί
ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού
ΑΜΜ: Αερομεταφερόμενη Μεραρχία
ΠΖΝ: Πεζοναύτες
ΤΑΞΠΖ: Ταξιαρχία Πεζικού
ΣΡ: Σύνταγμα Ρέηντζερ
κό σε βάθος άνω των 16 μέτρων. Η καλή φυσική κατάσταση απέδωσε και αργότερα οι τέσσερις βατραχάνθρωποι περισυνελέγησαν από το νερό με ασφάλεια. Ακριβώς στις 01.00 τα εκρηκτικά εξερράγησαν και το σκάφος βυθίστηκε. Η αποστολή, που διήρκεσε περίπου τέσσερις ώρες, αποτέλεσε την πρώτη αποστολή βατραχανθρώπων εναντίον πλωτού σκάφους μετά τον Β’ ΠΠ και θεω ρείτα ι αντιπροσωπευτική στην ιστορία των θαλάσσιων κομμάντος.
Οι αρχικές πληροφορίες ήθελαν το αεροδρόμιο Πατίγια, στην πόλη του Παναμά, να φυλάσσεται από μια ελαφρά οπλισμένη φρουρά, ωστόσο οι SEAL είχαν α- ποστείλει άνδρες με πολιτική περιβολή για αναγνώριση. Σύμφωνα με τις αρχικές ενδείξεις, το αεροδρόμιο φυλασσόταν από ένοπλους πολίτες (ο Νοριέγκα είχε μισθώσει πολιτική φρουρά για την προσωπική προστασία του και για την προστασία της περιουσίας του), και σύμφωνα με τους κανόνες εμπλοκής δεν επιτρεπόταν στους SEAL να τους πυροβολήσουν.
Περίπου τα μεσάνυκτα της 19ης προς την 20ή Δεκεμβρίου, 15 φουσκωτές λέμβοι Zodiac με τρεις διμοιρίες (48 άνδρες) της Ομάδας Τέσσερα των SEAL, έπεσαν στη θάλασσα από ένα σκάφος του Αμερικανικού Ναυτικού. Ενα μήνυμα ασυρμάτου αποκάλυψε ότι ο Νοριέγκα είχε διαφύγει από το Κολόν με ένα ελικόπτερο και κατευθυνόταν προς το Πατίγια. Η αποστολή έ πρεπε να ξεκινήσει 15 λεπτά νωρίτερα από το σχέδιο, χωρίς να προηγηθεί επαρκής αναγνώριση της ακτής κοντά στο αεροδρόμιο. Η ακτή αποδείχθηκε άδεια, ωστόσο, το αεροδρόμιο φυλασσόταν από σχετικά ισχυρή δύναμη. Μια διμοιρία SEAL που τοποθετούσε εμπόδια στον διάδρομο εντοπίστηκε από τους φρουρούς,
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟ ΡΙ Α I 6 7
οι οποίοι προειδοποίησαν τους Αμερικανούς να σταματήσουν. Οι SEAL κάλεσαν τους πρώτους να παραδοθούν. Οι προειδοποιήσεις και οι κλήσεις για παράδοση συνεχίστηκαν για μικρό χρονικό διάστημα, αφού διακόπηκαν ξαφνικά από εχθρικά πυρά. Μια ομάδα βατραχανθρώπων βρέθηκε εκτεθειμένη και μια δεύτερη έτρεξε να την υποστηρίξει. Επτά άνδρες τραυματίστηκαν άμεσα. Ακολούθησε μια σύντομη αλλά έντονη ανταλλαγή πυρών, η οποία αντηχούσε σε όλο το αεροδρόμιο. Η μάχη έληξε και σύντομα αλεξιπτωτιστές ενί- σχυσαν τους SEAL. Οι τελευταίο ι άφησαν πίσω τους τέσσερις νεκρούς και οκτώ τραυματίες. Η επιχείρηση στο αεροδρόμιο Πατίγια, αν και έληξε με επιτυχία, καθώς μια ρουκέτα έπληξε (ηθελημένα ή κατά λάθος) το Learjet που βρισκόταν σε ένα υπόστεγο, κατέδειξε την τρωτότητα των ειδικών δυνάμεων από τη στιγμή που γινόταν φανερή η παρουσία τους. Οι άνδρες των SEAL, ελαφρά οπλισμένοι και στερούμενοι αεροπορικής υποστήριξης, αντιμετωπίστηκαν με ευκολία από την εχθρική δύναμη.
Την πρώτη ώρα της 20ής Δεκεμβρίου, τρία ελικόπτερα Sikorsky UH-60A Black Hawk απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση Ωλμπρουκ, δεχόμενα εχθρικά πυρά. Τα ελικόπτερα μετέφεραν 22 άνδρες του 3ου Τάγματος του 7ου Συγκροτήματος Ειδικών Δυνάμεων (Αερομεταφερόμενο) (Special Forces Group (Airborne) - SFGA) ή 3/7 ΣΕΔ(Α) στη γέφυρα του ποταμού Πακόρα ανατολικά της πόλης του Παναμά για να αποτρέψουν ενισχύσεις από το επίλεκτο Τάγμα 2000 που βρισκόταν στο Φορτ Σιμαρόν, μόλις 4 χλμ. ανατολικά. Οταν προσγειώθηκαν, οι άνδρες ανακάλυψαν ότι τα προπορευό- μενα τμήματα μιας μεγάλης αυτοκινητοπομπής ήδη πλησίαζαν στη γέφυρα από τον υπερυψωμένο αυτοκινητόδρομο. Τρεις άνδρες οπλισμένοι με τα νέα ελαφρά αντιαρματικά Μ136 ΑΤ4 έτρεξαν και έπληξαν τα προπο- ρευόμενα οχήματα, φράσσοντας τον δρόμο στα υπόλοιπα. Καθώς ένα αεροσκάφος Lockheed AC-130H Spectre σκόπευε τα τεθωρακισμένα οχήματα, οι Αμερικανοί έβαλαν πυκνά πυρά εναντίον των ανδρών των FDP. Πρακτικά κάθε εχθρικό όχημα καταστράφηκε και μαζί η μοναδική προσπάθεια του Τάγματος 2000 να αναπτυχθεί εναντίον των εισβολέων. Η κατάσταση στη γέφυρα σταθεροποιήθηκε στις 01.30, και στις 06.00 έ- φθασαν ενισχύσεις για τη μικρή αμερικανική δύναμη,
καθώς οι πληροφορίες για το Τάγμα 2000 ήταν ανεξακρίβωτες και αναμενόταν νέα επίθεσή του.
Ειδικά εκπαιδευμένα στοιχεία του 3/7 ΣΕΔ(Α) επέ- δραμαν στον τηλεοπτικό σταθμό TV2 στο Σέρο Αθούλ, σε δύο κυβερνητικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και σε διάφορες τοποθεσίες όπου σύχναζε ο Νοριέγκα, ενώ μια μικρή ομάδα εξασφάλισε το Φορτ Ντέηβις. Ομάδες Β (3) παρείχαν Στοιχεία Διοίκησης και Ελέγχου Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Command and Control Elements - SOCCE) σε επίπεδο ταξιαρχίας κάθε διοίκησης και αποδείχθηκαν ανεκτίμητα στην παροχή συμβουλών ως προς τις δυνατότητες των Ειδικών Δυνάμεων και στον συντονισμό των επιχειρήσεων, ειδικά σε περιπτώσεις στις οποίες η τακτική κατάσταση δεν ήταν ξεκάθαρη.
Για τις επιχειρήσεις της Δύναμης Delta δεν αποκαλύπτονται λεπτομέρειες. Στοιχεία της έπληξαν τοποθεσίες όπου υπήρχαν υποψίες ότι είχε καταφύγει ο Νοριέγκα και άνδρες της Δύναμης ήταν παρόντες στην παπική Νουντσιατούρα, όταν ο Νοριέγκα βρήκε εκεί καταφύγιο. Επίσης εφόρμησαν στη φυλακή Μο- δέλο, με τη βοήθεια ελικοπτέρων ΜΗ-6 Little Bird, και αποφυλάκισαν τους κρατούμενους, μεταξύ αυτών και τον επιχειρηματία Κούρτ Μιούζ, ο οποίος ήταν πράκτορας της CIA.
ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «RED»Το TF «Red», μοιρασμένο σε δύο μικρότερα τακτι
κά συγκροτήματα, είχε αναλάβει ισάριθμες αποστολές: την κατάληψη της στρατιωτικής βάσης Ρίο Χάτο (90 χλμ. δυτικά της πόλης του Παναμά) και την κατάληψη του διεθνούς αεροδρομίου Τορίχος και της αεροπορικής βάσης Τοκουμέν, βορειοανατολικά της πόλης του Παναμά.
Το βράδυ της 19ης Δεκεμβρίου, δύο Lockheed F- 117Α Nighthawk, στην πρώτη αποστολή του τύπου, πέ- ταξαν πάνω από τη βάση του Ρίο Χάτο, όπου βρισκόταν το μεγαλύτερο τμήμα του 6ου Μηχανοκίνητου Λόχου και του 7ου Λόχου Πεζικού των FDP. Κάθε αεροσκάφος έριξε μία βόμβα 900 kg με σκοπό να πανικοβά- λει τους αμυνόμενους, ο αριθμός των οποίων εκτιμά- το σε 720 βαριά οπλισμένους άνδρες. Το αποτέλεσμα ήταν αντίθετο. Οι στρατιώτες επάνδρωσαν τα αντιαε
Σπάνιαφωτογραφία που απεικονίζει μέλη της Δύναμης Delta (επίσημα 1st Special Forces Operational Detachment) να αποβιβάζονται από έναελικόπτερο Black Hawk. Αν και φέρουν τυπικές στολές και εξαρτύσεις , τα μαλλιά τους είναι πολύ μακρύτερα από άλλους στρατιώ τες.
6 8 I ΣΤ ΡΑ Τ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
ροπορικά ZPU-4 και υποδέχθηκαν τα αμερικανικά αεροσκάφη, που έφθασαν λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυκτα, με βλήματα 14,5 mm και βολίδες από όπλα μικρού διαμετρήματος.
Το TF «Romeo» βρισκόταν ήδη έξι ώρες στον αέρα όταν οι ρέηντζερ εγκατέλειψαν τα 13 μεταγωγικά ΟΙ 30 σε απόσταση 200 μέτρων από το άκρο του διαδρόμου προσγείωσης του Ρίο Χάτο. Η πτώση έγινε από ύψος 150 μέτρων και ο δυνατός άνεμος έσπρωξε τους άνδρες στον τσιμεντένιο διάδρομο με αποτέλεσμα 35 στρατιώτες να τραυματιστούν (4). Οι ρέηντζερ συγκεντρώθηκαν. Το 2/75 Τάγμα κινήθηκε προς τους στρατώνες και τη Στρατιωτική Ακαδημία «Gen Tomas Herrera» και άνδρες του 3/75 Τάγματος κινήθηκαν προς το διοικητήριο της στρατιωτικής βάσης, το κέντρο διαβιβάσεων και τον όρχο οχημάτων. Επιτέθηκαν χωρίς καθυστέρηση, και πολύ σύντομα οι στόχοι είχαν καταληφθεί. Μια ομάδα του 3/75 απέκλεισε τον γειτονικό Διαμερι- κανικό αυτοκινητόδρομο που διασχίζει τη χώρα. Η περιοχή ήταν ασφαλής και οι Αμερικανοί είχαν στην κατοχή τους ένα αεροδρόμιο για την υποστήριξη των επιχειρήσεων. Το πρώτο μεταγωγικό προσγειώθηκε στο Ρίο Χάτο στις 01.53. Οι ρέηντζερ είχαν τέσσερις νεκρούς και 27 τραυματίες και είχαν αιχμαλωτίσει περισσότερους από 260 άνδρες, 16 τεθωρακισμένα οχήματα, 11 ZPU-4 και 8 όλμους διαμετρήματος 81 mm. Οι απώλειες των FDP ανήλθαν σε 34 νεκρούς. Στη συνέχεια, το 2/75 κατέλαβε την παραθαλάσσια οικία του Νο- ριέγκα στο Φαραλόν (σε απόσταση περίπου 2 χλμ.).
Πάνω από τη ζώνη ρίψης του TF «Tango», στα χωράφια πλησίον των αεροδρομίων Τοκουμέν/Τορίχος, έφθασαν πρώτα τα μεταγωγικά που μετέφεραν τον βαρύ εξοπλισμό των ρέηντζερ. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα οι άνδρες ρίφθησαν στους στόχους τους. Πολλοί αλεξιπτωτιστές παρασύρθηκαν προς τους διαδρόμους προσγείωσης, με αποτέλεσμα 19 τραυματισμούς. Ενώ το 1/75 Τάγμα εξουδετέρωνε τις θέσεις του 2ου Λόχου Αερομεταφερόμενου Πεζικού (2a Compana de Infanteria Aerotransportada «Puma»), ο Λόχος C του 3/75 Τάγματος (αποσπασμένος στο 1/75 Τάγμα) κατευθύνθηκε στον κύριο τερματικό σταθμό του αεροδρομίου. Οι Αμερικανοί εξασφάλισαν με ευκολία τους δύο άνω ορόφους, όμως άνδρες των FDP είχαν οχυρωθεί στον πρώτο όροφο και κρατούσαν ομήρους 347 Βραζιλιάνους που είχαν αφιχθεί με την τελευταία πτήση. Εντός μίας ώρας οι αντικειμενικοί στόχοι του TF «Tango» είχαν επιτευχθεί, με εξαίρεση την κατάσταση ομηρίας, την οποία ανέλαβαν οι τρεις ομάδες μεγαφώνων του 1ου Τάγματος Ψυχολογικών Επιχειρήσεων. Μετά από δυόμισι ώρες διαπραγματεύσεων επιτεύχθηκε ειρηνική λύση. Από τις 09.00 άρχισαν να φθάνουν τα πρώτα μεταγωγικά με στοιχεία της 82ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας (ΑΜΜ) και αργά το πρωί το 1/75 Τάγμα τέθηκε υπό τον επιχειρησιακό έ λεγχο της 82ης Μεραρχίας.
ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «PACIFIC»Το TF «Pacific» συνίστατο κυρίως από την ταξιαρχία
επιφυλακής της 82ης ΑΜΜ, ενισχυμένη με στοιχεία πυροβολικού και τεθωρακισμένων της Μεραρχίας. Η ταξιαρχία θα έπεφτε στο αεροδρόμιο Τορίχος (όπου αρ
γότερα θα προσγειώνονταν μονάδες υποστήριξης) και στη συνέχεια θα εκτελούσε μια σειρά αεραποβάσεων με ελικόπτερα UH-60A που βρίσκονταν στον Παναμά.
Περίπου 2.200 άνδρες, με πολλούς τόννους εφοδίων και εξοπλισμού, επιβιβάσθηκαν σε 20 μεταγωγικά Lockheed C-141B Starlifter (καθένα μπορούσε να μεταφέρει 168 αλεξιπτωτιστές) στην Αεροπορική Βάση Πό- ουπ, στη Βόρεια Καρολίνα. Μια χιονοθύελλα είχε δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα και η απογείωση καθυστέρησε διότι τα αεροσκάφη χρειάζονταν αποπαγοποί- ηση. Τα μεταγωγικά έφθασαν στον Παναμά σε τρία κύματα. Τα πρώτα C-141, με τους άνδρες του 2/504 Τάγματος, έφθασαν στις 02.10 πάνω από το αεροδρόμιο Τορίχος. Αν και το αεροδρόμιο ήταν ασφαλές, οι άνδρες της 82ης ΑΜΜ έπεσαν με αλεξίπτωτα, ώστε να φθάσουν στο έδαφος χωρίς καθυστέρηση και για να αποφευχθεί συμφόρηση στον αέρα και στον διάδρομο προσγείωσης (περίπου 50 αλεξιπτωτιστές τραυματίστηκαν). Μαζί ρίφθηκαν οκτώ ελαφρά άρματα Μ551Α1 Sheridan (βάρους περίπου 15 t και εξοπλισμένα με πυροβόλο 152 mm), πραγματοποιώντας την πρώτη τους ρίψη σε πολεμική επιχείρηση. Τα Sheridan θα μοιράζονταν ισάριθμα στα τρία τάγματα και στη δύναμη που θα αναλάμβανε την εξασφάλιση πρόσβασης στο αεροδρόμιο.
Σύμφωνα με το σχέδιο, ο Λόχος D του 2/504 Τάγματος και δύο Sheridan κατευθύνθηκαν προς το Πάναμα Βιέχο (παραθαλάσσιο προάστιο της πρωτεύουσας) για να συναντηθούν με το υπόλοιπο τάγμα που θα μετα- φερόταν με ελικόπτερα. Ο Λόχος D συνάντησε ένα ισχυρό οδόφραγμα και χρειάστηκε η βοήθεια δύο ακόμα Sheridan για να εξουδετερωθεί. Δυσκολίες συνάντησαν και οι άνδρες του τάγματος που μεταφέρθηκαν ε κεί με ελικόπτερα, καθώς οι δύο ζώνες προσεδάφισης βρίσκονταν εντός του πεδίου βολής εχθρικών στρατευμάτων. Επιπροσθέτως, η ζώνη κοντά στην ακτή αποδείχθηκε ότι ήταν ένας βαλτότοπος, με αποτέλεσμα πολλοί αλεξιπτωτιστές βρέθηκαν βυθισμένοι στη λάσπη ως τους ώμους. Τα πληρώματα των ελικοπτέρων,
αψηφώντας τα εχθρικά πυρά, αιωρούντο πάνω από τους αλεξιπτωτιστές για να τους ανασύρουν, ενώ αρκετο ί πολίτες σχημάτισαν ανθρώπινες αλυσίδες για να βοηθήσουν.
Οι αντίπαλες δυνάμεις (η Ιλη Ιππικού και η UESAT) αμύνθηκαν πεισματικά, όμως δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν τις αριθμητικά ανώτερες αμερικανικές δυνάμεις. Στις 12.00 ο στόχος είχε καταληφθεί. Κατά τις επόμενες ώρες, αυτοκίνητα με άνδρες των FDP και των Ταγμάτων Αξιοπρέπειας έφθαναν σποραδικά στις θέσεις του 2/504 Τάγματος και άνοιγαν πυρ εναντίον των αλεξιπτωτιστών, όμως αντιμετωπίστη-
Εναςυπολοχαγός των FDP. Φορά αμερικανική εξάρτυση ALICE (All-purpose Lightweigh Individual Carrying Equipment), τυφέκιο M16A1, ενώ στο καστανέρυθρο μπερέ το έμβλημα του 3ου Λόχου Πεζικού «Diablo Rojo» (έναν κόκκινο διάβολο).
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α I 6 9
Ο στρατηγός Ν οριέγκα (τυπικά ταξίαρχος - general de brigada). Σ τη στολή του διακρίνονται τα εμβλήματα αλεξιπτω τιστή του Παναμά, του Ισραήλ και του Περού.
καν με επιτυχία. Πολλά οχήματα και τέσσερα τεθωρακισμένα V-300 καταστροφή καν από τα αμερικανικά πυρά. Αργά το απόγευμα ο Λόχος Β εξασφάλισε το ξενοδοχείο «Marriott», διότι υπήρχαν φόβοι ότι μέλη των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης κινδύνευαν να κρατηθούν όμηροι.
Το πρωί, το 1/504 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών εφόρμησε από ελικόπτερα στο Τιναχίτας, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της πρωτεύουσας, για να εξουδετερώσει τον 1ο Λόχο Πεζικού Μάχης και Πυρών Υποστήριξης «Τίγρης» (1a Compania de Infanteria de Combate y Apoyo de Fuego «Tigre»), μία μονάδα που είχε επ ιδείξει εξαιρετική αφοσίωση στον Νοριέγκα κατά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου. Ηδη κατά τη διάρκεια της πτήσης, τα αμερικανικά ελικόπτερα είχαν δεχθεί πυρά από το έδαφος, τα οποία έγιναν πιο πυκνά επάνω από τον στόχο, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα εύστοχα. Δεν υπήρχαν πολλές κατάλληλες περιοχές για την προσγείωση των ελικοπτέρων, ενώ οι άνδρες των FDP ήταν καλά οχυρωμένοι στον λόφο του Τιναχίτας και υποστηρίζονταν από όλμους. Οι αλεξιπτωτιστές ανέβηκαν στην πλαγιά, διανύοντας 400 μέτρα υπό εχθρικά πυρά, και στη συνέχεια εισήλθαν στην πόλη, όπου ακολούθησε μάχη από σπίτι σε σπίτι. Ο στόχος κηρύχθηκε ασφαλής μόλις στις 14.30, ενώ η απειλή των ελεύθερων σκοπευτών στη γύρω περιοχή αντιμετωπίστηκε την επόμενη ημέρα.
Η τελευταία μονάδα της TF «Pacific» που έπεσε με αλεξίπτωτα στο Τορίχος ήταν το 4/325 Τάγμα. Στις 10.00 ο Λόχος Α εισέβαλε από αέρος στο Φορτ Σιμαρόν, για να εξουδετερώσει τα υπολείμματα του Τάγματος 2000. Τον ακολούθησε ο Λόχος Β. Ο Λόχος C κατέλαβε θ έ σεις στο Τορίχος για την άμυνα του αεροδρομίου και ο Λόχος D ανέλαβε να ενισχύσει τους SEAL στο αερο
δρόμιο Πατίγια. Αεροσκάφη Spectre που είχαν προηγη- θ ε ί είχαν προσβάλει τις εχθρικές θέσεις και είχαν καταστρέψει τα περισσότερα τεθωρακισμένα οχήματα που δ ιέθετε το Τάγμα 2000. Στη συνέχεια έβαλαν με τα πυροβόλα τους εναντίον των οικημάτων όπου στεγαζόταν η μονάδα. Ο Λόχος Α συνάντησε πολύ μικρή αντίσταση. Οι περισσότεροι άνδρες του Τάγματος 2000 είχαν εξαφανιστεί, αφήνοντας πίσω τους 13 νεκρούς,10 κατεστραμμένα τεθωρακισμένα και 3 όλμους διαμετρήματος 120 mm.
ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «ATLANTIC»
Η 7η ΜΠ ενάλλασσε τις τρεις ταξιαρχίες της στην περιοχή του Κολόν ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Μεγάλο τμήμα της 3ης Ταξιαρχίας βρισκόταν στον Παναμά από τις 15 Οκτωβρίου, εκτελώντας ασκήσεις προετοιμασίας για την εφαρμογή του OPLAN 90-2, ενώ τα τάγματα που τελούσαν υπό τη διοίκησή της εναλλάσσονταν στο Κέντρο Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης στη Ζούγκλα. Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο, η 3η Ταξιαρχία ονομάστηκε TF «Atlantic» και ανέλαβε να εξασφαλίσει πληθώρα διαφορετικών στόχων.
Στοιχεία του τακτικού συγκροτήματος έστησαν οδοφράγματα στον αυχένα της χερσονήσου Κολόν και στον αυτοκινητόδρομο Μπόυντ-Ρούσβελτ που συνδέει το Κολόν με την πρωτεύουσα, κατέλαβαν τις εγκαταστάσεις στο νησί Γκαλέτα και στη γειτονική οικιστική περιοχή και εξουδετέρωσαν αεροσκάφη των FDP στο πεδίο προσγείωσης Φρανς.
Ο Λόχος Α του 4/17 Τάγματος εφόρμησε στο Φορτ Εσπινάρ (πλησίον του Κολόν), όπου ο 8ος Λόχος Πεζικού (8a Compania de Infanteria) προέβαλε σθεναρή αντίσταση. Οι επ ιτιθέμενοι ζήτησαν την υποστήριξη του πυροβολικού. Τα πυροβόλα του 7/15 Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού κατάφεραν άμεσα πλήγματα στο εχθρικό στρατόπεδο, καταστρέφοντας πλήρως τις εγκαταστάσεις πριν παραδοθούν 90 αμυνόμενοι.
Μια δύσκολη αποστολή ανέλαβε ο Λόχος C του 4/17 Τάγματος: την εξουδετέρωση του 1ου Λόχου Πεζοναυτών (1a Compania de Infanteria de Marina) στο Κόκο Σόλο. Σε απόσταση μόλις 50 μ. από το στρατόπεδο βρισκόταν ένας οικισμός Αμερικανών. Ο λόχος ενισχύθη- κε με μία διμοιρία του 3/504 Τάγματος και μία του 549 Λόχου Στρατονομίας. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε από τη 2η Διμοιρία του Λόχου C, ενώ η υπόλοιπη δύναμη περικύκλωσε τις εχθρικές θέσεις. Δύο ρυμουλκού- μενα εξάκαννα πυροβόλα Μ168 Vulcan διαμετρήματος 20 mm του 62ου Συντάγματος Πυροβολικού Αντιαεροπορικής Αμυνας είχαν αναλάβει την υποστήριξη με άμεσα πυρά. Τέσσερις ώρες αργότερα η αμερικανική δύναμη είχε ολοκληρώσει την αποστολή της, συλλαμ- βάνοντας 38 αιχμαλώτους, χωρίς να τραυματιστεί ούτε ένας άνδρας.
Ανδρες του 3/504 Τάγματος έφεραν σε πέρας μια περίπλοκη επιχείρηση. Στις 01.00, δύο ομάδες του Λόχου C (22 άνδρες) προσγειώθηκαν με ισάριθμα ελικόπτερα Bell UH-1H Iroquois (Huey) στο προαύλιο της φυλακής Ελ Ρενάσερ (πλησίον του Γκαμπόα, επί της διώρυγας). Ταυτόχρονα, ένα επιθετικό ελικόπτερο Bell AH-1S Cobra προσέβαλε με τα όπλα του τους θαλά
7 0 I ΣΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
μους της φρουράς και ένας ελεύθερος σκοπευτής σε ένα Bell OH-58C Kiowa έβαλε εναντίον των φυλακίων. Ενα ακόμα OH-58C μετέφερε τον διοικητή του τάγματος, ο οποίος συντόνιζε τις κινήσεις, ενώ το στοιχείο υποστήριξης με τα πολυβόλα του Λόχου C έφθασε στην περιοχή με ένα αποβατικό LCM (Landing Craft, Medium). Ενα UH-1H αποβίβασε μία ομάδα έξω από τον χώρο της φυλακής για να εμποδίσει την πρόσβαση σε τυχόν ενισχύσεις. Η αποστολή είχε σχεδιασθεί με κάθε λεπτομέρεια και οι άνδρες την είχαν εκτελέσει πολλές φορές, κατά τη διάρκεια ασκήσεων. Η επιχείρηση εξελίχθηκε ταχύτατα σε κάθε λεπτομέρειά της. Ολοι οι φυλακισμένοι ελευθερώθηκαν με απώλειες τέσσερις τραυματίες Αμερικανούς και πέντε νεκρούς των FDP. Ολες οι επιχειρήσεις της TF «Atlantic» είχαν ολοκληρωθεί με επιτυχία ως τις 06.00.
ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «BAYONET))
Η 193 Ταξιαρχία ήταν η μόνη μάχιμη μονάδα των χερσαίων δυνάμεων της USSOUTHCOM και στάθμευε στον Παναμά από το 1952, με δύναμη δύο ταγμάτων. Ενισχύθηκε με μονάδες της 5ης ΜΠ και ανέλαβε τη διοίκηση μονάδων στρατονομίας, πυροβολικού, διαβιβάσεων, μηχανικού και πληροφοριών, σχηματίζοντας το TF «Bayonet». Για την εκτέλεση διαφόρων αποστολών το TF «Bayonet» χωρίστηκε σε τρία μικρότερα τακτικά συγκροτήματα.
To TF «Wildcat» κατέλαβε τους αντικειμενικούς στόχους του (εγκαταστάσεις των FDP και της Αστυνομίας στην Μπαλμπόα) πριν τις 07.00 και στη συνέχεια παρείχε βοήθεια στην TF «Gartor».
Η αποστολή της TF «Gartor» ήταν η κατάληψη της Λα Κομαντανθία, του αρχηγείου των FDP στο νότιο τμήμα της πόλης του Παναμά. Το τακτικό συγκρότημα υποχρεώθηκε να ξεκινήσει στις 00.45,15 λεπτά νωρίτερα από την προκαθορισμένη ώρα, όταν μια εχθρική δύναμη άνοιξε πυρ στην αεροπορική βάση, καθώς αντι- λήφθηκε την αμερικανική κινητοποίηση. Δύο τεθωρακισμένα μεταφοράς προσωπικού Μ113Α3 ακινητοποιή- θηκαν από RPG, με αποτέλεσμα δύο νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Ωστόσο, η TF «Gartor» διέσχισε με ταχύτητα τους δρόμους της πόλης του Παναμά και στις 03.30 είχε καταφέρει να απομονώσει τη Λα Κομαντανθία. Πολυβόλα, ελαφρά αντιαρματικά, όλμοι, βλήματα 152 mm από τα πυροβόλα τεσσάρων αρμάτων Sheridan και 25 mm από τα όπλα των ελαφρών τεθωρακισμένων οχημάτων, βλήματα 30 mm και πύραυλοι AGM-114 Hellfire από τα μαχητικά ελικόπτερα ΑΗ-64 Apache (στην πρώτη επιχειρησιακή τους εμφάνιση) και 20 mm, 40 mm και 105 mm από τα πυροβόλα των AC-130 μετέτρεψαν τον στόχο σε κόλαση φωτιάς. Ομως οι αμυνόμενοι συνέχισαν να αντιστέκονται, ανταποδίδοντας τα πυρά, από το κύριο συγκρότημα και από τα γειτονικά κτίρια. Μια προσπάθειά τους να διαφύγουν από τον κλοιό απέτυχε. Νωρίς το απόγευμα, ο Λόχος C του 3/75 Τάγματος Ρέηντζερ στάλθηκε για ενίσχυση και ανέλαβε να εκκαθαρίσει το κεντρικό κτίριο, ενώ ο Λόχος C του 1/508 Τάγματος ανέλαβε τα υπόλοιπα κτίρια. Στις16.00 εξαπολύθηκε η τελική επίθεση. Αμερικανοί στρατιώτες παραβίασαν τον περιμετρικό τοίχο με δύο ειδ ι
Μ έλη ενός Τάγματος Αξιοπρέπειας παρελαύνουν στην πόλη του Παναμά. Ο οπλισμός τους περιλαμβάνει ταϊβανέζικα τυφέκια Τ-65 διαμετρήματος 5,56 mm, βελγικά πολυβόλα FN MAG 7,62 mm και ανατολικογερμ α- νικά τυφέκια εφόδου MPiKMS- 72 7,62 mm.
κά εκρηκτικά βάρους 18 kg και στη συνέχεια εφόρμη- σαν. Η αποστολή ολοκληρώθηκε στις 17.30, με πολλές απώλειες για τους άνδρες των FDP.
Λόγω της έναρξης των επιχειρήσεων για το TF «Bayonet» 15 λεπτά νωρίτερα, τα ελικόπτερα που θα μετέφεραν το TF «Red Devil» στον στόχο του, το Φορτ Αμαδόρ, δεν ήταν έτοιμα για να απογειωθούν. Δύο διμοιρίες κινήθηκαν με φορτηγά ως την είσοδο του Φορτ Αμαδόρ και απέτρεψαν την έξοδο των εχθρικών δυνάμεων. Η υπόλοιπη δύναμη του TF «Red Devil» εισέβαλε με ελικόπτερα στις 01.00, σύμφωνα με το σχέδιο. Ο 5ος Λόχος Πεζικού των FDP υποδέχθηκε τους Αμερικανούς με σφοδρά πυρά, όμως, μισή ώρα αργότερα, ο στρατώνας είχε περικυκλωθεί και ο γειτονικός αμερικανικός οικισμός ήταν ασφαλής. Οι Αμερικανοί ανακοίνωσαν με μεγάφωνα τους όρους παράδοσης, όμως οι άνδρες του 5ου Λόχου δεν παραδόθηκαν. Η μάχη συ- νεχίσθηκε ως τις 16.45 όταν 141 υπερασπιστές κατέθεσαν τα όπλα τους. Το Φορτ Αμαδόρ ήταν η τελευταία στρατιωτική βάση των FDP που έπεσε σε αμερικανικά χέρια.
ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «SEMPER FIDELIS»
Ο Λόχος Ασφαλείας (Marine Corps Security Force Company) ήταν η μόνη δύναμη των Αμερικανών Πεζοναυτών στον Παναμά πριν από την όξυνση των σχέσεων των δύο κρατών. Κατά την επιχείρηση «Nimrod Dancer», ένα στοιχείο διοίκησης, το 3/6 Τάγμα Πεζοναυ
Μονάδα αποκατάστασης
της τάξης των FDP
χρησιμοποιεί όχημα με
εκτοξευ τήρ α νερού σε
διαδήλωση.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 171
01 ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΗΜΕΡΕΣ
τών (2η Μεραρχία Πεζοναυτών) και μονάδες υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της Αντιτρομοκρατικής Διμοιρίας του 1ου Στόλου [1st Fleet Antiterrorist Security Team (FAST) Platoon] αναπτύχθηκαν στον Παναμά και μεθοδικά εκτέλεσαν δοκιμές και τελειοποίησαν το επιχειρησιακό τους σχέδιο. Οι αποστολές τους άρχισαν στις 01.00 της 20ής Δεκεμβρίου, και την πρώτη ημέρα κατάφεραν να εξασφαλίσουν τη ναυτική βάση Ρό- ντμαν, την αποθήκη πυρομαχικών του Ναυτικού, την αεροπορική βάση Χάουαρντ, το συγκρότημα πετρελαιο- δεξαμενών στο Αραχάν, τον ραδιοφωνικό σταθμό DNTT No 2 και άλλες μικρότερες εγκαταστάσεις. Εστησαν οδοφράγματα στον Διαμερικανικό αυτοκινητόδρομο και εξασφάλισαν εγκαταστάσεις των FDP στην περιοχή ανατολικά της εισόδου της διώρυγας στον Ειρηνικό ωκεανό. Την επόμενη ημέρα (21 Δεκεμβρίου), στοιχεία της δύναμης κατέλαβαν το διοικητήριο της 10ης Στρατιωτικής Περιφέρειας στη Λα Χορέρα (25 χλμ. δυτικά της διώρυγας). Ο 534 Λόχος Στρατονομίας (της 16ης Ταξιαρχίας Στρατονομίας του Στρατού) αποσπασμένος στο TF «Semper Fidelis», λειτουργούσε ένα σημείο συγκέντρωσης αιχμαλώτων, από όπου πέρασαν περισσότερα από 1.000 μέλη των FDP, και εκτελούσε περιπολίες.
Μετά την εξασφάλιση των πρωταρχικών τους στόχων, οι μονάδες της επιχείρησης «Just Cause» διεξήγα- γαν μια σειρά συμπληρωματικών επιχειρήσεων. Μονάδες των ρέηντζερ εκτέλεσαν αναγνώριση μάχης ως το Σέρο Αθούλ για να καταδιώξουν μέλη των PDF και ενί- σχυσαν τη φρουρά της αμερικανικής πρεσβείας.
Κατά τις ημέρες που ακολούθησαν, το σημαντικότερο μέρος των Ειδικών Δυνάμεων αναπτύχθηκε στις απομακρυσμένες επαρχίες για να εξουδετερώσει τις φρουρές των PDF και να θέσει υπό τον έλεγχό του τα διοικητήρια των στρατιωτικών περιφερειών. Τυπικά, ένας λόχος ειδικών δυνάμεων μεταφερόταν με ελικόπτερα στο τοπικό αεροδρόμιο μιας πόλης. Ο επικεφαλής αξιωματικός καλούσε στο τηλέφωνο τον διοικητή της φρουράς (οι περισσότεροι άνδρες του 3/7 ΣΕΔ(Α) μιλούσαν ισπανικά) και του ζητούσε να παρουσιαστεί στο αεροδρόμιο για να συζητήσουν τους όρους παράδοσης (συγκέντρωση των όπλων και παράταξη της δύναμης PDF στον χώρο παρελάσεων). Οι άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων ερευνούσαν τους χώρους του στρατοπέδου και κατέγραφαν τους άνδρες της φρουράς. Ενας λόχος της 7ης ΜΠ βρισκόταν σε ετοιμότητα και μεταφερόταν αεροπορικώς για να αναλάβει τη φρούρηση, να επιβάλει τον νόμο και την τάξη, αλλά και να αποτρέψει λεηλασίες και πράξεις αντεκδίκησης από τους πολίτες εναντίον των ανδρών των PDF. Μία Ομά- δα-Α των Ειδικών Δυνάμεων παρέμενε μαζί με τους άνδρες του λόχου πεζικού για διερμηνεία και για να παρέχει ιατρική αλλά και κάθε είδους βοήθεια στον τοπικό πληθυσμό.
Στοιχεία των Ειδικών Δυνάμεων μαζί με ομάδες SEAL ερεύνησαν τα κτίρια διοίκησης των PDF, τις κατοικίες του Νοριέγκα και άλλα σημεία όπου ήταν γνωστό ότι σύχναζε ο τελευταίος. Η αιχμαλώτιση του Νοριέγκα ήταν δευτερεύουσας σημασίας για τον στρατηγό Οέρμαν, ωστόσο αμερικανικές δυνάμεις είχαν αποκλείσει τις προσβάσεις σε πρεσβείες φιλικών χωρών. Ο Νοριέγκα, όμως, αντέδρασε απροσδόκητα: την παραμονή των Χριστουγέννων ζήτησε άσυλο από τον απο- στολικό νούντσιο, διαπιστευμένο αντιπρόσωπο του πάπα, μονσινιόρ Χοζέ Σεμπαστιάν Λαμπόα. Την ίδια ημέρα ο στρατηγός Θέρμαν ενημερώθηκε για το γεγονός και απέστειλε μια δύναμη προκειμένου να αποκλείσει το κτίριο. Αμέσως άρχισαν διαπραγματεύσεις για την παράδοση του Νοριέγκα, οι οποίες διήρκεσαν δέκα ημέρες. Στις 3 Ιανουαρίου, ο τελευταίος αποφάσισε να παραδοθεί, όταν του κατέστη σαφές ότι το πλήθος των εξοργισμένων πολιτών που συγκεντρωνόταν έξω από τη Νουντσιατούρα δεν ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί και ο Λαμπόα τον ενημέρωσε ότι την επόμενη ημέρα θα ήρε τη διπλωματική ασυλία που του παρείχε. Ο Νοριέγκα παραδόθηκε σε πράκτορες της αμερικανικής Διεύθυνσης Ναρκωτικών (Drug Enforcement Administration - DEA). Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο πρόεδρος Μπούς ανακοίνωσε την επίτευξη όλων των στόχων της επιχείρησης «Just Cause». Τυπικά, η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 18.00 στις 11 Ιανουαρίου, με περίπου 500 νεκρούς (300 των FDP και 200 πολίτες) και δεκάδες τραυματίες. Οι Αμερικανικές απώλειες ανήλθαν σε 23 νεκρούς και 322 τραυματίες.
Σοβιετικής κατασκευής τετράκαννο αντιαεροπορικό πολυβόλο ZPU-4 διαμετρήματος 14,5 mm του 2ου Τάγματος «Paz».
Ανδρες μονάδας υποστήριξης της 10ης Στρατιω τικής Π εριφ έρειας (φέρουν στον ώμο επίρραμμα «W aZ O N A ») με φαιοπράσινες στολές και αμερικανικά κράνη Μ1.
7 2 I ΣΤ ΡΑ ΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ Τ ΟΡΙ Α
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΣτον Παναμά, οι νικητές των εκλογών του Μάί'ου
1989 σχημάτισαν τη νέα κυβέρνηση. Ηδη, λίγες ημέρες μετά την έναρξη των επιχειρήσεων, η JTFSO είχε ανα- λάβει την εκπαίδευση των Δημόσιων Δυνάμεων του Παναμά που θα αντικαθιστούσαν την Αστυνομία.
Η επιτυχής έκβαση της επιχείρησης «Just Cause» ο- φείλετα ι κατά κύριο λόγο στην ήδη ισχυρή παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στον Παναμά πριν από την έναρξη των εχθροπραξιών. Σημαντική επίπτωση είχαν οι νομοθετικές ρυθμίσεις του νόμου Γκολντουώτερ-Νί- κολς (Goldwater-Nichols DoD Reorganization Act) του 1986, επακόλουθα των οποίων ήταν η μεταφορά της ευθύνης για τον σχεδίασμά ενδεχόμενης εισβολής στον Παναμά από την ανώτατη διοίκηση στους στρατηγούς Θέρμαν και Στίνερ και η εξέλιξη του αρχηγού του JCS σε στρατιωτικό σύμβουλο του προέδρου, των υπουργών Αμυνας και Εξωτερικών και του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας (αντί του συλλογικού οργάνου), διευκολύνοντας ιδιαίτερα τη στρατιωτική-πολιτική συνεργασία στο ανώτατο επίπεδο. Οι ρέηντζερ με τα πληρώματα των αεροσκαφών συνεργάστηκαν αποτελεσματικά, όπως και οι ειδικές δυνάμεις των τριών κλάδων μεταξύ τους. Σημαντική συνεισφορά στην επιτυχή έκβαση είχαν επίσης οι ειδικοί των ψυχολογικών επιχειρήσεων και των πολιτικών υποθέσεων, η ακρίβεια των τακτικών πληροφοριών και οι καλά συντονισμένες ενέργειες των μονάδων υποστήριξης.
Λίγους μήνες αργότερα, τα επιτελεία που συμμετείχαν στην Επιχείρηση «Just Cause» εφάρμοσαν τα μαθήματα διοίκησης, ανάπτυξης μονάδων υποστήριξης και τακτικής εκπαίδευσης στη Σαουδική Αραβία, κατά την επιχείρηση «Desert Shield».Ε3
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Η Νότια Δ ιοίκηση (US Southern Command - USSOUTHCOM) είνα ι δ ιακλαδικός σχηματισμός, υπεύθυνος για την επίβλεψη στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Λατινική Αμερική, όπως η άμυνα της διώρυγας και η εκτέλεση αποστολών εκπαίδευσης , παροχής συμβούλων και πολιτικής υποστήριξης. Είχε την έδρα της στο Κουέρυ Χάιτς της πόλης του Παναμά (σήμερα εδρ εύε ι στο Μαϊάμι).2. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι περίπου 700 γυναίκες υπηρετούσαν σε μονάδες υποστήριξης και μ ερ ικές έλαβαν ενεργό μέρος σε μάχη.3. Κάθε τάγμα Ειδικών Δυνάμεων συνίστατο από ένα
στοιχείο διοίκησης, γνωστό ως Ομάδα C (C-Team), και τρ εις λόχους, καθένας από τους οποίους αποτελείτο από ένα στο ιχείο δ ιο ίκησης (Ομάδα Β) και έξ ι 12μελείς Ομάδες Α.4. Σε καιρό ειρήνης, οι εκπα ιδευτικές πτώσεις γίνονται από ύψος 380 μ. Οι ρέηντζερ εκτελούν εκπα ιδευτικές ρ ίψ εις από 180 μ., καθώς η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας των ΗΠΑ απαγορεύει πτώσεις από χαμηλότερο ύψος. Σε μ ια νυκτερινή ρίψη ενός τάγματος με πλήρη εξάρτυση δεν τραυματίζονται περισσότεροι από τρ ε ις άνδρες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Bahmanyar, Mir: US NAVY SEALs, Osprey Publishing, Oxford, 2005.(2) Cole, Ronald: OPERATION JUST CAUSE - PANAMA, Joint History Office, Office o f the Chairman of the Joint Chiefs o f Staff, Washington, DC, 1995.(3) H uff IV, William: THE UNITED STATES 1989 MILITARY INTERVENTION IN PANAMA: A JUST CAUSE? (thesis), Faculty o f the Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College, 2002.(4) Ratcliff, Ronald: PANAMA - THE ENDURING CRISIS 1985-1989, Air University (http://www.au.af.mil/au/).(5) Reynolds, Lt. Col. Nicholas, USMCR: JUST CAUSE - MARINE OPERATIONS IN PANAMA 1988-1990, History and Museums Division Headquarters, USMC, Washington, D.C., 1996.(6) Rottman, Gordon: PANAMA 1989-90, Osprey Publishing, London, 1991.(7) Rottman, Gordon & Zgonnik, Dmitriy: JUST CAUSE - INTERVENTION IN PANAMA 1989-90, Concord Publications, Hong Kong, 2007.(8) Yates, Dr. Lawrence: OPERATION JUST CAUSE IN PANAMA CITY, DECEMBER 1 9 8 9 -BLOCK BY BLOCK, THE CHALLENGES O F URBAN OPERATIONS, US Army Command and General S ta ff College Press, Fort Leavenworth, Kansas, 2003.(9) Yates, Lawrence: THE U.S. MILITARY INTERVENTION IN PANAMA - ORIGINS, PLANNING, AND CRISIS MANAGEMENT JUNE 1987-DECEMBER 1989, (CMH-Pub 55-1-1), Center o f M ilitary History, U.S. Army, Washington D.C., 2008.(10) Westwell, Ian: US RANGERS «LEADING THE WAY», Ian Allan publishing, Hersham, Surrey, 2003.
To κτίριο της «Λα Κομαντανθία» με εμφανή τα πολυάριθμα πλήγματα από βλήματα κάθε διαμετρήματος.
Τα AC-130H Spectre προσέφεραν πολύτιμη βοήθεια κατά τις επιχειρήσεις στον Παναμά.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 7 3
. .
lim JU lS]JjTiUU 4 JU Jjji., iJ3 JJJ I 77LüUJUJJUijJUJJ JJk iJJJUÜ JLU7 i\ÜJJ7U]LD7 1ujjj h w i jj Ijjiijjiij mmmmi- m ' m'mlm m m m m l j iMm m it % »* * jjuui w Ä p j l j · jjuü mz D Ä 1 m ■
• 7ü (i'h 'm m j j h f e i ^ i l m\ ♦ A
, ΰϋέυ/ΐϊ Üiliij JJJU. JU UiUJU7JJiiL|iiijJu.L)JJ]JU - ΆΓ* Ϊ^ Μ Μ ^ Μ φ ^χ Xüj - 1i m jüvjtü'/jjiy ujjuijjuujujj uujju jüjv " jjpujjfij7 uw:’Ai ü'/piljjfj^yij \ t
U7üAlUJ Uy JjJji 2 Ißt 70UU- LJJU7 JJ h\m\i.
Αργυρό αθηναϊκό τετράδραχμο (480-420 π.Χ.).
uaJyύyTiiuύ!?τυύυuumjum • - » s - I B M us liüjius ϊ ψ m wubjM ‘m .............
· * ■ ·
Οι ποϋεμικέα και ΟιπΠωμαπκ επιχξίρήοεκ Ιικό Αιγαία
Σ Τ Ρ Α Τ ί η Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 1 7 5
τελική, συντριπτική ήττα των Αθηναίων στη Σικελία (413 π.Χ.) υπήρξε κορυφαία στιγμή στην πορεία του αδελφοκτόνου ελληνικού πολέμου που ε ί
χε αρχίσει 18 χρόνια νωρίτερα (431 π.Χ.). Οι στρατιωτικές δυνάμεις, οι οικονομικοί πόροι της αθηναϊκής πολιτείας, οι δυνατότητες επιστράτευσης μαχητών και εξασφάλισης πόρων από τους συμμάχους και προπάντων, το συλλογικό ηθικό της πόλης της Παλλάδας, υπέστησαν ένα ισχυρότατο πλήγμα. Οι ακριβείς αριθμοί δεν είναι γνωστοί, αλλά προσεγγιστικά υπολογίζεται ότι η αθηναϊκή πολιτεία έχασε 53.000 άνδρες, ανάμεσά τους και μερικούς από τους πλέον εμπειροπόλεμους, όπως τους στρατηγούς Δημοσθένη και Ευρυμέδωνα, 209 πολεμικά πλοία και τεράστια ποσότητα εφοδίων. Για να γίνει κατανοητό το βάρος των παραπάνω αριθμών, σημειώνουμε ότι το έτος 415 π.Χ., κατά το ξεκίνημα δηλαδή της υπερπόντιας εκστρατείας, η Αθήνα υπολογίζεται ότι δ ιέθετε συνολικά 10-11.000 οπλίτες, εκ των οποίων χάθηκαν οι 3.500, δηλαδή το 1/3 της δύναμής της. Επιπλέον, χάθηκαν 151 αθηναϊκά πλοία με τα πληρώματά τους (περίπου 30.000 ναυτικοί, Αθηναίοι και σύμμαχοι), αριθμός άνω του μισού της συνολικής δύναμης της πόλης. Οι σύμμαχοι είχαν πληγεί, άλλος περισσότερο (π.χ. Χίος) και άλλος λιγότε- ρο, ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής τους στην εκστρατεία.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν πλέον ότι οι βάσεις της ισχύος της Αθήνας, δηλαδή καταρχήν η ναυτική της ικανότητα και δευτερευόντω ς η οικονομική της ευρωστία, είχαν πληγεί ανεπανόρθωτα. Το δραματικό γεγονός έγινε σύντομα γνωστό σε όλους τους Ελληνες και, μετά την αρχική κατάπληξη, πυροδότησε σοβαρές πολιτικές εξελίξεις. Οι δυσαρεστημένοι σύμμαχοι των Αθηναίων δρομολόγησαν την αποστασία τους, ενώ οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών ενθαρ-
Τετράδραχμο της Χίου.
ρύνθηκαν και κινητοποιήθηκαν εκ νέου προκειμένου να δοθεί ένα οριστικό τ έ λος στην αναμέτρηση, το οποίο δεν φαινόταν πλέον τόσο μακρινό. Οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες κατανόησαν τη μοναδική ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν και ενέ- τειναν τις προσπάθειές τους για υποκίνηση αποστασιών από την Αθήνα και προπάντων, για εξασφάλιση οικονομικών πόρων, ώστε να αναλάβουν νέες εκ στρατείες.
Μια ισχυρή πολιτεία, όμως, διακρίνε- τα ι όχι μόνο από τα επ ιτεύγματά της στις περιόδους ακμής, αλλά, κυρίως, από τον τρόπο που αντιδρά στις δυσκολίες. Η Αθήνα, λοιπόν, παρά το τεράστιο μέγεθος της καταστροφής και την επακόλουθη δραματική μείωση των δυνάμεών της, παρά την εγκατάσταση Σπαρτιατών στη Δεκέλεια και τη διαρκή ενόχληση που συνεπαγόταν, παρά τη στέρηση πολλών συμμάχων, την οξύτατη επιδείνωση των οικονομικών της πόλης, την αρχική απαισιοδοξία που προκάλεσε η είδηση της πανωλεθρίας, απέδειξε ότι δεν είχε χάσει ούτε το υψηλό της φρόνημα ούτε τη μαχητική της ικανότητα. Οι ηγέτες της πόλης, σε αγαστή σύμπνοια με την πλει-
οψηφία της συνέλευσης των πολιτών, στις κρίσιμες εκείνες στιγμές μπόρεσαν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και στη συνέχεια, με ρεαλιστική εκτίμηση, αφενός επεσήμαναν ορθά τους τομείς στρατηγικής σημασίας που όφει- λαν να υπερασπιστούν και, αφετέρου, χάραξαν τους βασικούς άξονες της νέας στρατηγικής τους. Βασικός σκοπός ήταν πλέον η υπεράσπιση του θα
λάσσιου κράτους των Αθηνών, που εκτεινόταν σε ολόκληρο το Αιγαίο πέλα
γος, στα πολλά νησιά και στα γειτονικά τους παράλια. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν επίσης η προστασία των εμπορικών γραμμών, οι οποίες, από τον Εύξεινο πόντο, μέσω των στενών και του Ελλησπόντου, έφθανε στην Αττική. Σε αυτές τις θαλάσσιες γραμμές διακινείτο το σύνολο σχεδόν των αθηναϊκών εμπορευμάτων προς τις περιοχές του Ευξείνου (ελληνικές πόλεις του Πόντου, βαρβαρικές χώρες όπως η Σκυθία κλπ.) και αντίστροφα, κατέφθαναν στην Αθήνα τα σιτηρά της εύφορης σκυθικής πεδιάδας (σημ. Ουκρανίας). Με αυτά τα σιτηρά τρεφόταν ολόκληρη η πόλη, η οποία ούτε τον καιρό ειρήνης δεν δ ιέθετε επαρκή δική της παραγωγή, πόσο μάλλον όταν οι Σπαρτιάτες από τη Δεκέλεια παρεμπόδιζαν τις καλλιέργειες στα Μεσόγεια.
ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ (413/412 Π.Χ )
Οι ηγέτες της Σπάρτης, παρά τις ευνοϊκές πολεμικές εξελίξεις του χειμώνα του 413/412 π.Χ.. κατανοούσαν την άμεση ανάγκη εξεύρεσης οικονομικών πόρων, ώστε να χρηματοδοτήσουν τις απαι- τούμενες νέες επιχειρήσεις κατά των πληγωμένων αντιπάλων τους. Σε μια πρώτη συμφωνία με τους βασικούς συμμάχους τους (Κορίνθιους, Βοιωτούς, Λευκάδιους κ.ά.), αποφάσισαν τη γρήγορη ναυπήγηση νέων πλοίων, ώστε να μπορέσουν να παρέμβουν δυναμικά στο νέο θέατρο του πολέμου, όπως πίστευαν, δηλαδή στο αρχιπέλαγος του Αιγαίου, όπου βρίσκονταν τα θεμέλια της αθηναϊκής ισχύος!
Αυτή, όμως, η συμφωνία δεν επέλυε το μείζον πρόβλημα των Πελοποννη- σίων, που δεν ήταν άλλο από το οικονομικό. Εκείνη την εποχή, και κάτω από την πίεση των εξελίξεων, οι Σπαρτιάτες επανεξέτασαν τις παλαιές προτάσεις των Περσών για συμμαχία. Οι τελευταίο ι, πα
® Οι Βάσεις της ισχύος της Αθήνας, δηλαδή καταρχήν η ναυτική της ικανότητα και δευτερευόντως η οικονομική της ευρωστία, είχαν πληγεί ανεπανόρθωτα. 5
7 6 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A
Σκηνή σύγκρουσης αντίπαλων παρατάξεων οπλιτών έξω από πόλη. Οι οπλίτες αριστερά υποστηρίζονται από το ξό τες . Ολοι φέρουν μακρείς χιτώ νες και λινούς δερμάτινους θώ ρακες, ενώ ένας οπλίτης δ ια θ έτε ι και δερμάτινη ποδιά στην ασπίδα του. Τμήμα ανάγλυφης ζωφόρου από το Μ νημείο των Νηρηίδων στη Λυκία (τέλη 5οu αι. π.Χ.) (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).
ρακολουθούσαν συνεχώς την κατάσταση στην Ελλάδα και φρόντιζαν, δια των διοικητών των συνοριακών επαρχιών τους (σατραπών της Ιωνίας και Φρυγίας), να κρατούν διαρκώς ανοικτούς τους δ ιαύλους επικοινωνίας με τις μεγάλες ελληνικές δυνάμεις. Διαβλέποντας, λοιπόν, και οι Πέρσες την ευκαιρία που παρουσιαζόταν μετά την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία, προσέγγισαν κα- ταρχήν τις διάφορες ελληνικές πόλεις των παραλίων της Ιωνίας, τις οποίες ε ίχαν κατά το παρελθόν απελευθερώσει οι Αθηναίοι και τις είχαν υπαγάγει στη συμ- μαχία τους. Ο πονηρός και ιδιαίτερα δραστήριος σατράπης της (περσικής) Ιωνίας (με έδρα τις Σάρδεις) Τισσαφέρνης ιδίως, όχι μόνο ήλθε σε συμφωνία με τους ολιγαρχικούς των πόλεων της Ερυθραίας και της Χίου, μίας εκ των σημαντικότερων πόλεων της περιοχής, αλλά μαζί τους έστειλε πρέσβεις προς τη Σπάρτη, για να την παρακινήσει σε σύναψη ευρύτερης συμφωνίας μεταξύ τους. Σε παράλληλο δρόμο κινήθηκε και ο άλλος Πέρσης σατράπης, της Φρυγίας (με έδρα το Δασκύλιο στην Προποντίδα) Φαρνάβαζος. Αυτός, αφού ήλθε σε συμφωνία με τις ελληνικές πόλεις των παραλίων του Ελλησπόντου, έστειλε με τη σειρά του πρέσβεις (τους Ελληνες Καλ- λίγειτο τον Μεγαρέα και Τιμαγόρα τον Κυζικηνό) προς τους εφόρους της Σπάρτης για να καταθέσει μια παρόμοια πρόταση με αυτήν του ομολόγου του.
Οι δύο πρεσβείες συναντήθηκαν στη Σπάρτη, όπου έλαβε χώρα μια παράξενη διπλωματική μάχη μεταξύ τους, με δια- κύβευμα την προτεραιότητα των μελλο
ντικών επιχειρήσεων των Πελοποννη- σίων. Ατυχώς για την ελληνική εθνική υπόθεση, οι Σπαρτιάτες ενέδωσαν στη σκοπιμότητα της αντιπαράθεσης με τους Αθηναίους και κατόπιν σύντομων και όχι ιδια ίτερα διεξοδικών διαπραγματεύσεων, υπέγραψαν συνθήκη με τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Β'. Στη συνθήκη αυτή, όπως μας την παραδίδει ο Θουκυδίδης, οριζόταν ότι «όση χώρα και όσες πόλεις είχε ο βασιλιάς ή οι πρόγονοί του θα ανήκουν στον βασιλιά. Ο βασιλιάς και οι Λακεδαιμόνιοι με τους συμμάχους των θα εμποδίζουν τους Αθηναίους να λαμβάνουν από τις πόλεις αυτές χρήματα ή οποιοδήποτε άλλο αγαθό. Ο βασιλιάς και οι Λακεδαιμόνιοι με τους συμμάχους τους θα διεξαγάγουν από κοινού τον πόλεμο εναντίον των Αθηναίων. Κατάπαυση του πολέμου εναντίον των Αθηναίων δεν θα επιτρέπεται, παρά μόνο ύστερα από κοινή απόφαση του βασιλιά, των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Σε περίπτωση που κάποιοι αποστατήσουν από τον βασιλιά, αυτοί θα είναι εχθροί και των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Αν, πάλι, κάποιοι αποστατήσουν από τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους, αυτοί θα είναι εχθροί και του βασιλιά».
Η πρώτη αυτή συμφωνία που υπέγραφε ελληνικό κράτος με την Περσική Αυτοκρατορία (36 μόλις χρόνια μετά τη συνθήκη του Καλλία και την κατάπαυση των εχθροπραξιών των Μηδικών πολέμων, το 448 π.Χ.) και με την οποία αναγνωριζόταν η περσική κυριαρχία σε πόλεις και περιοχές της Ιωνίας από τις οποίες είχε αποτιναχθεί με τους ένδο
ξους αγώνες των ενωμένων Ελλήνων υπό τους Λεωτυχίδη, Ξάνθιππο και (προπάντων) Κίμωνα, δεν μπορεί παρά να α- ποτελεί όνειδος για τη Σπάρτη και την πολιτική της. Το ίδιο ίσχυε, βέβαια, και για τους συμμάχους της, οι οποίοι, παρό- τ ι δεν φαίνεται να συνεισέφεραν στην επίτευξή της, δεν αντιτάχθηκαν όταν την πληροφορήθηκαν. Ο πολιτικός αμοραλισμός μαζί με τη «ρεαλιστική» αξιολόγηση της πολιτικής, επικρατούσαν πλήρως της ηθικής και συνετής αντίληψης των διακρατικών θεμάτων. Και το χειρότερο, η τοπική ιδ ιοτέλεια επικρατούσε της εθνικού συμφέροντος, όσο χαλαρή έννοια κι αν είχε αυτό εκείνη την εποχή. Αυτές ήταν οι επιλογές των απογόνων όσων είχαν φονευθεί στις Θερμοπύλες α- γωνιζόμενοι υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων...
Λίγο πριν συναφθούν οι συμφωνίες μεταξύ των Σπαρτιατών και του Πέρση βασιλιά, οι πρώτες μοίρες του πελοπον- νησιακού στόλου, που προορίζονταν να πλεύσουν στο ανατολικό Αιγαίο για να υποκινήσουν και να υποστηρίξουν αποστασίες κατά των Αθηναίων, συγκεντρώθηκαν στην Κόρινθο και, από εκεί, μέσω της διόλκου, μεταφέρθηκαν στις Κεγ- χρεές, το κορινθιακό λιμάνι στον Σαρω- νικό. Εκεί όμως καθυστέρησαν τον απόπλου τους, λόγω της συμμετοχής των Κορινθίων στους αγώνες των Ισθμιων, οπότε, όταν αυτοί ξεκίνησαν, οι Αθηναίοι (οι οποίοι επίσης συμμετείχαν με αθλητές ή ως θεατές στα Ισθμια), είχαν πλη- ροφορηθεί αρκετά σχετικά με την αποστολή των αντιπάλων τους. Οταν, λοιπόν, τα 21 πελοποννησιακά πλοία υπό τη
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 7 7
Αποψη του Θ εάτρου της Μ ιλήτου, όπως σώ ζεται σήμερα.
διοίκηση του Αλκαμένη προσπάθησαν να κατευθυνθούν στο Αιγαίο, ισάριθμα αθηναϊκά τα προσέγγισαν και τα ανάγκασαν, χωρίς να συγκρουστούν, να επανέλ- θουν στις Κεγχρεές. Λίγο αργότερα, οι Αθηναίοι έλαβαν ενίσχυση αυξάνοντας τον αριθμό των πλοίων τους σε 37, γεγονός που φόβισε τους Πελοποννησίους, οι οποίοι εγκατέλειψαν βιαστικά τις Κεγ- χρεές και κατέφυγαν νοτιότερα, σε ένα έρημο λιμάνι της Επιδαύρου, το Σπεί- ραιο. Εκεί αποκλείστηκαν από τα αθηναϊκά πλοία, τα οποία τους προξένησαν αρκετές ζημιές. Οι Πελοποννήσιοι, οι οποίοι έχασαν κατά τη σύγκρουση και τον δ ιοικητή τους Αλκαμένη, μετέφεραν τα πλοία που τους απέμειναν στην ξηρά, φρουρώντας τα με δυνάμεις πεζικού για να τα διασώσουν.
Η περίσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη, αφού φαινόταν να αποτυγχάνει εν τη γενέσει της η σπαρτιατική προσπάθεια κυριαρχίας στο Αιγαίο, την καρδιά της αντίπαλης δύναμης. Οι Σπαρτιάτες ηγέτες μάλλον αποκαρδιώθηκαν και διέταξαν την αναβολή του πλου των πέντε πλοίων που οι ίδιοι είχαν ετοιμάσει για να στεί- λουν στη Χίο, σε εφαρμογή των συμφω-
νηθέντων με τους Χίους και τον Τισσα- φέρνη. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτός που τους ενθάρρυνε και επανέφερε το μαχητικό τους πνεύμα ήταν ο Αθηναίος εξόριστος Αλκιβιάδης, που βρισκόταν από το 415 π.Χ. κοντά τους... Ανακτώντας την α- ποφασιστικότητά τους, διέταξαν τόσο τον απόπλου των πέντε πλοίων -ορίζοντας μάλιστα επικεφαλής, μαζί με τον Σπαρτιάτη Χαλκιδέα, και τον Αλκιβιάδη- όσο και την ενίσχυση των αποκλεισμένων στο Σπείραιο.
Η μικρή μοίρα των Λακεδαιμονίων έ- φθασε στη Χίο και, παρά το ασήμαντο μέγεθος της, είχε καταλυτική επίδραση στις εξελίξεις: η ισχυρή Χίος αποστάτη- σε από την αθηναϊκή αρχή και την ακολούθησαν άμεσα η (σημαντική) Εφεσος, οι Κλαζομενές και οι πόλεις της χερσονήσου Ερυθραίας. Ο πόλεμος στις ανατολικές ακτές του Αιγαίου βρισκόταν στο αποκορύφωμά του και προβλεπόταν σκληρός, καθότι και άλλες πόλεις προετοίμαζαν την αποστασία τους.
Οι Αθηναίοι, πληροφορούμενοι τα δυσάρεστα νέα, τα οποία ωστόσο μάλλον ανέμεναν, έστειλαν αμέσως μια μικρή μοίρα υπό τον Στρομβιχίδη, προκειμένου
να προλάβει άλλες αποστασίες και, ενεργώντας με αποφασιστικότητα, συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν το αποθεματι- κό της πόλης -τα 1.000 τάλαντα που φυλάσσονταν στην Ακρόπολη για έκτακτη ανάγκη- για να ναυπηγήσουν αρκετά νέα πλοία. Ο Στρομβιχίδης έπλευσε στην Ιωνία, αλλά εκε ί συνάντησε ένα κύμα αντίδρασης και εξεγέρσεων, με αποτέλεσμα να μη καταφέρει να αποτρέψει την αποστασία της ισχυρής Μιλήτου και της Τέω. Ο Αθηναίος διοικητής, πάντως, δεν αποθαρρύνθηκε, εγκατέστησε το ορμητήριό του στη νήσο Λάδη (όπου οι Πέρσες εί-
Η ονομαζόμενη «ιωνική στοά της αρχαίας Μ ιλήτου.
78 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
__________________
O'Tttf
4y K|»Ato
ΦΡΥΓΙΑ
Μυτιλήνη Κύμη Σάρδεις
ΙΩΝΙΑ
Κ ό - ρ , ν θ ο ^ ^ · '
Λ * » >Σπάρτη
Yya Ερυθρές · φώκαια ^ Χ ίο ς · KXc ζο μκνές
* ^ ω(’ ,Εφεσος
'"•■h ιύνοςΚως · Κνίδος *
ο S j rQ,
• Κάμειρος Ρόδος * Λίνδος
) ------- Ι ^ Λ
Η μητροττολιτική Ελλάδα, το Αιγαίο και οι πόλεις της Ιωνίας τον 5ο αι. π.Χ.
χαν νικήσει των στόλο των επαναστατη- μένων Ιώνων το 494 π.Χ.) και από εκεί, προσπαθούσε να στηρίξει τα φιλοαθη- ναϊκά καθεστώτα.
Η συνέχεια ήταν κάπως απρόβλεπτη. Στη μεν Ιωνία, όπου φούντωνε ο άνεμος της αποστασίας και η κατάσταση διαγραφόταν πολύ αρνητική για την Αθήνα, έφθασε έτερος Αθηναίος ναύαρχος, ο Διομέδων, με 16 τρ ιήρεις και αφού συνενώθηκε με τις δυνάμεις του Στρομβι- χίδη, ανέλαβε τη γενική διοίκηση. Υπό τη δραστήρια ηγεσία του, ολόκληρη η Σάμος και οι πόλεις της αποφάσισαν να παραμείνουν στην αθηναϊκή συμμαχία, προσφέροντας ένα σημαντικό πλεονέκτημα (βάσεις γ ια τον στόλο, φ ιλικές περιοχές, μαχητές κλπ.) σε αυτήν. Οι Αθηναίοι, εκτιμώντας τη στάση των Σα- μίων, τους αναγνώρισαν καθεστώς αυτονομίας.
Στην περιοχή του Σαρωνικού όμως, όπου το πλεονέκτημα το είχαν οι Αθηναίοι, οι αποκλεισμένοι στο Σπείραιο Λακεδαιμόνιοι, ενεργώντας αιφνιδιαστικά εναντίον των μάλλον εφησυχασμένων διωκτών τους, τους νίκησαν σε ναυμαχία, διέσπασαν τον κλοιό τους και έ πλευσαν στις Κεγχρεές. Εκεί, είχαν φτά- σει τα νεότευκτα πλοία των Πελοποννη- σίων υπό τη γενική διοίκηση του Λακεδαιμόνιου Αστύοχου. Ο τελευτα ίος, επι-
Προτομή του Αλκιβιάδη, του πολιτικού που επηρέασε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τις εξελ ίξε ις της περιόδου (Μουσείο Καπιτωλίου, Βατικανό).
κεφαλής σημαντικής δύναμης, έπλευσε ανεμπόδιστα προς το ανατολικό Αιγαίο, με σκοπό να διεκδικήσει τη νίκη υπέρ της Σπάρτης.
ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ (412-411 Π.Χ.)
Οι επιχειρήσεις στον χώρο του Αρχιπελάγους έλαβαν δραματική τροπή με την άφιξη των δυνάμεων των Λακεδαιμονίων. Ηδη, οι Χίοι με 13 πλοία είχαν πλεύσει στη Λέσβο και είχαν υποκινήσει σε αποστασία τις πόλεις Μήθυμνα και Μυτιλήνη. Σχεδόν αμέσως όμως, έφθασαν στην περιοχή και 25 πλοία των Αθηναίων υπό τους στρατηγούς Διομέδοντα και Λέοντα. Οι Αθηναίοι, έχοντας την αριθμητική υπεροχή, επανέφεραν τις δύο πόλεις στην αθηναϊκή αρχή, χωρίς οι Χίοι να μπορέσουν να αντιταχθούν. Οι τελευ τα ίο ι ενισχύθηκαν με τις δυνάμεις του Αστυόχου, αλλά δεν αποτόλμησαν ούτε να διεκδικήσουν τις πόλεις ούτε να κα- τευθυνθούν προς τον Ελλήσποντο, όπου τους ανέμενε ο Πέρσης σατράπης Φαρνάβαζος.
Οι Αθηναίοι ναύαρχοι, αντίθετα από τους διατακτικούς αντιπάλους τους, πα- ρότι συνολικά δ ιέθεταν λιγότερες δυνάμεις, δραστηριοποιήθηκαν αρκετά και α- νέλαβαν μια σειρά επιχειρήσεων. Μια μοίρα τους ανέκτησε τις Κλαζομενές, ενώ άλλες δυνάμεις τους, υπό τον Στρομβιχίδη, αποβιβάστηκαν στην Πά-
νορμο, έναντι της νήσου Λάδης, και επικράτησαν των αντιπάλων τους που είχαν σπεύσει να τους αντιμετωπίσουν. Στους τελευταίους, μάλιστα, περιλαμβανόταν και ο Σπαρτιάτης Χαλκιδεύς, ο οποίος έ πεσε πολεμώντας. Στη συνέχεια, οι κύριες δυνάμεις των Αθηναίων υπό τους Διομέδοντα και Λέοντα, επιχείρησαν να προσβάλουν την ισχυρή Χίο. Οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν σε δύο παραλίες του νησιού και άρχισαν να λεηλατούν τη χώρα. Οι Χίοι έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν, αλλά στη μάχη που ακολούθησε, οι Αθηναίοι επικράτησαν. Οι νικητές λεηλάτησαν το πλούσιο νησί, ενώ στην πρωτεύουσα δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί Χίοι αντιδικούσαν για τη θέση που έπρε- πε να λάβουν, υπέρ ή κατά της αθηναϊκής αρχής. Οι ολιγαρχικοί δεν ήθελαν να παραδώσουν την εξουσία γ ιατί πολύ κοντά τους, στις Ερυθρές, ναυλοχούσε ο Αστύοχος με την ισχυρή μοίρα του. Ο τ ε λευταίος, ωστόσο, δίσταζε να αναμετρη- θ ε ί με τις εμπειροπόλεμες αθηναϊκές μονάδες.
Η πίεση των Αθηναίων προς τη Χίο συνεχιζόταν, όταν στις αρχές του φθινοπώρου, οι τελευτα ίο ι έλαβαν σημαντική ενίσχυση. Υπό τη διοίκηση των στρατηγών Φρυνίχου, Ονομακλή και Σκιρωνίδη, 48 πλοία στα οποία επέβαιναν 3.500 οπλίτες (1.000 Αθηναίοι, 1.500 Αργείοι και1.000 άλλοι σύμμαχοι) έφθασαν στη Σάμο. Από εκεί, επιχείρησαν να πλήξουν την ετέρα ισχυρή πόλη που είχε αποστα-
Σ Τ Ρ Α Τ Ι ϋ Τ Ι Κ Η Ι Σ ΤΟ ΡΙ Α I 7 9
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
ΓΝ
ΩΜ
ΩΝ
Ε
κδοτ
ική
2013
τήσει, τη Μίλητο, όπου οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν και στρατοπέδευσαν. Οι Μι- λήσιοι, ενισχυμένοι με Πελοποννήσιους και μισθοφόρους στην υπηρεσία των Περσών, υπό την ηγεσία του ίδιου του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη, έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν. Στη μάχη εκ πα- ρατάξεως που ακολούθησε, οι μεν Αργείοι ηττήθηκαν από τους αγωνιζόμε- νους υπέρ βωμών και εστιών Μιλησίους. Οι Αθηναίοι, όμως, που βρίσκονταν στην άλλη πτέρυγα (μάλλον στη δεξιά) της παράταξής τους, επικράτησαν έναντι των Πελοποννησίων αντιπάλων τους και στη συνέχεια επ ιτέθηκαν κατά του κέντρου και των Μιλησίων, αναγκάζοντάς τους να τραπούν σε φυγή. Η επιτυχία των Αθηναίων σε αυτήν τη χερσαία μάχη ήταν πολύ σημαντική για το ηθικό τους. Εστησαν τρόπαιο και στη συνέχεια πολιόρκησαν την πόλη, σχεδιάζοντας να την αποτειχί- σουν αφού την καταλάβουν.
Με τις δύο κύριες πόλεις, τη Χίο και τη Μίλητο, σε κατάσταση πίεσης, με τις ναυτικές δυνάμεις τους να διστάζουν να αναλάβουν δράση και τις χερσαίες να έ-
0 Αλκιβιάδης υπήρξε ικανότατος πλην αμφιλεγόμενος πολιτικός.Αριστοκράτης καταγω γής και παιδείας, ε τέ 9 η ωστόσο επικεφαλής των ακραίων δημοκρατικών και υ ιοθέτη σ ε επι&ετική εξω τερική πολιτική (Κοπεγχάγη,Γλυπτοθήκη Ny Carlsberg).
® Με τις δύο κύριες πόλεις, τη Χίο και τη Μίλητο, σε κατάσταση πίεσης, με τις ναυτικές δυνάμεις τους να διστάζουν να αναλάβουν δράση και τις χερσαίες να έχουν ηττηθεί, οι Λακεδαιμόνιοι φαινόταν να χάνουν την υπόθεση στο Αιγαίο. *
χουν ηττηθεί, οι Λακεδαιμόνιοι φαινόταν να χάνουν την υπόθεση στο Αιγαίο. Εκείνη την εποχή, ωστόσο, έγινε γνωστή η απόφαση των Συρακουσίων, νικητών των Αθηναίων έναν μόλις χρόνο πριν, να λάβουν ενεργά μέρος στον αγώνα των Πελοποννησίων. Ηδη 22 πλοία τους είχαν φτάσει από τα τέλη του καλοκαιριού στην Πελοπόννησο και από εκεί, μαζί με άλλα 33 των ίδιων των Πελοποννησίων, έπλευσαν στην Ιωνία, όπου έφθασαν ε γκαίρως για να ανατρέψουν το δυσμενές κλίμα. Στην ανατροπή αυτή, έπαιξε πάλι καταλυτικό ρόλο ο Αλκιβιάδης, ο οποίος βρισκόταν κοντά στον Τισσαφέρνη και παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς τις ε ξελίξεις. Με το ακμαίο πολιτικό του αι
σθητήριο, διέγνωσε τους κινδύνους που διέτρεχε η υπόθεση των Πελοποννησίων αλλά και τις ευκαιρίες που τους παρουσιάζονταν. Εμφανίστηκε έτσι προς τους Πελοποννήσιους και Συρακούσιους δ ιο ικητές και τους συμβούλευσε να σπεύ- σουν προς ενίσχυση της Μιλήτου, η πτώση της οποίας αναμενόταν να βλάψει καίρια την υπόθεση των αποστατών και όσους σκόπευαν να τους μιμηθούν.
Ενώ οι Λακεδαιμόνιοι, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους συσκέπτονταν, οι Αθηναίοι στρατηγοί έξω από την πολιορ- κημένη Μίλητο πληροφορήθηκαν εγκαίρως τα πάντα. Οχι μόνο για την άφιξη των 55 νέων πλοίων, που έδινε σημαντική αριθμητική υπεροχή στους εχθρούς τους,
αλλά και για τις παραινέσεις του συμπατριώτη τους Αλκιβιάδη. Ο συνετός Φρύνιχος έλαβε άμεσα θέση υπέρ της αναδίπλωσης των Αθηναίων και έπεισε τελικά και τους υπόλοιπους, οι οποίοι φαίνεται πως ήταν πιο θερμόαιμοι και προτιμούσαν να ριψοκινδυνεύσουν τα πάντα σε μια αποφασιστική ναυμαχία, παρά τον δυσμενή συσχετισμό δυνάμεων. Εντέλει, τους μετέπεισε με το επιχείρημα της ευθύνης που θα αναλάμβαναν, εάν σε ενδεχόμενη ήττα άφηναν την πόλη τους χωρίς στόλο. Οι Αθηναίοι με τους συμμάχους τους έλυσαν την πολιορκία και αποσύρθηκαν στη Σάμο, πλην των Αργείων, οι οποίοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους.
Οι Πελοποννήσιοι, δεν επεδίωξαν κά-
8 0 I ΣΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
ποια επιχείρηση εναντίον των Αθηναίων, παρά αρκέστηκαν στο να πλεύσουν αρχικά στην απελευθερωμένη από τον κίνδυνο Μίλητο και, στη συνέχεια, στην Τειχι- ούσα, όπου συναντήθηκαν με τον σατράπη Τισσαφέρνη. Αυτός τους ζήτησε να ε πιτεθούν εναντίον της Ιάσου για μια προσωπική του υπόθεση, κάτι που λόγω της συνθήκης που είχαν υπογράψει, οι Λακεδαιμόνιοι αναγκάστηκαν να πράξουν. Αφού κατέλαβαν τη μικρή πόλη και παρέδωσαν τους αιχμάλωτους κατοίκους της στον Πέρση σατράπη έναντι αμοιβής, ε πέστρεψαν στη Μίλητο, όπου σύντομα μετέβη και ο Τισσαφέρνης. Ο χειμώνας περιόρισε αναγκαστικά τους δύο αντιπάλους στα στρατόπεδά τους, αναστέλλοντας οποιαδήπο- τε επιχείρηση.
ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ (411 Π.Χ.)
Τον χειμώνα του 412/411 π.Χ., ο Τισσαφέρνης και οι σύμμαχοί του Ελληνες διοικητές των Πελοπον- νησίων συσκέπτονταν στη Μίλητο για τις επιχειρήσεις του νέου έ τους, όταν ο Πέρσης σατράπης εξέπληξε τους πάντες ανακοινώνοντας ότι στο εξής θα α- ντέμοιβε με τρεις οβολούς την ημέρα κάθε στρατιώτη, αντί της μιας αττικής δραχμής που κατέβαλλε κατά το προηγούμενο έτος. Αυτή η δυσμενής εξέλιξη, που φαίνεται να οφεί- λεται σε συμβουλή του Αλκιβιάδη (ο οποίος διατηρούσε σχέσεις και με τον Φαρνάβαζο) δυσα- ρέστησε ιδιαίτερα τους συμμάχους του. Ειδικά οι Συρα- κούσιοι, υπό τον Ερμοκράτη, πίεζαν έντονα για αύξηση του μισθού τους, πριν ανα- λάβουν οποιαδήποτε επιχείρηση.
Στην απέναντι πλευρά,
Χάλκινο ειδώλιο οπλίτη λακωνικού εργαστηρίου από το ιερό της Δωδώνης (περίπου 530 π.χ.). Φ έρει κράνος κορινθιακού τύπου με υπερυψωμένο λοφίο και κωδωνόσχημο θώρακα με πλατιές π τέρυγες (Ιωάννινα,Αρχαιολογικό Μουσείο).
Ο Τισσαφέρνης, Πέρσης σατράπης της δυτικής Μ ικρός Ασίας, υ ιοθέτη σ ε τις συμβουλές του Αλκιβιάδη και αναμίχθηκε στον ελληνικό εμφύλιο.Υποστήριξε χρηματικά τη Σπάρτη, ουσιαστικά όμως επεδίωκε την εξασθένηση και των δύο αντίπαλων, ώστε να συνεχιστεί η περσική κατοχή της Ιωνίας.Αργυρό τετράδραχμο με απεικόνισή του (Λονδίνο,Βρετανικό Μουσείο, ύστερος 5ος αι. π.Χ.).
την ίδια εποχή, σι Αθηναίοι έλα-1 βαν νέες ενισχύσεις και έ
φθασαν πλέον να διαθέτουν σημαντική δύναμη 104 πλοίων. Με αυτά τα δεδομένα και διαβλέποντας τη
διστακτικότητα των αντιπάλων τους, αποφάσισαν να α-
ναλάβουν για άλλη μια φορά την πρωτοβουλία των κινήσεων.
Ο στόχος τους αυτήν τη φορά ήταν διπλός: η προσβολή της Χίου και ο αποκλεισμός της Μιλήτου. Εστειλαν έτσι 30 πλοία υπό τους Στρομβιχίδη, Ονομακλή και Ευκτήμονα εναντίον της Χίου, ενώ με τα
υπόλοιπα 74 θα ενεργούσαν ευρύ αποκλεισμό της Μιλήτου.
Ταυτόχρονα, ο Λακεδαιμόνιος ναύαρχος Αστύοχος, αφενός ενί- σχυσε τη φρουρά της
Χίου, αφήνοντας ε κεί σημαντική δύναμη μισθοφόρων
υπό τον Πεδάριτο, και αφετέρου προσπάθησε
να καταλάβει τον Πτε- λεό στην ιωνική ακτή, χωρίς όμως επιτυχία. Για να αντισταθμίσει την αποτυχία του, επιχείρησε να επαναφέρει στο πελοπον- νησιακό στρατόπεδο τις Κλαζομενές, που είχαν επιστρέφει στην αθηναϊκή συμμαχία. Απέτυχε όμως και εκεί, πα- ρότι η πόλη των Κλαζομενών ήταν ατείχιστη, με συνέπεια να οδηγη- θ ε ί στις φιλικές του Φώκαια και
Κύμη, όπου λόγω της κακοκαιρίας
παρέμεινε οκτώ ημέρες.
Στις αποτυχίες και στις ατυχίες ήλθε να προστεθεί και η
κακή συνεννόηση, όταν Μ
α β ιο ί πρέσβεις του ζήτησαν να τους
βοηθήσει να αποστατή- σουν εκ νέου. Αλλοι σύμμαχοί
του, όμως, μεταξύ των οποίων και Κορίν- θιοι, αρνήθηκαν μια επιχείρηση που θα τους απομάκρυνε από το επίκεντρο των εξελίξεων. Ο Αστύοχος δεν μπόρεσε να τους πείσει, ούτε θέλησε να επιβάλει την εξουσία του. Αφησε τους Λέσβιους προσωρινά στην τύχη τους και κατευθύνθη- κε και πάλι στη Μίλητο, για να αναλάβει τη γενική διοίκηση ολόκληρου του πελο- ποννησιακού στόλου που είχε συγκεντρωθεί εκεί.
Οι Αθηναίοι, στο μεταξύ, δεν είχαν μείνει αδρανείς - αντίθετα, έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιό τους. Η κακοκαιρία, ωστόσο, που είχε πλήξει τον Αστύοχο, έ φερε και αυτούς σε δύσκολη θέση, αναγκάζοντας τα 30 πλοία τους να χάσουν τον σχηματισμό τους προκειμένου να γλιτώσουν, και μάλιστα τρία από αυτά να εξωκείλουν σε ακτές της Χίου, με αποτέλεσμα τα πληρώματά τους να συλλη- φθούν. Τα υπόλοιπα κατευθύνθηκαν βόρεια και βρήκαν καταφύγιο στον Φοινι- κούντα της Λέσβου, εγκαταλείποντας προσωρινά την άμεση προσβολή της Χίου. Οι υπόλοιπες δυνάμεις τους -τα 74 πλοία από τη Σάμο- προσπάθησαν να ε πιτύχουν τον αποκλεισμό της ευρύτερης περιοχής της Μιλήτου και ως έναν βαθμό το κατόρθωσαν. Μαθαίνοντας ότι έξι εχθρικά πλοία είχαν αγκυροβολήσει στο ακρωτήριο Τριόπιο με σκοπό να συλλαμβάνουν τα αθηναϊκά εμπορικά που έρχονταν από τον νότο, οι Αθηναίοι επιτέθηκαν ταχύτατα στο Τριόπιο και τα συ- νέλαβαν, αφού τα πληρώματά τους εφησύχαζαν στην ξηρά. Στη συνέχεια όμως, όταν προσέβαλαν την Κνίδο, επί της μικρασιατικής ακτής που είχε πρόσφατα αποστατήσει, απέτυχαν να την καταλάβουν, και επέστρεψαν στη Σάμο. Από ε κεί, όταν έμαθαν ότι ο άτολμος Αστύοχος είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση, κατέπλευσαν προς τη Μίλητο με όλες τις μονάδες τους και προκάλεσαν τους αντιπάλους τους σε ναυμαχία. Ο Αστύοχος όμως δεν δέχθηκε να διακινδυνεύ
ΣΤ Ρ Α ΤΙ Α Τ Ι ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 181
σει και έτσι, οι Αθηναίοι επέστρεψαν άπρακτοι στη Σάμο.
Οι άλλες δυνάμεις των Αθηναίων, που βρίσκονταν στη Λέσβο, μόλις ο καιρός το επέτρεψε, κινήθηκαν δραστήρια και κατέλαβαν το Δελφίνιο επί της νήσου Χίου (βορειοανατολικά, κοντά στα σημερινά Καρδάμυλα), το οποίο κατέστησαν ορμητήριό τους, διεξάγοντας συνεχείς επιδρομές κατά της πόλης της Χίου. Οι αθηναϊκές επιθέσεις ήταν επιτυχημένες, και σύντομα ο Πελοποννήσιος διοικητής του νησιού Πεδάριτος αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια του αρχι- ναυάρχου. Η κατάσταση χειροτέρευε ημέρα με την ημέρα, με τους Χιώτες να μη συμφωνούν σε κοινή στάση και τις γε ιτο νικές πόλεις να κατασταλάζουν όσον αφορά την παράταξη που έπρεπε να επι- λέξουν στον πόλεμο, βλέποντας τόσο την ταλαιπωρία των Χίων όσο και την αδυναμία των Πελοποννησίων να τους υποστηρίξουν. Η κατάσταση εγκυμονούσε χειρότερους κινδύνους στον βαθμό που πολλοί δούλοι των Χίων αυτομολούσαν προς το στρατόπεδο των Αθηναίων, αυξάνοντας τη γενική δυσαρέσκεια.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΠΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΕΣ
Κατά την ίδια περίοδο, με αφορμή μάλλον τα γεγονότα στην Ιασο και τη συνδρομή των Πελοποννησίων στη δ ιεξαγωγή ασήμαντων επιχειρήσεων προς όφελος των Περσών, σε συνδυασμό με τη μείωση του μισθού που παρείχαν οι Πέρσες, οδήγησαν τους Σπαρτιάτες να ζητήσουν αναθεώρηση της αρχικής συνθήκης. Επειτα από σύντομες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στον Λακεδαιμόνιο Θη- ριμένη και τον Πέρση Τισσαφέρνη, συμ-
φωνήθηκε και υπογράφηκε νέα συνθήκη. Σε αυτήν ορίζονταν ότι: 1) Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους δεν θα εκστράτευαν εναντίον της χώρας και των πόλεων που ανήκαν στον μεγάλο βασιλιά ή στους προγόνους του και δεν θα εισέπρατταν φόρους από τις πόλεις αυτές. 2) Ο βασιλιάς Δαρείος και οι σατράπες του δεν θα εκστράτευαν εναντίον των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Αν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους είχαν ανάγκη από τη βοήθεια του βασιλιά ή ο βασιλιάς από αυτούς, θα συνέδραμε ο ένας τον άλλον ύστερα από κοινή απόφαση. 3) Ο πόλεμος θα διεξα- γόταν από κοινού από τους Πέρσες και τους Λακεδαιμονίους με τους συμμάχους τους εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους. Αν συνάπτετο ειρήνη, θα έπρεπε να συμφωνήσουν γ ι’ αυτό και οι δύο σύμμαχοι. 4) Ο βασιλιάς θα κατέβαλλε τη δαπάνη του στρατεύματος, το οποίο θα καλούσε στη χώρα του για τη διεξαγωγή πολέμου. 5) Αν κάποια από τις πόλεις που περιλαμβάνονταν στη συνθήκη με τον βασιλιά επ ιτίθετο εναντίον χώρας του βασιλιά, οι άλλοι σύμμαχοι θα στρέφονταν εναντίον της και θα υποστήριζαν τον βασιλιά με κάθε τρόπο. Το ίδιο θα έπραττε και ο βασιλιάς σε αντίθετη περίπτωση.
Οι όροι όχι μόνο δεν ήταν καλύτεροι, αλλά, με την κατάλληλη ερμηνεία, επέτρεπαν να αυξηθούν κατά πολύ οι περσικές διεκδικήσεις σε βάρος σχεδόν όλων των Ελλήνων. Επιπλέον, δεν όριζαν ρητά το ύψος το ποσού που θα κατέβαλλε το περσικό ταμείο στις δυνάμεις που θα προσέτρεχαν υπέρ των περσικών συμφερόντων. Η υπογραφή τους μπορεί να γ ίνει κατανοητή μόνο υπό την ασφυκτική πίεση της οικονομικής ανάγκης στην οποία βρισκόταν ολόκληρο το σπαρτιατι
κό στρατόπεδο. Και πάλι, βέβαια, αυτή η πιεστική ανάγκη δεν αρκεί για να δικαιολογήσει την εθνική μειοδοσία στην οποία προέβαιναν για δεύτερη φορά οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, που διεκήρυσσαν ότι αγωνίζονται για την «ελευθερία των Ελλήνων»...
Υπό τα νέα δεδομένα, πάντως, με την έλευση της άνοιξης, οι επιχειρήσεις ανα- θερμάνθηκαν. Από τη Σπάρτη έφθασαν στην Ιωνία 27 νέα πλοία, υπό τη διοίκηση του Αντισθένη, τα οποία είχαν ως αποστολή να κατευθυνθούν στον Ελλήσποντο για να συνεργαστούν με τον Πέρση σατράπη Φαρνάβαζο εναντίον των αθηναϊκών συμφερόντων στην περιοχή. Η μοίρα, επιθυμώντας να αποφύγει περιττές συγκρούσεις με παραπλέοντα αθηναϊκά σκάφη, προσορμίστηκε στην Καύ- νο και ειδοποίησε τον Αστύοχο. Μαζί με τους στρατιωτικούς είχαν ταξιδεύσει και11 σύμβουλοι, με την εντολή να ερευνήσουν τις καταγγελίες κατά του Αστυόχου και, αν διαπίστωναν ότι ευσταθούσαν, να αντικαταστήσουν τον αρχιναύαρχο με τον Αντισθένη.
Ο Σπαρτιάτης αρχιναύαρχος ετοιμαζόταν να πλεύσει σε ενίσχυση της Χίου, όταν ειδοποιήθηκε για την άφιξη της μοίρας του Αντισθένη. Αμέσως, άλλαξε πορεία και κατευθύνθηκε νότια, για να συνδεθεί με τους νεοαφιχθέντες, έχοντας μάλλον υποψίες σχετικά με την αποστολή τους. Καθ' οδόν προς την Καύ- νο, προσέβαλε την Κω, την οποία και λεηλάτησε. Εκεί όμως ειδοποιήθηκε για την κάθοδο αθηναϊκής μοίρας 20 πλοίων υπό τον Χαρμίνο, πιθανότατα με σκοπό την έρευνα για τη μοίρα του Αντισθένη και τις προθέσεις του. Ο Αστύοχος έπλευσε τη νύκτα προς τη Σύμη, αλλά ξαφνική ομίχλη διασκόρπισε τα πλοία του.
Την επόμενη ημέρα, ο Αθηναίος Χαρ- μίνος με τις 20 τρ ιήρεις του εντόπισε μερικά από τα διασκορπισμένα πλοία του Αστυόχου. Νομίζοντας ότι αυτά ήταν τα 27 πλοία που αναζητούσε, χωρίς δισταγμό επ ιτέθηκε εναντίον τους και γρήγορα, με επιδέξιους ελιγμούς κατάφερε να βυθίσει τα τρία από αυτά και να πλήξει μερικά άλλα. Τότε, ωστόσο, εμφανίστηκαν και τα υπόλοιπα πλοία του Αστυόχου. Η υπεροχή των Λακεδαιμονίων ήταν συντριπτική και τα αθηναϊκά πλοία, κυκλωμένα, αναγκάστηκαν να δώσουν μια μάχη απελπισίας, κατά την οποία τελικά δ ιέφυγαν με απώλεια έξι πλοίων τους. Οι κατά τύχη νικητές Λακεδαιμόνιοι, αφού έστησαν τρόπαιο, προσορμίστηκαν στην κοντινή Κνίδο, όπου κατέφθασαν και τα 27 σκάφη του Αντισθένη. Η ναυμαχία αυ
8 2 I Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
Το αρχαίο θέα τρ ο της Σπάρτης.
τή, που πραγματοποιήθηκε συμπτωματι- κά, αφενός αναπτέρωσε το ηθικό των Λακεδαιμονίων και των νέων Μικρασια- τών συμμάχων τους (αποστατών από την αθηναϊκή συμμαχία), και αφετέρου τους οδήγησε σε μια σειρά συζητήσεων, μέσα σε θετικό κλίμα, που κατέληξαν στην απόφαση της οικονομικής ενίσχυσης των Πελοποννησίων από τους Ιωνες. Η απόφαση αυτή των ιωνικών πόλεων απήλ- λασσε τη Σπάρτη από τον «πονοκέφαλο» της εξεύρεσης πόρων για τη συντήρηση των στρατιωτικών δυνάμεών της σε απομακρυσμένα μέτωπα.
Από την άλλη πλευρά, η πόλη της Σπάρτης αντιμετώπιζε τα δικά της προβλήματα. Για να υπερισχύσει στον μεγάλο αδελφοκτόνο πόλεμο, είχε αναγκαστεί να προβεί σε υποχωρήσεις και προσαρμογές τελείως ξένες προς την παραδοσιακή πολιτική και τα ήθη της. Βασική πηγή δυσκολιών παρέμενε η ισχυροποίηση της πόλης -η οποία μέχρι τότε ήταν δύναμη ξηράς- και στη θάλασσα, κατόπιν όμως των γενναίων περσικών χρηματοδοτήσεων. Πολλές από τις πόλεις της Μικρός Ασίας είχαν ταχθεί με το μέρος τους προκειμένου να αποτινάξουν τον αθηναϊκό ζυγό. Τι θα γινόταν, όμως, όταν, μετά την επιτυχή κατάληξη του πολέμου με τους Αθηναίους, οι Πέρσες απαιτούσαν την ανταμοιβή τους, που περιελάμ- βανε επέκταση της επιρροής τους στην Ιωνία και όχι μόνο; Τι θα γινόταν με τους ναυτικούς συμμάχους τους οποίους η Σπάρτη αναλάμβανε να προστατεύει; Με αυτές τις σκέψεις, οι ένδεκα Σπαρτιάτες σύμβουλοι που είχαν ακολουθήσει τη μοίρα του Αντισθένη, με επικεφαλής τον
Λίχα του Αρκεσιλάου, οδηγήθηκαν σε επανεξέταση των όρων της πρόσφατης συνθήκης με τους Πέρσες.
Ο Λίχας, εκφράζοντας προφανώς ιδέες και σκέψεις που είχαν συζητηθεί νωρίτερα στη Σπάρτη, επεδίωξε και πραγματοποίησε συνάντηση με τονΤισσαφέρνη, ζητώντας την άμεση αναθεώρηση της υφιστάμενης συνθήκης. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Θουκυδίδη, είπε καθαρά στον Πέρση σατράπη ότι ούτε οι όροι της πρώτης συμφωνίας (412 π.Χ.), που ε ίχε διαπραγματευθεί ο Χαλκιδεύς, ούτε εκείνοι της δεύτερης (411 π.Χ.), που είχε συμφωνήσει ο Θηριμένης είχαν συνομο- λογηθεί σωστά. Θα ήταν, προσέθεσε, φοβερό να έχει ο βασιλιάς την αξίωση να εξουσιάζει τη χώρα που είχαν οι πρόγονοί του. Γιατί, σύμφωνα με την αξίωση αυτή, έπρεπε να ανήκουν στον βασιλιά και όλα τα νησιά, μαζί με τη Θεσσαλία, τη Λοκρίδα και τη Βοιωτία. Τέλος, προσέθεσε (κάνοντας έξαλλο τον Τισσαφέρνη) ότι οι Λακεδαιμόνιοι υποδούλωναν με τις προηγούμενες συνθήκες την Ελλάδα στους Πέρσες και κατέληξε στο αίτημα για σύναψη ευνοϊκότερης συνθήκης. Ο Πέρσης σατράπης προτίμησε να αποχωρήσει χωρίς να δώσει απάντηση, ωστόσο η καταγγελία της (επονείδιστης) συνθήκης είχε ήδη πραγματοποιηθεί.
Με τους Σπαρτιάτες να έχουν επα- νέλθει σε λογική εθνικού συμφέροντος, οι επιχειρήσεις συνεχίζονταν στο Αιγαίο, χωρίς αποφασιστικό αποτέλεσμα. Προς το τέλος του έτους, οι Ρόδιοι αποφάσισαν να αποστατήσουν και ζήτησαν τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων, σι οποίοι βέβαια τους την παρείχαν. Οι Ρόδιοι ε ί
χαν, εξάλλου, δωρική καταγωγή, όπως και οι Σπαρτιάτες. Η επιχείρηση οργανώθηκε καλά και ισχυρή δύναμη 94 πελο- ποννησιακών πλοίων εμφανίστηκε και περιέπλευσε τη νήσο, πείθοντας και τις τρεις κύριες πόλεις της (Λίνδο, Κάμειρο και Ιαλυσό) να αποστατήσουν από την αθηναϊκή συμμαχία. Οταν, αργότερα, οι Αθηναίοι έφθασαν στην περιοχή, το μόνο που μπορούσαν να πράξουν ήταν να ανακαταλάβουν την Κω και να επιχειρούν επιδρομές εναντίον της Ρόδου από αυτή και από την πιστή τους Χάλκη.
Ο χρόνος ολοκληρώθηκε, με τους Αθηναίους να έχουν υποστεί σημαντικά πλήγματα στη συμμαχία τους αλλά να διατηρούν ακόμα ισχυρά ερείσματα στον ζωτικό γι' αυτούς χώρο του Αιγαίου. Δύο μόλις έτη μετά την πανωλεθρία που υπέστησαν στη Σικελία, οι Αθηναίοι είχαν τις ψυχολογικές και ηθ ικές δυνάμεις ώστε να προασπίσουν την ηγεμονία τους και να ελπίζουν ότι, όσο περνούσε ο καιρός, θα ανακτούσαν τη χαμένη τους ισχύ και θα διεκδικούσαν το ευτυχές γι' αυτούς τέλος του αδελφοκτόνου πολέμου. ΞΙ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Κ. Κολιόπουλος: Η ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ (750-192 τι.X.), εκδ. Ποιότητα,Αθήνα, 2001.(2) Ul. Wilken: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1962.(3) Cl. Mosse. An. Gourbeillon:ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, εκδ. Παπαδήμας,Αθήνα, 1996.(4) P. Connolly: GREECE AND ROME AT WAR, Greenhill books, 1981.(5) J. Vernant: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ,εκδ. ΓΕΣ, Αθήνα, 1981.(6) Ξενοφώντας: ΕΛΛΗΝΙΚΑ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1934.(7) Πλούταρχος: Β ΙΟ Ι ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1990-2.(8) Ρ Bur ell: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, εκδ. Ρώσσης, Αθήνα, 1999.(9) Er. Myraise: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ,εκδ. ΓΕΣ, Αθήνα, 1966.(10) ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, συλλογικό, Εκδοτική Αθηνών, 1977.(11) Γ. Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 2001.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α I 8 3
Ο Αυστριακό? άσσος ίων υποβρυχίων και η δράση του οιη Μεσόγειο
1 9 1 5 - 1 9 1 7ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ
0 Γκέοργκ ριϊερ ιρον Τραπ υπήρξε ο Kopuipaioc άσσος υποβρυχίων me napanaiouoac Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια ίου Λ’ Παγκοομίου Ποϋέμου. Η θράοη του οιη Μεοόνειο ΒάΠαοοα υπήρξε σημαντική, καθώς βύθιοε 13 πλοία, ανάμεοά iouc και ορισμένα εΠΠηνικών ουμιρερόντων. Δρώντας, κυρίως, οιο Ιόνιο σημείωσε ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του.
8 4 1 Σ Τ ΡΑ ΤΙ ΩΤ Ι ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α
Το ιταλικό υποβρύχιο «Nereide» ανήκε στην κλάση «Nautilus» και ο οπλισμός του αποτελείτο από δύο τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη με αναχορηγία τέσσερις τορπίλες. Καθελκύστηκε στις 12 Ιουλίου 1913. Μ ε εκτόπισμα 3 2 0 1 υπό κατάδυση, προωθείτο από δυο πετρελαιοκινητήρες Sulzer των 600 shp στην επιφάνεια και δύο ηλεκτροκινητήρες Ansaldo των 320 shp υπό κατάδυση.Το κύτος του είχε το σχήμα τορπιλοβόλου.
Ä · .
Ο Γκεοργκ ρ ιτερ φον Τραπ στη γέφυρα του υποβρυχίου U-5. To U-5 ενταχθηκε σε υπηρεσία την 1η Απριλίου 1910 και μ ετά το τέλος του Α ' ΠΠ δόθηκε ως αποζημίωση στην Ιταλία. Ο δηγήθηκε στο διαλυτήριο το 1920.
Στις 17 Απριλίου 1915, ο πλωτάρχης Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ ανέλαβε τη διακυβέρνηση του υποβρυχίου U-5. Το υποβρύχιο υπήρξε ένα από τα μόλις τέσσερα επιχειρησιακά υποβρύχια του Αυστρο- ουγγρικού Ναυτικού, όταν ξέσπασε ο Α’ ΠΠ. Η
κλάση σχεδιάστηκε από τον Αμερικανό Τζων Φίλιπ Χόλα- ντ και η ναυπήγησή του ξεκίνησε στις ΗΠΑ, στις 9 Απριλίου 1907. Την αποπεράτωση του υποβρυχίου ανέλαβε η εταιρία Whitehead & Co στο Φιούμε και το U-5 καθελκύ- στηκε στις 10 Φεβρουάριου 1909 με ανάδοχο την Αγκα- θα Ουάιτχεντ, εγγονή του Ρόμπερτ Ουάιτχεντ και μελλοντική σύζυγο του Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ. To U-5 ε ντάχθηκε σε υπηρεσία την 1η Απριλίου 1910 και ο οπλισμός του αποτελείτο από δύο τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη με αναχορηγία μόλις τέσσερις τορπίλες (δύο μέσα στους σωλήνες και δύο στο διαμέρισμα των τορπιλών).
Η πρώτη αποστολή του U-5 με κυβερνήτη τον φον Τραπ περιελάμβανε τον εντοπισμό ενός γαλλικού καταδρομικού που περιπολούσε στα στενά του Οτράντο. Το U-5 αντιμετώπιζε αρκετά μηχανολογικά προβλήματα, εκ των οποίων το σημαντικότερο αφορούσε τον ανεπαρκή αερισμό του εσωτερικού του υποβρυχίου. Για την πρόω
ση στην επιφάνεια χρησιμοποιούσε δύο εξακύλινδρους βενζινοκινητήρες συνολικής απόδοσης 500 shp. Εξαι- τίας του ανεπαρκούς αερισμού, οι αναθυμιάσεις από τη βενζίνη μπορούσαν να αδρανοποιήσουν το πλήρωμα μέσα σε διάστημα 30 λεπτών.
Δύο ημέρες μετά την ανάληψη της διοίκησης, το U-5 απέπλευσε για την περιπολία του. Κατά τη διάρκεια της νύκτας, ο οπτήρας του υποβρυχίου εντόπισε μια στήλη καπνού και ο φον Τραπ διέταξε την άμεση πλεύση προς αυτήν. Καθώς το υποβρύχιο έπλεε στην επιφάνεια, διέ- κριναν τον ιστό ενός πλοίου που κατευθυνόταν εναντίον τους με μεγάλη ταχύτητα. Το υποβρύχιο καταδύθηκε και συνέχισε για λίγο να παρακολουθεί το πλοίο που σύμφωνα με τα εγχειρίδια αναγνώρισης ανήκε στη γαλλική κλάση θωρακισμένων καταδρομικών «Victor Hugo». Η αναζήτηση του καταδρομικού έληξε άδοξα την πρώτη νύκτα, γεγονός που προκάλεσε την έντονη απογοήτευση του Τραπ. Την επόμενη νύκτα, το υποβρύχιο εντόπισε και πάλι το καταδρομικό που έπλεε στο φεγ- γαρόφως. Ο Τραπ αποφάσισε να πραγματοποιήσει επίθεση από την επιφάνεια, αλλά το καταδρομικό δεν αποδείχθηκε συνεργάσιμο και, αφού εκτέλεσε μια απότομη στροφή, απομακρύνθηκε γρήγορα από την περιοχή.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 5
Ο φον Τραπ και η πρώτη του σύζυγος Αγκαθα, το 1909. Ο φον Τραπ εξελ ίχθηκε στον πλέον επιτυχημένο κυβερνήτη υποβρυχίων της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.
Απτόητος ο Τραπ αποφάσισε πως άξιζε να δώσει μια τρίτη και τελευταία ευκαιρία για τον εντοπισμό του πλοίου. Τα αποθέματα καυσίμου του U-5 λιγόστευαν επικίνδυνα και θα έπρεπε σύντομα να επιστρέφει στη βάση του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας προσπαθούσε να προ- βλέψει τις κινήσεις του καταδρομικού και τη διαδρομή που αυτό θα ακολουθούσε κατά την περιπολία του. Βέβαιος πως είχε καταφέρει να αποκρυπτογραφήσει τις ε χθρικές προθέσεις, τη νύκτα της 26ης Απριλίου 1915 έπλευσε περίπου 28 χλμ. νότια του ακρωτηρίου Σάντα Μαρία ντι Λεύκα στο Λέτσε της νότιας Ιταλίας. Ο φον Τραπ εντόπισε το υποψήφιο θύμα του καθώς αυτό έπλεε προς τα βόρεια, όπως ακριβώς είχε προβλέψει. To U-5 προσέγγισε το καταδρομικό αρχικά πλέοντας στην επιφάνεια, ενώ στη συνέχεια καταδύθηκε σε περισκοπικό βάθος για την τε λική φάση της επίθεσης. Το καταδρομικό εκτέλεσε έναν ελιγμό και έπλευσε προς το υποβρύχιο, γεμίζοντας όλο και περισσότερο το σκοπευτικό στο περισκόπιο του U-5. Ο φον Τραπ παρατηρούσε τις λεπτομέρειες του πλοίου και αναζητούσε το διαμέρισμα των λεβήτων το οποίο αποτελούσε την «καρδιά» του. Από απόσταση μόλις 500 μ. εξαπέλυσε τη δεξιά τορπίλη και λίγο αργότερα και την αριστερή. Από τόση μικρή απόσταση το γαλλικό καταδρομικό είχε ελάχιστα περιθώρια ελιγμών. Πλέοντας με ταχύτητα μόλις 6,5 κόμβων και χωρίς την προστασία αντιτορπιλικών, το καταδρομικό αποδείχθηκε ένας εξαι
ρετικά εύκολος στόχος. Αμφότερες οι τορπίλες βρήκαν τον στόχο τους δημιουργώντας δύο τεράστιες στήλες νερού. Το καταδρομικό έλαβε αμέσως κλίση και το πλήρωμα προσπάθησε να κατεβάσει τις σωσίβιες λέμβους από την αριστερή πλευρά. Το θύμα του U-5 ήταν η ναυαρχίδα της 2ης Μοίρας Καταδρομικών του Γαλλικού Ναυτικού, το «Leon Gambetta» των 12.5001. Επάνω στο πληγωμένο πλοίο εξελίχθηκαν σκηνές πανικού, αλλά ο διοικητής της μοίρας, υποναύαρχος Βίκτορ Μπατιστίν Σεν, προσπάθησε να αποκατα- στήσει την τάξη με ηρεμία: «Μην επιδεικνύετε τόση βιασύνη. Οι λέμβοι σάς περιμένουν. Εμείς θα παραμείνουμε εδώ». Με το «εμείς», φυσικά, αναφερόταν σε όλους τους αξιωματικούς του πλοίου. Το «Leon Gambetta» βυθίστηκε μέσα σε διάστημα 10 λεπτών παρασύροντας στον υγρό τάφο τους 684 από τους 821 άνδρες του πληρώματος μαζί με τον κυβερνήτη και όλους τους αξιωματικούς του καταδρομικού.
To U-5 ανήλθε στην επιφάνεια και ο φον Τραπ διαπίστωσε με έκπληξη ότι το καταδρομικό δεν δ ιέθετε συνοδεία. Εντόπισε πέντε σωσίβιες λέμβους και ένα νέο θέμα ανέκυψε σχετικά με την τύχη τους. To U-5 δεν δ ιέθετε επαρκείς χώρους για τη διάσωση των επιζώντων και έτσι ο φον Τραπ, αφού συμβουλεύθηκε και τους δύο αξιωματικούς του, αποφάσισε να μη προχωρήσει σε κάποια ενέργεια. Οι τεράστιες απώλειες ανάμεσα στο πλήρωμα του καταδρομικού προκάλεσαν αλγεινή εντύπωση στον φον Τραπ που ήλθε αντιμέτωπος για πρώτη φορά με τη σκληρότητα του πολέμου. To U-5 επέστρεψε στη βάση του Κατάρο (στη σημερινή πόλη Κότορ στο Μαυροβούνιο), όπου τους επιφυλάχθηκε υποδοχή ηρώων. To U-5 είχε σημειώσει την πρώτη επιτυχία εναντίον εχθρικού πλοίου και ο φον Τραπ παραση- μοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών της Μαρίας Θηρεσίας.
Η βύθιση του «Leon Gambetta» προκά- λεσε αναθεώρηση των γαλλικών τακτικών, με αποτέλεσμα πρακτικά να απαγο- ρευθεί σε πλοία μεγαλύτερα από καταδρομικά να πλέουν στην Αδριατική. Το περιστατικό με το «Leon Gambetta» ήλθε να προστεθεί στον τορπιλισμό του θωρη- κτού «Jean Bart» από το U-12, στις 21 Δεκεμβρίου 1914, καθιστώντας πλέον εμφανή την αδυναμία των μεγάλων πλοίων απέναντι στα υποβρύχια του Αυστροουγ- γρικού Ναυτικού. Ο γαλλικός στόλος αποσύρθηκε στην Πύλο, η οποία αποτέλεσε τη βάση για τα μικρότερα πλοία που περι- πολούσαν στα στενά του Οτράντο.
Η είσοδος της Ιταλίας στον Α’ ΠΠ, τον
Μάιο του 1915, δημιούργησε νέα δεδομένα στην Αδριατική. Το Αυστροουγγρικό Ναυτικό έσπευσε να «καλωσορίσει» την είσοδο της Ιταλίας, πραγματοποιώντας παράκτιους βομβαρδισμούς σε ιταλικούς στόχους. Ο Ιταλός ναύαρχος Λουίτζι Αμα- ντέο ντι Σαβόια επιθυμούσε την κατάληψη των αυστριακών νησιών Λαγκόστα (σημερινό Λάστοβο στην Κροατία) και Πε- λαγκόσα (από την αρχαία ονομασία Πελα- γούσαι, 123 χλμ. νότια του Σπλιτ της Κροατίας), ώστε να προχωρήσει στη δημιουργία προκεχωρημένων σταθμών κατά μήκος των Δαλματικών ακτών.
Στις 11 Ιουλίου 1915, ιταλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην ακατοίκητη Πε- λαγκόσα και την κατέλαβαν. To U-5 ναυλο- χούσε στη Λίσα (σημερινή Βις στην Κροατία, από την αρχαία ονομασία Ισσα) και ενημερώθηκε από την αναφορά ενός αναγνωριστικού αεροσκάφους ότι στην Πε- λαγκόσα είχε καταπλεύσει ένα ιταλικό υποβρύχιο. To U-5 απέπλευσε κατά τις νυκτερινές ώρες με σκοπό να αιφνιδιάσει τον αντίπαλό του λίγο πριν την ανατολή. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες δεν επέ- τρεψαν τον εντοπισμό του υποβρυχίου και ο φον Τραπ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ιταλικό υποβρύχιο θα ναυλοχούσε στη νότια απάνεμη πλευρά του νησιού. Στόχος του ήταν να εισέλθει υπό κατάδυση στον κόλπο και να αναμένει το θύμα του.
Στις5Αυγούστου 1915, ο φον Τραπ παρατηρούσε μέσω του περισκοπίου τις βραχώδεις ακτές της Πελαγκόσα με το υποβρύχιό του να προσεγγίζει σε απόσταση μόλις 300 μ. από αυτές. Ο φον Τραπ θυμάται: «Σταγόνες ιδρώτα έτρεχαν στο μέτωπό μου και το πουκάμισό μου κολλούσε στη ράχη μου σαν βρεγμένο κουρέλι. Πε- ριστασιακά σκούπιζα το περισκόπιο, αφαι- ρώντας τους υδρατμούς που περιόριζαν την ορατότητα». Οι συνθήκες μέσα στο υποβρύχιο ήταν εξαιρετικά δύσκολες με διαρροές νερού σε διάφορα σημεία. Εκτέλεσε μια ελαφρά άνοδο και τότε εντόπισε το υποβρύχιο που ναυλοχούσε κοντά στην ακτή. Η γκρι σιλουέτα του μόλις που διαγραφόταν στις ακτές, ενώ το πλήρωμά του βρισκόταν στην ακτή. Τότε οι Ιταλοί εντόπισαν το U-5, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει ένας αγωνιώδης αγώνας δρόμου με έπαθλο την επιβίωση. To U-5 δεν μπορούσε να βάλει και θα έπρεπε να εκτελέσει έναν ελιγμό 360 μοιρών για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει τους δύο τορπιλοσωλήνες της πλώρης. Ολα αυτά, όμως, θα έπρεπε να ολοκληρωθούν πριν καταφέρει το ιταλικό υποβρύχιο να εξαπολύσει τις δικές του τορπίλες.
Ο φον Τραπ ήταν καρφωμένος στην
8 6 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
. ¥
Χάρτης της κεντρικής Μ εσογείου και των Βαλκανίων κατά τον Α ’ ΠΠ.
πυξίδα του και μετά την εκτέλεση ενός ελιγμού 320 μοιρών από το υποβρύχιο α- νήλθε σε περισκοπικό βάθος παρατηρώντας τον περιβάλλοντα χώρο. Το ιταλικό υποβρύχιο «Nereide» έπλεε εναντίον τους διαθέτοντας το πλεονέκτημα ότι μπορούσε να βάλει μία τορπίλη με απόκλιση ως 35 μοίρες από τον άξονα κίνησής του. Το U-5 έπρεπε να κινηθεί προς τα πίσω για να μπορέσει να βάλει και έτσι το «Nereide» ήταν το πρώτο που εξαπέλυσε μία τορπίλη. Με σφιγμένα δόντια, το αυστριακό πλήρωμα προετοιμάστηκε για την πρόσκρουση, αλλά η τορπίλη πέρασε δίπλα τους χωρίς να ανατιναχθεί. Η ένταση είχε ανέλθει στο κατακόρυφο, όταν ο φον Τραπ εξαπέλυσε τις δύο τορπίλες. Η πρώτη αστόχησε περνώντας μπροστά από το ιταλικό υποβρύχιο. Η δεύτερη, όμως, βρήκε τον στόχο της και έτσι μια τεράστια στήλη ύδα- τος υψώθηκε στο ιταλικό υποβρύχιο προ- καλώντας ανατάραξη στο U-5 λόγω του ωστικού κύματος. Οταν καθάρισε ο καπνός, το «Nereide» είχε εξαφανιστεί. Ενας Ιταλός ναύτης παρακολουθούσε τα τε- κταινόμενα από την ακτή. Η αργοπορία που επέδειξε στο να επιβιβαστεί και αυτός στο ιταλικό υποβρύχιο του είχε σώσει τη ζωή. Ο κυβερνήτης του «Nereide», Κάρ- λο ντελ Γκρέκο, παρασημοφορήθηκε μεταθανάτια με το Χρυσό Μετάλλιο Γενναιότητας. Δεν εντοπίστηκαν επιζώντες από το 20μελές πλήρωμα. Το κουφάρι του υποβρυχίου εντοπίστηκε το 1972.
To U-5 δέχθηκε πυρά από τις ακτές και προσπάθησε να καταφύγει στην ανοικτή θάλασσα. Οι δύο βενζινοκινητήρες υπέστησαν βλάβη στην πλέον ακατάλληλη στιγμή, αλλά το πλήρωμα με προσωρινές επισκευές κατάφερε να φθάσει το επόμενο πρωινό στη βάση του Κατάρο. Η επόμενη αποστολή του U-5 πραγματοποιήθη- κε στις 13 Σεπτεμβρίου 1915, όταν απέπλευσε για να εντοπίσει ένα ελαφρύ ιταλικό καταδρομικό που έπλεε κοντά στη Λαγκόστα. Οι Αυστριακοί ανησυχούσαν ότι το ιταλικό πλοίο θα προχωρούσε στην κατάληψη και κάποιου άλλου νησιού στις Δαλματικές ακτές. Το απόγευμα ξέσπασε μια τρομερή καταιγίδα στην περιοχή όπου είχε εντοπιστεί το πλοίο και έτσι ο φον Τραπ αποφάσισε να περάσει τη νύκτα στον πυθμένα της θάλασσας.
Το επόμενο πρωινό, μια ήρεμη θάλασσα υποδέχθηκε το πλήρωμα του U-5, όταν αναδύθηκε για να απολαύσουν οι άνδρες τον καθαρό αέρα. Ξαφνικά, το ιταλικό καταδρομικό ξεπρόβαλε μέσα από την ομίχλη σε απόσταση μεγαλύτερη των 10 χλμ. και την ηρεμία διαδέχθηκε η ένταση. Το υποβρύχιο εκτέλεσε άμεση κατάδυση, με τον φον Τραπ να παρατηρεί το εχθρικό
πλοίο, ενώ το πλήρωμα προετοίμαζε τους δύο τορπιλοσωλήνες. Ενα από τα μέλη του πληρώματος λιποθύμησε, ένδειξη ότι το υποβρύχιο δεν είχε προλάβει να ανανεώσει τον αέρα. Σύντομα ακολούθησαν και άλλοι πέντε άνδρες, ενώ ναυτία, ίλιγγοι και πονοκέφαλοι εμφανίστηκαν στους υπόλοιπους. Ο φον Τραπ συνέχισε να στέκεται όρθιος μέχρι που ζήτησε ένα μικρό κάθισμα. Προτού λιποθυμήσει, διέταξε ένα μέλος του πληρώματος να τον συνε- φέρει σε τρία λεπτά ακριβώς. Ο Γκότφρι-
ντ Χέρμαν κρατώντας ένα χρονόμετρο βρισκόταν δίπλα από τον κυβερνήτη για να εκτελέσει τη διαταγή που έλαβε. Ο φον Τραπ όρμησε προς το περισκόπιο και προτού λιποθυμήσει για δεύτερη φορά, τον διέταξε και πάλι να τον επαναφέρει σε 60 δευτερόλεπτα. Η ίδια διαδικασία ε- παναλήφθηκε άλλες δύο φορές, καθώς ο φον Τραπ προσπαθούσε απεγνωσμένα να φέρει το υποβρύχιο στην κατάλληλη θ έ ση για να εξαπολύσει τις φονικές τορπίλες. Είχαν περάσει περίπου τέσσερα λε-
ΣΕΡΒΙ Α
Υ Ρ Ο Β Ο Υ Ν Ι Ο
Ι Τ Α Λ Ι Α
Α Ι Γ Α Ι Ο
Σικελία
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
Σύμμαχες χώρες Αντάντ Κεντρικές Αυτοκρατορίες
Α Υ Σ Τ Ρ Ο Ο Υ Γ Γ Α Ρ Ι Α
Ρ Ο Υ Μ Α Ν Ι Α
Β Ο Υ Λ Γ Α Ρ Ι Α
S J \ sΐ ^ Ε Λ Λ Α Δ ΑΑκρωτήριο Σάνΐί/Μαρία ντι ΛεύκαΣτενά
Μεσσήνης
Ι Ο Ν ΙΟ Π Ε ΛΑΓ ΟΣ
ΑκκρωτηριοΤαίναροΜάλτα
\Ακρωτήριο Πασέρο
S ^ lo ü b a
Κρήτη
Α Ι Γ Υ Π Τ Ο Σ
ΜΕ ΣΟΓ Ε Ι ΟΣ
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 7
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Π
αρασ
κευή
Ε
υγεν
ικού
/ΓΝ
ΩΜ
ΩΝ
Ε
κδοτ
ική
2013
ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΓΚΕΟΡΓΚ ΡΙΤΕΡ ΦΟΝ ΤΡΑΠ ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
πτά, όταν ο φον Τραπ εντόπισε για τελευταία φορά το καταδρομικό. Το υποβρύχιο εκτέλεσε ταχεία άνοδο και η πλώρη του αναπήδησε έξω από το νερό με δύναμη. Ο φον Τραπ εντόπισε και πάλι το καταδρομικό, αλλά πλέον είχε εντοπιστεί και ο ίδιος. Το καταδρομικό κατευθυνόταν εναντίον τους με ταχύτητα και για άλλη μία φορά κατέστη εμφανής η έλλειψη των τορπιλοσωλήνων της πρύμνης. To U-5 εκτέλεσε κατάδυση και όταν αναδύθηκε, το ιταλικό καταδρομικό βρισκόταν πλέον σε απόσταση ασφαλείας. Ο φον Τραπ ήταν βαθύτατα απογοητευμένος, διότι πίστευε ότι μπορούσε να βυθίσει το ιταλικό καταδρομικό, αν δεν παρεμποδιζόταν από τα μηχανολογικά προβλήματα του U-5. «Με αυτά τα παλιοσίδερα πρέπει να διεξάγουμε τον πόλεμο».
Στις 29 Αυγούστου 1915, το U-5 κατέλαβε το ελληνικό εμπορικό «Κεφαλλο- νιά», στις ακτές του Δυρραχίου, το οποίο μετέφερε σιτηρά από τη Θεσσαλονίκη στην αλβανική πόλη Σεντζίν, στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Το γηραιό ατμόπλοιο είχε ναυπηγηθεί το 1880 και αποτέ- λεσε την τελευταία επιτυχία του U-5 με κυβερνήτη τον φον Τραπ. Στη συνέχεια, το «Κεφαλλονιά» εντάχθηκε στο Αυστρο- ουγγρικό Ναυτικό ως ατμόπλοιο «XVIII».
Η ΔΡΑΣΗ ΜΕ ΤΟ 0-14Μετά το U-5, ο φον Τραπ ανέλαβε τη
διοίκηση του μεγαλύτερου U-14, στις 14 Οκτωβρίου 1915, θέση που διατήρησε μέχρι τις 13 Ιανουαρίου 1918. Το τελευταίο ήταν στην πραγματικότητα το πρώην γαλλικό υποβρύχιο «Curie», κλάσης «Brumaire». Στις 20 Δεκεμβρίου 1914, το «Curie» προσπάθησε να εισέλθει στον ναύσταθμο της Πόλα, αλλά η προπέλα του μπλέχθηκε στο προστατευτικό ανθυποβρυχιακό δίκτυ. Δύο πλοία κατάφεραν να βυθίσουν το «Curie», αλλά, με εξαίρεση τρεις νεκρούς, το πλήρωμά του επέζη- σε και συνελήφθη αιχμάλωτο. Το Αυστρο- ουγγρικό Ναυτικό αναζητούσε εναγωνίως νέα υποβρύχια και είχε παραγγείλει πέντε νέα πλοία στη Γερμανία. Η παράδοσή τους, όμως, ήταν ανέφικτη με το ξέσπασμα του Α ’ ΠΠ. Στις 2 Φεβρουάριου 1915, οι Αυστριακοί ανέλκυσαν από βάθος 39 μ. το πολύτιμο τρόπαιο και μετά από μια σειρά επιδιορθώσεων εντάχθηκε σε υπηρεσία, τον Ιούνιο του 1915. Με εκτόπισμα 551 t σε κατάδυση, το U-14 υπήρξε το μεγαλύτερο υποβρύχιο του Αυστροουγγρι- κού Ναυτικού. Ο πρώτος κυβερνήτης του U-14 ήταν ο πλωτάρχης Οττο Τσάιντλερ που σύντομα αντικαταστάθηκε από τον φον Τραπ.
Ο Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ γεννήθη- κε στις 4 Απριλίου 1880 στη Ζάρα (σημερινό Ζαντάρ της Κροατίας), η οποία ανήκε τότε στην επικράτεια της Αυστροουγ- γρικής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του υπήρξε αξιωματικός του Ναυτικού, αλλά απεθίωσε τέσσερα χρόνια αργότερα από τυφοειδή πυρετό. Ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του, ο νεαρός Γκέοργκ εισήλθε στη Ναυτική Ακαδημία στο Φι- ούμε, το 1894. Αποφοίτησε το 1898 και πραγματοποίησε μερικά εκπαιδευτικά ταξίδια, φθάνοντας μέχρι την Αυστραλία. Το 1900 υπηρέτησε στο καταδρομικό «Kaiserin und Königin Maria Theresia» και συμμετείχε στις επιχειρήσεις κατά της Επανάστασης των Μπόξερ στην Κίνα. Το καταδρομικό είχε ενταχθεί σε υπηρεσία το 1894 και ο κύριος οπλισμός του απο- τελείτο από δύο πυροβόλα των 240 mm και οκτώ των 150 mm. Παρέμεινε στην Κίνα ως το 1902 για την καταστολή της επανάστασης. Ως νεαρός δόκιμος, ο φον Τραπ συμμετείχε στις επιχειρήσεις για την κατάληψη των κινεζικών οχυρών Τάκου, στον ποταμό Χάι. Μετά το 1908 αφιέρωσε τον χρόνο του στη μελέτη των υποβρυχίων, στο εργοστάσιο Whitehead στο Φιούμε, όπου και γνώρισε τη μέλ- λουσα σύζυγό του Αγκαθα Ουάιτχεντ. Το ζευγάρι νυμφεύθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1911 και απέκτησε επτά παιδιά την περίοδο Νοεμβρίου 1911 - φεβρουαρίου 1921. Μετά το τέλος του Α' ΠΠ, η Αυ- στροουγγρική Αυτοκρατορία διαλύθηκε και απώλεσε το Ναυτικό της. Η περιουσία της συζύγου του επέτρεψε την επιβίωση της οικογένειας. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1922, η Αγκαθα απεβίωσε από οστρακιά και η οικογένεια μετακόμισε σε μια νέα κατοικία στα προάστια του Σάλ-
τσμπουργκ. Η απώλεια της συζύγου καθώς και της καριέρας του στο Ναυτικό α- ποτέλεσαν δύο ισχυρά πλήγματα τα οποία ο φον Τραπ δεν κατάφερε να ξεπε- ράσει.
Στις 26 Νοεμβρίου 1927 νυμφεύθηκε τη Μαρία Αγκούστα Κούτσερα (26 Ιανου- αρίου 1905 - 28 Μαρτίου 1987), με την οποία απέκτησε ακόμα τρία παιδιά. Το 1935, η οικογένεια οδηγήθηκε σε οικονομική καταστροφή. Οι αποταμιεύσεις της οικογένειας μεταφέρθηκαν από το Λονδίνο σε μια αυστριακή τράπεζα που οδηγήθηκε τελικά σε πτώχευση. Για να επιβιώσει, ο φον Τραπ απέλυσε το υπηρετικό προσωπικό και αποφάσισε να ενοικιάσει τα δωμάτια της οικίας τους σε σπουδαστές του Καθολικού Πανεπιστημίου. Επιπλέον, η οικογένεια αποφάσισε να α- ξιοποιήσει τη συνήθειά της να τραγουδά ως μέσο βιοπορισμού. Το 1938, η Αυστρία εντάχθηκε στο Γ’ Ράιχ και ο φον Τραπ έλαβε μια κλήση για να παρουσιαστεί στο Kriegsmarine (Γερμανικό Ναυτικό). Βαθύτατα αντίθετη με τα ναζιστικά ιδεώδη, η οικογένεια κατέφυγε στις ΗΠΑ όπου και έγινε διάσημη για τις περιοδείες της σε 30 χώρες. Ο φον Τραπ απεβίωσε στις 30 Μάίου 1947 στο Βερμόντ των ΗΠΑ από καρκίνο των πνευμόνων. Η δεύτερη σύζυγός του συνέγραψε ένα βιβλίο το 1949, στο οποίο ανέφερε πως ο σύζυγός της ήταν μανιώδης καπνιστής και ότι η υγεία του επηρεάστηκε και από τις άσχημες συνθήκες που επικρατούσαν στο εσωτερικό των υποβρυχίων με τις αναθυμιάσεις από τα καύσιμα.
Οι περιπέτειες της οικογένειας ενέπνευσαν την παραγωγή αρκετών κινηματογραφικών ταινιών. Το 1956 παρουσιάστηκε η δυτικογερμανική ταινία «Die Trapp Familie», βασισμένη στο βιβλίο της Μαρίας φον Τραπ «The story of the Trapp Family Singers» που εκδόθηκε το 1949. Δύο χρόνια αργότερα, ακολούθησε μια δεύτερη ταινία με τίτλο «Die Trapp Familie in Amerika». To 1959 παρουσιάστηκε στο Μπρόντγουεϊ το μιούζικαλ «The Sound of Music», που παρουσίασε την ιστορία της οικογένειας και τη φυγή της από την Αυστρία. Το 1965, βασισμένη στο μιούζικαλ, παρουσιάστηκε η ομώνυμη κινηματογραφική ταινία με πρωταγωνιστές την Τζούλι Αντριους και τον Κρίστοφερ Πλά- μερ ως Μαρία και Γκέοργκ φον Τραπ αντίστοιχα. Η ταινία κέρδισε πέντε Οσκαρ, ανάμεσα τους και το Οσκαρ καλύτερης ταινίας. Το 2001, η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου κατέταξε το «The Sound of Music» στο Εθνικό Σύστημα Καταχώ- ρησης, που περιλαμβάνει ταινίες ιδιαίτερης αισθητικής, ιστορικής και πολιτιστικής αξίας.
8 8 I ΣΤ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α
ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΓΚΕΟΡΓΚ ΡΙΤΕΡ ΦΟΝ ΤΡΑΠ
Α/Α ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑΒΥΘΙΣΗΣ ΠΛΟΙΟ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ^)
1 U-5 21 Απριλίου 1915 «Leon Gambetta» Γαλλικό πολεμικό 12.4002 U-5 5 Αιιγούστου 1915 «Nereide» Ιταλικό υποβρύχιο 3203 U-5 29 Αυγούστου 1915 «Κεφαλλονιά» Ελληνικό εμπορικό 1.0344 U-14 28 Απριλίου 1917 «Teakwood» Βρετανικό δεξαμενόπλοιο 5.3155 U-14 3 Μαϊου 1917 «Antonio Sciesa» Ιταλικό εμπορικό 1.9056 U-14 5 Ιουλίου 1917 «Μαριόνγκα Γουλανδρή» Ελληνικό εμπορικό 3.1917 U-14 23 Αυγούοτου1917 «Constance» Γαλλικό εμπορικό 2.4698 U-14 24 Α υγούοτου1917 «Kilwinning» Βρετανικό εμπορικό 3.0719 U-14 26 Αυγούστου 1917 «Titian» Βρετανικό εμπορικό 4.17010 U-14 28 Αυγούοτου 1917 «Nairn» Βρετανικό εμπορικό 3.62711 U-14 29 Αυγούοτου1917 « M ila zzo » Ιταλικό εμπορικό 11.47712 U-14 19 Οκτωβρίου 1917 «Elsiston» Βρετανικό εμπορικό 2.90813 U-14 19 Οκτωβρίου 1917 «Good Hope» Βρετανικό εμπορικό 3.61814 U-14 23 Οκτωβρίου 1917 «Capo di Monte» Ιταλικό εμπορικό 5.902
To U-14 αντιμετώπιζε αρκετά μηχανολογικά προβλήματα με αναξιόπιστους κινητήρες. Χρησιμοποιούσε δύο πετρελαι- οκινητήρες των 480 shp για την πλεύση στην επιφάνεια και δύο ηλεκτρικούς κινητήρες των 660 shp υπό κατάδυση. Ο οπλισμός αποτελείτο από έναν τορπιλοσωλήνα των 450 mm στην πλώρη και ως έξι εξωτερικά τοποθετημένες τορπίλες στις πλευρές του κύτους. Οι τορπίλες αυτές μπορούσαν να εκτοξευθούν υπό κλίση ως 45 μοιρών, αλλά η σκόπευσή τους ήταν δύσκολη και ήταν ευάλωτες σε επιθέσεις με βόμβες βυθού. Οι πρώτες μήνες του U-14 με τον φον Τραπ ως κυβερνήτη δεν είχαν να επιδείξουν κάποια επιτυχία. Το υποβρύχιο προσπάθησε ανεπιτυχώς να πλήξει ένα ιταλικό τορπιλοβόλο και ένα ε μπορικό πλοίο κοντά στη νήσο Σάσωνα στα αλβανικά παράλια.
Τον Φεβρουάριο του 1916, το U-14 μαζί με το U-4 έπλεαν κοντά στο αλβανικό λιμάνι του Δυρραχίου, με αποστολή να πλήξουν τα συμμαχικά πλοία που απομά- κρυναν τα υπολείμματα του Σερβικού Στρατού. Τα δύο υποβρύχια είχαν, θεωρητικά, μια εύκολη αποστολή και από απόσταση περίπου 500 μ. το U-14 εξαπέλυσε μία τορπίλη εναντίον του στόχου του. Η
τορπίλη, όμως, δεν ακολούθησε την προδιαγεγραμμένη πορεία και σύντομα το υποβρύχιο εντοπίστηκε από ένα γαλλικό τορπιλοβόλο που έβαλε με το πολυβόλο εναντίον του περισκοπίου από απόσταση μόλις 50 μ. Ο φον Τραπ γνώριζε ότι το πλοίο δεν μπορούσε να του επιφέρει κάποιο πλήγμα μέχρι που ήλθε στο μυαλό του η προοπτική της επίθεσης με βόμβες βυθού. To U-14 εκτέλεσε κατάδυση στα 20 μ. και προσπάθησε να απομακρυνθεί, αλλά, όπως αποδείχθηκε, όχι αρκετά γρήγορα. Μια έκρηξη συντάραξε το υποβρύχιο και το πλήρωμα βυθίστηκε στο σκοτάδι. Μια δεύτερη έκρηξη προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη αναταραχή και ένα πανικόβλητο μέλος του πληρώματος παρότρυνε τους υπολοίπους να αναδυθούν. Ο φον Τραπ διέταξε απόλυτη ησυχία και μερικοί φακοί αποκατέστησαν την ψυχραιμία. Ενας αξιωματικός ενεργοποίησε το γραμμόφωνο και υπό τους ήχους γνώριμων τραγουδιών το πλήρωμα έσφιγγε τα δόντια, καθώς εκδηλώνονταν αλλεπάλληλες επιθέσεις με βόμβες βυθού. Ο φον Τραπ διέταξε να καθίσει το υποβρύχιο στον πυθμένα της θάλασσας, χωρίς τους κινητήρες σε λειτουργία. Με ανακούφιση διαπίστωσαν πως ο ήχος των ελίκων από
τα συμμαχικά πλοία απομακρύνθηκε μαζί με τις εκρήξεις από τις βόμβες βυθού. Νέα προβλήματα, όμως, απειλούσαν το υποβρύχιο, καθώς αυτό είχε κολλήσει στη λάσπη αδυνατώντας να απομακρυνθεί. Μετά από επίμονες προσπάθειες, το υποβρύχιο κατάφερε να αναδυθεί και ο πύργος του βρέθηκε πάνω από το νερό. Με τρόμο ο φον Τραπ παρατήρησε τρία αντι- τορπιλικά να κατευθύνονται εναντίον του με ταχύτητα και έτσι το υποβρύχιο καταδύθηκε και πάλι στα 14 μ.
To U-14 προσπάθησε να απομακρυνθε ί προς την ανοικτή θάλασσα, αλλά οι προηγούμενες εκρήξεις είχαν προκαλέ- σει σημαντικά προβλήματα, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αρκετές διαρροές νερού μέσα σε αυτό. Οταν ο φον Τραπ αναδύθηκε σε περισκοπικό βάθος, διαπίστωσε ότι τα τρία πλοία τον ακολουθούσαν σε απόσταση 1.500 μ. Εκτέλεσε έναν ελιγμό 90 μοιρών, αλλά και πάλι τα πλοία δεν ξεγελάστηκαν και τον ακολουθούσαν. Ηταν πλέον φανερό ότι τα αντιτορπιλικά διέθεταν κάποιο σύστημα υδροφώνων και έτσι το υποβρύχιο εκτέλεσε έναν νέο ελιγμό 90 μοιρών και κατήλθε στα 25 μ. μέσα σε απόλυτη ησυχία.
To U-14 παρέμεινε σε κατάδυση για
Το γαλλικό καταδρομικό «Leon Gambetta» υπήρξε το πρώτο θύμα του φον Τραπ. Το πλοίο καθελκύστηκε στις 26 Οκτωβρίου
1901 και εντάχθηκε σε υπηρεσία το 1903. Ο οπλισμός του απ οτελείτο από δύο δίδυμους
πύργους με πυροβόλα των 193 mm, τέσσερις μονούς και έξι διπλούς πύργους
με πυροβόλα των 164 mm, 24 πυροβόλα των 3 pdr, δύο πυροβόλα του 1 pdr και δύο
τορπιλοσωλήνες των 460 mm. Η βύθισή του αποτέλεσε μια οδυνηρή απώλεια για το
Γαλλικό Ναυτικό.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 9
ΤΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΤΟΥ ΦΟΝ ΤΡΑΠU -5 j U -1 4 (μ ε τ ά το ν εκ σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ ό )
ΠΛΗΡΩΜΑΕΝΑΡΞΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΘΕΛΚΥΣΗ
ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΑ
ΜΗΚΟΣ (m)ΠΛΑΤΟΣ(m)ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (t) ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΣΕ ΚΑΤΑΔΥΣΗ (t)
ΠΡΟΩΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (kt) ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΚΑΤΑΔΥΣΗ (kt) ΕΜΒΕΛΕΙΑ
ΟΠΛΙΣΜΟΣ
199 Απριλίου 1908
10 Φεβρουάριου 1909
1 Απριλίου 1910
32,114,19240273
2 βενζινοκινητήρες 250 shp και 2 ηλεκτροκινητήρες 115 shp
10,75 8,5
48 nm με ταχύτητα 6 kt σε κατάδυση
2 τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη (αναχορηγία 4 τορπίλες) και (αρχικά)
ένα πυροβόλο των 47 mm
28
18 Ιουλίου 1912 1914 σε γαλλική υπηρεσία και 1 Ιουνίου 1915 οε υπηρεσία στο Αυστροουγγρικό Ναυτικό
51,84 5,21 397 551
2 πετρελαιοκινητήρες 420 shp και 2 ηλεκτροκινητήρες 330 shp
12,6 9
84 nm με ταχύτητα 5 kt σε κατάδυση1 τορπιλοσωλήνας των 450 mm στην πλώρη
και έξι εξωτερικά τοποθετημένοι τορπιλοσωλήνες των 450 mm οε ουνδυαομό με ένα πυροβόλο
των 88 mm/L30
ι
Σχέδιο τριών όψεων του U-14. Οι δύο άνω όψεις παρουσιάζουν το υποβρύχιο πριν τον εκτετα μένο εκσυγχρονισμό του 1916. Η κάτω όψη αναπαριστά το υποβρύχιο μετά την προσθήκη νέας γέφυρας και του πυροβόλου των 88 mm.
περίπου 12 ώρες, με αποτέλεσμα σταδιακά οι συνθήκες στο εσωτερικό του να καταστούν εξαιρετικά δύσκολες. Ορισμένα από τα μέλη του πληρώματος εκτελού- σαν τις εργασίες τους με τα εσώρουχα, ενώ όσοι βρίσκονταν εκτός υπηρεσίας παρέμεναν ξαπλωμένοι για να μειώσουν την κατανάλωση αέρα. Ο φον Τραπ διαπίστωσε, τελικά, ότι τα συμμαχικά αντιτορ- πιλικά ακολουθούσαν το ίχνος από τις διαρροές στις δεξαμενές πετρελαίου και έτσι αποφάσισε να κατέλθει σε ακόμα μεγαλύτερο Βάθος. Η εκτίμησή του ήταν πως όσο μεγαλύτερο το βάθος κατάδυσης τόσο πιο μακρινό το ίχνος πετρελαίου στην επιφάνεια, οπότε τα αντιτορπιλι- κά δεν θα μπορούσαν πλέον να τους εντοπίσουν. To U-14 κατήλθε στα 35 μ., με αποτέλεσμα οι τριγμοί από την πίεση να είναι τρομακτικοί. Οι Αυστριακοί είχαν αξιολογήσει τα 25 μ. ως το μέγιστο βάθος στο οποίο θα μπορούσε να κατέλθει το υποβρύχιο, αλλά ο φον Τραπ ήταν βέβαιος ότι θα άντεχε και σε μεγαλύτερο βάθος. Τα αντιτορπιλικά βρίσκονταν πίσω τους σε απόσταση 2.500 μ., όταν το U-14 ανήλ- θε στην επιφάνεια ώστε να εισρεύσει για λίγο καθαρός αέρας μέσα στο υποβρύχιο. Οι εκρήξεις γύρω τους αποτελούσαν σαφή ένδειξη ότι είχαν εντοπιστεί και έτσι το U-14 αναγκάστηκε να εκτελέσει και πάλι κατάδυση. Οταν, όμως, αργότερα ανήλ- θε στην επιφάνεια και πάλι, διαπίστωσαν πως είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από τα αντιτορπιλικά.
Το υποβρύχιο είχε υποστεί σημαντικές ζημιές, αλλά τελικά κατάφερε να φθάσει στη βάση του. Οι Σύμμαχοι ανα-
9 0 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α
κοίνωσαν ότι βύθισαν ένα αυστριακό υποβρύχιο στις ακτές του Δυρραχίου, υπονοώντας προφανώς τη βύθιση του U-14.Ο φον Τραπ ήταν αποφασισμένος να επιστρέφει στις ακτές του Δυρραχίου, αλλά η μηχανολογική κατάσταση του υποβρυχίου καθιστούσε εξαιρετικά επικίνδυνη για το πλήρωμά του την οποιαδήποτε νέα αποστολή και έτσι το U-14 επέστρεψε στον ναύσταθμο της Πόλα. Καθώς το υποβρύχιο εισερχόταν στον ναύσταθμο, το πηδάλιο α- ποκόπηκε, με αποτέλεσμα να πλέει με ταχύτητα μέσα σε ένα ναρκοπέδιο με αγκυρωμένες νάρκες. Η σωτηρία του αποδόθηκε στους «φύλακες άγγε- λους του πληρώματος».
To U-14 εισήλθε για επισκευές και εκ βάθρων εκσυγχρονισμό, γεγονός που βελτίωσε σημαντικά τις μαχητικές του ικανότητες. Απέκτησε νέο πύργο, τοποθε- τήθηκαν ισχυρότεροι πετρελαιοκινητή- ρες των 840 shp και εγκαταστάθηκαν δεξαμενές καυσίμου αυξημένου όγκου, οι οποίες πρακτικά τετραπλασίασαν την εμβέλειά του. Μία εκδοχή αναφέρει ότι το μέγεθος των τορπιλοσωλήνων αυξήθηκε στα 533 mm, αλλά αυτή θεωρείται λιγότε- ρο πιθανή λόγω του εύρους των απαιτούμε νων εργασιών.
Τον Απρίλιο του 1917, το U-14 επανήλθε σε ενεργό υπηρεσία σε μια περίοδο κατά την οποία η Γερμανία είχε κηρύξει πόλεμο χωρίς περιορισμούς και έτσι κάθε εμπορικό πλοίο αποτελούσε έναν δυνητικό στόχο για τα υποβρύχιά της. Ο πόλεμος στη θάλασσα είχε εισέλθει σε μια κρίσιμη καμπή και η έκβασή του θα καθόριζε τον νικητή του πολέμου. Οι Σύμμαχοι ε ίχαν εγκαταστήσει ένα πολύπλοκο σύστημα παρακολούθησης στα στενά του Οτράντο και ο φον Τραπ αφιέρωσε σχεδόν δύο ώρες για να διαφύγει από τα πλοία που εκτελούσαν περιπολίες. Οταν βρέθηκε στην ανοικτή θάλασσα, το U-14 κατευθύνθηκε στην περιοχή ανάμεσα στο ακρωτήριο Ταινάρου και στην Κρήτη, η οποία αποτελούσε την κύρια οδού ανεφοδιασμού για τις γαλλικές δυνάμεις που πολεμούσαν στη Μακεδονία.
Στις 28 Απριλίου 1917, το U-14 βρισκόταν στη θαλάσσια περιοχή κοντά στα Κύθηρα, όταν τορπίλισε το βρετανικό δεξαμενόπλοιο «Teakwood». Το άτυχο πλοίο τορπιλίστηκε κατά τη διάρκεια της νύκτας και ο φον Τραπ αναφέρει για τη βύθισή του: «Το φεγγάρι βρισκόταν πίσω από το πλοίο. Ως ένα θανάσιμα πληγωμένο θηρίο, το πλοίο βρυχήθηκε για τελευ
Το U-5 στη ναυτική βάση του Κατάρο, στο σημερινό Μαυροβούνιο, στις 25 Αυγούστου 1915. Φ έρει πυροβόλο των 47 mm στο κατάστρωμα.
ταία φορά. Η πλώρη του υψώθηκε απότομα πάνω από το νερό, στάθηκε για λίγο ακίνητη και στη συνέχεια χάθηκε στην άβυσσο».
Μερικές ημέρες αργότερα, το υποβρύχιο εντόπισε μια νηοπομπή που απολάμβανε τη συνοδεία πολεμικών πλοίων. Η πρακτική των νηοπομπών αποτελούσε μια σχετικά νεοεμφανισθείσα τακτική για τους Συμμάχους. Ο φον Τραπ παρακολουθούσε τη νηοπομπή για περίπου μία ώρα, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει τις κινήσεις της. Τελικά διαπίστωσε ότι η νηοπομπή άλλαζε διεύθυνση ανά 15 λεπτά, αρχικά στρεφόμενη προς τα δεξιά και στη συνέχεια προς τα αριστερά. To U-14 κατα
δύθηκε και εισήλθε ανάμεσα στις δύο στήλες της νηοπομπής όπως ο λύκος σε ένα κοπάδι πρόβατα. Ενα, όμως, από τα εμπορικά πλοία της νηοπομπής τον εντόπισε και από απόσταση 300 μ. κινήθηκε με ταχύτητα εναντίον του για να τον εμβολίσει.
Ο φον Τραπ έδωσε εντολή να εκτοξευθούν δύο τορπίλες και στη συνέχεια το υποβρύχιο καταδύθηκε σε βάθος 20 μ. Το πλήρωμα ανέμενε με αγωνία τις εκρήξεις από τις τορπίλες, αλλά το εμπορικό πλοίο πέρασε
πάνω από το υποβρύχιο. Το υποβρύχιο α- νήλθε σε περισκοπικό βάθος και ο φον Τραπ αναζήτησε το επόμενο υποψήφιο θύμα του. Πραγματοποιώντας έναν κυκλικό ελιγμό έπληξε ένα εμπορικό πλοίο στο διαμέρισμα του μηχανοστασίου. Τα υπόλοιπα συνοδά πλοία προσέτρεξαν προς βοήθεια του πληρώματος, ενώ η σκέψη του φον Τραπ περιστρεφόταν γύρω από την αρχική αποτυχία του. Συζητώντας με τον αξιωματικά τορπιλών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η τορπίλη δεν είχε εγκα- ταλείψει τον τορπιλοσωλήνα. Αποφασισμένος να βυθίσει το μεγάλο πλοίο που του είχε ξεφύγει, συνέχισε να το ακολουθεί. Τα συνοδά πλοία κινήθηκαν εναντίον του, αλλά το νέο πυροβόλο των 88 mm στο κατάστρωμα του υποβρυχίου αποτελούσε έναν επίφοβο αντίπαλο για τα συμμαχικά πλοία που έσπευσαν να απομακρυνθούν. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες αποδείχθηκαν τελικά ισχυρότερες και προστάτευσαν τη νηοπομπή που χάθηκε μέσα στην ομίχλη.
To U-14 κατευθύνθηκε πλέον στα στενά της Μεσσήνης στη Σικελία και εντόπισε ένα μικρό εμπορικό πλοίο που είχε τη συνοδεία ενός επιταγμένου σκάφους με πυροβόλα και ενός τορπιλοβόλου. Με επιδέξιους ελιγμούς ο φον Τραπ έφερε το υποβρύχιο στην κατάλληλη θέση, πλέοντας κάτω από τη συνοδεία του εμπορικού πλοίου, αλλά για μία ακόμη φορά προδόθηκε από την τορπίλη του.
Στις 5 Ιουλίου 1917, το U-14 βύθισε το ελληνικό πλοίο «Μαριόνγκα Γουλαν- δρή», καθώς έπλεε κοντά στο ακρωτήριο του Ταινάρου. Ο φον Τραπ θυμάται: «Το πλοίο ήλθε πρακτικά στην αγκαλιά μου σε μια φεγγαρόφωτη νύκτα. Ο Ελληνας κυβερνήτης ανέφερε ότι το πλοίο είχε α- ποπλεύσει από τη Βαλτιμόρη με ενδιάμεσο προορισμό τη Γένοβα με φορτίο 4.500
Σπάνια φωτογραφία του φον Τραπ στη γέφυρα ενός υποβρυχίου χρησιμοποιώντας τον εξάντα.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 191
To U-14 ήταν το πρώην γαλλικό υποβρύχιο Q 8 7 «Curie», της κλάσης «Brumaire». Η φωτογραφία απεικονίζει το υποβρύχιο σε γαλλική υπηρεσία, ενώ διακρίνεται και η ονομασία του.
τόννους αλεύρι. Καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του δεν είχε συναντήσει κά- ποια απειλή, αλλά η τύχη τον εγκατέλει- ψε μόλις δύο ώρες πριν την άφιξή του στον τελικό προορισμό του. Είναι σκληρό, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα του πολέμου». Μετά από μια περιπολία 30 ημερών, το U-14 επέστρεψε στη βάση του με ασφάλεια, χωρίς άλλα αναπάντεχα γεγονότα.
Η επόμενη περιπολία του U-14 αποδείχθηκε η πλέον επιτυχημένη. Στις 20 Αυγούστου 1917, ο φον Τραπ απέπλευσε από τη βάση του. Το πέρασμα από τα στενά του Οτράντο εξελίχθηκε σε μια δύσκολη υπόθεση, καθώς απέφυγε διάφορα α- ντιτορπιλικά. Το επόμενο πρωινό προσπάθησε να αποφύγει πλοία που περιπολού- σαν και τα οποία ανάμεσά τους έλκυαν ανθυποβρυχιακά δίκτυα με εκρηκτικά. Το U-14 έπλεε παράλληλα προς τα εχθρικά πλοία ώστε να αποφύγει τα δίκτυα, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας «λούφαξε» για να αποφύγει τους κυνηγούς. Το σκοτάδι έφερε τη γαλήνη στο πλήρωμα και το υποβρύχιο αναδύθηκε στην επιφάνεια. Ο φον Τραπ ήταν εξαντλημένος έχοντας παραμείνει στο περισκόπιο του υποβρυχίου τις τελευτα ίες 24 ώρες, χωρίς α
νάπαυση. Αποφάσισε να κοιμηθεί, αλλά λίγο μετά τα μεσάνυκτα ο συναγερμός τον σήκωσε από την καμπίνα του. To U-14 εκτέλεσε εσπευσμένα κατάδυση για να α- ποφύγει ένα αντιτορπιλικά και 15 λεπτά αργότερα αναδύθηκε και πάλι στην επιφάνεια, περνώντας επιτέλους με ασφάλεια τα στενά του Οτράντο.
Φθάνοντας στον προβλεπόμενο χώρο περιπολίας, ο φον Τραπ έπρεπε να επιλέ- ξει τη θαλάσσια οδό που θα ακολουθούσε. Σε αυτό το στάδιο του πολέμου υπήρχαν δύο κύριες οδοί. Η πρώτη από το ακρωτήριο Πασέρο (ή Πάχυνος), στο νοτιοανατολικό άκρο της Σικελίας, μέσω Κυθήρων με τελικό προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Η δεύτερη από τη Μάλτα στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου για τον ανεφοδιασμό των βρετανικών δυνάμεων στη Μεσοποταμία. Ο φον Τραπ επέλεξε την αρχική οδό και η επιλογή του αποδείχθηκε ορθή, καθώς στις 23 Αυγούστου 1917 βύθισε το γαλλικό πλοίο «Constance» σε απόσταση 263 χλμ. βορειοανατολικά της Μάλτας. Το πλοίο είχε αποπλεύσει από την Μπιζέρτα με προορισμό τη Μήλο. Από τα συντρίμμια του πλοίου το πλήρωμα κατάφερε να περισυλλέξει ορισμένα χρήσιμα πράγματα όπως σακιά με αλεύρι και φιάλες φρέσκου νερού.
Μετά την επιτυχία του, το U-14 αποφάσισε να προσβάλει την άλλη θαλάσσια οδό. Το επόμενο πρωινό, ο φον Τραπ εντόπισε μια νηοπομπή αποτελούμενη
Το ιταλικό εμπορικό «Milazzo» υπήρξε το μεγαλύτερο εμπορικό και το δεύτερο μεγαλύτερο πλοίο μετά το «Leon Gam betta» το οποίο βυθίστηκε από υποβρύχιο του Αυστροουγγρικού Ναυτικού. Και στις δύο περιπτώσεις, ο θύ τη ς ήταν ο Γκέοργκ φον Τραπ.
από πέντε πλοία που έπλεαν σε δύο στήλες με τέσσερα συνοδά πλοία. Τα πολεμικά πλοία πραγματοποιούσαν απότομες εναλλαγές πορείας και φθάνοντας σε ορισμένο σημείο πραγματοποιούσαν άφεση βομβών βυθού. Ο φον Τραπ κατάφερε να βρεθεί ανάμεσα στις δύο στήλες της νηοπομπής και από απόσταση 300 μ. εξαπέλυσε μία τορπίλη. Η τορπίλη κατευθυνόταν με επιτυχία προς τον στόχο, αλλά προφανώς είχε κατέλθει σε μεγαλύτερο βάθος και δεν εξερράγη. Ενα αντιτορπιλικά εξαπέλυσε μια σειρά βομβών βυθού, ενώ ένα εμπορικό πλοίο αποφάσισε ότι μπορούσε να εμβολίσει το υποβρύχιο. Ο φον Τραπ εξαπέλυσε δεύτερη τορπίλη και το υποβρύχιο καταδύθηκε στα 25 μ. Η άτυχη επέλαση του εμπορικού πλοίου οδήγησε στη βύθισή του, ενώ το αντιτορπιλικά προσπαθούσε μάταια να το βυθίσει με τις βόμβες βυθού. Το θύμα ήταν το «Kilwinning» με φορτίο αποτελούμενο κυρίως από κάρβουνο και προορισμό το Πορτ Σάιντ.
Την επόμενη ημέρα, το U-14 εντόπισε μια ακόμα νηοπομπή που έπλεε από τα δυτικά, αλλά ένας απότομος ελιγμός των πλοίων δεν επέτρεψε τη διενέργεια κάποιος επίθεσης. Απτόητος ο Αυστριακός συνέχισε την καταδίωξη και ανταμείφθη- κε με μία ακόμα βύθιση. Το πλήρωμα προσπάθησε να πληροφορηθεί το όνομα του θύματος από τις παρακείμενες σωσίβιες λέμβους, αλλά το μόνο που εντόπισαν ήταν ένα παντελόνι για ένα ευτυχές μέλος του πληρώματος. Το θύμα ήταν το εμπορικό «Titian» που είχε αποπλεύσει από το Λονδίνο με προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Στις 28 Αυγούστου 1917, το U-14 τορπίλισε το βρετανικό εμπορικό «Nairn» -το φορτίο του οποίου αποτελείτο από αγαθά που ήταν εξαιρετικά δυσεύρετα στην Αυστρία όπως μαργαρίνη και ζάχαρη- σε απόσταση 232 χλμ. από τη Βεγγάζη της Λιβύης. Το πλήρωμα «ψάρεψε» ένα κιβώτιο με την ένδειξη «εύθραυστο», αλλά απογοητεύτηκε όταν διαπίστωσε πως, αντί για το πολυπόθητο ουίσκι, το περιεχόμενό του αποτελείτο από φανούς. Το μόνο τους αξιόλογο εύρημα ήταν ένα χιτώνιο που συμπλήρωσε την ενδυμασία του κατόχου του παντελονιού.
Γνωρίζοντας ότι σε γενικές γραμμές οι Σύμμαχοι τροποποιούσαν τις διαδρομές των νηοπομπών κατά περίπου 30 χλμ. βόρεια ή νότια από το σημείο τορπιλι- σμού, ο φον Τραπ έπλευσε προς τα βόρεια. Τη νύκτα εντόπισαν μια νέα νηοπομπή με τρία εμπορικά και δύο συνοδά ανθυποβρυχιακά πλοία. Το επόμενο πρωινό, στις 29 Αυγούστου 1917, το U-14 έπλευσε
9 2 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
με επιδεξιότητα μεταξύ ενός συνοδού πλοίου και ενός μεγάλου εμπορικού πλοίου που το ακολουθούσε. Μετά από μια παρ’ ολίγο σύγκρουση με το συνοδό πλοίο, ο φον Τραπ εκτέλεσε έναν ελιγμό για να βρεθεί σε παραμέτρους βολής, αλλά είχε πλέον εντοπιστεί. Ωστόσο, το ανθυποβρυχιακό πλοίο έσπευσε σε λανθασμένο σημείο και έτσι ο φον Τραπ συνέχισε να παρακολουθεί το θύμα του, ένα γι- γάντιο εμπορικό πλοίο. Αντί, όμως, να βρεθεί στο πλάι ώστε να έχει μεγαλύτερο στόχο, το υποβρύχιο εξαπέλυσε την τορπίλη εναντίον της πρύμνης του εμπορικού, η οποία βρήκε τον στόχο της. Αμέσως διέταξε κατάδυση στα 30 μ. για να α- ποφύγει τις βόμβες βυθού των συνοδών πλοίων. Η συμμαχική αντίδραση υπήρξε υποτονική, ενώ λίγο αργότερα ο φον Τραπ παρατήρησε πως ένα πλοίο έπλευσε δίπλα από το εμπορικό, προφανώς για την περισυλλογή των μελών του πληρώματος. Το πλοίο στη συνέχεια απομακρύνθηκε, προκαλώντας στον φον Τραπ αβεβαιότητα για το τ ι ακριβώς συνέβαινε.
To U-14 αναδύθηκε σε απόσταση10.000 μ. από το εμπορικό στο οποίο δεν διακρίνονταν κάποια ίχνη ζωής. Το υποβρύχιο πλησίασε διατακτικά το εμπορικό, βάλλοντας περιστασιακά εναντίον του, χωρίς όμως να εντοπίσει κάποια κίνηση στο εσωτερικό του. Το φορτίο του πλοίου αποτελούσε μια σημαντική πρόκληση και ο φον Τραπ αποφάσισε να περισυλλέξει μια παρακείμενη σωσίβια λέμβο ώστε να επιβιβαστούν οι άνδρες του στο πλοίο. Καθώς το υποβρύχιο πραγματοποιούσε μια μικρή εναλλαγή πορείας για να περι- συλλέξει τη λέμβο, ένα καλά παραλλαγμένο πυροβόλο από το εμπορικό άνοιξε πυρ, ενώ από απόσταση εμφανίστηκε ένα από τα συνοδά πλοία, το οποίο έπλευσε με ταχύτητα εναντίον του. Ωστόσο, η ομοχειρία του πυροβόλου δεν δ ιέθετε επαρκή σκοπευτική δεινότητα και έτσι το υποβρύχιο καταδύθηκε εσπευσμένα, χωρίς απώλειες. Από απόσταση 400 μ., ο φον Τραπ εξαπέλυσε μία δεύτερη τορπίλη, αλλά η πορεία της προκαλούσε ερωτηματικά για το αν θα κατάφερνε τελικά να φθά- σει στον στόχο.
Ξαφνικά, η τορπίλη άρχισε να επιβραδύνει, αναπήδησε στα κύματα και, αφού εκτέλεσε μια περιστροφή 180 μοιρών, βυθίστηκε. To U-14 εξαπέλυσε μία τρίτη τορπίλη που αυτήν τη φορά βρήκε τον στόχο της, με αποτέλεσμα το εμπορικό πλοίο να βυθιστεί. Καθώς τα συνοδά πλοία έσπευδαν να διασώσουν τους επιζώντες, το υποβρύχιο κατάφερε να ξεφύγει. Επρόκει- το για μια καλοστημένη παγίδα, καθώς ένα από τα συνοδά πλοία είχε απλώσει
Το υποβρύχιο U-14 κατά την αρχική φάση ένταξης σε υπηρεσία στο Αυστροουγγρικό Ναυτικό, διατηρώντας τον γαλλικό πύργο παρατήρησης.
ένα δίκτυ γύρω από το εμπορικό σε μια προσπάθεια να εγκλωβίσει το υποβρύχιο. Η τύχη, όμως, ήταν με το μέρος του U-14. Εχοντας εξαντλήσει το απόθεμα των τορπιλών, το U-14 πήρε τον δρόμο της επιστροφής. Είχε καταφέρει να βυθίσει το ιταλικό εμπορικό «Milazzo» των 11.4771, το μεγαλύτερο πλοίο που βυθίστηκε από το Αυστροουγγρικό Ναυτικό κατά τον Α’ ΠΠ. Το πλοίο είχε αποπλεύσει από το Καράτσι με προορισμό τη Μάλτα, αλλά βυθίστηκε 460 χλμ. ανατολικά της Μάλτας.
Ενα από τα συνοδά πλοία της νηοπομπής κατάφερε να ακολουθήσει το U-14. Ο φον Τραπ ανερχόταν στην επιφάνεια ανά 10 λεπτά για τις επόμενες δύο ώρες και με απογοήτευση παρατηρούσε ότι το πλοίο τους ακολουθούσε. Η κατάσταση είχε φθάσει σε οριακό σημείο, καθώς το υποβρύχιο έπρεπε να αναδυθεί για να ει- σέλθει φρέσκος αέρας στο εσωτερικό του και να φορτίσει τους συσσωρευτές. Οπως αναφέρει ο φον Τραπ, η σωτηρία του υποβρυχίου επαφιόταν πλέον στην αδυναμία των οπτήρων του βρετανικού πλοίου για να το εντοπίσουν. To U-14 διήλ- θε από τα στενά του Οτράντο με μεγαλύτερη ευκολία από την έξοδό του πριν από μερικές ημέρες και έφθασε με ασφάλεια στη βάση του Κατάρο.
Κατά τη διάρκεια της επόμενης περιπολίας, το U-14 κατάφερε να βυθίσει άλλα τρία πλοία σε διάστημα μόλις πέντε ημερών, μεταξύ 19-23 Οκτωβρίου 1917. Στις19 Οκτωβρίου βύθισε το εμπορικό «Elsiston» που μετέφερε εφόδια από τη Μάλτα στη Σούδα και την ίδια ημέρα ακολούθησε ένα ακόμα εμπορικό που μετέφερε σιδηρομετάλλευμα για το Μί- ντλσμπρο. Η τελευταία του επιτυχία ήταν το ιταλικό εμπορικό «Capo di Monte» με προορισμό τη Μάλτα.
Τον Ιανουάριο του 1918, ο φον Τραπ παρέδωσε τη διοίκηση του U-14 στον Φρήντριχ Σλόσερ, έχοντας αναδειχθεί στον πλέον ικανό κυβερνήτη υποβρυχίων του Αυστροουγγρικού Ναυτικού. Δύο μήνες αργότερα μετέβη στη Ρουμανία για να
Φωτογραφία του ίΙ-1 4 μ ετά τον εκσυγχρονισμό.
επιθεωρήσει ένα καταληφθέν σοβιετικό υποβρύχιο που αποδείχθηκε όμως ακατάλληλο για υπηρεσία στην Αδριατική. Στη συνέχεια ανέλαβε τη διοίκηση της βάσης των υποβρυχίων στο Κατάρο, θέση που διατήρησε μέχρι το τέλος του πολέμου, τον Νοέμβριο του 1918. Η λήξη του Α’ ΠΠ σήμανε και το τέλος της Αυστρο- ουγγρικής Αυτοκρατορίας. To U-14 δεν σημείωσε άλλη επιτυχία μετά τις 23 Οκτωβρίου 1917, ενώ μετά τη λήξη του πολέμου επανήλθε στο Γαλλικό Ναυτικό στο οποίο εντάχθηκε και πάλι σε υπηρεσία στις 17 Ιουλίου 1919 διατηρώντας την ονομασία «Curie». Το υποβρύχιο παρέμεινε σε υπηρεσία μέχρι το 1928 και οδηγήθηκε έ ναν χρόνο αργότερα στο διαλυτήριο. Οι βελτιώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί από το Αυστροουγγρικό Ναυτικό αποδείχθηκαν ιδιαίτερα επιτυχημένες, με αποτέλεσμα το «Curie» να παραμείνει σε υπηρεσία για μεγαλύτερο διάστημα από την πλειοψηφία των αδελφών υποβρυχίων της κλάσης του τα οποία είχαν αποσυρθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1920. S3
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Elizabeth M . Campbell: GEORG VON TRAPP - TO THE LAST SALUTE, University o f Nebraska Press, 2007.(2) Donald Stoker: BEFORE THE SOUND OF MUSIC, M ilitary History Quarterly, Vol.20, No 3, Spring 2008.(3) Robert Gartiner: CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1906-1921, Conway M aritim e Press, London, 1986.(4) Robert Gartiner: CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1860-1905, Conway M aritim e Press, London, 1979.(5) Zvonimir Freivogel: AUSTRO- HUNGARIAN SUBMARINES IN WORLD WAR I, Croatian War History, Book No.5, Adamic, Rijeka, 2006.(6) Uboat.net (διαδικτυακάς τόπος).(7) http://www.kuk-kriegsmarine.at/
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟ ΡΙ Α I 9 3
TO ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣΤΗΣ ΛΟΙΑΣ 6ο ς - 10ο ς a t .
Οργάνωση, οπϋισμόΐ και ιακιικέο
Τ ο οργανωτικό υπόδειγμα του Βυζαντινού Στρατού αποτελούσε περισσότερο μια εξέλιξη του αρχαιοελληνικού τρόπου μάχης, όπως εξελίχθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους Επιγόνους, παρά τη συνέχεια του ρωμαϊκού. Οι Βυζαντινοί ανέπτυξαν ένα ευέλικτο στρατιωτικό
οργανωτικό υπόδειγμα, σε αντίθεση με τον μονολιθικό ρωμαϊκό τρόπο οργάνωσης, διατηρώντας, πάντως, τα καλύτερα στοιχεία από τους Ρωμαίους. Οι μάχιμες μονάδες ήταν αριθμητικά μικρές, ώστε να καθίσταται εύκολη η διοίκηση και η λογιστική τους υποστήριξη. Τα δεδομένα αυτά ίσχυαν τόσο για το ιππικό, όσο και για το πεζικό.
Ο Βυζαντινός Στρατός ήταν άρτια οργανωμένος από κάθε άποψη και αποτελούσε τον πρώτο πραγματικά εξελιγμένο τακτικό επαγγελματικό στρατό παγκοσμίως. Ακόμη και η παραμικρή λεπτομέρεια είχε προβλεφθεί, ώστε να διατηρείτα ι το αξιόμαχο του στρατεύματος.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που αναδιοργάνωσε σε μεγάλο βαθμό τις στρατιωτικές δυνάμεις της αυτοκρατορίας, και εν πολλοίς τις «απορωμαιοποίησε». Διέλυσε τους διαβόητους πραιτωριανούς και τους αντικατέστησε με τις περίφημες Σχολές και με τους Δομέστιχους-Προ- στάτες. Η δεύτερη μονάδα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως προπαρασκευαστικό σχολείο αξιωματικών παρά ως μάχιμη μονάδα. Αντίθετα, οι μονάδες των Σχολών και αργότερα των Εξκουβιτών και των Εταιρειών, αποτελούσαν το εκλεκτότερο τμήμα του στρατού. Περιελάμβαναν στις τάξεις τους εμπειροπόλεμους στρατιώτες από όλη την αυτοκρατορία, αφο- σιωμένους στο πρόσωπο του αυτοκράτορα. Από τα δώδεκα τάγματα των Σχολών, τα επτά είχαν συγκροτηθεί στο Ανατολικό κράτος, και ως την περίοδο των Ισαύρων αποτέλεσαν την αυ- τοκρατορική φρουρά των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Από τις επτά μονάδες των Σχολών, οι δύο πρώτες ήταν μονάδες βαρέος πεζικού, ενώ οι υπόλοιπες μονάδες ιππικού.
Βασική μονάδα μάχης του Βυζαντινού Στρατού -έως τον
ΓΙΟΡΓΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣIoiopiköc
Το Βυζαντινό Πεζικό υπήρξε για περισσότερους από δέκα αιώνες ο πρόμαχος me μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, (ρυΠάσσοντας τα ούνορα και την ακεραιότητά της.Οι ταπεινοί πεζοί, αν και ποτέ δεν έφθασαν την αίνΠη των έιριππων αυναδέΠτρων τους, αποδείχθηκαν εξίσου ικανοί μαχητές, προσιρέροντας τις υπηρεσίες τους στους μενάΠους αυτοκράτορες, από τον Ιουστινιανό μέχρι τον Βασίλειο Β’ Βουλναροκτόνο.
9 4 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A
ΕΞΚΟΥΒΙΤΩΡ - ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ ΜΕ ΣΤΟΛΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ (6ος οι.)Αναπαράσταση ενός επ ίλεκτου, βαριά οπλισμένου πεζού της εποχής του Ιουστινιανού, με βάση τα κείμενα του Κόριππου και του Θ εοφύλακτου. Ο άνδρας φ έρε ι λωρίκιον από συρραμμένα πλακίδια (lorica lamellar), υστερο-ρωμαϊκή περικεφαλαία τύπου cassis (κατά την υπηρεσία στα ανάκτορα τα κράνη ήταν ορειχάλκινα ή επιχρυσωμένα και είχαν μάλλον αρχαϊκή μορφή), στρογγυλή ασπίδα αρχαϊκού τύπου (clipeus), λόγχη (hasta) ή ακόντια (pita), εγχειρ ίδ ιο γερμανικού τύπου seaxK ai διπλό πέλεκυ (securis). Οταν οι εξκουβίτορες συνόδευαν τον αυτοκράτορα ή επώνυμους στρατηγούς όπως ο Βελισσάριος, φορούσαν κόκκινες χλαμύδες και τουνίκες, χρυσοποίκιλτες ζώνες και ερυθρόχρω μα ψηλά υποδήματα, τους κοθόρνους (cothurni). Οταν οι φρουροί βρίσκονταν σε υπηρεσία στα ανάκτορα το ύψος των κοθόρνων έφ τανε μέχρι το μέσο των κνημών, εδώ όμως χρησιμεύουν ως ψηλές δερμάτινες περικνημίδες (έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 95
Σύγχρονοι αναπαραστάτες επιδεικνύουν την «ένταξη», καλύπτοντας τον ψίλιο τοξότη πίσω από τις ασπίδες τους. Στην προκειμένη περίπτωση, οι σκουτάτοι, φέρουν δακρυόσχημες ασπίδες, οι οποίες τέθηκαν σε χρήση στα τέλη του 10ου αιώνα.
13ο αιώνα- ήταν το τάγμα, το οποίο είχε επίσης τις ονομασίες νούμερο, αριθμός ή βάνδον (το λάβαρο, η σημαία του τάγματος και κατ' επέκταση το ίδιο το τάγμα). Ο όρος τάγμα καθιερώθηκε οριστικά στα τέλη του 6ου αιώνα και αντικατέστησε όλους τους παραπάνω λατινογενείς όρους. Το κάθε τάγμα πεζικού απο- τελούσε αυτόνομη διοικητικά και επιμε- λητειακά μονάδα, την οποία διοικούσε ένας αξιωματικός με τον βαθμό του κόμη ή τριβούνου. Εξι ως οκτώ τάγματα συγκροτούσαν μία μοίρα (ταξιαρχία - μεραρχία με τα σημερινά δεδομένα). Τρεις μοίρες συγκροτούσαν ένα μέρος ή δρούγγο (σώμα στρατού) και τρία μέρη συγκροτούσαν έναν στρατό (στρατιά).
Καθ' όλη τη διάρκεια του υπερχιλιε- τούς βίου της αυτοκρατορίας, το πεζικό αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, τον «πτωχό συγγενή» του ιππικού. Αυτό ήταν λογικό, εφόσον οι απειλές στα εκ τεταμένα σύνορα της αυτοκρατορίας απαιτούσαν ταχεία συγκέντρωση των δυνάμεων για την αντιμετώπισή τους, την οποία μόνο το ιππικό δ ιέθετε. Σε περιόδους ειρήνης, το πεζικό είχε ως βασική αποστολή τη φρούρηση πόλεων και οχυρών, ενώ στη μάχη την υποστήριξη του ιππικού. Σημαντική ήταν επίσης η συμβο-
Σύγχρονοι σκουτάτοι αναπαραστάτες υποστηρίζονται από Βάραγγο πελεκυφόρο. Στην πραγματικότητα, κάτι τέτο ιο δεν μπορούσε να συμβαίνει, καθώς οι Βάραγγοι, για να μπορούν να χρησιμοποιούν μ ε άνεση τον τεράστιο πολεμικό τους πελέκυ, χρειάζονταν αρκετό χώρο.
λή του στις πολιορκητικές επιχειρήσεις.Ο ρόλος του πεζικού αναβαθμίστηκε
ιδιαίτερα την εποχή της Μακεδονικής δυναστείας, μετά τις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του 10ου αιώνα. Την περίοδο αυτή, η αναλογία πεζικού-ιππικού, για πρώτη φορά στην ιστορία του Βυζαντινού Στρατού, ήταν θετική υπέρ του πεζικού. Στις προηγούμενες περιόδους δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο συγκρότησης αποκλειστικά στρατιών ιππικού. Στην περίφημη μάχη στο Δάρας (530 μ.Χ.), το πεζικό ήταν διπλάσιο από το ιππικό, αλλά ο Βελισάριος το έταξε πίσω από χαράκωμα, στο κέντρο, για να το προστατεύσει από τις επελάσεις του βαρέος σασσανι- δικού ιππικού. Ο ίδιος, στην πρώτη του εκστρατεία στον Δούναβη, χρησιμοποίησε αποκλειστικά ιππικό.
Στην περίοδο του Μαυρίκιου, ο στρατηγός Πρίσκος, στην περίφημη εκστρατεία του στη Βαλκανική (600-601) εναντίον των Σλάβων και των Αβάρων, δ ιέθ ετε ελάχιστο πεζικό. Επίσης, ο στρατός του αυτοκράτορα Ηράκλειου, στις μεγάλες εκστρατείες του κατά των Σασσανι- δών Περσών, αποτελείτο κατά 70% περίπου από ιππικό. Ακόμα και την εποχή των Ισαύρων, η αναλογία πεζικού-ιππικού σπάνια ξεπερνούσε το 1:3.
Από τον 10ο αιώνα, όμως, τα δεδομένα αυτά άλλαξαν. Η μεγάλη στρατιωτική μεταρρύθμιση της περιόδου και η αναβάθμιση του ρόλου του πεζικού αποδίδετα ι στον μεγάλο στρατιώτη-αυτοκρά- τορα Νικηφόρο Φωκά, όπως μαρτυρείται στο σύγγραμμά του «Στρατηγική έκθε- σις και σύνταξις Νικηφόρου δεσπότου», γνωστό και ως «Praecepta Militaria» (965), του οποίου τα δύο πρώτα, από τα συνολικά έξι κεφάλαια, είναι αφιερωμένα στο πεζικό (άλλα δύο είναι αφιερωμένα στο ιππικό, ένα στη στρατοπεδεία και την ασφάλεια του στρατού και ένα στην κατασκοπεία του αντιπάλου, τις περιπόλους και τους ανιχνευτές). Ο Νικηφόρος, ως γνώστης της στρατιωτικής ιστορίας, αποφάσισε να αναδιοργανώσει το πεζικό, δημιουργώντας σχηματισμούς ανάλογους με την πειραματική φάλαγγα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην οποία συνυπήρχαν σαρισσοφόροι και τοξότες.
Βέβαια, η μίξη δορυφόρων και τοξοτών στις μονάδες του βυζαντινού πεζικού, προϋπήρχε. Αυτό που άλλαξε ο Νικηφόρος ήταν η τακτική χρήσή των σχηματισμών αυτών και η βαρύτητά τους. Οι τοξότες της περιόδου έφεραν κράνη και θώρακες, ενώ η αναλογία τους σε σχέση με τους σαρισσοφόρους-δορυφόρους συναδέλφους τους αυξήθηκε από το 25% στο 50%. Αξίζει να σημειωθεί ότι τους σχηματισμούς αυτούς αντέγραψαν και οι Αραβες, που αποτελούσαν τους βασικούς αντιπάλους της αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή,.
ΤΥΠΟΙ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΠΕΖΩΝ
Το πεζικό, όπως αναφέρθηκε, διακρι- νόταν σε βαρύ και ελαφρύ. Στο βαρύ πεζικό ανήκαν οι δορυφόροι πεζοί και, αργότερα, οι βαρείς τοξότες των ταγμάτων του βαρέος πεζικού. Στο ελαφρύ πεζικό ανήκαν οι τοξότες, οι ακοντιστές, οι σφενδονήτες και σι περίφημοι «σιφωνά- τορες», οι άνδρες δηλαδή που χειρίζονταν τα φλογοβόλα, με τα οποία εκτοξευόταν το υγρό πυρ.
Ολα τα τάγματα πεζικού είχαν την ίδια οργάνωση, με 16 λοχαγίες (λόχους) των 16 ανδρών η καθεμιά. Κάθε λοχαγία διοικείτο από έναν λοχαγό (κατώτερος αξιωματικός, επικεφαλής στοίχου), ο οποίος βοηθείτο στο έργο του από έναν δέ- καρχο, έναν πένταρχο και έναν τέτραρχο (υπαξιωματικοί). Ο τελευτα ίος στρατιώτης του στοίχου ονομαζόταν ουραγός και ήταν επίλεκτος άνδρας (κάτι αντίστοιχο του υποδεκανέα), ο ρόλος του ο-
£ Καθ’ όλη τη διάρκεια του υπερχιλιετούς Βίου της αυτοκρατορίας, το πεζικό αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, τον «πτωχό συγγενή» του ιππικού, j
9 6 I Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
ποιου ήταν να συγκροτεί τους συναδέλφους του σε περίπτωση πανικού.
Το οργανωτικό αυτό υπόδειγμα βασιζόταν στο αντίστοιχο αρχαίο ελληνικό, αφού με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ήταν οργανωμένα τα συντάγματα των φαλαγγιτών του Μακεδονικού Στρατού. Η παρα- τακτέα δύναμη κάθε βυζαντινού τάγματος πεζικού έφθανε, θεωρητικά, τους 256 άνδρες. Αυτός ήταν ο αριθμός των μάχιμων ανδρών του τάγματος. Ωστόσο, ο συνολικός αριθμός τους μπορούσε να ξεπεράσει τους 400 άνδρες ανά τάγμα, περιλαμβανομένων και των βοηθητικών. Τάγματα με λιγότερους άνδρες λέγονταν «απόμοιρα». Αν δε η δύναμή τους ήταν μικρότερη των 200 μαχίμων, συγχωνεύονταν με άλλα τάγματα.
Κάθε τάγμα δ ιέθετε έναν ιερέα, έναν γιατρό, νοσοκόμους, τραυματιοφορείς (τους λεγάμενους δηποτάτους), οπλοτεχνίτες για την επισκευή του οπλισμού, ιπποκόμους των αξιωματικών, βουκινά- τορες (σαλπιγκτές), κήρυκες, αξιωματικό στρατοπεδείας, τμήμα -μάλλον έφιππων- ανιχνευτών, όπως συνέβαινε με τα ελληνικά συντάγματα πεζικού μέχρι και το 1941, και υποζύγια. Οι ιπποκόμοι πολλές φορές πολεμούσαν ως ακροβολιστές, εξοπλισμένοι με σφενδόνες, ακόντια ή και τόξα.
Τα τάγματα των σκουτάτων, όπως αναφέρθηκε, δεν περιελάμβαναν, από τον 7ο αιώνα και μετά, στις τάξεις τους αποκλειστικά βαριά οπλισμένους πεζούς, αλλά και ελαφρούς αρχικά και βαρείς, κατόπιν, τοξότες. Οι τοξότες προσέδιδαν στους Βυζαντινούς σκουτάτους την ισχύ «πυρός» που στερούντο οι αρχαίοι Ελληνες οπλίτες. Οι τοξότες λάμβαναν πάντοτε θέση πίσω από τους ζυγούς των σκουτάτων, και τους υποστήριζαν με υπερκείμενες βολές. Ηταν όμως δυνατόν οι τοξότες να «ενταχθούν» ανάμεσα στους ζυγούς των σκουτάτων και με τον τρόπο αυτό να βάλλουν απευθείας κατά του αντιπάλου, προστατευμένοι από τις μεγάλες ασπίδες των συναδέλφων τους. Η πρακτική αυτή ονομαζόταν «ένταξις», ενώ η πρακτική της παράταξης των τοξοτών πίσω από τους σκουτάτους ονομαζόταν «επίταξις». Οι πρακτικές αυτές είναι γνωστές από τα Τρωικά και τις περιγράφει λεπτομερώς ο Ομηρος στην «Ιλιάδα».
Μέχρι τον 7ο αιώνα, πάντως, συνηθιζόταν να προσκολλώνται τμήματα ελαφρών τοξοτών στα τάγματα του βαρέος πεζικού, προς άμεση υποστήριξη, χωρίς όμως οργανική υπαγωγή των τελευταίων στα υποστηριζόμενα τάγματα.
Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Νικηφόρου Φωκά, τα τάγματα του βαρέος πε-
Αναπαράσταση Βυζαντινού σκουτάτου του 11ου αιώνα. Το δόρυ είχε ύψος άνω των 3,5 μ.
ζικού πολεμούσαν σε βάθος οκτώ ζυγών, με τέσσερις ζυγούς δορυφόρων μπροστά και τέσσερις ζυγούς τοξοτών πίσω.
Ενας τρ ίτος σχηματισμός των βαρέων ταγμάτων ήταν το περίφημο φούλκον. Στην ουσία, ο σχηματισμός αυτός ήταν ο επίσης αρχαιοελληνικός σχηματισμός του «συνασπισμού», της δημιουργίας δηλαδή ενός συνεχούς τείχους ασπίδων και αιχμών δοράτων. Ο σχηματισμός αυτός χρησιμοποιείτο κυρίως όταν το τάγμα δεχόταν επέλαση ιππικού. Με την πύ- κνωση των γραμμών των πεζών και την παρουσίαση ενός δάσους λογχών, ήταν βέβαιο ότι ανακόπτετο η ορμητικότητα και του πλέον βαριά θωρακισμένου ιππέα. Σε περίπτωση ανάγκης, το πεζικό σχημάτιζε «ακανθόχοιρο», έναν σχηματισμό ανάλογο με το φούλκον, ο οποίος ό
μως εξασφάλιζε ολόπλευρη άμυνα, όπως τα ναπολεόντεια τετράγωνα.
Ο οπλισμός του βαρέος πεζικού ποίκιλλε ανά περιόδους. Μέχρι και την εποχή του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, οι Βυζαντινοί σκουτάτοι, όπως ονομάζονταν από τη σκούτα, την ευμεγέθη, δηλαδή οβάλ ασπίδα τους, η οποία είχε συνήθως ύψος 1,2 μ. και πλάτος 60-70 εκ., είχαν ως βασικό επ ιθετικό όπλο ένα σχετικά κοντό δό- ρυ-ακόντιο, το οποίο αποτελούσε ελαφρύτερη εκδοχή του ρωμαϊκού pilum. Κατά περίπτωση, το δόρυ μπορούσε να ε κτοξευτεί εναντίον των αντιπάλων ως ακόντιο, ή να χρησιμοποιηθεί ως δόρυ, στην εκ του συστάδην μάχη. Το μήκος του ήταν περί το 1,80 μ. Επίσης, οι πεζοί δ ιέθεταν μακρύ σπαθί, μήκους 1-1,20 μ., μονόστομο συνήθως, το οποίο, επειδή κρεμόταν στο πλευρό του πολεμιστή, στο ύψος του μηρού, ονομαζόταν «παρα- μέριον». Οι βαρείς πεζοί, πάντως, έφ εραν και άλλα όπλα, όπως μικρούς πολεμικούς πέλεκεις (τζικούρια), διαφόρων ειδών ελαφρά ακόντια και βελόσχημα βλήματα (ριπτάρια και μαρτζιβάβουλα), ακόμα και σφενδόνες. Το μαρτζιβάβουλο ήταν ένα μικρού μήκους βελόσχημο «ρι- πτάριον». Αν και θεωρείτα ι εξέλιξη του ρωμαϊκού martiobarbulus, στην πραγματικότητα προερχόταν από τους κέστρους, τα βλήματα των Μακεδόνων κεστρο- σφενδονητών του 2ου αιώνα π.Χ.. Αξίζει να αναφερθεί ότι έχει σωθεί παράσταση που εικονίζει Βυζαντινό σκουτάτο να έ χει στηρίξει την ασπίδα του στο έδαφος και να βάλλει κατά των αντιπάλων με σφενδόνη.
Ως την εποχή του Ηρακλείου, περίπου, οι σκουτάτοι δρούσαν περισσότερο με βάση τον ρωμαϊκό τρόπο μάχης παρά με τον αντίστοιχο ελληνικό. Τα μικρού μήκους κοντοφόρα όπλα που διέθεταν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν και ως ακόντια. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος, στο «Στρατηγικόν», συμβουλεύει τους πεζούς να εκτοξεύουν τα ελαφρά τους δόρατα κατά του εχθρικού πεζικού που τους επιτίθεται, λίγο πριν την επαφή. Αντίθετα, όταν επέκειτο έφοδος εχθρικού ιππικού, οι πεζοί δεν έπρεπε να εκτοξεύσουν τα δόρατά τους, αλλά να τα διατηρήσουν και να συνασπιστούν, σχηματίζοντας ένα τείχος ασπίδων και δοράτων.
Σταδιακά το δ ιττής χρήσης δόρυ-α- κόντιο και τα ελαφρά ακόντια αποσύρθηκαν από τη χρήση, καθώς το βαρύ πε-
Αναπαράσταση Βάραγγου αυτοκρατορικού φρουρού. Φέρει δακρυόσχημη ασπίδα του 11ου αιώνα, ενώ διακρίνεται καθαρά το μ έγ εθ ο ς του θεόρ ατου πέλεκυ.
ΣΤ ΡΑ ΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟΡ Ι Α I 9 7
Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΛΡΕΣ ΤΟΥ, ΠΡΙΝ ΤΗ ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΔΑΡΑΣ (530)
τοι, έφεραν θώρακα (αλυσιδωτό ή από σκληροποιημένο δέρμα) ή φολιδωτό (από μεταλλικές ή κεράτινες πλάκες). Κάτω από τον θώρακα έφεραν εφαπλω- ματώδη χιτώνιο, γεμισμένο με βαμβάκι, πάχους περίπου 2 εκ., το λεγόμενο κα- βάδισ, το οποίο παρείχε επιπλέον προστασία, κυρίως από τα αντίπαλα βέλη. Στα θεματικά τάγματα, τα οποία ήταν λι- γότερο εξοπλισμένα σε σχέση με τα βασιλικά, μόνοι οι σκουτάτοι των δύο πρώτων ζυγών έφεραν θώρακα. Οι υπόλοιποι έφεραν μόνο καβάδιο. Οι θώρακες των πεζών έφεραν επίσης «πτέρυγες» από δέρμα, που κάλυπταν τους ώμους και την ηβική περιοχή των πολεμιστών. Επίσης οι σκουτάτοι έφεραν περιχειρί- δες (μανικέλια ή χειρόψελα) ε ίτε από σιδηρά ελάσματα ε ίτε από σκληροποιημέ- νο δέρμα, που κάλυπταν τα χέρια του πολεμιστή από τον αγκώνα και κάτω και περικνημίδες από παρόμοιο υλικό (πο- δόψελα). Ιδιου τύπου θωράκιση έφεραν
και οι βαρείς τοξότες, χωρίς όμως σκούτα. Συνήθως έφεραν στρογγυλή ασπίδα, διαμέτρου 60 εκ.
Στην περίοδο του Ιουστινιανού υπήρχαν και βαρύτερα θωρακισμένοι σκου-
τάτοι, οι περίφημοι «πρόμαχοι», σύμφωνα με την περιγραφή του ιστορικού της εποχής Αγαθία του Σχολαστικού. Αυτοί έφ ε
ραν ποδήρη αλυσιδωτό θώρακα, κασίδα με προσωπίδα και σκούτα με αιχμηρή απόληξη στο κέντρο της, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται και ως επιθετικό όπλο, ανατρέποντας το αντίπαλο τείχος ασπίδων. Οι πρόμαχοι, άτρωτοι σχεδόν στα αντίπαλα βλήματα, χρησιμοποιούντο ως τμήματα διάσπασης της αντίπαλης γραμμής πεζικού. Ολοι οι σκου- τάτοι έφεραν βαρύ σιδηρό κράνος, τη λεγάμενη «κασίδα», το σχήμα του οποίου δ ιέφερε από εποχή σε εποχή.
Ενας τελευταίος, λιγότερο γνωστό τύπος πεζού, ήταν αυτός των μεναβλά- των, ο οποίος είχε λάβει την ονομασία του από το βασικό επ ιθετικό όπλο του, το μενάβλιον, ένα σχετικά κοντό αλλά ισχυρό δόρυ, με μεγάλου μήκους, σε σχέση με τον στειλεό, αιχμή. Οι μεναβλάτοι ήταν ενταγμένοι στα τάγματα των σκου- τάτων, σε αναλογία περίπου ένας έως δύο ανά λοχαγία. Οι μεναβλάτοι φαίνεται να εντάχθηκαν στα τάγματα των σκουτά- των τον 9ο-10ο αιώνα. Αποστολή τους ήταν να αποδιοργανώνουν τις εφόδους του αντίπαλου ιππικού εναντίον του οικείου τάγματος, τασσόμενοι ενώπιον της γραμμής των σκουτάτων και σχηματίζοντας, με τα μενάβλιά τους, ένα φράγμα αιχμών, ανάλογο με αυτό που σχημάτι-
«Οι Πέρσες δεν είναι καθόλου ανίκητοι, το γνωρίζετε καλά, ούτε άτρωτοι, αν λάβουμε υπόψη την προηγούμενη σύγκρουση. Παρόλο που είστε ανώτεροι σε ανδρεία και σωματική ρώμη, νικηθήκατε επειδή δεν πειθαρχήσατε στους ανωτέρους σας. Τώρα έχετε την ευκαιρία να επανορθώσετε χωρίς μεγάλο κόπο. Αν λοιπόν θελήσετε να ακούσετε τις διαταγές, θα κερδίσετε τη μάχη, γιατί οι Πέρσες θα εξορμήσουν εναντίον μας υπολογίζοντας στη δική μας αταξία. Οταν χάσουν αυτήν την ελπίδα, θα υποχωρήσουν. Οσο για το πλήθος των αντιπάλων, που περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο προκαλεί φό6ο, θα πρέπει να το περιφρονήσετε. Γιατί όλο τους το πεζικό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα αξιοθρήνητο πλήθος χωρικών, που πολεμούν με μοναδικό στόχο να καταστρέφουν τείχη, να σκυλεύουν τους νεκρούς και να υπηρετούν τους στρατιώτες (ιππείς)».
Εξαιρετική αναπαράσταση βυζαντινής φάλαγγας θεματικώ ν σκουτάτων, από τα τέλη του 10ου αιώνα. Οι άνδρες του πρώτου ζυγού φέρουν θώ ρακες, α ντίθετα με αυτούς του δευτέρο υ , που φέρουν μόνο καβάδιο.
ζικό άλλαξε πλήρως, από τον 7ο αιώνα, το τακτικό του δόγμα. Τότε εντάχθηκαν, οργανικά, στα τάγματα βαρέος πεζικού τοξότες. Εντάχθηκαν επίσης στα βαριά τάγματα και κεστροσφενδονήτες. Η κε- στροσφενδόνη δεν ήταν παρά μια απλή σφενδόνη προσαρμοσμένη σε ξύλινο στειλεό, ώστε να περιστρέφεται με μεγαλύτερη ταχύτητα, προσδίδοντας έτσι στο βλήμα μεγαλύτερη αρχική ταχύτητα, άρα και καταστροφική ισχύ. Οι κεστροσφενδονήτες έβαλλαν ένα βελόσχημο βλήμα, το οποίο είχε μεγάλη διατρητική ικανότητα και ικανοποιητικό βεληνεκές. Και το όπλο αυτό ήταν αρχαιοελληνικό και είχε χρησιμοποιηθεί από τον ύστερο Μακεδονικό Στρατό της δυναστείας των Αντιγονιδών.
Από τη δεύτερη δεκαετία του 7ου αιώνα, όμως, τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν. Οι στρατοί τους οποίους είχε να αντιμετωπίσει τώρα η αυτοκρατορία δεν δ ιέθεταν αξιόλογα τμήματα πεζικού. Ετσι, το βυζαντινό πεζικό προσανατολίστηκε προς την αντιμετώπιση της απει
λής του εχθρικού ιππικού. Οι σκουτάτοι εφοδιάστηκαν με το κοντάριον, ένα μακρύ δόρυ μήκους 3,6 μ. Οι σκούτες επίσης άλλαξαν μορφή και έγιναν κοίλες, ώστε ο πολεμιστής να «εντάσσεται», κυριολεκτικά, εντός της ασπίδας του, η οποία του παρείχε τέλεια κάλυψη. Το κοντάριον, λόγω του μήκους του, δύσκολα μπορούσε να κρατηθεί σε υψηλή λαβή. Συνήθως κρατείτο σε χαμηλή λαβή, προβάλλοντας μέσα από το τείχος των ασπίδων που οι σκουτάτοι σχημάτιζαν, ή κρατε ίτο σε μέση λαβή, ακουμπώντας στο άνω τμήμα της ασπίδας, ώστε να μη κουράζει τον πολεμιστή.
Οι Βυζαντινοί σκουτάτοι της περιόδου είχαν ρόλο περισσότερο αποτρεπτικό παρά παραγωγικό στη μάχη, αποτελώ- ντας το σταθερό σημείο της διάταξης του εκάστοτε Βυζαντινού στρατηγού, το οποίο δεν μπορούσε να ανατραπεί από το εχθρικό ιππικό και έτσι επέτρεπε στο φίλιο ιππικό, αν πιεζόταν σοβαρά, να καλυφθεί πίσω του και να αναδιοργανωθεί.
Οι βαριά οπλισμένοι πεζοί, οι σκουτά-
9 8 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
ΒΑΘΜΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΗΣ ΤΩΝ ΕΞΚΟΥΒΠΟΡΩΝ (870)Η πανοπλία των επίλεκτων μονάδων του Βυζαντινού Στρατο ύ παρουσίαζει πλέον έντονα τουρκοϊσλαμικά χαρακτηριστικά τα οποία συνυπάρχουν μ ε τις παλαιότερες ρωμαϊκές ενδυματολογικές τάσεις Συγκεκριμένα χρησιμοποιούνται τουρανικά κράνη σε συνδυασμό με αλυσιδωτές κουκούλες και ανατολίτικους θώ ρακες από συρραμένα πλακίδια (κλιβάνια). Ο λευκός επενδύτης που ψ έρετα ι πάνω από το κλιβάνιον π ιθανότατα δηλώνει κάποια συγκεκριμένη μονάδα των Εξκουβιτόρων. Τα κύρια επ ιθετικά όπλα της φρουράς είναι το αμφίστομο ξίφος (παραμήριον) και ο πέλεκας (τζικούριον, πιθανόν κάποια παραλλαγή της αρχαιότερης γερμανικής fransisca) (έρευνα-εικονογράφηση:Χρήστος Γιαννόπουλος).
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 9 9
Λεπτομέρεια βυζαντινού φολιδωτού θώρακα και αιχμών μεναβλίων. Τα συγκεκριμένα όπλα προκαλούσαν σοβαρά τραύματα.
£ Οι Βυζαντινοί «πελταστές» ήταν στην πραγματικότητα ψιλοί ακοντιστές, οι οποίοι πολεμούσαν σχεδόν πάντα σε διάταξη ακροβολισμού, εκτοξεύοντας ακόντια κατά του αντιπάλου, jp
ζαν αργότερα οι Αγγλοι τοξότες, χρησιμοποιώντας μυτερούς πασσάλους. Με τον τρόπο αυτόν η έφοδος του αντιπάλου ιππικού «έσπαζε» μπροστά από την γραμμή των σκουτάτων, πριν έλθει σε ε παφή μαζί της.
Το ελαφρύ πεζικό ήταν εξοπλισμένο με σύνθετα τόξα, σπαθιά, τζικούρια και, συνήθως, μικρές ασπίδες (ασπιδί- σκους). Πολεμούσε σε διάταξη ακροβο- λισμού κυρίως, υποστηρίζοντας με υπερκείμενες, ή άμεσες βολές το βαρύ πεζικό και το ιππικό. Αλλοι ελαφροί πεζοί προέρχονταν από διαφόρους υποτελείς στην αυτοκρατορία λαούς, όπως οι Ισαυροι, οι Αρμένιοι, σι Λαζοί, σι Αβα- σγοι και οι Σλάβοι. Οι άνδρες αυτοί διατηρούσαν τον παραδοσιακό τους τρόπο μάχης. Ηταν οπλισμένοι με ακόντια και
ελαφρές ασπίδες και πολεμούσαν με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των αρχαίων Ελλήνων πελταστών.
Τα τάγματα των τοξοτών ή σαγιτατό- ρων, όπως ονομάζονταν, περιελάμβαναν στις τάξεις τους αποκλειστικά τοξότες, οι οποίοι έφεραν ως μόνο αμυντικό όπλο μια μικρή, στρογγυλή ασπίδα. Ο Λέων ΣΤ' ο Σοφός, πάντως, στο έργο του «Τακτικά», απαγόρευε στους ελαφρούς τοξότες να φέρουν ασπίδα, θεωρώντας ως καλύτερη άμυνα την ταχύτητα.
Κύριο επ ιθετικό όπλο των τοξοτών αποτελούσε, φυσικά, το σύνθετο τόξο, το οποίο ήταν κατασκευασμένο με συγκόλληση πολλών στρώσεων διαφορετικών υλικών. Οι τοξότες έφεραν επίσης πελεκί- διο ή σπαθί ή κεφαλοθραύστη, ή έναν συνδυασμό των παραπάνω όπλων. Οι ελαφροί τοξότες δεν έφεραν κράνος, ούτε θώρακα. Κάθε τοξότης έφερε περί τα 60 βέλη στη φαρέτρα του, ενώ επιπλέον βέλη μεταφέρονταν με τα μεταγωγικά του τάγματος. Ο διοικητής του τάγματος τοξοτών ονομαζόταν κόμης των σαγιτα- τόρων ή αρχισαγιτάτορας. Οι λοιποί βαθμοφόροι έφεραν τους ίδιους τίτλους με τους συναδέλφους τους του βαρέος πε
ζικού.Οι Βυζαντινοί τοξότες πολεμούσαν
ε ίτε σε πυκνή τάξη, ε ίτε σε διάταξη α- κρσβολισμού, αναλόγως του εδάφους και του αντιπάλου που αντιμετώπιζαν. Εναντίον εχθρικού ιππικού, η μόνη ελπίδα ήταν η πύκνωση των γραμμών και η βολή ισχυρών ομοβροντιών βελών, με την ελπίδα ότι αυτές θα προκαλούσαν απώλειες στον αντίπαλο, αρκετές ώστε να χάσει τη συνοχή του και την ορμή της ε πίθεσής του. Στην περίπτωση αυτή, τα τάγματα των τοξοτών παρατάσσονταν σε βάθος έως οκτώ ζυγών και έβαλλαν κατά των αντιπάλων, ομαδόν, ομοβροντίες βελών κατόπιν διαταγής των αξιωματικών τους.
Σε διάταξη ακροβολισμού οι τοξότες παρατάσσονταν σε βάθος έως τεσσάρων
ζυγών, και πολεμούσαν όπως οι αντίστοιχοι αρχαίοι Ελληνες ψιλοί τοξότες. Λόγω του ελαφρού οπλισμού τους ήταν ιδιαίτερα ευκίνητοι, καταφέρνοντας μάλιστα να ακολουθούν και να υποστηρίζουν με τις βολές τους ακόμα και το φίλιο ιππικό.
Οι Βυζαντινοί «πελταστές» ήταν στην πραγματικότητα ψιλοί ακοντιστές, οι οποίοι πολεμούσαν σχεδόν πάντα σε διάταξη ακροβολισμού, εκτοξεύοντας ακόντια κατά του αντιπάλου. Ο όρος «πελταστής» χρησιμοποιείτο καταχρηστικά στα βυζαντινά στρατιωτικά συγγράμματα, όπως και στην «Αλεξιάδα» της Αννας Κο- μνηνής, υποδηλώνοντας τους στρατιώτες που έφεραν μικρή ασπίδα. Σε παραστάσεις που εικονίζουν στρατιώτες οι οποίοι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως πελταστές, με την κλασική έννοια του όρου, βλέπουμε άνδρες οπλισμένους με ευμεγέθεις ασπίδες (σκούτα), κράνη και κοντάρια, αλλά χωρίς θώρακα, εκτός από το καβάδιο. Πιθανότατα οι εν λόγω άνδρες δεν ήταν παρά ελαφρά θωρακισμένοι, θεματικοί, σκουτάτοι.
Αντίθετα, υπάρχουν παραστάσεις αν- δρών εξοπλισμένων με ένα ή περισσότερα ακόντια, μικρή ασπίδα και πελεκίδιο ή σπαθί. Οι άνδρες αυτοί έφεραν τον εξοπλισμό των αρχαίων πελταστών και προφανώς πολεμούσαν όπως εκείνοι, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν μαρτυρίες ότι ήταν ικανοί να πολεμούν και σε πυκνή τάξη, όπως οι αντίστοιχοι αρχαίοι. Αντίθετα, φαίνεται πως πολεμούσαν αποκλειστικά σε διάταξη ακροβολισμού. Κύρια αποστολή τους δεν ήταν τόσο η υποστήριξη του ιππικού ή του βαρέος πεζικού, αλλά κυρίως η διεκδίκηση, κατάληψη, διατήρηση ή εκκαθάριση δύσβατου εδάφους - π.χ. δασών, στενωπών κλπ. Είχαν λοιπόν περισσότερες ομοιότητες με τους αντίστοιχους ψιλούς ακοντιστές των αρχαίων χρόνων.
Ως τα τέλη του 6ου αιώνα την αποστολή αυτών των πεζών την είχαν αναλά- βει αποσπάσματα ορεσιβίων κατοίκων της αυτοκρατορίας, κυρίως Ισαύρων και Λυκαόνων. Αργότερα, όμως, οι μονάδες αυτές καταργήθηκαν και συγκροτήθη- καν τακτικές μονάδες ψιλών ακοντιστών.
Τελευταίος τύπος πεζών του Βυζαντινού Στρατού ήταν σι σφενδονήτες που δεν ήταν εντεταγμένοι οργανικά σε βαρύτερα τάγματα. Και οι άνδρες αυτοί ήταν αρχικά άτακτοι, προερχόμενοι από διάφορες εθνότητες της αυτοκρατορίας. Ηταν οπλισμένοι με σφενδόνες ή κεστροσφενδόνες, μικρές ασπίδες, πε- λεκίδια, σπαθιά ή εγχειρίδια και πολεμούσαν σε διάταξη ακροβολισμού.
Εντύπωση προκαλεί η μη παρουσία
1 0 0 I Ι Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
βαλλιστροφόρων στον Βυζαντινό Στρατό, αν και το όπλο ήταν γνωστό από τους αρχαίους χρόνους. Η μη χρήση βαλλι- στρών (σταυρωτά τόξα) δεν μπορεί να ε ξηγηθεί, παρά μόνο από το γεγονός ότι, ακόμα και οι πρώιμες, ελαφρές βαλλί- στρες, των οποίων η χορδή εκτεινόταν με το χέρι, είχαν μικρότερη ταχυβολία από τα σύνθετα τόξα της εποχής. Από τον 11ο αιώνα, πάντως, άρχισαν να χρησιμοποιούνται βαλλίστρες, γνωστές ως «τζάγρες», οι οποίες όμως έμοιαζαν περισσότερο με τους αρχαιοελληνικούς γαστραφέτες, παρά με τις σύγχρονες, για την εποχή, βαλλίστρες.
Οι χειροσίφωνες, ήταν τα πρώτα φορητά φλογοβόλα, τα οποία χειρίζονταν ειδικά εκπαιδευμένοι στρατιώτες, οι σι- φωνάτωρες, που πολεμούσαν σε διάταξη ακροβολισμού και πιθανότατα δεν ε ντάσσονταν οργανικά σε άλλα τάγματα, λόγω της επικινδυνότητας των όπλων τους. Οι σιφωνάτορες έφεραν θώρακα και κράνος με προσωπίδα, που κάλυπτε όλο το πρόσωπο. Το δε όπλο τους ήταν δύο, κυρίως, τύπων. Η πρώτη κατηγορία σιφώνων ήταν ένα όπλο αποτελούμενο από δύο μέρη, το κυρίως όπλο και τη δεξαμενή με το εμπρηστικό υλικό, όπως περίπου και τα σύγχρονα φλογοβόλα. Η δεύτερη κατηγορία δεν ήταν ουσιαστικά παρά μια αντλία γεμάτη εμπρηστικό υλικό, με σύστημα λειτουργίας παρόμοιο με αυτό της σύριγγας. Με τη βοήθεια ενός πιστονιού, ο χειριστής πίεζε το περιεχόμενο της αντλίας εκτός του σωλήνα, με έναν βοηθό να κρατά κάτω από το στόμιο έναν δαυλό, ώστε το εμπρηστικό μίγμα να αναφλεγεί, αμέσως μετά την έξοδό του από την «κάννη».
Απολύτως λειτουργικά όπλα του πρώτου τύπου έχουν ανακατασκευαστεί, βάσει των περιγραφών των πηγών, και έ χουν δοκιμαστεί με μεγάλη επιτυχία. Τα υποδείγματα αυτά φυλάσσονται στο Μουσείο Τεχνολογίας στη Σίνδο της Θεσσαλονίκης.
Βάσει των νεώτερων δοκιμών αποδείχθηκε ότι οι σίφωνες ήταν άκρως αποτελεσματικά όπλα, με περιορισμένο όμως βεληνεκές, που δεν ξεπερνούσε τα20 μ. Το μικρό βεληνεκές των όπλων αυτών δικαιολογεί την ανάγκη οι χειριστές τους να φέρουν βαριά θωράκιση. Από
Βυζαντινός σιφωνάτωρας κατά τη διάρκεια πολιορκίας. Δ ιακρίνετα ι ο σίφων που
παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με πυροβόλο (μικρογραφία χειρογράφου του
Χρονικού του Σκυλίτζη).
την άλλη, αναλογιζόμενοι το γεγονός ότι τα σύγχρονα φορητά φλογοβόλα επιτυγχάνουν βεληνεκές περί τα 100 μ., δεν έχουμε παρά να υποκλιθούμε στη βυζαντινή μηχανική.
Σε παράσταση χειρογράφου του 11 ου αιώνα, εικονίζετα ι ένας χειροσίφωνας, ο οποίος θυμίζει έντονα μικρό φορητό πυροβόλο, όχι πολύ διαφορετικό από τα πρώιμα τυφέκια. Η πρώτη καταγεγραμμέ- νη ιστορικά χρήση χειροσιφώνων από δυνάμεις ξηράς αναφέρεται το 928, κατά την πολιορκία της πόλης Ντβιν. Οι χειρο- σίφωνες θεωρούνται επινόηση του αυτο- κράτορα Λέοντα ΣΤ' Σοφού. Ο αυτοκρά- τορας στα «Τακτικά» του, αναφέρει ότι οι σιφωνάτορες έπρεπε να βάλλουν καλυμμένοι πίσω από σιδηρά ασπίδα.
ΒΑΡΑΓΓΟΙ ΦΡΟΥΡΟΙΟυσιαστικά, στον Βυζαντινό Στρατό,
από τον 5ο αιώνα και έπειτα δεν εντάχθηκαν τμήματα μισθοφόρων πεζών. Ως πεζικό αξιοποιήθηκαν τμήματα μισθοφόρων αφιππευμένων ιππέων, όπως, για παράδειγμα, στην Ιταλία από τον Ναρσή, ο οποίος χρησιμοποίησε Λογγοβάρδους βαρείς ιππείς ως βαρύ πεζικό.
Τα τμήματα των υπηκόων της αυτοκρατορίας που πολεμούσαν ως πεζικό δεν ήταν μισθοφορικά. Μισθοφορικό, αντίθετα , ήταν ένα από τα πλέον επίλεκτα τμήματα του Βυζαντινού Στρατού, οι περίφημοι Βάραγγοι. Βάραγγοι ήταν η ονομασία που οι Σλάβοι κάτοικοι της σημερινής Ρωσίας και Ουκρανίας είχαν δώσει στους Βίκινγκς πολεμιστές οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στις χώρες τους και είχαν, εν πολλοίς, εξελ ιχθε ί σε κυρίαρ
χες ομάδες. Η ανάμιξή τους με τους σλαβικούς πληθυσμούς γέννησε το ρωσικό έθνος.
Η επαφή τους με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ανάγεται στον 9ο αιώνα, όταν σημειώθηκαν οι πρώτες εμπορικές επαφές. Ως στρατιώτες της αυτοκρατορίας, εμφανίζονται το 911, κατά την πρώτη και ανεπιτυχή εκστρατεία των Βυζαντινών για την ανακατάληψη της Κρήτης από τους Σαρακηνούς. Στην περίπτωση αυτή αναφέρεται η παρουσία ενός σώματος 700 Βαράγγων στην Κρήτη, εκ των οποίων οι 629 επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη.
Μια παλαιότερη μαρτυρία σχετικά με την παρουσία δύο Βαράγγων πολεμιστών σε βυζαντινή αντιπροσωπεία στη Γερμανία, στα μέσα του 9ου αιώνα, δεν είναι επιβεβαιωμένη. Το 936 πάντως, 415 Βάραγγοι, φαίνεται να βρίσκονται στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ’ του Πορφυρογέννητου. Αναφορά για την παρουσία τμήματος Βαράγγων γ ίνετα ι και το 955 σε επιχειρήσεις κατά των Αράβων. Οι Βάραγγοι πολέμησαν τό τε, ενταγμένοι, στις μονάδες της Αυτο- κρατορικής Φρουράς, τις περίφημες Εταιρείες.
Η μεγάλη «εισβολή» των Βαράγγων, πάντως, στον Αυτοκρατορικό Στρατό έ- γινε το 988, όταν ο μόλις βαπτισθείς χριστιανός ηγεμόνας του Κιέβου Βλαντιμίρ, απέστειλε ένα σώμα 6.000 Βαράγγων πολεμιστών προκειμένου να υποστηρίξει τον σύμμαχό του αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, ο οποίος την περίοδοι αυτή αντιμετώπιζε εξεγέρσεις στρατηγών του.
Το σώμα αυτό πολέμησε άριστα
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 1 1 0 1
στους πολέμους, υπό τον Βασίλειο, τόσο κατά του επαναστάτη στρατηγού Βάρδα Φωκά, όσο και κατά των Βουλγάρων. Στην πρώτη περίπτωση αναφέρεται ότι, μετά τον θάνατο του Βάρδα Φωκά από αποπληξία, οι Βάραγγοι κατεδίω- ξαν τον υπό διάλυση αντίπαλο και τεμάχισαν, κυριολεκτικά, με τους πελώριους πελέκεις τους όσους αντιπάλους είχαν την ατυχία να πέσουν στα χέρια τους.
Την ίδια μαχητικότητα επέδει- ξαν και κατά των Βουλγάρων, αλλά και των Λογγοβάρδων και Νορμανδών συμμάχων τους, όταν, το 1018, ένα απόσπα- σμα στάλθηκε στην Ιταλία και πολέμησε στη δεύτερη μάχη των Καννών, υπό τον κατεπάνω της Ιταλίας Βασίλειο Βοϊωάν- νη. Αργότερα έδρασαν στη Σικελία, υπό τον στρατηγό Γεώργιο Μανιάκη, με εξ ίσου εντυπωσιακά αποτελέσματα, εναντίον των εκε ί Σαρακηνών. Η Ιταλία απο- τέλεσε σημαντικό πεδίο δράσης των Βα- ράγγων, μέχρι την κατάκτηση από τους Νορμανδούς των εκε ί βυζαντινών κτήσεων.
Στην καταστροφική μάχη του Μα- ντζικέρτ, οι Βάραγγοι φρουροί του αυ- τοκράτορα Ρωμανού Δ ’ Διογένη έπεσαν μέχρις ενός, πολεμώντας ηρωικά. Μετά την ήττα αυτή, η βαράγγεια φρουρά α- ναγεννήθηκε, την περίοδο των Κομνη- νών, με την ένταξη σε αυτήν και ανδρών από την Αγγλία και τη Σκανδιναβία. Ενας από αυτούς ήταν και ο περίφημος Χά- ρολντ Χαρντράντα (ο Αράλτης, όπως τον ονόμαζαν οι Βυζαντινοί), μετέπειτα βασιλιάς των Βίκινγκς, ο οποίος σκοτώθηκε το 1066 στη μάχη του Στάμφορντ Μπριτζ. Ο Χαρντράντα κατετάγη στον Βυζαντινό Στρατό, επικεφαλής σώματος 500 Νορβηγών, και πολέμησε τόσο στην Ιταλία, όσο και στη Βουλγαρία, όπου κατά την καταστολή της βουλγαρικής εξέγερσης του 1041, έλαβε το προσωνύμιο «βουλγαροκάφτης».
Υστερα από τη συμμετοχή του σε 18 μάχες, του επετράπη να επιστρέφει στην πατρίδα του, μαζί με τους άνδρες του. Σύμφωνα με σκανδιναβικές μαρτυρίες της εποχής, ο Χαρντράντα επέστρεψε στην πατρίδα του φορώντας χρυσοκέντητη βυζαντινή πορφύρα, εντυπωσιάζοντας τους συμπατριώτες του.
Στην περίφημη μάχη της Στάρα Ζαγό- ρα, το 1122, οι Βάραγγοι ήταν αυτοί που εξασφάλισαν τη νίκη στον αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνό έναντι των Πετσενέ- γκων αντιπάλων του. Στη μάχη αυτή οι Πετσενέγκοι εξοντώθηκαν, κυριολεκτικά, όταν οι Βάραγγοι διέσπασαν το
Βάραγγοι π ολεμιστές εικονίζονται σε μικρογραφία από το χειρόγραφο «Χρονικό» του Σκυλίτζη. Διακρίνονται καθαρά οι μεγάλοι π έλεκεις που φέρουν.
φράγμα των αμαξών που είχαν δημιουργήσει και τους ενέπλεξαν σε εκ του συ- στάδην αγώνα.
Οι Βάραγγοι πολεμούσαν αποκλειστικά ως πεζικό. Ηταν εξοπλισμένοι με μεγάλους πέλεκεις, με μήκος στειλεού 1-1,20 μ. και κεφαλή μήκους περίπου 30 εκ. Επίσης έφεραν σπαθί, μάλλον δίστομο, δυτικού τύπου. Οι θωρακίσεις τους, αρχικά, ήταν ανάλογες με αυτές των Βυζαντινών σκουτάτων. Αργότερα, όμως, επικράτησαν οι μεγάλου μήκους αλυσιδωτο ί θώρακες. Οι ασπίδες επίσης, αρχικά ήταν μικρές και στρογγυλές, όπως αυτές των βαρέων τοξοτών, και αναρτούντο από την πλάτη, ώστε ο πολεμιστής να μπορεί να χρησιμοποιεί τον θεόρατο πέ- λεκυ με τα δύο χέρια. Σύμφωνα με αναφορές, συγκροτήθηκε μονάδα δορυφόρων Βαράγγων, οι οποίοι ήταν οπλισμένοι με δόρυ και μεγάλη στρογγυλή ή ο- βάλ ασπίδα. Στην εποχή των Κομνηνών υ ιοθετήθηκε η δακρυόσχημη ασπίδα νορμανδικού τύπου. Στις μονάδες των Βαράγγων διατίθεντο, κατά περίπτωση άλογα, ώστε να αυξηθεί η ευκινησία τους. Πάντοτε, όμως, μάχονταν πεζοί.
Οι Βάραγγοι συνέχισαν να υπηρετούν μέχρι τον 14ο αιώνα, αναλαμβάνοντας όμως πλέον τελετουργικά καθήκοντα, ανακτορικής φρουράς, χωρίς ποτέ να συμμετέχουν σε εκστρατεία από το 1204 και έπειτα, όταν ήταν οι μόνοι που αμύνθηκαν στην έφοδο των σταυροφόρων της Δ' Σταυροφορίας.
ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΗ ΜΑΧΗ - ΔΥΟ ΤΥΠΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Ο Βυζαντινός Στρατός αντιμετώπιζε σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του το πρόβλημα της ανάγκης αντιμετώπισης ε ντελώς διαφορετικών μεταξύ τους αντί
παλων στρατών, οι οποίοι πολεμούσαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Διαφορετική οργάνωση και εξοπλισμό διέθεταν οι Οστρογότ- θοι της Ιταλίας από τους Βησιγότ- θους της Ισπανίας και δ ιαφορετικά πολεμούσαν οι Σασσανίδες Πέρσες από τους θύννους, τους Αβάρους και τους Σλάβους.
Ο Βυζαντινός Στρατός όφειλε, αναλόγως του εχθρού που αντιμετώπιζε, να προσαρμόζεται στα κατά τόπους δεδομένα. Για να το επι
τύχει αυτό, όμως, έπρεπε να είναι ο ίδιος «πολυμορφικός» και ευέλικτος. Το όπλο κρίσης του αγώνα ήταν, όπως αναφέρθηκε το ιππικό. Το πεζικό διεδραμάτιζε δευ- τερεύοντα ρόλο στο πεδίο της μάχης, περιοριζόμενο στην υποστήριξη του ιππικού και στην εξασφάλιση σημαντικών εδαφικών ερεισμάτων.
Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις που τις μάχες έκριναν οι απλοί, ταπεινοί πεζοί: Την άνοιξη του 552, ο Ναρσής κινή- θηκε επικεφαλής ισχυρού στρατού κατά της Ιταλίας. Ο βασιλιάς των Οστρογότ- θων, Τοτίλας, δεν κατόρθωσε να προβλέ- ψει τις κινήσεις του Ναρσή, ούτε να ανακόψει την πορεία του. Πριν καλά-καλά συνειδητοποιήσει τι συνέβαινε, ο Ναρσής είχε φθάσει στη Ραβέννα. Με αμείωτο ρυθμό, ο Ναρσής βάδισε προς τη Ρώμη. Οι Γότθοι έπρεπε να πολεμήσουν για την κατοχή της. Ο Τοτίλας συγκέντρωσε τις δυνάμεις του κοντά στο χωριό Ταγί- νες, στο σημερινό Γκουάλντο Ταντίνο. Η περιοχή ήταν κατάλληλη για το ιππικό του. Εκεί θα ανέμενε τον στρατό του Ναρσή για να τον καταστρέψει.
Σύντομα έφθασε στη περιοχή και ο Βυζαντινός Στρατός, ενισχυμένος με διάφορα μισθοφορικά αποσπάσματα και από 5.500 Λογγοβάρδους. Η συνολική δύναμη της βυζαντινής στρατιάς πλησίαζε τους 29.000 άνδρες. Οι αντίπαλοι Οστρογότθοι ήταν λιγότεροι, περίπου 18-20.000 άνδρες. Από αυτούς, όμως, οι12.000 ήταν βαριά οπλισμένοι ιππείς, οι οποίοι θα σχημάτιζαν έναν τεράστιο «κριό», ο οποίος θα τράνταζε συθέμελα το βυζαντινό μέτωπο.
Ενας μικρός λοφίσκος, τον οποίον κατείχαν οι Βυζαντινοί και βρισκόταν στο αριστερό άκρο της διάταξής τους, απο- τέλεσε την αιτία για τις πρώτες συγκρούσεις. Ο Ναρσής είχε τοποθετήσει εκε ί ως φρουρά 50 σκουτάτους. Ο Τοτίλας, αν καταλάμβανε τον λόφο θα ήταν σε θέση να πλαγιοκοπήσει τον Βυζαντινό Στρατό από το αριστερό του κέρας και να τον συντρίψει. Εναντίον της μικρής φρουράς, ο Γότθος ηγεμόνας απέ-
1 0 2 I ΣΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
. ¥
ΣΚΟΥΤΑΤΟΣ ΑΣΠΙΔΟΦ ΟΡΟΣ ΠΕΖΟΣ) ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΚΡΟΥΣΗΣ (950 - 1000)Η αμυντική πανοπλία του βαριά θωρακισμένου πεζού των μονάδων της Βασιλεύουσας περιλαμβάνει: τουρανικό κράνος με τουψίο που ψ έρετα ι πάνω από αλυσιδωτή κουκούλα, αρθρω τό περιλαίμιο, μακρύ αλυσιδωτό λωρίκιον, πρόσθετο φολιδωτό θώρακα, αρθρω τές επιχειρίδες και μεγάλη ασπίδα (σκουτάρι) με κεκαυμένη (κυρτή) επιφάνεια. Το κυριότερο επ ιθετικό του όπλο είναι το νυκτικό δόρυ (κοντάριον) με μακριά λεπίδα και στέλεχος από ξύλο κρανιάς ή βελανιδιάς, κατάλληλο για να διαπερνά ελαφρούς θώ ρακες ή σώματα αλόγων (έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A 1 1 0 3
Η εξέλ ιξη του βυζαντινού πεζικού. Από αριστερά διακρίνονται σκουτάτος του 10ου αιώνα, αξιωματικός του 12ου-13ου αιώνα, αξιω ματικός του 11ου αιώνα και σκουτάτος του 12ου- 13ου αιώνα. Ο πρώτος αξιω ματικός φ έρει κεφαλοΘραύστη, όπλο και σύμβολο, ταυτόχρονα, του αξιώ ματος του και δυτικού τύπου κράνος, όπως και ο σκουτάτος (δεξιά). Πέραν του κράνους και του σχήματος της ασπίδας, ελάχιστα άλλαξαν στο βυζαντινό πεζικό, μέχρι και την άλωση του 1453.
£ Η βυζαντινή φάλαγγα ήταν ενισχυμένη στα άκρα της, όπως περίπου η αθηναϊκή οπλιτική φάλαγγα στη μάχη του Μαραθώνα, gp
στείλε σημαντικό αριθμό από τους περίφημους ιππείς του. Οι λιγοστοί, όμως, Βυζαντινοί σκουτάτοι σχημάτισαν φούλ- κον και ανέκοψαν την επίθεση. Οι τοξότες, μάλιστα, των λοχαγιών, οι οποίοι ε ίχαν καλυφθεί πίσω από τις ασπίδες των σκουτάτων, σκότωσαν αρκετούς Γότθους με τα βέλη τους και ανάγκασαν τους άνδρες του Τοτίλα να υποχωρήσουν. Ακολούθησαν αρκετές ημέρες κατά τις οποίες οι δύο αντίπαλοι προετοιμάζονταν για την καθοριστική σύγκρουση. Οταν αφίχθησαν ενισχύσεις στο γοτθικό στρατόπεδο, ο Τοτίλας έκρινε πως είχε φθάσει η στιγμή να αναμετρηθεί με τους Βυζαντινούς.
Ο γοτθικός στρατός τάχθηκε σε δύο γραμμές μάχης. Στην πρώτη τάχθηκε το ιππικό κρούσης, και στη δεύτερη οι δορυφόροι και οι τοξότες πεζοί. Η στρατηγική του Τοτίλα προέβλεπε συγκεντρωτική επίθεση και των δύο γραμμών του κατά του βυζαντινού κέντρου, προς διάσπαση και ανατροπή του. Το γοτθικό ιπ
πικό και το πεζικό θα ενεργούσαν επί του ιδίου άξονα επίθεσης, ως πρώτο και δεύτερο κλιμάκιο αντίστοιχα. Το φιλόδοξο σχέδιο του Τοτίλα στηριζόταν στη βεβαιότητα ότι το βυζαντινό κέντρο δεν θα άντεχε την έφοδο του επίλεκτου ιππικού του. Με αυτό το σκεπτικό, ο Γότθος ηγεμόνας δεν τήρησε την παραμικρή εφ εδρεία και δεν συνέστησε γραμμές πλαγιοφυλακών. Αυτό ήταν το μοιραίο του λάθος.
Βλέποντας τον εχθρό να λαμβάνει διάταξη μάχης, ο Ναρσής αντιλήφθηκε αυτή την αδυναμία. Αν το βυζαντινό κέντρο άντεχε την εχθρική έφοδο, τότε η υπεροχή του στρατού σε άνδρες θα του επέτρεπε να επιτύχει διπλή υπερκέραση του αντιπάλου και να τον εξολοθρεύσει. Για τον σκοπό αυτό, ενίσχυσε ιδιαίτερα το κέντρο του, στο οποίο έταξε 5.500 Λογγοβάρδους και 4.000 Ερουλους πεζο- μάχους ιππείς, καθώς και 4.000 Βυζαντινούς σκουτάτους.
Οι Αογγοβάρδοι και οι Ερουλοι τά
χθηκαν ως δορυφόροι σε πυκνές γραμμές, ώστε να αντέξουν το βάρος της εχθρικής κρούσης. Στα πλευρά της φάλαγγας του πεζικού τάχθηκαν 6.000 ιππείς. Αλλοι 1.500 Βυζαντινοί καβαλάριοι τάχθηκαν στο άκρο αριστερό, ως ενέ- δρα, με αποστολή να πλήξουν το πλευρό των Γότθων ιππέων, όταν αυτοί θα έχουν εμπλακεί σε μάχη με το βυζαντινό πεζικό στο κέντρο.
Εκατέρωθεν των κυρίων σωμάτων ιππικού τάχθηκαν 8.000 Βυζαντινοί τοξότες - 4.000 σε κάθε πλευρό. Αποστολή τους ήταν η κατατόξευση των πλευρικών τμημάτων της γοτθικής σφήνας ιππικού. Η βυζαντινή παράταξη σχημάτιζε ημικύκλιο. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τσαρλς Ομάν, οι Βυζαντινοί τοξότες είχαν ταχθεί εμπρός από το φίλιο ιππικό και όχι στα πλευρά του, θεώρηση η οποία, ωστόσο, μάλλον δεν ευσταθεί. Αν οι τοξότες ε ίχαν ταχθεί μπροστά από το ιππικό ήταν πολύ πιθανό να δέχονταν εκείνοι τη γοτθική έφοδο, ώστε να διασπαστούν, να τραπούν σε φυγή και αναμιχθούν με το φίλιο ιππικό προκαλώντας του αταξία ή, ακόμα χειρότερα, να το παρασύρουν σε φυγή μαζί τους. Το ενδεχόμενο να αντιμετωπίσουν οι τοξότες επιτυχώς τη γοτθική έφοδο ακάλυπτοι από δορυφόρους και χωρίς οχυρωματικά έργα, ήταν απίθανο. Ο Ναρσής, γνωρίζοντας ασφαλώς την αδυναμία των τοξοτών του, δύσκολα θα διακινδύνευε την επιτυχή έκβαση της μάχης, τοποθετώντας τους μπροστά από το ιππικό του. Αλλωστε, αν είχε πράξει κάτι τέτο ιο θα περιόριζε την ευκινησία του ιππικού, στην οποία οφειλόταν η επιτυχία του στις μάχες.
Αντίθετα, η τοποθέτηση των τοξοτών στις εξωτερικές πτέρυγες των τμημάτων του ιππικού εξασφάλιζε σειρά πλεονεκτημάτων στον Βυζαντινό στρατηγό. Πρώτον, ακόμα και αν ένα ή και τα δύο σώματα τοξοτών συντρίβονταν από τους Γότθους, δεν θα επηρεαζόταν η εξέλιξη της μάχης και, δεύτερον, από μια τέτο ια θέση θα μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο στην καταστροφή του ε χθρού. Παραμένει ωστόσο μυστήριο το γ ιατί ο Τοτίλας, εφόσον είδε τη διάταξη των Βυζαντινών, δεν άλλαξε το σχέδιο μάχης του. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι η υπερβολική σιγουριά του όσον αφορά τις ικανότητες του ιππικού του.
Η επίθεση δεν άργησε να εκδηλωθεί. Χ ιλιάδες επ ίλεκτοι Γότθοι ιππείς όρμη- σαν κραυγάζοντας τις φοβερές τους πολεμ ικές ιαχές. Το έδαφος άρχισε να σείε- ται κάτω από τα πόδια των Βυζαντινών, καθώς μάζες ιππέων πλησίαζαν τις γραμ
1 0 4 1 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
μές τους. Με το σήμα του Ναρσή, οι Βυζαντινοί τοξότες άρχισαν το έργο τους. Τα βέλη άφηναν τις χορδές με έναν οξύ, θανατηφόρο συριγμό. Σε κάθε ομοβροντία, ο ουρανός σκοτείνιαζε από τα χιλιάδες βέλη. Οι Γότθοι, βαλλόμενοι από παντού, κατόρθωσαν να πλησιάσουν τις θ έ σεις των δορυφόρων πεζών, οι οποίοι συγκροτούσαν το κέντρο. Οι αποφασισμένοι πεζοί, ωστόσο, απέκρουσαν την επίθεση, προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Αν και ήδη ήταν καταφανέστατη η αποτυχία του σχεδίου του, ο Τοτίλας συνέχισε τις άκαρπες και ιδια ίτερα αιματηρές για τον στρατό του επιθέσεις, έως ότου ο Ναρσής έδωσε το σήμα και το ε- νεδρεύον ιππικό του εξόρμησε κατά του πλευρού των εξαντλημένων Γότθων. Το άλλοτε υπερήφανο γοτθικό ιππικό βρισκόταν πλέον σε πλήρη σύγχυση, βαλλόμενο και από τις δύο πλευρές. Οι Γότθοι δεν άντεξαν. Εστρεψαν τα νώτα στους αντιπάλους τους και τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Ανάμεσα στα 8.000 θύματα του γοτθικού στρατού ήταν και ο Τοτίλας.
Την άνοιξη του 555, ένας στρατός75.000 Φράγκων και άλλων Γερμανών υπό τον δούκα Βουτελίνο, διέσχισε τον Πάδο και κινήθηκε προς την Κάτω Ιταλία. Στο άκουσμα, όμως, της είδησης της φραγκικής εισβολής, ο διοικητής της Ιταλίας Ναρσής, κινήθηκε ταχύτατα, επικεφαλής ισχυρών δυνάμεων, προς την περιοχή. Με επικεφαλής τον Βουτελίνο, οι Φράγκοι βάδισαν προς την περιοχή της Κομπανίας, όπου, κοντά στην πόλη Κα- πύη, στην τοποθεσία Κασίλινουμ (Κα-
σουλίνο), συναντήθηκαν με τους Βυζαντινούς.
Ο Βουτελίνος επιθυμούσε να επισπεύσει τη σύγκρουση γ ιατί υπερείχε αριθμητικά. Σύμφωνα με τον Αγαθία τον Σχολαστικό, ο φραγκικός στρατός δ ιέθετε περί τους 30.000 άνδρες, πεζούς στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Απέναντι τους ο Ναρσής δεν δ ιέθετε περισσότερους από 18.000 στρατιώτες. Ο Βουτελίνος έταξε τους άνδρες του σε τρεις τ ε ράστιες σφήνες, με μεγάλο βάθος. Πρόθεση του ήταν να διασπάσει το βυζαντινό κέντρο.
Για να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή, ο Ναρσής σχημάτισε το κέντρο του από τμήματα βαρέος πεζικού, με βαριά θωρακισμένους προμάχους στην πρώτη γραμμή. Η βυζαντινή φάλαγγα ήταν ενι- σχυμένη στα άκρα της, όπως περίπου η αθηναϊκή οπλιτική φάλαγγα στη μάχη του Μαραθώνα. Πίσω από το βαρύ πεζικό τάχθηκαν σώματα τοξοτών για να υποστηρίζουν το βαρύ πεζικό με υπερκείμενα πυρά. Πίσω από το πεζικό τάχθηκε ένα τμήμα ιππικού.
Αλλοι 3.000 ιππείς τάχθηκαν στο δεξιό άκρο, με επικεφαλής τον ίδιο τον Ναρσή. Στο αριστερό τάχθηκαν 1.500 ιππείς. Αλλοι 2.000 ιππείς τάχθηκαν σε ενέ- δρα, πίσω από το δεξιό πλευρό των Φράγκων, υπό την κάλυψη ενός δάσους.
Η μάχη άρχισε με ορμητική επίθεση του φραγκικού πεζικού κατά του βυζαντινού κέντρου. Αυτή τη φορά, όμως, οι βάρβαροι κατόρθωσαν να επιτύχουν ρήγμα στο βυζαντινό μέτωπο. Η εμπλοκή
των εφεδρειών την κατάλληλη στιγμή, όμως, έφραξε το ρήγμα. Ακολούθησε γενική αντεπίθεση του βυζαντινού ιππικού, κατά την οποία οι Φράγκοι σχεδόν περι- κυκλώθηκαν και κυριολεκτικά αφανίστηκαν. Οι πηγές αναφέρουν ότι από τους30.000 άνδρες του Βουτελίνου, μόνο πέντε επέστρεψαν στην πατρίδα τους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΤο βυζαντινό πεζικό διεδραμάτισε
σημαντικό ρόλο σε όλα τα πεδία των μαχών που κλήθηκε να πολεμήσει. Αν και δεν απέκτησαν ποτέ την αίγλη των εφίππων συναδέλφων τους, οι Βυζαντινοί πεζοί απέδειξαν την αξία τους. Πέραν των δύο παρατιθέμενων παραδειγμάτων, στα οποία το πεζικό είχε κυρίαρχο ρόλο, πρέπει να εξάρουμε τον ρόλο του και σε άλλες, μεταγενέστερες εκστρατείες, όπως αυτές κατά των Αράβων, τον 10ο αιώνα, ή κατά των Βουλγάρων, επί Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου. Ακόμα και στην περίφημη μάχη του Κλειδιού το 1018, στην οποία συνετρίβη ο βουλγαρικός στρατός, φαίνεται πως τμήματα ελαφρού πεζικού, βαδίζοντας μέσω των βουνών, βρέθηκαν στα νώτα της βουλγαρικής τοποθεσίας, με αποτέλεσμα την καταστροφή των Βουλγάρων.
Στις εκστρατείες δε του Νικηφόρου Φωκά και του Ιωάννη Τσιμισκή στη Συρία κατά των Αράβων, τον 10ο αιώνα, το πεζικό αποτέλεσε βασικό όργανο των εκπληκτικών νικών που πέτυχαν οι μεγάλοι αυτο ί στρατηγοί-αυτοκράτορες. S3
Σύγχρονοι αναπαραστάτες με στολές και εξάρτυση Βαράγγων. Φέρουν κράνη με αλυσιδωτές προσωπίδες, στρογγυλές ασπίδες και πολεμικούς π έλεκεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Προκόπιου: ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΛΟΓΟΣ, εκδ. Λιβάνης, Αθήνα, 1996.(2) G. Ostrogorsky: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, εκδ. Βασιλόπουλος.(3) Αγαθία Σχολαστικού: ΙΣΤΟΡΙΑ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Βουκουρέστι, 1970.(4) Μ αυρίκιου: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΝ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Βουκουρέστι, 1970.(5) C. Oman: THE ART OF WAR IN THE MIDDLE AGES, Greenhill, Λονδίνο, 1991.(6) R. Boss: JUSTINIAN WARS, M ontvert Publications, Λονδίνο, 1993.(7) P. Barker: THE ARMIES AND ENEMIES OF IMPERIAL ROME, WRG, Λονδίνο, 1981.(8) I. Heath: ARMIES OF THE DARK AGES 600-1066, WRG, Λονδίνο, 1980.(9) D. Nikol: ROMANO-BYZANTINE ARMIES 4th-9th CENTURIES, Osprey, Λονδίνο, 1992.(10) J. Haldon: ΟΙ ΠΟΛΕΜ ΟΙ TOY ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, εκδ. Τουρίκη, Αθήνα, 2001.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A 1 1 0 5
ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ Α ϋ έ Ε α ν Ο ρ ο ΐ Ν . A v s o in c
Flügger ΒTrumpeter 1/49 (02853)
MiG-23M
Οσον αφορά την εικονογράφηση του κουτιού, δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστική, σε αντίθεση με το περιεχόμενό του.
Ευχάριστα τα νέα για τους φίλους των αεροπορικών κατασκευών στην κλίμακα 1/48. Μετά την πάροδο τριών περίπου δεκαετιών, η Trumpeter κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτο νέο και σύγχρονο κιτ της γνωστής οικογενείας των Flogger, το MiG-23M Flogger Β.
Το πλούσιο περιεχόμενο του κουτιού περιλαμβάνει τον εκτενή οδηγό συναρμολόγησης, ο οποίος συνοδεύεται από το σύνηθες πλέον έγχρωμο φύλλο τοποθέτησης χαλκομανιών, 16 πλαίσια σκούρου γκρι χρώματος, δύο πλαίσια με διαφανή μέρη, ένα πλαίσιο 421 φωτο-εκτυπωμένων κομματιών και τρία φύλλα
χαλκομανιών.Από τα παραπάνω είναι
προφανές ότι το κιτ αποτελεί σμίκρυνση του μεγαλύτερου αδελφού της 1/32 στην 1/48 κλίμακα, κληρονομώντας τις περισσότερες από τις αρετές του.
Τα ξεχωριστά κομμάτια των αεραγωγών, της 6άσης των πτερύγων, του ρύγχους, του πυροβόλου, του ακροφυσίου του κινητήρα και του κάθετου σταθερού, τα οποία είναι μερικά από τα βασικότερα σημεία στα οποία παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των υποεκδόσεων, μαρτυρούν την πρόθεση της κινεζικής εταιρίας να
κυκλοφορήσει μελλοντικά επιπλέον εκδόσεις της οικογενείας MiG-23/27.
Οι επιφάνειες του μοντέλου διαθέτουν εξαιρετική εγχάρακτη γράμμωση, η οποία συμπληρώνεται από τα περιορισμένου αριθμού και πολύ διακριτικά εγχάρακτα πριτσίνια τα οποία συναντούμε σε επιλεγμένα σημεία και προσδίδουν αληθοφάνεια στο ανάγλυφο του μοντέλου.
Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας από το κόκπιτ, το οποίο αποτελείται από την μπανιέρα, τα ποδωστήρια, το χειριστήριο και το οκταμερές λεπτομερέστατο εκτινασσόμενο κάθισμα -από το οποίο όμως απουσιάζει το κιτ επιβίωσης στο κάτω μέρος-, τον πίνακα οργάνων και τις πλαϊνές κονσόλες. Τόσο ο πίνακας οργάνων όσο και οι πλαϊνές κονσόλες διαθέτουν ανάγλυφη λεπτομέρεια, ωστόσο, εναλλακτικά διατίθενται και χαλκομανίες σε ξεχωριστό φύλλο.
Οι αεραγωγοί διαθέτουν αληθοφανές βάθος, χωρίς όμως να καταλήγουν στην πρώτη βαθμίδα του συμπιεστή του κινητήρα, ενώ μέρος του τμήματος που μεταβάλλει τη γεωμετρία της εισόδου του αέρα στον κινητήρα δίνεται σε φωτοχαραγμένη μορφή. Αντίθετα, το συγκρότημα του θαλάμου της μετάκαυσης, το οποίο επίσης
διαθέτει ανάλογο βάθος με κυματιστό ανάγλυφο, καταλήγει στο λεπτομερές συγκρότημα του στροβίλου/στεφάνης της μετάκαυσης. Επιπλέον υπάρχουν εναλλακτικά μέρη για κλειστό και ανοικτό ακροφύσιο.
Οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης, οι οποίες αποτελούνται από τέσσερα και πέντε μέρη για το ριναίο και τα κύρια σκέλη αντίστοιχα, διαθέτουν εξαιρετική ανάγλυφη λεπτομέρεια, αλλά και πολύ ικανοποιητικό βάθος. Ολοι οι τροχοί αποτελούνται από δύο μέρη, χαρακτηριστικό που μάλλον δεν έχει κάποια χρησιμότητα.
Τα ιδιόρρυθμα σκέλη του συστήματος προσγείωσης, τα οποία ήταν σχεδιασμένα ώστε το αεροσκάφος να επιχειρεί από ημι- προετοιμασμένους διαδρόμους, είναι λεπτά και διαθέτουν αρκετή λεπτομέρεια, ενώ πλαισιώνονται από εξαιρετικούς, πολύ λεπτούς συνδέσμους. Το ριναίο σκέλος συμπληρώνει ο λασπωτήρας, που παρέχεται σε ξεχωριστό κομμάτι, ενώ τους κύριους τροχούς σκεπάζουν πολύ κομψά και χωρίς να έρχονται σε επαφή μαζί τους οι αντίστοιχες θυρίδες, οι οποίες στηρίζονται πάνω στα κύρια σκέλη, όπως στο πραγματικό αεροσκάφος. Ολες οι θυρίδες του συστήματος διαθέτουν άριστη ανάγλυφη εσωτερική λεπτομέρεια.
iflsumra
m m
Το άνω μέρος της ατράκτου και τα εναλλακτικά κομμάτια των αερόφρενων για την τοποθέτησή τους σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση.
Οι πολυάριθμοι πύραυλοι αέρος-αέρος Στοιχεία του κόκπιτ, των φωλεών και του θαλάμουμικρής και μεσαίας ακτίνας δράσης και οι της μετάκαυσης.φορείς ανάρτησής τους.
1 0 6 1 Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
”
Η βάση στήριξης και ο λειτουργικός μηχανισμός των πτερύγων μαζί με τα στοιχεία των αεραγωγών και το μεταβλητό μέρος του κοιλιακού πτερυγίου αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.
Οι πτέρυγες, τα πηδάλια ανόδου καθόδου καθώς και στοιχεία των σκελών των τροχών και των θυρίδων του συστήματος προσγείωσης συνθέτουν δύο από τα πλαίσια του κιτ.
Οι δύο τύπων εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου καθώς και οι διαφόρων ειδών πυλώνες και φορείς ανάρτησης εξωτερικών φορτίων του αεροσκάφους. Ολα τα πλαίσια τα οποία φιλοξενούν εξωτερικά φορτία του αεροσκάφους παρέχονται διπλά στο κιτ.
Λεπτομέρειες από το ανάγλυφο της ατράκτου, το εσωτερικό των αερόφρενων, τη στεφάνη της μετάκαυσης του κινητήρα, το ανάγλυφο σκιάδιο, τον πίνακα οργάνων και τμήμα των φωτοχαραγμένων κομματιών.
Η Trumpeter μερίμνησε και για την ιδιαίτερη περιοχή των τεσσάρων αερόφρενων, για τα οποία δίνονται εναλλακτικά κομμάτια ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν σε ανοικτή ή κλειστή θέση. Επιπλέον, τα δύο αερόφρενα τα οποία βρίσκονται στο κάτω μέρος της ατράκτου, επενδύονται και με φωτοεκτυπωμένα μέρη, τα οποία, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο των εσωτερικών δομικών τους στοιχείων, αναπαριστούν πολύ ρεαλιστικά τη συγκεκριμένη περιοχή.
Ολες οι παραπάνω ενότητες τοποθετούνται στα δύο βασικά κομμάτια της ατράκτου. Στο άνω μέρος του νέου συγκροτήματος παίρνει τη θέση της η βάση, στην οποία στηρίζονται οι πτέρυγες μεταβλητής γεωμετρίας, καλυπτόμενες από το άνω μέρος της ατράκτου. Οι πτέρυγες, οι οποίες αποτελούνται από δύο μέρη η καθεμία, είναι λειτουργικές αλλά δεν διαθέτουν ξεχωριστά κομμάτια για τις κινούμενες επιφάνειές τους. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου αποτελούν ανεξάρτητα τμήματα και μπορούν να κολληθούν σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση.
Το περίβλημα του δίκαννου πυροβόλου των 23 mm είναι περιποιημένο ενώ οι κάννες του είναι λεπτές και οι φλογοκρύπτες τους διάτρητοι. Το πλαίσιο με τα
φωτοχαραγμενα μερη, έκτος απο τα προαναφερόμενα, περιλαμβάνει επίσης λεπτότατες κεραίες επικοινωνιών, ιμάντες πρόσδεσης, λαβές εκτόξευσης του καθίσματος και κάποια άλλα μικρά κομμάτια τα οποία χρησιμοποιούνται στο σύστημα προσγείωσης και στους αεραγωγούς του αεροσκάφους.
Ο οπλισμός είναι άλλο ένα πολύ δυνατό σημείο του κιτ. Τα έξι πλαίσια περιλαμβάνουν 232 κομμάτια, από τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν όλων των ειδών οι πύραυλοι αέρος-αέρος και οι εξωτερικές δεξαμενές που μπορούσε να μεταφέρει το αεροσκάφος, συνοδευόμενα φυσικά από τους αντίστοιχους πυλώνες και φορείς ανάλογα με το αναρτώμενο φορτίο.
Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται εξωτερικές δεξαμενές των 800 It, για τον κεντρικό και τους πτερυγικούς φορείς αντίστοιχα, και πέντε ειδών πύραυλοι αέρος-αέρος μικρής και μεσαίας ακτίνας δράσης, όπως οι R-3R/R-13M/M1 (ΑΑ-2 Atoll), R-60 (ΑΑ-8 Aphid) και R-23R,T/R-24R,T (ΑΑ-7 Apex) αντίστοιχα. Μάλιστα, στην τελευταία σελίδα του οδηγού συναρμολόγησης παρατάσσεται ειδικό διάγραμμα με τον συνδυασμό των εξωτερικών φορτίων ανά φορέα. Τα διαυγή διαφανή μέρη διαθέτουν το
διαιρούμενο συγκρότημα αλεξήνεμου-καλύπτρας, το σκοπευτικό, το τηλέμετρο λέηζερ, τον καθρέπτη της καλύπτρας και τα φώτα ναυτιλίας.
Εκτός από το μικρό φύλλο, το οποίο περιέχει τη σήμανση του θαλάμου χειριστή, τα δύο μεγαλύτερα φύλλα χαλκομανιών περιλαμβάνουν πολυάριθμα προειδοποιητικά για το αεροσκάφος, τους φορείς και τους πυραύλους του αντίστοιχα, προσφέροντας μόνο μία επιλογή διακόσμησης του αεροσκάφους. Αυτή αφορά ένα μονόχρωμο γκρι σοβιετικό MiG-23M Flogger ES, χωρίς να αναφέρονται σχετικές λεπτομέρειες.
Είναι σίγουρο ότι οι φίλοι του συγκεκριμένου αεροσκάφους θα αναζητήσουν εθνόσημα με εντυπωσιακές ή εξωτικές παραλλαγές, τα οποία πολύ σύντομα θα είναι διαθέσιμα για να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία.
Το νέο κιτ της Trumpeter έρχεται συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό, προσφέροντας ένα πραγματικά σύγχρονο MiG-23. Πρόκειται για την καλύτερη, ίσως, αναπαράσταση του τύπου στην κλίμακα 1/48 και προτείνεται ανεπιφύλακτα σε όλους τους φίλους συγχρόνων αεροσκαφών ανεξαρτήτως κλίμακας, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα κυκλοφορήσει και στη δημοφιλή κλίμακα 1/72.
Το πλαίσιο με τα φωτοχαραγμένα μέρη καθώς και τα τρία φύλλα χαλκομανιών, καθένα από τα οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την επένδυση του κόκπιτ, του σκάφους και των εξωτερικών φορτίων.
Τα κομμάτια τα οποία συνθέτουν το ενιαίο κάθετο σταθερό δίνονται ξεχωριστά ώστε να διευκολύνουν την αναπαράσταση άλλων εκδόσεων του MiG-23.
Τα μοντέλα της Trumpeter εισάγονται από το Plastimodellismo, Ιπποκράτους 59, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 1 1 0 7
ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ y I i iö v v n c B a p o a u n c
ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «TRACER»;
Ο υποναύαρχος Γκόντφρι (10 Ιουλίου 1888-29 Αυγούστου 1970), εμπνευστής της επιχείρησης «Tracer».
Κατά το αρχικό στάδιο του Β’ ΠΠ η Βρετανία ανησυχούσε για πιθανή συνδρομή της Ισπανίας στη Γερμανία με απώτερο σκοπό την κατάληψη της στρατηγικής
6άσης του Γιβραλτάρ. Τέτοιο ενδεχόμενο θα έπληττε καίρια τα βρετανικά συμφέροντα και έτσι οι Βρετανοί μελετούσαν σχέδια αντίδρασης. Η επιχείρηση »Tracer» ανήκει σε μια από τις πιο παράξενες επιχειρήσεις του Β' ΠΠ: το σκεπτικό της ήταν απλό αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά πολύπλοκο. Σε περίπτωση κατάληψης του Γιβραλτάρ, μια ομάδα ανδρών θα παρέμενε κρυμμένη στον «Βράχο» με προμήθειες για αρκετά έτη και θα μετέδιδε πληροφορίες για τις κινήσεις των πλοίων στο λιμάνι.
Το καλοκαίρι του 1941, ο υποναύαρχος Τζων Χένρι Γκόντφρι, επικεφαλής της Ναυτικής Υπηρεσίας Συλλογής Πληροφοριών του Βρετανικού Ναυαρχείου, ανέλαβε την εκτέλεση της επιχείρησης υπό συνθήκες απόλυτης μυστικότητας. Η κατασκευή του δικτύου ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1941, και οι εγκαταστάσεις όπου διέμεναν οι έξι άνδρες είχε διαστάσεις 14x4,8 χ2,4 μ. Για την υποστήριξη των ανδρών κατασκευάστηκε μια δεξαμενή ύδατος χωρητικότητας 45.000 λίτρων και αποθηκεύθηκαν προμήθειες επαρκείς για την κάλυψη των αναγκών της ομάδας για επτά έτη. Οι διατροφικές ανάγκες, ο ψυχολογικός παράγοντας, η ψυχαγωγία των μελών της ομάδας, η ιατρική υποστήριξη και γενικότερα οι συνθήκες διαβίωσης σε
περιορισμένους χώρους μελετήθηκαν από διακεκριμένους συμβούλους.
Η κατασκευή ολοκληρώθηκε στα τέλη Αυγούστου 1942 και η ομάδα, που αποτελείτο από τρεις διαβιβαστές και δύο ιατρούς, τον Μπρούς Κούπερ και τον Αρθουρ Μίλνερ μετέβη στο Γιβραλτάρ. Παρόμοιες κατασκευές σχεδιάζονταν στη Μάλτα και σε άλλα κρίσιμα λιμάνια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς όμως συνέχεια. Τελικά, οι εξελίξεις, του Β’ ΠΠ κατέστησαν μη αναγκαία την ενεργοποίηση της επιχείρησης «Tracer», αφού Ισπανία δεν εισήλθε στον Β’ ΠΠ και οι δυνάμεις του Αξονα υπέστησαν καταστροφική ήττα στη βόρεια Αφρική τον Μάιο του 1943. Στις 24 Αυγούστου του ίδιου έτους δόθηκε η διαταγή για σφράγισμα των σηράγγων και επαναδιάθεση των προμηθειών.
Για αρκετές δεκαετίες υπήρχαν φήμες σχετικά με τον χώρο που θα διεξαγόταν η επιχείρηση, ο οποίος ήταν γνωστός με την ονομασία «Stay Behind Cave», χωρίς όμως να καταστεί εφικτός ο εντοπισμός του. Ο χώρος ανακαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1997 από την ομάδα σπηλαιολογίας του Γιβραλτάρ και σήμερα αποτελεί σημαντικό έκθεμα. Τον Οκτώβριο του 2008, ο τελευταίος επιζών της ομάδας, Μπρούς Κούπερ επισκέφθηκε τον χώρο και επιβεβαίωσε την ανακάλυψη.
ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΗ ΦΡΕΓΑΤΑ «KHUKRI»;
Η φρεγάτα «Khukri» (F149) του Ινδικού Ναυτικού κατέχει την ατυχή διάκριση του πρώτου πλοίου που βυθίστηκε από υποβρύχιο μετά τον Β’ ΠΠ. Η φρεγάτα ανήκε στη βρετανική κλάση Type 14 «Blackwood» και καθελκύστηκε στις 20 Νοεμβρίου 1956. Βασική αποστολή της εν λόγω κλάσης ήταν ο ανθυποβρυχιακός πόλεμος, και ο οπλισμός της αποτελείτο βασικά από τρία αντιαεροπορικά πυροβόλα Bofors των 40 mm, δύο ανθυποβρυχιακούς όλμους Umbo και εκτοξευτές βομβών βυθού με τη συνδρομή σόναρ έρευνας, κατηγοριοποίησης και σκόπευσης. Στις 3 Δεκεμβρίου 1971 ξεκίνησε ο πόλεμος Ινδίας-Πακιστάν και μερικές ημέρες αργότερα το πακιστανικό υποβρύχιο «Hangor» περιπολούσε στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του Ντίου. Το υποβρύχιο κλάσης «Daphne» εντοπίστηκε από τις ινδικές δυνάμεις και δύο φρεγάτες, η
«Khukri» και «Kirpan» ανέλαβαν το δύσκολο έργο της αναζήτησης και εξουδετέρωσης της απειλής. Αργά το απόγευμα της 9ης Δεκεμβρίου 1971, το πακιστανικό υποβρύχιο, το οποίο διέθετε συστήματα σόναρ μεγαλύτερης εμβέλειας από τις ινδικές φρεγάτες, εντόπισε τα δύο πολεμικά πλοία και έλαβε θέση μάχης.
Στις 19.57 το υποβρύχιο εξαπέλυσε μια τορπίλη εναντίον της φρεγάτας «Kirpan» από βάθος 40 μέτρων. Η επίθεση απέτυχε και το υποβρύχιο δέχθηκε ομοβροντίες από τους ανθυποβρυχιακούς όλμους της φρεγάτας, χωρίς όμως επιτυχία. Το υποβρύχιο στράφηκε εναντίον της «Khukri», που έπλεε με μικρή ταχύτητα, και, σύμφωνα με την πλέον πιθανή εκδοχή, εξαπέλυσε δύο τορπίλες. Η πρώτη έπληξε τη φρεγάτα στο διαμέρισμα μεταφοράς καυσίμου, ενώ, σύμφωνα με την πακιστανική εκδοχή, η δεύτερη έπληξε την «Kirpan» προκαλώντας
Το πακιστανικό υποβρύχιο «Hangor» λίγο πριν την έναρξη της περιπολίας που κατέληξε στη βύθιση μιας ινδικής φρεγάτας.
σημαντικές ζημιές. Η «Khukri» επλήγη στις20.00 σε απόσταση περίπου 65 χλμ. από το Ντίου και βυθίστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα με απώλειες 18 αξιωματικούς (ανάμεσά τους και τον κυβερνήτη) και 176 ναύτες. Μετά τη βύθιση της φρεγάτας, το Ινδικό Ναυτικό εξαπέλυσε μια τεράστια επιχείρηση αναζήτησης του «Hangor» με ελικόπτερα, αεροσκάφη Alize και πληθώρα ανθυποβρυχιακών πλοίων. Η επιχείρηση αναζήτησης τερματίστηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1971. Πέντε ημέρες αργότερα, το υποβρύχιο έφθασε στο Καράτσι.
1 0 8 I ΣΤ ΡΑ ΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟΡ Ι Α
ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ A n u n ip n c Γ ε δ ε ώ ν
Στρατάρχης
Α ο υ γ κ ο υ σ ι ιρ ο ν Μ ά κ ε ν σ ε ν (1890 1944)Ο στρατάρχης cpov Μάκενοεν έζηοε σχεδόν έναν αιώνα και
υπηρέιηοε οτον οιραιό επί 50 οΠόκΠηρα χρόνια. Χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους πιο διακεκριμένους Γερμανούς
στρατιωτικούς, και όχι άδικα, αφού η όλη σταδιοδρομία ιου δικαιώνει αυτόν ιον τίτλο.
και πολέμησε στη συνέχεια στο Μακεδονικό Μέτωπο. Ο Μάκενσεν εντυπωσιάστηκε τόσο από τη γενναιότητα των Σέρ6ων στις μάχες για την κατάληψη του Βελιγραδιού, ώστε έστησε ένα μνημείο για να τιμήσει τους νεκρούς Σέρβους στρατιώτες.
Ακολούθησε η εκστρατεία στη Ρουμανία, η οποία κατέληξε στην κατάληψη μεγάλου μέρους της χώρας το 1916. Ο Μάκενσεν συμετείχε σε αυτήν υπό τη γενική διοίκηση του στρατάρχη φον Φαλκενχάιν, ενώ από το 1917 ήταν στρατιωτικός διοικητής των κατεχόμενων τμημάτων. Μια προσπάθειά του να καταλάβει το υπόλοιπο τμήμα της Ρουμανίας απέτυχε. Λίγο πριν τελειώσει ο πόλεμος, ο Μάκενσεν αιχμαλωτίστηκε από σέρβικά τμήματα της στρατιάς του Γάλλου στρατάρχη Φρανσέ ντ’ Εσπεραί, παρέμεινε αιχμάλωτος μέχρι το 1919 και το 1920 παραιτήθηκε από τον στρατό.
Στη διάρκεια της περιόδου μέχρι την έκρηξη του Β' ΠΠ, ο Μάκενσεν συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή, παραμένοντας πάντα φιλομοναρχικός. Στις επίσημες εκδηλώσεις φορούσε τη μαύρη στολή των Ουσάρων, την οποία έφερε και κατά την κηδεία του κάιζερ το 1941. Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, αντέδρασε για την εκτέλεση
στρατηγών τη «Νύκτα των μεγάλων μαχαιριών», με αποτέλεσμα να εγείρει τις υποψίες του Χίτλερ και του Γκαίμπελς, οι οποίοι όμως δεν μπόρεσαν να στηρίξουν κατηγορίες εναντίον του. Κατά την εκστρατεία στην Πολωνία, ο Μάκενσεν, όταν ενημερώθηκε για τα εγκλήματα που διαπράττονταν εκεί, απέστειλε στις 4 Φεβρουάριου 1940 μια επιστολή στον στρατάρχη Μπράουχιτς, εκφράζοντας την ανησυχία του. Κατά τη γνώμη του, η αδιαφορία για τα εγκλήματα αυτά έβλαπτε το γόητρο του στρατού αλλά και ολόκληρου του έθνους. Τόνιζε ότι, όντας ο αρχαιότερος Γερμανός αξιωματικός, δεν μπορούσε να κρατήσει κρυφά αυτά που πληροφορείτο και η μεταβίβασή τους στον Μπράουχιτς ήταν καθήκον του, ενώ κατέληγε: «Η τιμή του Στρατού και το γόητρό του δεν πρέπει να διακινδυνεύονται από πράξεις μισθωμένων υπανθρώπων και εγκληματιών».
Ο στρατάρχης φον Μάκενσεν πέθανε στις 8 Νοεμβρίου του 1945, σε ηλικία 95 ετών. Στη διάρκεια της ζωής του υπήρξε υπήκοος πέντε καθεστώτων: του Βασιλείου της Πρωσίας, της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, της ναζιστικής Γερμανίας και της κατεχόμενης Γερμανίας.
Ο Μάκενσεν γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1849 κοντά στο Ντάλενμπεργκ της Σαξονίας, η οποία ήταν τότε επαρχία της Πρωσίας. Η στρατιωτική του σταδιοδρομία άρχισε το 1869, όταν κατατάχθηκε ως εθελοντής στο 2ο Σύνταγμα Ουσάρων της Πρωσίας. Κατά τη διάρκεια του Γάλλο- Πρωσικού Πολέμου προήχθη σε υπολοχαγό και, μετά τον τερματισμό του πολέμου, παραιτήθηκε από τον στρατό για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Χάλλε. Ωστόσο, το 1873 επανήλθε στο σύνταγμά του. Ο Μάκενσεν, ο οποίος θεωρείτο ένας από τους καλύτερους ιππείς της εποχής του, αποσπάστηκε για μια περίοδο ως καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας του μέλλοντα κάιζερ Γουλιέλμου Β’, με τον οποίο συνδέθηκε με φιλία. Μάλιστα, αργότερα ο κάιζερ έστειλε τον γιο του στο σύνταγμα του Μάκενσεν.
Από το 1893 έως το 1898, ο Μάκενσεν
διοικούσε το 1ο Σύνταγμα
Ουσάρων. Το 1899 έλαβε τον τίτλο του
φον, και στη συνέχεια διοίκησε μια ταξιαρχία
ιππικού (1901-1903), μια μεραρχία στην πόλη
Ντάντσιχ (1903-1908) και το XVII Σώμα Στρατού (από το 1908 μέχρι την έναρξη του Α’ ΠΠ), όταν ήταν ήδη 65 χρονών. Ως διοικητής του XVII ΣΣ, συμμετείχε υπό την 8η Στρατιά στη μάχη του Τάνενμπεργκ, για να αναλάβει τον Νοέμβριο του 1914 τη διοίκηση της 9ης Στρατιάς και στη συνέχεια της 11ης, που πολέμησε στη Γαλικία, ενώ τον Ιούνιο του 1915 προήχθη σε στρατάρχη. Είχε διεξάγει νικηφόρα τις μάχες για την κατάληψη της Βαρσοβίας, του Λοτζ, του Πρζεμύσλ και του Λέμπεργκ και είχε τιμηθεί με το «Pour le Merite», το ανώτατο παράσημο της Πρωσίας.
Τον Οκτώβριο του 1915 ο Μάκενσεν, ως διοικητής μιας μικτής ομάδας στρατιών αποτελούμενης από μια γερμανική, μια αυστροουγγρική και μια βουλγαρική στρατιά, κατέλαβε τη Σερβία, αλλά δεν κατάφερε να συντρίψει τον Σερβικό Στρατό, ο οποίος διέφυγε με τη βοήθεια των συμμάχων του
1 1 0 1 ΣΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α
ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ A v k ü v i o c f l a n a ö ä K o c
Aooüpioc mnsac mc BooiüiKiic Φρουράς (JocoiimöI )
Οι έφιπποι φρουροί ίων Αοούριων βασιλέων, γνωοιοί toe Κουρούμπουιε οα πιιαΠί (Qurubute sha Pifhalli), αποτεΠούσαν ίο πλέον επίϋεκιο τμήμα ίου Αοσυριακού Σιραιού καιά ιην εν Πάνω περίοδο. Σιη βασιλική φρουρά υπήρχαν επίσης τμήμαια πεζικού (Qurubute sha shepe) και τέθριππων βαρέων αρμάιων (Narkabtu shepe). Από ιην εποχή ίου βαοιΠιά Σαργών Β’ (722-705 π.Χ.) και έπειια, ίο έφιππο ιμημα αριθμούσε χίϋιους επίλεκτου? ιππείς.
Ασσύριοι ιππείς της φρουράς, σε ανάγλυφη παράσταση που βρίσκεται στο Βρετανικό Μ ουσείο. Οι ιππείς φέρουν τη λόγχη σε υψηλή λαβή. Δ ιακρίνονται ο Θώρακας, το κράνος και η θήκη του σπαθιού. Σ την εν λόγω παράσταση τα άλογα δεν φέρουν θώρακα.
Ο Ασσυριακός Στρατός άρχισε να χρησιμοποιεί ιππικό μάχης από τον 10ο αιώνα π.Χ. Αρχικά, το ασσυριακό ιππικό περιελάμθανε δύο τύπους ιππέων, τους λογχοφόρους και τους έφιππους τοξότες, οι οποίοι, ωστόσο, δεν πολεμούσαν ξεχωριστά, αλλά μαζί. Οι μισοί άνδρες κάθε μονάδας ιππικού ήταν εξοπλισμένοι με λόγχες και οι άλλοι μισοί με τόξα. Από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., όμως, η πρακτική αυτή άλλαξε και όλοι οι ιππείς εξοπλίστηκαν με λόγχη και τόξο. Το τόξο και η φαρέτρα μεταφέρονταν σε ειδική γορυτό, προσαρμοσμένη με δερμάτινο ιμάντα, που κρεμόταν από τον δεξιό ώμο του ιππέα, επιτρέποντάς του να κρατά τη λόγχη του με το δεξί χέρι και τα χαλινάρια του αλόγου με το αριστερό.
Μικρότερη μονάδα ήταν η δεκαρχία, υπό τον δεκάρχη (rab eshirte). Δύο δεκαρχίες συγκροτούσαν μια διμοιρία, διοικούμενη από τον διμοιρίτη (rab kirsu). Ενας αριθμός διμοιριών συγκροτούσε έναν λόχο, ενώ ένας αριθμός λόχων συγκροτούσε ένα shaknu, δηλαδή μια μονάδα επιπέδου τάγματος-συντάγματος.
Το ιππικό της φρουράς αποτελούσε ξεχωριστή μονάδα, διοικούμενη συνήθως από κάποιον στενό και έμπιστο συγγενή του βασιλιά. Θεωρείτο -και ήταν- επίλεκτη δύναμη, αφού στις τάξεις της κατατάσσονταν, κατόπιν αυστηρής επιλογής, οι καλύτεροι ιππείς του στρατού και όσοι είχαν ανδραγαθήσει σε κάποια μάχη.
Η αριθμητική δύναμη του ιππικού της φρουράς αυξήθηκε κατά την περίοδο της βασιλιάς του Ασουρμπανιμπάλ (668-627 π.Χ.) -του διαβόητου Σαρδανάπαλου, όπως τον αποκαλούσαν οι αρχαίοι Ελληνες- με την ένταξη στη φρουρά και μονάδων ιππικού από υποτελή έθνη. Ωστόσο, οι μονάδες αυτές δεν ήταν στην πραγματικότητα επίλεκτες και οι άνδρες τους ήταν στην πλειοψηφία τους μάλλον όμηροι των Ασσυριών, παρά συμπολεμιστές τους.
Ο σκληρός πυρήνας των 1.000 γηγενών Ασσυριών εφίππων φρουρών παρέμενε αμετάβλητος σε αριθμό και ποιότητα. Οι έφιπποι φρουροί ήταν άριστα εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι. Εφεραν όλοι τους ψηλό σιδηρό κωνικό κράνος, επί του οποίου φέρονταν, με τη μορφή ορειχάλκινων λωρίδων, τα διακριτικά του βαθμού τους. Το βαρύ κράνος κάλυπτε τον πολεμιστή, προστατεύοντάς τον άριστα από θλαστικά πλήγματα, όντας ενισχυμένο στο ύψος του μετώπου. Ολοι οι άνδρες έφεραν θώρακα από σιδηρά ελάσματα, τα οποία ήταν προσαρτημένα σε επεξεργασμένο δέρμα. Ο θώρακας αυτός ήταν αρκετά ελαφρύς και ανθεκτικός και επέτρεπε στο δέρμα να αναπνέει, κάτι απαραίτητο για τις
θερμές κλιματολογικές συνθήκες της Μέσης Ανατολής. Ο θώρακας κατέληγε σε εύκαμπτες δερμάτινες λωρίδες, οι οποίες κάλυπταν την ηβική περιοχή του πολεμιστή, επιτρέποντάς του παράλληλα να ιππεύει με άνεση.
Ο οπλισμός του ιππέα αποτελείτο από μακριά λόγχη με μικρό σαυρωτήρα στο άλλο του άκρο, μήκους 2,5 περίπου μέτρων, σπαθί και τη γορυτό με σύνθετο τόξο και βέλη.
Σε παραστάσεις από τα ανάκτορα της Νινευή, οι Ασσύριοι ιππείς φέρονται να κρατούν τις λόγχες τους κυρίως σε υψηλή λαβή -με χέρι υψωμένο στο ύψος του κεφαλιού - όπως δηλαδή κρατούσαν το δόρυ οι αρχαίοι Ελληνες οπλίτες. Με τον τρόπο αυτόν επιτύγχαναν ακριβή πλήγματα. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να επελάσουν με τη λόγχη σε χαμηλή λαβή.
Οταν επέλαυναν με τη λόγχη, ήταν λογικό ότι δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το τόξο τους. Σε παραστάσεις στα ασσυριακά ανάκτορα, οι Ασσύριοι ιππείς απεικονίζονται να βάλλουν έφιπποι με τα τόξα τους. Ετσι, εικάζεται ότι οι ιππείς χρησιμοποιούσαν τα τόξα στην αρχή της μάχης, καταπονώντας τον αντίπαλο με πυκνά τοξεύματα, και στη συνέχεια επέλαυναν εναντίον του διά της λόγχης.
Το σπαθί ήταν βραχύ, μήκους περίπου 50 εκατοστών, και κατά συνέπεια ακατάλληλο για την πρόκληση πληγμάτων κατά αντιπάλου πεζικού και ιππικού. Από το είδος του σπαθιού εικάζεται ότι οι ιππείς μπορούσαν να πεζομαχούν επίσης, εφόσον το όπλο αυτό μόνο σε πεζομαχία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί.
Τα άλογα ήταν επίσης θωρακισμένα, με δερμάτινο θώρακα που το κάλυπτε σχεδόν ολόκληρο, στο εμπρόσθιο και άνω μέρος του σώματός του. Επίσης, προκειμένου να μη τυφλώνονται τα άλογα από τον ήλιο, ξύριζαν τα φρύδια τους και τοποθετούσαν πάνω από αυτά ειδικά καλύμματα από ύφασμα, που λειτουργούσαν ως αλεξήλια. Τέλος, τα άλογα του ιππικού της φρουράς έφεραν στον λαιμό τους διακοσμημένα κολάρα, που υποδήλωναν ακριβώς ότι ανήκαν στην βασιλική φρουρά.
Το ασσυριακό ιππικό της φρουράς πολέμησε άριστα σε όλες τις εκστρατείες του Ασσυριακού Στρατού, αποτελώντας, μαζί με τα βαρέα άρματα, τη δύναμη κρούσης του στρατού. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, επιτέθηκαν κατά μέτωπο σε τμήματα Ελαμιτών τοξοτών, που είχαν λάβει θέσεις σε έναν λόφο τον οποίον, όπως πίστευαν οι Ελαμίτες, δεν μπορούσε να προσπελάσει το ιππικό, και τους διασκόρπισαν.
1 1 2 1 ΣΤ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟΡ Ι Α
A n u n io n c L M n E ü E io c ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ
ΓκοιιπουίΙάΗ:Evo ιστορικό οχυρό one oxBec ιου Δούναβη
Γενική άποψη του οχυρού.
Το οχυρό rKounourlaic βρίσκεται οε σερβικό έθαιροο και δεσπόζει οιη νότια όχθη ίου Δούναβη, οια ούνορα me βαϋκανικικ xujpac ιιε ιπ Ρουμανία. Η θέση ίου χρηοιμοποιήθηκε m οχυρό ήθη ααό iouc pwpaiKoöc x p o vo u c , ενώ οιη διάρκεια inc m iopiac ιου άϋίίαξε norinec ipopsc κυρίαρχο μεταξύ Σέρβων, ΒουΠνάρων, Μανυάρων, Οθωμανών και Αυστριακών. Στη σύγχρονη εσοχή αποτεΠεί ένα από ια σημαντικότερα μνημεία m Σερβίας.
Το οχυρό του Γκομπουλάτς αποτελείται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους, οι οποίοι ενισχύονται με δέκα πύργους και δύο πύλες. Στη σύγχρονη εποχή, ένας δρόμος διασχίζει το εσωτερικό του, διερχόμενος από τις δύο πύλες. Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης του οχυρού, το οποίο σώζεται ως τη σύγχρονη εποχή, δεν είναι εξακριβωμένη. Είναι, ωστόσο, γνωστό ότι στην περιοχή βρισκόταν ένας ρωμαϊκός οικισμός.
Το οχυρό που σώζεται σήμερα κατασκευάστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, πιθανώς από κάποιον τοπικό Σέρβο ευγενή, και αποτέλεσε μήλο της έριδος μεταξύ Σέρβων και Μαγυάρων - μάλιστα, το 1335 καταλήφθηκε από τους τελευταίους, ενώ, σύμφωνα με σερβικές πηγές, μετά από περίπου δέκα χρόνια περιήλθε και πάλι υπό σερβικό έλεγχο. Την περίοδο αυτή, οι εργασίες κατασκευής του οχυρού φαίνεται ότι βρίσκονταν ακόμα σε εξέλιξη, γι' αυτό και είναι δύσκολο να διακριθούν τα τμήματα των οχυρώσεων που δημιούργησαν οι Σέρβοι από εκείνα που κατασκευάστηκαν από τους Μαγυάρους.
Μετά τα μέσα του 14ου αιώνα, το οχυρό βρέθηκε υπό τον έλεγχο του ηγεμόνα της Σερβίας, και η τοπική σέρβική αριστοκρατική οικογένεια που είχε ξεκινήσει την κατασκευή του παραμερίστηκε. Το 1389 οι Σέρβοι ηττήθηκαν στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου από τους
Οθωμανούς και ο σουλτάνος Βαγιαζίτ έσπευσε να καταλάβει το Γκομπουλάτς για να εξασφαλίσει τον έλεγχο του Δούναβη σε εκείνο το σημείο. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, το οχυρό καταλήφθηκε από τον βασιλιά της Ουγγαρίας, ο οποίος το παραχώρησε στον ηγεμόνα της Σερβίας.
Το 1427 οι Μαγυάροι διεκδίκησαν ξανά τον έλεγχο του Γκομπουλάτς, το οποίο έπρεπε να τους παραδοθεί βάσει μιας συμφωνίας με τον Σέρβο ηγεμόνα. Ο φρούραρχος του οχυρού, όμως, αρνήθηκε να το παραδώσει, απαιτώντας να του καταβληθούν 12.000 δουκάτα. Οταν ο βασιλιάς της Ουγγαρίας αρνήθηκε να καταβάλει το ποσό αυτό, ο φρούραρχος παραχώρησε το Γκομπουλάτς στους Οθωμανούς. Ο βασιλιάς της Ουγγαρίας αντέδρασε, συγκεντρώνοντας στρατό αποτελούμενο από 25.000 πεζούς και 6.000 τοξότες από τη Βλαχία. Τις δυνάμεις αυτές ενίσχυαν πυροβόλα και πολωνικό ιππικό. Την άνοιξη του 1428, ο στρατός του βασιλιά της Ουγγαρίας επιτέθηκε στο Γκομπουλάτς, η φρουρά του οχυρού όμως αντιστάθηκε, έως ότου εμφανίστηκε ο σουλτάνος Μουράτ με ενισχύσεις. Οι Μαγυάροι τότε αναγκάστηκαν να δεχθούν ανακωχή και να υποχωρήσουν. Το 1481 οι Μαγυάροι εμφανίστηκαν ξανά και κατόρθωσαν να συντρίψουν τους Οθωμανούς στην περιοχή του οχυρού, το οποίο και κατέλαβαν προσωρινά.
Τους αιώνες που ακολούθησαν το Γκομπουλάτς παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Οθωμανών, εκτός από σύντομες περιόδους στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα, οπότε καταλήφθηκε από τους Αυστριακούς. Στις αρχές του 19ου αιώνα το Γκομπουλάτς καταλήφθηκε από τους Σέρβους στη διάρκεια της εξέγερσής τους κατά της οθωμανικής κυριαρχίας. Αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν η δημιουργία ενός αυτόνομου σερβικού κράτους, στο οποίο παραδόθηκε το Γκομπουλάτς το 1867. Μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στη Σερβία, το οχυρό παραμελήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 1972, μάλιστα, η δημιουργία ενός υδροηλεκτρικού φράγματος στην περιοχή οδήγησε στην άνοδο της στάθμης του Δούναβη και στην κάλυψη των κατώτερων τμημάτων του οχυρού από τα ύδατα. Το 2005, ωστόσο, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες καθαρισμού στο εσωτερικό του και το οχυρό αναδείχθηκε σε σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.
Τμήμα του εσωτερικού. Διακρίνεται μια πύλη και ο δρόμος που διασχίζει το οχυρό.
Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α 1 1 1 3
ΒΙΒΛΙΑ Ε ιρή νη Π α νέΠ η
Kudiökoc Nisrlonourloc
ΥΠΟΘΕΣΗ WIRIL Επεισόδιο ποΠέμου - Xioc. 7 Φεβρουάριου 1944ΕκΟόοεις Αϋιρα Πι Xioc 2 0 1 2 .ΣεΠίδες 130
Συχνά, η γραμμή που χωρίζει το ασήμαντο από το σημαντικό είναι δυσδιάκριτη. Μια απλή περιήγηση του συγγραφέα στη Χίο το 2007 είχε ως αποτέλεσμα τη συγγραφή του παρόντος εξαιρετικού βιβλίου.Οπως και το 1944, ένας «ασήμαντος» -για τα δεδομένα ενός παγκοσμίου πολέμου- βομβαρδισμός διεκδίκησε μια θέση στις σελίδες της ιστορίας, μετατράπηκε σε θρύλο και άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στη μνήμη της τοπικής κοινωνίας της πολύπαθης Χίου.
Ο βομβαρδισμός του σουηδικού φορτηγού πλοίου «Wiril» από έξι βρετανικά αεροπλάνα τον Φεβρουάριο του 1944 εγείρει εύλογα ερωτήματα. Για ποιον λόγο οι Σύμμαχοι να στραφούν εναντίον ενός ουδέτερου πλοίου, ναυλωμένου από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, το οποίο μετέφερε τρόφιμα και ανθρωπιστική βοήθεια στους λιμοκτονούντες κατοίκους της Χίου; Γιατί, εφόσον μπορούσαν κάλλιστα να το έχουν βυθίσει, περιορίστηκαν στην πρόκληση ζημιών; Γιατί να χάσουν τη ζωή τους 17 αθώοι άνθρωποι από συμμαχικές δυνάμεις; Σε αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει ο Κυριάκος Ντελόπουλος, ύστερα από ενδελεχή έρευνα στα αρχεία των διπλωματικών υπηρεσιών των Υπουργείων Εξωτερικών της Σουηδίας, της Μεγάλης Βρετανίας,
της Γερμανίας, του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της Σουηδικής Ανθρωπιστικής Αποστολής.
Ο συγγραφέας φέρνει στο φως άγνωστα την εποχή εκείνη ντοκουμέντα, θέτει κρίσιμα ερωτήματα, αποκαλύπτει πολύτιμες πληροφορίες, αλλά, πάνω από όλα, καλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για ένα γεγονός το οποίο χαρακτηρίστηκε με κυνικότητα από τις βρετανικές αρχές ως «παράπλευρη απώλεια».
Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Αλφα Πι, Ροδοκανάκη 7, Χίος, τηλ.: 2271041287 και Νεαπόλεως 75, Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου, τηλ.: 2121004102.
Ivan llc h e v
ΕΧΕΙ ΔΙΚΙΟ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ;Η προπαγάνδα ίων Βαλκανικών Κρατών (1821-1923)Eköooeic Εηίκενιρο ΔΘιίνα 2011, ΣεΠίΟεϋ G26
Ελάχιστοι τολμούν να θίξουν ζητήματα όπως αυτό που προσεγγίζει στο παρόν βιβλίο ο ιστορικός Ιβάν Ιλτσεφ, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο συγγραφέας θέτει στο στόχαστρο την προπαγάνδα των βαλκανικών κρατών από τη σύστασή τους μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξετάζοντας διεξοδικά τους μηχανισμούς που χρησιμοποίησαν προκειμένου να επηρεάσουν την παγκόσμια και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για το δίκαιο του αγώνα τους.
Διεκδικώντας την εδραίωσή τους στην περιοχή των Βαλκανίων, σε περιοχές που ανήκαν κυρίως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Αυστροουγγαρία, τα νεοσύστατα κράτη επιδόθηκαν σε ένα εντυπωσιακό προπαγανδιστικά πρόγραμμα για να εξασφαλίσουν την εύνοια των Μεγάλων Δυνάμεων και να υλοποιήσουν τη «Μεγάλη Ιδέα» τους.
Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, που βασίστηκε σε ενδελεχή έρευνα αρχειακού υλικού και στην αξιοποίηση ογκώδους βιβλιογραφίας, ο συγγραφέας αναφέρεται στα τεράστια χρηματικά
Ivan llchev
Η προηογανδα των Βαλκανικών Κρατών(1821-1923)
5>cntKcvtpo
ποσά που δαπανήθηκαν για τον σχηματισμό ομάδων οι οποίες θα διαμόρφωναν την κοινή γνώμη στο εσωτερικό και το εξωτερικό, καθώς και για τον προσεταιρισμό σημαντικών προσωπικοτήτων με μεγάλη επιρροή στα ανώτατα κλιμάκια των Μεγάλων Δυνάμεων.
Πρόκειται για ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο, γραμμένο με αντικειμενικότητα και αμεροληψία, που δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει το παρασκήνιο των πολιτικών και διπλωματικών εξελίξεων στα Βαλκάνια τα τελευταία 200 χρόνια και φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της ιστορίας των βαλκανικών κρατών. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Επίκεντρο, Κιάφας 5,10678, Αθήνα, τηλ.: 2103811077, www.epikentro.gr
Rory M ille r
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑΠροετοιμάσου για ίο απροσδόκητοΕκδόσεις Eurobooks Αθήνα 2013, ΣεΠίδες 320
Το βιβλίο του Ρόρυ Μίλερ απευθύνεται σε όσους επιθυμούν μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στην αυτοάμυνα, η οποία είναι σήμερα πιο χρήσιμη από ποτέ. Ο συγγραφέας, ειδικός στις πολεμικές τέχνες από το 1981, καθηγητής τεχνικών αυτοάμυνας σε πραγματικές συνθήκες στις σχολές ΥΜΑΑ και βασικός εκπαιδευτής των Ειδικών Μονάδων Αντιμετώπισης Εκτάκτων Καταστάσεων της αστυνομίας των ΗΠΑ, δεν επιδίδεται σε θεωρητικές αναλύσεις στο βιβλίο του. Αντίθετα, γράφει με ειλικρίνεια και αμεσότητα, επικεντρώνεται
στην ουσία και παρέχει στον αναγνώστη όλες εκείνες τις πληροφορίες που θα τον προετοιμάσουν να αντιμετωπίσει ή να αποφύγει μια βίαιη επίθεση.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε επτά κεφάλαια, τα οποία καλύπτουν τις σημαντικότερες πτυχές των επιθέσεων. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το νομικό πλαίσιο σχετικά με τη νόμιμη άμυνα και τις ποινές που μπορεί να επιφέρει στον αμυνόμενο η παραβίασή του, και θίγονται ζητήματα ηθικής που ανακύπτουν στην περίπτωση που κάποιος αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει βία για να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζεται η δυναμική της βίας, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνουν χώρα οι επιθέσεις ώστε να μπορεί κανείς να τις αναγνωρίσει όταν τις συναντήσει, οι τρόποι αποφυγής μιας σύγκρουσης και οι αντανακλαστικές κινήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να σώσουν τη ζωή του ατόμου που δέχεται την επίθεση. Ενα κεφάλαιο είναι επίσης αφιερωμένο στην ίδια τη συμπλοκή, ενώ ο Μίλερ δεν παραλείπει να αναφερθεί και στα επακόλουθά της, στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια επίθεση, όχι μόνο σωματικά αλλά και σε ψυχολογικό, κοινωνικό και νομικό επίπεδο.
Πρόκειται αναμφίβολα για ένα βιβλίο που αφορά όλους όσοι ενδιαφέρονται για την αυτοάμυνα, γραμμένο από έναν άριστο γνώστη του αντικειμένου, με τρόπο σαφή και κατανοητό. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ.: 2103614736.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑ
_ | JZ F
» g e *
Προετοιμάσου yu
• ΉΟικο• >'\ > Μ οΟιμΜ rrt/.t ■
/ το Απροσδόκητο
Rory M ille rj Π ι»> ).< Bam 11'lcr
ιιτιΐν Φι'λιιχή
1 1 4 1 ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι Σ ΤΟΡΙ Α