ΤΕΥΧ

ΟΣ

121

· ΣΕ

ΠΤΕΜ

ΒΡΙ

ΟΣ

2006

·

€ 3,

50ΣΤΡΑΤ ΙΩΤ Ι ΚΗ

ΒΙΟΠΡΕΠΑΡΑΤΤΑ ΣΟΒΙΕΤΙΚΑ

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΑΑΜ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΗ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ *ΤΠΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΠ ( 1915)

Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ Α Β Η ΣΣΥΝ ΙΑ ΚΑΙ Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΣΑΓΚΙς υ η ε ν τ ε υ ι η ΕΛΕΥΘ ΕΡΙΟ Σ ΤΣΙΜ ΠΙΛΗΣ: ΒΕΤΕΡΑΝΟ Σ ΤΡΙΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ

ΕΝΑΣ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΡΙΜΙΝΙ ΘΥΜΑΤΑΙ

www.periscopio.gr

η πολιορκία 1944-45της ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ?ΠΡΟΜΗΝΥΜΑ ΟΛΕΘΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ Γ' ΡΑΙ

Ν Ε ΕΣ Π ΕΡ ΙΠ ΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ Μ ΑΚΕΔΟΝΑ

VÖU5TADS9

> 0 5 1 0 0 2

ΤΕΥΧΟ Σ 121 · Σ Ε Π ΤΕ Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2006

6 Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΒΗΣΣΥΝΙΑ ΚΑΙ Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΣΑΓΚΙ

18 Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ (1944-45)ΠΡΟΜΗΝΥΜΑ ΟΛΕΘΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ Γ ΡΑΙΧ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΙΗ

ΒΕΤΕΡΑΝΟΣ ΤΡΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝΕΝΑΣ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ TOY ΡΙΜΙΝΙ ΘΥΜΑΤΑΙ

β , β λ ι α ρ ι ο η

Uiλ « Ρ Κ 9 Μ » Τ Ο Ν « 2 Ν α Ι Λ Λ Ί *

■ / Λ !£ θ θ 0 θ ε '^ £

ΐ , κχπ* ι«·*ίΐ“ ν

■»srs»* ' a t f i S i w u

Tw !ΐ ύ·υ *«*

Ε Ι Π Φ Υ Α Α ΟΤέσσερις άνδρες της Μεραρχίας των Waffen SS «Wiking» στην Ουγγαρία το 1945 (πίνακας του Ron Volstadnou δημοσιεύεται με την άδεια της Dragon/Plastimodellismo - color image is courtesy of Dragon).

40 ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Λ’ ΠΠ (1915)

54 ΒΙΟΠΡΕΠΑΡΑΤΤΑ ΣΟΒΙΕΤΙΚΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. I ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε .α / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / Μ Ε ΞΗ Σ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜίΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ/ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΙΛΙΑΝ ΧΑΛΜΠΙΝΓΚΕΡ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ / ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΦΟΠΩΡΓΟΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · DTP-KAAAITEXNIKO: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ ■ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ■ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ - ΜΑΝΙΝΑ ΔΟΥΡΑΛΗ · ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ-ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Γ ΣΕΦΕΡΗ 8,17234. ΔΑΦΝΗ, ΑΘΗΝΑ · ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.92.73.620 · e-mail: inloSperiscopio.gr · WEB SITE: www.periscopio.gr · FAX: 210.92.73.622 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 42,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 75,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ■ ΚΥΠΡΟΣ 78,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, ΓΣ εφ έρη 8, Δάφνη, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I. ΞΥΝΟΣ - I ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ O.E. · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ISSN: 1109-0510 · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 7 INTERNET

76 ΦΠΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 78 ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ80 ΦΥΣΙΟΓΝΠΜΙΕΣ81 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ82 QUIZ ΓΝΟΣΕΠΝ

66 Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΙΑΝΛΡΟΥ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝΝΕΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΑ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗ (326 Π.Χ)

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΟ ΦΩΣ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΤα τελευταία χρόνια οι Ισπανοί καταβάλλουν ιδιαίτερη

προσπάθεια να συμφιλιωθούν με το παρελθόν τους και να αποβάλουν το πέπλο της λήθης που καλύπτει τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, έναν από τους πιο αιματηρούς εμφυλίους πολέμους στην παγκόσμια ιστορία, που στοίχισε 1.000,000 και πλέον νεκρούς. Στο πλαίσιο αναψηλάφησης του παρελθόντος η ισπανική κυβέρνηση σκοπεύει να επαναπατρίσει εκατομμύρια ντοκουμέντων τα οποία πήραν μαζί τους οι ηττημένοι Δημοκρατικοί κατά τη φυγή τους από τη χώρα. Τα ντοκουμέντα αυτά περιλαμβάνουν από γράμματα μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού μέχρι απόρρητα διπλωματικά έγγραφα. Χαρακτηριστικό είναι ένα παράξενο σοβιετικό έγγραφο το οποίο μιλά για εθελοντικό σκάψιμο χαρακώματος στην πολιορκημένη Μαδρίτη από τον διάσημο ζωγράφο Πάμπλο Πικάσο και τον γενικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα στοιχεία είναι διασκορπισμένα σε 12 τουλάχιστον χώρες (μεταξύ αυτών είναι η Βρετανία, η Γαλλία, το Μεξικό και οι ΗΠΑ) και πολλά ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές. Η ισπανική κυβέρνηση, σύμφωνα με τον Τύπο της χώρας, φαίνεται αποφασισμένη να αποκτήσει αυτό το μέχρι πρόσφατα χαμένο κομμάτι της ιστορίας, ανεξαρτήτως κόστους. Το Υπουργείο Πολιτισμού της Ισπανίας σκοπεύει να συμπεριλάβει τα ντοκουμέντα αυτά, μαζί με τα αντίστοιχα των Εθνικιστών, σε ένα "Κέντρο Ιστορικής Μνήμης” το οποίο θα δημιουργηθεί στη Σαλαμάγκα. Εκεί τα πολύτιμα στοιχεία

Δημοκρατικοί στρατιώτες αναμένουν επίθεση των εθνικιστών.

θα αρχειοθετηθούν και θα διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή στους ιστορικούς, αλλά και σε όλους όσους θέλουν να μελετήσουν τη θλιβερότερη ίσως σελίδα στην Ιστορία της Ισπανίας. Τα ντοκουμέντα είναι πιθανό να αποδειχθούν πολύ χρήσιμα στην προσπάθεια εντοπισμού των χιλιάδων αγνοουμένων εκείνης της ταραγμένης περιόδου. Φυσικά κάθε σύγκριση με τη χώρα μας είναι περιττή. Τη στιγμή που οι Ισπανοί δεν διστάζουν να δουν κατάματα τον εμφύλιο και να παραχωρήσουν τα υπάρχοντα ντοκουμέντα σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, στην Ελλάδα κάθε σοβαρή προσπάθεια διερεύνησης του εμφυλίου πολέμου προκαλεί τις υστερικές αντιδράσεις των εκάστοτε θίγόμενων.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ

Μνημόσυνο για τα θύματα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, το 1974, τελέσθηκε στις 15 Ιουλίου 2006 στο Κοιμητήριο της Λευκωσίας, παρουσία του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσου Παπαδόπουλου και σύσσωμου του πολιτικού κόσμου. Μετά το μνημόσυνο η κυπριακή βουλή, σε ειδική συνεδρίασή της, καταδίκασε τόσο το πραξικόπημα της δικτατορικής κυβέρνησης της Αθήνας εναντίον του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, όσο και την τουρκική εισβολή. Ο I Παπαδόπουλος σε δηλώσεις του τόνισε: "Κάθε ημέρα που περνά μας θυμίζει την τραγωδία του πραξικοπήματος και αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για την προάσπιση της νομιμότητας, της δημοκρατίας και της ελευθερίας της πατρίδας μας".Στις 19 Ιουλίου, εξάλλου, πραγματοποιήθηκε στο προεδρικό μέγαρο εκδήλωση μνήμης για τα 32 χρόνια από την εισβολή του "Αττίλα" στην Κύπρο με ομιλητή τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε ένα σημείο της ομιλίας του ο Τ Παπαδόπουλος χαρακτήρισε "εφιαλτικούς και ολέθριους σταθμούς, με παρατεταμένες συνέπειες οδύνης και αγωνίας για την Κύπρο, την 15η και την 20ή Ιουλίου 1974". Παρούσα στην εκδήλωση ήταν διακομματική αντιπροσωπεία της Βουλής των Ελλήνων και της Πανελλήνιας Επιτροπής Συγγενών Αγνοουμένων.

ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ Α0ΥΣΒΙΤΣ

Τα Ηνωμένα Εθνη με ομόφωνο ψήφισμά τους στις 14 Ιουλίου 2006 αποφάσισαν να μετονομάσουν το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς, το οποίο λειτουργεί πλέον ως Μουσείο του Ολοκαυτώματος, από "Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Αουσβιτς" σε "Πρώην Εθνικοσοσιαλιστικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Αουσβιτς". Η απόφαση αυτή ελήφθη μετά από αίτημα της πολωνικής κυβέρνησης, ώστε το εν λόγω στρατόπεδο να μη συγχέεται με την Πολωνία και το πολωνικό έθνος. Η Βαρσοβία επέμενε πως η μετονομασία ήταν απαραίτητη, εφόσον το στρατόπεδο κατασκευάστηκε από τους Γερμανούς αλλά σε κατεχόμενο πολωνικό έδαφος. Το σχετικό αίτημα άνοιξε τον "ασκό του Αιόλου", καθώς πολλοί ιστορικοί έσπευσαν να ρίξουν φως σε πολλά σκοτεινά σημεία που αφορούν τη συμμετοχή Πολωνών σε διωγμούς Εβραίων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Β1 ΠΠ. Ορισμένοι μάλιστα μιλούν και για ιδιαίτερη βοήθεια των Πολωνών προς τους Γερμανούς για τη λειτουργία του στρατοπέδου. Από την πλευρά της η πολωνική κυβέρνηση αναφέρεται στους Πολωνούς που ριψοκινδύνευσαν για να σώσουν Εβραίους συντοπίτες τους και επικαλείται το γεγονός ότι οι περισσότεροι βραβευθέντες από το Ισραήλ, για βοήθεια στη σωτηρία Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β 1 ΠΠ, είναι Πολωνοί. Αυτή την περίοδο οι σχέσεις των δύο χωρών δεν είναι τόσο καλές. Το Ισραήλ αρνείται κάθε επαφή με τον υπουργό Παιδείας της Πολωνίας διότι τον θεωρεί αρνητή του Ολοκαυτώματος.

ΣΕΙΡΑ: ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΑΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ

Την πρωτοχρονιά του 1949 στο χωριό Λευκώνα των Πρεσπών οι κάτοικοι παρακολούθησαν μια ταινία παραγωγής του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας), η οποία προσπαθούσε να αντικρούσει τα επιχειρήματα της ελληνικής κυβέρνησης περί αρπαγής παιδιών από τους άνδρες του ΔΣΕ και μεταφοράς τους στις φίλιες γί αυτούς χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Αυτό το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε το 1948 στον Γράμμο, στο Βίτσι, στην Ουγγαρία και στην Τσεχοσλοβακία. Δημιουργοί του ήταν ο λογοτέχνης Γιώργος Σεβαστίκογλου (σενάριο), ο Μάνος Ζαχαρίας (σκηνοθεσία) και ο Απόστολος Μουσούρης (διεύθυνση φωτογραφίας). Τον Αύγουστο του 1949, με τη φυγή των υπολειμμάτων του ΔΣΕ στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, το υλικό χάθηκε. Το 1997 ο σκηνοθέτης Ροβήρος Μανθούλης πληροφόρησε τον Μάνο Ζαχαρία πως το ντοκιμαντέρ είχε βρεθεί στα αρχεία ενός ιδιώτη, ύστερα από περιπλάνηση στα αρχεία των Κομμουνιστικών Κομμάτων της Τσεχοσλοβακίας και της Γαλλίας. Εκείνος δεν το πίστεψε έως ότου έφθασε στα χέρια του ένα αντίτυπο του 25λεπτου φιλμ που είχε σκηνοθετήσει εκείνη την ταραγμένη περίοδο. Η μελέτη του ντοκιμαντέρ πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο της ανάλυσης των μηχανισμών προπαγάνδας των αντιμαχόμενων πλευρών (δυστυχώς πολλά έντυπα το χαρακτήρισαν ως αδιάψευστο ντοκουμέντο της προστασίας που παρείχε ο ΔΣΕ στα κυνηγημένα, από τους "εθνικόφρονες", γυναικόπαιδα).

ΔΙΟΡΘΠΣΕΙΣΣτο τεύχος 119

του περιοδικού “ΣΡ, στην τελευταία παράγραφο της σελίδας 21 (πρώτη παράγραφος του κεφαλαίου Ή σύγκρουση με τους Ντουάντουε"), έγιναν εκ παραδρομής δύο λάθη. Στη δωδέκατη σειρά από το τέλος γράφηκε η φράση "...ηγούμενος του στρατού των Ντουάντουε", ενώ το ορθό είναι "...ηγούμενος του στρατού των Μτέτουα". Στην τέταρτη-πέμπτη σειρά από το τέλος γράφηκε η φράση "...κατά της επικράτειας των Μτέτουα", ενώ το ορθό είναι "...κατά της επικράτειας των Ντουάντουε11.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 1204

Η ΠΡΟΤΗ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ WEHRMACHTΗ Κέρστιν Μούτ είναι διακεκριμένη ιστορικός Kat ψυχολόγος. Επί αρκετά χρόνια διεξάγει

μια πολύ σημαντική και δύσκολη έρευνα για τα “παιδιά της Wehrmacht". Αυτά τα παιδιά ήλθαν στον κόσμο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην Ευρώπη, ως καρποί ερωτικών σχέσεων που είχαν Γερμανοί στρατιώτες με γυναίκες από τις κατεχόμενες χώρες (αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, και ως αποτέλεσμα βιασμών). Πολλά εξοντώθηκαν αμέσως μετά τη γέννα, για ευνόητους λόγους. Οσα έζησαν, στιγματίστηκαν για ολόκληρη τη ζωή τους.

Η έρευνα της Γερμανίδας ιστορικού την οδήγησε και στην Ελλάδα, όπου παραχώρησε συνέντευξη στην εφημερίδα "Καθημερινή". Από τα λεγόμενό της γίνεται κατανοητό τόσο το ενδιαφέρον της έρευνας, όσο και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Η Μούτ υπολογίζει ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη υπάρχουν 1-2 εκατομμύρια παιδιά με πατέρα Γερμανό στρατιώτη και μητέρα από κάποια κατεχόμενη χώρα. Η πολύ μεγάλη απόκλιση στον αριθμό οφείλεται στον "νόμο της σιωπής" που έχει επικρατήσει, ιδιαίτερα στις μικρές κοινωνίες (επαρχιακές πόλεις, χωριά) των πρώην κατεχομένων χωρών, ο οποίος δυσκολεύει σε τεράστιο βαθμό την έρευνα. Η Μούτ αρχικά μελέτησε σχολαστικά τα αρχεία της Wehrmacht στο Βερολίνο και κατέληξε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Πιο συγκεκριμένα, προκύπτει ότι επιτρέπονταν οι γάμοι με Νορβηγίδες επειδή συγγένευαν φυλετικά με τους Γερμανούς. Απαγόρευση υπήρχε ως προς τις Ουκρανές και τις Ρωσίδες, διότι θεωρούντο κατώτερες φυλετικά. Η Γερμανίδα ερευνήτρια θεωρεί πως η απαγόρευση αυτή έμεινε "κενό γράμμα" και ισχυρίζεται πως σχεδόν όποιο παιδί γεννήθηκε στην Ουκρανία κατά το διάστημα 1942-44, προερχόταν από Γερμανό στρατιώτη. Οσες μητέρες μπόρεσαν, μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, άλλαξαν τις ημερομηνίες γέννησης, διότι αν γινόταν γνωστή στις αρχές η πατρότητα των παιδιών τους κινδύνευαν με εκτελεστικό απόσπασμα ή αργό θάνατο σε κάποιο στρατόπεδο της Σιβηρίας. Στις δυτικές χώρες (ιδιαίτερα στη Γαλλία) οι γυναίκες αυτές υφίσταντο ξυλοδαρμούς και παντός είδους εξευτελισμούς (ξύρισμα κεφαλιού, διαπόμπευση, απαγόρευση κυκλοφορίας, βιασμός κ.ά.). Τα παιδιά τους περιθωριοποιήθηκαν και αντιμετώπιζαν καθημερινά προσβολές και εξευτελισμούς. Κατά τη Γερμανίδα ιστορικό, υπάρχουν πολλές πληροφορίες γΓ αυτά τα παιδιά στη Νορβηγία, στη Γαλλία, στην Ολλανδία, στην Ουκρανία, στην Πολωνία και στις χώρες της Βαλτικής. Δεν είναι γνωστό τίποτα για την Ελλάδα και την Ιταλία. Κατά την άποψη της Μούτ οι θεσμοί της οικογένειας και της Εκκλησίας στις δύο αυτές χώρες ύφαναν ένα "πέπλο σιωπής" πάνω από το ζήτημα, δυσχεραίνοντας την έρευνά της αλλά και προστατεύοντας αυτά τα παιδιά από τον στιγματισμό.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους πολεμιστές της Δ' Σταυροφορίας υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα που δέχθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τη μακραίωνη πορεία της. Μια σωρεία λαθών και παραλείψεων των βυζαντινών κυβερνήσεων επέτρεψε σε μια ομάδα θρησκόληπτων βαρβάρων να καταλάβει την ισχυρότερη και πλουσιότερη πόλη του χριστιανικού κόσμου. Η πρώτη άλωση της Βασιλεύουσας με τη λεηλασία που επακολούθησε, προκάλεσε ανυπολόγιστη ζημιά στον παγκόσμιο πολιτισμό και ουσιαστικά άνοιξε τον δρόμο για την επικράτηση του Ισλάμ στη Μικρά Ασία και στη χερσόνησο του Αίμου κατά τους επόμενους αιώνες.

Στο νέο συναρπαστικό Βιβλίο της σειράς “Μεγάλες Μάχες" με τίτλο πολη 1204", θα παρακολουθήσετε τον δραματικό τρόπο με τον οποίο συντελέσθηκε η άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους και θα κατανοήσετε τις τεράστιες συνέπειες αυτής της καταστροφής, η οποία άλλαξε τον ρου της Ιστορίας και σημάδεψε τη συλλογική μνήμη του χριστιανικού κόσμου.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣΜια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία σχετική

με τις ανθρώπινες απώλειες κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου έχει αναπτύξει ο Αμερικανός εντομολόγος Γκάρυ Μύλερ. Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι τα έντομα (κοριοί, μύγες και κουνούπια) ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων στρατιωτών την περίοδο 1861-1865. Μάλιστα παραθέτει αριθμητικά στοιχεία - αποτέλεσμα πολύχρονης μελέτης των αρχείων των δύο αντιπάλων -από τα οποία προκύπτει ότι 110.000 στρατιώτες πέθαναν στα πεδία των μαχών λόγω τραυματισμού. Οι τραυματίες, όμως, οι οποίοι υπέκυψαν αργότερα εξαιτίας μολυσματικών ασθενειών, φθάνουν τις 200.000! Σύμφωνα με τον Μύλερ, υπεύθυνα για τη μετάδοση των θανατηφόρων ασθενειών ήταν τα κάθε είδους έντομα που γέμιζαν τα πρόχειρα νοσοκομεία της πρώτης γραμμής, "μαγνητισμένα" από την οσμή του αίματος. Για τη στήριξη των απόψεών του ο Μύλερ βασίστηκε στις επιστολές των τραυματιών προς τους οικείους τους. Ολες σχεδόν περιέχουν παράπονα για τις ασταμάτητες "επιδρομές" κοριών, μυγών και κουνουπιών. Ενας στρατιώτης έγραφε στη

Μνημείο για τη μάχη του Γκέτυσμπεργκ. Σύμφωνα με τον Γκάρυ Μύλερ, οι περισσότεροι τραυματίες σε αυτή τη σύγκρουση υπέκυψαν στα τραύματά τους εξαιτίας μολυσματικών ασθενειών που προήλθαν από έντομα.

γυναίκα του στις 10 Ιουλίου 1863: "Οι μύγες είναι εκατομμύρια, δεν φεύγουν ποτέ από το τραπέζι και ορμούν σε κάθε μπουκιά που προσπαθείς να φας".

ΣΥΛΛΗΦΕΙΣ ΛΙΠΟΤΑΚΤΩΝ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ

Τριανταέξι χρόνια μετά τη λιποταξία του από το Σώμα των Αμερικανών Πεζοναυτών ο Ερνστ Μακ Κουήν πίστευε ότι η στρατιωτική δικαιοσύνη είχε πάψει να τον αναζητεί. Ομως στις 12 Ιανουαρίου 2006 ο 55χρονος συνελήφθη σε ένα εστιατόριο κοντά στο σπίτι του και παραπέμφθηκε σε δίκη. «Μπορούσαν να με βρουν ανά πάσα στιγμή, δεν κρυβόμουν», δήλωσε καιπρόσθεσε: «Μάλλον θέλουν να στείλουν ένα μήνυμα στους στρατιώτες στο Ιράκ να μη λιποτακτήσουν. Αλλιώς δεν μπορώ να σκεφθώ για ποιο λόγο

κυνηγούν ηλικιωμένους ανθρώπους". Τα ίδια πιθανώς σκέπτεται και ο Αλλεν Αμπνεϋ (56 ετών σήμερα), ο οποίος λιποτάκτησε από το Σώμα των Πεζοναυτών το 1968. Ο Αμπνεϋ συνελήφθη τον περασμένο Φεβρουάριο στα σύνορα Καναδά-ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού το οποίο έχει πραγματοποιήσει εκατοντάδες φορές τα τελευταία χρόνια.

Τους τελευταίους 18 μήνες το Σώμα των Πεζοναυτών έχει αποδυθεί σε ανελέητη καταδίωξη των λιποτακτών του Βιετνάμ. Ως τώρα έχει συλλάβει 34 λιποτάκτες της περιόδου και βρίσκεται στα ίχνη δεκάδων άλλων. Κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ λιποτάκτησαν 33.000 στρατιώτες. Τα τελευταία τρία χρόνια στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν έχουν λιποτακτήσει περισσότεροι από 9.000 στρατιώτες όλων των Κλάδων και των υπηρεσιών. Προφανώς το μήνυμα που θέλει να στείλει το Υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ είναι ξεκάθαρο. Οι λιποτάκτες θα καταδιώκονται χωρίς έλεος σε ολόκληρη τη ζωή τους.

Αμερικανοί στρατιώτες στο Βιετνάμ. Οι λιποτάκτες εκείνης της περιόδου οδηγούνται ενώπιον της δικαιοσύνης.

r \ΑΠΕΒΙΠΣΕ 0 ΧΑΣΑΠΗΣ

ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΤΖΗΣΑπεβίωσε στις 14 Ιουλίου 2006,

σε ηλικία 82 ετών, ο Τα Μοκ, ένα από τα ηγετικά στελέχη του καθεστώτος των Ερυθρών Χμέρ (1975-1979) στην Καμπότζη. Ο πρώην στρατιωτικός διοικητής των ανταρτών είχε συλληφθεί το 1999 και από τότε κρατείτο σε στρατιωτική φυλακή, προκειμένου να δικαστεί με δάση κατηγορίες περί εγκλημάτων πολέμου και γενοκτονίας. Στα τέλη Ιουνίου είχε διακομιστεί σε νοσοκομείο λόγω αναπνευστικών και καρδιολογικών προβλημάτων. Μερικές ημέρες αργότερα έπεσε σε κώμα.

Ο γνωστός και ως "Χασάπης της Καμπότζης" ήταν ένας από τους πιο αιμοσταγείς συνεργάτες του ηγέτη των Ερυθρών Χμέρ, Πολ Ποτ. Κατηγορείτο για σειρά σφαγών αμάχων, οι περισσότερες από τις οποίες συνέβησαν κατά την είσοδο των Ερυθρών Χμέρ στην πρωτεύουσα της Καμπότζης, Πνομ Πενχ. Περισσότεροι από 2.000.000 κάτοικοι της Καμπότζης, δηλαδή το 25% του πληθυσμού της χώρας (ανάμεσά τους το σύνολο σχεδόν των βουδιστών μοναχών, των επιστημόνων, των αθλητών, των καλλιτεχνών, των αξιωματικών κ.ά.). εκτελέστηκαν ή πέθαναν από τα βασανιστήρια, την πείνα και την εξαντλητική εργασία κατά την περίοδο 1975-1979, όταν οι μαοϊστές Ερυθροί Χμερ αποφάσισαν να καταργήσουν κάθε έννοια ιδιοκτησίας και ιεραρχίας και να εγκαθιδρύσουν ένα αυστηρό καθεστώς αγροτικής παραγωγής, εξοντώνοντας όσους τολμούσαν να αντιταχθούν ή να αμφισβητήσουν τα σχέδιά τους. Με σκοπό τη σύντομη "επιτυχία" του προγράμματος τους εκτόπισαν όλους τους κατοίκους των πόλεων και τους ανάγκασαν “να έλθουν πάλι σε επαφή με τη μητέρα φύση* υπό απάνθρωπες συνθήκες σε κολλεκτίβες. Τα σχολεία, οι δημόσιες υπηρεσίες και τα νοσοκομεία έκλεισαν. Το χρήμα και η θρησκεία καταργήθηκαν. Ακόμη και ο χρόνος άρχισε να μετράει πάλι από την αρχή, καθώς ο Πολ Ποτ κήρυξε την έλευση του "Ετους Μηδέν". Κανένας από τους ηγέτες των Ερυθρών Χμερ δεν έχει οδηγηθεί μέχρι σήμερα ενώπιον της δικαιοσύνης.

V ___________________ )

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ I I n t ernet selected Sources ■ " β J9W»f\l3i The crusts

I S c o r tr te A

htlp://www.fordham.edu/holsall/sbook1k.htiril#The%20Effects%20of%20t he%20Crusade%20ldeal%20in%20the%20West

0

i σταυροφορίες υπήρξαν ένα περίεργο κράμα φανατισμού,

μισαλλοδοξίας, επιθετικότητας, θρησκοληψίας, αλλά και η πρώτη προσπάθεια της ευρωπαϊκής Δύσης να υπερβεί τα στενά γεωγραφικά και πολιτιστικά όρια στα οποία είχε περιοριστεί από την εποχή της κατάρρευσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Με αυτές οι τρεις πολιτισμικές σφαίρες της Μεσογείου υποχρεώθηκαν, έστω και με τη βία, να έλθουν

σε στενότερη επαφή.Οταν ξεκίνησαν, η ευρωπαϊκή Δύση ήταν η πτωχότερη και πολιτιστικά υποδεέστερη από τις τρεις. Οταν τελείωσαν είχε αναδειχθεί στην πλουσιότερη και ισχυρότερη,έχοντας αρχίσει την επέκτασή της σε μια νέα ήπειρο την οποία μόλις ανακάλυψε. Ο ορθόδοξος και ο αραβικός πολιτισμός, αντίθετα, είχαν ατονήσει κάτω από την οθωμανική κατάκτηση. Ουσιαστικά οι εκστρατείες αυτές ήταν η πρώτη προσπάθεια του σύγχρονου

01 ΣΗΜΑΙΕΣ 0ΛΙ1Ν ΤΟΝ ΚΡΑΤΟΝ

Η σημαία κάθε κράτους αποτελεί κάτι περισσότερο από ένα

απλό σύμβολο. Στα χρώματα και στα σχήματα της σημαίας αποκρυσταλλώνονται οι αξίες και τα ιδανικά ενός κράτους. Με τη σημαία συνδέονται πάντα οι μεγάλες ιστορικές μεταβολές στην πορεία ενός λαού. Για τον λόγο αυτό κάθε σημαία δεν είναι απλά ένα σχήμα αλλά και μία ιστορία, αρκετά συχνά εκτεταμένη και ενδιαφέρουσα. Μια ιστοσελίδα για τις σημαίες, επομένως, για να θεωρηθεί επιτυχημένη πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο τα σχήματα και τα χρώματα αλλά και τις ιστορίες και τους συμβολισμούς που καλύπτονται πίσω τους. Αυτό ακριβώς επιτυγχάνει η συγκεκριμένη ιστοσελίδα.Οι επισκέπτες μπορούν να ανακαλύψουν πληροφορίες για τις σημαίες όλων των υπαρχόντων κρατών της υφηλίου αλλά και πολλών που

δυτικού πολιτισμού να εξέλθει από τα στενά όριά του και να επιβληθεί. Σκοπός της συγκεκριμένης ιστοσελίδας είναι να παρουσιάσει αυτό το έντονο στρατιωτικό κίνημα, παραθέτοντας σε αγγλική μετάφραση πλήθος μεσαιωνικών πηγών. Μέσα από τα κείμενα προκύπτουν στοιχεία για την καθημερινή ζωή την εποχή των σταυροφοριών, την οργάνωση των κρατών που δημιούργησαν οι σταυροφόροι, τη ζωή και

■»β“ ·

:δϊ|§||ΞΓ"

την εκπαίδευση των ιπποτών. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις πηγές οι οποίες αφορούν τις σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τους σταυροφόρους, αλλά και τις συγκρούσεις των σταυροφόρων με τον Σαλαντίν και τους υπόλοιπους μεγάλους στρατηλάτες που ανέδειξε ο μουσουλμανικός κόσμος.

0 ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΕΙΔΗΜΟΝΑ

http://www.bellum.nu/iiterature/guevara008.html

δεν υπάρχουν αλλά σφράγισαν με την παρουσία τους την ανθρώπινη ιστορία, όπως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εκτός από τις εθνικές σημαίες παρουσιάζονται σε μερικές περιπτώσεις και εκείνες των επαρχιών κάθε κράτους, αλλά και διαφόρων υπηρεσιών και στρατιωτικών σχηματισμών. Ολες αποδίδονται με πολύ καλής ποιότητας σχέδια και συνοδεύονται από αναλυτική περιγραφή των συμβολισμών, αλλά και των νομοθετικών διαταγμάτων που ορίζουν στοιχεία σχετικά με τα χρώματα και τα σχήματά τους. Το τμήμα που αφορά τις ελληνικές και τις βυζαντινές σημαίες θα ικανοποιήσει ιδιαίτερα τους Ελληνες επισκέπτες της ιστοσελίδας, αφού εκεί θα βρουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και τα συνοδευτικά σχέδια. Ανάλογα πλούσιο είναι το υλικό για όλες τις χώρες, ακόμα και για τις πολύ μικρές και άγνωστες.

ΟΕρνέστο Τσε Γκεβάρα υπήρξε μία από τις μορφές που επηρέασαν

κατά τον 20ό αιώνα, περισσότερο ως σύμβολο και λιγότερο με την προσωπική του δράση, η οποία διακόπηκε απότομα στη Βολιβία, ενώ προσπαθούσε να οργανώσει ένα τοπικό κίνημα ανταρτών. Ως προσωπικότητα γνώρισε μετά τον θάνατό του πολλούς φανατικούς φίλους και εχθρούς, κάτι αναμενόμενο, αφού η μορφή του συνδέθηκε άρρηκτα με μία συγκεκριμένη ιδεολογία. Ασχετα με τις πολιτικές προεκτάσεις, όλοι αναγνωρίζουν το πάθος του για τη νίκη και την πραγματική πίστη στους στόχους του, πίστη η οποία του έδωσε τη δύναμη να αρνηθεί μία υπουργική θέση στην Κούβα για να συνεχίσει να πολεμά για τις ιδέες του υπό αντίξοες

συνθήκες. Εχοντας μεγάλη εμπειρία στον ανταρτοπόλεμο, ο Τσε Γκεβάρα αποτελεί έναν από τους καλύτερους συμβούλους σε αυτό το αντικείμενο. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα δημοσιεύει ένα κείμενό του από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 με θέμα τον ανταρτοπόλεμο, σε αγγλική μετάφραση. Αν και το κείμενο επικεντρώνεται σε μερικά σημεία στην περίπτωση της Λατινικής Αμερικής, πραγματοποιώντας εκτεταμένες αναφορές στις ιδιαίτερες πολιτικές και άλλες συνθήκες της περιοχής, δεν παύει να είναι ενδιαφέρον, δημιούργημα ενός ικανού ηγέτη ο οποίος συγκέντρωσε σε αυτό το σύνολο της πείρας και των προβληματισμών του επί του αντικειμένου.

Δημιίιρικ Σ. ΜπεΠέζαζ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗΣΙΗΝ ΑΒΗΣΣΥΝΙΑ ΚΑΙ Η ΣΦΑΓΗ

π. ΛΙΜΝΗ ΑΣΑΓΚΙΤο φθινόπωρο ίου 1935 οι Ιταλικές Ενοπλες Δ υ νά μ ε ι, υλοποιώνιας tic παλαιές αποικιακές

βλέιμεις inc liarliac επί της Αβησσυνίας (όπως ονομαζόταν τότε η Αιθιοπία), εισέβαλαν οε αυτή τη χώρα me ανατολικής Αφρικής. 0 ΜουοοΠίνι προέτρειμε io u c στρατιωτικούς του ηγέτες να

χρηοιμοποιήοουν όλα τα πολεμικά μέσα που διέθετε το ιταλικό οπλοστάσιο, ακόμα και χημικά όπλα, εναντίον του αντιπάλου στρατοπέδου, οι άνδρες του οποίου διέθεταν στοιχειώδη εξοπλισμό

και λίνα εφόδια . Ως συνέπεια, τα αεροσκάφη της Regia Aeronautica (ιταλική Βασιλική Αεροπορία) πραγματοποίησαν βομβαρδισμούς, πολυβολισμούς, ακόμα και ρίιρη χημικώ ν, αδιακρίτως εναντίον

των ανυπεράσπιστων στρατιωτών και των πολιτών της Αβησσυνίας, κατά τους οκτώ μήνες που ^ - διήρκεοαν οι πολεμικές επιχειρήσεις.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΟΤΗΣ

από την από τον Ιταλικό

τις επιχειρήσεις εναντίον των Αιΰιόπων.

Ο Χαϊλέ Σελασιέ χειρίζεται αντιαεροπορικό όπλο

μέσα σε χαράκωμα.

Τα ιταλικά βομβαρδιστικά Caproni 133, όπως το εικονιζόμενο, συμμετείχαν στη ρίψη βομβών και χημικών αερίων εναντίον στρατιωτών και αμάχων στην Αβησσυνία.

Τ ο 1889, όταν ο Μένελικ έγινε νεγκούς (Βασιλιάς) της Αβησσυνίας, υπέγραψε με τους Ιταλούς μία συνθή­κη φιλίας. Οι όροι της συνθήκης αυτής σύντομα λη- σμονήθηκαν. Το 1896 ιταλικές δυνάμεις από τη γειτονική

Ερυθραία διείσδυσαν στο έδαφος της Αβησσυνίας. Ο Μέ­νελικ συγκέντρωσε μια δύναμη ιθαγενών από τους τοπι­κούς φυλάρχους της χώρας και επιτέθηκε στους εισβο­λείς. Κατά τη μάχη που ακολούθησε, στην Αντοβα, οι Ιτα­λοί νικήθηκαν από τις πολυάριθμες δυνάμεις των Αιθιό- πων και αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Ακολούθησε σφαγή των Ιταλών αιχμαλώτων. Ο Μπενίτο Μουσολίνι ή­ταν τότε 13 χρόνων και συγκλονίστηκε όταν έμαθε στο σχολείο του τα νέα για τη συντριπτική ήττα των συμπα­τριωτών του στη μακρινή Αφρική. Δεκαπέντε χρόνια αρ­γότερα έγραψε: «Οι συντριπτικά μεγάλοι αριθμοί των θυ­μάτων εκείνης της καταστροφικής μάχης, που κόστισε στην Ιταλία 10.000 νεκρούς και 72 πυροβόλα, εξακολου­θούν να βασανίζουν σαν πυρακτωμένο καρφί το μυαλό μου...».

Μετά το τέλος του Α1 ΠΠ σημειώθηκαν τάσεις και προσπάθειες ανεξαρτητοποίησης και αυτοδιάθεσης από πολλές αποικίες των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ετσι η προσπάθεια δημιουργίας μίας νέας αυτοκρατορι- κής δύναμης φαινόταν τουλάχιστον αναχρονιστική. Πα-

9

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ρόλα αυτά η συγκρότηση μίας νέας Ρωμαϊ­κής Αυτοκρατορίας αποτέλεσε όνειρο και βασική επιδίωξη του Μουσολίνι μετά την άνοδό του στην εξουσία. Κατά τη δεκαε­τία του 1920 οι νικητές του Μεγάλου Πο­λέμου αναγνώριζαν ότι η Ιταλία είχε αδικη­θεί από τη Συνθήκη των Βερσαλιών, σε σχέση με τις άλλες συμμαχικές χώρες. Οι ιταλικές αποικίες της Λιβύης, της Ερυ­θραίας και της Σομαλίας θεωρούντο τότε περίπου σαν μία συλλογή από ερήμους...

Οταν, κατά τη διάρκεια του Μεσοπο­λέμου, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία έλαβαν αυστηρά μέτρα που δυσκόλευαν τη μετανάστευση εκεί από άλλες χώρες, η Ιταλία αντιμετώπισε μεγάλο πρόβλημα. Ετσι για τον Μουσολίνι η απόκτηση μίας νέας αποικίας που θα διέθετε, κατά το δυ- νατόν, περιοχές με μεσογειακό κλίμα, α- ποτελούσε μονόδρομο. Η αποικία αυτή θα απορροφούσε τον πλεονάζοντα ιταλικό πληθυσμό, χωρίς αυτός να χάσει τον εθνι­κό του χαρακτήρα. Θα δημιουργούσε επί­σης συνθήκες αύξησης, με την επιστρά-

Οι Ιταλοί ισχυρίστηκαν ότι οι στρατιώτες της Αβησσυνίας επιτέθηκαν πρώτοι στους

άνδρες τους με χρήση πολυβόλων

Ο Ιταλός στρατηγός ντε Μπόνο (αριστερά), επικεφαλής του επιτελείου του, σε

συμβολικό τροχάδην μετά την κινητοποίηση των ιταλικών δυνάμεων για την εκστρατεία

στην ανατολική Αφρική το 1935.

μίας πολεμικής σύγκρουσης. Στην εκπό­νηση των σχεδίων ήταν ουσιαστική η συμ­βολή του 68χρονου στρατηγού ντε Μπό­νο, προς τον οποίο ο Μουσολίνι διεμήνυ- σε ότι θα ήταν επικεφαλής των εκστρα- τευτικών δυνάμεων που θα πραγματοποι­ούσαν την επιχείρηση.

τευση τοπικών δυνάμεων, του Ιταλικού Στρατού, ώστε να επιτευχθούν "οκτώ εκα­τομμύρια λόγχες" των φασιστικών οραμά­των. Το μεγαλύτερο μέρος του ιταλικού λαού, προς τον οποίο άρχισε να διοχετεύ­εται έντεχνα η ιδέα μίας "αποικιακής περι­πέτειας", έδειχνε να την καλοδέχεται, ι­δίως οι πολυάριθμοι άνεργοι, για τους ο­ποίους σήμαινε εργασία και μερίδιο σε καλλιεργήσιμη γη...

Η Αβησσυνία αποτελούσε από την αρ­χή ιδανικό στόχο για τους Ιταλούς. Ηταν ανεξάρτητη, χωρίς να αποτελεί αποικία κάποιας άλλης ευρωπαϊκής δύναμης. Γεω­λογικά και κλιματολογικά χαρακτηριζόταν από ποικιλία, διαθέτοντας από πολύ θερ­μές ζώνες ως περιοχές με πλούσια βλά­στηση, λίμνες, ποταμούς και εύκρατο κλί­μα, αλλά και υψηλούς ορεινούς όγκους κατάλληλους για κτηνοτροφία, όπως και πλούσιο υπέδαφος με κοιτάσματα χαλκού, ψευδαργύρου, οιδήρου και χρυσού (ακό­μα όμως χωρίς υποδομή για εκμετάλλευ­ση). Ενα ακόμα σημαντικό στοιχείο ήταν

το ότι η Αβησσυνία συνόρευε προς βορρά με την Ιταλική Ερυθραία και προς νότο με την Ιταλική Σομαλία. Ωστόσο δεν είχε πρό­σβαση στη θάλασσα, αφού στα ανατολικά συνόρευε με τη Βρετανική και τη Γαλλική Σομαλία. Το οδικό της δίκτυο ήταν ανύ­παρκτο. Η μοναδική σιδηροδρομική γραμ­μή ένωνε την πρωτεύουσα Αντίς Αμπέμπα με το λιμάνι του Τζιμπουτί στον κόλπο του Αντεν.

Το 1932 ο Μουσολίνι άρχισε την προε­τοιμασία για την υλοποίηση των σχεδίων του και έστειλε τον έμπιστό του, στρατη­γό Εμίλιο ντε Μπόνο, στην Ερυθραία για να εκτιμήσει την κατάσταση. Τον Σεπτέμ­βριο του ίδιου έτους ο Ιταλός βασιλιάς, Βι- τόριο Εμμανουέλε, πραγματοποίησε επί­σημη επίσκεψη σε αυτή την ιταλική αποι­κία της ανατολικής Αφρικής και περιόδευ- σε στο πεδίο της μάχης του 1896.

Τους επόμενους μήνες η ιταλική ανώ­τερη διοίκηση άρχισε να επεξεργάζεται σχέδια άμυνας αλλά και επίθεσης στην πε­ριοχή της Ερυθραίας, για το ενδεχόμενο

Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗΟι Ιταλοί κατηγορούσαν την Αβησσυ­

νία ότι ήταν απολίτιστη χώρα. Ωστόσο με­τά την είσοδό της στην Κοινωνία των Εθνών, το 1923, έγιναν αρκετές προσπά­θειες εκσυγχρονισμού της. Μάλιστα με βασιλικό διάταγμα του 1924 προβλεπόταν η κατάργηση της δουλείας. Το 1927 ανα- κηρύχθηκε βασιλιάς ο Χαϊλέ Σελασιέ, ο ο­ποίος το 1930 έγινε αυτοκράτορας. Με φανερές τις αποικιακές βλέψεις των Ιτα­λών επί της Αβησσυνίας, από τις αρχές του 1934 οι σχέσεις των δύο χωρών επιδει­νώθηκαν ταχύτατα. Ως τα τέλη εκείνου του χρόνου μία σειρά από επεισόδια κατά μήκος σχετικώς ακαθόριστων συνόρων, ό- ξυνε την κατάσταση. Αποκορύφωμα απο­τέλεσε ένα σοβαρό αιματηρό συμβάν στις 5 Δεκεμβρίου 1934 στο Ουάλ Ουάλ.

Το Ουάλ Ουάλ ήταν μία περιοχή με πη­γές μέσα στην έρημο, στα σύνορα της Αβησσυνίας με την Ιταλική Σομαλία. Σύμ­φωνα με τους Αιθίοπες οι ιταλικές δυνά­μεις, υποστηριζόμενες από δύο ελαφρά

1 0

Ο Στρατός της Αβησσυνίας ήταν ελλιπώς εξοπλισμένος και είχε κακή ηγεσία. Παρόλα αυτά πολέμησε γενναία εναντίον των Ιταλών εισβολέων.

Τμήμα Ιταλών Μελανοχιτώνων κατά την εισβολήστην Αβησσυνία.

σεων στην ανατολική Αφρική. Στην ανα­φορά του επισήμανε ότι τα εργοστάσια κατασκευής οχημάτων, αρμάτων και πυ­ροβόλων στην περιοχή του Μιλάνου, λει­τουργούσαν ημέρα και νύκτα, ενώ οι φά­λαγγες που μετέφεραν στρατεύματα και εφόδια εκινούντο προς τα μεγάλα λιμάνια της χώρας κυρίως τις νυκτερινές ώρες. Από εκεί άνδρες και υλικό αναχωρούσαν με εμπορικά πλοία, χωρίς τη συνοδεία πο­λεμικών σκαφών, για άγνωστο προορι­σμό...

Στα τέλη Φεβρουάριου του 1935 ο Μουσολίνι έλαβε μήνυμα του ντε Μπόνο από την Ερυθραία, σύμφωνα με το οποίο δεν διαφαινόταν κάποια στρατιωτική κινη­τοποίηση στην Αβησσυνία, ούτε διάθεση ανάληψης πολεμικής δράσης εναντίον των Ιταλών. Απαντώντας στον στρατηγό του έγραψε: «Αν ο νεγκούς (δηλαδή ο Χαϊ- λέ Σελασιέ) δεν σκοπεύει να μας επιτεθεί, τότε θα το πράξουμε εμείς». Και συμπλή­ρωσε: «Μου ζήτησες τρεις μεραρχίες για την εκστρατεία που ετοιμάζεις. Εγώ σκο­πεύω να στείλω δέκα, επαναλαμβάνω δέ­κα: πέντε μεραρχίες του Στρατού και πέ­ντε σχηματισμούς των Μελανοχιτώνων! Για μερικές χιλιάδες ανδρών κάποτε χάσα­με την Αντοβα. Δεν σκοπεύω να διαπράξω ένα παρόμοιο σφάλμα...».

Αβησσυνία να ζητήσει συγγνώ­μη και να καταβάλει αποζημιώ­σεις. Οι Αιθίοπες με τη σειρά τους ζήτησαν τη διεθνή διαμε- σολάβηση. Οταν η Ιταλία αρνή- θηκε αυτή τη διαδικασία, η

Αβησσυνία προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών. Ο διεθνής οργανισμός ανέβαλλε συνεχώς τη λήψη μίας απόφασης. Ενα νέο, ηπιότερο επεισόδιο στις 29 Ιανουαρίου1935, μεταξύ μίας ιταλικής και μίας αιθιο- πικής περιπόλου νότια του Ουάλ Ουάλ, ε­πιτάχυνε τις εξελίξεις στην περιοχή της α­νατολικής Αφρικής. Στις αρχές Φεβρουά­ριου ο Μουσολίνι διέταξε οι Μεραρχίες "Gavinana" και "Peloritana" να βρίσκονται σε ετοιμότητα για άμεση μεταφορά στην Αφρική.

Οι κινήσεις αυτές, όπως και οι απώτε­ρες βλέψεις των Ιταλών επί της Αβησσυ­νίας, δεν παρέμειναν άγνωστες στις ευ­ρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις (οι οποίες άλ­λωστε θεωρούσαν ότι η περιοχή αυτή α­νήκε στην ιταλική επιρροή), ούτε στους Αμερικανούς. Στις 14 Φεβρουάριου 1935 ο Μπρέκηνριτζ Λονγκ, πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Ρώμη, ανέφερε στο αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών τις ιταλικές πολε­μικές προετοιμασίες και το ενδεχόμενο πραγματοποίησης στρατιωτικών επιχειρή­

άρματα και τρία αεροσκάφη, επιτέθηκαν σε ένα ένοπλο τμήμα τους. Οι Ιταλοί ισχυ­ρίστηκαν ότι οι στρατιώτες της Αβησσυ­νίας επιτέθηκαν πρώτοι στους άνδρες τους με χρήση πολυβόλων. Οπως και αν εί­χε το πράγμα, το επεισόδιο αυτό δεν διέ­φερε σε τίποτα από παρόμοια που αντιμε­τώπιζαν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι σε παρα­μεθόριες περιοχές των αποικιών τους στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή, στα ο­ποία δεν δινόταν συνέχεια, ούτε δημοσιό­τητα. Για τον Μουσολίνι όμως το συμβάν στο Ουάλ Ουάλ αποτέλεσε την αιτία πολέ­μου που περίμενε από μήνες και διέταξε τις ιταλικές εφημερίδες να το προβάλουν στις πρώτες σελίδες τους.

Σύντομα οι Ιταλοί αξίωσαν από την

Ο Χαϊλέ Σελασιέ με δύο Βρετανούς στρατιωτικούς συμβούλους του, τον ταξίαρχο Σάντφορντ και τον αντ/συνταγματάρχη Ορντ Ουίνγκεϊτ, κατά τον σχεδίασμά ανταρτικών επιχειρήσεων στην Αβησσυνία εναντίον των Ιταλών κατακτητών.

11

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Ο στρατηγός Μπαντόλιο αντικατέστησε τον στρατηγό ντε Μπόνο στην ηγεσία των ιταλικών εκστρατευτικών δυνάμεων στην Αβησσυνία, τον Δεκέμβριο του 1935.

ί Ι 'ΤίΙ 11 U

2 Οκτωβρίου 1935. Από τον εξώστη του Palazzo Venezia ο Μουσολίνι προαναγγέλλει την εισβολή στην Αβησσυνία.

Ο Χαϊλέ Σελασιέ καταγγέλλει από το βήμα της Κοινωνίας των Εθνών την αδράνεια της διεθνούς κοινότητας απέναντι στην κατοχή της χώρας του από τους Ιταλούς.

0 Μουσολίνι τήρησε την υπόσχεσή του. Στις 8 Απριλίου 1935 άρχισε η αποβί­βαση των πρώτων μονάδων της Μεραρ­χίας “Gavinana" στη Μασάουα και κατά τους επόμενους μήνες ολοκληρώθηκε η μεταφορά πέντε μεραρχιών του Στρατού και πέντε των Μελανοχιτώνων στην ανα­τολική Αφρική. Από τις δυνάμεις αυτές μία μεραρχία του Στρατού και μερικά τάγματα Μελανοχιτώνων τέθηκαν υπό τη διοίκηση του στρατηγού Γκρατσιάνι στην Ιταλική Σομαλία, ενώ οι υπόλοιπες παρέμειναν στην Ερυθραία. Η συγκεκριμένη εκστρα- τευτική δύναμη αριθμούσε περισσότε­ρους από 200.000 στρατιώτες και 7.000 α­ξιωματικούς, εξοπλισμένους, εκτός των άλλων, με 6.000 πολυβόλα, 700 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων και 150 αερο­σκάφη.

Στο μεταξύ ο Χαϊλέ Σελασιέ, ανήσυχος από τις ιταλικές στρατιωτικές προετοιμα­σίες και κινήσεις, προσέφυγε για μία ακό­μα φορά στην Κοινωνία των Εθνών, πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Τον Μάϊο ο Μουσολίνι διακήρυξε σε λόγο του ότι η Ιταλία ήταν διατεθειμένη να αναλάβει "την υπέρτατη ευθύνη", για να αποκρούσει τους κινδύ­νους που απειλούσαν την Ερυθραία και τη Σομαλία...

Οι Βρετανοί, βλέποντας ότι πιθανώς θα απειλούντο τα συμφέροντά τους στην περιοχή αυτή, επενέβησαν. Μέσω του υ­πουργού Εξωτερικών, Αντονυ Ηντεν, πρό- τειναν την τροποποίηση των συνόρων της Αβησσυνίας προς όφελος της Ιταλίας, την προσάρτηση του Ογκαντέν, δικαίωμα κα­

τασκευής σιδηροδρομικής γραμμής μετα­ξύ της Ιταλικής Σομαλίας και της Ερυθραί­ας και παραχώρηση τμήματος της Βρετα­νικής Σομαλίας. Η Ιταλία έκρινε τις βρετα­νικές προτάσεις ως μη ικανοποιητικές και αρνήθηκε ανάλογη γαλλική μεσολαβητική προσπάθεια. Οι πρωτοβουλίες και οι προ­σφορές των Βρετανών και των Γάλλων α­ποθράσυναν τον Μουσολίνι. Τον Αύγου­στο η Ιταλία ζήτησε την αποπομπή της Αβησσυνίας από την Κοινωνία των Εθνών με το αιτιολογικό ότι ήταν χώρα βαρβά­ρων!

Στο μεταξύ οι αποστολές προσωπικού και υλικού από την Ιταλία στην ανατολική

Αφρική συνεχίζονταν αυξανόμενες. Τον Σεπτέμβριο του 1935 ο στρατηγός Μπαϊ- στρότσι, εκπρόσωπος του Υπουργείου Πο­λέμου στην ιταλική Γερουσία, ανέφερε σε έκθεσή του ότι μόνο από το λιμάνι της Νε­άπολης είχαν διακινηθεί 100.000 άνδρες, 1.000.000 t υλικού και πυρομαχικών, 200 πυροβόλα, 6.000 ημίονοι και 2.300 τεθωρα­κισμένα και άλλα οχήματα. Εκτιμώντας ότι η συνεχώς αυξανόμενη παρουσία ιταλικών στρατευμάτων στα σύνορα της χώρας του αποτελούσε προοίμιο πολεμικής σύρρα­ξης, ο Χαϊλέ Σελασιέ είχε προσπαθήσει στα τέλη Αυγούστου να αρχίσει συνομι­λίες με τους Ιταλούς για τη διευθέτηση

12

Ιταλική μηχανοκίνητη φάλαγγα κατά τη διάρκεια προέλασης

στο εσωτερικό της Αβησσυνίας.

του ζητήματος, με διεθνή διαμεσολάβη- ση. Οταν η ιταλική ηγεσία απέρριψε τις προτάσεις αυτές, ο αυτοκράτορας της Αβησσυνίας απευθύνθηκε από το βήμα της Κοινωνίας των Εθνών προς την πα­γκόσμια κοινότητα, προειδοποιώντας για τις επιθετικές διαθέσεις της Ιταλίας ενα­ντίον της χώρας του.

Ελπίζοντας ότι η Κοινωνία των Εθνών θα μεσολαβούσε για την αποφυγή του πο­λέμου, ο Χαϊλέ Σελασιέ περίμενε μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου, πριν διατάξει την κινητο­ποίηση των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας του. Οι Ιταλοί εκτιμούσαν (κακώς) ότι οι Αιθίοπες μπορούσαν να συγκεντρώ­σουν 350.000 άνδρες, από τους οποίους μόνο το 1/4 είχε κάποιου είδους στρατιω­τική εκπαίδευση. Ο κύριος οπλισμός των δυνάμεων αυτών ήταν παλαιοί τύποι τυ­φεκίων. Ακόμα υπήρχαν 200 απαρχαιωμέ­να πυροβόλα χωρίς σύστημα οπισθοδρό­μησης, 50 ελαφρά αντιαεροπορικά πυρο­βόλα και ελάχιστα φορτηγά οχήματα. Μό­νο η Αυτοκρατορική Φρουρά των Αιθιό- πων είχε υποστεί στρατιωτική εκπαίδευση από Ευρωπαίους συμβούλους, οι δε άν­δρες της έφεραν τυφέκια και φορούσαν χακί στολές με εξαρτύσεις του Βελγικού Στρατού. Οι υπόλοιποι "στρατιώτες" που κινητοποίησαν οι Αιθίοπες, ήταν ιθαγε­νείς οι οποίοι ανήκαν στις δυνάμεις των τοπικών φυλάρχων που ήταν πιστοί στον αυτοκρατόρα. Μερικοί από αυτούς έφε­ραν τυφέκια, ενώ οι περισσότεροι ήταν ο­πλισμένοι με λόγχες και φορούσαν λευκές παραδοσιακές κελεμπίες (σάμμα). Επρό- κειτο, δηλαδή, για δυνάμεις που δεν μπο­ρούσαν να συγκριθούν σε τίποτα με έναν σύγχρονο ευρωπαϊκό στρατό όπως ο Ιτα­λικός. Σημειώνεται ότι ελάχιστοι από τους Αιθίοπες (ακόμα και οι άνδρες της Αυτο- κρατορικής Φρουράς) φορούσαν υποδή­ματα!...

Παρά τη συμπάθεια που είχαν προκα-

30 Ιουνίου 1936. Ο αυτοεξόριστος αυτοκράτορας της Αβησσυνίας, Χαϊλέ Σελασιέ, φθάνε; στο Λονδίνο.

λέσει οι εκκλήσεις του Χαϊλέ Σελασιέ στη διεθνή κοινότητα, οι τελευταίες ελπίδες για ειρηνική διευθέτηση της κρίσης στην Αβησσυνία εξέλιπαν τις απογευματινές ώ­ρες της 2ας Οκτωβρίου 1935. Την ημέρα ε­κείνη ο Μουσολίνι ανακοίνωσε στον ιταλι­κό λαό από τον εξώστη του Palazzo Venezia ότι η υπομονή της Ιταλίας με την Αβησσυνία είχε εξαντληθεί και ότι είχε φθάσει η ώρα της δράσης... Επτά ώρες πριν από την ομιλία του ο στρατηγός ντε Μπόνο είχε εγκατασταθεί στο αρχηγείο του δίπλα στον ποταμό Μαρέμπ, που απο- τελούσε σε μεγάλο μήκος του το φυσικό σύνορο μεταξύ της Ιταλικής Ερυθραίας και της Αβησσυνίας. Τρία ιταλικά σώματα στρατού περίμεναν εκεί τις διαταγές του, για να εισβάλουν στη γειτονική χώρα.

Οι Αιθίοπες είχαν επισημάνει έγκαιρα τις συγκεντρώσεις των εχθρικών στρα­τευμάτων. Με διαταγή του Χαϊλέ Σελασιέ ο αρχηγός του Αιθιοπικού Στρατού, στρα­τηγός Ρας Σεγιούμ, απέσυρε τις δυνάμεις του "μία ημέρα πεζοπορία" νότια του πο­ταμού. Με τον τρόπο αυτό ο αυτοκράτο­ρας θέλησε να δείξει στη διεθνή κοινή γνώμη ότι οι Ιταλοί ήταν εισβολείς στη χώ­ρα του και διαμαρτυρήθηκε έντονα για την αδράνεια της Κοινωνίας των Εθνών.

Στις πέντε τα ξημερώματα της 3ης Οκτωβρίου και χωρίς να προηγηθεί κήρυ­ξη πολέμου, οι ιταλικές δυνάμεις διέβη- σαν τον ποταμό Μαρέμπ σε μέτωπο 65 km και εισέβαλαν στην Αβησσυνία. Δεξιά το II Σώμα Στρατού του στρατηγού Μαραβίνια άρχισε να προελαύνει προς την Αντοβα. Στο κέντρο το Σώμα των Δυνάμεων Ερυ­θραίας, υπό τον στρατηγό Πίρτσιο Μπιρό- λι, κατευθύνθηκε προς την οροσειρά Εντίκο. Αριστερά το I Σώμα Στρατού του στρατηγού Σαντίνι είχε ως στόχο την κα­τάληψη του Αντιγκράτ. Οι Ιταλοί στρατιώ­τες και οι ιθαγενείς Ασκάρι που υπηρετού­σαν στον στρατό της Ερυθραίας, προχω­

ρούσαν με ενθουσιασμό ανεμίζοντας ση­μαίες και λάβαρα, με τυμπανοκρουσίες και σαλπίσματα νίκης! Εκείνη την ημέρα οι μοναδικοί πυροβολισμοί που ακούστηκαν στη βόρεια Αβησσυνία, ρίφθηκαν από τους Ασκάρι οι οποίοι πυροβολούσαν εν­θουσιασμένοι. Το ίδιο ανεμπόδιστη ήταν η ιταλική εισβολή και τη δεύτερη ημέρα. Στα νότια της χώρας οι δυνάμεις του στρατηγού Ροντόλφο Γκρατσιάνι από τη Σομαλία, άρχισαν με τη σειρά τους να προ­ελαύνουν προς βορρά.

Ο Χαϊλέ Σελασιέ απέφευγε για την ώρα να διατάξει την αναμέτρηση των, ού­τως ή άλλως υποβαθμισμένων ποιοτικά, "στρατευμάτων" του στην περιοχή με τους εισβολείς. Περίμενε την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας, αφήνοντας τους Ιταλούς να διεισδύουν στη χώρα του απομακρυνόμενοι με τον τρόπο αυτό από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους. Οι τοπικοί Αιθίοπες στρατηγοί, Ρας Σεγιούμ και Ρας Γκάγκσα, είχαν διαταχθεί να δημιουργή­σουν μία αμυντική γραμμή σε απόσταση 80 km περίπου από τη βόρεια συνοριακή γραμμή της χώρας και να περιμένουν... Αυ­τό σήμαινε την εγκατάλειψη της Αντοβα και του Αντιγκράτ. Ετσι στις 5 Οκτωβρίου αυτές οι δύο μικρές πόλεις κατελήφθη- σαν χωρίς αντίσταση, αφού είχαν προηγη­θεί οι βομβαρδισμοί τους από την Ιταλική Αεροπορία.

Στις 7 Οκτωβρίου η Κοινωνία των Εθνών καταδίκασε την ιταλική εισβολή στην Αβησσυνία και άρχισε την αργή ε­φαρμογή κυρώσεων εναντίον της Ιταλίας, με περιορισμούς στις εξαγωγές πολεμι­κού υλικού και πρώτων υλών προς αυτή. Κατόπιν επιμονής των Βρετανών και των Γάλλων αντιπροσώπων δεν επιβλήθηκε α­παγόρευση στις εξαγωγές πετρελαίου προς την Ιταλία, με τη δικαιολογία ότι σε αντίθετη περίπτωση η χώρα αυτή θα το προμηθευόταν από τις ΗΠΑ, που τότε δεν ήταν μέλος της Κοινωνίας των Εθνών. Επί­σης προτάθηκε μέσω του διεθνούς οργα­νισμού το βρετανο-γαλλικό σχέδιο Χόαρ-

13

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Ααβάλ, σύμφωνα με το οποίο το σύνολο σχεδόν της Αβησσυνίας χωριζόταν σε ζώ­νες επιρροής και οικονομικής εκμετάλ­λευσης από τους Ιταλούς και για τον λόγο αυτό απορρίφθηκε από τους Αιθίοπες.

Μετά τους πανηγυρισμούς και τις θριαμβευτικές ομιλίες για την κατάληψη της Αντοβα και του Αντιγκράτ, οι Ιταλοί στρατιώτες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι είχαν καταλάβει δύο εξαθλιωμένα χω­ριά, με πάμπτωχους κατοίκους που τους περιτριγύριζαν εκλιπαρώντας για λίγο φα­γητό. Τις επόμενες ημέρες οι Αιθίοπες άρ­χισαν μία μορφή ανταρτοπολέμου που προκαλούσε αρκετές απώλειες στις ιταλι­κές φάλαγγες ανεφοδιασμού, οι οποίες χρησιμοποιούσαν στην πλειοψηφία τους ημιόνους, και η προέλαση των δυνάμεων

ρεια Αβησσυνία στον στρατηγό Πιέτρο Μπαντόλιο. Η αλλαγή αυτή σηματοδότησε και τη μετατροπή του χαρακτήρα του πο­λέμου. Ο ντε Μπόνο, έντιμος στρατιωτι­κός, διεξήγαγε την πρώτη φάση των επι­χειρήσεων με ηπιότητα και ανθρωπισμό προς τον άμαχο πληθυσμό. Ο Μπαντόλιο όμως ήταν φιλόδοξος και αποδείχθηκε α­δίστακτος. Βασικός στόχος του ήταν να α­ναγκάσει τον Αιθιοπικό Στρατό σε μία α­νοικτή αναμέτρηση με τις δυνάμεις του, για να τον εκμηδενίσει. Για να το επιτύχει αυτό θα χρησιμοποιούσε κάθε διαθέσιμο μέσο, ακόμα και τα "ειδικά όπλα", δηλαδή τα δηλητηριώδη αέρια, τα οποία ο ντε Μπόνο μέχρι τότε είχε αποφύγει να χρησι­μοποιήσει.

Ο Ιταλικός Στρατός είχε στη διάθεσή

του στην Ερυθραία 300 ως 500 t αερίου μουστάρδας, μιας χημικής ουσίας που εί­χε χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του Α'ΠΠ και η χρήση της απαγορεύτηκε από το Πρωτόκολλο της Γενεύης το 1925. Αρχι­σε να το χρησιμοποιεί μέσα σε οβίδες πυ­ροβολικού ή με ψεκασμούς αεροσκαφών εναντίον των εχθρικών στρατευμάτων και των ιθαγενών της Αβησσυνίας (για εκφο­βισμό), ακόμα και εναντίον νοσοκομείων εκστρατείας του Ερυθρού Σταυρού που περιέθαλπαν Αιθίοπες. Από το σημείο αυ­τό ο πόλεμος μετατράπηκε σε μία βάρβα­ρη και καταστροφική εκστρατεία.

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΗ ΑΙΜΝΗ ΑΣΑΓΚΙ

Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1935 ο Χαϊλέ Σελασιέ θέλησε να δοκιμάσει τις διαθέ­σεις του νέου Ιταλού διοικητή και διέταξε ένα μέρος των δυνάμεών του να αντεπιτε- θεί εναντίον των εισβολέων στις περιοχές του Μαϊ Τίμκετ, του Αμπι Αμπι και του Μα- κάλε. Οι Αιθίοπες τελικά απωθήθηκαν χά­ρη στην ιταλική υπεροπλία σε πυροβόλα, πολυβόλα και φλογοβόλα. Στις 20 Ιανουα- ρίου 1936 οι Ιταλοί επανέλαβαν την προέ­λαση προς νότο, φθάνοντας (στις αρχές Μαρτίου) στην περιοχή του Μαϊ Κέου, σε απόσταση 30 km από τη λίμνη Ασάγκι.

Τις απογευματινές ώρες της 23ης Μαρ­τίου ο Χαϊλέ Σελασιέ, απογοητευμένος από τις επιδόσεις των στρατηγών του, τέ­θηκε προσωπικά επικεφαλής των στρατευ­μάτων του και βάδισε εναντίον των ιταλι­κών θέσεων στο Μάϊ Κέου. Παρά τις συμ­βουλές των ξένων στρατιωτικών συμβού­λων να μην προχωρήσει σε ανοικτή αναμέ­τρηση με τους Ιταλούς, ο αυτοκράτορας α­ποφάσισε να μην περιμένει την επόμενη επίθεση του Μπαντόλιο αλλά να κτυπήσει πρώτος. Η δύναμη των Αιθιόπων αριθμού­σε 31.000 άνδρες και περιελάμβανε έξι τάγματα της Αυτοκρατορικής Φρουράς.

Μαχητής του Στρατού της Αβησσυνίας, μετά την

εκδήλωση της ιταλικής επίθεσης στη χώρα.

του ντε Μπόνο σταμάτησε. Ο Μουσολίνι λόγω της διογκούμενης διεθνούς κατα­κραυγής εναντίον της Ιταλίας, άρχισε να πιέζει τον ντε Μπόνο να συνεχίσει την προέλαση προς νότο. Εκείνος όμως, αντι­μετωπίζοντας τις αντίξοες συνθήκες που μόλις άρχιζαν να διαφαίνονται, ήταν δι­ατακτικός. Ετσι ως τις αρχές του Δεκεμ­βρίου η ιταλική διείσδυση στην Αβησσυ­νία είχε φθάσει μόνο μέχρι την πόλη Μα- κάλε, 100 km περίπου από τα βόρεια σύνο­ρα της χώρας.

Στα μέσα Δεκεμβρίου ο Μουσολίνι, θεωρώντας τον ντε Μπόνο αναποτελε­σματικό, ανέθεσε τη διοίκηση των ιταλι­κών εκστρατευτικών δυνάμεων στη βό-

Αιθίοπες σε έναν πολεμικό χορό πριν κινηθούν προς το μέτωπο εναντίον των άρτια εξοπλισμένων και εκπαιδευμένων

ιταλικών στρατευμάτων.

14

'.ΕΡΥΘΡΑΙΑ//

Μασάουα

£$

Τ/Ο

Κουοράμ · Λίμνη Ασάγκι

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΟΜΑΛΙΑ

Αντίς Αμπέμπα

Α Β Η Σ Σ Υ Ν ΙΑ

Χάρτης της Αβησσυνίας και των αποικιών που την περιέβαλλαν τη δεκαετία του 1930. Διακρίνονται σκιασμένες οι περιοχές που προτάθηκαν από τους Βρετανούς και τους Γάλλους ως ζώι/ες επιρροής και οικονομικής εκμετάλλευσης της Ιταλίας.

είχαν οχυρωθεί και τους περίμεναν στο Μάϊ Κέου, αλλά και με τους 40.000 οι οποί­οι βρίσκονταν στις περιοχές των διαβάσε­ων του Μπελάγκο και του Αλάγκι, μειονε- κτούσε αρκετά. Οι κινήσεις των αιθιοπι- κών δυνάμεων είχαν επισημανθεί από τους Ιταλούς, οι οποίοι άρχισαν να οργα­νώνουν συστηματικά τις θέσεις τους. Στο μεταξύ έπεισαν μεγάλο αριθμό ιθαγενών Αζέμπου Γκάλα να μη συνενωθούν με τις δυνάμεις του Χαϊλέ Σελασιέ, αλλά να πολε­μήσουν για λογαριασμό τους.

Η επίθεση των Αιθιόπων εναντίον των ιταλικών θέσεων εξαπολύθηκε τα ξημερώ­ματα της 31ης Μαρτίου 1936. Η κύρια προ­σπάθεια στράφηκε εναντίον των Ιταλών αλπινιστών στις παρυφές του Αμπα Μπο- κόρα και των δυνάμεων της Ερυθραίας στη διάβαση του Μεκάν. Η μάχη άρχισε στις 05.45 και συνεχίστηκε αδιάκοπα με με­γάλη σφοδρότητα επί 13 ώρες. Τρεις σχη­ματισμοί Αιθιόπων, με 3.000 άνδρες ο κα­θένας, σάρωσαν αρχικά τις θέσεις των α-

μεγάλο αριθμό επιστρατευμένων ιθαγε­νών, το μοναδικό σύνταγμα πυροβολικού της Αβησσυνίας, που διέθετε 20 πυροβόλα των 75 mm, μερικά Oerlikon των 37 mm και λίγους όλμους Brandt των 81 mm.

Αυτή ήταν η καλύτερα οργανωμένη και εξοπλισμένη στρατιωτική δύναμη που εί­χαν παρατάξει οι Αιθίοπες από την αρχή της εισβολής στη χώρα τους. Συγκρινόμε- νη με τους 40.000 Ιταλούς και Ασκάρι που

Τα έξι επίλεκτα τάγματα των Αιθιόπων πολέμησαν με

αποφασιστικότητα και έπειτα από τρεις ώρες αγώνα μπόρεσαν να διεισδύσουν στις οχυρωμένες

θέσεις.

ντιπάλων. Ομως οι δυνάμεις των αλπινι­στών ενισχύθηκαν και αντεπιτέθηκαν. Οι Αιθίοπες αναδιπλώθηκαν και επικέντρω­σαν τις προσπάθειές τους στην περιοχή της διάβασης του Μεκάν, αριστερά του ε­χθρικού μετώπου, που υπεράσπιζαν κυ­ρίως οι Ασκάρι καθοδηγούμενοι από Ιτα­λούς αξιωματικούς. Από τις 07.00 μέχρι τις 08.00 οι Αιθίοπες πραγματοποίησαν λυσ-

Ιταλικά ελαφρά άρματα κινούνται στο εσωτερικό της Αβησσυνίας. Οι Αιθίοπες πολεμιστές συνήθιζαν να ορμούν με γενναιότητα εναντίον τους και να τα ακινητοποιούν με πέτρες και ξύλα που σφήνωναν στις ερπύστριές τους.

15

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Ιταλικό βομβαρδιστικό S.81 σε αεροδρόμιο της Ερυθραίας, πριν από μία αποστολή.

Ο Μπενίτο Μουσολίνι παρασημοφορεί έναν λοχία των Ασκάρι μετά την κατάληψη της Αβησσυνίας.

σαλέες επιθέσεις, αποκομίζοντας μικρά ο­φέλη. Επειτα εμφανίστηκαν από τα βόρεια πάνω από το πεδίο της μάχης τα ιταλικά α­εροπλάνα, που αναχαίτισαν με πολυβολι­σμούς και βόμβες τους επιτιθέμενους.

Σε αυτό το σημείο ο Χαϊλέ Σελασιέ διέ­ταξε την εμπλοκή του συνόλου της Αυτο- κρατορικής Φρουράς. Τα έξι επίλεκτα τάγ­ματα των Αιθιόπων πολέμησαν με αποφα­σιστικότητα και έπειτα από τρεις ώρες α­γώνα μπόρεσαν να διεισδύσουν στις οχυ­ρωμένες θέσεις του 10ου Τάγματος Ερυ­θραίας. 0 Ιταλός διοικητής ζήτησε υποστήριξη από το πυροβολικό και μπόρε­σε να εκδιώξει τελικά τους επιτιθέμενους. Στις τέσσερις το απόγευμα διαφάνηκε ότι, παρά τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των ανδρών της, η Αυτοκρατορική Φρουρά δεν μπορούσε να υπερφαλαγγίσει τις ιταλικές θέσεις...

Ο αυτοκράτορας γνώριζε πλέον ότι οι άνδρες του είχαν ελάχιστες δυνατότητες επιτυχίας, ωστόσο διέταξε την επίθεση του συνόλου των δυνάμεών του στο αρι­στερό τμήμα των εχθρικών γραμμών. Αυτή η απελπισμένη προσπάθεια των Αιθιόπων διήρκεσε περισσότερο από μία ώρα. Ο ου­ρανός είχε συννεφιάσει αρκετά και έβρε­χε, αποτρέποντας τη δράση της Ιταλικής Αεροπορίας. ΟιΑιθίοπες υπέστησαν μεγά­λες απώλειες αλλά είχαν μερικές επιτυ­χίες, καταλαμβάνοντας μερικά χαρακώμα­τα των αντιπάλων τους. Οι ιταλικές θέσεις ακολούθως ενισχύθηκαν με άνδρες και ε­φεδρείες που έφθασαν από άλλα σημεία του μετώπου. Τελικά οι Ιταλοί απώθησαν

τους αντιπάλους τους με αντεπιθέσεις και σφοδρά πυρά πυροβολικού και αυτομάτων όπλων.

Λίγο μετά τις 18.00 ο αυτοκράτορας έ­δωσε εντολή για την υποχώρηση των δυνά­μεών του. Η διαταγή έφθασε πολύ αργά στις περισσότερες μονάδες, των οποίων οι διοικητές είχαν σκοτωθεί, και οι κατάκοποι και νηστικοί επί 24 ώρες Αιθίοπες στρατιώ­τες τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Παρά το γε­γονός αυτό, ο Χαϊλέ Σελασιέ ήταν πολύ υ­περήφανος για τους άνδρες του, οι οποίοι είχαν πολεμήσει με μεγάλη γενναιότητα. Σε μια περίπτωση ένας από τους αξιωματι­κούς του, βαριά τραυματισμένος στο κε­φάλι, επέμενε να προσπαθεί να σταθεί όρ­θιος όταν τον ανέκριναν οι Ιταλοί. Οταν ε- ρωτήθηκε γιατί αρνείτο να δεχθεί ιατρική περίθαλψη, απάντησε: «Προτιμώ να πεθά- νω όρθιος! Ορκιστήκαμε στον νεγκούς να καταλάβουμε τις θέσεις σας ή να πεθά- νουμε. Δεν σας νικήσαμε, αλλά σκοτωθή­καμε. Κοιτάξτε...!». Και έδειξε προς την κοιλάδα μπροστά του, που ήταν καλυμμέ­νη από τα σώματα χιλιάδων συμπατριωτών του.

Κατά τη μάχη του Μάϊ Κέου σκοτώθη­καν 8.000 περίπου Αιθίοπες. Οι ιταλικές α­πώλειες ήταν 68 αξιωματικοί και 332 στρα­τιώτες νεκροί ή τραυματίες. Επίσης χάθη­καν 873 άνδρες των Ασκάρι από τις δυνά­μεις της Ερυθραίας. Καθώς έπεφτε η νύ­κτα στην αιματοβαμμένη κοιλάδα και στις παρυφές των λόφων όπου είχε διεξαχθεί η φονική μάχη, οι Ιταλοί προσπαθούσαν πυ- ρετωδώς να οργανώσουν τις θέσεις τους σε αναμονή δεύτερης επίθεσης το επόμε­νο πρωϊ. Ωστόσο δεν επρόκειτο να πραγ­ματοποιηθεί άλλη επίθεση. Οι άλλοτε υπε­ρήφανοι στρατιώτες του Χαϊλέ Σελασιέ, α- ποδιοργανωμένοι και καταπονημένοι από την προσπάθεια της προηγούμενης ημέ­ρας, υποχωρούσαν βαδίζοντας νότια προς τη λίμνη Ασάγκι.

Τα ξημερώματα της 3ης Απριλίου 20.000 περίπου επιζώντες του στρατού της

Αβησσυνίας σε ατελείωτες φάλαγγες, αρ­κετοί μεταφέροντας σε πρόχειρα φορεία από κλαδιά τους τραυματίες τους, συνέχι­ζαν την πορεία τους στα ορεινά μονοπάτια κατευθυνόμενοι προς τη λίμνη. Η χαμηλή νέφωση και η βροχή κρατούσαν την Ιταλι­κή Αεροπορία καθηλωμένη στο έδαφος. Οι Αιθίοπες όμως αντιμετώπισαν έναν άλ­λο θανάσιμο κίνδυνο. Μεγάλες ομάδες πο­λεμιστών από τη φυλή των Αζέμπου Γκάλα, που είχαν ταχθεί με τους Ιταλούς, άρχισαν να επιτίθενται εναντίον τους στήνοντας ενέδρες και σκορπώντας τον πανικό και τον θάνατο.

Η 4η Απριλίου ξημέρωσε με βελτιωμέ­νες καιρικές συνθήκες. Επειτα από ανά­παυση μερικών ωρών κατά τη διάρκεια της νύκτας, οι Αιθίοπες είχαν αρχίσει πάλι να βαδίζουν προς τα νότια. Σε αυτό άλλωστε τους προέτρεπαν και οι προκηρύξεις που ρίφθηκαν από ένα ιταλικό αεροπλάνο και τις οποίες είχαν βρει στη διαδρομή τους αργά τις απογευματινές ώρες της προη­γούμενης ημέρας. Οι Ιταλοί τους καλού- σαν να αναπαύονται τη νύκτα και να συνε­χίζουν την πορεία τους την ημέρα, χωρίς να κρύβονται, αφού κανένας δεν θα τους πείραζε!

Οταν ο ήλιος είχε ανέβει αρκετά, το κύριο σώμα των Αιθιόπων είχε φθάσει στην περιοχή της λίμνης και βάδιζε σε δύο φάλαγγες σε ανοικτό και ακάλυπτο πεδίο, δεξιά και αριστερά στις όχθες της. Ξαφνι­κά ο ουρανός γέμισε από τον βόμβο δεκά­δων ιταλικών αεροσκαφών που εμφανίστη­καν πετώντας χαμηλά, βομβαρδίζοντας και πυροβολώντας τους επιζώντες της μάχης του Μάϊ Κέου. Επειτα ένα σμήνος βομβαρ­διστικών της Regia Aeronautica άδειασε α­νεμπόδιστα 731 βομβών. Ανθρωποι και ζώα κομματιάστηκαν από τις εκρήξεις, ενώ πολλοί που έτρεχαν προς τα κοντινά δάση για να καλυφθούν επλήγησαν από τα πολυ­βόλα των Ιταλών αεροπόρων. Το χειρότερο όμως δεν είχε φθάσει ακόμα. Πριν διαλυ­θούν τα σύννεφα σκόνης και οι καπνοί των

16

Ανδρες της Αυτοκρατορικής Φρουράς της Αβησσυνίας κατά τη διάρκεια ασκήσεων. Ηταν οι μοναδικοί που είχαν εκπαιδευτεί από Ευρωπαίους στρατιωτικούς συμβούλους και διέ9εταν σχετικά ικανοποιητικό εξοπλισμό.

εκρήξεων, εμφανίστηκαν άλλοι σχηματι­σμοί ιταλικών αεροπλάνων, που πετούσαν χαμηλά ψεκάζοντας την περιοχή της σφα­γής με αέριο μουστάρδας. Οι άμοιροι Αι­θίοπες δέχθηκαν απροστάτευτοι τη "βρο­χή θανάτου". Φοβερά εγκαύματα και α­σφυξία οδήγησαν χιλιάδες από αυτούς σε έναν αργό και βασανιστικό θάνατο!

Ο Μαρσέλ Ζηνώ, γιατρός του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού που ακολουθούσε τον Αιθιοπικό Στρατό προσφέροντας εθελο­ντικά τις υπηρεσίες του, ήταν αυτόπτης μάρτυρας της σφαγής στη λίμνη Ασάγκι και περιέγραψε αργότερα τη φρίκη που α­ντίκρισε: «...Τα ιταλικά αεροπλάνα ψέκαζαν το έδαφος με ένα υγρό ελαιώδους υφής, που έπεφτε σαν ψιλή βροχή καλύπτοντας ολόκληρες περιοχές με εκατομμύρια μι­κρά σταγονίδια. Η επαφή με τη θανατηφό­ρα ουσία προκαλούσε σοβαρά εγκαύματα στην επιδερμίδα των ανδρών και με την ει­σπνοή ανεπανόρθωτες βλάβες στους πνεύμονες. Επρόκειτο για ρίψη χημικού α­ερίου, το οποίο οι Βρετανοί ονόμαζαν "Αέ­ριο Μουστάρδας" (λόγω της χαρακτηριστι­κής του οσμής). Τα θύματα στις τάξεις των Αιθιόπων, που δεν διέθεταν αντιασφυξιο- γόνες προσωπίδες για να προφυλαχθούν, ήταν χιλιάδες...».

Οι επιθέσεις των ιταλικών αεροσκα­φών με βομβαρδισμούς και ρίψη δηλητη­ριωδών αερίων συνεχίστηκαν ολόκληρη την ημέρα, αποδεκατίζοντας τους στρα­τιώτες του Χαϊλέ Σελασιέ. Μόλις έπεσε το σκοτάδι δεκάδες τραυματίες και άλλοι επι- ζώντες σύρθηκαν ως τις όχθες της λίμνης για να ξεδιψάσουν, αλλά δηλητηριάστηκαν από τα συσσωρευμένα χημικά στην επιφά­νεια του νερού. Ο αυτοκράτορας και το ε­πιτελείο του κατέφυγαν σε μια σπηλιά ε­νός γειτονικού λόφου μετά την εκδήλωση

των πρώτων αεροπορικών επιδρομών και παρακολούθησαν από εκεί με απόγνωση τον αφανισμό των δυνάμεών τους. Επειτα, βαδίζοντας μόνο κατά τη νύκτα και κρυ­πτόμενοι την ημέρα με τα υπολείμματα του στρατού τους, έφθασαν στο Κουοράμ και τελικά στην Αντίς Αμπέμπα. Η κατάλη­ψη της πρωτεύουσας της Αβησσυνίας από τους Ιταλούς ήταν πλέον ζήτημα μερικών εβδομάδων...

ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ κατάληψη της Αβησσυνίας ανακοι­

νώθηκε, μέσα σε λαϊκούς πανηγυρισμούς, από τον Μουσολίνι και πάλι από τον εξώ­στη του Palazzo Venezia στις 9 Μαϊου 1936. Ο ιταλικός λαός, όμως, δεν γνώριζε τίποτα για την εγκληματική χρησιμοποίηση των δηλητηριωδών αερίων εναντίον των ανυ­περάσπιστων Αιθιόπων. Το περίεργο είναι ότι μερικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο πάπας Πίος ΙΑ', ο Ουϊνστον Τσώρ- τσιλ και ο βασιλιάς Βιτόριο Εμμανουέλε, εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για το επί­τευγμα του Μουσολίνι!

Ο αυτοκράτορας Χαϊλέ Σελασιέ αυτο- εξορίστηκε στο Λονδίνο για να μη συλλη- φθεί από τους Ιταλούς. Στις 30 Ιουνίου1936, σε μία δραματική ομιλία του από το βήμα της Κοινωνίας των Εθνών, κατήγγει­λε την κατοχή της χώρας του, κάτω από συνεχείς διαμαρτυρίες και επεμβάσεις της ιταλικής αντιπροσωπείας. Τελείωσε τον λόγο του με τις ακόλουθες ιστορικές φράσεις, οι οποίες δυστυχώς παραμένουν επίκαιρες στις διεθνείς σχέσεις: «Αν μία ξένη χώρα βρίσκει τον τρόπο να κατα­στρέψει έναν αδύνατο λαό, τότε δεν απο­μένει τίποτε άλλο στον λαό αυτό, από το να παρουσιαστεί στην Κοινωνία των

Εθνών και να ζητήσει δικαιοσύνη και ε­λευθερία. Ο θεός και η Ιστορία θα θυμά­ται πάντα την απόφασή σας... Σήμερα συ­νέβη στον λαό μας. Αύριο θα συμβεί στον δικό σας». Η Κοινωνία των Εθνών δεν έ- πραξε τελικά τίποτα. Επιπλέον, ως αντί­δραση για την ομιλία αυτή, ο Μουσολίνι δήλωσε ότι η χώρα του αποσύρεται από τον διεθνή οργανισμό...

Η κατοχή της Αβησσυνίας δεν ήταν εύκολη για τα ιταλικά στρατεύματα. Συνο­δεύτηκε από έντονο ανταρτοπόλεμο, σκληρά αντίποινα εναντίον των ενόπλων και του άμαχου πληθυσμού και συχνές χρήσεις χημικών αερίων. Ψυχή της αντί­στασης και οργανωτής του αγώνα ενα­ντίον των κατακτητών παρέμεινε ο Χαϊλέ Σελασιέ, ο οποίος μετά την είσοδο της Ιταλίας στον Β 1 ΠΠ, μεθόδευσε με τις βρε­τανικές δυνάμεις από τη γειτονική Βρετα­νική Σομαλία την εκδίωξη των ιταλικών δυνάμεων από την Αβησσυνία, η οποία ο­λοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 1941.

Ως τα τέλη του Ιουνίου του 1936 η Ιτα­λία είχε δαπανήσει 12 δις λιρέτες (περί­που 17 εκατομμύρια δολάρια της εποχής) για την απόκτηση μίας νέας αποικίας. Τα ι­ταλικά θησαυροφυλάκια είχαν αδειάσει και ο Μουσολίνι είχε υποθηκεύσει το μέλ­λον της χώρας του. Σε αυτή την εκστρα­τεία σκοτώθηκαν 2.000 Ιταλοί και 1.600 στρατιώτες της Ερυθραίας. Οι Αιθίοπες θρήνησαν πολλαπλάσιους νεκρούς (760.300) κατά την εισβολή, την κατοχή και τον ανταρτοπόλεμο που διεξήγαγαν, αλλά και από τα εγκληματικά αντίποινα τα οποία υπέστησαν από τις ιταλικές δυνά­μεις. Με βάση τη συνθήκη ειρήνης που υ- πογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών τον Φεβρουάριο του 1947, οι Αιθίοπες ζήτη­σαν πολεμικές αποζημιώσεις ύψους 184.746.023 βρετανικών λιρών. Οι σχέσεις της Ιταλίας με την Αιθιοπία αποκαταστά- θηκαν μόλις το 1952. S3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) George W.Baer: THE COMING OF THE ITALIAN - ETHIOPIAN WAR, Harvard University Press - Cambridge/UK, 1967.(2) A.J. Barker: THE RAPE OF ETHIOPIA, 1936, Ballantines Illustrated History of the Violent Century, USA, 1971.(3) Leonard Mosley: HAILE SELASSIE ■ THE CONQUERING LION, Weidenfeld & Nicolson, London, 1964.(4) Christopher Hibbert: BENITO MUSSOLINI. THE R ISE AND FALL OF "IL DUCE", Longmans Green & Company, London, 1962.(5) Διάφορες διευθύνσεις στο Διαδίκτυο.

17

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣΑΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΑΟΣ

Το φθινόπωρο ίου 1944 ο EpuBpoc Iip a io c είχε ολοκϋηρώοει ιην οπεϋευθέρωοη ίου παιρώου εδάιρους και εισχωρούσε βαθιά οιην κατεχόμενη αναιοΠικη

Ευρώπη, αυγκΠίνονιαι: npoc ίο Ράιχ από noürlsc καιευθύνσειι:. Η επιμονή ίου ΧίτΠερ να

κρατήσει ιην Ουγγαρία, οδήγηοε ία σιρατεύματά ιου οε μια άσκοπη και

δαπανηρή άμυνα σιη Βουδαπέοιη και io u c

προκάΠεσε μεγάλη καταστροφή όιαν τελικά έπεσε αυτή η ιστορική πόλη, που δικαίωε αποκαλείτο το {(μαργαριτάρι ίου Δούναβη». *4 Α

κατάρρευση του Γερμανικού Στρατού στο Ανατολικό Μέ­τωπο άρχισε αναμφίβολα τον Ιούνιο του 1944, όταν η Ομά­δα Στρατιών «Κέντρο» εξολοθρεύτηκε στη Λευκορωσία, δε­χόμενη έναν αιφνιδιασμό σε πρωτοφανή κλίμακα και πέφτο­

ντας θύμα μιας από τις καλύτερα οργανωμένες επιχειρήσεις παραπλάνη- σης που εφάρμοσαν ποτέ οι Σοβιετικοί. Η απώλεια 25 μεραρχιών σε διάστη­μα λίγων εβδομάδων, δημιούργησε τεράστια κενά στη διάταξη των Γερμα­νών και τους υποχρέωσε να υποχωρήσουν σε βάθος προκειμένου να κερδίσουν χρόνο και να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους. Οι Σοβιετικοί εκ- μεταλλεύθηκαν τη νίκη και αξιοποιώντας πλήρως το αριθμητικό τους πλεο­νέκτημα συνέχισαν την απώθηση των στρατευμάτων κατοχής. Αφού εκκα­θάρισαν τη νότια Ουκρανία προέλασαν ορμητικά πρώτα στη Ρουμανία και κατόπιν στην Ουγγαρία.

Οι μάχες υπήρξαν σφοδρές και φονικότατες. Τον Αύγουστο του 1944 η Ρουμανία αναγκάστηκε, υπό την τρομερή πίεση που της ασκούσε ο Ερυ-

Τέσσερις άνδρες της Μεραρχίας των Waffen SS « Wiking» με ένα ημιερπυστριοψόρο όχημα Sd.Kfz 251 σε αποστολή αναγνώρισης στην Ουγγαρία το 1945. Φορούν στολές παραλλαγής και διαθέτουν υπσπολυβόλα ΜΡ40 και ΜΡ44 και ατομικά πιστόλια (πίνακας του Ron Volstadnou δημοσιεύεται με την άδεια της Dragon/Plastimodeliismo - color image is courtesy of Dragon).

18

j υ y \jΙΕΠΗΣI 5

Προμιίνιιμα οϋέθρου για ιο Γ' PflIX

19

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Οι σφοδρές μάχες στη

Βουδαπέστη κατέστρεψαν

μεγάλο μέρος των θαυμάσιων

κτιρίων της, όπως φαίνεται

από αυτή τη φωτογραφία η οποία ελήφ&η από τον λόφο

Γκέλερτ.

Η επιχείρηση κατάληψης της Βουδαπέστης Οκτώβριος 1944 - Ιανουάριος 1945

Κομάρομ

% Εσιεργκομ

Μπίσκε Βουδαπέστη* Σεγκλέντ

Βαλ

Συγκρότημα • Μίσκολτς ΜΚΙ «Πλίεφ» ^ 40η Στ

« R ® 4ΠΣΙ53η Στ Ντεμπρασεν ’ ,

1 7η ΣτΦ

Ζεκεσφεχέρβαρ ·

Λίμνη Μπάλατον ;

•Καποσβάρ

] 6η ΤΘΣτΦ

Κεσκεμά · ΡΟΥΜΑΝΙΑ

46η Στ ^ό -'.•Ζέγκενι'

• i. Σουμπόιιισα

C * Γραμμή μετώπουστις 28 Οκτωβρίου 1944

ί ~ " ; Γραμμή μετώπου στα τέλη Δεκεμβρίου 1944 Σοβιετική προέλαση

Η - — Σύνορα του 1941

Οι Σοβιετικοί λίγο έλειψε να καταλάβουν τη Βουδαπέστη με έφοδο τον Οκτώβριο του 1944, καθώς προήλαυναν ακάθεκτοι έπειτα από τις νίκες τους στη Ρουμανία και στη Γιουγκοσλαβία. Το 2ο Ουκρανικό Μέτωπο, όμως, απωθήθηκε κατά την πρώτη του προσπάθεια επειδή είχε εξαντληθεί από τις απώλειες και την έλλειψη εφοδίων κι έτσι περίμενε τη βοήθεια του 3ου Ουκρανικού Μετώπου το οποίο εκινείτο από τα νοτιοδυτικά.

Στ: Στρατιά ΤΘΣτΦ: ΤεθωρακισμένηΣτΦ: Στρατιά Φρουράς Στρατιά ΦρουράςΤΘΣτ Τεθωρακισμένη Στρατιά ΜΚΙ: Μηχανοκίνητο Ιππικό

θρός Στρατός, να αλλάξει στρατόπεδο και να ταχθεί στο πλευρό των Συμμάχων, κηρύσσοντας τον πόλεμο στον Αξονα. Στα εδάφη της σημειώθηκε μια ακόμη πανωλεθρία για τα γερμανικά όπλα, όταν μέσα σε δύο εβδομάδες συνετρίβη στη Βεσσαραβία η Ομάδα Στρατιών «Νότια Ουκρανία». Για μια στιγμή φάνηκε πως τίποτα δεν θα μπορούσε να ανακόψει την πορεία του σοβιετικού οδοστρωτήρα, ο οποίος προχωρούσε ορμητικά μέσα από την Τρανσυλβανία. Ωστόσο στα μέσα Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί, σε συνεργασία με τον Ουγγρικό Στρατό (Honved), κατόρθωσαν με μεγάλες προσπάθειες να συγκροτήσουν μία δύναμη τεθωρα­κισμένων και να σταματήσουν τον εχθρό κοντά στο Ντεμπρετσέν της ανατολικής Ουγγαρίας. Ο όγκος των σοβιετικών δυνάμεων, σε συνδυασμό με τη χρό­νια έλλειψη των Γερμανών σε πεζικό (κάτι που δεν τους επέτρεπε να διατηρούν το έδαφος το οποίο κα- τελάμβαναν με αντεπιθέσεις), σήμαινε πως οποιαδή- ποτε άμυνα που θα επιχειρούσε να οργανωθεί στις ο­μαλές πεδιάδες ανατολικά του ποταμού Τίσα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Επιπλέον ένα ολόκληρο σοβιετικό Μέτωπο (το 3ο Ουκρανικό, του στρατάρχη Φεντόρ Ιβάνοβιτς Τολμπούχιν) εμφανίστηκε σύντομα

20

να φθάνει από τον Νότο μέσω ενός δρεπανοειδούς ελιγμού μέσα από τη Γιουγκοσλαβία, όπου βοήθησε τους παρτιζάνους του Τίτο να απελευθερώσουν το Βελιγράδι.

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ ΣΤΟ «ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ ΤΟΥ ΔΟΥΝΑΒΗ»

Ευτυχώς για τους Γερμανούς και τους Ούγγρους, η σοβιετική επίθεση φάνηκε να χάνει την ορμή της στα τέλη Οκτωβρίου 1944, καθώς πλησίαζε στη Βου­δαπέστη, όταν οι υπερβολικά απλωμένες γραμμές συγκοινωνιών μείωσαν την ισχύ του Ερυθρού Στρα­τού και τον υποχρέωσαν σε μια επιχειρησιακή παύση για να ανασυγκροτηθεί. Με τον ποταμό Δούναβη να τη χωρίζει στα δύο, η ιστορική πρωτεύουσα της Ουγ­γαρίας βρίσκεται σε μια άκρως στρατηγική θέση και αποτελούσε από τους μεσαιωνικούς χρόνους σπου­δαίο εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο προς την Ανατολή. Η λοφώδης Βούδα, στη δυτική όχθη του Δούναβη, αποτελεί σημαντικό έδαφος από στρατιωτική άποψη, ειδικά για την αντιμετώπιση ε­νός επιτιθέμενου που φθάνει από τα ανατολικά. Εκεί δεσπόζει ο Λόφος του Κάστρου, όπου βρίσκεται το εντυπωσιακό βασιλικό ανάκτορο. Η Βούδα αποτελεί τον φυσικό προμαχώνα της πόλης. Αντίθετα η πυ- κνοκατοικημένη Πέστη, στην πεδινή ανατολική ό­χθη του ποταμού, υπήρξε επί αιώνες εκτεθειμένη στις διαθέσεις αναρίθμητων εισβολέων, όπως οι Μογγόλοι, οι Οθωμανοί, οι Ρώσοι και οι Ρουμάνοι.

Το «μαργαριτάρι του Δούναβη», όπως αποκαλεί- το η πανέμορφη Βουδαπέστη, περιλαμβάνει τρία κέ­ντρα: την Πέστη στην αριστερή όχθη, τη Βούδα στη δεξιά και την Οβουδα (παλαιά Βούδα) πάνω σε έναν λόφο. Η πόλη βρίσκεται στο σταυροδρόμι μιας φυσι­κής οδού η οποία αρχίζει από την Αδριατική και φθά­νει μέχρι τον Δούναβη. Η ουγγρική πρωτεύουσα συ- γκροτήθηκε στα σημερινά όριά της από το 1873, με τη συνένωση της Βούδας και της Πέστης, οπότε α­πέκτησε και τη νέα σύνθετη ονομασία της. Η ιστορία της χάνεται στο βάθος του χρόνου, αφού η τοποθε­σία αυτή ήταν κατοικημένη από την εποχή των Κελ­τών. Οι Ρωμαίοι αναγνώρισαν τη σπουδαιότητα της γεωγραφικής της θέσης και ίδρυσαν εκεί μια αποι­κία, η οποία ήκμασε κατά τους επόμενους αιώνες. Το 1241 η Πέστη καταστράφηκε από τους Μογγόλους αλλά κατά τον 15ο αιώνα, όταν η πόλη έγινε αυτο- κρατορική έδρα, γνώρισε πάλι περίοδο μεγάλης ευη­μερίας. Μετά τη μάχη του Μόχατς (1526) την κατέ­λαβαν οι Τούρκοι, η οποίοι την κράτησαν μέχρι το 1686, οπότε επέστρεψε στην κυριαρχία των Αψβούρ- γων. Τότε άρχισε η περίοδος της μεγάλης ακμής της. όταν η αυτοκράτειρα Μαρία θηρεσία έκτισε εκεί το περίφημο βασιλικό ανάκτορο. Το 1867 η Πέστη ανα- κηρύχθηκε πρωτεύουσα του ουγγρικού βασιλείου κι έτσι η δίδυμη πόλη έγινε ένα από τα μεγάλα ευρω­παϊκά αστικά κέντρα.

Για τον Αδόλφο Χίτλερ η κατοχή της Βουδαπέ­στης ήταν θέμα ζωτικής σημασίας. Ηταν η πρωτεύ­ουσα του τελευταίου συμμάχου που του είχε απο- μείνει στην Ευρώπη, αλλά και η δίοδος για την Αυ­στρία και τη νότια Βαυαρία. Ο Χίτλερ εξήγησε στον στρατηγό Χάιντς Γκουντέριαν, αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, πως η Βουδαπέστη ήταν το προπύργιο της Βιέννης, όπως την εποχή των μογγο­λικών εισβολών. Επιπλέον η ευρύτερη περιοχή είχε μεγάλη οικονομική σημασία, αφού στη νοτιοδυτική

Ουγγαρία βρίσκονταν οι τελευταίες πετρελαιοπηγές που είχε υπό τον έλεγχό του το Γ' Ράιχ. Ο Γερμανός η­γέτης πίστευε πως μία ισχυρή αντεπίθεση στο ουγ­γρικό μέτωπο, σε συνδυασμό με την τήρηση αρρα­γούς άμυνας στην Πολωνία, θα μπορούσε να κρατή­σει τους Σοβιετικούς εκτός ισορροπίας και να τους ε­μποδίσει να συγκεντρώσουν τις αναγκαίες δυνάμεις για μια προέλαση προς το Βερολίνο. Τον απασχολού­σε επίσης έντονα το πρόβλημα της διατήρησης της Ουγγαρίας στον πόλεμο, καθώς με κάθε μέρα που περνούσε γινόταν όλο και πιο σαφές πως η χώρα αυ­τή αναζητούσε ευκαιρία για να εγκαταλείψει τη συμ- μαχία με τη Γερμανία. Ο Χίτλερ φοβόταν και περίμε- νε αυτό το ενδεχόμενο επί αρκετές εβδομάδες. Στα μέσα Οκτωβρίου η ουγγρική κυβέρνηση, υπό τον ναύαρχο Χόρτυ, έδειξε σαφή σημάδια προσχώρησης στους Συμμάχους και ο Χίτλερ έδωσε εντολή να ε- κτελεστεί μια καταδρομική επιχείρηση του λοχαγού των SS Οττο Σκορτσένι, με στόχο την απαγωγή του γιού του Χόρτυ. Τα εγχείρημα αυτό έγινε οτις 15 του μήνα και πέτυχε, καθιστώντας τον ναύαρχο όμηρο των γερμανικών διαθέσεων.

Ο Στάλιν αντιλαμβανόταν επίσης την πρωτεύου­σα της Ουγγαρίας ως ένα πολύτιμο πολιτικό έπαθλο. Η συμμαχική διάσκεψη της Γιάλτας απείχε χρονικά μόλις τρεις μήνες και η ταχεία κατάληψη της Βουδα­πέστης και της Βιέννης από τα σοβιετικά στρατεύμα­τα θα αποτελούσε πρώτης τάξης στρατηγικό πλεονέ­κτημα για την ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέ­σης της ΕΣΣΔ μετά τη λήξη του πολέμου. Υπό αυτό το πρίσμα ο ηγέτης του Κρεμλίνου διέταξε τον στρα­τάρχη Ροντιόν Μαλινόφσκυ, διοικητή του 2ου Ουκρα­νικού Μετώπου, του οποίου οι δυνάμεις κατείχαν ένα ευρύ τόξο από τη νοτιοανατολική Σλοβακία μέχρι την κεντρική και τη βόρεια Ουγγαρία, να καταλάβει τη Βουδαπέστη «το ταχύτερο δυνατό - σε λίγες ημέρες αν είναι εφικτό».

Ο Μαλινόφσκυ ζήτησε μία μικρή ανάπαυλα πέντε ημερών για να ανασυγκροτήσει τις καταπονημένες στρατιές του, οι οποίες προέλαυναν ασταμάτητα από τον Ιούλιο και είχαν διασχίσει μαχόμενες τη Ρουμα­νία, την Τρανσυλβανία και τη νότια Ουγγαρία. Το λο­γικό αυτό αίτημα απορρίφθηκε από τον Στάλιν, ο ο­ποίος απάντησε στον στρατάρχη με απότομο τρόπο: «Σε διατάζω κατηγορηματικά να αρχίσεις την επίθε­ση στη Βουδαπέστη αύριο». Ετσι ο Μαλινόφσκυ κινή- θηκε πάλι επιθετικά την 1η Νοεμβρίου από το Κεσκε- μέτ της κεντρικής Ουγγαρίας, με αρκετές από τις στρατιές του να μην έχουν αναπληρώσει ακόμη τα κενά τους, να μην έχουν ολοκληρώσει τις επισκευές των οχημάτων τους και να τους λείπουν τα εφόδια. Επειτα από μία εβδομάδα σκληρών μαχών τα στρα­τεύματα του 2ου Ουκρανικού Μετώπου κατόρθωσαν να προελάσουν άλλα 110 km, φθάνοντας μέχρι τα α­νατολικά προάστια της Βουδαπέστης. Ο αντιστράτη­γος Μαξιμίλιαν Φρέτερ-Πίκο, που διοικούσε τη γερ­μανική 6η Στρατιά, έθεσε υπό τις διαταγές του όλα τα υπολείμματα της ουγγρικής 3ης Στρατιάς τα ο­ποία υποχώρησαν από τον ποταμό Τίσα και απαγκι­στρώθηκε για να λάβει θέσεις στην περιοχή ανάμεσα στη Βούδα και στη λίμνη Μπάλατον (τη μεγαλύτερη λίμνη της κεντρικής Ευρώπης, με έκταση 673 τετρα­γωνικών χιλιομέτρων αλλά μέγιστο βάθος μόλις 11 μέτρων).

Η μαζική και μη αναμενόμενη άφιξη των λασπω­μένων Τ-34 κοντά στις πόλεις Βεκσές και Σοροκσάρ, σε απόσταση μόλις 22 km από την ουγγρική πρωτεύ­

ουσα, προκάλεσε ένα κύμα πανικού στον άμαχο πληθυσμό αλλά και στη φρουρά που είχε επιφορτισθεί με την υπεράσπισή της. Η σοβιετική επίθεση, όμως, δεν είχε την ορμή που χρειαζόταν για να φέρει σε πέρας την αποστολή της και εξασθένησε μόλις έφθασε σε απόσταση αναπνοής από τον στόχο της. Αν και η σοβιετική 7η Στρα­τιά Φρουράς βρέθηκε στον Δούναβη βό­ρεια και νότια της Βουδαπέστης, απέτυχε να την καταλάβει, επειδή τα εξασθενημένα Σώματά της (το 2ο και το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς) προσέκρουσαν στις δυνά­μεις που συγκέντρωσαν βιαστικά εκεί οι Γερ­μανοί μεταφέροντάς τις σχεδόν από κάθε τομέα του Ανατολικού Μετώπου.

Η Βουδαπέστη εκείνη την εποχή είχε πλη­θυσμό που υπερέβαινε το 1.000.000. Ενα μέ­ρος του είχε φροντίσει να αναζητήσει καταφύ­γιο σε άλλες επαρχίες στα δυτικά, όμως η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων επέλεξε να παραμείνει στις εστίες της και να αγνοήσει τον πόλεμο. Ηλπιζαν ίσως πως στη χειρότερη περίπτωση οι Σοβιετικοί θα κατελάμβαναν γρήγορα τη Βουδαπέστη και θα συνέ­χιζαν τον δρόμο τους. Ηταν προτιμότερο και ασφα­λέστερο να ζει κάποιος σε μια μεγαλούπολη όπου ο κατακτητής θα φρόντιζε να επιβάλει την τάξη και να εφοδιάσει τον πληθυσμό με τρόφιμα, από ότι να φύ­γει και να αναζητήσει μια αβέβαιη τύχη στην ύπαι­θρο.

Ο Μαλινόφσκυ σχεδίαζε να εκτοξεύσει νέα επίθε­ση στις 11 Νοεμβρίου. Για τον σκοπό αυτό συγκέ­ντρωσε στην περιοχή του Σεγκλέντ το 6ο Μηχανοκί­νητο Σώμα Φρουράς, το 23ο Τεθωρακισμένο (ΤΘ) Σώ­μα και το Συγκρότημα Μηχανοκίνητου Ιππικού «Πλίεφ» (4ο Σώμα Φρουράς, 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς και 6ο Σώμα Ιππικού). Η προέλαση δεν εξε­λίχθηκε με την ταχύτητα που επιθυμούσαν οι Σοβιε­τικοί, καθώς διάφορα γερμανικά συγκροτήματα μά­χης, που προέρχονταν από την 1η, τη 13η, την 23η και την 24η Μεραρχία Πάντσερ, συνεπικουρούμενα απότα θηριώδη άρματα ___Koemigstiger της 503 Λ Γ ΐ και της 509 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων, προέβαλαν σημαντικά εμπόδια στον δρόμο της και την έφθειραν αισθητά.

Επειτα από τον αρ­χικό πανικό, ακολού­θησε μια περίοδος πα­ράξενης γαλήνης. Η ζωή στη Βουδαπέστη επέστρεψε στους κα­νονικούς της ρυθ­μούς. Τα καταστήματα άνοιξαν πάλι, οι κάτοι­κοι προετοιμάζονταν να γιορτάσουν τα Χρι­στούγεννα και οι κινη­ματογράφοι γέμιζαν ασφυκτικά. Ο Γερμανός πολεμι­κός ανταποκριτής Βέρνερ Χάνεμαν σημείωνε εντυ­πωσιασμένος: «Η Βουδαπέστη είναι μοναδική περί­πτωση ανάμεσα σε όλες τις πόλεις του μετώπου! ... Μπροστά στα φημισμένα ξενοδοχεία αποσπάσματα εργατών ετοιμάζουν οδοφράγματα, αλλά νωρίς το α­

Ο στρατάρχης Ιβάν Τολμπούχιν

διοικούσε το 3ο Ουκρανικό Μέτωπο

και συνέβαλε αποφασιστικά τόσο στην κύκλωση της

Βουδαπέστης, όσο και στην απόκρουση

των γερμανικών αντεπιθέσεων.

Οι Γερμανοί διέθεταν πανσπερμία μονάδων στη Βουδαπέστη, λόγω του ότι είχαν αναλάβει τον στρατιωτικό έλεγχο της Ουγγαρίας έπειτα από το

πραξικόπημα κατά του ναυάρχου Χόρτυ. Στη φωτογραφία μοτοσικλετιστές της Luftwaffe φωτογραφίζονται σε έναν δρόμο της πόλης πριν από την πολιορκία.

<α _

αfee

21

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

22

ΝοσοκομείοΓιάνος

Πλατεία Ζένο ΒΟΥΔΑ ΠΕΣΤΗ

Βέρμεισο

Εβραϊκό γκέϋο

Κοιμητήριο ,ι Φαβκασρέ 1Αόφοζ'·ιουΑει< Λόφ ος Γκέλερτ

επιχείρηση, ζούσαν σαν τρωγλοδύτες, κρυμμένοι και κυνηγημένοι από τις αρχές.

Η ΚΥΚΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣΣτο μεταξύ ο Χίτλερ αντικατέστησε τον Φρίσνερ

με τον στρατηγό Οττο Βέλερ στη διοίκηση της δεινά δοκιμαζόμενης Ομάδας Στρατιών «Νότος» και απάλ­λαξε τον Φρέτερ-Πίκο από τα καθήκοντά του, ορίζο­ντας τον αντιστράτηγο Χέρμαν Μπαλκ διοικητή ενός συγκροτήματος που περιελάμβανε τη γερμανική 6η Στρατιά και την ουγγρική 2η Στρατιά. Επειτα από μία μικρή ανάπαυλα και Θοηθούμενοι από μια έξοχα σχε­διασμένη επιχείρηση παραπλάνησης η οποία περιε- λάμβανε εικονικές εκπομπές ασυρμάτου και αλλαγ­μένα εμβλήματα μονάδων και σχηματισμών, οι Σο­βιετικοί επανέλαβαν στις 19 Δεκεμβρίου την προ- σπάθειά τους να εισέλθουν στην πόλη, εκτοξεύο­ντας μία επίθεση με δύο αιχμές εναντίον της βιαστι­κά οργανωμένης αμυντικής γραμμής «Magarethe».

Η γραμμή αυτή εκτεινόταν σε υπερβολικά μεγά­λο μήκος, από τη λίμνη Μπάλατον στο προγεφύρωμα της Πέστης και κατόπιν βόρεια, κατά μήκος του Δού­ναβη, ως τη Σλοβακία. Το 2ο Ουκρανικό Μέτωπο διέ­θετε εκείνη την εποχή 625.000 άνδρες και γυναίκες (στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβανόταν κι ένα ρου­μανικό σώμα στρατού), 750 άρματα και 1.100 αερο­σκάφη και αρχικά κτύπησε προς τα δυτικά, βορείως της καμπής του Δούναβη. Την ίδια ώρα το 3ο Ουκρα­νικό Μέτωπο, με 450.000 άνδρες και γυναίκες, εξόρ- μησε από ένα προγεφύρωμα που διατηρούσε επί του Δούναβη με την 57η Στρατιά και την 4η Στρατιά Φρουράς, δηλαδή δυνάμεις διπλάσιες από εκείνες τις οποίες ανέμεναν οι Γερμανοί. Εννέα σοβιετικές μεραρχίες πεζικού, υποστηριζόμενες από δύο ευκί­νητα σώματα, διέσπασαν με χαρακτηριστική ευκολία τη λεπτή αμυντική διάταξη των Γερμανών και στις 4 Δεκεμβρίου είχαν καταφέρει ήδη να εισχωρήσουν βαθιά στα μετόπισθέν της, στον άξονα Πεκς - Καπο- σβάρ - λίμνη Μπάλατον.

Ακολούθησε μία ολιγοήμερη ανάπαυλα, κατά την οποία ο Μαλινόφσκυ προώθησε στο μέτωπο την κύ­ρια δύναμη κρούσης του: την 6η ΤΘ Στρατιά Φρου­ράς του στρατηγού Κραβτσένκο, η οποία διέθετε το 5ο ΤΘ Σώμα Φρουράς και το 9ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς, μαζί με πλήθος μικρότερων μονάδων υπο­στήριξης. Ο σχηματισμός αυτός κτύπησε στις 5 Δε­κεμβρίου από κοινού με το Συγκρότημα «Πλίεφ» (ένα σύνολο άνω των 500 αρμάτων) και τρεις ημέρες αργότερα έφθασε σε απόσταση βολής από την πόλη Εστεργκομ. Με παρόμοια ορμή κέρδιζε έδαφος και η νότια δύναμη κατά της Βουδαπέστης, αφού η 46η

Στρατιά και η 4η Στρατιά Φρουράς κατέλαβαν το Βαλ στις 21 του μήνα και τη στρατηγικής σημα­σίας πόλη Ζεκεσφεχέρβαρ στις 23. Ο ελιγμός αυ­τός εξασφάλισε την κάλυψη του αριστερού πλευρού του Τολμπούχιν, καθώς οι τεθωρακι­σμένες προφυλακές του (18ο ΤΘ Σώμα) έστρε­φαν προς Βορρά για να κυκλώσουν τη Βουδαπέ­στη. Στις 24 Δεκεμβρίου κατάφεραν να κόψουν, στην τοποθεσία Μπίσκε, τον αυτοκινητόδρομο που συνέδεε τη Βουδαπέστη με τη Βιέννη και συνέχισαν να κινούνται προς Βορρά.

Τα Χριστούγεννα του 1944 τα τραμ σταμάτη­σαν να κινούνται στη Βουδαπέστη και αμέσως κυκλοφόρησε η φήμη πως οι Σοβιετικοί βρίσκο­νταν στον σταθμό Μπουνταγκιόνγκιε. Ουγγρι-

Ενα από τα εγγενή προβλήματα της γερμανο- ουγγρικής φρουράς της Βουδαπέστης προερχόταν από την ίδια τη γεωγραφία, καθώς ο ποταμός Δούναβης χωρίζει την πόλη στα δύο. Πολύ γρήγορα οι πολιορκημένοι υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν από την πεδινή Πέστη και να οχυρωθούν στους λόφους της Βούδα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ 1944

’ Σιδηρόδρομοι • · Υπόγειοι σιδηρ/ροι

Δόση

πόγευμα οι κάτοικοι τριγυρνούν στα καφέ και αργό­τερα στα μπαρ για ένα καλό ποτό - κι όλα αυτά ενώ σοβιετικά αεροσκάφη ρίχνουν βόμβες και φωτοβολί­δες και το σοβιετικά πυροβολικό κερνά τις δικές του οβίδες».

Ενα άλλο γεγονός που καθιστούσε τη Βουδαπέ­στη αρκετά διαφορετική από τις υπόλοιπες πόλεις οι οποίες είχαν περιέλθει στους Γερμανούς, ήταν ότι ε­κεί εξακολουθούσε να υπάρχει μία πολυάριθμη ε­βραϊκή κοινότητα. Η πολιτική των Ούγγρων έναντι των Εβραίων ήταν πολύ πιο ήπια από ότι σε άλλες χώ­ρες του Αξονα κι έτσι, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τη χώρα τον Μάρτιο του 1944, υπήρχε ακόμη μεγάλος α­ριθμός Εβραίων ο οποίος ζούσε υπό ανεκτές συνθή­κες. Ολα αυτά θα άλλαζαν άρδην. Στις αρχές Δεκεμ­βρίου οι μισοί από τους 140.000 Εβραίους της πόλης συγκεντρώθηκαν από την ουγγρική στρατιωτική α­στυνομία υπό την επίβλεψη της Gestapo και οδηγή- θηκαν σε ένα ειδικά διαμορφωμένο γκέτο στην κε­ντρική Πέστη. Οσοι ξέφυγαν από αυτή τη σαρωτική

Η γέφυρα της Ελισάβετ

κατεστραμμένη. Το γερμανικό Μηχανικό την

ανατίναξε στις 17 Φεβρουάριου,

ότανολοκληρώθηκε

η απαγκίστρωση από την Πέστη.

ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΓΚΙΛΕΟ Χέρμπερτ Οττο Γκίλε γεννήθηκε στο Γκαντερσχάιμ στις 8

Μαρτίου 1897. Ετσι ήταν κατάλληλος για επιστράτευση κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε υπηρέτησε στο πυροβολικό του Γερμα­νικού Αυτοκρατορικού Στρατού κερδίζοντας τους Σιδηρούς Σταυ­ρούς Α' και Β' Τάξης για ανδραγαθία. Η περίοδος της ειρήνης που ακολούθησε, αποδείχθηκε δυσκολότερη για την επιβίωση του νεα­ρού Γκίλε. Ετσι το 1934 κατατάχθηκε στα SS. Ανέβη­κε αργά και με σκληρή εργασία τα σκαλιά της ιεραρ­χίας, από διοίκηση διμοιρίας σε διοίκηση λόχου και κατόπιν τάγματος στο Σύνταγμα SS «Germania». Την άνοιξη του 1939 ήταν ήδη αντισυνταγματάρχης των SS και βοήθησε στη σύσταση του πρώτου συντάγ­ματος πυροβολικού γι’ αυτά τα στρατεύματα. Μάλι­στα ορίστηκε διοικητής της μίας από τις μοίρες του.Υπό αυτή την ιδιότητα συμμετείχε στις εκστρατείες στην Πολωνία και στη Γαλλία.

Το άστρο του Γκίλε άρχισε να ακτινοβολεί μετά τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ. Τότε ανέλαβε δι­οικητής του συντάγματος πυροβολικού της πολυε­θνικής 5ης Μεραρχίας SS «Wiking», του οποίου ηγή- θηκε υποδειγματικά σε αμέτρητες σκληρές μάχες στον νότιο τομέα του Ανατολικού Μετώπου. Κατά τη θερινή εκστρατεία του 1942 το σύνταγμά του έφθα- σε μέχρι τον ποταμό Τερέκ του Καυκάσου. Τον Οκτώβριο εκείνου του έτους ο Γκίλε παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Οι ανώτεροι του αναγνώριζαν πλέον τα ηγετι­κά του προσόντα. Τον Μάρτιο του 1943 ανέλαβε τη διοίκηση της «Wiking», η οποία είχε αναβαθμιστεί σε μεραρχία γρεναδιέρων πά- ντσερ. Στα στιβαρά χέρια του Γκίλε ο συγκεκριμένος σχηματισμός αποδείχθηκε ορμητικός στην επίθεση και ακλόνητος στην άμυνα. Τον Οκτώβριο του 1943 η «Wiking» έγινε η πρώτη μη αμιγώς γερμα­νική μεραρχία των Waffen SS που αναβαθμίστηκε σε μεραρχία πά-

ντσερ. Την 1η Νοεμβρίου 1943 ο Γκίλε τιμήθηκε με τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών.

Η σκληρότερη δοκιμασία για τον Γκίλε ήλθε τον Ιανουάριο του 1944, όταν η «Wiking» ήταν ανάμεσα στις έξι γερμανικές μεραρχίες που κυκλώθηκαν από τους Σοβιετικούς στον θύλακα του Τσερκάσι. Ο θύλακας συμπιέστηκε τόσο πολύ ώστε δεν κάλυπτε περισσότερα

από 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και ο Χίτλερ έδωσε την άδεια στις κυκλωμένες δυνάμεις να επιχειρή­σουν έξοδο. Η «Wiking» ηγήθηκε της προσπάθειας, κατορθώνοντας να σώσει 34.000 από τους 55.000 κυ­κλωμένους στρατιώτες- κατόρθωμα για το οποίο ο Γκίλε έλαβε τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών.

Την άνοιξη του 1944 ο Γκίλε ανέλαβε τη σχεδόν ανέφικτη αποστολή να υπερασπιστεί την ουκρανική πόλη Κόβελ απέναντι σε τέσσερις σοβιετικές στρα­τιές. Σημείωσε τέτοια επιτυχία ώστε τιμήθηκε από τον ευγνώμονα Χίτλερ με τα Διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών, στις 19 Απριλίου 1944. Αμέσως μετά α­νέλαβε καθήκοντα διοικητή του νεοσύστατου IV Σώ­ματος Πάντσερ SS, στο οποίο υπήχθησαν η 3η και η 5η Μεραρχία Πάντσερ SS («Totenkopf» και «Wiking»). Αφού διεξήγαγε σφοδρές μάχες επιβράδυνσης των Σοβιετικών στην περιοχή της Βαρσοβίας, προήχθη στις 9 Νοεμβρίου 1944 σε αντιστράτηγο και στάλθη­

κε στην Ουγγαρία για να άρει την πολιορκία της Βουδαπέστης. Επειτα από τις σφοδρότατες μάχες εκεί και στην Αυστρία, συνελή- φθη από τους Αμερικανούς τον Μάιο του 1945. Μετά τον πόλεμο ο Γκίλε έζησε μακριά από τη δημοσιότητα, υπό συνθήκες μεγάλης α­νέχειας, αλλά φρόντιζε να διατηρεί πάντα επαφή με παλαιούς συ­μπολεμιστές του. Απεβίωσε από καρδιακή προσβολή στις 26 Δε­κεμβρίου 1966.

κά αποσπάσματα που έσπευσαν να εξακριβώσουν τον λόγο της διακοπής της κίνησης, δέχθηκαν πυρά ελαφρών όπλων στην περιοχή του νοσοκομείου Γιά- νος. Τότε έγινε σαφές πως ο εχθρός είχε κατορθώσει με κάποιον τρόπο να διεισδύσει στην πόλη από την "πίσω πόρτα" και να βρεθεί σε απόσταση μόλις τριών χιλιομέτρων από το βασιλικό ανάκτορο. Ηδη τις πρώ­τες πρωινές ώρες σοβιετικά μηχανοκίνητα αναγνωρι­στικά αποσπάσματα προωθούντο αθόρυβα προς τη Βούδα και οι βετεράνοι της 8ης Μεραρχίας Ιππικού των SS «Florian Geyer», που βρίσκονταν στο Βεκσές, έλαβαν εντολή να διακόψουν τη χριστουγεννιάτικη γιορτή τους και να σπεύσουν στα δυτικά προάστια.

Η επαφή των αντιπάλων είχε αρχικά τη μορφή α­ψιμαχιών, καθώς και οι δύο πλευρές ενέπλεκαν τμη­ματικά τις δυνάμεις τους στον αγώνα. Σύντομα οι συ­μπλοκές γενικεύτηκαν από σπίτι σε σπίτι, από λόφο σε λόφο και από δρόμο σε δρόμο, με τους Γερμανούς και τους Σοβιετικούς να προσπαθούν να εξασφαλί­σουν όσο το δυνατόν πλεονεκτικότερες τακτικές θέ­σεις. Μη διαθέτοντας αρκετές δυνάμεις για να εκμε- ταλλευθούν την τολμηρή τους διείσδυση, οι Σοβιετι­κοί σύντομα καθηλώθηκαν. Ωστόσο πρόλαβαν να θέ­σουν υπό τον έλεγχό τους δεσπόζουσες θέσεις στον λόφο της Σουαβίας και στο νοσοκομείο Γιάνος. Από τη δική τους πλευρά οι γερμανο-ουγγρικές δυνάμεις μόλις που απέφυγαν την απώλεια ολόκληρης της το­ποθεσίας της Βούδα, πράγμα που θα μπορούσε να α- ποβεί μοιραίο για τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Αξονα οι οποίες μάχονταν ακόμη ανατολικά του Δού­ναβη, στην Πέστη. Το μεσημέρι της 26ης Δεκεμβρίου τα προωθημένα αποσπάσματα του σοβιετικού 18ου

ΤΘ Σώματος, που αποτελούσαν τις προφυλακές της 46ης Στρατιάς, ολοκλήρωσαν αυτή τη λαμπρή διπλή υπερκέραση κατορθώνοντας να συναντηθούν με τις δυνάμεις του Μαλινόφσκυ στην πόλη Εστεργκομ, στην καμπή του Δούναβη, όπου κυρίευσαν μία απο­θήκη ανεφοδιασμού με 300.000 μερίδες τροφίμων και 450 t πυρομαχικών. Η Βουδαπέστη είχε εγκλωβι­στεί πλέον μεταξύ δύο ισχυρών σοβιετικών Μετώπων και άρχιζε η τελευταία πράξη του δράματος.

Μέσα στην πόλη είχε παγιδευτεί το IX Ορεινό Σώ­μα των SS, υπό τον αντιστράτηγο Καρλ φον Πφέφερ- Βίλντενμπρουχ, έναν πρώην αξιωματικό της αστυνο­μίας που είχε σταλεί στην πρωτεύουσα της Ουγγα­ρίας τον Σεπτέμβριο του 1944. Η φρουρά της πόλης αποτελείτο από 70.000 Γερμανούς και Ούγγρους στρατιώτες, των οποίων η ποιότητα ήταν από άριστη ως κάτω του μετρίου. Πυρήνας της ήταν η Μεραρχία Πάντσερ «Feldherrnhalle», η αποδυναμωμένη 13η Με­ραρχία Πάντσερ, η 8η Μεραρχία Ιππικού των SS «Florian Geyer», η πρόσφατα συγκροτηθείσα 22η Με­ραρχία Ιππικού των SS «Maria Theresa» και στοιχεία της 4ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Polizei» και της 271 Μεραρχίας Λαϊκών Γρεναδιέρων. Υπήρχαν ακόμη αξιόλογες ουγγρικές δυνάμεις, όπως η 10η Μεραρχία Πεζικού, τμήματα της 1ης Μεραρ­χίας Αρμάτων, κάποιες μονάδες τεθωρακισμένων ου­σάρων και ένα επίλεκτο τάγμα πυροβόλων εφόδου με μερικά ελαφρά Turan αλλά και τα βαρύτερα Zrinyi, τα οποία είχαν χαμηλή σιλουέτα και πυροβόλο των 105 mm. Μικρότερης μαχητικής αξίας και αξιοπιστίας ήταν η πρόσφατα στρατολογημένη 12η Μεραρχία Πεζικού με 6.000 άνδρες. Οι Ούγγροι παρέτασσαν ε-

23

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Στ: Στρατιά ΜΚΣΦ: ΜηχανοκίνητοΣτΦ: Στρατιά Φρουρός Σώμα ΦρουράςΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουράς ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάντσερ

ΣΙΦ: Σώμα Ιππικού Φρουράς ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΤΞΙ: Ταξιαρχία Ιππικού

ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΣΦ: Σώμα Φρουράς

ΟΣ: Ορεινό Σώμα ΣΙ: Σώμα Ιππικού

Σοβιετικοί στρατιώτες προωθούνται με προσεκτικά βήματα προς το κέντρο της Βουδαπέστης, κατά τη διάρκεια των οδομαχιών.

πίσης μεγάλο αριθμό μικρότερων παραστρατιωτικών μονάδων, όπως εκείνες των φασιστών, το 1ο και το 2ο Τάγμα Εφόδου του Πολυτεχνείου, επανδρωμένα με αντι-μπολσε6ίκους φοιτητές, το σκληροτράχηλο

τάγμα «Vannay», αρκε­τές αστυνομικές δυνά­μεις και μία ισχυρή α­ντιαεροπορική άμυνα με 144 πυροβόλα κάθε διαμετρήματος.

Αρκετά άρματα, αυ­τοκινούμενα οβιδοβό­λα και πυροβόλα εφό­δου παρείχαν στην πο- λιορκημένη φρουρά ι­κανοποιητική ισχύ πυ-ρος και επαρκεια σε τεθωρακισμένα, του­

λάχιστον όσο υπήρχαν ακό­μη καύσιμα για να κινηθούν. Ο αρχηγός του επιτελεί­ου του IX Ορεινού Σώματος των SS, ο ικανός συνταγ­ματάρχης Ούσα φον Λίντεναου, έγραψε αργότερα: «Ο αριθμός και η σύνθεση των στρατευμάτων που

2 Ι Ι ΜΠ

Κομάρομ ΜΠ

:ϊ,3η ΜΠα SS

Totenkopf»| Ομάδα ιχχχχχΐ IÜ L

Στρατιών f > < 1 LSI «Μπαλκ» ιν ΣΠα SS

LVII ΣΠα I

4η Τ Ξ Ι1

Ιο ΣΙ

23η ΜΠα

Ιη ΜΠα

i i i n 1 6η ΤΘΣτΦ

i f Μ ” χ χ χ χ

153 25ο ΣΦ E E 3 7η ΣτΦ

f• m 2 Ο

• Βακ

Ζάμπεκ

68ο ΣΣ Γ _ . . 5ο ΣΙΦ

Μπίσκε 46η Στ Q [ S 3Βουδαπέστη IX ΟΣ SS «Συγκρότημα

χχχχ7οΜΚΣΦ 4ηΣτΦ

VΛίμνη Μπάλατον

f ^ Ι35ΣΣ m LΖεκεσφεχέρβαρ

ΙοΜΚΣΦ

Ντουναπεντέλε

[§ < 3 3 Ιο Σ Σ

Επιχείρηση « K o n ra d »I - 6 Ια νου α ρ ίο υ 1945

ΓΡΑΜΜΗ ΜΕΤΩΠΟΥΓερμανική Σοβιετική

6 Ιανουαρίου

Γερμανικός Στρατός ί 1Waffen SS § &

Ουγγρικός Στρατός [Ερυθρός Στρατός [ . ]

χλμ.10 20 30 40 so

είχαμε στη διάθεσή μας αποδείχθηκαν από την αρχή ακατάλληλα για την άμυνα μιας μεγάλης πόλης όπως η Βουδαπέστη. Σε τι θα μπορούσαν να ωφελήσουν οι μονάδες αρμάτων, αντιαρματικού πυροβολικού και ιππικού μέσα σε έναν οικιστικό λαβύρινθο; Το επιτε­λείο μας δεν είχε ανεξάρτητες υπηρεσίες διαβιβά­σεων και ήμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε τις δημόσιες τηλεφωνικές γραμμές. Αυτό είχε ως α­ποτέλεσμα να καλούμε μερικές φορές κάποιον αριθ­μό και στην άλλη άκρη της γραμμής να απαντά κά­ποιος Ρώσος».

Η ΦΡΟΥΡΑ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Παραβλέποντας τις έντονες αντιρρήσεις του Γκουντέριαν, ο Χίτλερ διέταξε στις 24 Δεκεμβρίου τον αντιστράτηγο των SS Χέρμπερτ Γκίλε να προε­τοιμάσει άμεσα το ισχυρό IV Σώμα Πάντσερ SS που διοικούσε και το οποίο βρισκόταν στην περιοχή της Βαρσοβίας και, αφού το μεταφέρει στην Ουγγαρία, να αναλάβει με αυτό μια αντεπίθεση για τον απε- γκλωβισμό της φρουράς της Βουδαπέστης. Με τον τρόπο αυτό ξεκίνησε μία δυσανάλογη ανάπτυξη γερ­μανικών τεθωρακισμένων δυνάμεων στο μέτωπο της Ουγγαρίας, σε μια εποχή που τα σύννεφα μιας νέας κολοσσιαίας επίθεσης των Σοβιετικών συσσωρεύο­νταν πάνω από την Πολωνία και απειλούσαν να πνί­ξουν το Ράιχ με κατακλυσμό. Την ίδια περίοδο οι Δυ­τικοί Σύμμαχοι είχαν αποκρούσει οριστικά την αντε­πίθεση στις Αρδέννες και ετοιμάζονταν να περά- σουν τον Ρήνο και να εφορμήσουν στην καρδιά της Γερμανίας. Μέχρι τον Μάρτιο του 1945 έξι επίλεκτες μεραρχίες πάντσερ των Waffen SS και το ένα τέταρ­το των μεραρχιών πάντσερ του Γερμανικού Στρατού θα μεταφέρονταν στην Ουγγαρία, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σώσουν τα τελευταία πετρελαϊκά α­ποθέματα του Ράιχ.

Η πρώτη εβδομάδα της πολιορκίας της ουγγρι­κής πρωτεύουσας σημαδεύτηκε από μια σειρά ασυ- ντόνιστων επιθέσεων τις οποίες εξαπέλυσαν οι Σο­βιετικοί από διάφορες κατευθύνσεις, ενώ οι αμυνό­μενοι συσπειρώθηκαν σε μικρότερη έκταση στην Πέ­στη και σταθεροποίησαν τις θέσεις τους στη Βούδα. Για να συγκροτήσει τη σοβιετική 46η Στρατιά η Με­ραρχία «Florian Geyer» ανέπτυξε τα τρία συντάγματά της σε ένα ημικύκλιο, από την ανυψωμένη αποβά­θρα του σιδηροδρόμου νότια του λόφου Γκέλερτ μέ­χρι την περιοχή απέναντι στη νήσο Μαργκίτ, η οποία αποτελούσε ένα πάρκο μήκους 1.000 m στο μέσο του Δούναβη. Κομβικά σημεία όπως ο λόφος του Αετού, το κοιμητήριο Φαρκασρέτι, ο λόφος της ΣουαΘίας και ο λόφος του Ρόδου μετατράπηκαν σε ισχυρούς προμαχώνες της άμυνας, ανάμεσα στους οποίους ε­νεργούσε ένα ετερόκλητο μίγμα από ουγγρικές και γερμανικές μονάδες. Η βράχυνση του θύλακα της Πέστης χρησίμευσε επίσης στην απελευθέρωση αρ­κετών εφεδρειών, που μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε άλλους τομείς.

Στις 29 Δεκεμβρίου ο στρατάρχης Μαλινόφσκυ, ο οποίος ανυπομονούσε να ολοκληρώσει την κατά­ληψη της Βουδαπέστης και να συνεχίσει την προέ-

Η αρχική φάση της επιχείρησης «Konrad» για τη διάσπαση του κλοιού της Βουδαπέστης, διεξήχθη κοντά στην καμπή του Δούναβη από τις μεραρχίες του IVΣώματος Πάντσερ SS. Η προέλαση αυτών των σχηματισμών ανακόπηκε κοντά στο Μπίσκε.

24

λασή του προς τη Βιέννη, έστειλε δύο αξιωματικούς, τον Μίκλος Στάινμετς και τον Ιλια Οσταπένκο, υπό την κάλυψη λευκής σημαίας, να ζητήσουν από την η­γεσία της φρουράς να παραδοθεί για να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία. Οι Γερμανοί απέρριψαν αμέ­σως την πρόταση. Κατά την επιστροφή τους στις φι­λίες γραμμές οι δύο αγγελιοφόροι σκοτώθηκαν από την έκρηξη μιας νάρκης και ένα αδέσποτο βλήμα όλ­μου. Οι Σοβιετικοί έσπευσαν να κατηγορήσουν τους Γερμανούς πως παραβίασαν τα έθιμα του πολέμου σκοτώνοντας τους απεσταλμένους και επιστράτευ­σαν την προπαγανδιστική τους μηχανή για την εκμε­τάλλευση του θέματος και για να εμφυσήσουν μίσος για τον εχθρό στα σοβιετικά στρατεύματα, ώστε να πολεμούν γενναία και να μη δείχνουν έλεος.

Στην Πέστη οι Σοβιετικοί συνέχισαν να ασκούν πίεση επιτιθέμενοι μέσα από τα ανατολικά προάστια κατά μήκος πολλών δρόμων, κυρίως από τα βορειοα­νατολικά και τα νοτιοανατολικά. Τα τμήματα εφόδου υποστηρίζονταν από αυτοκινούμενα πυροβόλα και πολλά άρματα, μεταξύ των οποίων ήταν και μεγάλος αριθμός Sherman αμερικανικής κατασκευής, και στα­διακά άρχισαν να διασπούν τις προκεχωρημένες θέ­σεις του Αξονα. Οι Γερμανοί και οι Ούγγροι προτιμού­σαν να εμπλακούν σε μάχες εγγύτερα στο πυκνοδο- μημένο κέντρο της πόλης κι έτσι αρκέστηκαν να πα­ραχωρήσουν αργά έδαφος στα προάστια, προκαλώ- ντας στον εχθρό όσο περισσότερες απώλειες μπο­ρούσαν. Μέχρι την Πρωτοχρονιά του 1945 οι υπερασπιστές της Πέστης είχαν συμπτυχθεί σε μια ε­σωτερική περίμετρο που απείχε οκτώ περίπου χιλιό­μετρα από τον ποταμό, ενώ οι αμυντικές γραμμές στη Βούδα παρέμεναν απαραβίαστες.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «K0NRAD»Οι Γερμανοί, φυσικά, δεν είχαν πάψει από την η­

μέρα που κυκλώθηκε η Βουδαπέστη να αναζητούν τρόπο για την απαλλαγή της από τον κλοιό. Οι επιλο­γές στις οποίες κατέληξε η ανώτατη διοίκηση, έπειτα από ενδελεχή μελέτη της κατάστασης, ήταν δύο: ένα κτύπημα από τον Βορρά ή από τον Νότο. Η πρώτη ε­πιλογή θα κατέληγε σε ταχεία αλλά δυσχερή επίθεση διά μέσου λοφώδους και δασώδους εδάφους κατευ­θείαν προς την ουγγρική πρωτεύουσα. Η δεύτερη ή­ταν πιο ελκυστική, διότι οι γερμανικές δυνάμεις που θα εξορμούσαν μεταξύ των λιμνών Μπάλατον και Βε- λέντσε, θα μπορούσαν να καταλάβουν το Ζεκεσφε- χέρβαρ και κατόπιν να στραφούν βόρεια προς τη Βουδαπέστη περνώντας μέσα από εξαιρετικά ομαλό έδαφος. Μία επιτυχής αντεπίθεση σε αυτή την πε­ριοχή όχι μόνο θα έλυε την πολιορκία της Βουδαπέ­στης, αλλά θα έκοβε στα δύο το 3ο Ουκρανικό Μέτω­πο. Η γερμανική ανώτατη διοίκηση όμως ενεργούσε υπό πίεση χρόνου κι έτσι επέλεξε τελικά το κτύπημα από τον Βορρά, εξαπολύοντας την επιχείρηση «Konrad». Αιχμή του δόρατος θα ήταν το IV Σώμα Πά- ντσερ SS του Γκίλε, το οποίο υπήχθη στην 6η Στρα­τιά του Ομάδας Μπαλκ.

Η Πρωτοχρονιά του 1945 βρήκε τις προφυλακές των μεραρχιών του νεοαφιχθέντος IV Σώματος Πά- ντοερ SS να προχωρούν σε φάλαγγες, χωρίς να έχει προηγηθεί προπαρασκευή πυροβολικού. Επρόκειτο για δύο από τις καλύτερες μεραρχίες των Γερμανών, την 3η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Totenkopf» και την 5η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πά­ντσερ SS «Wiking». Της κίνησης αυτής προηγήθηκε η

βίαιη διάβαση του Δούναβη, οκτώ χιλιόμετρα δυτικά του Εστεργκομ, από στοιχεία της 96ης Μεραρχίας Πε­ζικού, η οποία αιφνιδίασε το 31ο Σώμα Φρουράς. Το κτύπημα που καταφέρθηκε με περισσότερα από 250 πάντοερ, συνέλαβε τη σοβιετική 4η Στρατιά Φρουράς υπερβολικά απλωμένη κοντά στην Τάτα. Παράλληλα οι Γερμανοί οργάνωσαν έναν αντιπερισπασμό νοτιότε­ρα, κοντά στο Ζεκεσφεχέρβαρ, κτυπώντας με την 1η και την 23η Μεραρχία Πάντσερ. Αυτή η κρούση δεν ε­νόχλησε ιδιαίτερα το 3ο Ουκρανικό Μέτωπο, το οποίο διέθετε στην περιοχή δύο μηχανο­κίνητα σώματα (1ο Φρουράς και 7ο Φρου­ράς).

Αν και η κίνηση του Σώματος του Γκίλε από την Πολωνία στην Ουγγαρία δεν είχε διαφύγει από την προσοχή των σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών, τα ίχνη των δύο επίλεκτων μεραρχιών είχαν χαθεί επί αρ­κετές ημέρες, επειδή οι σχηματισμοί των Waffen SS χρησιμοποιούσαν διαφορετι­κές τεχνικές ασφάλειας στις ασύρματες επικοινωνίες από ότι οι υπόλοιπες γερ­μανικές δυνάμεις. Η αποτυχία του Ερυ­θρού Στρατού να αντιληφθεί εγκαίρως πού ακριβώς είχαν μεταφερθεί οι επι­κίνδυνες αυτές μεραρχίες, έμελλε να στοιχίσει ακριβά στις μονάδες της πρώ­της γραμμής.

Ο στρατηγός Γκουντέριαν αναφέρει:«Ο Χίτλερ περίμενε με μεγάλες προσδοκίες αυτή την επίθεση. Εγώ, αντιθέτως, ήμουν πολύ σκεπτικός διό­τι ο χρόνος προπαρασκευής των μονάδων υπήρξε σύντομος αλλά και διότι ούτε οι άνδρες ούτε η ηγε­σία τους διέθεταν πλέον την παλαιά τους ορμή». Πα­ρόλα αυτά η επίθεση προκάλεσε στους Σοβιετικούς αρκετά προβλήματα. Ενισχύσεις στάλθηκαν επειγό­ντως στο κλονισμένο 31ο Σώμα και το 18ο ΤΘ Σώμα κινήθηκε μέσα από χιονισμένους δρόμους για να κλείσει το ρήγμα που είχαν ανοίξει οι μεραρχίες των SS. Στις 3 Ιανουαρίου ο Τολμπούχιν, ο οποίος είχε την ευθύνη για τον εξωτερικό δακτύλιο κύκλωσης της Βουδαπέστης, υποχρεώθηκε να παραδεχθεί πως αντιμετώπιζε σοβαρή απειλή από τα δυτικά και τα νο­τιοδυτικά. Πίστευε όμως ακόμη (λανθασμένα) πως ο αντιπερισπασμός του I Σώματος Ιππικού στον Νότο αντιπροσώπευε την κύρια κρούση.

Οι Σοβιετικοί επιδεικνύουν

ομάδα αιχμαλώτων

Ούγγρων αξιωματικών,

οι οποίοι συνελήψ&ησαν

κατά τη μάχη της Βουδαπέστης.

Ο στρατάρχης Ροντιόν

Μαλινόφσκυ διοικούσε στα

τέλη του 1944 το 2ο Ουκρανικό

Μέτωπο, το οποίο κατέλαβε τη Βουδαπέστη

έπειτα από σφοδρές μάχες που διήρκεσαν

τρεις μήνες.

25

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Τα εμβλήματα των δύο μεραρχιών του IVΣώματος Πάντσερ SS: της 3ης Μεραρχίας Πάντσερ SS «Totenkopf» (πάνω) και της 5ης Μεραρχίας Πάντσερ SS « Wiking» (κάτω).

Αυτό έδωσε την ευκαιρία στις τεθωρακισμένες αιχμές του Γκίλε να προελάσουν σε διάστημα τριών ημερών σε βάθος ως και 48 km πά­νω σε ανώμαλο έδαφος, καλύπτο­ντας τη μισή απόσταση που τις χώ­ριζε από την πολιορκημένη πόλη. Αντιδρώντας σε αυτόν τον κίνδυνο ο Τολμπούχιν μετακίνησε αμέσως τέσσερα σώματα (1 ο Μηχανοκίνητο Φρουράς, 7ο Μηχανοκίνητο Φρου­ράς, 5ο Ιππικού και 21ο), δύναμης 15-25.000 ανδρών το καθένα, από το Ζεκεσφεχέρβαρ προς Βορρά για να στυλώσει την άμυνά του. Αυτή η επείγουσα αναδιάταξη των σοβιετι­κών δυνάμεων μόλις και μετά βίας κατόρθωσε να αναχαιτίσει τους Γερμανούς, ακινητοποιώντας τους τελικά στο Μπίσκε, 29 km από τη Βουδαπέστη, αφού πρώτα οι σοβιε­τικές μονάδες υπέστησαν σκληρά πλήγματα από τους βετεράνους του Γκίλε. Σε μια περίπτωση ένα συγκρότημα μάχης της «Wiking», υπό τον αντισυνταγματάρχη των SS Φριτς Ντάργκες, κατέστρεψε σε

μία και μόνη ενέδρα 30 σοβιετικά άρματα!Διαπιστώνοντας την ακινητοποίηση του IV Σώμα­

τος Πάντσερ SS ο Βέλερ διέταξε τον Μπαλκ να α­σκήσει μεγαλύτερη πίεση από τον Νότο, εμπλέκο­ντας εκεί, εκτός από τις δύο μεραρχίες πάντσερ (1η και 23η), και την 4η Ταξιαρχία Ιππικού. Το σοβιετικό 20ό Σώμα Φρουράς και το 7ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς υποχρεώθηκαν να παραχωρήσουν έδαφος, αλλά η γερμανική προέλαση ανακόπηκε τελικά στη δεύτερη γραμμή άμυνας.

Ενώ διεξαγόταν η απέλπιδα μάχη για τη σωτηρία της φρουράς της πόλης, η 6η ΤΘ Στρατιά Φρουράς, που αποτελούσε τον κύριο σχηματισμό κρούσης του 2ου Ουκρανικού Μετώπου με περισσότερα από 250 άρματα, κατέφερε ένα νέο κτύπημα κατά των γερμα- νο-ουγγρικών θέσεων στο Εστεργκομ (στις 6 Ιανουα- ρίου) και πέτυχε να ανοίξει ένα ρήγμα πλάτους 16 km. Ο ελιγμός αυτός ήταν άριστα υπολογισμένος από χρονική και ψυχολογική άποψη και μέσα σε τρεις μέ­ρες η 6η ΤΟ Στρατιά Φρουράς κατόρθωσε να διεισ- δύσει σε βάθος 80 km, φθάνοντας μέχρι τον σιδηρο­δρομικό κόμβο του Κομάρομ, ο οποίος αποτελούσε το ζωτικότερο κέντρο ανεφοδιασμού των δυνάμεων του Αξονα στο μέτωπο της Ουγγαρίας. Στις 8 του μή­να η σοβιετική προέλαση σταμάτησε εκεί και η διάτα­ξη μάχης των αντιπάλων φαινόταν στον χάρτη ως προϊόν μιας εξαιρετικά συμμετρικής δράσης των δύο επιθέσεων, της γερμανικής προς τα ανατολικά και της σοβιετικής προς τα δυτικά.

Ο Γκουντέριαν είναι σαφής στα απομνημονεύμα­τά του, αναφερόμενος στους λόγους αποτυχίας της πρώτης φάσης της επιχείρησης «Konrad»: «Κατά το διάστημα 5 - 8 Ιανουαρίου 1945 επισκέφθηκα τον στρατηγό Βέλερ, τον στρατηγό Μπαλκ και τον στρα­τηγό των SS Γκίλε. Συζήτησα μαζί τους το θέμα της συνέχισης των επιχειρήσεων στην Ουγγαρία και ζή­τησα να πληροφορηθώ τους λόγους αποτυχίας της ε­πίθεσης ... Η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί στο γε­γονός ότι μετά την αρχική επιτυχία τη νύκτα της 1ης Ιανουαρίου, δεν έγινε εκμετάλλευσή της για να επι­

τευχθεί με κάθε θυσία η διάσπαση του εχθρικού με­τώπου. Δεν διαθέταμε πλέον τα στρατεύματα και τους ηγήτορες του 1940, αλλιώς θα είχαμε ίσως πε- τύχει».

Ο πεισματάρης στρατηγός Γκίλε ωστόσο ήταν α­ποφασισμένος να μην εγκαταλείψει πρόωρα την προσπάθεια απεγκλωβισμού της Βουδαπέστης. Διέ­ταξε τη Μεραρχία «Wiking» να απαγκιστρωθεί από το μέτωπο και τρεις ημέρες αργότερα αυτή εμφανίστη­κε νότια του Εστεργκομ, στο αριστερό πλευρό της 96ης Μεραρχίας Πεζικού, κοντά στην καμπή του Δούναβη. Υπό καταρρακτώδη βροχή οι βετεράνοι της «Wiking» επιτέθηκαν και πάλι, έκαμψαν την αντί­σταση του 2ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουράς και προχώρησαν προς τη Βουδαπέστη ακολουθώ­ντας τους στενούς δρόμους των βουνών Πίλις. Στις 12 Ιανουαρίου ένα σύνταγμα της Μεραρχίας, που α- ποτελείτο από Σκανδιναβούς εθελοντές, εισήλθε στο Πιλισεντκερέστ, μόλις 18 km από τη βόρεια Βού­δα. Από τα υψώματα Ντομπόγκοκο οι στρατιώτες των Waffen SS μπορούσαν να διακρίνουν τα κωδωνο­στάσια των εκκλησιών της Βουδαπέστης μέσα από την πρωινή ομίχλη. Δεν μπόρεσαν όμως να προχω­ρήσουν περισσότερο. Η «Wiking» είχε επιμηκύνει ε­πικίνδυνα τις γραμμές της και διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο από πιθανή σοβιετική αντεπίθεση. Ετσι δια- τάχθηκε σύντομα από τον Βέλερ να αναδιπλωθεί, προς μεγάλη απογοήτευση των ανδρών των SS που πίστευαν ότι την επομένη θα κατάφερναν να σώ­σουν τους παγιδευμένους συναδέλφους τους.

ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΛ1ΝΓΚΡΑΝΤΟλο αυτό το διάστημα στη Βουδαπέστη επικρα­

τούσε ενθουσιασμός και διάχυτη αισιοδοξία. Ο ήχος της μάχης ακουγόταν από μακριά και τα στρατεύμα­τα του Μπαλκ άκουγαν τις σειρήνες της πόλης που προειδοποιούσαν για αεροπορική επιδρομή. Τις νύ­κτες οι πολιορκημένοι και οι δυνάμεις σωτηρίας επι­κοινωνούσαν με τη χρήση φωτοβολίδων. Υπακούο- ντας στην εντολή του Χίτλερ για τη μέχρις εσχάτων διατήρηση της πόλης, οι υπερασπιστές της δεν επι­χείρησαν κάποια έξοδο, κάτι που ίσως θα πετύχαινε εκείνη την περίοδο, δεδομένου ότι το IV Σώμα SS εί­χε φθάσει τόσο κοντά τους. Ωστόσο η κατάσταση σταδιακά χειροτέρευε, αφού οι Σοβιετικοί ενεργού­σαν μεν για τον περιορισμό της διαμέτρου του εξω­τερικού κλοιού, αλλά δεν παρέλειπαν να ασκούν α­σφυκτική πίεση και στο εσωτερικό του. Διαθέτοντας τρία σώματα στρατού, υποστηριζόμενα από άφθονο πυροβολικό, τεθωρακισμένα, αυτοκινούμενα πυρο­βόλα και μονάδες μηχανικού, οι Σοβιετικοί ταλαιπω­ρούσαν και έφθειραν ακατάπαυστα τους πολιορκη- μένους.

Ενας Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής έγραφε εκείνες τις μέρες: «Ο ουρανός αντανακλά κόκκινες και βιολετί λάμψεις πάνω από την ουγγρική πρωτεύ­ουσα. Ερποντας πίσω από οδοφράγματα και πολεμώ­ντας με άφθαστο πείσμα από κελάρι σε κελάρι, άν- δρες των SS, γρεναδιέροι των πάντσερ, Ούγγροι α­λεξιπτωτιστές και γερμανικά άρματα αποκρούουν τις μονάδες εφόδου των Σοβιετικών ξανά και ξανά. Κάθε μαχητής της Βουδαπέστης γνωρίζει καλά τη σημασία αυτής της μάχης ... και η γερμανική φρου­ρά αμύνεται με φανατική γενναιότητα. Καθημερινά επιφέρει τρομερές απώλειες στους Σοβιετικούς. Η καρτερία της δεν πάει χαμένη. Δίνει στη γερμανική

26

ανώτατη διοίκηση πολύτιμο χρόνο ώστε να λάβει τα μέτρα της στο ουγγρικό θέ­ατρο πολέμου».

Οσοι από τους κατοίκους της Βου­δαπέστης είχαν παραμείνει σε αυτή, γνώριζαν μια φρικτή ζωή στερήσεων και τρόμου, στριμωγμένοι μέσα σε υ­πονόμους και υπόγεια. Αρκετά νοσο­κομεία εξακολουθούσαν να λειτουρ­γούν παρέχοντας πρώτες βοήθειες στα θύματα των βομβαρδισμών και των μαχών. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από τις 27 Δεκεμβρίου, όταν χάθηκε το κύριο αεροδρόμιο της πόλης. Μόνο η φρουρά χρειαζό­ταν για τη συντήρησή της 80 t εφοδίων ημερη- σίως και οι Γερμανοί κατέβαλαν κάθε προ­σπάθεια για να τη διατηρήσουν ζωντανή.Ενας ιππόδρομος στην Πέστη μετατρά- πηκε σε αυτοσχέδιο διάδρομο απο-προ- σγείωσης, όπου τα αξιόπιστα Ju 52 μετέ­φεραν καθημερινά τρόφιμα, πυρομαχικά, καύσιμα και ιατροφαρμακευτικό υλικό και κατά την επιστροφή απομάκρυναν τους βα­ρύτερα τραυματισμένους- μεταξύ αυτών και τον γιο του στρατάρχη Βίλχελμ Κάι- τελ. Οταν οι Σοβιετικοί κατέλαβαν τον ιπ­πόδρομο στις 9 Ιανουαρίου, οι Γερμανοί μετέτρεψαν σε αεροδρόμιο το Βέρμετσο, ένα πάρκο μήκους 800 m κάτω από τον λό­φο του Κάστρου. Σε αυτό όμως δεν μπο­ρούσαν να προσγειωθούν παρά μόνο ανε­μοπλάνα, τα οποία χειρίζονταν με εκπληκτική επιδε- ξιότητα μερικοί απίστευτα τολμηροί νεαροί της Χιτ­λερικής Νεολαίας, που προέρχονταν από διάφορες λέσχες ανεμοπορίας της Γερμανίας.

Οι Γερμανοί προσπάθησαν να ανεφοδιάσουν τη Βουδαπέστη και μέσω του Δούναβη. Επειδή ο ποτα­μός αυτός κυλά από Βορρά προς Νότο, οι αρχικές προσπάθειες έγιναν με διάφορες φορτηγίδες που α- φέθηκαν από την περιοχή του Εστεργκομ, όσο αυτή ήταν σε γερμανικά χέρια. Σε μια περίπτωση μία φορ­τηγίδα η οποία μετέφερε 4001 πυρομαχικών «κόλλη­σε» σε μια αμμώδη περιοχή 24 km περίπου βόρεια της πόλης, αλλά οι Γερμανοί κατόρθωσαν να μεταφέ­ρουν το φορτίο της στον προορισμό του υπό την κά­λυψη του σκότους και της ομίχλης. Στα μέσα Ιανουα- ρίου οι Σοβιετικοί έκοψαν τελείως αυτή τη ζωτική πο­τάμια αρτηρία, η οποία ούτως ή άλλως δεν θα μπο­ρούσε να βοηθήσει για πολύ ακόμη τη φρουρά. Σύ­ντομα ο Δούναβης πάγωσε και κάθε κίνηση πλωτού μέσου σε αυτόν ήταν πλέον αδύνατη.

Οι παγιδευμένοι στη Βουδαπέστη στο μεταξύ τρέφονταν κυρίως με κρέας αλόγων και αραιές σού­πες. Αν και πολλά από τα άλογα του ιππικού είχαν με­ταφερθεί έξω από την πόλη πριν ολοκληρωθεί ο σο­βιετικός κλοιός, 20.000 περίπου είχαν παραμείνει ε­κεί και χρησιμοποιήθηκαν ως πηγή κρέατος για τη φρουρά. Πολλοί εύποροι κάτοικοι της ουγγρικής πρωτεύουσας διέθεταν κελάρια γεμάτα με κάθε εί­δους τρόφιμα και ποτά και οι χώροι αυτοί αποτέλε- σαν αντικείμενα φοβερών μαχών μεταξύ των δύο α­ντιπάλων. Οι Γερμανοί συχνά επέτρεπαν στους Σοβιε­τικούς να κυριεύσουν κάποιον τέτοιο χώρο και αφού περίμεναν όλη τη νύκτα, εκτόξευαν την επίθεσή τους τις πρώτες πρωινές ώρες, όταν ήταν σίγουρο πως ο εχθρός θα ήταν εξουδετερωμένος από τη μέ­θη. Η δίψα ήταν μία από τις χειρότερες δοκιμασίες

και αρκετοί (κυρίως άμαχοι) ήταν εκείνοι που έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να πάρουν λίγο νερό από τον Δούναβη. Οι ουγγρικές δυνάμεις αντεπεξέρχο­νταν καλύτερα από τις γερμανικές, διότι είχαν την αμέριστη υποστήριξη

'4 του πληθυσμού που τις εφόδιαζε με τρόφιμα. Εξαίρεση αποτελούσε η Μεραρχία Ιππικού «Florian Geyer», ε­πειδή περιελάμβανε στις τάξεις της

πολλούς άνδρες γερμανικής καταγω­γής αλλά ουγγρικής υπηκοότητας.Με την πάροδο των εβδομάδων οι αντιμα-

χόμενοι συνειδητοποίησαν πως η πολιορκία της Βουδαπέστης εξελισσόταν σε ένα δεύτερο

Στάλινγκραντ και ο ψυχολογικός πόλεμος γνώρισε μεγάλη ένταση. Οι Σοβιετικοί πάσχιζαν να κάμψουν το ηθικό των ε­γκλωβισμένων με εκπομπές που μετα­δίδονταν από μεγάφωνα και με ρίψεις προπαγανδιστικών φυλλαδίων. To IV

Σώμα Πάντσερ SS έστελνε στη φρουρά ενθαρρυντικά μηνύματα του τύπου «Κρατηθείτε! Ερχόμαστε!», ενώ οι Σο­βιετικοί διαλαλούσαν από τα μεγάφωνά τους «Ο Γκίλε έρχεται αλλά θα τον σκο­τώσουμε» και «τα μαύρα κοράκια έρχο­νται πετώντας από το Στάλινγκραντ». Τα γερμανικά στρατεύματα επηρεάζονταν ελάχιστα από αυτού του είδους τις ψυ­χολογικές επιχειρήσεις, αλλά δεν συνέ-

βαινε το ίδιο με τους Ούγγρους στρατιώτες, που λι- ποτακτούσαν κατά εκατοντάδες.

Σαν να μην έφθαναν οι υπόλοιπες δοκιμασίες της πολιορκημένης Βουδαπέστης, ο χειμώνας του 1944- 45 αποδείχθηκε ασυνήθιστα δριμύς. Οσοι από τους μαχητές μπορούσαν να προστατευθούν μέσα σε κτί­ρια ήταν αρκετά τυχεροί. Ομως εκείνοι που επάν­δρωναν θέσεις στην ύπαιθρο υπέφεραν. Το μαρτύριό τους γινόταν ακόμη μεγαλύτερο από την εκτεταμένη δράση των Σοβιετικών ελεύθερων σκοπευτών, οι ο­ποίοι καθήλωναν τους δύστυχους στρατιώτες επί ώ­ρες. Υπήρχε ακόμη ο διαρκής φόβος από τη δράση σοβιετικών καταδρομικών μονάδων, που διείσδυαν ε­πιδέξια στην πόλη για να συλλέξουν πληροφορίες, να συλλάβουν αιχμαλώτους ή να σκοτώσουν υψηλό­βαθμους αξιωματικούς. Χαρακτηριστική είναι η περί­πτωση μιας εξαμελούς ομάδας Σοβιετικών πεζοναυ­τών, οι οποίοι κατάφεραν να περάσουν πολλές εκα­τοντάδες μέτρα στα μετόπισθεν των Γερμανών στον τομέα του βασιλικού ανακτόρου της Βούδα. Κινήθη- καν έρποντας μέσα από έναν σωλήνα αποχέτευσης και αφού απήγαγαν έναν Γερμανό αξιωματικό, τον με­τέφεραν στις γραμμές τους από την ίδια διαδρομή!

Η χρήση του δαιδαλώδους συγκροτήματος υπο­νόμων όμως δεν ήταν πάντα προς όφελος των Σοβιε­τικών. Ιδιαίτερα επίφοβο για τους πολιορκητές ήταν το ουγγρικό επίλεκτο παραστρατιωτικό τάγμα «Vannay», οι άνδρες του οποίου ήταν κυρίως πρώην δημοτικοί υπάλληλοι, σι οποίοι γνώριζαν καλά το σύ­στημα των υπονόμων. Οι μαχητές αυτοί εμφανίζο­νταν σαν φαντάσματα στα υπόγεια διαφόρων σπι- τιών, όπου συνέλεγαν πληροφορίες από πολίτες σχε­τικά με τις κινήσεις των Σοβιετικών. Οι τακτικές που εφάρμοζαν για να ελιχθούν με ασφάλεια στο υπόγειο πεδίο μάχης, ήταν ιδιαίτερα ευφάνταστες. Οταν ήθε­λαν να διαπιστώσουν αν ο εχθρός καραδοκούσε πίσω

Αυτό το αναμνηστικό μετάλλιο απονεμή&ηκε σε όλους

τους Σοβιετικούς στρατιώτες που έλαβαν μέρος στην πολιορκία

της Βουδαπέστης.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ροχες οικίες της λεωφόρου Αντρασι. Στις 14 Ιανουα- ρίου ουγγρικά στρατεύματα με υποστήριξη πυροβό­λων εφόδου διεξήγαγαν σκληρή μάχη απέναντι στο ρουμανικό 7ο Σώμα Στρατού του στρατηγού Νικολάε Σόδα, για τον έλεγχο του Ανατολικού Σιδηροδρομι­κού Σταθμού. Ενώ σε άλλες περιπτώσεις η απόδοση των ουγγρικών τμημάτων κυμαινόταν από μέτρια ως πολύ κακή, όταν βρέθηκαν αντιμέτωπα με τους Ρου­μάνους, τον παραδοσιακό τους εχθρό, αγωνίστηκαν με φοβερό πείσμα. Η μάχη στον σταθμό διήρκεσε δύο εφιαλτικές ημέρες. Στο τέλος οι Ρουμάνοι επι­κράτησαν αλλά έχοντας χάσει 11.000 άνδρες! Στις 16 Ιανουαρίου οι Σοβιετικοί πέτυχαν να κυριεύσουν τον Δυτικό Σιδηροδρομικό Σταθμό και βρέθηκαν πλέον σε απόσταση αναπνοής από τις γέφυρες του Δούνα­βη, απειλώντας να κόψουν την πολιορκημένη φρου­ρά στα δύο. Μπροστά στο ενδεχόμενο να χαθεί άδο­ξα ολόκληρη η φρουρά της Πέστης, ο Χίτλερ συγκα­τατέθηκε να εγκαταλειφθεί αυτό το τμήμα της πό­λης και η άμυνα να επικεντρωθεί στη Βούδα.

Στις 16 Ιανουαρίου ο φύρερ έφθασε στο Βερολί­νο. Ο Γκουντέριαν άκουσε με ανακούφιση ότι η επί­θεση στη Δύση είχε λήξει και πως σημαντικές γερμα­νικές δυνάμεις θα απελευθερώνονταν για να μετακι­νηθούν στο Ανατολικό Μέτωπο. Ο ίδιος ομολόγησε: «Είχα ήδη στον νου μου σχέδιο για τη χρησιμοποίη­ση των εφεδρειών αυτών. Ηθελα να τις μετακινήσω αμέσως προς τον ποταμό Οντερ και αν ήταν δυνατό πέρα από αυτόν και με επίθεση κατά των πλευρών της σοβιετικής αιχμής να μειώσω την ορμή της. Οταν όμως ρώτησα τον Γιόντλ τι διαταγές είχε δώσει ο Χίτ­λερ, μου είπε ότι η 6η Στρατιά Πάντσερ θα μετεκι- νείτο στην Ουγγαρία! Εγινα έξω φρενών και δεν πα- ρέλειψα να πω στον Γιόντλ τη γνώμη μου, στην οποία όμως αυτός απάντησε με ένα σήκωμα των ώμων». Ο Χίτλερ αιτιολόγησε την απόφασή του να επιτεθεί εκ νέου στην Ουγγαρία, λέγοντας πως επεδίωκε να α­πωθήσει τους Σοβιετικούς πέρα από τον Δούναβη και να απελευθερώσει τη Βουδαπέστη. Τόνισε επί­σης για άλλη μια φορά τη σημασία των ουγγρικών πε­τρελαιοπηγών και διυλιστηρίων, λέγοντας στον Γκουντέριαν: «Αν δεν έχετε βενζίνη, τότε τα άρματα

δεν θα μπορούν πλέον να κινηθούν και τα αε­ροπλάνα να απογειωθούν. Αυτό πρέπει να το ο­μολογήσετε. Οι στρατηγοί μου όμως δεν έχουν ιδέα από πολεμική οικονομία!». Δύο ημέρες αρ­γότερα τα σοβιετικά στρατεύματα εισχώρησαν στο ιστορικό κέντρο της Βουδαπέστης.

Στις 17 Ιανουαρίου η κρεμαστή γέφυρα και η γέφυρα της Ελισάβετ πλημμύρισαν από στρα­τεύματα και αμάχους που υποχωρούσαν προς τα δυτικά και τα σοβιετικά αεροσκάφη δεν άφη­σαν αυτή την ευκαιρία να χαθεί. Τα μαχητικά Shturmovik πέταξαν χαμηλά για να πολυβολή- σουν το πλήθος, ενώ τα αντιαεροπορικά πυρο­βόλα έβαλαν καταιγιστικά από τα υψώματα της Βούδα για να τα εμποδίσουν. Οι βολές αυτές ε­νόχλησαν ελάχιστα τους Σοβιετικούς πιλότους, αλλά είχαν ως αποτέλεσμα να προκληθούν σο­βαρές ζημιές στις προσόψεις των κτιρίων της

Πέστης (ιδιαίτερα σε εκείνο του κοινοβουλίου) που έβλεπαν προς τον ποταμό. Ο πόλεμος όμως δεν σε­βόταν τις καλλιτεχνικές ευαισθησίες. Παρά τις έντο­νες διαμαρτυρίες του αντιστράτηγου Ι6άν Χίντι, α­νώτατου διοικητή των ουγγρικών στρατευμάτων στην πόλη, οι Γερμανοί ανατίναξαν τις δύο παραπά­νω γέφυρες τα ξημερώματα της 18ης Ιανουαρίου.

κά που εξακολουθούσε να λαμβάνει από τα εργοστά­σια τα οποία βρίσκονταν εκεί.

Η πίεση πάνω στην Πέστη αυξήθηκε και στις 12 Ιανουαρίου οι Σοβιετικοί κατέλαβαν την πλατεία Μι- λένιουμ και το πάρκο Βαροσλίγκετ. Η ορμή τους ή­ταν πλέον μεγάλη και σύντομα προσπέρασαν τα ε­ντυπωσιακά κτίρια των ξένων πρεσβειών και τις υπέ­

από μία γωνία του υπονόμου, έριχναν μπροστά ένα μπαλάκι του τένις ποτισμένο με ούρα και άφηναν ε­λεύθερο έναν σκύλο για να το αρπάξει μέσα από τα λύματα και να τους το επιστρέφει. Αν ο σκύλος γάβγι­ζε ή δεχόταν πυρά, γνώριζαν ότι τους περίμενε ο ε­χθρός. Το τάγμα «Vannay» αποδείχθηκε τόσο ικανό στις καταδρομικές ενέργειες, ώστε σε μια περίπτωση διείσδυσε πολύ πίσω από τις σοβιετικές γραμμές και κατόρθωσε να εξοντώσει δεκάδες Ούγγρους αυτό- μολους, οι οποίοι ασκούσαν προπαγάνδα από τα με­γάφωνα για λογαριασμό των Σοβιετικών.

Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΠΕΣΤΗΣΣτις 11 Ιανουαρίου ο Μαλινόφσκυ, πιεζόμενος

από τον Στάλιν που είχε αρχίσει να χάνει την υπομο­νή του με τον αργό ρυθμό της μάχης, διέταξε ανα­διάταξη των σοβιετικών δυνάμεων για την ανάληψη

της τελικής εφόδου κατά της Βουδαπέστης. Συγκροτήθηκε ε­πίσης ένα ειδικό απόσπασμα ε­φόδου υπό τον υποστράτηγο Ιβάν Αφόνιν (διοικητή του 18ου Σώματος Φρουράς), οπλισμένο με φλογοβόλα και βαρέα όπλα πεζικού, το οποίο διέθετε στις τάξεις του και αρκετούς σκαπα­νείς. Οι μεραρχίες πεζικού ανέ-

λαβαν να κτυπήσουν σε το­μείς εύρους μόλις 400 ως 800 μέτρων και πίσω τους συγκεντρώθηκε μία ισχυρή δύναμη πυροβολικού με πολλά όπλα των 122 mm, των 152 mm και των 203 mm. Το γερμανικό τμήμα που φρουρούσε το νησί Κσέπελ, το βιομηχανικό κέντρο της Βουδαπέστης, απωθήθηκε έπειτα από λυσσώδη αγώνα σώμα με σώμα. Ετσι η φρου­ρά στερήθηκε τα πυρομαχι-

Στρατιώτες της 5ης Μεραρχίας Πάντσερ SS « Wiking» αναζητούν κάλυψη από μία σοβιετική αεροπορική προσβολή. Η Luftwaffe αδυνατούσε να αντιδράσει.

Η λεωφόρος Μάργκιτ

αποτέλεσε 9έατρο φονικών

μαχών, όπως προδίδει η

έκταση της καταστροφής.

28

Ο ΓΚΙΛΕ ΚΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΤΟΕνώ η Πέστη έπεφτε με δραματικό τρόπο, οι Γερ­

μανοί απαγκίστρωναν πάλι το IV Σώμα Πάντσερ SS από τον βόρειο τομέα και το μετέφεραν στον Νότο σιδηροδρομικώς για μια νέα προσπάθεια. Εχοντας α- ποτύχει στην επίθεση από τον Βορρά, θα δοκίμαζαν να καταφέρουν κτύπημα από άλλη κατεύθυνση. Στό­χος τους αυτή τη φορά (όπως διέταξε ο Χίτλερ) ήταν όχι μόνο να απεγκλωβίσουν τη φρουρά της Βουδαπέ­στης, αλλά και να εκμηδενίσουν την 4η Στρατιά Φρουράς και την 46η Στρατιά.

Οι συνήθως προσεκτικοί Σοβιετικοί απέτυχαν πά­λι να αντιληφθούν εγκαίρως αυτή την αναδιάταξη κι έτσι αιφνιδιάστηκαν απόλυτα όταν δέχθηκαν την επί­θεση τεσσάρων μεραρχιών πάντσερ, μεταξύ των ο­ποίων ήταν και εκείνες του έμπειρου III Σώματος Πά­ντσερ. Βορείως της λίμνης Βελέντσε οι Σοβιετικοί στρατιώτες πολέμησαν με θάρρος και οι επιτιθέμε­νοι καθηλώθηκαν από νωρίς. Δεν συνέβη το ίδιο νο- τίως του Ζεκεσφεχέρβαρ, όπου το σοβιετικό 135 Σώ­μα κατελήφθη ανυποψίαστο και διαλύθηκε, δημιουρ­γώντας ένα κενό πλάτους 24 km στις γραμμές του Ερυθρού Στρατού. Τα γερμανικά άρματα προχώρη­σαν μέσα από το ρήγμα κερδίζοντας 20 km την πρώτη ημέρα. Μέχρι τις 20 Ιανουαρίου οι προφυλακές του III Σώματος Πάντσερ είχαν σφηνωθεί σε βάθος 112 km πίσω από τις σοβιετικές γραμμές, φθάνοντας στον Δούναβη κοντά στο Ντουναπεντέλε. Η 1η Μεραρχία Πάντσερ, ενισχυμένη με πεζικό από το ουγγρικά Σύ­νταγμα SS «Ney», ανακατέλαβε το Ζεκεσφεχέρβαρ στις 23 του μήνα, απειλώντας με εξάρθρωση ολόκλη­ρη τη σοβιετική αμυντική διάταξη.

Αυτή ήταν η τελευταία σοβαρή επιχειρησιακή κρί­ση που πέρασαν οι σοβιετικές δυνάμεις κατά τη διάρ­κεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα σε πέντε η­μέρες η γερμανική κρούση είχε κατορθώσει να κόψει στα δύο το 3ο Ουκρανικό Μέτωπο και να το καθηλώ­σει με την πλάτη στον Δούναβη. Οι προφυλακές των μεραρχιών πάντσερ απείχαν ελάχιστα από τα κύρια κέντρα ανεφοδιασμού των Σοβιετικών και αρκούσε ένα άλμα για να φθάσουν στη Βουδαπέστη. Προς στιγμή ο Τολμπούχιν φοβήθηκε τόσο τον κίνδυνο που διαγραφόταν στα μετόπισθέν του, ώστε έδωσε εντολή στο επιτελείο του να εξετάσει το ενδεχόμενο υποχώρησης στην ανατολική όχθη του ποταμού, κάτι το οποίο θα σήμαινε τον απεγκλωβισμό της φρουράς στην πόλη. Ο Στάλιν αρχικά δίστασε, αλλά αμέσως μετά διέταξε το 3ο Ουκρανικό Μέτωπο να κρατήσει με κάθε θυσία τις θέσεις του.

Οταν έγινε αντιληπτή η έκταση του διαγραφόμε- νου κινδύνου, τα σοβιετικά αντίμετρα ήταν ακαριαία και αποτελεσματικά, φανερώνοντας για μια ακόμη φορά τον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο ο στρα­τάρχης Μαλινόφσκυ μπορούσε να αναδιατάσσει τις δυνάμεις του. Το 5ο Σώμα Ιππικού Φρουράς, που προ­ετοιμαζόταν για την εκκαθάριση της Βούδα, κατευ- θύνθηκε προς Νότο. Αφού κάλυψε 104 km σε 24 ώ­ρες, έφθασε στις νέες θέσεις του στην πόλη Μπαρά- σκα κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, για να αντι­μετωπίσει μαζί με τις υπόλοιπες σοβιετικές δυνάμεις τη νέα κρούση των Γερμανών, η οποία εκδηλώθηκε στις 24 Ιανουαρίου. Ταυτόχρονα το 1ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς και το 18ο ΤΘ Σώμα έλαβαν διαταγή να κατευθυνθούν προς το ρήγμα και το 30ό Σώμα Φρουράς μαζί με το 133 Σώμα, που παρέμενε σε εφε­δρεία, αναπτύχθηκαν νότια του Ντουναπεντέλε για

να περιορίσουν τον θύλακα τον οποίο είχαν δημιουρ­γήσει οι Γερμανοί.

Τα πάντσερ δεν είχαν εξαντλήσει ακόμη την ορμή τους. Μέσα σε χιονοθύελλες και υπό θερμοκρασίες που σπάνια ανέβαιναν πάνω από τους -5 βαθμούς Κελσίου, πλησίασαν τα νότια όρια του θύλακα της Βούδα σε απόσταση 21 km. Η φρουρά κατόρθωσε να έλθει σε επαφή ασυρμάτου με τις επιτιθέμενες μο­νάδες, στέλνοντάς τους το ακόλουθο μήνυμα: «Θερ­μές ευχές για την επιτυχία σας και την απελευθέρω­σή μας. Δέκα χιλιάδες τραυματίες μας σας περιμέ­νουν». Η μάχη ήταν τρομερή και οι Γερμανοί είχαν το πλεονέκτημα της υποστήριξης από τα Koenigstiger της 509 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων. Σε μία συμπλο­κή, αυτά τα μεγαθήρια κατέστρεψαν μέσα σε 20 λε­πτά 15 σοβιετικά άρματα και 50 αντιαρματικά πυρο­βόλα! Ο Πφέφερ-Βίλντενμπρουχ ζήτησε και πάλι την άδεια να επιχειρήσει έξοδο, αλλά ο Χίτλερ διέταξε τη φρουρά να παραμείνει εκεί όπου βρισκόταν.

Αντιμέτωπη με νέους σοβιετικούς σχηματισμούς και έχοντας χάσει αρκετή από τη μαχητική της ισχύ λόγω απωλειών και φθορών, η γερμανική αιχμή υπο­χρεώθηκε να αναστείλει την προέλασή της. Το βράδυ της 25ης Ιανουαρίου ο Γκίλε ανέφερε ότι στο Σώμα του είχαν απομείνει μόνο πέντε άρματα PzKpfw III και IV, 27 Panther και 11 Tiger και Koenigstiger. Οταν οι Γερ­μανοί πέρασαν την Μπαράσκα, ο Μαλινόφσκυ τους σταμάτησε οριστικά ρίχνοντας εναντίον τους το ξε- κούραστο 23ο ΤΘ Σώμα και το 104 Σώμα. Ταυτόχρονα τα γερμανικά αναγνωριστικά αποσπάσματα που κά­λυπταν το νότιο πλευρό του θύλακα, ανέφεραν σο­βαρές ενδείξεις για επιθετικές προετοιμασίες από μέρους των τριών σοβιετικών σωμάτων τα οποία βρί­σκονταν εκεί. Στις 27 Ιανουαρίου η γερμανική επίθε­ση ανεστάλη και η απόφαση αυτή σφράγισε την τύχη της Βουδαπέστης.

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ Η σημαία της ΕΣΣΔ κυματίζει

πάνω από ταερείπια της

Βουδαπέστης,έπειτα από

Η είδηση για την αποτυχία της προσπάθειας διά­σπασης του κλοιού από έξω, όπως ήταν φυσικό κατα­βαράθρωσε το ηθικό των πολιορκημένων. Ωστόσο δεν μείωσε τη μαχητική τους ικανότητα. Η φρουρά είχε εμπλακεί πλέον σε έναν αγώνα φθοράς, από τον οποίο δεν μπορούσε να επιβιώσει. Δύο ολόκληρα σο­βιετικά σώματα στρατού ασκούσαν συνεχή πίεση στους αμυνόμενους στην περιοχή Κέλενφολντ της νότιας Βούδα. Το συγκρότημα μάχης του λοχαγού των SS Κούρτ Πόρτουγκαλ, απέκρουε τη μία έφοδο μετά την άλλη στον λόφο Αετός. Λίγο πιο κάτω, στο κοιμητή­ριο Φαρκασρέτι, Γερμανοί και Σοβιε­τικοί στρατιώτες εμπλέκονταν σε μία θανάσιμη πάλη μέσα σε ένα μα­κάβριο περιβάλλον. Η μάχη ήταν επί­σης σφοδρή στον λόφο της Σουα- βίας, τον οποίο ανακατέλαβαν Ούγ­γροι στρατιώτες και μαχητές των SS και τον κράτησαν μέχρι τις 6 Φε­βρουάριου. Κοντά σε αυτό το ση­μείο ένα απόσπασμα Ούγγρων φοι­τητών αγωνίστηκε γενναία για να κρατήσει τον λόφο του Ρόδου. Οι νε­αροί διέθεταν την υποστήριξη αρκε-

την κατάληψη της πόλης

τον Φεβρουάριο του 1945.

τών γερμανικών αυτοκινούμενων πυροβόλων Hummel των 150 mm. Κα-

29

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΕΝΑ KIT ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ ΤΗΣ Μ ΕΡΑΡΧΙΑΣ «W IK IN G» TQN WAFFEN SS ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ T 0 1945 ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ 1/35

24ο ΣΦ8η ΜΠα (-)

I 6η ΤΘΣΐΦ15 ΜΚΣΦ

Κομάρομ

Ποτ. Δούναβης

96η ΜΠ

3η ΜΠα SS «Το2ο ΜΚΣΦ

9ο ΟΣ SS4Λτ·Ζάμπεκ ^ ίππισκε χχχΣχ,, Α,| | | 3 Ι ο Σ Φ

g g ] Βουδαπέστη

«ΣυγκρότημαΠέστης»

LVII ΣΠα (Μπρόιτ)

20ο ΣΦ

Ιο ΜΚΣΦ

Μπαράσκα

5η MnoSS «Wiking»

Γερμανική 12 Ιανουαρίου mmmm 25 Ιανουαρίου

Γερμανικός Στρατός

Waffen S5

Ερυθρός Στρατός

Ν τουναπίντέλεΜπάλατον

Τ θ εττιλαρχίες αναγνώρισης της I ης, της

3ης και της 23ης ΜΠα 30ό ΣΦ

Προς την Ομάδα Στρσπών «Α» 15 Ιανουαρίου

Το συγκεκριμέ­νο σετ περιλαμβά­νει τέσσερις φιγού­ρες και κυκλοφόρη­σε για πρώτη φορά το 1991. Παρά τα 15 χρόνια του η ποιό­τητα της λεπτομέ­ρειας και της χύτευ­σης βρίσκεται σε ι­κανοποιητικό επίπεδο και σε πολλές περιπτώσεις πλεονεκτεί έναντι εκείνης φιγουρών «νέας τεχνολο­γίας» άλλων εταιριών. Προσφέρεται ένα πλαίσιο σκληρού πλαστικού πολυστερίνης χρώματος γκρι με 49 κομμάτια και ένα πλαίσιο με επτά φωτοχαραγμένα μέρη. Οι άνδρες φέρουν υποπολυδόλα ΜΡ40 και ΜΡ44 και ατομικά πιστόλια στις θήκες τους. Για τη βαφή των στολών παραλλαγής υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες στο πίσω μέρος του κουτιού. Πρόκειται για ένα διαφορετικό σετ φιγουρών (κυρίως Φινλανδών ε­θελοντών στα Waffen SS) που το προτείνουμε για τους μοντελιστές στρατιωτικών θεμάτων στην 1/35.

Περισσότερες πληροφορίες παρέχονται από το Plastimodellismo (Ιπποκράτους 59, τηλ. 210-3613011) και από τα συνεργαζόμενα καταστήματα.

Στέλιος Δεμηράς

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα σοβιετικά στρατεύματα προκλή&ηκε από την επίθεση των Γερμανών με τέσσερις μεραρχίες πάντσερ από τα νοτιοδυτικά της Βουδαπέστης.

Σγ Στρατιά ΜΠ: Μεραρχία ΠεζικούΣτΦ: Στρατιά Φρουράς ΜΚΣΦ: ΜηχανοκίνητοΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Σώμα ΦρουράςΣτρατιά Φρουράς ΜΠα: Μεραρχία ΠάντσερΣΣ: Σώμα Στρατού ΟΣ: Ορεινό ΣώμαΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΣΙ: Σώμα ΙππικούΣΦ: Σώμα Φρουράς ΤΘΣΦ:ΤεθωρακισμένοΜΚΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα Σώμα ΦρουράςΣΙΦ: Σώμα Ιππικού Φρουράς

τά τη διάρκεια πυρών από αυτά τα όπλα τραυματί­στηκε σοβαρά και ο στρατηγός Αφόνιν. Παράλληλα ένα μικτό απόσπασμα Ούγγρων και Γερμανών αμυνό­ταν σθεναρά στη νήσο Μάργκιτ (όπου είχαν σκαφθεί χαρακώματα) και είχε ματαιώσει τις προσπάθειες των Σοβιετικών να το υπερφαλαγγίσουν με αποβατικές ε­νέργειες στα νώτα και στα πλευρά του. Οι πολιορκη- μένοι κρατούσαν το Μάργκιτ με τέτοιο πείσμα επει­δή αυτό αποτελούσε τον τελευταίο χώρο που προ- σφερόταν για ρίψεις εφοδίων από τον αέρα, αλλά και διότι από εκεί πραγματοποιούσαν τα ανεμοπλάνα κά­θοδο για τελική προσέγγιση στον διάδρομο του Βέρ- μετσο.

Μετά την αποτυχία της επίθεσης του Μπαλκ, οι η­μερήσιες μερίδες τροφής για τους πολιορκημένους της Βουδαπέστης μειώθηκαν σε λίγο κρέας αλόγου, 150 γραμμάρια ψωμί και λιωμένο χιόνι για την κατα­πολέμηση της δίψας. Οι περισσότεροι έπασχαν από διάρροια και υπέφεραν από ψείρες. Υπήρχε μεγάλος φόβος εκδήλωσης επιδημίας τύφου, λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής στα νοσοκομεία και στις κατα­

κόμβες του λόφου του Κάστρου, όπου συνωστίζο­νταν χιλιάδες πολίτες για να σωθούν από την ανταλ­λαγή των πυρών.

Διαισθανόμενοι την κρίσιμη κατάσταση στην ο­ποία είχε περιέλθει η φρουρά, οι Σοβιετικοί ενέτει- ναν τις επιθέσεις τους στο κοιμητήριο Φαρκασρέτι και στον λόφο της Σουαβίας και πέτυχαν να απωθή­σουν τους εξαντλημένους υπερασπιστές τους προς τη συνοικία Ταμπάν, ανάμεσα στον λόφο του Κά­στρου και στον λόφο Γκέλερτ. Στις 6 Φεβρουάριου, έ­πειτα από έξι εβδομάδες μαχών, ο Ερυθρός Στρατός κατέλαβε τον λόφο του Αετού με επίθεση από τρεις κατευθύνσεις. Η απώλεια αυτής της δεσπόζουσας τοποθεσίας έφερε την άμυνα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Τοποθετώντας εκεί παρατηρητές πυροβολι­κού οι Σοβιετικοί μπορούσαν να κατευθύνουν με α­κρίβεια τις οβίδες τους εναντίον των υπόλοιπων οχυ­ρών αλλά και του διαδρόμου στο Βέρμετσο, τη στιγ­μή που το γερμανικό πυροβολικό δεν μπορούσε να α­παντήσει λόγω έλλειψης πυρομαχικών. Η φρουρά της Βουδαπέστης συμπιέστηκε προς τον Δούναβη, σε έ­ναν θύλακα μήκους 2.400 m και πλάτους 700 m.

Αν και είχε καταστεί σαφές πως δεν υπήρχε κα­μία ελπίδα σωτηρίας, οι Γερμανοί και οι Ούγγροι υπε­ρασπιστές της πόλης εξακολούθησαν να μάχονται με λύσσα επί έξι ημέρες. Η μάχη στο βασιλικό ανά­κτορο διεξήχθη από όροφο σε όροφο και από δωμά­τιο σε δωμάτιο. Στον Δυτικό Σιδηροδρομικό Σταθμό οι αμυνόμενοι συγκρότησαν ένα κύμα σοβιετικού πεζικού και αρμάτων επί δύο ημέρες. Στις 10 Φε­βρουάριου η επίλεκτη 83η Ταξιαρχία Πεζοναυτών κυ­ρίευσε με έφοδο τον λόφο Γκέλερτ, περνώντας μέσα

30

από την ελβετική και την ιαπωνική συνοικία. Η ανταλ­λαγή πυρών συνεχίστηκε και ανάμεσα στις εξοχικές επαύλεις. Σοβιετικά αποσπάσματα διείσδυσαν μέχρι τον ορθόδοξο ναό στη συνοικία Ταμπάν. Είχε φθάσει το αποκορύφωμα του δράματος. Με τους Σοβιετι­κούς στρατιώτες να απέχουν μόνο 10 λεπτά από το στρατηγείο του κάτω από το βασιλικό ανάκτορο, ο στρατηγός Πφέφερ-Βίλντενμπρουχ αποφάσισε να παρακούσει τις εντολές του Χίτλερ και να επιχειρή­σει έξοδο τη νύκτα της 11ης Φεβρουάριου.

Εκείνο το βράδυ στις 20.00, ενώ ο Στάλιν δειπνού­σε με τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούζβελτ και τον Βρε­τανό πρωθυπουργό Τσώρτσιλ στη Γιάλτα, η φρουρά της Βουδαπέστης (περίπου 30.000 άνδρες κατανεμη­μένοι σε τρία κύματα εφόδου) διακινδύνευε τα πάντα προκειμένου να σωθούν έστω και λίγοι από τους άν­δρες της. Η κίνησή της μέσα στην πυκνή ομίχλη αιφ- νιδίασε τους Σοβιετικούς και οι πολιορκημένοι κατά- φεραν να διεισδύσουν στις εχθρικές γραμμές σε με­γάλο βάθος στον τομέα της πλατείας Σένα και του Βέρμετσο, χρησιμοποιώντας στην εμπροσθοφυλακή άνδρες που μιλούσαν καλά ρωσικά. Οι άνδρες του Ερυθρού Στρατού όμως συνήλθαν γρήγορα από το σοκ και άνοιξαν πυρ, καταστρέφοντας τα τελευταία τεθωρακισμένα οχήματα που διέθεταν οι πολιορκη- μένοι και σκοτώνοντας αρκετούς από αυτούς. Η φρουρά έμοιαζε να μην επηρεάζεται από το καταιγι­στικό πυρ που δεχόταν και κινούμενη ορμητικά πέ- ρασε μέσα από τις σοβιετικές θέσεις. Χειρότερη μοί­ρα περίμενε το δεύτερο και το τρίτο κύμα εφόδου, ε­πειδή οι Σοβιετικοί χρησιμοποίησαν εναντίον του το βαρύ πυροβολικό τους.

Παρόλα αυτά 10.000 περίπου στρατιώτες κατόρ­θωσαν να διαφύγουν από τον άμεσο κλοιό γύρω από την πόλη, σε μια από τις ηρωικότερες εξόδους του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Σοβιετικοί οργάνωσαν απο­σπάσματα καταδίωξης για να εξοντώσουν αυτούς τους άνδρες και γρήγορα έκλεισαν τις οδούς διαφυ­γής. Τους κατεδίωξαν ανελέητα με οχήματα και σκύ­λους και σκότωσαν τους περισσότερους από αυτούς. Η Luftwaffe παρείχε όση υποστήριξη μπορούσε αλλά μόνο 785 επιζώντες, σε ολιγομελείς ομάδες, έφθα- σαν τελικά στις γερμανικές γραμμές.

Η Βουδαπέστη ήταν σχεδόν κατεστραμμένη, με τους δρόμους της γεμάτους από ερείπια, πτώματα και αχρηστευμένο πολεμικό υλικό κάθε είδους. Τρεις Γερμανοί μέραρχοι (της 8ης SS, της 22ης SS και της 13ης Πάντσερ) συγκαταλέγονταν στους νεκρούς. Ο Πφέφερ-Βίλντενμπρουχ και το επιτελείο του δεν κα- τάφεραν να διασωθούν. Οι Σοβιετικοί τους συνέλα- βαν αμέσως μόλις βγήκαν από την άκρη ενός αγωγού λυμάτων δυτικά της Βούδα. Λίγο αργότερα, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ο Μαλινόφσκυ είπε στον Γερ­μανό διοικητή: «Αν δεν είχα ρητή εντολή από τον ίδιο τον Στάλιν, θα σε κρεμούσα στην κεντρική πλατεία της Βουδαπέστης για όλα τα προβλήματα που μου προκάλεσες».

Η ΕΜΜΟΝΗ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΜΕ ΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ

Στις 14 Φεβρουάριου η μάχη της Βουδαπέστης εί­χε τελειώσει. Στη ρημαγμένη πόλη οι νικητές Σοβιε­τικοί επιδόθηκαν σε ένα όργιο λεηλασίας και εκδίκη­σης, σκοτώνοντας περισσότερους από 2.000 τραυμα­τίες όταν πυρπόλησαν το βασιλικό ανάκτορο και γέ­μισαν με καπνό τα υπόγειά του. Εκατοντάδες νεαροί

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Τ. Bomba & C. Perello: HITLER’S ARMY,Combined Books, 1996.(2) R. Cartier: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος, 1964.(3) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN,Yale University Press, 1999.(4) D. Glantz: WHEN TITANS CLASHED,University Press of Kansas, 1995.(5) H. Guderian: ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ, Εκδόσεις Χιωτέλλη, 2006.(6) S. Mitscham: CRUMBLING EMPIRE, Praeger, 2001.(7) A. Seaton: THE RUSSO-GERMAN WAR,Presidio, 1993.(8) H. Shukman: STALIN’S GENERALS,Grove Press, 1993.(9) K. Ungvary: THE SIEGE OF BUDAPEST,Yale University Press, 2005.(10) P. Zwack: THE SIEGE OF BUDAPEST,«Military History Quarterly», Winter 1999.

Ούγγροι επιστρατεύθηκαν για να στήσουν νέες πλω­τές γέφυρες στον Δούναβη για να περάσουν οι μονά­δες του Ερυθρού Στρατού.Ενα από τα γνωστότερα θύ­ματα μεταξύ των αμάχων ή­ταν και ο Σουηδός διπλωμά­της Ραούλ Βάλενμπεργκ. ο οποίος είχε διαδραματίσει καθοριστικό μεσολαβητικό ρόλο για τη σωτηρία χιλιάδων Ούγγρων Εβραίων από τους Γερμανούς. Οι Σοβιετικοί τον μετέφεραν στο στρατηγείο του Μαλινόφσκυ στο Ντε- μπρετσέν και από εκεί και πέ­ρα τα ίχνη του χάθηκαν. Η τύχη του δραστήριου δι­πλωμάτη παραμένει ένα από τα μυστήρια του Β ' Πα­γκοσμίου Πολέμου.

Ο πληθυσμός της ουγγρικής πρωτεύουσας θρή­νησε 40.000 περίπου θύματα σε εκείνη την πολιορκία και οι Γερμανοί έχασαν πέντε μεραρχίες. Το τίμημα που πλήρωσε ο Ερυθρός Στρατός για την κατάληψη της πόλης ήταν ιδιαίτερα βαρύ: οι συνολικές του α­πώλειες κατά το διάστημα 29 Οκτωβρίου - 13 Φε­βρουάριου εκτιμώνται σε 80.026 νεκρούς και αγνοού­μενους και 240.056 τραυματίες! Η επική αντίσταση της φρουράς της Βουδαπέστης είχε σοβαρό αντίκτυ­πο στη γενικότερη εξέλιξη του πολέμου, αφού μα­γνήτισε την προσοχή του Χίτλερ και τον ώθησε να α­ναλώσει εκεί τις τελευταίες πολύτιμες τεθωρακισμέ­νες εφεδρείες του. Οι μάχες γύρω από τη λίμνη Μπά- λατον και άλλες περιοχές της Ουγγαρίας θα διαρκού- σαν μέχρι τον Μάρτιο του 1945, με τρομερές θυσίες από τις επίλεκτες μεραρχίες των Waffen SS αλλά και από τους Σοβιετικούς. Παρά το βάρος που έριξε ο Χίτλερ στην υπεράσπιση αυτής της χώρας, η άνιση α­ναμέτρηση δεν θα μπορούσε παρά να καταλήξει σε βάρος του. Η Ουγγαρία υπήρξε σημαντικός παράγο­ντας και για τη συμφορά που βρήκε τις γερμανικές δυ­νάμεις σε άλλα μέτωπα και για την καταστροφή των Γερμανών στον Βορρά, όπου ο Ερυθρός Στρατός προ­χώρησε σαν θύελλα από τον Βιστούλα μέχρι τον ποτα­μό Οντερ, ανοίγοντας δρόμο προς το Βερολίνο. S3

Ενα από τα πλεονεκτήματα

των Γερμανών κατά τη μάχη της

Βουδαπέστης ήταν η υπεροχή τους σε

ποιότητα τεθωρακισμένων.

Το εικονιζόμενο βαρύ άρμα Tiger

ανήκε στη Μεραρχία

«Totenkopf» των SS.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ι Η ΗΑΙΑΣ Κ. ΜΑΓΚΑΙΝΗΣ

Ο Ελευθέριος Τοιμπίδης αποτεΠεί οπάνια περίπτωση απόοιραιου αξιωματικού. Γεννημένος ίο 1923 οιην Ικαρία, διέιρυνε οιη Μέοη ΔνατοΠη προκειυένου να κατατανεί εθελοντής one Ελληνικές

Ενοπλες Δυνάμεις. Εζηοε ιη μάχη του Ελ Αλαμέιν, διακρίθηκε κατά την ιστορική μάχη του Ρίμινι, συμμετείχε 0ε και στις επιχειρήσεις των Δεκεμβριανών, του Εμφυλίου Πολέμου (οπότε

τραυματίστηκε) και της Κύπρου το 1964-65. Αιρηγήθηκε με μυθιστορηματικό τρόπο τις αναμνήσεις του από τη συμμετοχή του στον ανώνα κατά των δυνάμεων του Αξονα στο βιβλίο του «Δόξα και

δάφ νες, 1941-1945)) (θεσοαλονίκη, 2005), το οποίο αποτέλεοε και την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί. Πριν προχωρήσουμε στο περιεχόμενο της συνομιλίας μας, αξίζει να προσθέσουμε

μερικά βιογραιρικά του στοιχεία.ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΤΣΙΜΠΙΔΗΣ

ΒΕΤΕΡΑΝΟΣ ΤΡΙΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝEvac naüoiuaxoc ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΙΟΥ ΡΙΜΙΝΙ βυμάιαι

» % ß{ f a t «%. 's j .

Ελληνες στρατιώτες εν δράσει στη Μέση Ανατολή. Η μονάδα του Ελευθέριου Τσιμπίδη δεν έλαβε μέρος στη μάχη του Ελ Αλαμέιν,

όμως ο νεαρός τότε λοχίας έζησε από κοντά τα γεγονότα της ιστορικής εκείνης σύγκρουσης, που ήταν και η πρώτη στην οποία

συμμετείχαν οι ελληνικές δυνάμεις. Γράφει στο βιβλίο του ο Ελ.Τσιμπίδης: «Τώρα οι άντρες του Κατσώτα άρχισαν να

καταλαβαίνουν πόσο μεγάλη διαφορά έχει η εκπαίδευση για πόλεμο στην έρημο από τον ίδιο τον πόλεμο. Ο εχθρός μπορεί να

είναι αρκετά μακριά, για να σε πυροβολήσει, είναι όμως αρκετά κοντά - τουλάχιστον όσο χρειάζεται ■ για να βλέπει τις κινήσεις

σου. Οταν ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά και ο υδράργυρος στο θερμόμετρο δείχνει τους 50 βαθμούς, τότε το όρυγμα γίνεται

φας μεγάλος φούρνος που σιγοψήνει τα νεύρα σου, ο ιδρώτας ασταμάτητα και κάνει τα μάτια σου να τσούζουν με την

αλμύρα και τα ρούχα να κολλάνε σιχαμερά στο σώμα σου».

Στη Μέση Ανατολή ο Ελ. Τσιμπίδης φοίτησε σε ουλαμό βαθμοφόρων και έλαβε τον βαθμό του λοχία. Τοποθε- τήθηκε σε ουλαμό αντιαρματικών της II Ελληνικής Τα­ξιαρχίας. Μετά τη διάλυση της ταξιαρχίας, εξαιτίας των πολιτικών αναταραχών, μετατέθηκε στην III Ελληνική

Ορεινή Ταξιαρχία, με την οποία έλαβε μέρος στη μάχη του Ρί- μινι, προαγόμενος επ' ανδραγαθία. Επέστρεψε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1944, έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Δεκεμβρίου του 1944 στην Αθήνα και αργότερα εισήχθη στη ΣχολήΕυελπίδων. Ορκίστηκε ανθυ- πολοχαγός τον Μάρτιο του 1947, οπότε και τοποθετήθη- κε στις Δυνάμεις Καταδρο­μών. Κατά τις επιχειρήσεις της Πελοποννήσου εναντίον των ανταρτών τραυματίστηκε και έγινε πρόταση προαγωγής του επ' ανδραγαθία. Στη συνέ­χεια διοίκησε μονάδες κατα­δρομών και σύνταγμα πεζικού. Το 1964 εστάλη στην Κύπρο, ό­που ανέλαβε καθήκοντα διοικη­τή τάγματος και συγκροτήματος. Ελαβε μέρος στις επιχειρήσεις ε­ναντίον των τουρκοκυπριακών δυνάμεων στην περιοχή της Μόρ- φου. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ανέλαβε διοικητής τάγματος της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών στην Κρήτη και αρ­γότερα τοποθετήθηκε στο Πεδίο Βολής Κρήτης.

Οταν αποστρατεύθηκε ο Ελ. Τσιμπίδης επανίδρυσε τον Σύνδε­σμο Πολεμιστών Ριμινιτών-Ιερο- λοχιτών και έκτοτε εκλέγεται συ­νεχώς πρόεδρός του, επιδεικνύο­ντας πλούσια κοινωνική και πολι­τιστική δράση. Εχει ασχοληθεί με τη λογοτεχνία και έχει στο ενερ­γητικό του δύο ποιητικές συλλο­γές.

Ο Ελευθέριος Τσιμπίδης, τι- μημένος με το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας, τρεις Πολεμικούς Σταυρούς, δύο Μετάλλια Εξαιρέ- των Πράξεων, τον Χρυσό Σταυρό του Βασιλικού Τάγματος μετά ξι­φών, τον Σταυρό των Ταξιαρχών του Βασιλικού Τάγματος, το Με­τάλλιο Στρατιωτικής Αξίας και το Μετάλλιο της Μέσης Ανατολής, είχε την καλοσύνη να μιλήσει στη «ΣΙ» για τις εμπειρίες του στα διάφορα πολεμικά μέτωπα.

"ΣΙ": Στο βιβλίο σας αναφέρεστε συχνά στον πατέρα σας, βετερά­νο της Μικρασιατικής εκστρατεί­ας. Πόσο συνετέλεσε η πατρική φιγούρα στην απόφασή σας να πολεμήσετε; Σας είχε μιλήσει ποτέ ο πατέρας σας για τις ε­μπειρίες του από την πρώτη γραμμή;

Το ατομικό βιβλιάριο μισθοδοσίας του λοχία Ελευθέριου Τσιμπίδη, όπου αναφέρεται ότι προήχθη σε επιλοχία στις 27Σεπτεμβρίου 1944, ύστερα από τη μάχη του Ρίμινι.

“Στη μάχη του Ρίμινι αντιμετωπίσαμε Γερμανούς

αλεξιπτωτιστές νεαρής ηλικίας. Ηταν

σκληροτράχηλοι και φανατικοί. Οι συνεχείς ήττες τους όμως από

την αρχή της αποβάσεως των Συμμάχων στην Ιταλία τους είχαν καταπονήσει.”

Ο Ελ. Τσιμπίδης το 1942, εκπαιδευόμενος στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού στη Μέση Ανατολή. Λίγους μήνες πριν είχε

διαφύγει από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ικαρία.

Ε.Τ.: Επαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στην απόφασή μου να πολεμήσω και εγώ για την πατρίδα μου. Ο πατέρας σπανίως μιλούσε για τις εμπειρίες του από το μέτωπο. Εξάλλου ήταν τόσο αφοσιωμένος στη συντήρηση της πολυμελούς οικογενείας του, που δεν έβρισκε χρόνο για συζητή­σεις του παρελθόντος. Μόνον όταν κάποιος συγχωριανός-συμπολεμι- στής του έφερνε την κουβέντα πί­σω, τότε με λίγες λέξεις ταπεινό- φρονα απαντούσε. Πολλές φορές προσπάθησα να μάθω περισσότερα, όταν ανακάλυπτα στα συρτάρια του μαγαζιού παλιά έγγραφα και εφημε­ρίδες της εποχής που αναφέρονταν στις μάχες και γενικά στα γεγονότα εκείνου του πολέμου. Με συγκατα­βατικό χαμόγελο και με ένα ναι ή ένα όχι απαντούσε στις ερωτήσεις μου. Περισσότερο απ' όλα έξαπταν τη φαντασία μου και με έκαναν υπε­ρήφανο για τη δράση του τα παρά­σημά του (Αριστείο Ανδρείας και Πολεμικός Σταυρός) και τα διπλώ­ματα που ανέφεραν την πολεμική

33

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

* No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

του δράση. Ακόμα οι φωτογραφίες του ως τραυματία (υπάρχει μία στο βιβλίο μου), τις οποίες έχω στο αρχείο μου. Και ακόμα με συγκινούσε η σκέψη ότι άφησε την ωραία νεανική ζωή στην Αμερική και ήλθε στο κάλεσμα της πατρίδας να την υπε­ρασπιστεί. Ολα τα παραπάνω, αλλά και τα σχόλια των συγχω­ριανών μου για τον ηρωισμό του πατέρα μου, πιστεύω ότι μου έδωσαν εκείνα τα ψυχικά στοιχεία ώστε να κάμω και εγώ ό,τι μπόρεσα για την πατρίδα μου.

Ποιο ήταν αλήθεια το κλίμα μεταξύ των νέων την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την Ιταλία και τη Γερ­μανία;Η κήρυξη του πολέμου το 1940 φαινόταν για μας σαν πανηγύ­ρι. Ακούγαμε από το ραδιόφωνο τις ειδήσεις. Εφημερίδες αρ­γούσαν να φθάσουν στο χωριό. Γράμματα που έφθαναν κι αυ­τά καθυστερημένα από το μέτωπο μάς πληροφορούσαν για τα κατορθώματα του στρατού μας αλλά και για τις συνθήκες στα βουνά της Αλβανίας. Οι νέοι δεν φαίνεται να φοβούνταν ιδιαίτερα γιατί δεν είχαν την πείρα των συνθηκών του πολέ­μου. Αλλά όλοι είχαμε στο μυαλό μας τον πόλεμο, όχι μόνο ε­μείς τα παιδιά αλλά και οι μεγάλοι, άντρες και γυναίκες. Οι βε­τεράνοι της Μικρασιατικής εκστρατείας ήθελαν πολύ να μπο­ρούσαν να βρίσκονται στο μέτωπο, κάποιοι τα κατάφεραν κι όλας. Εγώ και η παρέα μου πήγαμε να δηλώσουμε εθελοντές με πολύ ενθουσιασμό. Αλλά η ηλικία μας δεν ήταν ακόμα η κατάλληλη για να μας πάρουν. Γι1 αυτό ζηλεύαμε πολύ τους λίγο μεγαλύτερούς μας.

Πάντως, με την πρώτη ευκαιρία διαφύγατε στη Μέση Ανατο­λή. Αλήθεια, ποιο ήταν το ηθικό στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού, όταν εσείς βρεθήκατε πια στη Μέση Ανατολή;Το ηθικό του στρατού στη φάση της εκπαίδευσης ήταν πράγ­ματι υψηλό. Σε αυτό συντελούσε η διδασκαλία και η συμπερι­φορά πεπειραμένων αξιωματικών, οι οποίοι είχαν πολεμήσει στα μέτωπα της Αλβανίας, των Οχυρών της Γραμμής "Μετα- ξά" και στην Κρήτη. Η ιδέα ότι θα πολεμούσαμε για την ελευ­θερία της πατρίδας μας, ανέβαζε ακόμα περισσότερο το ηθι­κό μας.

Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης και οργάνωσης;Θα έλεγα ότι ήταν αρκετά καλές. Τα στρατόπεδα ήταν καλά τακτοποιημένα, με τολ και σκηνές. Κρεβάτια με στρώματα και κλινοσκεπάσματα καινούργια. Ο ιματισμός και η υπόδυση ήταν εξαιρετικά. Το φαγητό πολύ καλό επίσης. Πλούσιο πρω­ινό με μπέικον, αυγά και μαρμελάδα. Το μεσημέρι απαραίτητο το κρέας (αρνιά κατεψυγμένα Νέας Ζηλανδίας) κλπ. Ανάλογο και το βραδινό. Δεν έλειπαν οι κονσέρβες (κορν μπιφ) και οι γαλέτες κατά τις ασκήσεις, θυμάμαι ένα περιστατικό κατά το οποίο μια ομάδα από τους πιο μεγάλους σε ηλικία στρατιώτες διαμαρτυρήθηκε για τη μαρμελάδα. Ηθελαν, έλεγαν, ελληνι­κό πρωινό με ελιές. Αυτό ήταν μια πρώτη ομαδική απείθεια κατά των Αγγλων από μερίδα αντιφρονούντων... Οταν το πληροφορήθηκαν σι Αγγλοι, έκοψαν τη μαρμελάδα και τα άλ­λα εδέσματα του πρωινού. Μετά από λίγες ημέρες έγινε νέα διαμαρτυρία (παράκληση πια) για επαναφορά της μαρμελά- δας και των άλλων εδεσμάτων...

Πόσο δύσκολη ήταν η προσαρμογή σε ένα φυσικό περιβάλ­λον όπως αυτό της ερήμου;Η προσαρμογή έγινε με τον πιο ομαλό τρόπο γιατί η αρχική ε­γκατάσταση και οι ασκήσεις των μονάδων πραγματοποιήθη- καν σε εδάφη που δεν διέφεραν πολύ από το ελληνικό περι­βάλλον, όπως ο Λίβανος, η Συρία και η Παλαιστίνη. Μόνο οι ατμοσφαιρικές συνθήκες διέφεραν αρκετά. Την ημέρα ζέ­στη, με τον καυτό ήλιο, και το βράδυ ψύχος. Βέβαια η έρημος ήταν πολύ χειρότερη. Μια ατέλειωτη κιτρινωπή θάλασσα από αμμουδερό έδαφος, άλλοτε πιο σκληρό και άλλοτε λιγότερο, με κυματισμούς... Το θερμόμετρο δείχνει πολλές φορές 50 βαθμούς όταν ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά... Οταν έρχεται η νύ­χτα με το τσουχτερό κρύο και τη διαπεραστική υγρασία, σου δίνουν την ψευδαίσθηση της ανακούφισης...

Στο βιβλίο αναφέρετε κάπου: «Τον Μάιο είχαμε κάποιες λι-

Ανδρες της III Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας στην Ελλάδα την περίοδο 1944-45.

Ενας στρατιώτης, οδηγός Jeep της I Ελληνικής

Ταξιαρχίας, περιεργάζεται ένα κατεστραμμένο άρμα

Panzer III.

34

Τοποθέτηση ναρκών από Ελληνες στρατιώτες στην έρημο της βόρειας Αφρικής, το 1942.

ποταξίες, καθώς και μια κίνηση ομαδικής απείθειας». Αυτές οι λιποταξίες σχετίζονταν με πολιτικές αναταραχές ή ήταν δείγματα δειλίας και φυγοπονίας από ορισμένους;Πιστεύω ότι οι περισσότερες από αυτές τις λιποταξίες είχαν να κάνουν με την πολιτική αναταραχή, η οποία άρχισε σχεδόν από τις πρώτες ημέρες της συγκροτήσεως των μονάδων. Ελά­χιστες πρέπει να οφείλονται σε δειλία ή φυγοπονία. Αυτές γί­νονταν από μεμονωμένα άτομα, όχι από ομάδες. Η πολιτική α­ναταραχή μεταφέρθηκε φυσικά από την Ελλάδα. Η ξένη προ­παγάνδα οργίαζε. Πολλοί πίστευαν (και αυτό έχει μια δόση α­λήθειας) ότι η αγγλική πολιτική με το δόγμα «διαίρει και Βασί­

λευε» συνέβαλε σε αυτή την εξέλιξη. Η πειθαρχία απειλήθη- κε σοβαρότατα. Αποτέλεσμα ήταν η διάλυση της I Ελληνικής Ταξιαρχίας μετά τη μάχη του Ελ Αλαμέιν και της II Ταξιαρχίας πριν καν μπει στη μάχη. Ετσι το ηθικό του μέσου στρατιώτη, ο οποίος δεν είχε προσχωρήσει στο «κίνημα», επηρεάστηκε αρ­κετά.

Εσείς προσωπικά δεχθήκατε πιέσεις να προσχωρήσετε στο «κίνημα»;Ναι, κυρίως από αμόρφωτους συμπατριώτες μου και γνω­στούς μου, οι οποίοι είχαν δεχθεί τη «διαφώτιση» από τους ε-

0 διοικητής της I Ελληνικής Ταξιαρχίας, Παυσανίας

Κατσώτας, υποδέχεται τους άνδρες της μονάδας μετά

τη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Πίσω διακρίνεται ένα

βρετανικό άρμα M3 Grant.

35

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Τελετή στο ελληνικό κοιμητήριο του Ριτσιόνε, όπου αναπαύονται οι Ελληνες οι οποίοι έπεσαν κατά τις μάχες στην Ιταλία το 1944.

ξόριστους στην Ικαρία κατά τη δικτατορία του Μεταξά. Κάπο­τε με απείλησαν ότι αν δεν ενέδιδα, θα με εξόντωναν όταν θα επιστρέφαμε στην Ελλάδα. Η πίστη μου όμως στην ιδέα της πατρίδας, όπως τη βίωσα από τους γονείς μου και το σχολείο, μού έδωσαν τη διέξοδο.

Ζήσατε από κοντά τις ταραχές, τις ανταλλαγές πυροβολι­σμών, όταν τα πράγματα έφθασαν πια στα άκρα;Ναι, ήμουν λοχίας σε ουλαμό αντιαρματικών και βρισκόμουν με τους άνδρες του ουλαμού στη σκηνή όταν ακούστηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί στο τάγμα, το οποίο βρισκόταν στα 500 περίπου μέτρα από μας. Ηταν κάτι το τραγικό και ανατριχια- στικό. Οι φήμες οργίαζαν, ότι σκοτώθηκε ο τάδε, τραυματί­στηκε ο δείνα. Παραμείναμε σιωπηλοί στη σκηνή. Κανένας από τους δικούς μου άνδρες δεν αντέδρασε βίαια. Τότε πλη- ροφορήθηκα ότι επικεφαλής των στασιαστών ήταν ένας υπο­δεκανέας, ο οποίος αργότερα, με την επιστροφή μας στην πα­τρίδα, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε.

Εσείς τότε ήσαστε πολύ νέος. Ζούσατε και την ωραία ζωή και τους πειρασμούς της Αλεξάνδρειας. Δεν σας ανησυχούσε ότι όλα αυτά μπορεί να τελείωναν σύντομα εξαιτίας του πολέ­μου;Να σας πω, ναι, πέρασα ωραίες στιγμές στην Αλεξάνδρεια. Ωραία κέντρα διασκεδάσεως, μπαρ με μεγάλες ορχήστρες τζαζ, γυναίκες, αλλά ήμαστε διαρκώς υπό επιτήρηση, συνε­πώς δεν είχαμε μεγάλες ελευθερίες. Ωστόσο δεν είχα φοβη­θεί ακόμα τον πόλεμο γιατί δεν τον είχα νιώσει από κοντά μέ­χρι εκείνη τη στιγμή. Πάντα όμως είχα στο μυαλό μου ένα αό­ριστο είδος ανησυχίας.

Ποια ήταν η σχέση των Ελλήνων με τους Βρετανούς;Δεν μπορώ να πω ότι ήταν πάντοτε άριστη. Εκείνοι ήταν υπε­ρόπτες, ψυχροί και εγωιστές. Εκαναν όμως το παν για να μας εκπαιδεύσουν όσο το δυνατόν καλύτερα, για να μας χρησιμο­ποιήσουν πιο αποδοτικά στο μέτωπο. Ηταν άριστοι εκπαιδευ­τές. Ηξεραν το αντικείμενό τους και το μετέδιδαν πειστικά. Τη βασική εκπαίδευση ανελάμβανε ένας υπαξιωματικός, ο ο­ποίος ήταν καλά προετοιμασμένος στο έργο του, χωρίς επέ­κταση σε άλλα αντικείμενα.

Υπήρχαν ελλείψεις σε υλικά;Ναι, ήταν αρκετές. Κυρίως σε μεταφορικά μέσα και βαρύ ο­πλισμό. Η συμπλήρωσή τους γινόταν όταν πλησίαζε η ώρα της εισόδου στη μάχη και ύστερα από αλλεπάλληλες αναφορές και προσωπικές επαφές των ηγητόρων μας με τους αντίστοι­χους των Βρετανών.

Ο Ελευθέριος Τσιμπίδης, βετεράνος της μάχης του Ρίμινι και πρόεδρος του Συνδέσμου Πολεμιστών Ριμινιτών-Ιερολοχιτών, σε κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Ριτσιόνε στις 22 Σεπτεμβρίου 1991.

Πόσο σκληρή ήταν η εκπαίδευση;Ηταν πράγματι πολύ σκληρή και επίπονη. Ασκήσεις με πραγ­ματικά πυρά, μεγάλες πορείες, εκπαίδευση σε ποτάμια και λί­μνες με νάρκες και άλλα εκρηκτικά και καπνογόνα. Θυμάμαι μια άσκηση στη λίμνη Τιβεριάδα, όπου έπρεπε να περάσω με το αντιαρματικό μου επάνω σε σχεδία. Οι εκρήξεις από νάρ­κες και οβίδες γύρω από τη σχεδία σου έδιναν την εικόνα πραγματικής μάχης. Να σημειώσω και ένα μικρό περιστατικό μετά την άσκηση. Είχαμε μείνει κοντά στη λίμνη για ανάπαυ­ση. Μου είχε περισσέψει μια χειροβομβίδα, την οποία και έρι­ξα στη λίμνη. Με την έκρηξή της γέμισε σκοτωμένα ψάρια ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειάς της... Ηταν η πρώτη πεν­θήμερη φυλάκιση που μου επιβλήθηκε από τον διοικητή μου.

Περιγράψτε μας την πρώτη φορά που είχατε εμπειρία εχθρι­κών πυρών...Η πρώτη φορά που έζησα εχθρικά πυρά πυροβολικού ήταν στην προπαρασκευή της επίθεσης της Ελληνικής Ταξιαρχίας στο Ρίμινι. Μια ομάδα του 2ου Τάγματος είχαμε παραταχθεί σε επίκαιρη θέση και καταγράφαμε τις κινήσεις του εχθρού. Υπήρχε ανταλλαγή πυρών πυροβολικού. Οι δικοί μας σκόπευ­αν σε ένα καμπαναριό στο οποίο βρίσκονταν Γερμανοί παρα­τηρητές με πολυβόλο. Κάποια στιγμή μια οβίδα εχθρικού πυ­ροβολικού σφύριξε πάνω από τα κεφάλια μας κι έσκασε λίγο πίσω μας. Μία δεύτερη έπεσε πάνω στην ομάδα μας και δίπλα από έναν συμπολεμιστή μου χωρίς να σκάσει. Τον τραυμάτισε

36

όμως θανάσιμα κομμάτι του εδάφους που τίναξε. Ηταν κάτι α­πίστευτα τρομακτικό που παραμένει ακόμα στη μνήμη μου. Κάτι τέτοιες στιγμές ασφαλώς το ηθικό πέφτει, αλλά γρήγορα επανέρχεται πιο ανεβασμένο.

Κύριε Τσιμπίδη λάβατε προσωπικά μέρος στη μάχη του Ρίμινι. Στο βιβλίο σας, ωστόσο, αφιερώνετε κάποιες σελίδες στις πε­ριπολίες που κάνατε στην τοποθεσία αυτή...Ναι, οι περιπολίες είναι ίσως κάτι πιο τρομακτικό από την ίδια τη μάχη, την επίθεση. Προχωράς χωρίς να ξέρεις τι θα συνα- .τήσεις. Πού βρίσκεται ο αντίπαλος κρυμμένος; Τι όπλο δια­θέτει; Πότε θα σε χτυπήσει; Ολες αυτές οι σκέψεις σου προ- καλούν ένταση μαζί και φόβο. Προσωπικά, βρέθηκα νύχτα σε απόσταση βολής χειροβομβίδας από τον εχθρό. Απέναντι μας βρισκόταν μια ομάδα εχθρικής περιπόλου η οποία είχε ανάλο­γη αποστολή. Μετά από γρήγορη ανταλλαγή πυρών, αλλά και υποστηρίξεώς μας από το πυροβολικό, η περίπολος οπισθο­χώρησε.

Πώς ήταν να πολεμάς με Γερμανούς στρατιώτες; Δικαιολόγη­σαν τον θρύλο που τους ακολουθούσε;Στη μάχη του Ρίμινι αντιμετωπίσαμε Γερμανούς αλεξιπτωτι­στές νεαρής ηλικίας. Ηταν σκληροτράχηλοι και φανατικοί. Οι συνεχείς ήττες τους όμως από την αρχή της αποβάσεως των Συμμάχων στην Ιταλία τους είχαν καταπονήσει. Παρά ταύτα, πολεμούσαν γενναία από χαράκωμα σε χαράκωμα, από σπίτι σε σπίτι, με κάθε μέσο. Νομίζω ότι ναι, δικαιολόγησαν τον θρύλο του σκληροτράχηλου και ανυποχώρητου πολεμιστή.

Η μάχη του Ρίμινι, ωστόσο, δεν ήταν η τελευταία φορά που βρεθήκατε σε συνθήκες πολέμου. Στο βιογραφικό σας δια­βάζω ότι συμμετείχατε και στη μάχη της Αθήνας, τον Δεκέμ­βριο του 1944...Ναι, είχα όμως την καλή τύχη να μη βρίσκομαι στην πρώτη γραμμή. Είχα οριστεί σύνδεσμος των επιτιθέμενων ταγμάτων με τη διοίκηση της Ταξιαρχίας...

Φαντάζομαι πως είναι τελείως διαφορετικό να βάλλεις ενα­ντίον π.χ. των Γερμανών και εναντίον συμπατριωτών σου...Λόγω της θέσης μου δεν βρέθηκα στη δύσκολη θέση να χτυ­πήσω Ελληνα. Δεν μπορώ να φανταστώ αν θα το έκανα ή πώς θα αισθανόμουν, θυμάμαι, λίγες ημέρες πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων, είχα πάρει ολιγόωρη άδεια να επισκεφθώ συγγενική μου οικογένεια στη συνοικία του Γκύζη. Επιστρέ- φοντας στη μονάδα μου πέρασα εμπρός από την πύλη συ­ντάγματος του ΕΛΑΣ της περιοχής. Οταν ο σκοπός με αντε- λήφθη (φορούσα τη στολή με τα παράσημα, αλλά ήμουν άο­πλος), άρχισε να με ειρωνεύεται με αισχρόλογα κατά του βα- σιλέως. Δεν απάντησα, προχώρησα σαν να μη συνέβαινε τίπο­τα. Οταν επέστρεψα στη μονάδα πληροφορήθηκα ότι άλλος συνάδελφός μου, σε παρόμοια περίπτωση, αντέδρασε άσχη­μα και τα αποτελέσματα ήταν πολύ άσχημα γΓ αυτόν.

Με δεδομένο ότι και στις δύο περιπτώσεις σημειώθηκαν πολ­λές οδομαχίες, μπορείτε να συγκρίνετε τις συνθήκες της μά­χης του Ρίμινι με εκείνες της Αθήνας;Ναι, έμοιαζαν πολύ οι δύο μάχες μεταξύ τους. Η μόνη διαφο­ρά ήταν ότι στην Αθήνα δεν υπήρχαν οχυρώσεις, αντιαρματι­κά εμπόδια και συρματοπλέγματα. Οι οχυρώσεις του ΕΛΑΣ ή­ταν τα ίδια τα σπίτια και οι διάφοροι μανδρότοιχοι.

Και η ατμόσφαιρα των μαχών εκείνων, τόσο στο Ρίμινι όσο και στην Αθήνα;Πραγματικά, είναι δύσκολο να περιγράφει κανείς την ατμό­σφαιρα που επικρατούσε στις μάχες εκείνες. Προσωπικά θα ήθελα να μη θυμάμαι τίποτα. Ηταν κάτι το φοβερό. Πολλές φορές παρακολουθούμε από τις τηλεοράσεις περιγραφές και

ΜΝΗΜΕΣ ΜΑΧΗΣ: ΙΤΑΛΙΑ 1944"...Οι ά ν τρ ε ς τη ς I I I η ς Ε λ λ η ν ικ ή ς Ο ρ ε ιν ή ς Τ α ξ ια ρ χ ία ς μ π ήκαν γ ια τα κ α λ ά σ το χ ο ρ ό το υ θ α ν ά το υ , στις 8 Σ επ τεμ β ρ ίο υ τη ν ύ ­χ τα . Μ ια ώ ρα κ α ι κ ά τ ι μ ε τά τ ις 7 το β ρ ά δ υ , ό τα ν δ η λ α δ ή το σ κ ο τά δ ι ε ίχ ε π έσ ε ι π ια πάνω σ τη φ θ ιν ο π ω ρ ιν ή ιτα λ ικ ή φ ύ σ η , ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς σ κ ιέ ς π ερ ίμ εν α ν π α ν έ το ιμ ες το σ ύ νθ η μ α . Μ ό ­λ ις δ ό θ η κ ε , ο ι σ κ ιέ ς ά ρ χ ισ α ν να γ λ ισ τρ ο ύ ν α μ ίλ η τε ς κα ι χ ω ­ρ ίς το ν π α ρ αμ ικρ ό θ ό ρ υ β ο π ου θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να τ ις π ροδώ - σ ε ι. . . Οι Ε λ λ η ν ες π ή γα ιν α ν να π ά ρ ο υ ν τ ις κ α ιν ο ύ ρ γ ιε ς θ έ σ ε ις το υ ς κ α ι να α π ο κ τή σ ο υ ν τη ν επ α φ ή μ ε το ν ε χ θ ρ ό , α υ τή τη ν ε ­π αφ ή π ου με τό σ ο ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό κα ι α νυ π ο μ ο νη σ ία π ερ ίμ ε ­ναν από τη ν ώ ρα π ου π ά τη σ α ν τη ν ιτα λ ικ ή γ η . Μ ε τη ν κ ά λ υ ψ η το υ π η χ το ύ σ κ ο τα δ ιο ύ , η Τ αξιαρχ ία π ή ρ ε τ ις θ έ σ ε ις τη ς 3ης Τ α ξια ρ χ ία ς τω ν Καναδώ ν. Λ ίγ ο μ ετά τα μ εσ ά ν υ χ τα , η α ν τ ικ α ­τά σ τα σ η ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε κ α ι ο ι Ε λ λ η ν ες ε ίχ α ν ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί σ ε α π ό σ τα σ η β ο λ ή ς από το υ ς Γερμ ανούς.Το τάγμ α το υ Λ ε υ τ έ ρ η ή τα ν σ το δ ε ξ ιό τη ς γραμ μ ής κα ι ο ι ά ­ν τρ ε ς το υ ή τα ν ο ι π ρώ τοι π ου δ έ χ τη κ α ν τα ξα φ ν ικ ά π υρά το υ ε χ θ ρ ο ύ . Μ ό λ ις π ή ρ α ν τ ις θ έ σ ε ις το υ ς , η ν ύ χ τα ά ρ χ ισ ε να ξ ε ρ ν ά ε ι κα τα π ά νω το υ ς φ ω τιά κα ι π υρω μ ένο σ ίδ ε ρ ο .. . Ο β ί­δ ε ς κ α ι όλμ ο ι σ τη ν α ρ χ ή , τα π υρά κ α ι ο ι χ ε ιρ ο β ο μ β ίδ ε ς τω ν π εζώ ν αμ έσ ω ς μ ετά , ό λ α μ α ζ ί ύ σ τε ρ α απ ό κ ά π ο ια σ τιγμ ή γ έ ν ­ν η σ α ν μ έσ α σ τη ν υ γρ ή ν ύ χ τα μ ια κ ό λ α σ η π ο υ κ ρ ά τη σ ε μ έχ ρ ι τα χα ρ ά μ α τα . Τα γ ερ μ α ν ικ ά τμ ήμ ατα -π ερ ίπ ο λο ι ή κ α ι π ιο μ ε ­γ ά λ α - γ ν ώ ρ ιζα ν κ α λ ά το έ δ α φ ο ς κα ι τη ν κ ά θ ε το υ λ ε π το μ έ ­ρ ε ια , εν ώ ο ι Ε λ λ η ν ε ς ο ύ τ ε π ου το ε ίχ α ν α ν τ ικ ρ ίσ ε ι ακόμ α. Ο λη η πρώ τη γραμμ ή τη ς Τ αξια ρ χ ία ς δ έ χ τ η κ ε λ υ σ σ α σ μ έν ες ε ­π ιθ έ σ ε ις , τ ε λ ικ ά όμ ω ς ο π ε ισ μ α τά ρ η ς ε χ θ ρ ό ς α ν α γ κ ά σ τη κ ε να γ υ ρ ίσ ε ι σ τ ις θ έ σ ε ις το υ λ ίγ ο π ρ ιν φ έ ξ ε ι η μ έρ α , α φ ή ν ο ­ν τα ς πίσω το υ έν α σω ρό ν ε κ ρ ο ύ ς κ α ι π α ίρ ν ο ν τα ς μ αζί το υ ς τρ α υ μ α τ ίε ς το υ .. . Ο π ό λεμ ο ς ε ίν α ι π ρώ τα απ ό ό λ α θ ά ν α το ς . Ο χ ο ρ ό ς το υ ε ίχ ε α ρ χ ίσ ε ι γ ια τη ν ΙΙ Ιη Ε λ λ η ν ικ ή Τ αξιαρχ ία σ τ ις 9 Σ επ τεμ β ρ ίο υ τα ξη μ ερ ώ μ α τα κ α ι &α κ ρ α το ύ σ ε γ ια π ο λ λ έ ς μ έ ­ρ ε ς ακόμ α ....Ο σο δ ια ρ κ ο ύ ο ε η μ έρ α ο ι α ν τ ίπ α λ ο ι έμ εν α ν α κ ίν η το ι σ τ ις θ έ σ ε ις το υ ς , ή σ υ χ ο ι κ α ι α θ έ α τ ο ι. . . Ο τα ν έ π ε φ τ ε το σ κ ο τά δ ι, ό λ α ά λλ α ζα ν ...(...) Α ρ χ ιζ ε η ν υ χ τ ερ ιν ή δ ρ ά σ η κ α ι ο ι μ ά χ ες σ τα τυ φ λ ά , έ ν α ς κ α ιν ο ύ ρ γ ιο ς χ ο ρ ό ς θανάτου δ η λ α δ ή , π ολύ π ιο σ κ λ η ρ ό ς κ α ι α π α ίσ ιο ς απ ό το ν ά λλ ο . Οι σ κ ιέ ς τω ν π ερ ιπ ό λω ν γ λ ισ τρ ο ύ σ α ν ή σ έ ρ ν ο ν τα ν α θ έ α τ ε ς κα ι π λ η σ ία ζα ν όσ ο μ π ο­ρ ο ύ σ α ν σ τ ις θ έ σ ε ις το υ ε χ θ ρ ο ύ , γ ια να το ν κ α τα σ κ ο π εύ σ ο υ ν ή να το ν α ιφ ν ιδ ιά σ ο υ ν ... Ο ε χ θ ρ ό ς ή τα ν το ίδ ιο κ ο ν τά όσ ο κα ι ο σ υ ν ά δ ε λ φ ο ς . Ξ έσ π α γ ε τ ό τ ε ε κ ε ίν ο το ανα κά τω μ α τη ς κ ό λ α ­σ η ς , ό π ου φ ω τιά , σ ίδ ε ρ ο κ α ι κορ μ ιά , φ ιλ ικ ά κ α ι ε χ θ ρ ικ ά , γ ί ­ν ο ν τα ν έν α . Μ έσ α σ ε έ ν α π α ν δ α ιμ ό ν ιο απ ό ρ ιπ έ ς κ α ι ε κ ρ ή ­ξ ε ις , μ ε ρ ικ έ ς από τ ις σ κ ιέ ς φ ω τ ίζ ο ν τα ν γ ια ε λ ά χ ισ τ ε ς μ ονάχα σ τιγ μ ές , από κ ό κ κ ιν ε ς κ α ι π ο ρ το κ α λ ιέ ς α σ τρ α π ές κα ι φ α ίν ο ­ν τα ν πως ή τα ν ά νθ ρ ω π ο ι. Υστερα τ ις σ κ έπ α ζ ε ξα νά το σ κ ο τά ­δ ι, γ ια να π α ρ ο υ σ ια σ το ύ ν ά λ λ ε ς π ο λύ κ ο ν τά το υ ς , μ έσ α σ ε κ α ιν ο ύ ρ γ ιε ς α σ τρ α π ές , λ ε ς κ α ι κ ά π ο ιο ς α ν α β ό σ β η ν ε έν α μ α ­γ ικ ό φ α ν ά ρ ι, θ έ λ ο ν τ α ς να δ ια λ έ ξ ε ι α υ το ύ ς π ου θ α έπ α ιρ ν ε μ α ζί το υ . Κα ι κ ρ α το ύ σ ε α υ τό ς ο φ ρ ιχ τό ς κ α ι π α ρ α ν ο ϊκ ό ς χ ο ­ρ ό ς μ έχ ρ ι τη σ τιγμ ή π ου ο ι ε χ θ ρ ο ί α π ο σ ύ ρ ο ν τα ν μ έσ α σ τη ν ύ χ τα κ α ι γ ύ ρ ιζ α ν σ τ ις θ έ σ ε ις το υ ς , π α ίρ ν ο ν τα ς β ια σ τ ικ ά μ α ­ζ ί τ ο υ ς κ α ι ό σ ο υ ς απ ό το υ ς π λη γω μ ένο υ ς ε ίχ α ν σ τ α θ ε ί τ υ χ ε ­ρ ο ί, ε π ε ιδ ή το κ α υ τό σ ίδ ε ρ ο το υ ς β ρ ή κ ε π ο λύ κ ο ν τά σ ε κ ά ­π ο ιο σ υ μ π ο λεμ ισ τή . Οι ά λ λ ο ι, ο ι ά τυ χ ο ι, που κ α ν έν α ς δ ε ν το υ ς ε ίδ ε να σ ω ρ ιά ζο ν τα ι κάτω , θ α έμ εν α ν α β ο ή θ η το ι μ έσ α σ τη ν π α γερ ή ν ύ χ τα . Μ ε ρ ικ ο ί από α υ το ύ ς θ α κ α τά φ ε ρ ν α ν να μ ε ίν ο υ ν ζω ν τα ν ο ί μ έχ ρ ι να φ τά σ ε ι η μ έρ α κα ι τ ό τ ε θ α το υ ς ξ α ν α μ ε τρ ο ύ σ α ν α νά μ εσ α σ το υ ς τυ χ ε ρ ο ύ ς . Οι υ π ό λο ιπ ο ι θ α έ ­σ β η ν α ν ε κ ε ί , πάνω σ το υ γρ ό κ α ι μ ατω μ ένο χώμα κ α ι το ά λ λ ο π ρω ινό τα ο νό μ α τά το υ ς θ α έπ α ιρ ν α ν θ έ σ η σ το υ ς κ α τα λ ό ­γ ο υ ς , κά τω απ ό το υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς ή το υ ς α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς τη ς π ρ ο η γ ο ύ μ εν η ς η μ ερ ο μ η ν ία ς ."

Απόσπασμα από το 6ι6λίο του Ελ. Τσιμπίδη « Δ ό ξ α και Δ ά φ ν ε ς , 1 9 4 1 -1 9 4 5 »

37

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Προετοιμάζοντας Θέσεις για ύπνο στην έρημο. «Η μέρα φαίνεται ατελείωτη και, όταν κάποτε περάσει, έρχεται η νύχτα με το τσουχτερό κρύο της και τη διαπεραστική υγρασία, που σου δίνουν την ψευδαίσθηση της ανακούφισης και σε αφήνουν να λειτουργήσεις υποφερτά ή να κοιμηθείς... Στον πόλεμο της ερήμου, ο πρώτος και ο πιο κοντινός εχθρός που πρέπει να νικήσεις είναι η ίδια η έρημος».

ντοκιμαντέρ των μαχών εκεί­νων. Η απόσταση των 60 και πλέον χρόνων από τις ημέρες των γεγονότων έχει αμβλύνει τη μνήμη και τις εντυπώσεις.

Συμμετείχατε και στις επιχει­ρήσεις της περιόδου 1947-49.Μάλιστα τραυματιστήκατε σε μία από αυτές. Θα θέλατε να μας μιλήσετε και για εκείνη την τόσο οδυνηρή περίοδο;Με την αποφοίτησή μου από τη Σχολή Ευελπίδων, τον Μάρτιο του 1947, τοποθετήθηκα μαζί με όλους τους 31 συμμαθητές μου στις νεοσύστατες Μονά­δες Καταδρομών (ΛΟΚ). Μετά από σύντομη εκπαίδευση βρέ­θηκα διοικητής διμοιρίας σε λό­χο ΛΟΚ στις επιχειρήσεις της Ρούμελης. Η φήμη των μονά­δων μας είχε θορυβήσει τους αντιπάλους μας, τους οποίους προσπαθούσαμε να εντοπίσου­με σε νυχτερινές πορείες, ενέδρες και αιφνιδιαστικές κατα- δρομικές επιχειρήσεις. Ηταν ένας άλλος πόλεμος, διαφορετι­κός από αυτόν που κάναμε προηγουμένως. Πολλές φορές βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τον εχθρό σε μικρή απόσταση. Μια φορά στην περιοχή της Γκιώνας πηγαίναμε να βοηθήσουμε ένα τάγμα, το οποίο είχε σχεδόν περικυκλωθεί από τους αντι­πάλους. Με τη διμοιρία μου βρισκόμουν στο άκρο της φάλαγ­γας σε μία χαράδρα, όταν δεχθήκαμε καταιγιστικά πυρά από το απέναντι αντέρεισμα. Ο διοικητής του λόχου μου φώναξε: «Λευτέρη, τι γίνεται;». Τότε μια φωνή από το αντέρεισμα απά­ντησε: «Τον Λευτέρη τον πιάσαμε, ελάτε να τον πάρετε». Φυ­σικά, ήταν ψέματα. Λίγο αργότερα βρεθήκαμε προ ενός α­προσδόκητου φαινομένου. Επάνω σε ένα μουλάρι ήταν δεμέ­νος γυμνός και νεκρός ένας ανθυπολοχαγός του τάγματος. Αφού τον εξετέλεσαν, τον έστειλαν σε αυτή την κατάσταση για να κλονιστεί το ηθικό των ανδρών...

Απ' ό,τι διάβασα, λάβατε μέ­ρος και σε αντίστοιχες επιχει­ρήσεις στην Πελοπόννησο...Ναι, ήμουν υπολοχαγός, διοι­κητής λόχου. Εφτασα το 1948 και πήρα μέρος στις επιχειρή­σεις του Πάρνωνα και του Ταΰ­γετου, ιδιαίτερα στη μάχη του Αγίου Βασιλείου, στην οποία συνετρίβη σχεδόν ολόκληρη η δύναμη του εκεί ανταρτικού συγκροτήματος. Μετά τη μάχη αυτή είχαμε αποστολή να ε­ρευνήσουμε τις γύρω περιο­χές όπου είχαν κρυφτεί μικρο- ομάδες. Με τον λόχο μου στή­σαμε ενέδρες στις παρυφές υ­ψώματος απ' όπου τη νύχτα, σύμφωνα με πληροφορίες, θα διέφευγε ομάδα ανταρτών. Η νύχτα ήταν πολύ σκοτεινή και η ορατότητα μηδενική από την ομίχλη, ενώ ψιλόβρεχε κι όλας.

Λίγο πριν ξημερώσει ακούστηκε θόρυβος μέσα στους θά­μνους και βήματα προς το μέρος μας. Αρχίσαμε να βάλλουμε με τα οπλοπολυβόλα. Οι αντάρτες αιφνιδιάστηκαν αλλά α­νταπέδωσαν τα πυρά, τρέχοντας και ρίχνοντας χειροβομβί­δες. Μία εξ αυτών έπεσε κοντά μου και ένα θραύσμα της με χτύπησε στο πόδι (στον δεξί μηρό). Ευτυχώς, στην τσέπη του παντελονιού μου είχα ένα δερμάτινο πορτοφόλι με κέρματα. Αυτό περιόρισε την είσοδο του θραύσματος και δεν έκανε μεγάλη ζημιά. Οταν ξημέρωσε ο άνθρωπος που με τραυμάτι­σε βρισκόταν κι αυτός τραυματισμένος λίγα μέτρα πιο μπρο­στά. Είπα να μου τον φέρουν κοντά και του πρόσφερα τσάι. Ανεξήγητα, ποτέ δεν μου πέρασε από το μυαλό κάποια σκέψη εκδίκησης...

Ησαστε παρών και στις επιχειρήσεις της Κύπρου το 1964...Ναι, στην Κύπρο πήγα ως αντισυνταγματάρχης τον Αύγουστο του 1964 και έφυγα τον Ιούλιο του 1966. Δεν βρέθηκα αντιμέ-

“Με την κάλυψη του πηχτού σκοταδιού, η Ταξιαρχία πήρε τις θέσεις της 3ης Ταξιαρχίας

των Καναδών. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η αντικατάσταση

ολοκληρώθηκε και οι Ελληνες είχαν εγκατασταθεί σε απόσταση Βολής από

τους Γερμανούς.”ΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗΗ1

38

Λαμβάνοντας θέσεις μάχης στην έρημο. «Στον πόλεμο της ερήμου, όπου τίποτα δεν υπάρχει για να σε καλύπτει από την εχθρική παρατήρηση, όλα γίνονται τη νύχτα, και τότε έρχεται η ώρα των περιπόλων... Αρχίζει ο βουβός αλλά αμείλικτος πόλεμος των περιπόλων, που είναι πολύ πιο φριχτός από τον πόλεμο της μέρας, γιατί γίνεται στα τυφλά, μέσα σε απόλυτη σιγή που θυμίζει τάφο και κάνει ακόμα και τον ίδιο το θάνατο πιο αποκρουστικό και τρομακτικό, επειδή δεν μπορείς να τον δεις που σε πλησιάζει ψηλαφιστά και δεν ξέρεις από ποια μεριά θα απλώσει το κρύο χέρι του πάνω σου».

FIMKH ΗΜΕΡΗΣΙΑ 41ΛΤΛΓΗl ^ r o Y s m BERNMumKBERovx.

T O Y A S T M P A T a v Μ Ε Ρ Α Ρ Χ Ι Α Σ

M O IK H T O Y 2« ;•W * ·»»*-6tto!ctv ήμπορε·-'“'ίΐοΟαεν ti|v 3nv «

4 H E X *ί1*οχβΜW - * * * ta**LK „ * *«*■* ·— ·

J * - — - " I PSä I - «-'*’· *~*T

Kv«ut KOi P o « ^ a· Bpt>,ie -Fflvooctdftwiovftve^'’

,o· ’

ΈλληνικοΟ EtoatoO f Sti Ttf.piauötp.po''

r έΦώνητε *»* *v an A «Έ>«Λ*Ρ,β e ^ alvtlEo™# '” *·

«ft τήν vH» tte Πατριέ, ceu$n&*»MM* ·»«· «» I*- “ <»««*”■ «**■ *:.->W ..... *"

τωπος με τον τούρκικο στρατό την περίοδο ε­κείνη. Ελαβα μέρος σε ε­πιχειρήσεις εναντίον των Τουρκοκυπρίων. Στην αρ­χή τοποθετήθηκα διοικη­τής συγκροτήματος στην περιοχή του Λευκονίκου με την αποστολή να συμ­βάλω στην οχύρωση, για την περίπτωση αποβάσεως τουρκικών δυνάμεων. Λίγο αργότερα βρέθηκα με ένα τάγμα εθνοφρουράς στον κόλπο της Κηρύνειας, όταν τουρκικά πλοία είχαν προ­σεγγίσει σε απόσταση έξι μιλιών από την ακτή. Οι δυ­νάμεις μας λίγες, τα μέσα ε­λάχιστα. Η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Εν τού- τοις παραμείναμε στις θέ­σεις μας, εκτός ελάχιστων - λυπούμαι που το λέω - μεγά­λων σε ηλικία Ελληνοκυπρίων που επέστρεψαν στα σπίτια τους! Λίγο αργότερα εξεπαί- δευσα το 261 Τάγμα Πεζικού στο στρατόπεδο της Μύρτου, με το οποίο τον Μάρτιο του 1965 έλαβα μέρος στην επιχεί­ρηση καταλήψεως των υψωμάτων Γουδελών, στην περιοχή Μόρφου, εκτελώντας προσωπική εντολή του στρατηγού Γρί­βα, με ευνοϊκό αποτέλεσμα, αλλά και με απώλειες σε προσω­πικό.

Εχετε ασχοληθεί και με τη λογοτεχνία. Πώς συνδυάσατε τη στρατιωτική ζωή, τα πολεμικά σας βιώματα, με τη λογοτεχνία; Εχετε αγαπημένους συγγραφείς;Μου βγήκε τυχαία. Είχα πάντα την επιθυμία να γράψω τις ε­μπειρίες και τα βιώματα από τους πολέμους και τις μάχες που έζησα σε όλη τη σταδιοδρομία μου. Το ότι είχα λίγο λογοτε­χνικό ταλέντο δεν το συνειδητοποίησα ποτέ, αν και ως εύελ-

7 * ί

Xuva**°vÄ 6λαςX it Bi* t6v -Ελλη«'

PUuvi, ΊταΜ*

20 Ό«*ί<»

AvTintp<itnyo> Διοικητή;2ο., Ν^ο ΖηΧανδ,χοΓ, Έκ«Ρ. Χώματος

r% e - ν

% .

Αντίγραφο της ειδικής ημερησίας διαταγής του αντιστρατήγου σερ Μπέρναρντ Φράιμπεργκ, διοικητή της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, με αφορμή την αναχώρηση των ελληνικών δυνάμεων για την Ελλάδα - 20 Οκτωβρίου 1944.

πις και αργότερα ως νέος αξιωματικός έ­γραφα ποιήματα. Ηταν κάποιο μικρό τα­λέντο που κληρονόμησα από τον αγράμ­ματο παππού μου, ο οποίος έγραφε ποι­ήματα τα οποία δημοσιεύονταν στην ε­φημερίδα των Ικαρίων της Αμερικής, ό­που ζούσε. Ηδη έχω εκδώσει την πρώτη ποιητική συλλογή μου το 1993 και ακο­λουθεί και δεύτερη. Οι αγαπημένοι μου συγγραφείς είναι ο Μυριβήλης, ο Καζα- ντζάκης, ο συμπολεμιστής μου ο Ζά- χος Χατζηφωτίου και άλλοι. Αγαπώ και ξένους λογοτέχνες, τον Τολστόι, τον Ντοστογιέφσκι, έχω διαβάσει τα απο­μνημονεύματα του Τσώρτσιλ, του στρατηγού Μακρυγιάννη και άλλων Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών.

Για το τέλος κρατήσαμε μια κάπως διαφορετική ερώτηση. Επειδή περάσαμε στον χώ­

ρο της μυθοπλασίας, αναρωτιέμαι: Πώς βλέπει ένας βετερά­νος τις πολεμικές ταινίες; Σας αρέσουν; Είναι ρεαλιστικές ή γεμάτες υπερβολές;Βλέπω πολεμικά έργα και τα παρακολουθώ με μεγάλο ενδια­φέρον, Πολλά από αυτά είναι κοντά στην πραγματικότητα, οι σκηνές τους είναι παρμένες από κινηματογραφιστές και δη­μοσιογράφους που βρέθηκαν στα πεδία των μαχών. Πολλές άλλες απλώς εντυπωσιάζουν προσπαθώντας να πλησιάσουν την πραγματικότητα ή υπερβάλλοντας λίγο-πολύ... Αλλες δια­στρεβλώνουν τα γεγονότα ανάλογα με το τι θέλουν να προ­βάλλουν... ϋ

39

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

ΑΠΟΒΑΣΗςπ ν ΚΑΑΑΙΠΟΑΗ

Οι πρώτοι έ ξ ι u n vs c ίου Α ' Παγκοσμίου Π ο λ έ μ ο υ ( Α ' Π Π , 1 9 1 4 - 1 9 1 8 ) οιο Δυτικό Μ έιω πο κ αιέ λ η^αν οιη □ιασιμόιητο cvoc π ο λέ μ ο υ χα ρ α κ ω μ ά τω ν που διήρκεαε περιο οό ιε ρ ο από τρία χ ρ ό ν ια . Σιο ΑναιοΠικό Μέτωπο οι Ρώ σο ι ανιιμειώ πιζαν ισχυρή πίεση από γ ε ρ μ α ν ικ έ ς και io u p k ik c c δ υ ν ά μ ε ις και σοβαρά προβλήματα α νε φ ο δ ια σ μ ο ύ σε πολεμικό υ λ ικ ό . Η δημ ιουργία evoc νέ ο υ θεάτρου ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν οιη

χε ρσ ό ν η σ ο m e Κ α λ λ ί π σ λ η ς κρίθηκε από π ο λ ιτικ ο ύ ς, κ υ ρ ί ω ς , κ ύ κ λ ο υ ς της Β ρ ε τ α ν ία ς, π ρ ο ε ξ ά ρ χ ο ν ι ο ς του Ο υ ϊ ν ο τ ο ν Τ ο ώ ρ τσ ιλ , ω ς η π λ έ ο ν ε νδε δε ιγ μ ένη ενέργεια για την άρση του στρατηγικού α δ ι ε ξ ό δ ο υ . Οι π ρ ο σ δ ο κ ίε ς τους επρόκειτο να διαιμ ε υσ θο ύ ν π λ ή ρ ω ς σε λινότερο από ε ννέ α μ ή ν ε ς .

1915 deC a n a k k a l e d e

AM m

ρκετό χρόνο πριν από την έναρξη του Α1 ΠΠ η Γερμανία είχε αναλάβει συ­ντονισμένη προσπάθεια διείσδυσης στην τουρκική πολιτική, οικονομική και στρατιωτική σκηνή. Η ηγεσία των Νεοτούρκων, ο μεγαλομανής Ενβέρ, ο α­ποφασιστικός Ταλάτ και ο φιλόδοξος Τζεμάλ, πιστεύοντας στο αήττητο των γερμανικών όπλων και θεωρώντας τη Ρωσία παραδοσιακό εχθρό, ευνοού­

σαν την προσέγγιση των δύο χωρών. Στις 2 Αυγούστου 1914, δύο ημέρες πριν η Βρε­τανία κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία, η Τουρκία και η Γερμανία υπέγραψαν συμ- μαχία στρεφόμενη ευθέως κατά της Ρωσίας. Την επομένη ο Τσώρτσιλ, υπό την ιδιό­τητά του ως πρώτου λόρδου του Ναυαρχείου (υπουργός Ναυτικών), ανακοίνωσε την κατάσχεση δύο τουρκικών θωρηκτών που ναυπηγούντο σε βρετανικά ναυπηγεία. Η κατασκευή των πλοίων είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, τουρκικά πληρώματα είχαν μετα- 6εί στη Βρετανία για να τα επανδρώσουν και είχαν κοστίσει 7.500.000 λίρες, ποσό τεράστιο για την εποχή που είχε συγκεντρωθεί με δημόσιο έρανο. Η είδηση της κα­τάσχεσης προκάλεσε κύματα αγανάκτησης στην Τουρκία και έστρεψε τον λαό κατά των Βρετανών.

Στις 10 Αυγούστου το γερμανικό καταδρομικό μάχης "Goeben" και το ελαφρύ κα­ταδρομικό "Breslau", ζήτησαν και έλαβαν άδεια εισόδου στον Ελλήσποντο για να ξε- φύγουν από την καταδίωξη βρετανικών πολεμικών. Η Τουρκία ήταν ακόμα ουδέτερη και η είσοδος των δύο πλοίων, που ανήκαν σε έναν από τους εμπολέμους, στο λιμά­νι της Κωνσταντινούπολης αποτελούσε σαφή παραβίαση του καθεστώτος ουδετε­ρότητας. Οταν οι πρεσβευτές των Συμμάχων αξίωσαν να αφοπλισθούν τα δύο πλοία, η τουρκική κυβέρνηση, με έναν χαρακτηριστικό ελιγμό "ανατολίτικης" εξωτερικής πολιτικής, ισχυρίσθηκε ότι τα αγόρασε σε αντικατάσταση των δύο κατασχεθέντων στη Βρετανία. Ο επικεφαλής του στολίσκου, ναύαρχος Σουσόν, διορίστηκε αρχηγός του τουρκικού στόλου, τα πλοία μετονομάσθηκαν σε “Σουλτάνος Σελήμ" και "Μεντι- λί" και τα πληρώματά τους, φορώντας φέσια, ισχυρίζονταν σε τέλεια γερμανικά ότι είναι Τούρκοι. Η γερμανική διείσδυση επιταχύνθηκε. Ο αρχηγός της γερμανικής στρατιωτικής αποστολής, στρατηγός Οττο Λίμαν φον Σάντερς, έγινε ο κύριος σύμ­βουλος της τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας, ο ναύαρχος Γιούσντομ ανέλαβε την οργάνωση της άμυνας των Στενών, ο αντιναύαρχος Μέρτεν τη διοίκηση του πυρο­βολικού, Γερμανοί αξιωματικοί και πληρώματα τοποθετήθηκαν σε τουρκικά πολεμι­κά. Οπως παρατήρησε ευφυώς ξένος διπλωμάτης παραλλάσσοντας μια γνωστή φρά-

Αριστερά: Απόβαση βρετανικών στρατευμάτων στην ακτή V από το "River Clyde" στις 25 Απριλίου 1915. Από τους 1.500 αποβιβασ&έντες οι 1.200 σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν από τα τουρκικά πολυβόλα.

Επάνω: Τουρκική αφίσα η οποία απεικονίζει την επιτυχή άμυνα έναντι των βρετανικών επιθέσεων.

41

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

Η ακτήαπόβασης V με το φρούριο Σεντουλμπαχίρ. Οι μαούνες μεταφέρουν τραυματίες και νεκρούς.

ση, ήταν πλέον "η Γερμανία πάνω από τον Αλλάχ". Στις 9 Σεπτεμβρίου η βρετανική στρατιωτική αποστολή, υπό τον αντιναύαρχο Λίμπους, αποχώρησε από την Κωνστα­ντινούπολη. Ακολούθησε περίοδος πυρετωδών διπλω­ματικών διαβουλεύσεων μέχρι την 27η Σεπτεμβρίου, ο­πότε με αφορμή τη σύλληψη ενός τουρκικού τορπιλο­βόλου από βρετανικά πλοία η Τουρκία προχώρησε στο κλείσιμο των Στενών. Η ενέργεια αυτή στρεφόταν ευ­θέως κατά της Ρωσίας, αφού καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο τον ανεφοδιασμό της με πολεμικό υλικό. Η τουρκική επιθετικότητα κορυφώθηκε στις 29 Οκτωβρί­ου, όταν ο τουρκικός στόλος, υπό τον Σουσόν, διενήρ- γησε καταδρομή στο λιμάνι της Οδησσού, βύθισε μια ρωσική ναρκοθέτιδα και προκάλεσε ζημιές σε εμπορικά σκάφη.

Η αντίδραση των Συμμάχων ήταν άμεση. Στις 31 Οκτωβρίου επέδωσαν τελεσίγραφο στην Τουρκία, με το οποίο απαιτούσαν την εντός 48 ωρών απομάκρυνση ό­λων των Γερμανών στρατιωτικών. Μετά την απόρριψή του, πρώτα η Ρωσία (στις 2 Νοεμβρίου) και ακολούθως η Βρετανία και η Γαλλία (στις 4 Νοεμβρίου) κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Ο σουλτάνος απάντησε με ιερό πόλεμο (Jihad) κατά των απίστων, των Γερμανών προφανώς εξαιρουμένων. Ο Ενβέρ με μια στρατιά100.000 ανδρών κινήθηκε εναντίον των Ρώσων στην πε­ριοχή του Καυκάσου, ενώ ο Τζεμάλ στράφηκε εναντίον των Αγγλων στην Αίγυπτο.

Το κλείσιμο των Στενών δημιούργησε σοβαρότατα προβλήματα ανεφοδιασμού του Ρωσικού Στρατού σε πολεμικό υλικό, ιδιαίτερα σε πυρομαχικά. Κατά την έ­ναρξη του πολέμου οι Ρώσοι διέθεταν 5.000.000 βλήμα­τα πυροβολικού για 5.000 πυροβόλα. Στις αρχικές συ­γκρούσεις η μηνιαία κατανάλωση ανήλθε σε 1.350.000 οβίδες, ενώ η μηνιαία ρωσική παραγωγή μόλις που προ­σέγγιζε τις 35.000. Η μοναδική, πλέον, οδός ανεφοδια­σμού διερχόταν μέσω της Βόρειας θάλασσας, δυσχε- ραίνοντας περαιτέρω την αναπλήρωση του πολεμικού υλικού σε μια περίοδο που η Ρωσία δεχόταν έντονη πίε­ση από τη Γερμανία (δυτικά) και την Τουρκία (νότια). Η τουρκική επίθεση στον Καύκασο αποκρούστηκε με ε­ξαιρετική δυσκολία και μεγάλες απώλειες. Στις αρχές Ιανουαρίου 1915 οι Ρώσοι ζήτησαν από τους Βρετανούς να τους απαλλάξουν από την τουρκική παρουσία. Το βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο, μετά από έντονες τα- λαντεύσεις, υπαναχωρήσεις και δισταγμούς, αποφάσι­σε τη διεξαγωγή επιχειρήσεων για την παραβίαση του Ελλησπόντου και την κατάληψη της Κωνσταντινούπο­λης. Η επιτυχία του εγχειρήματος θα απέφερε σημαντι­κά οφέλη: άμεση πρόσβαση προς τη Ρωσία μέσω της Μαύρης θάλασσας, εξουδετέρωση της Τουρκίας, προ­

σέλκυση (προς τους Συμμάχους) των αναποφάσιστων βαλκανικών κρατών, δημιουργία προοπτικών για την άρση της στασιμότητας του δυτικού μετώπου. Τα μέλη του Συμβουλίου πείσθηκαν περισσότερο από τη ρητο­ρική δεινότητα του Τσώρτσιλ, που υπήρξε ένθερμος υ- ποστηρικτής του σχεδίου, παρά από στρατιωτικούς ή πολιτικούς παράγοντες.

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝΗ χερσόνησος της Καλλίπολης εκτείνεται σε μήκος

80 περίπου χιλιομέτρων από τον ισθμό του Μπουλαϊρ μέχρι το ακρωτήριο της Ελλης και έχει πλάτος που κυ­μαίνεται από 5,5 (ισθμός Μπουλαϊρ) μέχρι 20 χιλιόμε­τρα. Βρέχεται δυτικά από το Αιγαίο πέλαγος και ανατο­λικά από τον πορθμό των Δαρδανελίων (Ελλήσποντο), ο οποίος αποχωρίζει τα ύδατα του Αιγαίου από τη θά­λασσα του Μαρμαρά. Η ανατολική ακτή της χερσονή­σου είναι γενικά ομαλή. Η δυτική ακτή (προς το Αιγαίο) είναι στο μεγαλύτερο μέρος της απότομη, με μικρές παραλίες που σχηματίζονται από τις απολήξεις σειράς λόφων οι οποίοι καλύπτουν ολόκληρη τη χερσόνησο. Μεταξύ αυτών δεσπόζουν οι λοφοσειρές Ασή Μπαμπά στην περιοχή της Κριθιάς, με 200 μέτρα ύψος, και Σαρί Μπαϊρ στην περιοχή των Στενών, με 300 μέτρα ύψος, που αποτελούν και τα κύρια εδάφη τακτικής σημασίας. Μια στενή πεδιάδα, το 1915 ελώδης και γεμάτη ανεμό­μυλους, διασχίζει εγκάρσια τη χερσόνησο εκτεινόμενη από το ύψος του ακρωτηρίου Γκαμπά Τεπέ μέχρι τη Μάδυτο, λίγο πάνω από τα Στενά. Μόνο σε δύο σημεία η ακτή παύει να είναι απότομη: στην περιοχή της Σού­βλας και, βορειότερα, στο βάθος του κόλπου του Ξη­ρού.

Το μήκος του πορθμού των Δαρδανελίων, από το Σεντουλμπαχίρ μέχρι τον φάρο της Καλλίπολης, ανέρ­χεται σε 62 περίπου χιλιόμετρα. Το πλάτος του κυμαί­νεται από 1,2 χιλιόμετρα, ανάμεσα στο Τσανάκ Καλέ και στο Κιλιτμπαχίρ, όπου βρίσκεται και το στενότατο ση­μείο (Στενά), μέχρι 7 χιλιόμετρα στον κόλπο Ερέν Κι- ουί. Η είσοδός του, πλάτους 3,5 περίπου χιλιομέτρων, φρουρείται από το οχυρό Κούμ Καλέ στην ασιατική α­κτή και το κάστρο Σεντουλμπαχίρ στην ευρωπαϊκή. Τα Στενά, τα οποία απέχουν περίπου 21 χιλιόμετρα από την είσοδο, ελέγχονται από τα πυροβόλα του κάστρου στο Κιλιτμπαχίρ και των οχυρών στο Τσανάκ Καλέ.

Οι Τούρκοι είχαν αρχίσει αρκετά νωρίτερα την οχύ­ρωση της τοποθεσίας με μόνιμα έργα και εντατικοποί- ησαν τους ρυθμούς τους μετά την έναρξη του Α' ΠΠ. Υπό την καθοδήγηση Γερμανών μηχανικών ενίσχυσαν τα μόνιμα έργα, τοποθέτησαν πυροβόλα και οβιδοβό­λα σε επίκαιρες θέσεις κατά μήκος των ακτών, εγκατέ- στησαν προβολείς και προέβησαν σε εκτεταμένες ναρ­κοθετήσεις. Πέντε διαδοχικές σειρές ναρκών, τοποθε­τημένες εγκάρσια στον πορθμό, κάλυπταν τα Στενά και άλλες πέντε την περιοχή του όρμου Κεφέζ, συνολικά 370 νάρκες. Μετά τον ναυτικό βομβαρδισμό της 3ης Νοεμβρίου, όταν μια οβίδα έπληξε την πυριτιδαποθή­κη του κάστρου Σεντουλμπαχίρ καταστρέφοντας 10 πυροβόλα και φονεύοντας 86 άνδρες, έστρεψαν την προσοχή τους στην οχύρωση και στην παραλλαγή των ευρισκόμενων στο εσωτερικό της τοποθεσίας οχυρών, τα οποία δύσκολα μπορούσαν να παρατηρηθούν και α­κόμα δυσκολότερα να προσβληθούν από τα πυροβόλα των πλοίων.

42

01 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΑρχικά αποφασίστηκε η προσβολή των Δαρδανε­

λίων με μεμονωμένη ναυτική επιχείρηση. Τον Σεπτέμ­βριο του 1914 ο Τσώρτσιλ είχε γράψει: "Ενα καλό στρά­τευμα 50.000 ανδρών και υπεροχή στη θάλασσα, αυτό θα είναι το τέλος της τουρκικής απειλής". Τρεις μήνες αργότερα η επιχείρηση σχεδιαζόταν χωρίς τους 50.000 άνδρες. Τον Δεκέμβριο, με την ενεργητικότητα των 40 χρόνων του ο Τσώρτσιλ ζήτησε από τον υποναύαρχο Σάκβιλ Κάρντεν, διοικητή της ναυτικής μοίρας στην πε­ριοχή, να εκτιμήσει αν "η παραβίαση των Στενών μόνο με πλοία του στόλου αποτελεί υλοποιήσιμη επιχείρη­ση", προσθέτοντας ότι "η σπουδαιότητα του εγχειρήμα­τος δικαιολογεί σοβαρές απώλειες". Η προσεκτικά δια­τυπωμένη απάντηση του Κάρντεν μετά από δύο μέρες, θύμιζε έντονα την Πυθία : "Θεωρώ ότι τα Δαρδανέλια δεν είναι δυνατό να καταληφθούν. Ισως είναι δυνατό να παραβιασθούν με εκτεταμένες επιχειρήσεις μεγάλου αριθμού πλοίων". Ο Τσώρτσιλ, υπερνικώντας όλες τις α­ντιδράσεις, τού παρείχε τα πλοία, συμπεριλαμβανομέ­νου του "Queen Elizabeth”, του πιο σύγχρονου θωρηκτού της εποχής, με οκτώ πυροβόλα 15 in. Η ναυτική δύναμη του Κάρντεν, αποτελούμενη από βρετανικά και γαλλικά πλοία, απέκτησε επιβλητικές διαστάσεις και ανήλθε σε18 θωρηκτά, 22 αντιτορπιλικά, 20 ναρκαλιευτικά, 6 υπο­βρύχια, 6 υδροπλάνα και μεγάλο αριθμό βοηθητικών σκαφών.

Οι "εκτεταμένες επιχειρήσεις" άρχισαν στις 19 Φε­βρουάριου 1915 με ναυτικό βομβαρδισμό των οχυρών στο στόμιο των Δαρδανελίων και συνεχίσθηκαν επί έ­ναν περίπου μήνα, χωρίς ουσιαστικά στρατιωτικά απο­τελέσματα. Οι Σύμμαχοι κατόρθωσαν να σιγήσουν τα σταθερά πυροβόλα των πλησιέστερων στην ακτή οχυ­ρών, όμως απέτυχαν να πλήξουν τα καλά κρυμμένα πυ­ροβόλα των πιο απομακρυσμένων οχυρώσεων και τον μεγάλο αριθμό μετακινούμενων πυροβόλων και οβιδο­βόλων. Οι Τούρκοι άλλαζαν συνεχώς θέσεις στα πυρο­βόλα τους για να αποφύγουν την επισήμανσή τους και επινοούσαν ευφυείς τρόπους εξαπάτησης των παρατη­ρητών του εχθρού. Είχαν εγκαταστήσει δίκτυο επικοι­νωνίας με θέσεις στις οποίες χρησιμοποιούσαν σωλή­νες αποχέτευσης ως εικονικά πυροβόλα. Κάθε φορά που ένα πραγματικό πυροβόλο επρόκειτο να εκτελέσει βολή, το στοιχείο ειδοποιούσε τους άνδρες στη θέση του εικονικού πυροβόλου, οι οποίοι πυροδοτούσαν πο­σότητα πυρίτιδας που προκαλούσε σύννεφο καπνού. Μια παρόμοια εικονική θέση αναφέρθηκε ότι προσέλ- κυσε 500 περίπου βολές πλοίων. Τα συμμαχικά ναρκαλι- ευτικά, ενεργώντας χωρίς κάλυψη υπό πυκνά εχθρικά πυρά, απέτυχαν να εκκαθαρίσουν τις πολλαπλές σειρές ναρκών, απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή πλεύ­ση των πλοίων στο εσωτερικό της τοποθεσίας. Κάτω από την αμείλικτη πίεση του Τσώρτσιλ, που επιθυμούσε άμεσα αποτελέσματα, ο Κάρντεν αποφάσισε να επιτε­θεί κατά τη διάρκεια της ημέρας με το σύνολο του στό­λου και ταυτόχρονα, υπό την κάλυψή του, να εκκαθαρί­σει τις σειρές των ναρκών. Το σχέδιό του εγκρίθηκε στις 15 Μαρτίου, όμως την επομένη ο ίδιος υπέστη νευ­ρικό κλονισμό και αντικαταστάθηκε από τον αντιναύαρ­χο Τζων ντε Ρόμπεκ, μέχρι τότε υποδιοικητή της ναυτι­κής δύναμης.

Στις 11.00 της 18ης Μαρτίου 1915 ένας επιβλητικός στόλος 17 θωρηκτών, σε τρεις σειρές απέχουσες ένα περίπου μίλι η μία από την άλλη, συνοδευόμενος από πλήθος αντιτορπιλικών, καταδρομικών, ναρκαλιευτι- κών και βοηθητικών σκαφών εισήλθε στον πορθμό. Οι

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ

Στο Λονδίνο, ήδη από τις 12 Μαρτίου, ο υπουργός Πολέμου, στρατάρχης λόρδος Χέρμπερτ Κίτσενερ, είχε διορίσει τον στρατηγό σερ Ιαν Χάμιλτον διοικητή των χερσαίων δυνάμεων που επρόκειτο να σταλούν στα Δαρδανέλια. Ο στρατηγός με 42 χρόνια υπηρεσίας, βε­τεράνος πολλών πολέμων, δύο φορές προταθείς για την ανώτατη τιμητική διάκριση ανδρείας, τον Σταυρό της Βικτωρίας (δεν τον έλαβε διότι την πρώτη φορά κρίθηκε πολύ νέος και τη δεύτερη πολύ ηλικιωμένος), ένας από τους αρχαιότερους και πιο διακεκριμένους Βρετανούς αξιωματικούς, υπεύθυνος για τη χερσαία ά­μυνα της Αγγλίας, φαινόταν μια άριστη επιλογή. Ομως η πολυσχιδής, γεμάτη αντιθέσεις προσωπικότητά του, και η φυσική του ευγένεια και συγκαταβατικότητα έθε­ταν ερωτηματικά για την καταλληλότητά του. Οι δύο άνδρες, 64 και 62 ετών αντίστοιχα, είχαν συνεργασθεί πάλι το 1900 στη Νότια Αφρική, όταν ο Κίτσενερ ήταν α­νώτατος διοικητής των βρετανικών δυνάμεων και ο Χά­μιλτον υπηρετούσε ως επιτελάρχης του. Στις οδηγίες του προς τον Χάμιλτον, ένα ολιγόλογο κείμενο γεμάτο αοριστολογίες και υποθέσεις, ο πρώτος τόνιζε ότι δεν έπρεπε να τεθεί θέμα απόβασης πριν το Ναυτικό εξα-

Ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν

ψον Σάντερς, αρχηγός της

γερμανικής στρατιωτικής

αποστολής και διοικητής της 5ης Τουρκικής Στρατιάς, που

ήταν υπεύθυνη για την άμυνα

των στενών του Ελλησπόντου.

Βρετανικά και γαλλικά θωρηκτά βομβαρδίζουν τα

επάκτια πυροβολεία των

Δαρδανελίων στις 18-3-1915. Το

θωρηκτό HMS "Queen

Elizabeth" δέχεται τουρκικά

πυρά.

Σύμμαχοι είχαν επισημάνει τις δέκα σειρές ναρκών και σχέδιαζαν να τις εκκαθαρίσουν σε δύο διαδοχικές νύ­κτες. Αγνοούσαν ότι τη νύκτα της 8ης Μαρτίου η ναρ- κοθέτιδα "Νουσράτ" είχε ποντίσει 26 νάρκες σε μια γραμμή 2,5 χιλιομέτρων παράλληλα και σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου από την ακτή στο ευρύτερο τμήμα του όρμου Ερέν Κιουί. Ο κυβερνήτης Χακή μπέης επέλε- ξε, ορθότατα, να ναρκοθετήσει την περιοχή που χρη­σιμοποιούσαν οι Βρετανοί για να πραγματοποιούν ε­λιγμούς αντιστροφής της πορείας των πλοίων τους. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης τον δικαίωσε. Τρία θωρη­κτά βυθίστηκαν μετά από πρόσκρουση σε νάρκες, πα- ρασύροντας στον βυθό 700 άνδρες, και άλλα τρία υ­πέστησαν εκτεταμένες ζημιές (τα δύο λόγω πρό­σκρουσης σε νάρκες). Οι απώλειες των Τούρκων ανήλθαν σε 40 νεκρούς και 70 τραυματίες, ενώ 8 από τα 176 πυροβόλα τους τέθηκαν εκτός μάχης. Σύμφωνα με τον Σέσιλ Ασπιναλ, λοχαγό στο επι­τελείο του στρατηγού Χάμιλτον και αργότερα συντάκτη της επίσημης βρετανικής Ιστορίας της εκστρατείας, η μέρα τελείωσε με "πλήρη α­ποτυχία" για τον συμμαχικό στόλο. Στις 23 Μαρ­τίου ο ντε Ρόμπεκ, ομολογώντας άμεσα την α­δυναμία του Ναυτικού, ζήτησε τη συνδρομή χερσαίων δυνάμεων για να συνεχίσει τις επιχει­ρήσεις.

43

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

Στιγμιότυπο από αναπαράσταση μάχης στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Εικονίζονται Τούρκοι στρατιώτες.

Απόβαση στην ντλήσει κάθε δυνατότητά του να παραβιάσει τη δίοδο. Καλλίπολη Δ£κα ημέρες αργότερα κάθε σκέψη περί ναυτικής δρά-(πινακας του σ η ς ε [ χ ε εγκαταλειφθεί και ο ιπποτικός και συμβιβαστι- Ντίΐον) κ° ς χάμιλτον προσπαθούσε να αρχίσει ουσιαστικά από

το μηδέν τις προετοιμασίες για απόβαση.Ο Γερμανός στρατηγός Οττο Λίμαν φον Σάντερς,

αρχηγός της γερμανικής στρατιωτικής αποστολής, ανέ­λαβε στις 24 Μαρτίου τη διοίκηση της 5ης Στρατιάς, σχηματισμού υπεύθυνου για την άμυνα του θεάτρου ε­πιχειρήσεων των Δαρδανελίων. Μεθοδικός, αποφασι­στικός, με καθαρή τακτική σκέψη, εκμεταλλεύθηκε κα­τά τον καλύτερο τρόπο τον χρόνο που του παραχωρή- θηκε από την έλλειψη οργάνωσης στις ενέργειες των Συμμάχων. Μετά από προσεκτική εκτίμηση της κατά­στασης επισήμανε τις πιθανές περιοχές απόβασης και κατένειμε ανάλογα τις δυνάμεις του. Η 5η Στρατιά, δύ­ναμης 62.000 ανδρών, περιελάμβανε δύο Σώματα Στρα­τού (ΣΣ), το III και το XV, την 5η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) και μια ανεξάρτητη Ταξιαρχία Ιππικού. To XV ΣΣ, με τις 11η και 3η ΜΠ, αναπτύχθηκε στην ασιατική ακτή του πορθμού με περιοχή ευθύνης τον όρμο Μπεσίκα, νότια του Κούμ Καλέ. Στο III ΣΣ, αποτελούμενο από τρεις ΜΠ, ανατέθηκε η άμυνα της χερσονήσου της Καλλίπολης. Η 7η ΜΠ ανέλαβε την περιοχή του ισθμού του Μπουλαϊρ, με το στρατηγείο της στην ομώνυμη κωμόπολη, η 9η ΜΠ το νότιο τμήμα της χερσονήσου, με το στρατηγείο της στο Κιλιτμπαχίρ, ενώ η 19η ΜΠ, την οποία διοικού­σε ο Μουσταφά Κεμάλ, παρέμεινε ως εφεδρεία του ΣΣ στη Μάδυτο. Η 5η ΜΠ και η Ταξιαρχία Ιππικού παρέμει- ναν ως γενική εφεδρεία βορείως του Μπουλαϊρ. Σύμ­φωνα με τις εντολές του φον Σάντερς, οι μεραρχίες ε­πιτηρούσαν τις ακτές με μικρά τμήματα ασφαλείας και διατηρούσαν συγκεντρωμένο το σύνολο των δυνάμεών τους σε επίκαιρα σημεία ως εφεδρείες. Εφαρμόζοντας το αξίωμα “όποιος προσπαθεί να αμυνθεί παντού δεν α­

μύνεται πουθενά", επέλεξε να αντιμετωπίσει τις συμ­μαχικές αποβάσεις όχι επί της ακτής αλλά στο εσωτε­ρικό της τοποθεσίας, με την εκτόξευση ισχυρότατων αντεπιθέσεων από τον όγκο των αριστοτεχνικά διατε­ταγμένων δυνάμεών του. Ηταν ένα πολύ καλό για την εποχή του σχέδιο, όταν οι δυνατότητες της Αεροπο­ρίας περιορίζονταν σε απλές πτήσεις αναγνώρισης και αερομαχίες.

Οι τουρκικές μεραρχίες είχαν ενισχυθεί σημαντικά σε άνδρες και πολεμικό υλικό ενόψει της αναμενόμε­νης συμμαχικής επίθεσης, όμως εξακολουθούσαν να παρουσιάζουν σημαντικές ελλείψεις σε πυροβολικό και υλικά ιματισμού. Πολλοί στρατιώτες τύλιγαν τα πό­δια τους με υφάσματα αντί να φορούν άρβυλα. Κάθε ΜΠ αποτελείτο από τρία Συντάγματα Πεζικού (ΣΠ) και κάθε σύνταγμα από τρία Τάγματα Πεζικού (ΤΠ). Η αριθ­μητική δύναμη ενός τουρκικού ΣΠ προσέγγιζε τον α­ριθμό των ανδρών μιας βρετανικής ταξιαρχίας πεζι­κού, 3.000 περίπου άνδρες. Ο φον Σάντερς επέβαλε αυστηρή πειθαρχία και εφάρμοσε εντατικό πρόγραμμα εκπαίδευσης των στρατευμάτων και οργάνωσης του ε­δάφους των τοποθεσιών άμυνας. Οι κάτοικοι της πε­ριοχής επιστρατεύθηκαν για να διανοίξουν ή να διευ­ρύνουν προσβάσεις. Ολα τα πλωτά μέσα επιτάχθηκαν και οι ακτές γέμισαν ξύλινα εμπόδια και συρματοπλέγ­ματα που είχαν αφαιρεθεί από την περίφραξη των α­γρών. Το ηθικό των Τούρκων, λιτοδίαιτων και καρτερι­κών από τη φύση τους, ήταν υψηλό, ιδιαίτερα μετά την επιτυχή αντιμετώπιση του συμμαχικού στόλου στις 18 Μαρτίου.

Ο Χάμιλτον έφθασε στην Αλεξάνδρεια στις 24 Μαρ­τίου, την ημέρα που ο αντίπαλός του ανελάμβανε τη δι­οίκηση της 5ης Στρατιάς. Εγκατέστησε το επιτελείο του σε έναν πρώην οίκο ανοχής, χωρίς ηλεκτρικό ρεύ­μα και επικοινωνίες και (το κυριότερο) χωρίς σαφή ιδέα για το πού και πώς θα εκτελούσε την αποστολή του. Ηταν όμως πεπεισμένος ότι ενεργούσε εναντίον αμε­λητέου αντιπάλου και αυτή η πεποίθησή του επέδρασε αρνητικά στην οργάνωση μάχης των Συμμάχων και στην ασφάλεια των πληροφοριών. Διοικούσε το "Εκστρατευτικό Σώμα Μεσογείου", όπως μετά από πα­ράκλησή του είχε μετονομασθεί το "Εκστρατευτικό Σώμα Κωνσταντινούπολης" των οδηγιών του Κίτσενερ, δύναμης 75.000 ανδρών, το οποίο περιελάμβανε πέντε ΜΠ: την 1η Αυστραλιανή υπό τον υποστράτηγο Ουϊ- λιαμ Μπριτζ, τη Μεραρχία Αυστραλών και Νεοζηλαν- δών υπό τον υποστράτηγο σερ Αλεξάντερ Γκόντλεϋ (οργανωμένες στο ΣΣ Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας - ANZAC- υπό τον αντιστράτηγο Ουϊλιαμ Μπέρντγουντ), την 29η Βρετανική υπό τον υποστράτηγο Αϊλμερ Χά- ντερ-Γουέστον, το Γαλλικό Εκστρατευτικό Σώμα της Ανατολής, επιπέδου μεραρχίας (17.000 άνδρες), υπό τον στρατηγό Ντ' Αμάντ και τη Βασιλική Ναυτική Με­ραρχία (RND), έναν συνδυασμό πεζοναυτών και μονά­δων πλεοναζόντων ναυτικών (10.000 άνδρες) υπό τον υποστράτηγο Αρτσιμπαλντ Πάρις. Ολες αυτές οι δυνά­μεις αρχικά είχαν διατεθεί για τη φρούρηση των οχυ­ρών και της Κωνσταντινούπολης, μετά την αναμενόμε­νη επιτυχία των ναυτικών επιχειρήσεων. Η αλλαγή των σχεδίων επέβαλε τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο, ό­που βρισκόταν ήδη το ANZAC, και την ταχύρρυθμη εκ­παίδευσή τους σε ένα από τα δυσκολότερα είδη επιχει­ρήσεων, την απόβαση.

Στις 8 Απριλίου ο Χάμιλτον αναχώρησε για τη Λή­μνο, όπου μετά από δύο μέρες παρουσίασε το σχέδιό του στους υφισταμένους του. Η βασική ιδέα ήταν θεω­ρητικά σωστή και έξυπνη. Υπογράμμισε: "Το πρώτο και

44

χλμ.10

f5

ϊ1 0

11 5

Α Ι Γ Α Ι Ο Π Ε Λ Α Γ Ο Σ

Ο Θ Ω Μ Α Ν Ι Κ ΗΑ Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ Ι Α

Γάλλοι(25-4-1915)

i XV Τουρ. ΣΣ

I XV Τουρ. ΣΣ

πιο σημαντικό 6ήμα για μια επιτυχημένη απόβαση είναι η διατάραξη της ισορροπίας του αντίπαλου διοικητή. Πρέπει να ενεργήσουμε με τρόπο που θα καθιστά αδύ­νατη τη συγκέντρωση της σκέψης ή των δυνάμεων του εναντίον μας". Ο στόχος ήταν, ενεργώντας με αποφασι­στικότητα, χωρίς περιττή σύνεση ή δισταγμό, να θέ­σουν από την πρώτη ώρα των επιχειρήσεων τον φον Σά­ντερς προ ενός ευρύτατου φάσματος κινδύνων σε όλο το μέτωπο: Εκτιμώ ότι με αυτόν τον τρόπο ο εχθρός δεν θα τολμήσει να συγκεντρώσει δυνάμεις σε έναν το­μέα και θα μπορέσει να αντιτάξει αντίσταση με τα τοπι­κά του στρατεύματα μόνο για σαράντα οκτώ ώρες". Οι ευγενείς αυτές προθέσεις μετουσιώθηκαν, μετά από αρκετές διαφωνίες, προσθήκες και αλλαγές, σε ένα πο­λύπλοκο σχέδιο επιχειρήσεων που προέβλεπε δύο κύ­ριες αποβάσεις. Στην πρώτη η 29η ΜΠ, αποβιβαζόμενη

σε πέντε ακτές εκατέρωθεν του ακρωτηρίου της Ελλης, θα είχε ως αντικειμενικό σκοπό (ΑΝΣΚ) κατά την πρώτη ημέρα την κατάληψη του λόφου Ασή Μπαμπά και τελικά τον έλεγχο των οχυρών και του υψιπέδου Κιλι- τμπαχίρ. To ANZAC θα αποβιβαζόταν βόρεια του ακρω­τηρίου Γκαμπά Τεπέ με ΑΝΣΚ κατά την πρώτη ημέρα τον κωνικό λόφο Μαλ Τεπέ, ανάμεσα στα χωριά Κοτζα- ντερέ και Μπιγκάλι, και τελικά την αποκοπή, από βορ­ρά, του υψιπέδου Κιλιτμπαχίρ και τη συνένωσή του με την 29η ΜΠ. Δύο παραπλανητικές ενέργειες θα υπο­βοηθούσαν τις αποβάσεις. Οι Γάλλοι θα διενεργούσαν ολιγόωρη απόβαση στο Κούμ Καλέ για να παρεμποδί­σουν τα πυροβόλα του να βάλουν στον τομέα της 29ης και για να καθηλώσουν τις εχθρικές δυνάμεις στην α­σιατική ακτή, ενώ τμήματα της RND σε μεταφορικά πλοία θα κατευθύνονταν προς Μπουλαϊρ, δημιουργώ­

Χάρτης της εξτρατείας των

Δαρδανελίων

οI— mι—α

45

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

Ο Μουσταφά Κεμάλ (τέταρτος από αριστερά) με αξιωματικούς της 19ης ΜΠ.

ντας την εντύπωση επικείμενης απόβασης στον λαιμό της χερσονήσου.

Ηταν ένα φιλόδοξο σχέδιο με μεγάλες απαιτήσεις σχεδίασης και συγχρονισμού (κατά την αρχική εκτέλε­ση) και ενδελεχούς συντονισμού συνολικά. Το κυριότε- ρο ήταν ότι απαιτούσε επαρκή ευνοϊκό συσχετισμό δυ­νάμεων υπέρ του επιτιθέμενου, αφού οι αμυνόμενοι έ­λεγχαν το δεσπόζον έδαφος, συνθήκη που σε καμία χρονική στιγμή δεν επιτεύχθηκε. Το ηθικό των Συμμά­χων ήταν υψηλό λόγω και της λανθασμένης εκτίμησης περί της μαχητικής ισχύος των αντιπάλων. Μάλιστα ορι­σμένοι Αυστραλοί δυσαρεστήθηκαν εμφανώς όταν έμα­θαν ότι θα πολεμούσαν εναντίον των Τούρκων, ενός α­ντιπάλου που "ποτέ δεν έδειξε ότι είναι το ίδιο καλός μαχητής με τους Ευρωπαίους", σύμφωνα με την εκτίμη­ση του αντισυνταγματάρχη Αντριου Σκην, μέλους του επιτελείου του Μπέρντγουντ. Η έλλειψη επαρκούς χρόνου παρεμπόδισε την ουσιαστική εκπαίδευση σε α- ποβατικές ενέργειες. Αυτό το σοβαρό πρόβλημα πε­ριέργως δεν ανησύχησε την ηγεσία, που πίστευε ότι όλα θα τελείωναν μόλις αποβιβάζονταν τα στρατεύμα­τα. Ο Χάμιλτον έγραφε στο ημερολόγιό του: "Μόλις πα­τήσουμε το πόδι μας στην ακτή, δεν μπορώ να φαντα- σθώ ότι η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία δεν θα επι­βληθούν μακροπρόθεσμα της Τουρκίας...".

ΟΔΥΝΗΡΗ ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η απόβαση σχεδιάσθηκε για τις 23 Απριλίου 1915, αλλά πραγματοποιήθηκε δύο μέρες αργότερα λόγω κα­κών καιρικών συνθηκών. Στον βρετανικό τομέα, μετά από ωριαία σφοδρή ναυτική προπαρασκευή, 4.900 άν­δρες της ενισχυμένης 86ης Ταξιαρχίας αποβιβάσθηκαν σε πρώτο χρόνο στις παραλίες Υ, X, W, V και S (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) που προέβλεπε το σχέδιο. Η κύρια προσπάθεια επιχειρήθηκε στις παραλίες W, ανά­μεσα στο Τεκέ Μπουρνού και στο ακρωτήριο Ελλης, και V, δίπλα στο κάστρο Σεντουλμπαχίρ, δύο μικρές λωρί­δες άμμου που ελέγχονταν από τα όπλα των αμυνομέ- νων. Και οι δύο αποτέλεσαν παγίδα θανάτου για τους ε­πιτιθέμενους. Στη V αποβιβάσθηκε πρώτο το 1ο Τάγμα των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων του Δουβλίνου με βάρ­κες των πολεμικών πλοίων. Πέντε λεπτά αργότερα ακο­λούθησε το 1 ο Τάγμα των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων του Μάνστερ και άλλες υπομονάδες, 2.000 περίπου άνδρες, που χρησιμοποίησαν ως βάση εξόρμησης το "River

Clyde", ένα παλιό καρβουνιάρικο 4.000 τόννων το οποίο σύμφωνα με το σχέδιο προσάραξε στην ακτή. Οι δύο μονάδες έχασαν το 70% της δύναμής τους. Οι επιζώ- ντες, 1.000 περίπου άνδρες, παρέμειναν μέσα στην α­σφάλεια του καρβουνιάρικου. Στις 08.30 ο Χάντερ-Γου- έστον, προφανώς χωρίς να γνωρίζει την κατάσταση, διέταξε τον ταξίαρχο Ναπιέρ, διοικητή της κύριας απο- βατικής δύναμης στην V, να αποβιβασθεί στην ακτή. Δύο ώρες αργότερα ο ταξίαρχος είχε προστεθεί στον κατάλογο των νεκρών. Στην W το 1ο Τάγμα των Τυφε­κιοφόρων του Λάνκασιρ, με δύναμη 1.029 ανδρών, είχε απομείνει με 410 μέχρι το βράδυ της 25ης. Παρά τις βα­ριές απώλειες, οι επιτιθέμενοι κατόρθωσαν να σταθε­ροποιήσουν τη θέση τους λόγω της συντριπτικής αριθ­μητικής τους ανωτερότητας, αφού την ακτή υπεράσπι­ζαν τρεις μόνο διμοιρίες.

Στην παραλία Υ, ένα στενό βραχώδες άνοιγμα στη βάση απότομων λόφων ενάμισι περίπου χιλιόμετρο βό­ρεια του Τεκέ Μπουρνού, αποβιβάσθηκε ο αντισυνταγ- ματάρχης Γκόντφρεϋ Μάθιους της RND, επικεφαλής2.000 ανδρών. Προχώρησε χωρίς να συναντήσει αντί­σταση μέχρι την κορυφή των λόφων, όπου επιδεικνύο­ντας αδικαιολόγητη αδράνεια εγκαταστάθηκε αμυντι­κά. Απείχε λιγότερο από 1.000 μέτρα από το χωριό Κρι- θιά και η δύναμή του ήταν ίση αριθμητικά με όλους τους Τούρκους που βρίσκονταν νότια του Ασή Μπα­μπά. Παρέμεινε έτσι μέχρι τις 18.00, οπότε δέχθηκε ε­πίθεση από ένα τάγμα του τουρκικού 26ου Συντάγμα­τος, εφεδρείας της 9ης ΜΠ. Η επίθεση αποκρούσθηκε από τα πυροβόλα των πλοίων, όμως οι Τούρκοι, ενισχυ- θέντες με δύο επιπλέον λόχους εξαπέλυαν συνεχείς ε­πιθέσεις κατά τη διάρκεια της νύκτας. Την επομένη, υπό συνεχή τουρκική πίεση, μη λαμβάνοντας καμία α­πάντηση στις επανειλημμένες εκκλήσεις του για βοή­θεια και με απώλειες που υπερέβαιναν το ένα τρίτο της δύναμής του, διέταξε την εκκένωση της ακτής. Στη διπλανή παραλία, X, οι 12 Τούρκοι που βρίσκονταν εκεί δεν προέβαλαν αντίσταση και δύο λόχοι του 2ου Τάγ­ματος των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων κατέλαβαν αναί­μακτα μέχρι τις 06.30 τους λόφους περιμετρικά της α­κτής. Στην ακραία δεξιά παραλία, S, τρεις λόχοι του 2ου Τάγματος Μεθοριακών φρουρών της Νότιας Ουα­λίας αποβιβάστηκαν στις 07.30, συνέλαβαν 15 Τούρ­κους που παραδόθηκαν και παρέμειναν επί διήμερο στη σχετική ασφάλεια του κόλπου Μόρτος "σταθερο- ποιούντες" τη θέση τους, σύμφωνα με την εντολή του Χάντερ-Γουέστον.

Στον τομέα του ANZAC η 3η Ταξιαρχία της 1ης Αυ­στραλιανής ΜΠ, τέσσερα τάγματα με συνολική δύναμη4.000 ανδρών, άρχισε να αποβιβάζεται στις 04.30, χωρίς προπαρασκευή πυροβολικού. Ο σχεδιασμός προέβλε­πε απόβαση στην ακτή, που άρχιζε ενάμισι περίπου χι­λιόμετρο βόρεια του Γκαμπά Τεπέ και εκτεινόταν για 2 ακόμα χιλιόμετρα βόρεια. Για άγνωστο μέχρι σήμερα λόγο τα αποβατικά σκάφη κατευθύνθηκαν δύο περί­που χιλιόμετρα βορειότερα, σε έναν αβαθή, ανώνυμο κολπίσκο λίγο νοτιότερα του Αρή Μπουρνού, που έκτο- τε ονομάζεται κολπίσκος του ANZAC. Το έδαφος εκεί ήταν ένας συνδυασμός από χαράδρες, ρεματιές, από­τομες πλαγιές και κοφτερούς βράχους που ξεκινούσαν από τη λοφοσειρά του Σαρί Μπαϊρ και κατέληγαν στη θάλασσα. Από την πρώτη στιγμή, αντιμέτωποι με τα πυ­ρά δύο τουρκικών λόχων και μιας πυροβολαρχίας που βρίσκονταν στην κορυφή απότομων πλαγιών ύψους 60 και 70 μέτρων, οι άνδρες απώλεσαν τους οργανικούς τους δεσμούς και τα διάφορα τμήματα αναμίχθηκαν. Η τετράωρη καθυστέρηση στην αποβίβαση των υπόλοι­

46

πων μονάδων της 1ης ΜΠ, είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση χάους από την ταυτόχρονη αποβίβαση των μονάδων της Μεραρχίας Αυστραλών και Νεοζηλανδών. Ο μεγάλος αριθμός των επιτιθεμένων τούς επέτρεψε να κάμψουν την εχθρική αντίσταση και να προωθηθούν στο εσωτερικό, με ατομικές πρωτοβουλίες μεμονωμέ­νων ηγητόρων, χωρίς σχέδιο, τάξη, συντονισμό και έ­λεγχο. Η γενική κατεύθυνση προχώρησης ήταν οι κο­ρυφές Τσουνούκ Μπαϊρ και 971, που δεσπόζουν στη δαιδαλώδη διαμόρφωση του εδάφους και ελέγχουν την περιοχή και την πεδιάδα της Μαδύτου.

Η προώθησή τους ανακόπηκε αρχικά από αντεπίθε­ση του 27ου Συντάγματος της 9ης ΜΠ. Λίγο αργότερα, στις 10.00, στη σύγκρουση ενεπλάκη η 19η ΜΠ του Κε- μάλ, που συμπτωματικά ασκείτο στην περιοχή. Επιδει­κνύοντας άριστη τακτική κρίση ο Κεμάλ συνειδητοποί­ησε ότι έπρεπε με κάθε τρόπο να εμποδίσει την κατά­ληψη των δύο κορυφών. Στην περίφημη διαταγή του της 25ης Απριλίου τόνιζε : "Δεν σας διατάζω να επιτε­θείτε, σας διατάζω να πεθάνετε. Στον χρόνο που θα κερδίσουμε μέχρι τον θάνατό μας, άλλα στρατεύματα και διοικητές θα πάρουν τη θέση μας". Το 57ο Σύνταγ­μα εφάρμοσε τη διαταγή στο ακέραιο, αφού στο τέλος της

Ο στρατηγός σερ Ιαν Χάμιλτον,

διοικητής των χερσαίων

δυνάμεων κατά την εκστρατεία

της Καλλίπολης.

ημέρας από το 2ο Τάγ­μα του είχαν απομείνει 90 άνδρες, ενώ το 3ο Τάγμα

του είχε εξαλειφθεί. Ομως κατέλαβε την κορυφή 971 και με συνεχείς αντεπιθέσεις ματαίωσε κάθε προσπά­θεια προώθησης των δυνάμεων του ANZAC. Με δική του πρωτοβουλία ο Κεμάλ ενέπλεξε και τα δύο άλλα Συ- ντάγματά του, το 72ο και το 77ο, στη σύγκρουση. Μετά από σκληρό (οι δύο πλευρές εκτελούσαν τους αιχμα­λώτους) και εναλλασσόμενο αγώνα τα τμήματα του ANZAC απωθήθηκαν από τα υψώματα που είχαν κατα­λάβει το πρωί. Οι άνδρες άρχισαν να διαρρέουν από τις μονάδες τους και η ακτή γέμισε με φυγάδες. Η κρισι­μότητα της κατάστασης αντικατοπτρίζεται απόλυτα στο κωμικοτραγικό μήνυμα που έστειλε στις 22.30 ο Μπέρντγουντ στον Χάμιλτον: "Οι μέραρχοι και οι τα-

Καθοδηγούμενοι από ικανούς ηγέτες, αν και παντού μειονεκτούσαν

αριθμητικά (στον τομέα της 29ης ΜΠ 12 βρετανικά α­ντιμετώπιζαν δύο τουρκικά τάγματα, στον τομέα του ANZAC στις 08.00 500 Τούρκοι αντιμετώπιζαν 8.000 Αυ­στραλούς, ενώ το απόγευμα η αναλογία ήταν 5.000 απέ­ναντι σε 15.000), διατήρησαν τα ζωτικά εδάφη των α­κτών απόβασης και προξένησαν βαριές απώλειες στους επιτιθέμενους. Οι Σύμμαχοι βρέθηκαν μακριά από τους ΑΝΣΚ της πρώτης μέρας, περιορισθέντες σε προγεφυρώματα εγγύς των ακτών. Το χειρότερο ήταν ότι δεν μπορούσαν να αναπληρώσουν εύκολα τις μεγά­λες απώλειές τους. Οι Τούρκοι, αντίθετα, είχαν τέσσε­ρις ΜΠ να διοχετεύσουν άμεσα στα πεδία των μαχών μόλις αντιλαμβάνονταν τις πραγματικές προθέσεις των Συμμάχων.

ξίαρχοί μου ανέφεραν ότι οι άνδρες είναι χωρίς ηθικό... και λιποτακτούν... Αν δεχθούν πάλι αύριο το πρωί πυρά πυροβολικού (!), είναι πιθανό να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα φιάσκο (!)... αν πρόκειται να επιβιβασθούμε πάλι στα πλοία, αυτό πρέπει να γίνει άμεσα". Η απάντηση του Χάμιλτον, σε ευγενικό τόνο, ή­ταν να οργανωθούν αμυντικά και να αντέξουν. Το υστερόγραφο της απάντησής του είναι χαρα­κτηριστικό: "Πέρασες τα δύσκο­λα, τώρα έχεις μόνο να σκάψεις, να σκάψεις, να σκάψεις, μέχρι να είσαι ασφαλής".

Οι Σύμμαχοι προσγειώθηκαν ανώμαλα στην πραγματικότητα από τις πρώτες ώρες της απόβα­σης. Οι Τούρκοι, με εξαίρεση τη μεραρχία στο Κούμ Καλέ που φάνηκε ανίκανη να εμποδίσει την παραπλανητική ενέργεια των Γάλλων, πολέμησαν επιδέξια και αποφασιστικά.

Η απόβαση τωνΑυστραλών και των Νεοζηλανδών στον όρμο ANZAC στις 25-4-1915.

47

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

Αυστραλιανή προπαγανδιστική αψίσα που καλεί προς κατάταξη τους νέους της χώρας.

ΑΙΜΑΤΗΡΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ

Στις 26 Απριλίου οι Βρετανοί κατέ­λαβαν το κάστρο και μετά από σκληρή μάχη το χωριό του Σεντουλμπαχίρ, ενώ ο Μπέρντγουντ αναδιοργάνωσε τις δυνάμεις του (το 1/3 των ανδρών είχε τεθεί εκτός μάχης) στον τομέα του ANZAC και απέκρουσε την επομέ­νη, 27 Απριλίου, γενική επίθεση που ε­ξαπέλυσε ο ενισχυθείς με δύο επιπλέ­ον συντάγματα Κεμάλ. Στις 28 Απριλί­ου η εξαντλημένη 29η ΜΠ, ενισχυμέ- νη και με γαλλικές μονάδες, επιχείρη­σε να καταλάβει την Κριθιά (πρώτη μάχη της Κριθιάς). Το σχέδιο ενεργεί- ας, υπερβολικά φιλόδοξο και πολύ­πλοκο, έφθασε στις μονάδες είκοσι λεπτά πριν από την έναρξη της επιχεί­

ρησης. Η επίθεση εκφυλίσθηκε γρήγορα σε μεμονωμέ­νες συγκρούσεις τμημάτων χωρίς στόχο και συντονι­σμό, για να τερματισθεί νωρίς το απόγευμα με μόνο κέρδος μια ασήμαντη εδαφική προχώρηση. Εννέα τουρκικά τάγματα αντιμετώπισαν 13.500 άνδρες, προ- καλώντας απώλειες 3.000 ανδρών (νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι). Αργά το βράδυ ο Χάμιλτον, με μονα­δικό στυλ, ζήτησε ενισχύσεις: "Χάρη στον καιρό και στο θαυμαστά υψηλό ηθικό των στρατευμάτων όλα εξακο­λουθούν να βαίνουν καλώς... Μπορώ να ζητήσω την 42η ΜΠ σε περίπτωση που τη χρειαστώ;". Στις 6 Μαϊου η 42η ΜΠ έφθασε στην Καλλίπολη, στις 10 του μήνα μία μεραρχία Αυστραλών και μία Νεοζηλανδών, ενώ και οι Γάλλοι αποφάσισαν να στείλουν μία επιπλέον μεραρχία. Ομως και ο φον Σάντερς ενισχύθηκε με τρεις επιπλέον μεραρχίες, δύο από την Κωνσταντινούπολη και μία από τη Σμύρνη, καθώς και με βαρύ πυροβολικό από την Αδριανούπολη. Από τις 30 Απριλίου οι Τούρκοι παρέ­τασσαν 75 τάγματα έναντι 53 συμμαχικών.

Την Πρωτομαγιά η 5η ΜΠ, υπό τον Γερμανό συνταγ­ματάρχη φον Σόντερστεν, διε-

όμως θεωρούμε ότι επιφέραμε βαριές απώλειες στον εχθρό και ότι η επιχείρηση υπήρξε πολύτιμη επειδή δείξαμε ότι είμαστε ικανοί για αποφασιστική επιθετική προσπάθεια". Τη νύκτα της 3ης Μαϊου οκτώ τάγματα της 15ης Τουρκικής ΜΠ, αφού βάδισαν 30 χιλιόμετρα, προσέβαλαν τον βρετανικό τομέα. Οι Σενεγαλέζοι ε- γκατέλειψαν πάλι τις θέσεις τους και το κενό τους κα­λύφθηκε με την εσπευσμένη αποστολή μαγείρων, νο­σοκόμων, τραυματιοφορέων και αποθηκάριων.

Ακολούθως ο φον Σάντερς διέταξε τις μονάδες του να σταθεροποιηθούν στις κατεχόμενες θέσεις κα­τασκευάζοντας χαρακώματα όσο το δυνατόν πλησιέ- στερα στα συμμαχικά. Ο Χάμιλτον αποφάσισε να επιτε­θεί και πάλι για να καταλάβει την Κριθιά και τον λόφο Ασή Μπαμπά (δεύτερη μάχη της Κριθιάς). Η επιχείρηση ανατέθηκε στον Χάντερ-Ουέστον (29η ΜΠ), στον οποίο επιπλέον διατέθηκαν δύο ταξιαρχίες του ANZAC (η 2η Αυστραλιανή και η Ταξιαρχία Πεζικού της Νέας Ζηλαν­δίας), μια ταξιαρχία της 42ης ΜΠ και η Ινδική Ταξιαρχία, ένα σύνολο 25.000 ανδρών. Στο δεξιό θα ενεργούσαν οι Γάλλοι. Το έδαφος ήταν εξαιρετικά δύσκολο, η οργάνω­ση μάχης εξαιρετικά ερασιτεχνική. Η διαταγή περί της ενέργειας έφθασε στις μονάδες στις 04.00 της 6ης Μαϊου: μετωπική επίθεση μετά από προπαρασκευή πυ­ροβολικού εναντίον καλά οργανωμένου και αριθμητικά υπέρτερου αντιπάλου. Στις 11.00 τα τμήματα πέρασαν τη γραμμή εξόρμησης, για να καθηλωθούν πολύ σύ­ντομα από καταιγιστικά πυρά. Η μέγιστη προχώρηση της πρώτης ημέρας ήταν 350 μέτρα. Το σκηνικό επανα- λήφθηκε τη δεύτερη μέρα, με τα ίδια αποτελέσματα. Την τρίτη μέρα ο Χάμιλτον βγήκε στην ακτή και παρα­κολούθησε την επιχείρηση από την κορυφή ενός λό­φου. Στις 16.00, όταν όλες οι επιθέσεις είχαν αποτύχει, διέταξε: "Ολη η γραμμή, ενισχυμένη με τους Αυστρα­λούς, να επιτεθεί στις 17.30 και με τη λόγχη να εκδιώξει τον εχθρό". Παρά τη γενναιότητα των ανδρών, ούτε αυτή η προσπάθεια απέφερε οποιοδήποτε αποτέλε­σμα. Οι απώλειες των Συμμάχων κατά την τριήμερη ε­πίθεση ανήλθαν σε 6.500 άν-

νηργη-σε νυκτερινή επίθεση με χρήση ξιφο­

λόγχης στον βρετανικό τομέα. Διεξήχθη λυσσώδης μά­χη, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Τούρκοι ανέτρεψαν τις γαλλικές μονάδες του δεξιού, που αποτελούντο από Σενεγαλέζους. Η διάσπαση αποφεύχθηκε χάρη στην ε­πέμβαση δύο ταγμάτων της RND. Οι απώλειες των Συμ­μάχων ανήλθαν σε 2.778 άνδρες (2.100 Γάλλοι, 678 Βρε­τανοί, μεταξύ αυτών πέντε διοικητές ταγμάτων). Στον τομέα του ANZAC η Μεραρχία του Γκόντλεϋ προσπάθη­σε στις 2 Μαϊου με νυκτερινή επίθεση να καταλάβει το ύψωμα Μπέιμπυ 700. Ηταν ένα ρεσιτάλ ασυντόνιστων ε­νεργειών και παντελούς σύγχυσης, που κατέληξε σε καταστροφή. Η 4η Αυστραλιανή Ταξιαρχία του συνταγ­ματάρχη Τζων Μόνας, η κύρια μονάδα της επίθεσης, έ­χασε τους μισούς άνδρες της (2.230 από σύνολο 4.000). Ο Γκόντλεϋ στην αναφορά του συνόψισε με κυνισμό τα αποτελέσματα:11 Το εδαφικό όφελος υπήρξε μηδενικό,

δρες, το 1/3 περίπου των συμμετε- χόντων. Στις 14 Μαϊου ο Χάμιλτον ζήτηοε να ενισχυθεί με τέσσερις επιπλέον μεραρχίες.

Πέντε μέρες αργότερα ήταν η σειρά των Τούρκων να σφαγιασθούν. Στις 03.20 της 19ης Μαϊου τέσσερις τουρκικές μεραρχίες (30.000-40.000 άνδρες) επιτέθη­καν σε ολόκληρο το μέτωπο του ANZAC. Ο διοικητής του III ΣΣ, Εσάντ πασάς, ο γηραιότερος Τούρκος στρα­τηγός, επιθυμούσε να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του σε δύο σημεία, όμως ο φον Σάντερς διαφώνησε. Οι Αυ­στραλοί είχαν αντιληφθεί έγκαιρα τις προθέσεις των Τούρκων και περίμεναν άγρυπνοι, με αποτέλεσμα η ε­πιθετική ενέργεια, που έγινε χωρίς καμία προπαρα­σκευή με σκοπό την επίτευξη αιφνιδιασμού, να εξελι­χθεί σε σφαγή. Μέχρι το πρωί 3.000 Τούρκοι κείτονταν νεκροί μπροστά στα χαρακώματα του ANZAC, ενώ 7.000 ήταν τραυματίες. Οι Αυστραλοί είχαν 160 νεκρούς και 440 τραυματίες. Στις 24 Μαϊου συμφωνήθηκε ανακωχή για την ταφή των Τούρκων. Το μέτωπο σταθεροποιήθη-

48

κε σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο με την υποτείνουσα, μή­κους τριών περίπου χιλιομέτρων, στην ακτή εκατέρω­θεν του κολπίσκου ANZAC και την κορυφή της ορθής γωνίας να απέχει 900 περίπου μέτρα από την ακτή. Τα χαρακώματα σε πολλά σημεία απείχαν ελάχιστα μόνο μέτρα. Στον βρετανικό τομέα οι Σύμμαχοι είχαν διεισ- δύσει σε βάθος πέντε χιλιομέτρων, όσο περίπου ήταν και το εύρος του μετώπου. Οι Βρετανοί κατείχαν στο α­ριστερό τα δύο τρίτα περίπου του μετώπου, οι Γάλλοι δεξιά το υπόλοιπο ένα τρίτο.

Ο "ακαταπόνητος" Χάντερ-Ουέστον, που μετά τις α­ποτυχίες του είχε κερδίσει το προσωνύμιο "Χασάπης της Ελλης", προήχθη σε αντιστράτηγο και ανέλαβε τη διοίκηση του VIII ΣΣ, το οποίο αποτελείτο από την 29η ΜΠ, την 42η ΜΠ, τη RND και την 29η Ινδική Ταξιαρχία Πε­ζικού. Επεισε τον Χάμιλτον, ο οποίος προτιμούσε να τη­ρήσει στάση αναμονής λόγω και της κυβερνητικής αλ­λαγής στο Λονδίνο, ότι μια νέα προσπάθεια για την κα­τάληψη του Ασή Μπαμπά είχε ελπίδες επιτυχίας. Ο Χά­μιλτον έφθασε για να την παρακολουθήσει από την Ιμβρο, όπου είχε μεταφέρει το στρατηγείο του για λό­γους ασφαλείας. Στα τέλη Μαϊου ο στόλος είχε διατα- χθεί να εγκαταλείψει τα Στενά μετά τη βύθιση των θω- ρηκτών "Goliath” (13/5), από τουρκικό τορπιλοβόλο, "Triumph" (25/5) και "Majestic" (27/5) από το γερμανικό υ­ποβρύχιο U21 με κυβερνήτη τον Οττο Χέρσινγκ. Ο στρατός στερήθηκε τη ναυτική υποστήριξη και όταν αυ­τή παρεχόταν τα πλοία έβαλλαν εν κινήσει, μειώνοντας την ακρίβεια και την αποτελεσματικότητα των πυρών τους. Η τρίτη μάχη της Κριθιάς άρχισε στις 12.00 της 4ης Ιουνίου, όταν 30.000 άνδρες του VIII ΣΣ εξόρμησαν εναντίον 25.000 Τούρκων σε μια ακόμα μετωπική επίθε­ση, αυτή τη φορά με δύο προπαρασκευές πυροβολικού με διαφορά δέκα λεπτών η μία από την άλλη. Οι γαλλι­κές δυνάμεις στο δεξιό (Σενεγαλέζοι) δεν προχώρησαν καθόλου, με αποτέλεσμα τα αμέσως αριστερά τους ευ­ρισκόμενα τμήματα της RND να εκθέσουν το πλευρό τους στον εχθρό και να υποστούν τρομερές απώλειες. Το Τάγμα Κόλινγουντ σαρώθηκε σε λιγότερο από 30 λε­πτά. Ενας αξιωματικός και ελάχιστοι οπλίτες διασώθη­καν και το Τάγμα έπαυσε οριστικά να υπάρχει. Το μόνο "κέρδος" της ολοήμερης ενέργειας που κόστισε 6.500 άνδρες, ήταν η προώθηση των θέσεων της 29ης ΜΠ κα­τά 300 περίπου μέτρα, έδαφος το οποίο απωλέσθηκε δύο μέρες αργότερα από τουρκική αντεπίθεση. Τον ε­πόμενο ενάμισι μήνα ο Χάντερ-Ουέστον, συνεπικουρού- μενος από τον στρατηγό Γκουρώ (διοικητή των γαλλι­κών δυνάμεων, που είχε αντικαταστήσει τον Ντ' Αμάντ), εξακολούθησε τις μετωπικές επιθέσεις (αν και σε στε­νότερο μέτωπο και με ισχυρότερη προπαρασκευή πυρο­βολικού), διεκδικώντας λίγα μέτρα εδάφους από έναν α­ντίπαλο ο οποίος ενισχυόμενος συνεχώς και κατέχοντας τα ζωτικά υψηλότερα εδάφη, προέβαλε λυσσαλέα αντί­σταση εκδηλώνοντας συνεχείς αντεπιθέσεις. Οι απώλει­ες των αντιπάλων ήταν τρομακτικές. Στις τρεις μεγάλες μάχες του βρετανο-γαλλικού τομέα από τις 21 Ιουνίου μέχρι τις 12 Ιουλίου οι Σύμμαχοι έχασαν 12.300 άνδρες και οι Τούρκοι 30.000, ενώ οι θέσεις παρέμειναν ουσια­στικά αμετάβλητες. Στις 30 Ιουνίου ο Γκουρώ τραυματί­στηκε από βλήμα πυροβόλου και αποχώρησε. Στις 20 Ιουλίου εγκατέλειψε τη χερσόνησο και ο Χάντερ-Ουέ­στον, για λόγους υγείας που δεν έχουν μέχρι τώρα διευ­κρινιστεί, αφήνοντας πίσω του τέσσερις διαλυμένες με­ραρχίες. Το κέντρο βάρους των επιχειρήσεων μετακινή- θηκε στον τομέα του ANZAC και βορειότερα, όπου έ­δρεψε νέες δάφνες ένας πρόσχαρος ηλικιωμένος, ο α­ντιστράτηγος φρέντερικ Στόπφορντ.

Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑΜετά τις νέες αποτυχίες η εκστρατευτική δύναμη

του Χάμιλτον ενισχύθηκε με πέντε ακόμα ΜΠ. Οι τρεις από αυτές αποτέλεσαν το IX ΣΣ υπό τη διοίκηση του Στόπφορντ. Ηταν η 10η (Ιρλανδική) με διοικητή τον α­ντιστράτηγο σερ Μπράϊαν Μαχόν, η 11η (Βόρεια) με δι­οικητή τον υποστράτηγο Φρέντερικ Χάμερσλεϋ και η 13η (Δυτική) με διοικητή τον υποστράτηγο Φρέντερικ Σω. Οι άλλες δύο ήταν η 53η και η 54η. Ο Χάμιλτον διέ­θετε πλέον 13 ΜΠ, οκτώ περισσότερες από εκείνες με τις οποίες είχε διενεργήσει την απόβαση. Ο Τσώρτσιλ, ένθερμος υποστηρικτής της εκστρατείας και απλό πλέ­ον μέλος του Πολεμικού Συμβουλίου, διατηρούσε μέ­ρος της επιρροής του. Πίστευε ότι η Κωνσταντινούπο­λη ήταν το μόνο λάφυρο που μπορούσε να κερδηθεί ε­κείνο τον χρόνο. Ο Χάμιλτον και το επιτελείο του σχέ­διασαν τη νέα επιθετική ενέργεια που θα άνοιγε τον δρόμο για το επίζηλο τρόπαιο. Προέβλεπε γενική επί­θεση σε όλους τους τομείς από το απόγευμα της 6ης Αυγούστου, με την κύρια προσπάθεια στον τομέα του ANZAC για την κατάληψη των υψωμάτων 971 και Τσου- νούκ Μπαϊρ, υποβοηθούμενη από απόβαση του IX ΣΣ (10η και 11η ΜΠ) στον όρμο της Σούβλας. Το καταπονη­μένο VIII ΣΣ θα εκινείτο επιθετικά με κύριο στόχο την καθήλωση των απέναντι του δυνάμεων.

Απόβαση Αυστραλών στον όρμο ANZAC (πίνακας του Τσαρλς Ντίξον).

Συμμαχικό κοιμητήριο στη χερσόνησο της Καλλίπολης.

Τουρκικό μνημείο για τους πεσόντες κατά τη σύγκρουση στη χερσόνησο της Καλλίπολης.

49

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

Ο αντιστράτηγος σερ Αϊλμερ Χάντερ-Ουέστον, διοικητής της βρετανικής 29ης ΜΠ.

φ

<α _ΟI—ksjZU I—αfee

Η περιοχή της Σούβλας ήταν μια ά- ριοτη επιλογή. Παρείχε βάση επιχειρή­σεων με αρκετή χωρητικότητα, μακριά από τα πυρά του εχθρικού πυροβολι­κού, από την οποία οι επιτιθέμενοι μπο­ρούσαν να πλήξουν τους Τούρκους στα πλευρά και στα νώτα. Υπήρχαν αρκετές παραλίες κατάλληλες για απόβαση και το έδαφος, μια πεδιάδα με λόφους στις τρεις πλευρές, ήταν πολύ πιο ομαλό από τις εφιαλτικές πτυχώσεις στον το­μέα του ANZAC. Η λοφοσειρά Κιρέτς Τεπέ, με 200 μέτρα ύψος, εκτεινόταν βόρεια, η λοφοσειρά Τεκέ Τεπέ, με 300 μέτρα ύψος, ανατολικά και οι λόφοι Ανάφαρτα (με 100 μέτρα ύψος) νότια, καταλήγοντας στους λόφους W και Σί- μιταρ (=γιαταγάνι). Στην περιοχή υπήρ­χαν τρία τάγματα πεζικού με τρεις μοί­ρες πυροβολικού και λίγο ιππικό, συνο­λικά 2.000 άνδρες υπό τον ταγματάρχη Βίλμερ, έναν Βαυαρό αξιωματικό ιππι­

κού με μια ουλή από κτύπημα σπάθης στο αριστερό μά­γουλο. Η κοιλάδα Σαζλί Ντερέ ήταν το όριο ανάμεσα στη μικρή αυτή δύναμη και στην 19η ΜΠ του Κεμάλ, που με συνεχείς αναφορές ζητούσε να συμπεριλάβει την κοιλάδα στην περιοχή ευθύνης του. Ο σωματάρ­χης, Εσάντ πασάς, με το επιτελείο του έφθασαν στις 19 Ιουλίου στο παρατηρητήριο του Κεμάλ. Αφού εξέτασε το έδαφος ρώτησε: «Από πού θα έλθει ο εχθρός»; Ο Κεμάλ του έδειξε κατά μήκος της ακτής από το προγε­φύρωμα του ANZAC μέχρι τον όρμο της Σούβλας και προς την κατεύθυνση του λόφου 971. Ο Εσάντ χαμογέ­λασε και κτύπησε τον μέραρχό του στον ώμο: «Μην α­νησυχείς, δεν μπορεί να το κάνει». Ο Κεμάλ αναστένα­ξε: «Ας ελπίσουμε ότι έχεις δίκιο». Δύο εβδομάδες αρ­γότερα αντιμετώπιζε τους Συμμάχους ακριβώς στα ε­δάφη που είχε καταδείξει.

Η επίθεση της 6ης Αυγούστου ξεκίνησε με κατα­στροφικά αποτελέσματα στον τομέα των Βρετανών. Σε διάστημα 24 ωρών το VIII ΣΣ είχε 3.500 απώλειες, με μο­ναδικό κέρξος έναν αμπελώνα. Επιπλέον, ήδη από το πρωί της 7ης Αυγούστου ο φον Σάντερς είχε αντιλη- φθεί τις προθέσεις των Συμμάχων και αγνοώντας τις διαμαρτυρίες του σωματάρχη του, Ουεχίμπ πασά, τον διέταξε να αποστείλει την εφεδρική του μεραρχία στον τομέα του ANZAC. Ο Γερμανός επιτελάρχης του Ουεχί­μπ, θορυβημένος από τις συμμαχικές επιθέσεις, πρό- τεινε την εκκένωση της χερσονήσου και απαλλάχθηκε αμέσως από τα καθήκοντά του. Ενας άλλος Γερμανός, ο συνταγματάρχης Χανς Κανενγκίσερ, διοικητής της 9ης ΜΠ, που κάλυπτε την περιοχή ανάμεσα στον βρετανικό τομέα και στον τομέα του ANZAC, απέτρεψε με την ά­μεση αντίδρασή του την κατάληψη του Τσουνούκ Μπαϊρ. Ο Κανενγκίσερ ήταν ένας ξεχωριστός ηγήτορας (ο Κεμάλ, αυστηρότατος κριτής και καθόλου φιλικός προς τους Γερμανούς, έγραψε γι’ αυτόν: «Υπήρξε ένας από τους πιο πολύτιμους Γερμανούς αξιωματικούς του στρατού μας»). Εφθασε στις επτά το πρωί στην περιοχή προηγούμενος των στρατευμάτων του και οργάνωσε την άμυνά της με 20 άνδρες του πυροβολικού και δύο λόχους της 19ης ΜΠ του Κεμάλ, μέχρι την άφιξη της Μεραρχίας του έπειτα από ένα δίωρο. Παρά την επίτευ­ξη τακτικού αιφνιδιασμού όλες οι επιθέσεις του ANZAC, που έγιναν με ατολμία και διστακτικότητα, απέ­τυχαν να προσεγγίσουν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Κατά το ίδιο διάστημα τέσσερα βρετανικά

τάγματα αποβιβάστηκαν χωρίς να συναντήσουν ουσια­στική αντίσταση στη Σούβλα.

Ο Χάμιλτον πέρασε μια αγωνιώδη νύκτα. Οχι μόνο οι επιθέσεις των σχηματισμών του είχαν αποτύχει (VIII ΣΣ) ή καθηλωθεί (ANZAC), αλλά δεν είχε λάβει καμιά α­ναφορά από το IX ΣΣ για την εξέλιξη της απόβασης στη Σούβλα. Ο Στόπφορντ, αφού ξύπνησε από τον ολονύ- κτιο ύπνο του, ανέφερε το πρωί της 7ης Αυγούστου ότι οι άνδρες του είχαν αποβιβασθεί και «κατόρθωσαν να προχωρήσουν ελάχιστα πέρα από την ακτή». Η αναφο­ρά του έφθασε στην Ιμβρο το μεσημέρι. Στις 17.00 έ­νας ολοένα και πιο ανήσυχος, αλλά πάντοτε ευγενής, Χάμιλτον διέταξε τον επιτελάρχη του, υποστράτηγο Ουώλτερ Μπρεϊθγουέϊτ, να στείλει το ακόλουθο μήνυ­μα: «Εχω λάβει μόνο μια αναφορά από εσάς. Ο αρχι­στράτηγος είναι ευτυχής που άκουσε ότι η εχθρική α­ντίσταση μειώνεται και γνωρίζει ότι θα το εκμεταλλευ- θείτε για να προωθηθείτε ταχύτατα». Μέχρι το βράδυ οι 20.000 άνδρες του Στόπφορντ, που εξακολουθούσε να βρίσκεται στο πλοίο «Narcissus», κατόρθωσαν, ενερ­γώντας με πρωτοφανή προχειρότητα, σύγχυση και α­τολμία, να καταλάβουν δύο μικρά υψώματα (τους λό­φους 10 και Τσόκολετ). Τα ζωτικά υψώματα της τοποθε­σίας παρέμειναν στα χέρια των 2.000 ανδρών του Βίλ­μερ, που κατεύθυνε αριστοτεχνικά τον επιβραδυντικό αγώνα τους. Η αναφορά του τελευταίου προς τον φον Σάντερς, στις 19.00, συνόψιζε λακωνικά την τακτική κα­τάσταση: «Δεν εκδηλώθηκαν σοβαρές επιθετικές ε­νέργειες από την πλευρά του εχθρού. Αντίθετα, η προ­ώθησή του χαρακτηρίζεται από ατολμία». Ηταν ακρι­βώς ό,τι χρειαζόταν ο φον Σάντερς, που ήδη από το πρωί είχε διατάξει τις δύο μεραρχίες του Μπουλαϊρ (7η και 12η) να σπεύσουν νότια, τα στρατεύματα της ασια­τικής ακτής να προωθηθούν τάχιστα στο Τσανάκ Καλέ για να διαπεραιωθούν με πλοία και τον Ουεχίμπ πασά να στείλει άλλη μία μεραρχία στον τομέα του ANZAC, όπου μετά από σφοδρότατες συγκρούσεις το 6ο Τάγμα των Γκούρκας, υπό τον ταγματάρχη Σέσιλ Αλανσον, εί­χε καταλάβει το Τσουνούκ Μπαϊρ δημιουργώντας σο­βαρή κρίση στην τουρκική αμυντική διάταξη.

Στις 8 Αυγούστου οι μεραρχίες του Μπουλαϊρ άρχι­σαν να φθάνουν στην περιοχή της Σούβλας. Ο φον Σά­ντερς επιθυμούσε να επιτεθούν το απόγευμα, όμως ο σωματάρχης Φεϊζί μπέης είχε αντιρρήσεις επειδή οι άν­δρες του ήταν κουρασμένοι και πεινασμένοι. Ο φον Σά­ντερς τον απάλλαξε από τα καθήκοντά του και ανέθε­σε στον Κεμάλ τη διοίκηση όλων των τουρκικών δυνά­μεων στη Σούβλα και στο Σαρί Μπαϊρ. Εκείνος αναχώ­ρησε έφιππος τα μεσάνυκτα για τη Σούβλα. Απέναντι του ο Στόπφορντ, που εξακολουθούσε να βρίσκεται στο πλοίο μέχρι τις 16.00, αφού συνεχάρη τα στρατεύ- ματά του, παρέμεινε αδρανής αναφέροντας ότι «έπρε- πε να σταθεροποιήσει τη θέση του». Ο Σέσιλ Ασπιναλ στάλθηκε εσπευσμένα στον Στόπφορντ. Πανικόβλη­τος από αυτό που αντίκρισε, τηλεγράφησε στον Χάμιλ­τον: «Το IX ΣΣ αναπαύεται. Είμαι σίγουρος ότι χάνονται χρυσές ευκαιρίες και θεωρώ την κατάσταση σοβαρή». Ο Χάμιλτον έφθασε ο ίδιος στην περιοχή, πάντα ευγε­νής και συγκροτημένος. Μετά από συζητήσεις με τον Στόπφορντ (πάντα πάνω στο πλοίο) και τον διοικητή της 11ης Μεραρχίας, υποστράτηγο Χάμερλεϋ, έπεισε τελικά τον τελευταίο να διατάξει την 32η Ταξιαρχία να καταλάβει τη λοφοσειρά του Τεκέ Τεπέ. Ομως, όταν τα ξημερώματα της 9ης Αυγούστου κινήθηκαν οι βρετανι­κές μονάδες, βρήκαν τα υψώματα κατειλημμένα από τον Κεμάλ και τις δυνάμεις του και μετά από σύντομη μάχη τράπηκαν σε φυγή. Ο όρμος της Σούβλας είχε με-

50

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

Ο στρατηγός σερ Τσαρλς Μονρό αντικατέστησε τον Χάμιλτον και πραγματοποίησε με επιτυχία την αποχώρηση από την Καλλίπολη.

τατραπει σε ενα νεο περιχαρακωμένο στρα­τόπεδο για τους Βρετανούς.

Το βράδυ της 9ης Αυγούστου ο Χάμιλτον έχασε την υπομονή του και ζήτησε από τον Στόπφορντ να εντείνει τις προσπάθειές του για την κατάληψη του Τεκέ Τεπέ. Εκείνος α­πάντησε την επομένη. Επιθυμούσε να κατα­λάβει και θα κατελάμβανε αυτούς τους λό­φους, όμως χρειαζόταν περισσότερο νερό και πυροβολικό. Ο Χάμιλτον δεν πρόλαβε να οργιστεί επειδή αντιμετώπιζε μεγαλύτερα προβλήματα. Ο ακατάβλητος Κεμάλ είχε επι­στρέφει από τη Σούβλα και με αιφνιδιαστική σαρωτική επίθεση τα ξημερώματα της 10ης Αυγούστου ανακατέλαβε το Τσουνούκ Μπαϊρ. To ANZAC καθηλώθηκε στις αρχικές του θέσεις. Απεγνωσμένα ο Χάμιλτον προ­σπάθησε να βρει λύση στο αδιέξοδο. Στις 11

Αυγούστου διέθεσε δύο νεοαφιχθείσες μεραρχίες, τις 53 και 54, στον Στόπφορντ, με τη ρητή εντολή να κατα­λάβει τα υψώματα που έλεγχαν την ακτή. Μετά από μια πενθήμερη σειρά αναβολών με κωμικές δικαιολογίες, ο Χάμιλτον αντιλήφθηκε ότι δεν μπορούσε να περιμένει τίποτα περισσότερο από τον σωματάρχη του και στις 16 Αυγούστου τον απάλλαξε από τα καθήκοντά του. Οι νέ­ες επιθέσεις στη Σούβλα (21 Αυγούστου) και στον το­μέα του ANZAC (22 και 27 Αυγούστου) με την προσθήκη και της αφιχθείσας από την Αίγυπτο 2ης Μεραρχίας, δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα εκτός από τη συνέ­νωση των τομέων Σούβλας και ANZAC και τη συνεχή αι­μορραγία των στρατευμάτων. Στην αναφορά του προς τον Κίτσενερ ο Χάμιλτον ομολογούσε: «Η ενέργειά μου μέχρι τώρα απέτυχε». Εκτιμούσε ότι οι Τούρκοι υπερτε­ρούσαν αριθμητικά (95.000 προς 110.000), είχαν ανώτε­ρο ηθικό και ζητούσε 45.000 άνδρες για να αναπληρώ­σει τις απώλειές του και άλλους 50.000 για να αναλάβει εκ νέου επιθετική δράση. Η απάντηση έφθασε το βρά­δυ της 15ης Οκτωβρίου. Το μήνυμα, που αποκρυπτο- γράφησε ο ίδιος ο Χάμιλτον την επομένη το πρωί, περι­είχε μόνο μια πρόταση 64 λέξεων: «Το Πολεμικό Συμ­βούλιο που συνήλθε χθες το βράδυ αποφάσισε ότι... ε­πιθυμεί να πραγματοποιήσει μια αλλαγή στην ηγεσία, η οποία θα του δώσει την ευκαιρία να σας δει πάλι». Ο α­ντικαταστάτης του Χάμιλτον, σερ Τσαρλς Μονρό, πρώ­ην διοικητής της 3ης Στρατιάς στη Γαλλία, έφθασε στην Ιμβρο στις 28 Οκτωβρίου και χρειάστηκε μόνο τρεις η­μέρες επίσκεψης στους τομείς των ΣΣ για να εισηγηθεί στον Κίτσενερ την εκκένωση της χερσονήσου. Επειτα από έναν περίπου μήνα ταλαντεύσεων και υπαναχωρή­σεων, την επίσκεψη του Κίτσενερ στην περιοχή (13 Νο­εμβρίου) και μια φονική τριήμερη καταιγίδα (27-30 Νο­εμβρίου), το Πολεμικό Συμβούλιο υιοθέτησε στις 7 Δε­κεμβρίου την εισήγηση του Μονρό. Η εκκένωση, η με­γαλύτερη συμμαχική στρατιωτική επιτυχία, πραγματο- ποιήθηκε σχεδόν αναίμακτα από τις 15 Δεκεμβρίου 1915 μέχρι τις 9 Ιανουαρίου 1916.

Με την αποχώρηση των Συμμάχων έληξε η εννεά- μηνη εκστρατεία, αφήνοντας πίσω της εκατόμβες. Στις επιχειρήσεις συμμετείχαν και από τις δύο πλευρές πε­ρίπου ένα εκατομμύριο άνδρες, τα δύο πέμπτα των ο­ποίων (400.000) κατεγράφησαν ως απώλειες. Αν και, ό­πως συνήθως συμβαίνει, υπάρχει αβεβαιότητα για την αξιοπιστία των αριθμών, τα σχετικά στοιχεία καταδει­κνύουν τη σφοδρότητα των συγκρούσεων. Οι Τούρκοι αναφέρουν 86.692 νεκρούς και συνολικές απώλειες 251.309 άνδρες, οι Γάλλοι 9.798 νεκρούς σε σύνολο27.000 απωλειών. Οι Βρετανοί έχασαν 73.485 άνδρες

(21.255 νεκροί), οι Αυστραλοί 28.150 (8.709 νεκροί), ενώ από τους 8.556 Νεοζηλανδούς που υπηρέτησαν στην Καλλίπολη 2.701 έχασαν τη ζωή τους και 4.752 τραυμα­τίστηκαν.

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ στρατιωτική επιχείρηση για τη διάνοιξη των Δαρ­

δανελίων και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης περιείχε ήδη από τη σύλληψη και τη σχεδίασή της το σπέρμα της αποτυχίας. Κατά τη συγκέντρωση και την οργάνωση των δυνάμεων η υποτίμηση του αντιπάλου οδήγησε στη χαλαρή προετοιμασία των στρατευμά­των, στη διάθεση ελλιπών μέσων και ανδρών για την ε­πίτευξη των μεγαλεπήβολων στόχων, στην ανεπαρκή συλλογή πληροφοριών και στην επιπόλαιη ανάλυση κρίσιμων παραμέτρων της αποστολής, ιδίως του εδά­φους. Οι Τούρκοι θεωρήθηκαν στρατεύματα κατώτε­ρης ποιότητας, παρά τη μακρά πολεμική τους παράδο­ση και το γεγονός ότι αμύνονταν στο έδαφος τους για την υπεράσπιση της πρωτεύουσάς τους. Η λανθασμέ­νη αυτή αντίληψη παρέσυρε τον Χάμιλτον και το επι­τελείο του σε υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις, με αποτέλε­σμα να πραγματοποιήσουν τις δύο αρχικές αποβάσεις χωρίς να έχουν εξασφαλίσει ούτε απλή αριθμητική υ­περοχή έναντι των αντιπάλων τους. Η αρχική ανισορ­ροπία δυνάμεων μεταξύ επιτιθέμενου-αμυνόμενου διατηρήθηκε σε όλα τα στάδια των επιχειρήσεων, με κάθε συμμαχική ενίσχυση να αντισταθμίζεται από αντί­στοιχη τουρκική (στο τέλος 14 συμμαχικές αντιμετώπι­ζαν ισάριθμες τουρκικές μεραρχίες), μειώνοντας ση­μαντικά τις πιθανότητες επιτυχίας.

Το τελικό αποτέλεσμα καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την επαγγελματική ικανότητα της ηγεσίας των δύο αντιπάλων. Η πολεμική εμπειρία της συμμαχι­κής ηγεσίας είχε αποκτηθεί σε συγκρούσεις περιορι­σμένης κλίμακας, με άτακτους ιθαγενείς χωρίς οργά­νωση και οπλισμό στις αποικίες της Βρετανικής Αυτο­κρατορίας. Η διεξαγωγή του πολέμου είχε μεταβληθεί περισσότερο κατά τους τελευταίους μήνες από ότι κα­τά τα 30 ή 40 χρόνια της σταδιοδρομίας τους, γεγονός που δεν φαίνεται ότι το είχαν αντιληφθεί. Οι μετωπικές επιθέσεις με την ξιφολόγχη χωρίς ή με ανεπαρκή προ­παρασκευή πυροβολικού κατά οργανωμένων αμυντι­κών τοποθεσιών, δεν ήταν πλέον ηρωικοί περίπατοι αλλά κινήσεις αυτοκτονίας. Οι διοικητές ταγμάτων δεν αρκούσε να λαμβάνουν τις διαταγές τους είκοσι λεπτά πριν από την έναρξη της μάχης και να αυτοσχεδιάζουν. Αυτήν ακριβώς τη δονκιχωτική αντίληψη περί της διε­ξαγωγής των επιχειρήσεων καυτηρίασε ο αντισυνταγ- ματάρχης Χάνκεϋ, γραμματέας του Πολεμικού Συμ­βουλίου, σε ένα προφητικό του υπόμνημα προς τον πρωθυπουργό στις 16 Μαρτίου 1915: «Οι συνδυασμέ­νες επιχειρήσεις απαιτούν πιο προσεκτική προετοιμα­σία από κάθε άλλη επιχείρηση. Στην Ιστορία μας υπάρ­χουν πολλές αποτυχίες που οφείλονται σε ελλιπή προ­ετοιμασία... αν δεν ασχοληθούμε με τις λεπτομέρειες, φοβάμαι ότι θα αντιμετωπίσουμε σοβαρή καταστρο­φή».

Οι περισσότεροι από τους ανώτατους αξιωματι­κούς των Συμμάχων, ιδίως οι Βρετανοί και οι Γάλλοι, θεωρούσαν ότι ανήκαν σε κάποια κλειστή λέσχη προ­νομιούχων και ήταν απόμακροι και αποκομμένοι από τους άνδρες τους. Διοικούσαν, ακόμα και κατά τη διε­ξαγωγή των μαχών, από τα στρατηγεία τους πίσω από βουνά εγγράφων και διαταγών, αδιαφορώντας για τις

52

Ο κόλπος της Σούβλας, όπως φαίνεται από τον όρμο ANZAC.

απώλειες των μονάδων τους. Ο Χάμιλτον, καλός αξιω­ματικός, καλύτερος πεζογράφος και δόκιμος ποιητής, υπερβολικά προσηλωμένος στους κανόνες καλής συ­μπεριφοράς, παρακολουθούσε ως θεατής τις ενέργει­ες των υφισταμένων του. Ουδέποτε άσκησε αποτελε­σματικά την εξουσία που απέρρεε από τη θέση του, ε­κτός από την περίπτωση του Στόπφορντ (και τότε με μεγάλη καθυστέρηση). Η αδυναμία επιβολής στους υ­φισταμένους και η απροθυμία του να φανεί δυσάρε­στος, φαίνονταν σε όλες τις ενέργειές του. Είναι π.χ. χαρακτηριστική η «παρέμβασή» του προς τον Χάντερ- Ουέστον κατά τις πρώτες αποβάσεις, όταν διαπίστωσε ότι η απόβαση στην παραλία Υ ευοδώνεται: «Θα ήθελες να αποβιβάσεις περισσότερους άνδρες στην παραλία Υ; Αν ναι, υπάρχουν διαθέσιμα καΐκια». Ακόμα και για την αποστολή αυ­τού του, παράδοξου για αρχιστράτηγο, σή­ματος χρειάστηκε να κάμψει την αντίσταση του επιτελάρχη του, ε­πειδή παραβίαζε το πρωτόκολλο!

Στον αντίποδα υπήρ- _____χε μια πλειάδα εξαιρετι­κών ηγητόρων, με προεξάρχοντες τους Λίμαν φον Σά- ντερς και Κεμάλ. Ο πρώτος οργάνωσε κατά τον πιο κα­τάλληλο τρόπο τις δυνάμεις του σε ένα είδος κινητής άμυνας, που του επέτρεπε σε εύλογο χρόνο να αποκτά τοπική υπεροχή σε οποιονδήποτε απειλούμενο τομέα. Διηύθυνε τον αγώνα με ψυχραιμία και αποφασιστικότη­τα, αντιμετωπίζοντας τις κρίσεις με έγκαιρες και ορθές παρεμβάσεις. Ο Κεμάλ ήταν προικισμένος με υγιή τα­κτική κρίση και έμφυτα ηγετικά χαρίσματα. Αντιλαμβα­νόταν έγκαιρα τις προθέσεις του αντιπάλου και πρωτο­στάτησε στην αντιμετώπισή τους, με αποκορύφωμα τις επιχειρήσεις του Αυγούστου στους τομείς Σούβλας και ANZAC. Διέθετε τη σιγουριά του γεννημένου ηγέτη στις ενέργειές του, μεταδίδοντας και στους άνδρες του τη βεβαιότητα για την επιτυχία.

Συνολικά οι επιχειρήσεις δεν διεκδικούν δάφνες πρωτοτυπίας ως προς τον σχεδίασμά και την εκτέλεσή τους. Ωστόσο η απόβαση στη Σούβλα απαιτεί ιδιαίτερη αναφορά. Ηταν ένας αξιόλογος ελιγμός που αιφνιδίασε τακτικά τους αμυνόμενους, μια υπερκέραση (διά θα­λάσσης) του αντίπαλου πλευρού, η επιτυχία της οποίας θα καθιστούσε αδύνατη την παραμονή τους στο νότιο τμήμα της χερσονήσου και θα δημιουργούσε βάσιμες προϋποθέσεις συμμαχικής επιτυχίας. Η πρωτοφανής διστακτικότητα του, εκτός τόπου και χρόνου, Στόπφορ­ντ, χωρίς να παραγνωρίζονται οι τεράστιες ευθύνες του ίδιου του Χάμιλτον, και οι έγκαιρες αντιδράσεις του φον Σάντερς και του Κεμάλ, απέτρεψαν τη δημιουργία μιας πολύ δυσάρεστης για τους Τούρκους κατάστασης. Κατά τον γνωστό θεωρητικό του πολέμου, υποστράτη­γο Φούλερ, «οι Χάμιλτον και Στόπφορντ ανέμεναν το α­ποτέλεσμα του αγώνα σαν να παρακολουθούσαν ιππο­δρομία. Αυτή η ηγεσία δεν αντέχει σε κανέναν χαρα­κτηρισμό». Η επίσημη τουρκική εκδοχή είναι λιγότερο λυρική. Η ενέργεια στη Σούβλα απέτυχε διότι η αποβι- βασθείσα δύναμη «δεν επιτέθηκε γρήγορα και με σφο-

δρότητα κατά των ασθενών δυνάμεων που αντιμετώπι­ζε».

Οι άνδρες και των δύο παρατάξεων επέδειξαν αξιο­θαύμαστη καρτερία, γενναιότητα και αυτοθυσία, σε μια σειρά σκληρών και αιματηρών συγκρούσεων υπό αντί­ξοες συνθήκες (υψηλές θερμοκρασίες, κακές συνθή­κες διαβίωσης και υγιεινής). Οι Σύμμαχοι εισήλθαν στις επιχειρήσεις με τον ενθουσιασμό της άγνοιας, όμως προσαρμόστηκαν στην πραγματικότητα όταν αντιλή- φθηκαν ότι αντιμετώπιζαν ένα εφιαλτικό έδαφος και σθεναρή αντίσταση. Ο Τούρκος στρατιώτης, συνηθι­σμένος και από τη σκληρή πραγματικότητα της καθημε­ρινής του ζωής, υπέμενε στωικά τις ταλαιπωρίες, εκ­πλήσσοντας τους αντι-

Η ε κ κ έ ν « » , « ^ “ “ 2 Γ ό χ ^ ν °» °. 'ρ α κ ,α -

- 5 , 5 1 6 '

πάλους του με τη γαλήνια στά­ση του απέναντι στον πόνο και στον θάνατο.

Η εκστρατεία αυτή δεν είχε καμιά επίδραση στη συ­νολική διεξαγωγή ή στο αποτέλεσμα του πολέμου. Εχει όμως ιδιαίτερη θέση στην ιστορία τριών κρατών: της Τουρκίας, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Για τους Τούρκους σηματοδότησε την έναρξη της εθνικής τους αναγέννησης. Ο ήρωας της Καλλίπολης, Κεμάλ, έ­πειτα από λίγα χρόνια θα γινόταν ο ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας. Στον νότιο Ει­ρηνικό η περιπέτεια της Καλλίπολης ενίσχυσε τη διαδι­κασία δημιουργίας εθνικής ταυτότητας στους Αυστρα­λούς και στους Νεοζηλανδούς και εδραίωσε τη μεταξύ τους συνεργασία.

Η εκστρατεία στην Καλλίπολη υπήρξε από την αρχή μέχρι το τέλος ένας αμφίρροπος αγώνας ανάμεσα σε δύο ισοδύναμους αντιπάλους, που δεν διέθεταν την α- παιτούμενη ισχύ για να εκμεταλλευθούν στρατηγικά τις τακτικές τους επιτυχίες. Μία σειρά λανθασμένων εκτι­μήσεων και ερασιτεχνικών ενεργειών της ανεπαρκούς συμμαχικής ηγεσίας και η επιτυχής άμυνα των τουρκι­κών δυνάμεων, καταδίκασαν σε τραγική αποτυχία μια από τις πιο αμφιλεγόμενες επιχειρήσεις του Α’ ΠΠ. S3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Les Carlyon: GALLIPOLI, Pan Macmillan Australia Pty Limited, Sydney. 2002.(2) Nigel Steel: BATTLEGROUND EUROPE: GALLIPOLI, Leo Cooper.Sydney, 1999.(3) Liman von Sanders: FIVE YEARS IN TURKEY, Battery Press, London, 2000.(4) Αθανάσιος A. Κόκκορης: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ, ΓΥΣ, Αθήνα, 1977.(5) A.J.P. Taylor: A HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Berkley Medallion Books, New York, 1966.(6) Διάφορα άρθρα στον Τύπο και στο Διαδίκτυο.

53

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

ΑΑΕΙΑΝΑΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ

Η αλαντοτοξίνη, το βακτηρίδιο από το οποίο

προέρχεται το Bot Τοχ.

Σβερντλόφσκ (νυν Εκατερίνενμπουργκ), βόρεια Ρωσία, Απρίλιος 1979. Ηταν αργά το απόγευμα και οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν ήδη στα σπίτια τους. Την ί­δια ώρα σε ένα κρατικό εργαστήριο, που υπετίθετο ότι παρήγε παρασιτοκτόνο, η απογευματινή βάρδια παρέδιδε στη νυκτερινή. Η εργασία ήταν εξαντλητική, κα- κοπληρωμένη και επικίνδυνη, με τους ανώτερους να πιέζουν για αύξηση της πα­ραγωγής, όπως συνέβαινε σε τόσα ακόμη μέρη στην ΕΣΣΔ. Λόγω φόρτου εργασίας κά­

ποιος τεχνικός ξέχασε να τοποθετήσει νέα φίλτρα στους παράξενους αγωγούς εξαερι- σμού στην οροφή του κτιρίου, πιθανότατα επειδή δεν γνώριζε καν ότι η προηγούμενη βάρδια τα είχε αφαιρέσει. Οταν οι αγωγοί άρχισαν να στέλνουν και πάλι τον αέρα του ε­σωτερικού στο περιβάλλον, μερικά γραμμάρια μιας πολύ ψιλής σκόνης, αόρατης στο αν­θρώπινο μάτι, διέφυγε μαζί του. Κατά τις επόμενες δύο εβδομάδες 77 άνθρωποι προ­σβλήθηκαν από άνθρακα, μια πολύ επώδυνη και θανατηφόρα ασθένεια που προέρχεται από ένα βακτηρίδιο το οποίο συνήθως προσβάλλει τα οικόσιτα ζώα. Οι 66 από αυτούς τελικά πέθαναν. Οι σοβιετικές αρχές ανακοίνωσαν πως μαυραγορίτες είχαν διοχετεύσει μολυσμένο κρέας στην αγορά και οι υπαίτιοι θα τιμωρούντο παραδειγματικά. Ο πολιτι­κός κομισάριος της περιοχής, κάποιο άγνωστο τότε ανώτερο στέλεχος του κομματικού μηχανισμού με το όνομα Μπόρις Γέλτσιν, έδωσε εντολή να καθαριστούν οι υπαίθριοι χώ­ροι, εκθέτοντας με αυτό τον τρόπο ακόμη περισσότερους ανθρώπους. Οταν μετά από χρόνια ο Γέλτσιν ρωτήθηκε γιατί συμμετείχε στη συγκάλυψη, απάντησε πως δεν ερωτή- θηκε ποτέ σχετικά. Ο τελικός αριθμός των θυμάτων παραμένει ακόμη αδιευκρίνιστος.

Τόσο στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, όσο και στο εξωτερικό, ελάχιστοι άνθρωποι υποψιά­στηκαν την αλήθεια. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων πληροφορήθηκαν κάτι για το γε­γονός, το προσπέρασε αβίαστα ως μια ακόμη από τις παραξενιές αυτής της αχανούς χώ­ρας. Πέρασαν 13 περίπου χρόνια και μεσολάβησε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ για να γνωρί-

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

σει τελικά όλος ο κόσμος πέραν αμφισβήτησης ότι οι κάτοικοι του Σβερ­ντλόφσκ είχαν γίνει ακού­σια πειραματόζωα για ένα τρομερό όπλο μαζικής κα­ταστροφής. Οι σπόροι του άνθρακα που θανάτωσαν τόσους ανθρώπους, στην πραγματικότητα ήταν ένα επιλεγμένο και επεξεργα­σμένο στέλεχος του βα­κτηριδίου που είχε μετα- τραπεί σε όπλο. Σκοπός του εργαστηρίου που υ­πήρχε στην πόλη, δεν ήταν η έρευνα του άνθρακα για ιατρικούς λόγους, αλλά η σταδιακή μετατροπή τουσε ένα σπρέι που θα μπορούσε να ληφθεί μέσω της αναπνοής και να προκαλέσει την πνευμονική μορφή της νόσου, την πλέον θανατηφόρα. Τα αποτελέσμα­τα της καταστροφής στο Σβερντλόφσκ ασφαλώς δι­καίωσαν τους σχεδιαστές του Ανθρακα 77, όπως λε­γόταν η συγκεκριμένη «οπλοποιημένη» μορφή του βακτηριδίου, αφού το 84% των προσβεβλημένων τε­λικά πέθανε, παρά την αγωγή που του δόθηκε. Στη φυσική του μορφή το βακτηρίδιο αποδεικνύεται θα­νατηφόρο σε ποσοστό το οποίο δεν υπερβαίνει το 5%, υπό την προϋπόθεση ότι θα χορηγηθούν εγκαί­ρως αντιβιοτικά.

Το 1972 η ΕΣΣΔ είχε υπογράψει τη Συνθήκη κατά των Βιολογικών Οπλων, αποτέλεσμα μιας πρωτο­βουλίας του προέδρου των ΗΠΑ Νίξον προκειμένου

Οι εγκαταστάσεις δοκιμών των

βιολογικών όπλων στο νησί της

Αναγέννησης στην Αράλη,

φωτογραφημένες από

κατασκοπευτικό δορυφόρο Corona

το 1970, πριν αρχίσει επίσημα τη δράση του το Βιοπρεπαράτ.

ί Α /, / χ ■ „ * / · * * ''v j/ί Λ

Λ , « -, Ä V S > * i / r r . r / 0 / / s s r r £ / γ Λ Ά ν * '

' f s V f a s -

Το γράμμα που συνέταξε ο σερ Τζέμψρυ Αμχερστ, στρατηγός των Βρετανών στον Καναδά το 1763, με το οποίο προτρέπει κάποιον υφιστάμενό του να διανείμει στους Ινδιάνους κουβέρτες με ευλογιά. «Ο σκοπός», γράφει, «είναι να απαλλαγούμε από αυτή τη δαιμονική ράτσα».

να διακοπεί η έρευνα και η ανάπτυξη των πιο φρικτών ί­σως όπλων που σχεδίασε ποτέ ο άνθρωπος. Στη συνέ­χεια η ανθρωπότητα θα μπορούσε να είχε απαλλαγεί από αυτά, όμως η λογική του Ψυχρού Πολέμου ήταν δια­φορετική. Οι Αμερικανοί είχαν πρωτοστατήσει στη δημι­ουργία της συνθήκης για μια σειρά από δικούς τους λό­γους. Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν αμετάκλητα χαμέ­νος, η κοινή γνώμη πίεζε για δραστική περικοπή των α­μυντικών δαπανών, το κύρος του Νίξον είχε τρωθεί και ήταν φανερό πως οι σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων έ- πρεπε να βελτιωθούν. Ακόμη, οι ίδιοι οι στρατιωτικοί θε­

ωρούσαν τα βιολογικά ό­πλα κυρίως ως ένα αξιοπε­ρίεργο που μπορεί να λει­τουργούσε, αλλά κανένας δεν ήξερε πώς να το χρη­σιμοποιήσει. Σε κάθε περί­πτωση οι χιλιάδες πυρηνι­κές κεφαλές μπορούσαν να εγγυηθούν την ακεραι­ότητα των ΗΠΑ έναντι ο­ποιοσδήποτε απειλής, συ­νεπώς για τους Αμερικα­νούς στρατηγούς τα βιο­λογικά όπλα ήταν μια πο­λυτέλεια που μπορούσαν να στερηθούν. Από την άλ­λη πλευρά όμως κυριαρ­χούσε η καχυποψία. Γνωρί­ζοντας πως οι ΗΠΑ βρί­

σκονταν στην πρωτοπορία της βιολογίας, οι Σοβιετικοί ουδέποτε πίστεψαν πως οι Αμερικανοί θα σταματούσαν το δικό τους πρόγραμμα. Αποφασισμένοι να διατηρή­σουν με κάθε θυσία την ισορροπία δυνάμεων, ουσιαστι­κά αναβάθμισαν τις έρευνές τους και έστρεψαν το σύ­νολο της βιολογικής έρευνας προς τη στρατιωτική κα­τεύθυνση. Μέσα σε μερικά χρόνια το σύνολο σχεδόν των δαπανών για βιολογική έρευνα στην ΕΣΣΔ κατευ- θυνόταν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην ανάπτυξη και στην παραγωγή όπλων.

Η ενασχόληση των Σοβιετικών στρατιωτικών με τις θανατηφόρες ασθένειες άρχισε πολύ παλιά. Κατά τη δεκαετία 1916-1926 η χώρα αντιμετώπισε έναν παγκό­σμιο πόλεμο, δύο επαναστάσεις, έναν εμφύλιο και μια περίοδο λιμού, με αποτέλεσμα την εξαθλίωση εκατομ­μυρίων ανθρώπων. Η ισπανική γρίππη, η φυματίωση και κυρίως ο τύφος κόστισαν τη ζωή ακόμη περισσότερων και αυτό, όπως ήταν φυσικό, προβλημάτισε τη σοβιετι­κή ηγεσία. Από αφηγήσεις Σοβιετικών μικροβιολόγων της εποχής, στοιχεία κρατικών αρχείων και δημοσιεύ­σεις, δημιουργείται μια εικόνα εξαιρετικού ενδιαφέρο­ντος εκ μέρους του κράτους για τις σοβαρές επιδημι­κές ασθένειες. Οι Μπολσεβίκοι, πριν ακόμη από την ε­πανάσταση, είχαν θέσει ως έναν από τους βασικούς τους στόχους τη βελτίωση της υγείας των πολιτών και, πράγματι, κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό να αλλάξουν την εικόνα της Ρωσίας σε αυτό τον τομέα. Παράλληλα πιθανώς δημιουργήθηκε και ενδιαφέρον για στρατιωτι­κές εφαρμογές της μικροβιολογίας. Ωστόσο ελάχιστα είναι γνωστά για το συγκεκριμένο ζήτημα. Περισσότερα στοιχεία και φήμες άρχισαν να υπάρχουν από τη γερμα­νική εισβολή το 1941. Με βάση αφηγήσεις παλαιών Σο­βιετικών αξιωματούχων, μια επιδημία τουλαρεμίας (σο­βαρή μεταδοτική νόσος με ευρύτατη διάδοση στον πλανήτη) το 1942 και άλλη μία πυρετού Q (ίωση που μοιάζει με πολύ βαριά γρίπη και οδηγεί τον οργανισμό σε εξουθένωση για περίοδο δύο περίπου εβδομάδων - άγνωστη στη Ρωσία) το 1943, είχαν στην πραγματικότη­τα προκληθεί από τους υποχωρούντες Σοβιετικούς. Ο τρόπος μετάδοσης δεν έχει γίνει γνωστός και τα γερ­μανικά αρχεία δεν αναφέρουν κάτι ανησυχητικό για την περίοδο πέραν του ενδημικού τύφου. Ομως υπάρχουν πάμπολλες πηγές που δείχνουν ότι ο άμαχος πληθυ­σμός της Ουκρανίας δεν αποδεκατίστηκε μόνο από τους Γερμανούς και από την πείνα, αλλά και από ασθέ­νειες.

Οι Σοβιετικοί αντιλήφθηκαν νωρίς ότι χρειάζονταν ένα ολοκληρωμένο τακτικό δόγμα για τη χρησιμοποίη-

56

Το χαρακτηριστικό εξάνθημα της δερματικής τουλαρεμίας. Ο Αλιμπεκ είχε «κολυμπήσει» σε διάλυμα του αντίστοιχου βιολογικού όπλου μετά από ένα ατύχημα, με αποτέλεσμα να προσβληθεί. Θεραπεύτηκε λαμβάνοντας τεράστιες ποσότητες αντιβιοτικών.

Ο Κεν Αλιμπεκ ή Κανάτιαν

Αλιμπέκοβιτς, αναπληρωτής

διευθυντής του Βιοπρεπαράτ που αποσκίρτησε στις

ΗΠΑ το 1992. Εργάζεται σε

εταιρία βιοτεχνολογίας με αντικείμενο

εξελιγμένα εμβόλια και

εξακολουθεί να είναι βασική πηγή πληροφοριών της

κοινής γνώμης σχετικά με τα

βιολογικά όπλα.

οσον αφόρα τη μεταφορα και την αποδέσμευση του ο­πλικού φορτίου επί του στό­χου. Τα βιολογικά όπλα είναι ζωντανοί οργανισμοί. Μερι­κοί από αυτούς είναι ιδιαίτε­ρα ευπαθείς στις μεγάλες ε­πιταχύνσεις των διηπειρωτι­κών πυραύλων, στις υψηλές θερμοκρασίες επανεισόδου στην ατμόσφαιρα ή στις και­ρικές συνθήκες πάνω από έ­ναν πιθανό στόχο. Αμερικα­νικοί δορυφόροι εντόπισαν αρκετές φορές δοκιμές διη­πειρωτικών πυραύλων με α­συνήθιστες βαλλιστικές τροχιές, που πιθανώς προ­σομοίωναν κεφαλές οι οποί­ες μετέφεραν βιολογικά ό­πλα. Ο Αλιμπεκ υποστηρίζει

πειστικά πως αφού οι Σοβιετικοί μπορούσαν να στεί- λουν ανθρώπους στο διάστημα και να τους επαναφέ­ρουν, ήταν απολύτως ικανοί να πράξουν το ίδιο και με τα πολύ ανθεκτικότερα μικρόβια. Ομως φαίνεται ότι το όπλο επιλογής για τη μεταφορά τέτοιων όπλων ήταν οι πύραυλοι cruise. Η μικρή ταχύτητα, η μεγάλη εμβέλεια και η υψηλή ακρίβεια καθιστούσαν αυτά τα βλήματα ι­δανικά για τη μεταφορά των μικροβίων ή των τοξινών, με το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι μπορούσαν να ραντί­σουν έναν στόχο κατά τη διέλευση, αντί να εκραγούν α­πλώς σε ένα προκαθορισμένο σημείο. Σοβαρές δυσκο­λίες αντιμετωπίστηκαν και όσον αφορά τη διασπορά, α­φού είναι σχεδόν άχρηστο να προσπαθήσει κάποιος να διασπείρει τις ίδιες τις καλλιέργειες των μικροβίων. Ετσι δημιουργήθηκε μια σειρά από πολύ λεπτές «πού­δρες», τα σωματίδια των οποίων ήταν κατάλληλα σχε­διασμένα ώστε να παρέχουν ασφάλεια στα μεταφερό- μενα μικρόβια, να διασπείρονται σε μεγάλες αποστά­σεις με τον αέρα και να είναι πολύ εύκολο να ληφθούν με την αναπνοή. Το μέγεθος των σωματιδίων είναι πολύ μικρό ώστε να είναι δυνατό να εισχωρήσουν βαθιά στους πνεύμονες (ή σε αμυχές του σώματος). Από τα ε­λάχιστα που έχουν διαρρεύσει γι' αυτά, φαίνεται ότι έ­χουν ελαιώδη υφή και καλύπτονται από μικροσκοπικά

ση των όπλων αυτών. Ετσι τα διαχώρισαν σε τρεις κατη­γορίες, Στην πρώτη κατηγορία βρίσκονταν τα τακτικά ή «επιχειρησιακά» βιοόπλα. Σε αυτήν περιλαμβάνονταν ασθένειες όπως αυτές του 1942 και του 1943, δηλαδή όχι αναγκαία θανατηφόρες, αλλά εξουθενωτικές και ι­κανές να κρατήσουν τους αντίπαλους στρατιώτες ε­κτός υπηρεσίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Στη δεύτερη κατηγορία βρίσκονταν τα όπλα του «θεάτρου επιχειρήσεων», δηλαδή ενός μεγάλου ενιαίου γεωγρα­φικού χώρου όπου θα διεξάγονταν επιχειρήσεις (π.χ. Ευρώπη ή Απω Ανατολή). Σε αυτή την περίπτωση θα χρησιμοποιούντο ασθένειες όπως ο άνθρακας και η βρουκέλωση, που είναι μεν θανατηφόρες για ανθρώ­πους και ζώα, αλλά υπάρχουν γι' αυτές κατάλληλα αντι­βιοτικά και εμβόλια. Σε αυτές τις δύο κατηγορίες επι­χειρήσεων θα γινόταν και ευρεία χρήση νευροτοξινών, που μπορούν να διασπαρούν ακόμη και με βλήματα πυ­ροβολικού. Η τρίτη κατηγορία όπλων ήταν τα στρατηγι­κά. Επρόκειτο για τα μικρόβια που τρόμαξαν και τρομά­ζουν τους Δυτικούς ειδικούς, απαιτούν τις ίδιες ακρι­βώς διαδικασίες με τα πυρηνικά για την αποδέσμευσή τους και προορίζονται να χρησιμοποιηθούν όταν όλα θα έχουν «παιχτεί και χαθεί». Η κατηγορία αυτή αφορά γο­μώσεις μικροβίων με βάρος δεκάδων ή εκατοντάδων κι­λών, τα οποία τότε μεταφέρονταν με διηπειρωτικούς πυραύλους και πυραύλους τύπου cruise μεγάλης εμβέ­λειας από τα Tu-95 και τα Tu-160. Οι κεφαλές αυτών των πυραύλων μετέφεραν τα πιο θανατηφόρα μικρόβια που έχουν υπάρξει: γενετικά τροποποιημένη ευλογιά ή πα- νώλη, ιούς που προκαλούν αιμορραγικούς πυρετούς, ό­πως ο Εμπολα και ο Μάρμπουργκ, και μικρόβια - χίμαι­ρες, ικανές να «πυροδοτήσουν» περισσότερες από μία ασθένεια. Ο αποσκιρτήσας υποδιευθυντής του Βιοπρε- παράτ, Κεν Αλιμπεκ, στο βιβλίο του υποστηρίζει πως κά- ποια ποικιλία πανώλης ήταν ιδιαίτερα ανθεκτική στις α­κτινοβολίες και αναπτύχθηκε με προφανή στόχο τους ε­λάχιστους επιζήσαντες ενός πυρηνικού πολέμου, που ε­κτός όλων των άλλων θα είχαν να αντιμετωπίσουν και αυτή την υπερ - πανώλη.

Για να δημιουργηθεί ένα στρατιωτικό βιολογικό ό­πλο δεν αρκεί η καλλιέργεια του κατάλληλου μικροβίου. 0α μπορούσαμε να πούμε, αντίθετα, πως αυτό είναι το τέρμα μιας πολύ μακράς και πολύπλοκης διαδικασίας

που περιλαμβάνει πολλά στάδια. Χρειάζεται να δημιουρ- γηθούν κατάλληλες εγκαταστάσεις με ιδιαίτερες προ­διαγραφές ασφαλείας και εξοπλισμό υψηλής τεχνολο­γίας, να βρεθεί και να εκπαιδευτεί το κατάλληλο επιστη­μονικό και τεχνικό προσωπικό, να βρεθούν και να δια­μορφωθούν μέρη για δοκιμές, να αναπτυχθούν φορείς και να διαμορφωθούν κατάλληλα τα ίδια τα μικρόβια. Χρειάζεται επίσης να υπάρχουν χιλιάδες πειραματόζωα και ειδικοί στη χρήση τους, ειδικά μεταφορικά οχήματα, τραίνα και αεροπλάνα, ένα κέντρο συντονισμού όλων αυτών και, φυσικά, πολλά χρήματα. Τα τελευταία δεν έ- λειψαν ποτέ από το Βιοπρεπαράτ, που απορροφούσε ε- τησίως πολλά δισεκατομμύρια δολάρια, με μεγάλο μέ­ρος αυτών να κατευθύνεται απλώς στη συντήρηση και στους μισθούς του προσωπικού του κολοσσιαίου οργα­νισμού, ο οποίος έφθασε να απασχολεί περίπου 60.000 ανθρώπους! Από άποψη επενδύσεων και έντασης της έ­ρευνας το Βιοπρεπαράτ μπορεί άνετα να συγκριθεί με το Σχέδιο «Manhattan».

Οι Σοβιετικοί επιστήμονες αντιμετώπισαν σοβαρές τεχνικές δυσκολίες, κυρίως

57

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

τριχίδια. Με τον ίδιο τρόπο διασπείρονται και οι διάφο­ρες στρατιωτικές τοξίνες.Εκτός της ασφαλούς μετα­φοράς και διασποράς, αυ­τές οι πούδρες κατέστη­σαν εφικτή και τη μεταφο­ρά δύο ή περισσότερων μι­κροβίων σε μία μόνο γόμω­ση. Ηταν πλέον δυνατό να μεταφερθούν παράλληλα στην ίδια κεφαλή π.χ. ιοί της ευλογιάς και βακτηρί­δια του άνθρακα, καθιστώ­ντας σχεδόν αδύνατο τον έγκαιρο και ασφαλή εντοπι- σμό της απειλής εκ μέρους των γιατρών που θα καλού­ντο να αντιμετωπίσουν την κατάσταση.

ΤΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΧΙΜΑΙΡΕΣ

Τα πιο θανατηφόρα από τα όπλα που σχεδιάστηκαν στα σοβιετικά εργαστήρια πρέπει να είναι οι λεγάμε­νες «χίμαιρες». Η μυθολο­γική Χίμαιρα ήταν ένα ον με κεφάλι λιονταριού, κε­ντρί σκορπιού, πόδια που­λιού κλπ. Με παρόμοιο τρό­πο Σοβιετικοί γενετιστές κατάφεραν να ενσωματώ­σουν (στα μέσα της δεκαε­τίας του 1980) ένα μέρος του γονιδιώματος του ιού VEE (Venezuelan Equine Encephalitis) στο γονιδίωμα του βακτηριδίου Yersinia Pestis, δηλαδή του μικροβίου που προκαλεί την πανώλη. Μερικοί ιοί έχουν τόσο μικρό γο­νιδίωμα (10-15 γονίδια), ώστε μπορούν να ενσωματω­θούν σχεδόν ολόκληροι μέσα αε ένα βακτηρίδιο. Ακόμη όμως κι αν ένας ιός δεν μπορεί να ενσωματωθεί ολόκλη­ρος, είναι δυνατό να ενσωματωθούν επιλεγμένα γονίδιά του στο βακτηρίδιο - στόχο. Στην πραγματικότητα αυτό συμβαίνει καθημερινά, τόσο στη φύση όσο και στα ερ­γαστήρια. Ομως στην παραπάνω περίπτωση στόχος ήταν η δημιουργία ενός μικροβίου που θα διατηρούσε τη μο- λυσματικότητα και τη θνησιμότητα της πανώλης και πα­ράλληλα (και κρυφά) θα διοχέτευε στα ανθρώπινα κύτ­ταρα τον ιό ο οποίος προκαλεί βαριά εγκεφαλίτιδα τόσο στα άλογα, στα οποία συνήθως εμφανίζεται, όσο και στους ανθρώπους. Στην περίπτωση που κάποιος άνθρω­πος νοσήσει από αυτό το μεταλλαγμένο παθογόνο, θα εμφανίσει καταρχάς τα βαριά συμπτώματα της πανώ­λης. Αν υπάρχει ιατρική επίβλεψη, θα χορηγηθούν αντι­βιοτικά και συντηρητική αγωγή, με σκοπό την καταπολέ­μηση του βακτηριδίου. Ωστόσο η yersinia καταστέλλει α­ποτελεσματικά το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα και μέχρι να επέμβουν τα αντιβιοτικά ο οργανισμός θα έχει σίγουρα αποδυναμωθεί. Καθώς τα αντιβιοτικά θα α­ντιμετωπίζουν με δυσκολία την πανώλη, ο μεταφερόμε- νος ιός VEE θα έχει αξιοποιήσει την κάμψη του ανοσο­ποιητικού για να βρεθεί εκεί όπου μπορεί να αναπαρα- χθεί, δηλαδή στους νευρώνες (στα εγκεφαλικά κύττα­ρα). Επειδή κάθε ιός είναι απρόσβλητος από τα αντιβιο­

τικά και το ανοσοποιητικό θα έχει εξασθενήσει, ο VEE θα προκαλεί στον ε­γκέφαλο ζημιές παρόμοιες με αυτές της λύσσας. Οι γιατροί θα βλέπουν ότι η πανώλη καταπολεμάται, αλλά θα χάνουν τους α­σθενείς τους από κάποια άγνωστη εγκεφαλίτιδα. Δυστυχώς αυτός ο ανατρι- χιαστικός συνδυασμός ή­ταν μάλλον ένα πρόγραμ­μα επίδειξης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας παρά κά­ποιο τελικό όπλο. Η αλμα­τώδης ανάπτυξη της γενε­τικής επέτρεψε να δημι- ουργηθούν ακόμη φονικό­τεροι οργανισμοί.

Η πανώλη προκαλεί α­κόμη και σήμερα ρίγος σε όσους ανθρώπους γνωρί­ζουν έστω και ελάχιστα την καταστροφική της πο­ρεία. Κατά τη δεκαετία του 1340 εφόρμησε από κάποιο σημείο της Ασίας και εξαπλώθηκε σε όλο τον Παλαιό Κόσμο, με απο­τέλεσμα άγνωστο αριθμό θυμάτων. Μόνο στην Ευ­ρώπη ο Μαύρος Θάνατος σκότωσε έναν στους τρεις ανθρώπους, ενώ στην Κίνα ο πληθυσμός μειώθηκε από 100.000.000 σε 70.000.000. Ομως, αν πρέ­

πει να αναφερθούμε στη μεγαλύτερη πληγή του αν­θρώπινου είδους, τα πρωτεία ανήκουν έρχονται σε έ­ναν άλλο μεγάλο και σίγουρα παραγνωρισμένο δολοφό­νο, την ευλογιά. Είναι άγνωστο το πότε αυτή εμφανί­στηκε για πρώτη φορά στον άνθρωπο. Ωστόσο τα ίχνη της σε παραμορφωμένα πρόσωπα μουμιοποιημένων φαραώ πιστοποιούν την παρουσία της τουλάχιστον από την εποχή του Ραμσή Α1 (14ος αι. π.Χ.). Προκαλείται από τον ιό Variola, που ανήκει στην οικογένεια των παραμυ- ξοΐών, των μεγαλύτερων γνωστών ιών. Το γονιδίωμά της κωδικοποιεί περίπου 190 πρωτεΐνες (ο ιός του AIDS έχει μόλις δέκα γονίδια και αντίστοιχες πρωτεΐνες), από τις οποίες τουλάχιστον μία προέρχεται από τα ποντίκια. Οπως το έθεσε ο γνωστός Αμερικανός δημοσιογράφος Ρίτσαρντ Πρέστον, «ο Variola γνωρίζει να δημιουργεί πρωτεΐνες για ποντίκια». Ως ασθένεια η ευλογιά είναι τρομακτική. Ο ιός επιτίθεται στα μάτια, στο κολλαγόνο, στο δέρμα, στον σπλήνα, στον εγκέφαλο, στο ήπαρ και πιθανώς σε άλλα ζωτικά όργανα, καταστρέφοντας πα­ράλληλα μεγάλο μέρος του ανοσοποιητικού συστήμα­τος. Το δέρμα γεμίζει από μικρά εξανθήματα, τα οποία εξαφανιζόμενα αφήνουν ουλές (από εκεί προέρχεται και ο όρος «βλογιοκομμένος»), ενώ σε πολλές περιπτώ­σεις προκαλείται τύφλωση. Η μεταδοτικότητά της είναι πολύ υψηλή και υπολογίζεται ότι το 30% όσων εκτίθε­νται στον ιό εκδηλώνει την ασθένεια. Κατά την έξαρση του 1973 στη Γιουγκοσλαβία ο ιός χρησιμοποίησε τους αεραγωγούς του νοσοκομείου για να μολύνει ανθρώ­πους τρεις ορόφους παραπάνω, οι οποίοι ουδέποτε ήλ-

Σοβιετικοί με στολές ΑΡΒΧ πολέμου κατά

τη διάρκεια ασκήσεων.

58

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Η Αράλη και το νησί της

Αναγέννησης από το

διάστημα. Διακρίνονται κα&αρά τα σημεία που

έχουν αναδυ&εί

πρόσφατα (το πιο

ανοικτόχρωμο μέρος), σε

σχέση με το νησί όπως

ήταν παλιά (οι πιο σκούρες

περιοχές). Στο κάτω μέρος της εικόνας

φαίνεται πόσο κοντά έχει

πλησιάσει την ακτή.

σεις του Βιοπρεπαράτ, οι Σοβιετικοί άφησαν για πρώτη φορά υπαινιγμούς ότι «μαγείρευαν» το Variola. Σύμφωνα με δύο από τους παρευρισκόμενους, η αντίδραση ήταν ενστικτώδης και άμεση. Λησμονώντας προφανώς πού Βρίσκονταν, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί άρχισαν να φωνάζουν «Τι κάνατε με το Variola; Απαιτούμε να μάθου­με αμέσως...» κλπ. Η αγανάκτηση των Δυτικών οφειλό- ταν στο ότι η ευλογιά έχει πλέον εξαφανιστεί από τον κόσμο, μετά την ανακάλυψη του Δαμαλισμού από τον Βρετανό γιατρό Τζένερ στα τέλη του 18ου αιώνα και το πρόγραμμα εμβολιασμών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Το τι αισθάνθηκε η ανθρωπότητα όταν εμφανίστηκε το εμβόλιο, μπορεί να γίνει αντιληπτό από την ακόλουθη ι­στορία: Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων ο Τζένερ πληροφορήθηκε ότι κάποιος ανιψιός του είχε αιχμαλωτιστεί από τους Γάλλους. Τότε έγραψε σχετικά στον ίδιο τον Ναπολέοντα, ζητώντας του να τον απε­λευθερώσει για ανθρωπιστικούς λόγους. Ο Κορσικανός δέχθηκε αμέσως το αίτημα με τα παρακάτω λόγια: «Πώς μπορεί να αρνηθεί οποιοσδήποτε κάτι στον Τζένερ;». Και δεν υπερέβαλλε καθόλου, αφού υπολογίζεται ότι μεταξύ των ετών 1750 και 1900 η ευλογιά σκότωσε πε­ρισσότερους από 300.000.000 ανθρώπους παγκοσμίως!

Το μεγάλο βήμα για την αντιμετώπιση αυτής της μά­στιγας του ανθρώπινου είδους έγινε κατά τη δεκαετία του 1950, οπότε με πρωτοβουλία του Βασίλι Ζντάνοφ. του πιο διακεκριμένου Σοβιετικού επιδημιολόγου, η ΠΟΥ αποφάσισε να εξαλείψει την ευλογιά. Το αδύνατο σημείο της ασθένειας ήταν πως μεταδιδόταν μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο (συγγενείς ιοί προσβάλλουν ακρί­δες, πιθήκους, τρωκτικά, ακόμη και κροκοδείλους), συ­νεπώς αν εμβολιάζονταν όλοι οι άνθρωποι της Γης. ο ιός θα εξαφανιζόταν. Η ανθρωπότητα θα χρωστά για πάντα

Η Ελλάδα ουδέποτε είχε σχέση με το Βιοπρεπα- ράτ. Η μόνη ανησυχία προέρχεται από την πιθανή διακίνηση κλαπέντος υλικού από ρωσικές αποθήκες και τη διοχέτευσή του στη μαύρη αγορά. Ομως αυτός είναι ένας κίνδυνος που αφορά όλο τον κόσμο, έστω κι αν οι Ρώσοι κακοποιοί φαίνεται ότι προτιμούν την Ελλάδα για μια σειρά από λόγους. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων και κυρίως κατά την περίο­δο της προετοιμασίας, το ελληνικό κράτος ήλθε για πρώτη φορά σε ουσιαστική επαφή με το θέμα. Για πα­ράδειγμα η τσεχική ομάδα βιοχημικού πολέμου που στάθμευε στην Ελλάδα, ήλθε για να μεταγγίσει τε­χνογνωσία και να παράσχει κάλυψη σε έναν τομέα που είναι άγνωστος στις ΕΕΔ.

Τελείως ξαφνικά και χωρίς να γίνει αντιληπτό από τον Τύπο ή την κοινή γνώμη, στο ετήσιο εγχειρίδιο «Ιατρική Στατιστική του Στρατού Ετους 2001» εμφα­νίστηκε μια εγγραφή για πέντε κρούσματα ευλο- γιάς(ϋ!) που νοσηλεύτηκαν στο 424 Στρατιωτικό Νο­σοκομείο. Επρόκειτο για έναν αξιωματικό, έναν υπα- ξιωματικό και τρεις στρατιώτες, οι οποίοι νοσηλεύτη­καν επί τέσσερις ημέρες περίπου ο καθένας. Περιέρ­γως, υπάρχει η σημείωση πως οι τέσσερις ανέρρωσαν, ενώ του πέμπτου η κατάσταση χαρακτηριζόταν «στα­θερή». Αν όντως σημειώθηκαν κρούσματα ευλογιάς στην Αθήνα το 2001, πρόκειται για γεγονός υψίστης σημασίας, αφού ένα και μόνο κρούσμα σημαίνει ότι η ευλογιά έχει επιστρέφει από το «Μουσείο της Μικρο­βιολογίας», όπως το είχε θέσει Ελληνας πανεπιστη­μιακός. Σε αυτή την περίπτωση η Ελλάδα ήταν υπο­χρεωμένη να έχει ειδοποιήσει την ΠΟΥ, η οποία πά­ντως δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για το θέμα. Πι­θανότατα ο χαρακτηρισμός «ευλογιά» στον πίνακα 4.2 της σελίδας 22 του συγκεκριμένου εγχειριδίου α­φορούσε τον εμβολιασμό κάποιας ειδικής ομάδας α- σφαλείας, ωστόσο απορούμε γιατί οι άνθρωποι αυτοί χαρακτηρίστηκαν ως νοσούντες από μιι που θεωρητικά εξαφανίστηκε πριν από χρόνια. Η προληπτική νοσηλεία είναι μια ι γηση, ωστόσο το αίνιγμα παραμένει διότι δεν υπάρχει ουδεμία νύξη περί δαμαλισμό

θαν σε οποιαδήποτε επαφή με τον πρώ­το ασθενή. Από τους προσβληθέντες το 30% χάνει τελικά τη ζωή του, εκτός αν χορηγηθεί έγκαιρα το εμβόλιο, οπό­τε η θνησιμότητα πέφτει στο 10% περί­που. Για να είναι, όμως, αληθινά αποτε­λεσματικό το εμβόλιο, πρέπει να έχει χορηγηθεί αρκετά πριν, να μην υπάρ­χουν άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας και να υπάρχει καλή υποστηρικτική αγω­γή-

Οι Σοβιετικοί κατά τον Μεσοπόλεμο ερεύνησαν διεξοδικά την ευλογιά και καλλιέργησαν εκτεταμένα τον ιό μέσα σε αυγά από κοτόπουλα, όπως σε μεγά­λο βαθμό γίνεται και σήμερα. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έγινε για πρώτη φορά δυνατό για τους ανθρώ­πους να χαρτογραφήσουν το γονιδίωμα του Variola και αργότερα να «παίξουν» μαζί του. Οταν το 1992 ο Γέλτσιν επέ­τρεψε σε μια αμερικανοβρετανική απο­στολή ειδικών και πρακτόρων μυστικών υπηρεσιών να επισκεφθεί εγκαταστά­

59

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

121

60

Φωτογραφία ηλεκτρονικού μικροσκοπίου που δείχνει

σπόρους του μύκητα

Fusarium, από τον οποίο οι Σοβιετικοί πα ρήγαν

μαζικά την Τ-2, την

ισχυρότερη γνωστή

νευροτοξίνη,

περιπτώσεων) εκδήλωσης της ασθένειας που αποβαίνει πάντοτε μοιραία. Είναι άγνωστο αν η παραγωγή αυτού του υπερόπλου ξεκίνησε και, αν αυτό συνέβη, σε ποιες ποσότητες το παρήγαγαν οι Σοβιετικοί. Πάντως η έρευ­να τελεσφόρησε και η δυνατότητα εξακολουθεί να υφί- σταται προφανώς και στη σημερινή Ρωσία. Θα ήταν πράγματι περίεργο αν η Ρωσία πετούσε στο καλάθι των αχρήστων τη σοβιετική κληρονομιά σε τόσο ισχυρά ό­πλα, ειδικά αν αισθάνεται ότι απειλείται. Ενδείξεις ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα συνεχιζόταν μετά την πτώση της ΕΣΣΔ υπήρξαν, όταν εμφανίστηκαν στο Internet οι επικεφαλίδες δημοσιεύσεων κορυφαίων Ρώ­σων ερευνητών του Ινστιτούτου Vector (ένα από τα βα­σικά ερευνητικά κέντρα του Βιοπρεπαράτ στην ιολο­γία) από το 1991 ως το 1997. Ακόμη και ο πιο καλόπιστος παρατηρητής θα παραξενευτεί από τη διεξοδική έρευ­να που έχει γίνει από το ίδιο Ινστιτούτο σε τόσο εξωτικά παθογόνα όπως ο Εμπολα, ο Ματσούπο, ο Ζουνίν, ο Λάσσα και μια σειρά άλλοι παράγοντες οι οποίοι προκα- λούν αιμορραγικούς πυρετούς και ουδέποτε απασχόλη­σαν τη Ρωσία. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το ότι υπάρ­χουν δημοσιεύσεις όπως το «Η εισαγωγή ξένων γονι­δίων στον Variola major-στέλεχος Μπαγκλαντές 1975- χωρίς μείωση της μολυσματικότητας” (όταν εισάγονται ξένα γονίδια στους ιούς, αυτοί συνήθως χάνουν μεγάλο μέρος της φυσικής τους μεταδοτικότητας). Με άλλα λόγια, κορυφαίοι ιολόγοι όπως ο Λε6 Σαντάτσιεφ επε- δίωκαν τη διατήρηση της μολυσματικότητας του Variola, που θεωρητικά είχε εξαφανιστεί 15 χρόνια πριν, παρά την εισαγωγή ξένων γονιδίων. Φαίνεται ότι οι Σο­βιετικοί είχαν βρει περίπου 10 χρόνια πριν από τους Δυ­τικούς ότι υπεύθυνη για τις αιμορραγίες του Ebola ήταν μια συγκεκριμένη γλυκοπρωτεϊνη (υπάρχει σχετική δη­μοσίευση), της οποίας το γονίδιο μετέφεραν στην ευ­λογιά. Στην ουσία διαφήμισαν στο Internet το τι ήταν ι­κανοί να πράξουν.

ΤΟΞΙΝΕΣΤοξίνες είναι τα δηλητήρια, γι’ αυτό θεωρούνται τα

παλαιότερα βιολογικά όπλα. Η χρήση δηλητηριασμένων

μεγάλη ευγνωμοσύνη στους ανώνυμους γιατρούς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα και κατεδίωξαν την ευλο­γιά απηνώς στις εσχατιές της Γης, μέχρι το τελευταίο καταγεγραμμένο κρούσμα στη Σομαλία το 1977. Το 1980 η ΠΟΥ ανακοίνωσε πως η ευλογιά ήταν πλέον παρελθόν. Εν μέσω χαράς και πανηγυρισμών οι υπεύθυνοι του Βιο- πρεπαράτ αντιλήφθηκαν πως θα σταματούσαν οι εμβο­λιασμοί και πως σε 10-15 χρόνια κανένας δεν θα είχε α­νοσία, αφού κανονικά χρειάζεται αναμνηστικό εμβόλιο μετά την πάροδο αυτού του διαστήματος. Σε συνδυα­σμό με την εμφάνιση της γενετικής μηχανικής, οι Σοβιε­τικοί κατανόησαν ότι μπορούσαν να αναπτύξουν ένα πρώτης τάξης όπλο μαζικής καταστροφής. Τώρα ίσως γί­νεται κατανοητή η αντίδραση των Δυτικών ειδικών όταν οι Σοβιετικοί επιστήμονες άρχισαν να μιλούν για κλώ­νους ανασυνδυασμένου DNA του Variola. Το πρωτόκολλο της ΠΟΥ ανέφερε ότι θα έπρεπε να υπάρχουν μόνο δύο μέρη αποθήκευσης του ιού σε ολόκληρο τον κόσμο: το πρώτο στο περίφημο Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (CDC) στις ΗΠΑ και το δεύτερο στο εξίσου περίφημο Ινστιτού­το Μικροβιολογίας της Μόσχας. Ακόμη και σήμερα ένα και μόνο κρούσμα ευλογιάς θα θεωρηθεί γεγονός ύψι- στης σημασίας και θα σημάνει παγκόσμιο συναγερμό. Οποιαδήποτε μετακίνηση δείγματος θα έπρεπε να ανα- φέρεται στην ΠΟΥ Αντί αυτού οι Σοβιετικοί παραδέχο­νταν ότι είχαν κλώνους του ιού και σε άλλα ερευνητικά κέντρα και ουσιαστικά κόμπαζαν ότι είχαν καταφέρει να καταστήσουν την ευλογιά ακόμη χειρότερη.

Φαίνεται πως αρχικά στην ΕΣΣΔ προσπάθησαν να ε- πιλέξουν τα πιο επιθετικά και μεταδοτικά στελέχη και να τα διασταυρώσουν, αλλά η γενετική μηχανική στα τέ­λη της δεκαετίας του 1980 κατάφερε να δημιουργήσει χίμαιρες με βάση την ευλογιά. Δηλαδή, κατάφεραν να εισάγουν γονίδια από άλλους παθογενείς ιούς στον Variola, ο οποίος έτσι κι αλλιώς είναι ένας γίγαντας στον κόσμο των ιών. Ο Αλιμπεκ αναφέρει πως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 δημιουργήθηκε με αυτό τον τρόπο ένα ακόμη υπερπαθογόνο, όταν στο γονιδίωμα της ευ­λογιάς οι Σοβιετικοί ερευνητές κατάφεραν να ενσωμα­τώσουν μέρη του γονιδιώματος του Εμπολα. Με δεδο­μένο ότι ο Εμπολα προκαλεί αιμορραγικό πυρετό με πο­σοστό θνησιμότητας 70-90%, αυτή η συγκεκριμένη χί­μαιρα μοιάζει με εξολοθρευτή του ανθρώπινου είδους. Σχεδιάστηκε για να προκαλεί στους ανθρώπους το σύν­δρομο της αιμορραγικής (ή μαύρης) ευλογιάς, μιας απο­τρόπαιης και σπάνιας (εμφανίζεται στο 3% περίπου των

αιχμών για βέλη και ακόντια είναι πραγματικά πανάρχαια (το πιστοποιούν διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα σε όλο τον κόσμο), συνεχίζεται δε ακόμη από διάφορες τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες. Στη φύση υπάρχει πληθώ­ρα δηλητηριωδών ουσιών. Τις πιο ισχυρές από αυτές τις βρίσκουμε στα μικροσκοπικά πλάσματα, κάτι λογικό ί­σως υπό την έννοια ότι εφόσον δεν μπορούν να διαθέ­σουν μεγάλη ποσότητα, αυξάνουν τη δραστικότητα. Οι πιο ισχυρές από τις τοξίνες προέρχονται από μικρόβια και, κυρίως, από μύκητες και εν πολλοίς σε αυτές οφεί- λεται η λοιμογόνος δράση τους. Ηταν φυσικό, λοιπόν, οι σχεδιαστές βιολογικών όπλων να στραφούν προς αυτά τα φυσικά δηλητήρια, αφού η δραστικότητά τους υπερ­βαίνει κατά χιλιάδες φορές εκείνη των ισχυρότερων αε­ρίων νεύρων όπως είναι το VX ή το Sarin. Οι πρώτες α­πόπειρες για τη στρατιωτική χρήση τοξινών αφορούσαν τα προϊόντα γνωστών και καλά μελετημένων βακτηρι­δίων, π.χ. τη νευροτοξίνη του τετάνου, τις αφλατοξίνες κάποιων μυκήτων, την εντεροτοξίνη της χολέρας και το διάσημο πλέον Bot Tox (Botulinum Toxin). Η χρησιμοποίη­ση του τελευταίου ως συστατικού lifting στα ινστιτούτα αισθητικής, δεν συσχετίζεται με το γεγονός ότι το δηλη­τήριο της αλαντοτοξίνης, όπως ονομάζεται το βακτηρί­διο που το παράγει, υπήρξε επί δεκαετίες μία από τις πλέον διαδεδομένες στρατιωτικές τοξίνες και πιθανώς υπάρχουν ακόμη αποθέματα της ουσίας αρκετά να σκο­τώσουν τον πληθυσμό της Γης πάνω από μία φορές. Οι πλαστικοί χειρουργοί αξιοποιούν ακριβώς τις νευροπα- ραλυτικές ιδιότητες του δηλητηρίου προκειμένου να α- κινητοποιήσουν και να τεντώσουν χαλαρωμένα σημεία του προσώπου.

Οι τοξίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στρατιωτι­κά με πολλούς τρόπους. Ο βασικότερος είναι ίδιος με τον τρόπο χρήσης των χημικών όπλων, δηλαδή η δια- σπορά μέσω βλημάτων πυροβολικού, αεροπλάνων ή πυ­ραύλων cruise. Στόχος είναι η δημιουργία ενός τοξικού νέφους πάνω από τον στόχο, με σκοπό συνήθως το κε­ντρικό νευρικό σύστημα και την πρόκληση ασφυξίας, τύφλωσης ή καρδιακής ανακοπής. Επίσης οι τοξίνες εν- δείκνυνται για χρησιμοποίηση από τις μυστικές υπηρε­σίες προκειμένου να δολοφονηθούν διακριτικά κάποιοι στόχοι. Στον τομέα αυτό «έδρεψαν δάφνες» σι βουλγα­ρικές μυστικές υπηρεσίες, με την περίφημη πλέον ο­μπρέλα με τη δηλητηριασμένη από αφλατοξίνη άκρη.

Οσον αφορά τη Σοβιετική Ενωση, η έρευνα πάνω στις τοξίνες άγγιξε δυσθεώρητα ύψη. Καταρχάς η ΕΣΣΔ ενδιαφέρθηκε για τους ισχυρότατους μύκητες που κα­ταστρέφουν τις σοδειές και τα παράγωγά τους, σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν τη γεωργική παραγωγή. Κά­πως έτσι ανακαλύφθηκε ότι η μυκοτοξίνη Τ4 είναι η ι­σχυρότερη φυσική νευροτοξίνη. Αυτή μπορεί να βρεθεί σε μύκητες της οικογένειας Fusarium και προκαλεί σο­βαρά προβλήματα σε παλαιές ξύλινες κατοικίες σε όλο τον κόσμο. Η διαδικασία οπλοποίησής της οδήγησε στην ανάπτυξη μιας πούδρας-φορέα, από την οποία αρ- κούσαν ελάχιστα σωματίδια για να προκαλέσουν σοβα­ρά προβλήματα ή θάνατο. Πάλι η γενετική θα άνοιγε ό­μως νέους δρόμους για την ανάπτυξη τρομακτικότερων όπλων.

Ο πρώτος δρόμος ήταν η δημιουργία χιμαιρικών ορ­γανισμών που μπορούσαν να δημιουργήσουν τις τοξίνες αυτές μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Με άλλα λόγια προ­σπάθησαν και κατάφεραν να «εξοπλίσουν» κοινά βακτη­ρίδια όπως το E.Coli με τον μηχανισμό παραγωγής της τοξίνης π.χ. του τετάνου. Αργότερα εισήγαγαν αυτούς τους μηχανισμούς σε παθογόνα, όπως είναι το μικρόβιο της φυματίωσης και της πανώλης. Σκοπός και εδώ ήταν

ΤΟ ΟΠΟΙΟ

Το φυτό Ricinus

Comunis, από

παραγεται η νευροτοξίνη ricin, μία από

τις πιο ισχυρές που

υφίστανται στη φύση. Από το

ίδιο φυτό παραγεται και

τοκαστορέλαιο.

η δημιουργία ενός υπερπαθογόνου, το οποίο εκτός από τις δικές του τοξίνες θα δημιουργούσε και άλλες ισχυ­ρότερες εντός του ανθρώπινου οργανισμού. Η τρίτη φάση του προγράμματος αφορούσε τη «ρύθμιση» του ανθρώπινου σώματος ώστε αυτό να παράγει τοξίνες που θα το σκοτώσουν ή θα αλλοιώσουν κάποιο χαρακτηρι­στικό του. Οι Σοβιετικοί κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό να αναγνωρίσουν διάφορους παράγοντες στο ανθρώπινο σώμα που μπορούσαν να προκαλέσουν τόσο ισχυρή αλ­λεργική αντίδραση, ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτίθεται στα ίδια τα ανθρώπινα όργανα. Η μόλυνση με αυτά τα βακτηρίδια οδηγούσε ουσιαστικά στην ενεργο­ποίηση της διαδικασίας αυτοκαταστροφής του ανθρώ­πινου σώματος, χωρίς εμφανή αιτία μόλυνσης. Η KGB και η GRU (η ακόμη ισχυρότερη μυστική υπηρεσία του Σο­βιετικού Στρατού) ενδιαφέρθηκαν πολύ γι αυτά τα επι­τεύγματα, αφού κατέστη πλέον δυνατή η δημιουργία ε­νός όπλου το οποίο θα προκαλούσε π.χ. καρδιακή ανε­πάρκεια ή παράλυση σε κάποιο στόχο, χρησιμοποιώντας ως όπλο το ίδιο του το σώμα. Τα βακτηρίδια - φορείς έ­χουν τροποποιηθεί γενετικά και φέρουν πλέον μια σει­ρά αυτοκαταστροφικών εντολών γραμμένων σε πλασμί- δια (το αντίστοιχο του χρωμοσώματος για τα μικρόβια), που μπορούν να μεταφερθούν σε υγιή κύτταρα και να αρχίσουν τη διαδικασία καταστροφής του ιστού τον ο­ποίο αυτά συγκροτούν. Η πιο ανησυχητική πλευρά του ζητήματος είναι πως υπάρχουν αναφορές ακόμη και για τροποποιημένα στελέχη τουλαρεμίας, που παράγουν Β ενδορφίνες (φυσικά οπιούχα τα οποία παράγονται στον

61

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

62

Οι νευροπαραλυτικές ιδιότητες των τοξινών αφορούν εξίσου τους ανθρώπους και τα ζώα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα πουλιά είναι ακόμη ζωντανά, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν καθόλου τους μυς τους. Η δραστικότητα των στρατιωτικών νευροτοξινών είναι κατά χιλιάδες φορές μεγαλύτερη εκείνης του δραστικότερου χημικού όπλου.

εγκέφαλο), προκαλώντας αλλαγές στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητα του στόχου.

Ενα ακόμη ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των τοξινών είναι ότι έχουν χρησιμοποιηθεί. Οι Αμερικανοί χρησιμο­ποίησαν διάφορους φυλλοκτόνους και καρκινογόνους παράγοντες στο Βιετνάμ, ενώ από το Αφγανιστάν εμφα­νίστηκαν αναφορές για την «κίτρινη ομίχλη», κάποιον δραστικό ερεθιστικό και ασφυξιογόνο παράγοντα που χρησιμοποιήθηκε πολύ επιλεκτικά. Στο βιβλίο του Αλι- μπεκ περιγράφεται μία ακόμη περίπτωση, προερχόμενη αυτή τη φορά από τη ρωσική μαφία, η οποία χρησιμο­ποίησε κάποια άγνωστη τοξίνη για να εκτελέσει έναν Ρώσο επιχειρηματία. Πρόσφατα ο πρωθυπουργός της Ουκρανίας μολύνθηκε με κάποιον άγνωστο τοξικό πα­ράγοντα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει σοβαρά η ζωή του και να παραμορφωθεί το πρόσωπό του (σώθηκε χά­ρη στις επίπονες προσπάθειες Γερμανών γιατρών). Η το­ξίνη δεν αναγνωρίστηκε ακόμη, παρά τις προσπάθειες της Δύσης. Ο Γέλτσιν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 έδωσε εντολή να διαλυθεί το Βιοπρεπαράτ και να κατα- στραφούν ο εξοπλισμός και τα αποθέματά του. Στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα οι γενετικά τροποποιη­μένες τοξίνες θα είναι ένα από τα κύρια όπλα υπεροχής των Ρώσων έναντι οποιουδήποτε τους απειλήσει αληθι­νά.

ΤΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑΕνας τόσο μεγάλος οργανισμός όπως ήταν το Βιο-

πρεπαράτ, είναι φανερό πως δεν ήταν δυνατό να απο- φύγει τα λάθη και τα ατυχήματα, ειδικά αν συνυπολογί­σουμε τους εξοντωτικούς ρυθμούς με τους οποίους ερ­γαζόταν το προσωπικό. Το ατύχημα του Σβερντλόφσκ ή­ταν μόνο η κορυφή ενός παγόβουνου τεραστίων διαστά­σεων, του οποίου το αληθινό μέγεθος έχει αρχίσει να γί­νεται γνωστό μόνο τα τελευταία χρόνια.

Κάποιος κορυφαίος ιολόγος που τρύπησε το χέρι του με μια βελόνα η οποία περιείχε ιούς Μάρμπουργκ (ένα από τα πέντε γνωστά είδη της οικογένειας του Εμπολα), κατέγραψε την εμπειρία της εξέλιξης της α­σθένειας πάνω του, ενώ βρισκόταν στην απομόνωση. Πρόκειται για το ημερολόγιο ενός ετοιμοθάνατου, αφού ο άτυχος επιστήμονας απεβίωσε μετά από τρεις βδομά­δες απέλπιδων προσπαθειών, κατά τη διάρκεια των ο­

Προπαγανδι­στική αφίσα της ΠΟΥ τηνεποχή των μαζικών

εμβολιασμώνγια την

ευλογιά. Κάτωαπό το

σύμβολο του Ασκληπιού ένα πλήθοςπεριμένει να εμβολιαστεί. Στο κέντροτης εικόνας

ένας ασθενήςέχει

απομονωθείκαι του

παρέχεταιβοήθεια.

ποιων τα εσωτερικά του όργανα ουσιαστικά υγροποιή- θηκαν. Λέγεται πως το ημερολόγιο αυτό έχει ακόμη πά­νω του το αίμα του άτυχου επιστήμονα - ένα από τα βα­σικά χαρακτηριστικά του Μάρμπουργκ είναι η κατα­στροφή των αιμοφόρων αγγείων και η πρόκληση χιλιά­δων μικρών αιμορραγιών σε κάθε άνοιγμα του σώμα­τος. Το ιδιαίτερα επιθετικό στέλεχος που τον προσέβα­λε έλαβε το πρόθεμα «στέλεχος U», από το όνομά του (Ustinov), και συνέχισε να μελετάται ως πιθανός στόχος οπλοποίησης.

Σε μια άλλη περίπτωση, πειραματόζωα μολυσμένα με τουλαρεμία δραπέτευσαν. Παρά τις προσπάθειες να βρεθούν και να εξοντωθούν φαίνεται ότι τα τρωκτικά ε­πιβίωσαν και δημιούργησαν μολυσμένους πληθυσμούς που κυκλοφορούν ακόμη ελεύθεροι.

Η πιο βαριά περίπτωση «ατυχήματος» αφορά τη λί­μνη Αράλη, στα σύνορα Ουζμπεκιστάν - Καζακστάν. Στο νησί Βοζροζντένιε (νησί της Αναγέννησης) της Αράλης δοκιμάζονταν όλα τα βιολογικά όπλα που ετοιμάζονταν από το Βιοπρεπαράτ. Ενα νησί στο κέντρο μιας τερά­στιας απομονωμένης λίμνης, έμοιαζε ως άριστη λύση, αφού παρείχε μυστικότητα αλλά και σχετική ασφάλεια. Παρόλο που εκκενώθηκαν, αποστειρώθηκαν και εγκα- ταλείφθηκαν, οι εγκαταστάσεις αυτές υπάρχουν ακόμα και δίνουν μια πολύ καλή εικόνα περί της δραστηριότη­τας που υπήρχε εκεί. Τεράστια κτίρια αποθήκευσης και δοκιμών, χώροι διαμονής και διασκέδασης για το προ­σωπικό, εκατοντάδες κλουβιά και τηλεγραφικοί στύλοι - ικριώματα όπου τοποθετούντο τα πειραματόζωα και, βεβαίως, χώροι ταφής ανεπιθύμητων υλικών. Από όσα έ­χουν γίνει γνωστά, στο νησί έχουν ταφεί τεράστιες πο­σότητες αποξηραμένου στρατιωτικού άνθρακα, μέρος των οποίων προέρχεται από το Σβερντλόφσκ και το α­τύχημα που είχε συμβεί εκεί. Ομως η Αράλη είναι μια λί­μνη που πεθαίνει, ως αποτέλεσμα των καταστροφικών επιλογών περασμένων δεκαετιών για να χρησιμοποιη­θούν τα ποτάμια που την τροφοδοτούσαν για άρδευση. Εχει χάσει περίπου το 75% των υδάτων της, με αποτέ­λεσμα τη γιγάντωση του νησιού της Αναγέννησης από 77 σε 770 τ. χλμ. Σύντομα το τελευταίο αναμένεται να ε­νωθεί με την ξηρά του Ουζμπεκιστάν. Αυτό το ενδεχό­μενο έχει κατατρομάξει τους Ουζμπέκους, οι οποίοι φο-

01 ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣΤΗΣ "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ"

-FPOMMEAΟ 8ΡΥΛ0Σ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

ΜΕΓΑΣΑΛΕΙΑΝΔΡΟΣ

ΘΕΟΔΩΡΟΣΚΟΛΟΚΟΤΡΟΝΗΣ

Ο ΣΤΡΑΤΟΣΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

ΑΤΤΙΛΑΣΟ ΜΛΛΙΗΪ1H! CltlHMf

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι ΣΠ Ε Ρ Ι Σ Κ Ο Π Ι Ο

Ο Ν Ο Μ ΑΤΕΠ Ω Ν ΥΜ Ο ..................................................................................................Ο Δ Ο Σ .................................................................................................................................Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ ..............................Τ.Κ........................................ Π Ο Λ Η ..............................ΤΗΛ. (απαραιτήτως)............................................... e -m a il...........................................

Παρακαλώ να μου στείλετε τα βιβλία της σειράς ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ που επέλεξα: (Σημειώστε μέσα στα τετράγωνα τους αριθμούς των βιβλίων που επιθυμείτε).

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Η τα χ υ δ ρ ο μ ικ ή απ οσ τολή επ ιβ α ρ ύ νετα ι μ ε 1 ,5 0 € ανά β ιβλ ίο

Σ υ νο λ ικό ποσό (μαζί μ ε τα τα χ υ δ ρ ο μ ικ ά ) .................................................

] Α π ο σ τέλλω τα χ υ δ ρ ο μ ικ ή επ ιταγή

H I Χ ρ εώ σ τε τ η ν κάρτα μου V isa □ M a s te r c a r d ^ ! D in e rs □

Α ρ ιθ μ ό ς κ ά ρ τ α ς ! _________________________ ______

Υ π ο γ ρ α φ ή ....................................... Η μερ ο μην ία .........................................

Ταχυδρομήστε το κουπόνι παραγγελίας ή φωτοτυπία του οτη διεύθυνση: Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Τ.θ. 3951, 10210, Αθήνα, τηλ. (210) 92.73.620, e-mail: info@periscopio.gr. Για περισσότερες πληροφορίες τηλεφωνήστε στο (210) 92.73.620, ώρες 8:00-15:00 καθημερινώς πλην Σαββάτου - Κυριακής

Κ Ο Υ Π Ο Ν Ι Π Α Ρ Α Γ Γ Ε Λ Ι Α Σ

Το περιοδικό “Στρατιω τική Ισ τορ ία ’’ προσφέρει στο

αναγνωστικό κοινό μια σειρά βιβλίων με αντικείμενο

σημαντικές στρατιω τικές προσωπικότητες,

ενδ ιαφ έρουσ ες αναλύσεις, καθορ ισ τικές πολεμικές

συγκρούσεις και αξιόλογες πτυχές της ελληνικής και

παγκόσμιας ιστορίας.

Α' Τ Ο Μ Ο Σ Β ' Τ Ο Μ Ο Σ

ΣΟΥΛΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΤΟ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

βούνται ότι πουλιά και τρωκτικά θα επιμολυνθούν και θα μεταφέρουν τους σπόρους του αποθηκευμένου άν­θρακα σε κατοικημένες περιοχές. Ο κίνδυνος γίνεται μεγαλύτερος από τις γεωτρήσεις για πετρέλαιο που πραγματοποιούνται σε μια άκρη του νησιού, οι οποίες πάντως προχωρούν με εξαιρετική προσοχή αφού το νη­σί είναι ένα Βιολογικό ναρκοπέδιο. Με δεδομένη την άρ­νηση της Μόσχας να δεχθεί την ευθύνη και το κόστος για την απομάκρυνση του πολύ επικίνδυνου υλικού, οι Ουζμπέκοι και οι Κοζάκοι στράφηκαν προς τις ΗΠΑ, οι ο­ποίες ευχαρίστως χρηματοδοτούν αποστολές (η τελευ­ταία έγινε πέρυσι το καλοκαίρι) και παίρνουν δείγματα από τα αποθηκευμένα μικρόβια. Το μόνο που έχει διαρ- ρεύσει ως τώρα από αυτές τις αποστολές είναι ότι τα δείγματα είναι «εξαιρετικά ενδιαφέροντα» και ότι το εμ­βόλιο που χρησιμοποιεί ο Αμερικανικός Στρατός κατά του άνθρακα «μάλλον προστατεύει» από τα στελέχη που έχουν Βρεθεί μέχρι στιγμής. Το πρόβλημα είναι ε­ξαιρετικά σοβαρό, αφού η Ρωσία δεν αποκαλύπτει αν έ­χουν ταφεί και άλλα μικρόβια πέραν του άνθρακα, με συνέπεια ολόκληρο το νησί να χαρακτηρίζεται ως ιδιαί­τερα «θερμό».

01 ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣΤο σοβιετικό πρόγραμμα βιολογικών όπλων μπορεί

να ήταν το μεγαλύτερο και επιτυχέστερο της ιστορίας, όμως δεν ήταν και δεν είναι το μόνο. Για το αμερικανικό πρόγραμμα μέχρι το 1972 γνωρίζουμε πως περιελάμβα- νε τη "στρατιωτικοποίηση" 15 περίπου μολυσματικών παραγόντων και τοξινών, όλα τα «κλασικά» μικρόβια και τις τοξίνες στις οποίες έχουμε αναφερθεί. Οι προσπά­θειες των Αμερικανών, όπως και των Βρετανών, εστιά­σθηκαν κυρίως σε μολυσματικούς παράγοντες για τους οποίους υπήρχε εμβόλιο. Αυτό τους διαφοροποιεί αι­σθητά από τη σοβιετική και την ιαπωνική πρακτική, με βάση την οποία καλύτερο όπλο είναι εκείνο για το οποίο κανένας δεν διαθέτει άμυνα. Εστιασαν περισσότερο τις προσπάθειές τους στην ανάπτυξη των μέσων μεταφο­ράς και αποδέσμευσης και πιθανότατα οι πρώτες σοβιε­τικές «πούδρες» ήταν αντίγραφα των αμερικανικών. Οι Σοβιετικοί παρακολουθούσαν στενά τις αμερικανικές δοκιμές στα νησιά Μάρσαλ, στον Ειρηνικό, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όπως και τις αντίστοιχες βρετανι­κές στο νησί Gruinard στη Σκωτία, μέσω του στόλου των αλιευτικών/ κατασκοπευτικών τους πλοίων, τα οποία λάμβαναν δείγματα αέρα γύρω από τους χώρους των δοκιμών. Ο τερματισμός των προγραμμάτων βιολογικού πολέμου στις δύο παραπάνω χώρες μετά το 1972 είναι γεγονός, όμως κανένας δεν γνωρίζει τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Η αποκάλυψη του σοβιετικού προγράμματος οδήγησε στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος και εί­ναι γεγονός ότι τα κονδύλια που κατευθύνονται σε το­μείς «βιολογικής προστασίας» τα τελευταία δέκα χρό­νια έχουν αυξηθεί αισθητά. Πάντως, ακόμη και σήμερα οι Αμερικανοί βρίσκονται πίσω από τους Ρώσους στη σχετική τεχνολογία. Οταν ο Αλιμπεκ ενημέρωσε έναν από τους τελευταίους εν ζωή Αμερικανούς σχεδιαστές βιολογικών όπλων της δεκαετίας του 1960, τον Ουίλιαμ (Μπιλ) Πάτρικ, για το τι είχαν καταφέρει οι Σοβιετικοί, ε­κείνος έκρυψε το πρόσωπό του ανάμεσα στα χέρια του...

Η βιολογική έρευνα στις ΗΠΑ και στη Βρετανία είναι ζήτημα κυρίως των πανεπιστημίων και των ιδιωτικών ε­ταιριών και όχι κάποιου κρατικού φορέα και αυτό καθι­στά πολύ δύσκολη την παρακολούθηση των εργασιών τους. Το ύποπτο είναι πως οι ΗΠΑ αρνούνται να ανανεώ-

r5S i|life '

.

Απολύμανση σοβιετικού άρματος το

οποίο συμμετείχε σε άσκηση ΑΡΒΧ

πολέμου.

σουν τη Συνθήκη για τα βιολογικά όπλα, με τη δικαιο­λογία ότι δεν μπορούν να επαληθεύσουν αν οι Ρώσοι ή άλλες χώρες την τηρούν. Ομως η σύγχρονη έρευνα στη Βιολογία είναι τόσο ανεπτυγμένη ώστε τα όρια μεταξύ στρατιωτικού και πολιτικού προγράμματος έχουν γίνει πολύ δυσδιάκριτα. Ενα καλό παράδειγμα προέρχεται από την Αυστραλία, μία χώρα που ουδέποτε ενδιαφέρ­θηκε για τέτοια όπλα. Το 2000 βιολόγοι και γενετιστές υπό τον Ρόναλντ Τζ. Τζάκσον από τον οργανισμό CSIRO (κρατικό κέντρο συντονισμού και χρηματοδότησης για πολλούς επιστημονικούς κλάδους στην Αυστραλία), προσπαθούσαν να αναπτύξουν έναν βιολογικό τρόπο περιορισμού των τρωκτικών και ειδικά των ποντικών που πλήττουν τις καλλιέργειες. Επέλεξαν να ασχολη­θούν με την ευλογιά των ποντικών, την οποία δεν θα χρησιμοποιούσαν για να σκοτώσουν τα ποντίκια, αλλά για να τα στειρώσουν. Τα πειραματόζωα ήταν εμβολια­σμένα έναντι του ιού, ενώ διέθεταν και φυσική ανοσία, παρόλα αυτά πέθαναν παρουσιάζοντας τα συμπτώματα της νόσου. Με τη μικρή γενετική παρέμβαση στον ιό, αυτός απέκτησε την ικανότητα να ξεπερνά το εμβόλιο και τη φυσική ανοσία. Οι Αυστραλοί ερευνητές κλονί­σθηκαν διότι κάποιος θα μπορούσε να εφαρμόσει την ί­δια τεχνική για να καταστήσει και την ανθρώπινη ευλο­γιά εξίσου ικανή να παρακάμπτει το ανθρώπινο εμβό­λιο. Το 2001 δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο περιο­δικό «Journal of Virology», προσθέτοντας μια έκκληση για την τροποποίηση της Συνθήκης για τα βιολογικά ό­πλα και ζητώντας να αρχίσουν έλεγχοι και να αυξηθεί η εποπτεία όσων εργαστηρίων ασχολούνται με επικίνδυ­νους ιούς. Δεν εισακούσθηκαν.

Μια άλλη χώρα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ανέπτυξε βιοόπλα είναι η Βρετανία, που το 1944 παρήγ- γειλε επίσημα βόμβες άνθρακα, χωρίς ωστόσο να προ­χωρήσει στην παραλαβή τους επειδή ο πόλεμος τελείω­σε. Βρετανοί είχαν σχεδιάσει και τα βομβίδια διασπο- ράς άνθρακα των 2 kg, που παρήγε ο Αμερικανικός Στρατός κατά τη δεκαετία του 1960 με ρυθμό 500.000 μονάδων τον μήνα!

Το κράτος που έχει κατηγορηθεί για ανάπτυξη υ­περσύγχρονων Βιολογικών όπλων είναι το Ισραήλ, λόγω της λεγάμενης «εθνικής βόμβας». Υποτίθεται ότι στό­χος ήταν η δημιουργία ενός βιολογικού παράγοντα που θα προσέβαλλε ανθρώπους με βάση ορισμένα γενετικά χαρακτηριστικά τα οποία ξεχωρίζουν στις διάφορες φυ­λές. Το εγχείρημα έχει βάση, υπό την έννοια ότι υπάρ­χουν όντως αιμοποιητικά, δερματικά και άλλα χαρακτη­ριστικά που διαφοροποιούν π.χ. έναν Εσκιμώο από έναν Κενυάτη. Αν κάποιος καταφέρει να αναπτύξει έναν μο­λυσματικό παράγοντα ο οποίος θα προσΒάλλει όσους έχουν ένα γενετικό χαρακτηριστικό και θα αγνοεί τους

64

Οι πάπιες αυτές

m davav μαζικά από Bot Tox. Τα

χόρτα και τα σκουλήκια

που έφαγαν τα άτυχα

πουλιά, ήταν μολυσμένα

από αλαντοτοξ ίνη.

καταστρέφοντας ακόμη και τις καλωδιώσεις ενός αερο­πλάνου εν πτήσει. Πολύ πιο κοντά μας χρονικά είναι η χρήση φυλλοκτόνων παραγόντων από τον Αμερικανικό Στρατό στην Κολομβία και στο Αφγανιστάν, υποτίθεται για να καταπολεμηθούν οι καλλιέργειες κόκας και πα­παρούνας αντίστοιχα. Οσον αφορά τα «τελικά» βιολογι­κά όπλα, αυτά θα υπάρξουν μόλις γίνει τεχνικά εφικτή η παραγωγή νανομηχανών οι οποίες θα μπορούν να ανα­παράγουν τον εαυτό τους. Αν λάβουμε υπόψη τις επεν­δύσεις και το ενδιαφέρον για τη νανοτεχνολογία, ίσως αυτή η μέρα να μην απέχει τόσο πολύ όσο νομίζουμε.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥΣτα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της

δεκαετίας του 1990 αποσκίρτησαν από την ΕΣΣΔ δύο άνθρωποι-κλειδιά του σοβιετικού προγράμματος: ο Βλαντιμίρ Πασέτσνι, που δεν ζει πλέον, και ο Κανάτιαν Αλιμπέκοβιτς, που ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ με το όνο­μα Κεν Αλιμπεκ. Ο τελευταίος υπήρξε αναπληρωτής γε­νικός διευθυντής του Βιοπρεπαράτ, με αποτέλεσμα να έχει πολύ καλή εικόνα τομέων οι οποίοι βρίσκονταν μα­κριά από τη δικαιοδοσία του. Συμμετείχε ενεργά στην έ­ρευνα, στις δοκιμές και στην πιστοποίηση των πιο εξε­λιγμένων όπλων άνθρακα και τουλαρεμίας και λάμβανε μέρος στις ετήσιες συνεδριάσεις των υψηλών στελε­χών, κατά τις οποίες ανακοινώνονταν τα αποτελέσματα κάθε χρόνου. Η όσφρηση και η γεύση του έχουν κατα- στραφεί και υποφέρει από μια σειρά από αλλεργίες και παθήσεις του ανοσοποιητικού, ως αποτέλεσμα των αλ­λεπάλληλων εμβολιασμών και των ατυχημάτων με αυτά τα πολύ επικίνδυνα βακτηρίδια. Το βιβλίο του προκάλε- σε σοκ σε όσους το διάβασαν, τόσο με την ωμότητά του, όσο και με τις λεπτομέρειες του προγράμματος βιολογι­κών όπλων που περιγράφει. Ακολούθως άρχισε μια πολύ μεγάλη συζήτηση και αυξήθηκε απότομα η ευαισθησία διαφόρων κυβερνήσεων για το ζήτημα των βιολογικών όπλων. Αυτό ίσως αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, την ε­ξιλέωση του Αλιμπεκ για όσα φρικιαστικά δημιούργησε και πλέον αποκηρύσσει. Στο τέλος του βιβλίου του περι­γράφει την πιο ανησυχητική, πιθανώς, εικόνα από όλες. Με την πτώση της ΕΣΣΔ το πρόγραμμα περικόπηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε χιλιάδες ερευνητές και τεχνικοί έ­μειναν χωρίς εργασία. Ειδικοί στην οπλοποίηση μερικών από τα πιο φοβερά παθογόνα μικρόβια πωλούσαν (και πιθανώς ακόμη πωλούν) λουλούδια στην Κόκκινη Πλα­τεία, περιμένοντας ίσως τον επόμενο εργοδότη που θα τους απαλλάξει από την ένδεια... S3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Steve Bowman: BIOLOGICAL WEAPONS/A PRIMER, Nova Science Publishers, 2001.(2) Ken Alibek: BIOHAZARD, Delta, 2000.(3) Frank Ryan: VIRUS X, Back Bay Books, 1998.(4) Sheldon Watts: EPIDEMICS AND HISTORY/DISEASE, POWER AND IMPERIALISM, Yale University Press, 1999.(5) www.who.int(Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας)(6) www.cdc.gov (Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων ΗΠΑ)

υπόλοιπους, θα είναι δυνατό να στοχεύσει π.χ. τους Αραβες και να αγνοήσει τους Ευρωπαίους που ζουν σε μια περιοχή ή το αντίστροφο... Μέχρι στιγμής τίποτε δεν έχει αποδειχθεί. Ομως είναι σίγουρο ότι αν το Ισραήλ αποφασίσει να αναπτύξει ένα προηγμένο γενετι­κό όπλο, διαθέτει την τεχνολογία, τα χρήματα και το κί­νητρο για να το καταφέρει. Μπροστά σε κάτι τέτοιο τα λεγάμενα βιολογικά όπλα του Σαντάμ Χουσεϊν (που, άλ­λωστε, ουδέποτε αποδείχθηκε ότι υπήρξαν) θα μοιά­ζουν με κοινό κρυολόγημα.

Η επιστημονική υπεροχή της Δύσης στη γενετική και στη νανοτεχνολογία είναι σίγουρο ότι θα οδηγήσει τα βιολογικά όπλα σε τελείως διαφορετικό επίπεδο. Ηδη μελετώνται μικροοργανισμοί που μπορούν να «ανακα- λύψουν» αν π.χ. σε ένα κτίριο λειτουργεί ένας κρυφός πυρηνικός αντιδραστήρας και στη συνέχεια να αναπτυ­χθούν στο εξωτερικό του, χρησιμοποιώντας βιοφωταύ- γεια (η ικανότητα διαφόρων οργανισμών να παράγουν φως με χημικές διεργασίες) ώστε να καταδείξουν το συ­γκεκριμένο κτίριο ως στόχο. Σε δεύτερη φάση είναι δυ- νατόν τέτοιου είδους οργανισμοί να μετατραπούν ώστε να επιτίθενται οι ίδιοι στα πλαστικά ή στα ελαστικά μέρη αεροπλάνων, αρμάτων μάχης κλπ., ώστε να τα αχρη­στεύουν αθόρυβα. Η ιδέα είναι πολύ παλιά και προέρχε­ται από το περίφημο διήγημα του Μάικλ Κράιτον «Το στέλεχος Ανδρομέδα», που παρουσιάζει έναν τέτοιο ορ­γανισμό, ο οποίος μεταλλάσσεται τόσο γρήγορα ώστε σε κάποιο στάδιό του καταναλώνει πλαστικά και ελαστικά,

* ΐ "**ί:

65

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

Η εκστρατείαίου ΜεγάΠου Αλεξάνδρου

σιη χώρα ίων ΜαΠΠώνΝέες περιπέτειες και ipouponopoc ίου ΜακεΟόνο οτραιηΠάτη

326 π ΐ

Χάλκινο αγαλματίδιο με τον Αλέξανδρο έφιππο, αντίγραφο ενός ανδριάντα του Λυσίππου το οποίοβρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Φλωρεντίας.

Οι π ο λ ε μ ι κ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις ίου Μ ε γ ά Π ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ε ν α ν ι ίο ν ίω ν

λ α ώ ν ι η ς Ιν δ ία ς υ π ή ρ ξ α ν π ο λ ύ ο κ Π η ρ ό ι ε ρ ε ς και πιο π ο λ ύ ν ε κ ρ ε ς από

ε κ ε ί ν ε ς ε ν α ν ι ίο ν ι η ς Π ε ρ σ ι κ ή ς Α υ ι ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Στη χ ώ ρ α ιω ν Μ α Π Π ώ ν ,

ε ν ό ς από ία ισ χ υ ρ ό τε ρ α ινδικά έ θ ν η , ο Μ α κ ε δ ό ν α ς β α σ ι λ ι ά ς όχι μ ό ν ο

ο υ ν ά ν ιη ο ε ιη σ θ ε ν α ρ ή αντίσταση τω ν ι θ α γ ε ν ώ ν , αΠΠά έ ιρ θ α ο ε κοντά

στον θ ά να το π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο από ο π ο ια δ η π ο τε π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η τρ ο ρ ά.

Εταίρος ιππέας από τη λεγάμενη σαρκοφάγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το ιππικό των εταίρων διεδραμότισε σημαντικό ρόλο κατά την εκστρατεία του Μακεδόνα βασιλιά εναντίον των Μαλλών (Αρχαιολογικό Μουσείο, Κωνσταντινούπολη).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΓΟΥΑΑΤΟΣ

67

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

T o 326 π.Χ. η εκστρατεία του Μεγά­λου Αλεξάνδρου στην Ινδία συνεχι­ζόταν με αμείωτους ρυθμούς. Η στρατιά του είχε διασχίσει ένα αρ­κετά μεγάλο τμήμα της χώρας υπο­τάσσοντας πολλά ινδικά έθνη και είχε

φθάσει στη δυτική όχθη του ποταμού Υφασι (Μπέας), κοντά στο σημερινό Γκουρντασπούρ της βορειοδυτικής Ινδίας. Αυτή η περιοχή έμελλε να είναι το απώτατο σημείο της μεγάλης προέλασης του Μακεδόνα στρατηλάτη στην Ανατολή. Εκεί οι στρατιώτες αρνήθηκαν να ακο­λουθήσουν τον βασιλιά τους και να προ­χωρήσουν μαζί του πέρα από τον Υφασι. Μέσα σε οκτώ περίπου χρόνια είχαν δια­σχίσει 18.000 χιλιόμετρα και βρίσκονταν πλέον στα όρια της αντοχής τους από τις συνεχείς πορείες και τους πολέμους. Επι­πλέον η Ινδία στάθηκε γι1 αυτούς η πιο α­φιλόξενη από όλες τις χώρες στις οποίες είχαν πολεμήσει και με κλονισμένο ηθικό δεν είχαν πια τη διάθεση να συνεχίσουν την εξερεύνησή της. Ο Αλέξανδρος, έ­ντονα δυσάρεστη μένος από αυτή την ε­ξέλιξη, προσπάθησε να μεταπείθει τους άνδρες του, χωρίς επιτυχία. Τελικά απο­φάσισε να υποκύψει στη θέλησή τους και το φθινόπωρο του 326 π.Χ. η στρατιά ξεκί­νησε την πορεία της επιστροφής. Προη­γουμένως ο Μακεδόνας βασιλιάς ανέγει- ρε στις όχθες του Υφασι δώδεκα πανύψη­λους βωμούς, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τους θεούς που είχαν βοηθήσει τον ίδιο και τον στρατό του να φθάσουν ως ε­κεί νικητές.

Η εκστρατεία στην Ινδία είχε αποδει- χθεί μια δυσάρεστα πρωτόγνωρη εμπει­ρία για τους Μακεδόνες. Το φυσικό περι­βάλλον της χώρας αυτής ήταν τελείως διαφορετικό από τις απέραντες, άνυδρες πεδιάδες της Περσίας και τις βραχώδεις, ορεινές περιοχές της Βακτρίας. Οι άν­δρες του Αλεξάνδρου για πρώτη φορά εί­χαν κληθεί να επιχειρήσουν σε δύσβατες και ανεξερεύνητες ζούγκλες με πυκνή βλάστηση. Το τροπικό κλίμα, με τις υψη­λές θερμοκρασίες και τις συνεχείς βρο­χοπτώσεις που μπορούσαν να διαρκέ­σουν ως και 70 ημέρες, δυσχέραινε ακόμα περισσότερο την πορεία του στρατεύμα­τος. Δηλητηριώδη φίδια και διάφορες α­σθένειες αύξαναν τις απώλειες, εκτός από τις πολεμικές συγκρούσεις με τους Ινδούς, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους Πέρσες, αποτελούσαν ένα έθνος ελάχι­στα γνωστό στους Ελληνες. Τις ίδιες συν­θήκες θα είχαν να αντιμετωπίσουν οι Μα­κεδόνες και κατά τον δρόμο της επιστρο­φής, αφού η διαδρομή που είχε επιλέξει ο Αλέξανδρος περνούσε μέσα από ινδικά ε­δάφη τα οποία δεν είχαν περιέλθει ακόμα στην κυριαρχία του.

Η στρατιά ξεκίνησε από τον Υφασι και κατευθύνθηκε δυτικά. Στη συνέχεια διέ­σχισε διαδοχικά τους ποταμούς Υδραώτη (Ραβί) και Ακεσίνη (Τσενάμπ) και έφθασε

Ερείπια αρχαίας ινδικής πόλης στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού.

στον ποταμό Υδάσπη (Τζέλουμ). Εκεί ο Αλέξανδρος άλλαξε την πορεία της επι­στροφής προς τα νότια. Γνωρίζοντας ότι ο Υδάσπης εκβάλλει στον Ακεσίνη, εκεί­νος στον Ινδό και ο τελευταίος με τη σει­ρά του στον Ινδικό ωκεανό, αποφάσισε, ξεκινώντας από τον Υδάσπη και χρησιμο­ποιώντας τον ποτάμιο δρόμο, να φθάσει ως τη λεγάμενη «Μεγάλη Θάλασσα». Εκτός από την προσωπική φιλοδοξία και την επιθυμία του για νέες εξερευνήσεις, υπήρχαν και άλλοι λόγοι που υπαγόρευ­σαν στον Μακεδόνα βασιλιά αυτή την α­πόφαση. Η ανακάλυψη ενός καινούργιου θαλάσσιου δρόμου που θα ένωνε τις ε­κβολές του Ινδού με αυτές του Ευφράτη, θα διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό το εμπό­ριο, αφού ο χερσαίος δρόμος ήταν πολύ δυσκολότερος. Επίσης η κοιλάδα του Κά­τω Ινδού αποτελούσε κάποτε τμήμα της περσικής επικράτειας και ο Αλέξανδρος, ως διάδοχος των Περσών βασιλέων, δικαι- ούτο αλλά και όφειλε να την κατακτήσει. Με αυτόν τον τρόπο, εξάλλου, θα εδραίω­νε περισσότερο την κυριαρχία του στα ιν­δικά εδάφη και θα εξασφάλιζε το ανατολι­κό σύνορο της αυτοκρατορίας του.

Για την επίτευξη των σχεδίων του ο Μακεδόνας βασιλιάς ετοίμασε έναν τερά­στιο στόλο, ο οποίος περιελάμβανε σκά­φη κάθε είδους: ιππαγωγά και μεταγωγι­κά, ποταμόπλοια, σχεδίες, 80 τριακοντό- ρους (πολεμικά πλοία με τριάντα κουπιά), καθώς και μικρά πλοιάρια των Ινδών συμ­μάχων. Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγρα­φείς υπολογίζουν τον συνολικό αριθμό των σκαφών σε 1.000 περίπου, ενώ ο Αρριανός τον ανεβάζει σε λίγο μικρότερο από 2.000. Επειδή ήταν αδύνατο να επαν­δρωθούν όλα αυτά τα πλοία μόνο από Ελληνες, χρησιμοποιήθηκαν στα πληρώ- ματά τους Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Κάρες και Κύπριοι.

Ενόσω βρισκόταν στον Υδάσπη ο Αλέ­ξανδρος έλαβε σημαντικές ενισχύσεις σε άνδρες και στρατιωτικό υλικό. Ο Αρπα- λος, ο οποίος είχε διοριστεί βασιλικός θη­σαυροφύλακας, έστειλε 7.000 πεζούς,25.000 επίχρυσες και επάργυρες πανο­πλίες και μεγάλες ποσότητες φαρμάκων. Επίσης κατέφθασε εκεί ο στρατηγός Μέ-

Ο ποταμός Υδραώτης (σημερινός Ραβί), στις όχθες του οποίου οι Μαλλοί

επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν τους Μακεδόνες σε μάχη εκ παρατάξεως.

μνων, διοικητής της Θράκης, μαζί με 5.000 ιππείς. Τότε δόθηκε διαταγή στους στρα­τιώτες να κάψουν τις παλαιές πανοπλίες τους και να εξοπλιστούν με τις καινούρ­γιες. Παράλληλα τους διανεμήθηκαν φάρμακα.

Με τον στρατό και τον στόλο του σε πλήρη ετοιμότητα ο Μακεδόνας ηγέτης σχεδίασε με λεπτομέρειες την πορεία του στρατεύματος. Αυτό θα χωριζόταν σε τρία τμήματα. Το πρώτο θα είχε ως επικε­φαλής τον ίδιο τον Αλέξανδρο και θα επι­βιβαζόταν μαζί του στα πλοία. Το δεύτε­ρο, υπό τον Κρατερό, θα προχωρούσε από τη δυτική όχθη του ποταμού, ενώ το τρίτο, το οποίο ήταν το ισχυρότερο και το πιο μεγάλο τμήμα της στρατιάς, θα κατέ­βαινε από την ανατολική όχθη, έχοντας ως αρχηγό του τον Ηφαιστίωνα. Επιπλέον ο Φίλιππος του Μαχάτα, σατράπης της πε­ριοχής δυτικά του Ινδού, διατάχθηκε να ακολουθεί με τις δικές του δυνάμεις σε απόσταση πορείας τριών ημερών. Ο χι­λίαρχος Νέαρχος ορίστηκε Ναύαρχος του στόλου, ενώ χρέη κυβερνήτη στο πλοίο του Αλεξάνδρου θα εκτελούσε ο ιστορι­κός και φιλόσοφος Ονησίκριτος.

Στις αρχές Νοεμβρίου του 326 π.Χ. ο Αλέξανδρος άρχισε να πλέει στον Υδά- σπη, όχι όμως χωρίς προβλήματα. Κάθε τόσο έπρεπε να σταματά προκειμένου να υποτάξει τις ινδικές φυλές που κατοικού­σαν κοντά στο ποτάμι. Μερικές από αυ­τές υποτάσσονταν μέσω της διπλωμα­τίας, με συνθήκη, ενώ άλλες, οι οποίες εί­χαν επιλέξει να αντισταθούν, με τη βία. Στη συμβολή του Υδάσπη με τον Ακεσίνη ο ποταμός στένευε και σχηματίζονταν δί­νες, με αποτέλεσμα δύο ελληνικά πλοία να συγκρουστούν και να καταστραφούν και μερικά άλλα να υποστούν ζημιές.

Ενώ ο πλούς συνεχιζόταν, έφθασαν πληροφορίες ότι οι Μαλλοί και οι Οξυδρά- κες, δύο πολύ ισχυρά ινδικά έθνη, είχαν μάθει για την επικείμενη έλευση του μα­κεδονικού στρατού στην περιοχή τους και ήταν αποφασισμένοι να αντισταθούν. Οι Μαλλοί κατοικούσαν ανάμεσα στον Ακεσίνη και στον Υδραώτη ποταμό, ενώ οι Οξυδράκες ανατολικά του Υδραώτη. Ο Αλέξανδρος επιτάχυνε τότε τον πλου για

68

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΝ ΜΑΛΛΟΝ

να τους προλάβει όσο το δυνατόν περισσότερο απροετοίμα­στους. Επίσης επιτέθηκε εναντίον όσων ινδικών φυλών θα μπορούσαν να στείλουν βοήθεια στους Μαλλούς, λόγω γειτ- νίασης με αυτούς. Οι Σίβες δέχθηκαν την κυριαρχία του Μα- κεδόνα βασιλιά οικειοθελώς, ενώ οι Αγαλασσείς και μια άλλη φυλή (που δεν κατονομάζουν οι πηγές) υποτάχθηκαν ύστερα από σκληρή μάχη.

Πλησιάζοντας στη χώρα τον Μαλλών ο Αλέξανδρος άραξε σε μια όχθη του Ακεσίνη και κατέστρωσε το σχέδιο της εκ­στρατείας εναντίον τους. Διέταξε τον Νέαρχο με τον στόλο να προχωρήσει μέχρι τη συμβολή του Ακεσίνη με τον Υδραώ- τη και να σταθμεύσει εκεί. Τον ναύαρχο θα ακολουθούσε ο Κρατερός μαζί με ένα μεγάλο τμήμα της στρατιάς, το οποίο θα στρατοπέδευε στο ίδιο σημείο. Ο Μακεδόνας βασιλιάς δι­αίρεσε την υπόλοιπη στρατιά σε τρία τμήματα. Το πρώτο, που θα αποτελούσε και την κύρια δύναμη, θα είχε ως επικε­φαλής τον ίδιο και θα διεξήγε τις πολεμικές επιχειρήσεις ε­ναντίον των Μαλλών. Το τμήμα αυτό περιελάμβανε το σώμα των υπασπιστών, τους τοξότες, τους Αγριάνες ψιλούς, την τάξη πεζεταίρων του Πείθωνος, όλους τους ιπποτοξότες και το μισό ιππικό των εταίρων. Το δεύτερο τμήμα, με επικε­φαλής τον Ηφαιστίωνα, θα προηγείτο σε απόσταση πορείας πέντε ημερών από αυτό του Αλεξάνδρου, ενώ το τρίτο θα είχε ως αρχηγό τον Πτολεμαίο του Λάγου και θα ακολου­θούσε την κύρια δύναμη σε απόσταση πορείας τριών ημε­ρών. Μετά τη λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων όλοι οι σχη­ματισμοί θα συγκεντρώνονταν στη συμβολή του Ακεσίνη με τον Υδραώτη. Τα τμήματα του Ηφαιστίωνα και του Πτολεμαί­ου είχαν ως αποστολή τη σύλληψη των Μαλλών που θα προ­σπαθούσαν να διαφύγουν από την κύρια δύναμη του Αλε­ξάνδρου. Ολα ήταν πλέον έτοιμα για να αρχίσει η εκστρατεία εναντίον αυτού του εντελώς άγνωστου ινδικού έθνους.

ΙΝΔΟΣ ΤΟΞΟΤΗΣ (350-300 ττ.Χ.).Ο οπλισμός του αποτελείται

από μακρύ τόξο κατασκευασμένο από καλάμι μπαμπού και ίσιο σπαθί.

Φέρει δερμάτινη φαρέτρα για τα βέλη του. Οι τοξότες αποτελούσαν

το βασικότερο τμήμα των ινδικών στρατών της εποχής. Οι Μαλλοί

δεν διέφεραν από τους υπόλοιπους Ινδούς όσον αφορά την πολεμική

τους εξάρτυση (εικονογράφηση του Χρήστου Γ ιαννόπουλου

για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

Οι Μαλλοί (Malava) αποτελούσαν ένα από τα πιο ισχυρά έ­θνη της Ινδίας. Την εποχή της εισβολής του Αλεξάνδρου βρί­σκονταν σε πόλεμο με τους Οξυδράκες (Xudraka) γείτονές τους. Οι δύο λαοί συμφιλιώθηκαν όταν έμαθαν ότι σι Μακεδό- νες πλησίαζαν στις περιοχές τους, προκειμένου να αντιμετωπί­σουν μαζί τον κοινό εχθρό. Προς επικύρωση της συμμαχίας τους αντάλλαξαν ομήρους. Η συνδυασμένη στρατιωτική δύναμη Μαλ­λών και Οξυδρακών ήταν πραγματικά εντυπωσιακή: ανερχόταν σε 90.000 πεζούς, 10.000 ιππείς και 900 πολεμικά άρματα, σύμφω­να με τον Κούρτιο. Ο Αρριανός αναφέρει πως αυτοί οι δύο λαοί ή­ταν οι πιο πολυάριθμοι αλλά και οι πιο αξιόμαχοι από τους Ινδούς της περιοχής.

Οι αρχαίες πηγές δεν δίνουν πολλές πληροφορίες για τον στρατό που διέθεταν οι Μαλλοί. Δεν θα πρέπει πάντως να διέφερε από εκείνους των υπόλοιπων ινδικών εθνών όσον αφορά τον οπλι­σμό και την οργάνωση. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι τα ελαφρά οπλι­σμένα τμήματα απάρτιζαν το μεγαλύτερο μέρος του πεζικού, βασικά όπλα του οποίου ήταν τα ακόντια, οι ασπίδες και τα σπαθιά με ευθεία λεπίδα. Τα ίδια περίπου ίσχυαν και για το ιππικό και τα πολεμικά άρ­ματα, αν και τα τελευταία δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν από τους Μαλλούς κατά τον πόλεμο εναντίον του Αλεξάνδρου. Οπως σε όλα τα ινδικά έθνη της εποχής, έτσι και στους Μαλλούς ήταν χαρα­κτηριστική η απουσία θωράκισης από την εξάρτυση των περισσότε­ρων πολεμιστών. Η χρήση δερμάτινων θωράκων και κωνικών κρανών ή­ταν εξαιρετικά σπάνια και μάλλον περιοριζόταν σε πρόσωπα τα οποία κατείχαν υψηλά στρατιωτικά αξιώματα ή διέθεταν κάποιο κύρος. Οι α­πλοί στρατιώτες κατά πάσα πιθανότητα πήγαιναν στη μάχη φορώντας μόνο λευκά ρούχα από βαμβακερό ύφασμα.

Σημαντική θέση στο πεζικό των Μαλλών κατείχαν οι τοξότες, οι οποί­οι χρησιμοποιήθηκαν συχνά κατά τις μάχες εναντίον του Αλεξάνδρου. Το ινδικό τόξο ήταν ένα ανθεκτικό όπλο από μπαμπού, με μήκος όσο και το ύ­ψος του τοξότη που το χειριζόταν. Η χορδή του ήταν από κάνναβη ή νεύρα

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ζώων. Τα βέλη είχαν σχετικά μεγάλο μήκος και ήταν κατασκευασμένα από καλάμι, με αιχμές συνήθως σιδερένιες και σπανιότε­ρα κεράτινες. Το στέλεχος έφερε στο πί­σω μέρος του ακροπτερύγια από φτερά γύπα, που αύξαναν τη σταθερότητα στην πορεία του βέλους. Ο Αρριανός υποστη­ρίζει ότι το ινδικό τόξο ήταν τόσο ισχυρό ώστε τα βέλη του μπορούσαν να διαπερά- σουν κάθε είδους θώρακα ή ασπίδα. Οι Μακεδόνες όμως το θεωρούσαν ανεπαρ­κές ως όπλο. Πίστευαν ότι ήταν υπερβολι­κά βαρύ, καθιστώντας έτσι δύσκολη την ακριβή σκόπευση. Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία που δίνουν ορισμένοι αρχαί­οι συγγραφείς, ότι οι Ινδοί τοξότες συνή­θιζαν να δηλητηριάζουν τις αιχμές των βελών τους, ώστε να προκαλούν σοβαρά και ενίοτε θανάσιμα τραύματα στους ε­χθρούς τους.

Εντύπωση προκαλεί η παντελής απου­σία οποιοσδήποτε αναφοράς σχετικά με τη χρήση πολεμικών ελεφάντων από τους Μαλλούς. Παρόλο που τα ζώα αυτά απο- τελούσαν ίσως το σημαντικότερο όπλο των ινδικών στρατών εκείνης της περιό­δου, στις σχετικές αρχαίες πηγές δεν α- ναφέρεται ότι οι Μαλλοί διέθεταν τμήμα­τα πολεμικών ελεφάντων.

Οι πόλεις των Μαλλών ήταν καλά οχυ­ρωμένες: περιβάλλονταν από ισχυρά τεί­χη και διέθεταν εξίσου επαρκώς περιτει­χισμένες ακροπόλεις. Επιπλέον η χρήση φρουρίων δεν φαίνεται να ήταν άγνωστη σε αυτό το ινδικό έθνος.

01 ΠΡΟΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ- Π0ΑΙ0ΡΚΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΦΕΙΣ ΠΟΛΕϋΝ

Βασικός στόχος του Αλεξάνδρου ή­ταν να επιτεθεί εναντίον των Μαλλών, πριν οι δυνάμεις τους προλάβουν να ενω­θούν με εκείνες των συμμάχων τους Οξυ- δρακών. Επρεπε, λοιπόν, να τους αιφνι- διάσει και βρήκε τον τρόπο. Μεταξύ του ελληνικού στρατοπέδου, στις όχθες του Ακεσίνη, και των πρώτων πόλεων των Μαλλών βρισκόταν μια έρημος, που σήμε­ρα ονομάζεται Σάνταρ Μπαρ. Οι Μαλλοί πίστευαν ότι ήταν αδύνατο οποιοδήποτε στράτευμα να διασχίσει αυτή την άνυδρη και αφιλόξενη έκταση και να παραμείνει αλώβητο. Ετσι εκτιμούσαν ότι οι Μακεδό­νες θα προχωρούσαν μέχρι τη συμβολή του Ακεσίνη με τον Υδραώτη και από εκεί θα ανέβαιναν τον Υδραώτη για να πραγ­ματοποιήσουν την εισβολή. Την πεποίθη­σή τους αυτή ενίσχυε και το γεγονός ότι το ναυτικό των Ελλήνων, μαζί με το μεγα­λύτερο μέρος του στρατού τους, κατευ- θυνόταν προς τη συμβολή των δύο ποτα­μών. Επρόκειτο, όμως, για μια κίνηση πα- ραπλάνησης. Ο Μακεδόνας βασιλιάς είχε αποφασίσει να διασχίσει με τις δυνάμεις του την έρημο.

Νόμισμα που απεικονίζει τον Αλέξανδρο με περικεφαλαία σε μορφή κεφαλής ελέφαντα, συμβόλου των κατακτήσεών του στην Ινδία.

Την πρώτη ημέρα, αφού προχώρησε19 χιλιόμετρα από το στρατόπεδο στον Ακεσίνη, ο Αλέξανδρος σταμάτησε σε μια μικρή λίμνη. Εκεί διέταξε τους στρατιώ­τες του να γεμίσουν με νερό κάθε διαθέ­σιμο δοχείο. Αφού αναπαύθηκαν για λίγο, ξεκίνησαν για την δύσκολη πορεία στην έρημο. Την υπόλοιπη ημέρα αλλά και ολό­κληρη τη νύκτα το στράτευμα προχωρού­σε ασταμάτητα και, καλύπτοντας περί τα 75 χιλιόμετρα, κατόρθωσε τελικά να δια­σχίσει την έρημο. Τα χαράματα ο Αλέξαν­δρος με τα τμήματα του ιππικού έφθασε σε μια οχυρωμένη πόλη των Μαλλών. Ηταν η πρώτη που συναντούσαν οι Μακε­δόνες. Μερικοί μελετητές την ταυτίζουν με τη σημερινή Κοτ Καμάλια του Πακι­στάν, μια μικρή και παλαιά πόλη στη βο­ρειοδυτική όχθη του Υδραώτη.

Οι Μαλλοί δεν πίστευαν ότι ο Αλέξαν­δρος θα διέσχιζε την έρημο ώστε να εξα­πολύσει επίθεση από αυτή την κατεύθυν­ση και ήταν απροετοίμαστοι για πόλεμο. Οι περισσότεροι βρίσκονταν έξω από την πόλη και ασχολούντο με γεωργικές εργα­σίες. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος. Το ιππικό των Μακεδόνων επέπεσε εναντίον των Ινδών και τους προκάλεσε τεράστιες απώλειες. Οσοι από αυτούς σώθηκαν, κα­τέφυγαν στην οχυρωμένη πόλη τους.

Οι φάλαγγες του μακεδονικού πεζι­κού δεν είχαν φθάσει ακόμα. Ετσι ο Αλέ­ξανδρος περικύκλωσε με το ιππικό τα τεί­χη της πόλης και ανέμενε την άφιξη των πεζοπόρων τμημάτων. Μόλις εκείνα έ- φθασαν, έστειλε τον Περδίκκα με την ιπ- παρχία του, την ιππαρχία του Κλείτου και τους Αγριάνες ψιλούς σε μια γειτονική πό­λη των Μαλλών. Αποστολή του Περδίκκα ήταν να περικυκλώσει την πόλη αυτή, αλ­λά να μην επιτεθεί πριν φθάσει εκεί και ο Αλέξανδρος. Κανένας Μαλλός δεν έπρε- πε να εξέλθει από τα τείχη, διότι έτσι θα υπήρχε κίνδυνος να πληροφορηθούν την άφιξη του μακεδονικού στρατού και οι υ­πόλοιπες πόλεις της χώρας. Στη συνέχεια ο Μακεδόνας βασιλιάς, διαθέτοντας πλέ­

ον και τους πεζούς στρατιώτες του, εξα­πέλυσε επίθεση κατά του τείχους της πρώτης πόλης. Οι Μαλλοί πολεμιστές δεν μπόρεσαν να κρατήσουν για πολύ και το εγκατέλειψαν. Κατέφυγαν στην οχυρωμέ­νη ακρόπολή τους, την οποία ακολούθως οι Μακεδόνες πολιόρκησαν ασφυκτικά, α­σκώντας πίεση από παντού. Οι Ινδοί αμύν­θηκαν απελπισμένα από ένα δυσπρόσιτο σημείο, αλλά η αντίστασή τους ήταν μά­ταιη. Ο Αλέξανδρος, ο οποίος πρωτοστα­τούσε στις συνεχείς εφόδους δίνοντας το παράδειγμα στους άνδρες του, κατάφερε τελικά να αλώσει την ακρόπολη. Οι 2.000 υπερασπιστές της σκοτώθηκαν όλοι.

Ενόσω συνέβαιναν αυτά, ο Περδίκκας έφθασε στην πόλη την οποία έπρεπε να αποκλείσει. Ομως τη βρήκε έρημη. Μα­θαίνοντας ότι οι κάτοικοί της την είχαν ε- γκαταλείψει λίγες ώρες πριν, τους κατα­δίωξε, τους πρόφθασε και εξόντωσε ό­σους δεν μπόρεσαν να καταφύγουν στα έλη του ποταμού Υδραώτη, που βρίσκο­νταν εκεί κοντά.

Ο Αλέξανδρος, μετά την κατάληψη της πρώτης πόλης, τοποθέτησε μια μικρή φρουρά στην ακρόπολη και επέτρεψε στους άνδρες του να αναπαυθούν για λί­γο και να δειπνήσουν. Η στρατιά κινήθηκε πάλι τις πρώτες βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας (την ώρα της πρώτης νυκτερινής σκοπιάς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αρριανός), συνεχίζοντας έτσι την προέ­λασή της. Οι Μακεδόνες βάδιζαν ακατά- παυστα όλη τη νύκτα και το επόμενο πρωί έφθασαν στη δυτική όχθη του ποταμού Υδραώτη. Εκεί ο Μακεδόνας βασιλιάς πληροφορήθηκε ότι οι περισσότεροι Μαλλοί της περιοχής είχαν ήδη περάσει στην απέναντι πλευρά. Πρόφθασε, όμως, μερικούς από τους υποχωρούντες Ινδούς την ώρα που διέσχιζαν ένα πέρασμα του Υδραώτη και επιτέθηκε εναντίον τους, σκοτώνοντας τους περισσότερους. Στη συνέχεια διέβη τον ποταμό με το ιππικό του από το ίδιο σημείο και χωρίς καθυ­στέρηση άρχισε να καταδιώκει τους Μαλ­λούς οι οποίοι είχαν περάσει στην ανατο­λική όχθη. Μερικοί από αυτούς σκοτώθη­καν, ενώ άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Οι πε­ρισσότεροι κατάφεραν να βρουν καταφύ­γιο σε ένα φρούριο που βρισκόταν εκεί κοντά (ο Αρριανός το περιγράφει ως μια οχυρή και περιτειχισμένη τοποθεσία). Μόλις έφθασε και η δύναμη των πεζών του ο Αλέξανδρος έστειλε εναντίον του ινδικού φρουρίου τον Πείθωνα με την τά­ξη των πεζεταίρων του και δύο ιππαρχίες. Ο Μακεδόνας στρατηγός κατέλαβε το ο­χυρό με την πρώτη έφοδο. Οσοι Μαλλοί πολεμιστές δεν σκοτώθηκαν κατά την ε­πίθεση, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Μετά την επιτυχία του ο Πείθων και οι άνδρες του επέστρεψαν και ενώθηκαν με το υπό­λοιπο στράτευμα.

Στο μεταξύ ο Αλέξανδρος βάδισε ενα­ντίον μιας πόλης Βραχμάνων, στην οποία

είχε οχυρωθεί μεγάλος αριθμός Μαλλών. Αφού την περικύκλωσε, επιτέθηκε από παντού με τη φάλαγγα σε πυκνό σχηματι­σμό. Μόλις οι Μακεδόνες πεζοί έφθασαν κοντά στα τείχη, άρχισαν να τα υπονομεύ­ουν υπό την κάλυψη που παρείχαν σε αυ­τούς οι τοξότες. Οι Μαλλοί θερίζονταν από τα μακεδονικά βέλη και δεν μπορού­σαν να αποτρέψουν την υπονόμευση των τειχών τους, τα οποία τελικά αναγκάστη­καν να εγκαταλείψουν. Στη συνέχεια, κα­τά την προσφιλή τους τακτική, κατέφυ­γαν στην ακρόπολη της πόλης των Βραχ- μάνων, για να συνεχίσουν από εκεί την α­ντίστασή τους. Αρχικά αμύνθηκαν με επι­τυχία, κατορθώνοντας να απωθήσουν μια μικρή δύναμη Μακεδόνων στρατιωτών, οι οποίοι είχαν 25 νεκρούς. Τότε ο Αλέξαν­δρος έδωσε εντολή στους άνδρες του να τοποθετήσουν σκάλες στο τείχος της α­κρόπολης και να το υπονομεύσουν σε πολλά σημεία. Κάποια στιγμή ένας πύρ­γος που είχε υπονομευθεί κατέρρευσε και μαζί του παρέσυρε και το μεσοπύργιο, το τμήμα του τείχους που βρισκόταν με­ταξύ δύο πύργων. Δίνοντας για μια ακόμα φορά το παράδειγμα στους άνδρες του, ο Μακεδόνας βασιλιάς ανέβηκε μόνος του πρώτος στο κατεστραμμένο τμήμα του τείχους. Βλέποντας αυτό το τόλμημα, οι Μακεδόνες ενθουσιάστηκαν και με ανα­πτερωμένο ηθικό άρχισαν κι εκείνοι να α­νεβαίνουν από όλες τις πλευρές. Οι Ελλη­νες πολεμιστές εισήλθαν έτσι στην ακρό­πολη των Βραχμάνων και την κατέλαβαν. Οι Μαλλοί προέβαλαν ακόμα πιο σθεναρή αντίσταση και πολέμησαν γενναία αλλά α­πελπισμένα, γνωρίζοντας ότι η συνέχιση του αγώνα ήταν πλέον μάταιη. Οι περισ­σότεροι από αυτούς έχασαν τη ζωή τους μαχόμενοι, ενώ μερικοί πυρπόλησαν τα σπίτια τους και κάηκαν και οι ίδιοι μέσα σε αυτά. Σύμφωνα με τον Αρριανό, στην ακρόπολη σκοτώθηκαν 5.000 Ινδοί, το σύ­νολο σχεδόν των υπερασπιστών της. Οι ε­

λάχιστοι που κατάφεραν να μείνουν ζω­ντανοί, συνελήφθησαν από τους Μακεδό­νες.

ΜΑΧΕΣ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΥΑΡΑΩΤΗ

Ο Αλέξανδρος άφησε τους καταπονη­μένους άνδρες του να αναπαυθούν για μια μέρα και την επομένη συνέχισαν την πορεία τους στο εσωτερικό της χώρας των Μαλλών. Το στράτευμα κατευθύνθη- κε προς τους οικισμούς οι οποίοι βρίσκο­νταν στα νότια του ποταμού Υδραώτη. Από όποια περιοχή περνούσαν οι Ελληνες έβρισκαν τις πόλεις των Μαλλών έρημες, χωρίς ίχνος ζωής. Οι κάτοικοί τους είχαν φροντίσει να τις εγκαταλείψουν πριν φθάσει εκεί η μακεδονική στρατιά. Σύμ­φωνα με τις πληροφορίες που διέθετε ο Αλέξανδρος, άλλοι είχαν καταφύγει στην έρημο και άλλοι στα έλη και στα δάση που βρίσκονταν στις όχθες του Υδραώτη. Οι Μαλλοί οι οποίοι κρύβονταν στις παραπο­τάμιες δασώδεις εκτάσεις, θα μπορούσαν να αποδειχθούν εξαιρετικά επικίνδυνοι για το μακεδονικό στράτευμα. Χρησιμο­ποιώντας τα δάση ως ορμητήρια, θα ήταν ικανοί να παρενοχλούν συνεχώς τη στρα­τιά του Αλεξάνδρου με σύντομες επιθέ­σεις και να εκτελούν αντιπερισπασμούς στα νώτα της, κατά τις μελλοντικές της ε­πιχειρήσεις. Ετσι ο Μακεδόνας βασιλιάς αποφάσισε να επιλύσει αυτό το πρόβλημα πριν συνεχίσει την προέλασή του. Αφού επέτρεψε πάλι στον στρατό του να ανα­παυθεί για μια ημέρα, έστειλε την επομέ­νη τον στρατηγό Πείθωνα και τον ιππάρ- χη Δημήτριο πίσω στον Υδραώτη. Η απο­στολή τους ήταν να ερευνήσουν τα παρα­ποτάμια δάση και να εξουδετερώσουν ό­ποιες ομάδες Μαλλών εντόπιζαν κρυμμέ­νες και αρνούντο να παραδοθούν. Στη διάθεσή τους είχαν ένα ισχυρό απόσπα- σμα που αποτελείτο από την τάξη των πε-

Χάρτης της περιοχής στην οποία διεξήχ&η η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά των Μαλλών (οι ποταμοί παρουσιάζονται όπως ρέουν σήμερα).

ζεταίρων του Πείθωνα, την ιππαρχία του Δημητρίου και όσες τάξεις ψιλών θα τους ήταν αναγκαίες. Οι δύο Μακεδόνες στρα­τηγοί σάρωσαν κυριολεκτικά τις δασωμέ­νες περιοχές στις όχθες του Υδραώτη σκοτώνοντας πολλούς Μαλλούς πολεμι­στές, οι οποίοι, αρνούμενοι να παραδώ­σουν τα όπλα, έπεσαν μαχόμενοι.

Ο Αλέξανδρος με το υπόλοιπο τμήμα του στρατού προχώρησε νοτιοδυτικά, ε­ναντίον της μεγαλύτερης πόλης των Μαλ­λών, στην οποία είχαν καταφύγει Ινδοί και από άλλες πόλεις. Τη βρήκε επίσης έρη­μη, καθώς οι κάτοικοί της, πληροφορού­μενοι ότι πλησίαζε το ελληνικό στράτευ­μα, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, διέσχι­σαν τον Υδραώτη και πέρασαν στη δυτική του όχθη. Εκεί, προκειμένου να εμποδί­σουν τη διάβαση του μακεδονικού στρα­τού, κατέλαβαν μια αμυντική θέση σε ένα σημείο όπου οι όχθες του ποταμού ήταν ψηλές. Η δύναμη που είχαν παρατάξει οι Μαλλοί ήταν ιδιαίτερα ισχυρή, περί τις50.000 πολεμιστές σύμφωνα με τον Αρριανό. Μόλις το πληροφορήθηκε αυτό ο Αλέξανδρος, κινήθηκε αμέσως προς τον Υδραώτη μαζί με όλο το ιππικό του, ενώ στο πεζικό έδωσε εντολή να τον ακο­λουθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Φθάνοντας στο σημείο όπου βρίσκονταν οι Μαλλοί και αντικρίζοντας την παράτα­ξή τους στην απέναντι όχθη, όρμησε χω­ρίς να διστάσει μέσα στο ποτάμι για να το διαβεί μαζί με τους ιππείς του, παρόλο που δεν είχαν φθάσει ακόμα οι πεζοί του για να τον υποστηρίξουν. Μπροστά σε αυ­τό το τόλμημα οι Ινδοί έχασαν το θάρρος τους και άρχισαν να εγκαταλείπουν τις θέσεις τους υποχωρώντας γρήγορα, αλλά με τάξη. Ο Αλέξανδρος τους ακολούθη­σε. Ομως όταν πέρασε στη δυτική όχθη έ- γινε φανερό ότι διέθετε μόνο ιππικό το ο­ποίο αριθμητικά ήταν πολύ υποδεέστερο από τις δυνάμεις του εχθρού. Τότε οι Μαλλοί αναθάρρησαν και επέστρεψαν α­ποφασισμένοι να εξουδετερώσουν τους λίγους Μακεδόνες ιππείς. Βλέποντας πό­σο πυκνή ήταν η παράταξη των εχθρών και αντιλαμβανόμενος τη μειονεκτική του θέση, ο Αλέξανδρος ανέκοψε την κίνησή του. Σχημάτισε με το ιππικό του έναν κλοιό γύρω από τους Μαλλούς, καθηλώ- νοντάς τους στη θέση τους, και στη συνέ­χεια, αποφεύγοντας να εμπλακεί μαζί τους, περιορίστηκε σε σύντομες προσβο­λές.

Κατά την κρίσιμη εκείνη φάση της μά­χης άρχισαν να καταφθάνουν οι τοξότες, οι Αγριάνες και οι άλλες επίλεκτες τάξεις ψιλών, ενώ από μακριά ήταν ορατός και ο κύριος όγκος του πεζικού. Το θέαμα αυτό

71

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

12

1

Μακεδονικές πανοπλίες και όπλα σε τοιχογραφία από τον τάφο του Λύσωνος και του Καλλικλέους, στα Λευκάδια της Μακεδονίας. Οι θώρακες ήταν κατασκευασμένοι από δέρμα, με μεταλλικά ελάσματα στους ώμους. Η πανοπλία του Αλεξάνδρου δεν μπόρεσε

να αποτρέψει τον, παρ’ ολίγο θανάσιμο, τραυματισμό του οπό ινδικό βέλος κατά την εκστρατεία στη χώρα των Μαλλών.

πανικόβαλε τους Ινδούς, οι οποίοι διέ­σπασαν τον μακεδονικό κλοιό και άρχισαν να υποχωρούν όσο πιο γρήγορα μπορού­σαν. 0 Αλέξανδρος τους κατεδίωξε με το ιππικό και τους προκάλεσε μεγάλες απώ­λειες. Το μεγαλύτερο μέρος των Μαλλών κατέφυγε στην πλησιέστερη πόλη, η ο­ποία ήταν και η καλύτερα οχυρωμένη της περιοχής. Οι Μακεδόνες ιππείς την περι- κύκλωσαν και έμειναν σε αυτή τη θέση μέχρις ότου έφθασε και το πεζικό. Είχε αρχίσει να νυκτώνει και οι Ελληνες στρα­τιώτες ήταν εξαντλημένοι από τα γεγονό­τα της ημέρας. Ο Αλέξανδρος τους διέτα­ξε να στρατοπεδεύσουν κυκλικά γύρω από τα τείχη της πόλης, αναβάλλοντας την επίθεση για το άλλο πρωί.

0 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΖΕΤΑΙ ΣΟΒΑΡΑ

Την επόμενη ημέρα ο Μακεδόνας βα­σιλιάς αποφάσισε να επιχειρήσει έφοδο ε­ναντίον της πόλης ταυτόχρονα από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Για τον σκο­πό αυτό χώρισε τις δυνάμεις του σε δύο τμήματα. Ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής στο ένα και όρισε τον Περδίκκα αρχηγό στο άλλο.

Στη συνέχεια το τμήμα του Αλεξάν­δρου εξαπέλυσε τόσο σφοδρή επίθεση,

ώστε οι Μαλλοί δεν μπόρεσαν να κρατή­σουν τις θέσεις τους. Οπως είχαν πράξει και σε ανάλογες περιπτώσεις κατά το πα­ρελθόν, οι Ινδοί πολεμιστές εγκατέλει- ψαν τα τείχη και κατέφυγαν στην ακρόπο­λη. Ο Αλέξανδρος και οι στρατιώτες του κατόρθωσαν να εισέλθουν πρώτοι στην ε­χθρική πόλη. Παρεβίασαν μια μικρή πύλη και μέσω αυτής όρμησαν στο εσωτερικό και έφθασαν κάτω από τα τείχη της οχυ­ρωμένης ακρόπολης.

Το απόσπασμα του Περδίκκα προσέγ­γισε τον στόχο του με αρκετή καθυστέρη­ση. Οι οπλίτες του Μακεδόνα στρατηγού, μόλις πλησίασαν τα τείχη, διαπίστωσαν ότι ο εχθρός τα είχε εγκαταλείψει. Ετσι πίστεψαν, εσφαλμένα, ότι η πόλη είχε κυ- ριευθεί από τις φίλιες δυνάμεις. Πολλοί από αυτούς άφησαν ακόμα και τις σκάλες που μετέφεραν, με αποτέλεσμα να δυ­σκολευτούν κατά την αναρρίχηση στο τείχος.

Στο μεταξύ οι άνδρες του τμήματος του οποίου ηγείτο ο Αλέξανδρος επιχει­ρούσαν να εισέλθουν στην ακρόπολη με κάθε δυνατό τρόπο, άλλοι υπονομεύο­ντας τα τείχη της και άλλοι τοποθετώ­ντας σκάλες σε αυτά. Οι Μαλλοί δυσκό­λευαν τις προσπάθειες των Ελλήνων εξα- πολύοντας εναντίον τους συνεχή κύματα βελών και ακοντίων. Οι πολιορκητές είχαν

περιέλθει σε δυσμενή θέση, καθώς δεν μπορούσαν να καλυφθούν επαρκώς από τις βολές των αμυνομένων. Σε αυτή τη δύ­σκολη στιγμή ο Αλέξανδρος έδειξε την ανδρεία αλλά και τις ηγετικές του ικανό­τητες σε όλο τους το μεγαλείο. Θεωρώ­ντας ότι οι στρατιώτες που μετέφεραν τις σκάλες προχωρούσαν απρόθυμα, άρπαξε μια από αυτές και την τοποθέτησε ο ίδιος στο τείχος. Στη συνέχεια, κρατώντας την ασπίδα πάνω από το κεφάλι του για προ­στασία και χωρίς να λογαριάζει τον καται­γισμό των ινδικών βελών, άρχισε να ανε­βαίνει μόνος του για να πατήσει πρώτος το τείχος. Από την ίδια σκάλα τον ακολού­θησαν ο Πευκέστας, μεταφέροντας την ιερή ασπίδα που είχε πάρει ο βασιλιάς του από τον ναό της Αθηνάς στο Ιλιον, και ο σωματοφύλακας Λεοννάτος. Παράλληλα, από άλλη σκάλα, άρχισε να ανεβαίνει και ο διμοιρίτης Αβρέας. Ο Αλέξανδρος κατά- φερε να φθάσει πρώτος στις επάλξεις του τείχους, όπου αμέσως ενεπλάκη με τους Μαλλούς πολεμιστές σε μια άγρια μάχη σώμα με σώμα. Στηριζόμενος με την ασπίδα του σε μία έπαλξη, κατόρθωσε να απωθήσει πολλούς από τους αντιπάλους του και να τους πετάξει από το τείχος μέ­σα στην ακρόπολη. Αρκετοί ήταν και εκεί­νοι τους οποίους σκότωσε με το σπαθί του, εκκαθαρίζοντας έτσι το σημείο του

72

ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΠΕΖΕΤΑΙΡΟΣ με οπλιτική εξάρτυση για έφοδο

σε οχυρή τοποθεσία. Τέτοιοι στρατιώτες συγκροτούσαν την

περίφημη μακεδονική φάλαγγα. Είναι οπλισμένος με συμβατικό

δόρυ, ενώ ο αμυντικός εξοπλισμός του περιλαμβάνει περικεφαλαία

θρακικού τύπου, σύνθετο θώρακα, περικνημίδες και ασπίδα με απεικόνιση του Αλέξανδρου

ως απόλυτου μονάρχη της Περσικής Αυτοκρατορίας (εικονογράφηση

του Χρήστου Γ ιαννόπουλου για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

τείχους στο οποίο είχε ανέβει. Δεν έμεινε όμως για πολύ μόνος του. Λίγο μετά την εκκαθάριση των ε­πάλξεων έφθασαν κοντά του οι τρεις άνδρες που τον είχαν ακολουθήσει στο τόλμημά του, ο Πευκέ- στας, ο Λεοννάτος και ο Αβρέας.

Βλέποντας αυτές τις δραματικές εξελίξεις οι Μακεδόνες στρατιώτες που Βρίσκονταν εκτός της ακρόπολης ανέκτησαν το ηθικό τους. Ανησυχώ­ντας για την τύχη του βασιλιά τους και μιμούμενοι το παράδειγμά του όρμησαν βιαστικά να ανέβουν στις σκάλες, με πρώτους τους άνδρες των υπασπι­στών. Συνωστίστηκαν, όμως, με αποτέλεσμα αυτές να καταρρεύσουν από το βάρος των στρατιωτών. Οσοι ανέβαιναν εκείνη τη στιγμή, έπεσαν κάτω, ενώ για τους υπόλοιπους η άνοδος κατέστη αδύ­νατη.

Με αυτόν τον τρόπο ο Αλέξανδρος αποκόπη- κε στο εχθρικό τείχος μαζί με τους τρεις συμπο­λεμιστές του. Οι Μαλλοί δεν τολμούσαν πλέον να πλησιάσουν τον Μακεδόνα βασιλιά, ύστερα από τις απώλειες που τους είχε προκαλέσει στις ε­πάλξεις, και προσπάθησαν να τον εξουδετερώ­σουν από μακριά με τη χρήση εκηβόλων όπλων. Αποτελούσε, εξάλλου, εύκολο στόχο, όχι μόνο διότι στεκόταν σε υψηλό σημείο, αλλά και επειδή οι εχθροί τον είχαν αναγνωρίσει από τη λαμπρό­τητα των όπλων και της εξάρτυσής του και από την παράτολμη συμπεριφορά του, όπως αναφέ­ρει ο Αρριανός. Εξαπολύθηκε τότε εναντίον του ένας καταιγισμός βελών και ακοντίων από τους Ινδούς πολεμιστές που είχαν οχυρωθεί στους γειτονικούς πύργους του τείχους, αλλά και από εκείνους οι οποίοι ήταν μέσα στην ακρόπολη και βρίσκονταν σε απόσταση βολής. Τοξευόμε- νος από παντού ο Αλέξανδρος αντιλήφθηκε ότι δεν θα μπορούσε να αποκρούει για πολλή ώρα ακόμα τις βολές των Μαλλών. Αν παρέμενε κι άλλο στις επάλξεις θα διακινδύνευε τη ζωή του, χωρίς παράλληλα να πετύχει κάτι που θα μπορούσε να συμβάλει στη νίκη του στρατού του. Ελαβε λοιπόν τη ριψοκίνδυνη απόφαση να πηδήξει μόνος από το τείχος μέσα στην α­κρόπολη των Μαλλών. Με αυτή τη γενναία πράξη του θα μπορούσε να προκαλέσει έκ­πληξη στους εχθρούς, κλονίζοντας το ηθικό τους. Αν έχανε έτσι τη ζωή του, θα είχε θάνα­το δοξασμένο, έχοντας πετύχει σπουδαία κα­τορθώματα, άξια να τα πληροφορηθούν οι μελλοντικές γενιές. Με αυτό τον συλλογισμό ο μεγάλος στρατηλάτης πήδηξε από τα τείχη και βρέθηκε μέσα στην ακρόπολη.

Ο Αλέξανδρος αντιμετώπιζε πλέον κυριο­λεκτικά μόνος του ολόκληρη την εχθρική δύ­ναμη. Στήριξε την πλάτη στο τείχος και ανέ­μενε τους Μαλλούς, αποφασισμένος να πο­λεμήσει μέχρις εσχάτων. Αμέσως δέχθηκε την επίθεση μιας ομάδας πολεμιστών, επι­κεφαλής της οποίας ήταν ο ίδιος ο ηγεμό­νας των Ινδών. Κατά τη συμπλοκή που ακο­λούθησε ο Ελληνας βασιλιάς κατόρθωσε να σκοτώσει τον Ινδό αρχηγό με το σπαθί του. Επίσης πλήγωσε θανάσιμα άλλους τρεις Μαλλούς πολεμιστές, κτυπώντας τους δύο από αυτούς με πέτρες και τον τρίτο με ξί­φος. Στη συνέχεια κρατούσε τους υπόλοι­πους Ινδούς σε απόσταση εκτοξεύοντας ε­ναντίον τους πέτρες. Οσοι κατάφερναν να

73

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

121

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

Σύγχρονη αναπαράσταση αρχαίου Ινδού ηγεμόνα με τους φρουρούς του.

τον προσεγγίσουν, έβρισκαν τον θάνατο από το σπαθί του. Τελικά οι Μαλλοί έχα­σαν το θάρρος τους και αποτραβήχτηκαν. Διστάζοντας να πλησιάσουν τον Αλέξαν­δρο, τον περικύκλωσαν και άρχισαν να ρί­χνουν εναντίον του από όλες τις πλευρές βέλη, ακόντια, πέτρες και ό,τι άλλο είχαν διαθέσιμο εκείνη τη στιγμή. Τότε ο Πευ- κέστας, ο Αβρέας και ο Λεοννάτος, πηδώ­ντας κι αυτοί από τις επάλξεις, έσπευσαν στο πλευρό του βασιλιά τους. Σύντομα ένα βέλος κτύπησε τον Αβρέα στο πρό­σωπο, ρίχνοντάς τον νεκρό. Μετά από λί­γο και ο Αλέξανδρος τραυματίστηκε από ένα βέλος το οποίο διαπέρασε την πανο­πλία του και εισχώρησε βαθιά στο στή­θος. Το τραύμα ήταν πολύ σοβαρό και προκάλεσε ακατάσχετη αιμορραγία. Ο Αλέξανδρος δυσκολευόταν να αναπνεύ- σει και με κάθε ανάσα έχανε όλο και πε­ρισσότερο αίμα. Παρόλα αυτά συνέχισε να μάχεται και να προσπαθεί να καλυφθεί από τις βολές των εχθρών. Τελικά έχασε τις αισθήσεις του από την αιμορραγία και έπεσε πάνω στην ασπίδα του. Αμέσως ο Πευκέστας τον κάλυψε με την ιερή ασπί­δα από τη μια πλευρά και ο Λεοννάτος από την άλλη. Παρόλο που δέχονταν κα­ταιγισμό βελών, είχαν τραυματιστεί και οι δύο και στέκονταν όρθιοι με δυσκολία, προσπαθούσαν να προστατεύσουν τον τραυματισμένο βασιλιά τους, ο οποίος κινδύνευε να πεθάνει από την απώλεια αί­ματος.

Στο μεταξύ έξω από τα τείχη οι Μακε­δόνες είχαν απελπιστεί. Ανησυχούσαν για τη ζωή του Αλεξάνδρου, καθώς τον είχαν δει να τοξεύεται πάνω στην έπαλξη του τείχους και να πηδά μέσα στην ακρόπολη του εχθρού. Επρεπε με κάθε θυσία να βρεθούν στο πλευρό του βασιλιά τους. Ομως, έχοντας χάσει τις σκάλες, αδυνα­τούσαν να ανέβουν στο τείχος. Ετσι επι­νόησαν άλλους τρόπους για να αναρριχη-

θούν. Μερικοί έφθαναν στο ύψος των ε­πάλξεων ανεβαίνοντας ο ένας πάνω στον ώμο του άλλου, ενώ άλλοι κάρφωναν πασ­σάλους στο τείχος και ανέβαιναν πατώ­ντας επάνω τους. Σε λίγο οι πρώτοι Ελλη­νες στρατιώτες βρίσκονταν επάνω στις ε­πάλξεις της ινδικής ακρόπολης. Μόλις α­ντίκρισαν τον βασιλιά τους πεσμένο στο έδαφος και αιμόφυρτο, ξέσπασαν σε κραυγές οργής και οδύνης, νομίζοντας ότι είχε σκοτωθεί. Αρχισε τότε μια άγρια μάχη γύρω από τον Αλέξανδρο, καθώς ο­λοένα και περισσότεροι Ελληνες ανέβαι­ναν στο τείχος και πηδούσαν μέσα στην ακρόπολη για να απωθήσουν τους Μαλ- λούς πολεμιστές μακριά από το σώμα του βασιλιά. Μερικοί Μακεδόνες έσπασαν τον σιδερένιο μοχλό που έκλεινε την πύλη ε­νός μεσοπυργίου και την άνοιξαν, ξηλώ­νοντας ακόμα και τα πορτόφυλλα. Τότε όρμησαν μέσα στην ακρόπολη οι φάλαγ­γες που περίμεναν έξω από τα τείχη και άρχισαν να σπέρνουν την καταστροφή. Οι Μαλλοί προσπάθησαν να αντισταθούν. Ολα όμως είχαν χαθεί γι’ αυτούς και η α- κρόπολή τους περιήλθε οτα χέρια των Ελλήνων. Η οργή και η θλίψη των Μακεδό- νων για την τύχη του βασιλιά τους ήταν τόσο μεγάλες, ώστε δεν έδειξαν το παρα­μικρό έλεος στον ηττημένο εχθρό. Κατέ­στρεψαν ολοσχερώς την ακρόπολη και σκότωσαν όλους τους Μαλλούς, χωρίς να εξαιρέσουν τα γυναικόπαιδα. Ενώ συνέ- βαιναν αυτά, ο Αλέξανδρος μεταφερόταν από τους συντρόφους του επάνω στην α­σπίδα του, προκειμένου να του παρασχε­θούν οι πρώτες βοήθειες. Κανένας δεν μπορούσε να γνωρίζει αν ο μεγάλος ηγέ­της θα κατάφερνε τελικά να επιζήσει. Η πόλη στην οποία συνέβησαν τα παραπά­νω ταυτίζεται από τους περισσότερους μελετητές με το σημερινό Μουλτάν του κεντρο-ανατολικού Πακιστάν, στην επαρ­χία Παντζάμπ.

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΟΝ ΜΑΛΛΟΝ

Το τραύμα που είχε υποστεί ο Αλέξαν­δρος ήταν πολύ βαθύ και οι γιατροί έπρε- πε να ανοίξουν περισσότερο την πληγή προκειμένου να αφαιρέσουν το βέλος. Σύμφωνα με μερικές πηγές, τη δύσκολη αυτή εγχείρηση ανέλαβε ο Κριτόδημος, γιατρός από την Κω. Τελικά η αιχμή του βέλους αφαιρέθηκε και η αιμορραγία σταμάτησε. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως παρέμεινε κλινήρης στο στρατόπεδο δί­πλα στον Ακεσίνη, σε κρίσιμη κατάσταση, επί αρκετές ημέρες.

Τα δυσάρεστα νέα είχαν φθάσει και στο μεγάλο ελληνικό στρατόπεδο που βρισκόταν στη συμβολή του Ακεσίνη με τον Υδραώτη. Εκεί οι στρατιώτες, πιστεύ­οντας ότι ο βασιλιάς τους ήταν νεκρός, είχαν απελπιστεί, θεωρούσαν ότι ο Αλέ­ξανδρος ήταν ο μοναδικός που θα μπο­ρούσε να τους οδηγήσει πίσω στην πατρί­δα μέσα από τις άγνωστες και αφιλόξενες χώρες της Ανατολής και ένιωθαν ότι με τον θάνατό του κάθε ελπίδα επιστροφής είχε χαθεί. Οι αξιωματικοί διαβεβαίωναν τους άνδρες τους ότι ο βασιλιάς ήταν ζω­ντανός και για να τους πείσουν προσκόμι­ζαν ιδιόχειρες επιστολές του Αλεξάν­δρου. Εκείνοι, όμως, αρνούντο να πιστέ­ψουν κάτι τέτοιο και ισχυρίζονταν ότι οι επιστολές αυτές ήταν πλαστές. Ο κίνδυ­νος να προκληθεί αναρχία στο στράτευμα και να εκδηλωθούν ανταρσίες, ήταν ορα­τός.

Το πρόβλημα έπρεπε να αντιμετωπι­στεί και ο στρατός να καθησυχαστεί όσο το δυνατόν συντομότερα. Ετσι ο Αλέξαν­δρος, μόλις βελτιώθηκε κάπως η κατά­σταση της υγείας του, επιβιβάστηκε σε ένα πλοίο και έπλευσε στον Υδραώτη μέ­χρι το σημείο όπου βρισκόταν το μεγάλο στρατόπεδο. Εκεί χαιρέτησε τους στρα­τιώτες του από μακριά και αποβιβάστηκε προκειμένου να τον δουν και από κοντά. Οταν οι υπασπιστές τού έφεραν μια κλίνη για να τον μεταφέρουν, εκείνος αρνήθη- κε να ξαπλώσει και τούς ζήτησε ένα άλο­γο, στο οποίο και ανέβηκε. Φθάνοντας στη σκηνή που του είχαν ετοιμάσει, αφίπ- πευσε και άρχισε να βαδίζει ανάμεσα στους άνδρες του. Οι στρατιώτες δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι ο βασιλιάς τους ήταν ζωντανός. Οι εκδηλώσεις εν­θουσιασμού είναι δύσκολο να περιγρα- φούν. Αλλοι έκλαιγαν από συγκίνηση, άλ­λοι κτυπούσαν τις ασπίδες τους πανηγυ­ρίζοντας, άλλοι φώναζαν δυνατά από τη χαρά τους. Τον έραιναν με λουλούδια, προσπαθούσαν να αγγίξουν τον ίδιο ή την εσθήτα του, ενώ σε μερικούς αρκού- σε να τον δουν με τα μάτια τους έστω και για λίγο.

Ενόσω η υγεία του Αλεξάνδρου βελ­τιωνόταν σταθερά, έφθασαν νέα από το στρατόπεδο των Ινδών αντιπάλων του. Οι

Σύγχρονη αναπαράσταση της κεντρικής πύλης μιας αρχαίας ινδικής πόλης.

74

Μαλλοί, με καταρρακωμένο ηθικό ύστερα από τις καταστροφές που είχαν υποστεί, αποφάσισαν να σταματήσουν τον πόλεμο εναντίον των Μακεδόνων και να αποδε­χθούν την ήττα τους. Απέστειλαν έτσι πρεσβεία στον Αλέξανδρο δηλώνοντάς του πλήρη υποταγή.

Οι Οξυδράκες πληροφορούμενοι τις συντριπτικές ήττες των συμμάχων τους Μαλλών και αντιλαμβανόμενοι την ισχύ του μακεδονικού στρατού, εγκατέλειψαν κάθε σχέδιο αντίστασης και αποφάσισαν να παραδοθούν και αυτοί στον Αλέξαν­δρο. Η πρεσβεία που έστειλαν στον Μα- κεδόνα βασιλιά είχε μαζί της πολλά πλού­σια δώρα και αποτελείτο από τους ηγεμό­νες των πόλεών τους και τους 150 επιφα­νέστερους τοπικούς αρχηγούς. Οι Οξυ­δράκες απολογήθηκαν στον Αλέξανδρο για το ότι δεν του είχαν στείλει πρεσβεία νωρίτερα. Δήλωσαν ότι ήθελαν να κρατή­σουν την ελευθερία τους, την οποία εί­χαν διατηρήσει από τότε που ο Διόνυσος είχε εισβάλει στην Ινδία, μέχρι την έλευ­ση του Αλεξάνδρου. Οπως τότε είχαν υ- ποταγεί στον θεό Διόνυσο, έτσι θα υπο­τάσσονταν και στον Αλέξανδρο, αφού και αυτός είχε θεϊκή φύση, και θα δέχονταν όποιον όριζε για σατράπη τους. Με τα λό­για αυτά οι απεσταλμένοι των Οξυδρακών παρέδωσαν και αυτοί το έθνος τους στον Μακεδόνα βασιλιά.

Ο Αλέξανδρος ζήτησε από τους Οξυ­δράκες τα χίλια πιο επιφανή άτομα του έ­θνους τους, προκειμένου να τον ακολου­θήσουν ως όμηροι ή, αν προτιμούσαν, ως συμπολεμιστές κατά τις εκστρατείες ενα­ντίον των άλλων ινδικών φυλών. Οι Οξυ­δράκες όχι μόνο έδωσαν τους χίλιους αυ­τούς ευγενείς, αλλά έστειλαν μαζί τους και 500 πολεμικά άρματα με τα πληρώμα- τά τους, παρόλο που κάτι τέτοιο δεν τους είχε ζητηθεί. Ο Αλέξανδρος, ανταποκρι- νόμενος σε αυτή την πράξη καλής πίστης, έστειλε πίσω τους χίλιους ομήρους και κράτησε τα άρματα, ενσωματώνοντάς τα στον στρατό του.

Ετσι ο μεγάλος Ελληνας στρατηλά­της, παρά τον βαρύτατο τραυματισμό του, κατάφερε να πραγματοποιήσει μια α­κόμα νικηφόρα εκστρατεία, η οποία οδή­γησε στην πλήρη υποταγή των Μαλλών και των Οξυδρακών. Οι χώρες των δύο αυ­τών φυλών υπήχθησαν στη σατραπεία της Ινδικής, που διοικούσε ο Φίλιππος του Μαχάτα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η εκστρατεία στη χώρα των Μαλλών αποδείχθηκε μια ιδιαίτερα σκληρή δοκι­μασία όχι μόνο για τους απλούς Μακεδό­νες στρατιώτες, αλλά και για τον Αλέξαν­δρο, ο οποίος για πρώτη φορά στην πολυ­τάραχη ζωή του έφθασε τόσο κοντά στον θάνατο. Η ιστορία της Ελλάδας, της Ασίας

και ολόκληρου του κόσμου θα ήταν σί­γουρα διαφορετική, αν ο Μακεδόνας βα­σιλιάς είχε αφήσει την τελευταία του πνοή σε εκείνη την ινδική πόλη.

Οι Μαλλοί και οι Οξυδράκες δεν φά­νηκαν αντάξιοι της φήμης που απολάμβα­ναν ως τα πιο αξιόμαχα ινδικά έθνη της περιοχής τους. Οι πρώτοι απέφευγαν συ­στηματικά να αντιμετωπίσουν τους Μακε­δόνες εισβολείς σε μια μεγάλη μάχη εκ παρατάξεως και αναζητούσαν την ασφά­λεια στις οχυρωμένες πόλεις τους. Μονα­δική εξαίρεση αποτέλεσε η μάχη στον πο­ταμό Υδραώτη. Και σε αυτή την περίπτω­ση όμως οι Μαλλοί πολεμιστές υποχώρη­σαν χωρίς μάχη, μπροστά στην επέλαση του μακεδονικού ιππικού. Αντεπιτέθηκαν μόνον όταν πίστεψαν ότι η εχθρική δύνα­μη αποτελείτο αποκλειστικά από τους λι­γοστούς ιππείς, έναντι των οποίων υπερ­τερούσαν αριθμητικά. Υποχώρησαν δε ά­τακτα όταν είδαν από μακριά να πλησιάζει το πεζικό και αντιλήφθηκαν το πραγματι­κό μέγεθος της δύναμης που είχαν να α­ντιμετωπίσουν. Σε καμία πολιορκία οι Μαλλοί δεν κατάφεραν να κρατήσουν για πολύ τα τείχη της πόλης τους απέναντι στους Ελληνες πολιορκητές. Τα εγκατέ- λειπαν καταφεύγοντας στην ακρόπολη, το μόνο σημείο από όπου σε κάθε περί­πτωση οι Ινδοί πολεμιστές προέβαλαν σθεναρή, αλλά μάταιη αντίσταση. Οι Οξυ­δράκες όχι μόνο φοβήθηκαν να αντιμετω­πίσουν στο πεδίο της μάχης τους Μακε­δόνες, αλλά απολογήθηκαν στον Αλέξαν­δρο που δεν είχαν κλείσει ειρήνη μαζί του νωρίτερα και υποτάχθηκαν αμαχητί.

Ο μακεδονικός στρατός έπειτα από ο­κτώ χρόνια πολέμων παρουσίαζε σημάδια σωματικής και ψυχικής κόπωσης, ενώ το ηθικό του δεν ήταν το ίδιο με εκείνο που είχε στην Ισσό ή στα Γαυγάμηλα. Παρόλα αυτά οι Μακεδόνες κατάφεραν να επι­κρατήσουν πλήρως απέναντι στους Μαλ­λούς αντιπάλους τους σε όλες τις πολεμι­κές αναμετρήσεις και πέτυχαν τον αντι­κειμενικό σκοπό της εκστρατείας. Οι α­ντιδράσεις των στρατιωτών κατά τον τραυματισμό του Αλεξάνδρου και την πε­ρίοδο της ανάρρωσής του, φανέρωσαν ότι η αφοσίωση που είχαν στον βασιλιά τους παρέμενε, παρά τις όποιες διακυ­μάνσεις της.

Ο Αλέξανδρος απέδειξε κατά την εκ­στρατεία εναντίον των Μαλλών για άλλη μια φορά τη δεινότητά του ως πολεμιστής και την ικανότητά του να εμπνέει τους άν­δρες του ως ηγέτης. Πάνω από όλα, όμως, επιβεβαίωσε έναν από τους σημαντικότε­ρους (διαχρονικά) κανόνες της τέχνης της ηγεσίας, τον οποίο οφείλουν να ακο­λουθούν πιστά όσοι διοικούν στρατιώτες: ο ηγήτορας πρέπει να εκτελεί πρώτα ο ί­διος εκείνα που ζητεί από τους άνδρες του να εκτελέσουν. ΞΙ

Ενα από τα αποτελέσματα της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ινδία ήταν και ο συγκερασμός ελληνικών και ινδικών στοιχείων στην τέχνη πολλών τοπικών φυλών. Σε αυτό το ινδικό ανάγλυφο συνυπάρχουν οι μορφές του Ηρακλή και του Βούδα.

Αρχαίος Ινδός βασιλιάςπερ/στοιχιζόμενοςαπό μέλη της Αυλής του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Waldemar Heckel: THE WARSOF ALEXANDER THE GREAT 336-323 BC. Osprey, Essential Histories. 2002.(2) John Warry: ALEXANDER 334-323 BC. Osprey, Campaign Series, 1991.(3) Μ. Σπυρομίλιος: Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΙΣ ΙΝΔΙΕΣ,Εκδόσεις Μάτι, 2001.(4) J.F.C. Fuller: Η ΙΔΙΟΦΥΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Εκδόσεις Ποιότητα, 2004.(5) Johann Gustav Droysen:ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Εκδόσεις Τραπέζης Πίστεως, 1988.(6) Αρριανός: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ, Εκδόσεις Κάκτος, 1992.(7) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1973.

75

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

<

Τα ποΠυΡοΠεία σιην Κακιά Σκάλα

αί=

Ερευνα-φωίογροφίεί Αημήιριος Γ. ΖαφειρόπουΠος Επιμέλεια: Γιάννικ Τερνιώιικ

Με ιδιαίτερη ευχαρίστηση παρουσιάζουμε για μια ακόμα φορά φωτογραφίες που

έλαβε ο αναγνώστης μας Δημήτριος Ζαφειρόπουλος. Σε αυτές αποτύπωσε οχυρώσεις που κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής στην πατρίδα μας, για την προστασία του σιδηροδρομικού και του οδικού δικτύου. Πρόκειται για μερικά πολυβολεία τα οποία διατηρούνται κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής στην περιοχή της Κακιάς Σκάλας (δυτική Αττική). Η περιοχή είναι δύσβατη και η πρόσβαση στα σημεία ενδιαφέροντος αρκετά κοπιαστική.

1. Πολυβολείο πολυγωνικής κάτοψης στην Κακιά Σκάλα.

2. Αποψη της παλαιός εθνικής οδού προς Κόρινθο, μέσα από θυρίδα ενός πολυβολείου.

3. Η προσέγγιση στις οχυρώσεις αυτές, που κατασκευάστηκαν κατά την περίοδοτης κατοχής, είναι αρκετά δύσκολη. Διακρίνεται δεξιά η σιδηροδρομική γραμμή και κάτω αριστερά η παλαιό εθνική οδός προς Κόρινθο.

4. Πολυβολείο δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή.Οι πέτρες που το καλύπτουν εξωτερικά, αποτελούν ενίσχυση της θωράκισής του, αλλά και μέσο σχετικής παραλλαγής.

5+6. Πολυβολείο διαφορετικής κατασκευής σε άλλο σημείο της Κακιάς Σκάλας.

7+8. Το εσωτερικό ενός πολυβολείου στην Κακιά Σκάλα. Η κατάστασή του είναι αρκετά καλή, ίσως επειδή δεν βρίσκεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές.

9. Η είσοδος ενός πολυβολείου δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΛΝΑΓΝΟΣΤΕΣΠροσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους

φωτογραφίες από την στρατιωτική μας ιστορία ή από οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος να μας τις διαθέσουν

προσωρινά συνοδευόμενες αν είναι δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην

καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία»,

Τ.Θ. 3951, 10210, Αθήνα, υπ’ όψη Γ. Τερνιώτη). ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

12

1

Pl.KpfW. I Ausl Bοε κΑίμακα 1/35 από ιην

Η εταιρία Dragon από ίο μακρινό Χοννκ Κοννκ συνεχίζει να παρουαιόζει προϊόντα υιρηΠών προδιαγραφών, κυρ ίω ς οιην κλίμακα 1 /35 . Πρόαιρατα εμιρανίοιπκαν ια «σούπερ οε ι» ίρινουρών που υπόσχονται π ο Μ έ ς ώ ρ ες μοντεΠιστικης ευχαρίστησης.

Τ ο συγκεκριμένο ελαφρύ άρμα μάχης PanzerKampfwagen I Ausf. Β (Sd.Kfz.101) δημιουργήθηκε για να αντικαταστήσει το Pz.Kpfw I Ausf. Α. Διέθετε το σκάφος που είχε

σχεδιαστεί για το Kl Pz.BefWg. Εισήλθε σε υπηρεσία το 1935. Στα τέλη του 1940 - αρχές του 1941 άρχισε να αποσύρεται από τις μονάδες πρώτης γραμμής. Κατά την εισβολή στη Ρωσία, τον Ιούνιο του 1941, μόνο 74 τέτοια οχήματα υπηρετούσαν στα συντάγματα αρμάτων (λεπτομερές άρθρο για το άρμα υπάρχει στο τ.28 του αδελφού περιοδικού "Panzer“).

Το σχετικά πρόσφατο μοντέλο της Dragon έρχεται να "ταράξει τα νερά" και να θέσει υψηλά στάνταρ ποιότητας. Μέχρι τώρα είχαμε να επιλέξουμε ανάμεσα στο αρκετά παλαιό κιτ του Pz.Kpfw.l Ausf.B της Italeri και στο Pz.Jgr.IB της Zvezda/ltaleri, τα οποία με κάποια βελτιωτικά σετ μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε αριστουργήματα. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν δύο υποεκδόσεις του Pz.Kpfw.l Ausf.A από την Tristar, που αποτελούν πολύ καλές επιλογές. Ωστόσο το κιτ της Dragon δεν έχει αντίπαλο. Προσφέρει την έκδοση 5α ή 6α Serie/La.S., σύμφωνα με τη "βίβλο" των Jentz and Doyle. Αρκετά κομμάτια δίνουν τη δυνατότητα κατασκευής υποεκδόσεων. Ολα χαρακτηρίζονται από εξαιρετική αποτύπωση της λεπτομέρειας, ορθές αναλογίες και ιστορική ακρίβεια.

Το κουτί περιέχει έξι πλαίσια σκληρού πλαστικού πολυστερίνης χρώματος γκρι με 418 μέρη (περιλαμβάνονται 222 πέδιλα ερπυστριών για την κατασκευή τους κομμάτι- κομμάτι), τρία διαφανή μέρη για τους φανούς, ένα πλαίσιο με 27 φωτοχαραγμένα κομμάτια, ένα φύλλο σημάτων για έξι διαφορετικά οχήματα, ένα αναλυτικό, οκτασέλιδο, φυλλάδιο οδηγιών που διαιρεί την κατασκευή σε 10 στάδια και ένα φύλλο με διορθώσεις. Εχουν αναπαρασταθεί με λεπτομέρειες τα πριτσίνια του πύργου και του σκάφους, ακόμα και τα σημεία συγκόλλησης. Οι τροχοί έχουν τον σωστό αριθμό πριτσινιών, όπως και το σωστό σχήμα και μέγεθος. Το μόνο σημείο που θα χρειαστεί αντικατάσταση ή βελτίωση είναι οι τροχοί ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας, που διαφέρουν αρκετά από τους πραγματικούς (δεν υπάρχει κενός χώρος ανάμεσα στους δίσκους). Η συναρμολόγηση των ερπυστριών, αν και είναι λίγο χρονοβόρα, δεν θα δημιουργήσει κανένα πρόβλημα. Το κάθε πέδιλο κουμπώνει μέσα στο άλλο και με τη χρήση ελάχιστης κόλλας σταθεροποιείται διατηρώντας κάποια ελαστικότητα.

Οι δύο πρόσθετες φιγούρες προέρχονται από το γνωστό παλαιό σετ German Sturmartillerie Crew (κωδ. 6029) και έχουν καλή λεπτομέρεια και ποιότητα.

Τα σήματα προορίζονται για έξι διαφορετικά άρματα: α) 7η Μεραρχία Πάντσερ, Γαλλία 1940, 6) 4η Μεραρχία Πάντσερ, Γαλλία 1940, γ) 1η Μεραρχία Πάντσερ, Πολωνία 1939, δ) Pz.Abt zBV40, Δανία 1940, ε) 14η Μεραρχία Πάντσερ, 1941, στ) 3η Μεραρχία Πάντσερ, 1940.

Πρόκειται για το καλύτερο κιτ του PzKpfw I Ausf Β που κυκλοφορεί στην αγορά. Χωρίς ιδιαίτερες βελτιώσεις ή προσθήκες, η κατασκευή του θα αποδώσει ένα εξαιρετικό μοντέλο στην 1/35.

Περισσότερες πληροφορίες παρέχονται από το Plastimodellismo (Ιπποκράτους 59, τηλ. 210-3613011) και από τα συνεργαζόμενα καταστήματα.

ΣιέΠιαι: Asunoac

Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ ΑΤΙΤΛΟΣ PzKpfw I Ausf Β

ΕΤΑΙΡΙΑ Dragon (κωδ. 6186)ΚΛΙΜ ΑΚΑ 1/35

ΑΡΙΘ Μ Ο Σ ΚΟΜΜΑΤΙΩΝ 448ΕΚΔΟΣΗ/ΠΑΡΑΓΩΓΗ Νέο καλούπι / Κανονική παραγωγή

ΧΡΟ Ν Ο ΛΟ ΓΙΑ ΚΑΛΟΥΠΙΟΥ 200-1ΓΡΑΜΜΩΣΗ ΑκριβήςΕΦΑΡΜ Ο ΓΗ Εξαιρετική

ΠΑΡΕΧΟ Μ ΕΝΗΛΕΠ ΤΟ Μ ΕΡΕΙΑ :

1Εξαιρετική

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Ι ΤΥΠΟΙ: Προσφέρεται η δυνατότητα κατασκευής της έκδοσης 5a. ή της 6a. Serie/La.S.

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΤΩΝ: ΕξαιρετικήΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ: Προσφέρονται σήματα

για έξι άρματαΠΛΗΡΟΤΗΤΑ/ΣΑΦΗΝΕΙΑ

ΟΔΗΓΙΩΝ: ΕΠ ΙΠΕΔΟ ΑΠΑΙΤΟΥΜ ΕΝΗΣ

ΕΜ Π ΕΙΡ ΙΑΣ:

Πολύ καλή

Μέσο και άνω

78

(1887-1945)

ΚΟΡΕΤΣΙΚΑ ΑΝΑΜΙ0 Ιάπωνας oipomvoc Ανάμι, υπουργός ΠοΠέυου και μέλος ίου πανίσχυρου πολεμικού συμβουλίου me Ιαπωνίας, ε ίχ ε χαρακτηριστεί ως "υπόδειγμα σύγχρονου σαμουράι". Πιστός στις αρχές του, δικαίωσε τον τίτλο αυτό με το τέλος του.

Ο Κορέτσικα Ανάμι γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1887 στην Οϊτα της Ιαπωνίας. Πέτυχε στη στρατιωτική ακαδημία, την τρίτη φορά και αποφοίτησε το 1906 με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού πεζικού μαζί με δύο πρίγκηπες, τους Ασάκα και Χιγκασικούνι, θείους του μελλοντικού αυτοκράτορα Χιροχίτο. Ο Ανάμι ήταν ένας ζωηρός και σωματώδης αξιωματικός, άνετος και εύθυμος. Το 1921 ο Χιροχίτο έγινε αντιβασιλιάς. Ο θείος του, Χιγκασικούνι, οργάνωσε τότε μια σύσκεψη κατά την οποία επέλεξε 11 ταγματάρχες (ονομάστηκαν Ό ι 11 Εμπιστοι) με σκοπό να εργάζονται κρυφά σε μια σειρά επαναστατικών προγραμμάτων υπό τον Χιροχίτο. Αυτοί αποτελούσαν τον πυρήνα της λεγάμενης "Μυστικής Ομάδας του Αυτοκράτορα" και γύρω τους συγκεντρώθηκαν πολλοί νέοι αξιωματικοί. Ο πιο αφοσιωμένος από τους τελευταίους ήταν ο Ανάμι.

Το 1918 ο Ανάμι αποφοίτησε από τη Σχολή Πολέμου και το 1919 τοποθετήθηκε στο Γενικό Επιτελείο Στρατού. Το 1922 προήχθη σε ταγματάρχη και το 1923 ακολούθησε τον Στρατό Εκστρατείας Σαχαλίνης ως επιτελής. Το 1925 τοποθετήθηκε πάλι στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και προήχθη σε αντισυνταγματάρχη. Το 1927 στάλθηκε για λίγο στη Γαλλία και στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε σύνταγμα πεζικού και ως διοικητής έμπεδου. Το 1929 τοποθετήθηκε υπασπιστής του αυτοκράτορα. Παρέμεινε σε

αυτή τη θέση μέχρι το 1933, έχοντας προαχθεί στο μεταξύ σε συνταγματάρχη (το 1930). Οι επόμενες μεταθέσεις του δεν τον απομάκρυναν από τον αυτοκράτορα: τοποθετήθηκε διαδοχικά διοικητής του 2ου Συντάγματος Φρουρών της Αυτοκρατορικής Φρουράς της Ιαπωνίας, διευθυντής της ΣτρατιωτικήςΠροπαρασκευαστικής Σχολής του Τόκιο και επικεφαλής διαφόρων τμημάτων του Υπουργείου Πολέμου. Το 1935 προήχθη σε υποστράτηγο και το 1938 σε αντιστράτηγο.

Για ένα σύντομο διάστημα ο Ανάμι ανέλαβε διοικητής μεραρχίας στην Κίνα (τον Νοέμβριο του 1938), για να επανέλθειτο 1939 και να αναλάβεικαθήκοντα υφυπουργού Πολέμου. Ακολούθησαν δύο διοικήσεις στρατιάς, τον Απρίλιο του 1941 της 11ης Στρατιάς στην Κίνα και τον Ιούλιο του 1942 της Στρατιάς 2ης Περιοχής στη Μαντζουρία, όπου έμεινε μέχρι τον Νοέμβριο του 1943. Τον Μάιο εκείνου του χρόνου προήχθη σε στρατηγό. Ο πόλεμος λάμβανε ήδη δυσμενή τροπή για την Ιαπωνία. Στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης ο στρατηγός Ανάμι και το στρατηγείο του στάλθηκαν στο Νταβάο, στις 23 Οκτωβρίου 1943, έχοντας διαταχθεί να οργανώσουν και εκτελέσουν μια αντεπίθεση με πέντε μεραρχίες σε συνδυασμό με το Ναυτικό. Το σχέδιο απέτυχε επειδή οι Ιάπωνες δεν ήταν σε θέση να ενισχύσουν τις φρουρές τους

στη Νέα Γουινέα και στα Νησιά του Σολομώντος.

Τον Μάρτιο του 1944 έγινε μια νέα προσπάθεια. Ο Ανάμι είχε μεταφέρει το στρατηγείο του στη νήσο Κελέβη της Ινδονησίας, αλλά το μόνο που μπορούσε να πράξει έναντι της συντριπτικής υπεροχής των Αμερικανών, ήταν να παροτρύνει τα απομονωμένα ιαπωνικά τμήματα να πολεμήσουν ως το τέλος για να κερδίσουν χρόνο και να περιμένουν κάποιο θαύμα.

Τον Δεκέμβριο του 1944 η απώλεια της νήσου Λέυτε οδήγησε σε κρίση διοίκησης στο Τόκιο και ο Ανάμι ανακλήθηκε από τον αυτοκράτορα ύστερα από προτροπή των θείων του. Στον στρατηγό, ο οποίος την περίοδο εκείνη υποστήριζε μια παράδοση υπό όρους, ανατέθηκε ο μάλλον υποτιμητικός ρόλος του επιθεωρητή της Αεροπορίας, τον οποίο διατήρησε ως τον Απρίλιο του 1945. Τον μήνα εκείνο διορίστηκε υπουργός Πολέμου της Ιαπωνίας. Η θέση αυτή τού έδινε μεγάλη ισχύ, δεδομένου ότι εκτός από μέλος του υπουργικού συμβουλίου ήταν και μέλος του ανώτατου συμβουλίου για τη διεύθυνση του πολέμου. Ηδη είχε γίνει πολέμιος κάθε ιδέας για παράδοση.

Μετά τις ήττες της Ιαπωνίας και τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, ορισμένα μέλη της ιαπωνικής κυβέρνησης άρχισαν να σκέπτονται ότι η Ιαπωνία έπρεπε να παραδοθεί. Ο Ανάμι

πίστευε ότι μια μεγάλης κλίμακας μάχη στο έδαφος της Ιαπωνίας θα προκαλούσε μεγάλες απώλειες στους Συμμάχους και έτσι θα μπορούσε να αποφευχθεί η παράδοση. Ομως η παρέμβαση του αυτοκράτορα έθεσε τέρμα στις διαφωνίες και άρχισαν οι ετοιμασίες για την παράδοση.

Οι οπαδοί του Ανάμι τού ζήτησαν να μην υπογράψει το έγγραφο της παράδοσης ή να παραιτηθεί από το υπουργικό συμβούλιο. Οι δύο αυτές ενέργειες θα επιδρούσαν καταλυτικά στην απόφαση. Εκείνος θεώρησε ότι ως Ιάπωνας στρατιώτης όφειλε να υπακούσει στον αυτοκράτορα του. Την ίδια νύκτα μερικοί νεαροί φανατικοί αξιωματικοί που ήταν αφοσιωμένοι στον Ανάμι έκαναν πραξικόπημα, με στόχο να εμποδίσουν τη ραδιοφωνική ανακοίνωση της παράδοσης από τον αυτοκράτορα. Η ενέργεια απέτυχε. Ο Ανάμι, ο οποίος είχε υπογράψει το έγγραφο της παράδοσης, δικαιολόγησε στη συνέχεια τον χαρακτηρισμό του σαμουράι που του είχε δοθεί πραγματοποιώντας σεπούκου (κοιν. χαρακίρι).. Επέλεξε την τελετουργική αυτοκτονία στον προθάλαμο του σπιτιού του το πρωί της 15ης Αυγούστου, επειδή θεωρούσε ότι είχε μέρος της ευθύνης για το πραξικόπημα κατά το οποίο είχαν σκοτωθεί πολλοί αξιωματικοί.

Δηιιιίιρικ Τεΰεών

Νταντάμη Ελένη, Βέροια.Συμφωνούμε με όσα αναφέρετε για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο και την ανθελληνική στάση των γνωστών ως "ρουμανιζόντων". Δεν μας ήταν άγνωστα, ωστόσο το κείμενό σας έχει την ιδιαίτερη αξία του ως προσωπική μαρτυρία μιας εποχής σκοτεινής και πολύ ταραγμένης. Θα θέλαμε μόνο να προσθέσουμε ότι η τότε ρουμανική κυβέρνηση του στρατάρχη Αντωνέσκου είχε λάβει μέτρα προκειμένου να σταλεί χρηματική ενίσχυση αλλά και τόννοι τροφίμων με συγκεκριμένους προορισμούς στην κατεχόμενη Ελλάδα, ώστε να μην πεινάσουν οι δλαχόφωνοι οι οποίοι ακολουθούσαν τη ρουμανική προπαγάνδα. Αφενός οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής διευκόλυναν αυτές τις αποστολές και αφετέρου η ρουμανική κυβέρνηση ευελπιστούσε ότι αυτή η πρακτική θα είχε θετικά αποτελέσματα, υπέρ της ρουμανικής προπαγάνδας, και στους υπόλοιπους βλαχόφωνους Ελληνες οι οποίοι πεισματικά αρνούντο να την ακολουθήσουν. Οι αλλεπάλληλες αναφορές του τότε Ρουμάνου πρεσβευτή στην Αθήνα και του Ρουμάνου προξένου στη Θεσσαλονίκη προς την κυβέρνησή τους, σχετικά με την αποστολή της συγκεκριμένης βοήθειας, φανερώνουν το διόλου ευκαταφρόνητο μέγεθος της και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των τότε κρατούντων στη Ρουμανία να δημιουργήσουν, μειονοτικούς θύλακες στην Ελλάδα. Το "κουτσοβλαχικό ζήτημα", όμως έμεινε γνωστό στην Ιστορία, ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, και ήταν μια απάντηση στους αλυτρωτικούς πόθους των κατοίκων του τότε νεότευκτου Ρουμανικού Βασιλείου, το οποίο, μη τολμώντας (ακόμα) να στραφεί προς την κραταιά Αυστρο- ουγγρική αυτοκρατορία και να διεκδικήσει την Τρανσυλβανία, προσπαθούσε να στρέψει τους αλυτρωτικούς πόθους του λαού του προς τη χερσόνησο του Αίμου, διεκδικώντας τους διάσπαρτους σε αυτή λατινογενείς και βλαχόφωνους πληθυσμούς. Σε αυτή του την προσπάθεια ανταγωνιζόταν το

ιταλικό κράτος, το οποίο είχε επίσης βλέψεις στους ίδιους πληθυσμούς, που όμως από εκατονταετίες ήταν ταυτισμένοι με τους ελληνόφωνους και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο οποίο είχαν τη θρησκευτική και εθνική αναφορά τους. Για την ελληνικότητα των Βλάχων και τη μέγιστη προσφορά τους στην ανάσταση του Εθνους δεν χρειάζεται να μιλήσουμε. Αρκεί κάποιος να κοιτάξει τον κατάλογο των μεγάλων ευεργετών του Εθνους και των τεράστιων δωρεών τους προς την πατρίδα και θα διαπιστώσει ότι όλοι ήταν Ηπειρώτες (από τη βόρεια και τη νότια Ηπειρο) και στη συντριπτική τους πλειοψηφία Βλάχοι.

Γαλάνη Πέτρο. Ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια και για τη διόρθωση της ιστορικής ανακρίβειας η οποία παρεισέφρυσε στο κείμενο. Οντως ο βασιλιάς Χλοδοβίκος (481-511) ασπάσθηκε τον χριστιανισμό εντασσόμενος στο ποίμνιο του θρόνου της Ρώμης και όχι στο καθολικό δόγμα, το οποίο εξάλλου εμφανίστηκε αρκετούς αιώνες αργότερα. Οπως έχετε παρατηρήσει προσπαθούμε να είμαστε ακριβείς στις ιστορικές αναφορές μας. Ευχαριστούμε για τις υποδείξεις.

Ντοκόπουλο Γεράσιμο, Αθήνα.Οι απαντήσεις σας στο Quiz Γνώσεων No 115 ήταν σωστές, όμως έφθασαν αργά και ήταν διαδικαστικά αδύνατο να περιληφθείτε στην κλήρωση.

Γιαννακόπουλο Παντελή, Θεσσαλονίκη. Διαβάσαμε με προσοχή την επιστολή σας και συμφωνούμε σε πολλά θέματα. Ολα σχεδόν τα άρθρα που μας αναφέρετε έχουν δημοσιευθεί στη "ΣΙ" ή στο αδελφό περιοδικό "Ιστορικά Θέματα". Οι φωτογραφίες σε μερικές περιπτώσεις ίσως να μην ήταν καλές, ήταν όμως ό,τι καλύτερο μπορούσε να βρεθεί. Το κείμενο πρέπει να συνοδεύεται από φωτογραφίες και όχι οι φωτογραφίες από κείμενο. Το ότι όλα τα περιοδικά στρατιωτικής ιστορίας ακολουθούν τις ίδιες περίπου αρχές, πιστεύουμε ότι λέει κάτι...

Γκανάτσα Δημήτρη, Λάρισα. Οιπροτάσεις σας αφορούν θέματα που έχουμε υπόψη. Μεσοπρόθεσμα θα εκδώσουμε το ανάλογο βιβλίο.Επισκεφθείτε κάποιο κεντρικό βιβλιοπωλείο-χαρτοπωλείο της πόλης σας και θα βρείτε αυτά που θέλετε.

Δελδενακιώτη Αθανάσιο, Χαϊδάρι, Αθήνα. Ευχαριστούμε για άλλη μια φορά για τα πρόσθετα στοιχεία, που φανερώνουν έναν αναγνώστη με βαθύτερη γνώση της τεχνικής πλευράς της στρατιωτικής ιστορίας.

Αγραπίδη Ανδρέα, Ανδραβίδα Ηλείας. Ως παλαιός αναγνώστης των περιοδικών μας γνωρίζετε ότι προσπαθούμε να παρουσιάζουμε όλες τις πτυχές της παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας χωρίς πολιτικές αγκυλώσεις, αναφερόμενοι και στους"καλούς" και στους "κακούς". Ως προς το θέμα των "φίλων και συμμάχων μας" όλοι γνωρίζουμε πόσο εύκολα διατυπώνουν τα ωραία λόγια σε δύσκολες στιγμές και πόσο εύκολα εξασθενεί η μνήμη τους.

Βουτσίνο Γεώργιο, Καλλιθέα, Αθήνα. Οι ιστορίες των πολέμων του 18ου και του 19ου αιώνα δεν παρέχουν τα απαραίτητα τεχνικά στοιχεία για να λάβετε τις απαντήσεις που θέλετε. Τα πυροβόλα, είτε ξηράς είτε ναυτικά, του 18ου αιώνα χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ποικιλία διαμετρημάτων και μεγεθών. Θα σας αναφέρουμε ορισμένα ενδεικτικά, για να έχετε μια γενικότερη εικόνα περί των δυνατοτήτων τους. Το αγγλικό culverin του 1650, το τρίτο μεγαλύτερο ναυτικό πυροβόλο, είχε διαμέτρημα 127 mm, βάρος 1.800 kg και βεληνεκές 2.100 m. Το γαλλικό ναυτικό πυροβόλο των 36 pdr του 1767, είχε διαμέτρημα 174,8 mm, βάρος 3.643 kg και βεληνεκές 3.300 m. Το γαλλικό ναυτικό πυροβόλο των 8 pdr του 1767 είχε διαμέτρημα 106 mm, βάρος 1.198 kg και βεληνεκές 2.500 m. Το βρετανικό ναυτικό πυροβόλο των 9 pdrτου 1800 είχε βεληνεκές 1.800 m. Τα συνηθισμένα ναυτικά πυροβόλα για τα πλοία μάχης της περιόδου 1780-1820 ήταν των 32

pdr, των 18 pdr, των 9 pdr και των 6 pdr. Οι Τούρκοι, που διέθεταν πλοία της γραμμής, προφανώς διέθεταν την πλήρη σειρά των πυροβόλων. Τα ελληνικά πλοία, που ήταν τροποποιημένα εμπορικά, διέθεταν μόνο τις ελαφρύτερες σειρές όπλων.

Ικιούζη Χρήστο, Σταυρό Θεσσαλονίκης. Ο εκδοτικός μας οίκος προσπαθεί να καλύψει όλες τις πτυχές και τις περιόδους της ιστορίας με τις διάφορες σειρές, των οποίων, όπως φαίνεται, είστε φανατικός αναγνώστης. Οι σειρές αυτές έχουν ως σκοπό να ομαδοποιήσουν κάπως τα διάφορα θέματα ώστε να διευκολύνονται οι αναγνώστες στις επιλογές τους. Οσοι έχουν ευρύτατους τομείς ενδιαφερόντων, θα πρέπει να επιλέξουν το βιβλίο που τους καλύπτει πληρέστερα.

Μουρέ Δημήτριο, Σαχινίδη Δημήτριο. Οι απαντήσεις σας στα quiz γνώσεων ήταν σωστές, όμως οι επιστολές σας έφθασαν με καθυστέρηση και έτσι δεν περιληφθήκατε στον σχετικό κατάλογο.

Ποδάρα Αθανάσιο, Τσαρίτσανη Ελασσόνας. Από τα δύο θέματα που μας προτείνετε το ένα θα υλοποιηθεί αρκετά σύντομα και το άλλο αργότερα.

Τζίμα Αλέξη, Νέα Φιλαδέλφεια, Αθήνα. Το βιβλίο που αναφέρετε θα κυκλοφορήσει σύντομα από τον εκδοτικό μας οίκο. Οι κλασικοί ιστορικοί- αρχαιολόγοι δεν τρέφουν ιδιαίτερη εκτίμηση για τα στρατιωτικά θέματα, ούτε γνωρίζουν πολλά πράγματα για τη χρήση των όπλων της εποχής. Ισως θα πρέπει να αναζητήσουμε εκεί τις αιτίες αυτών των απουσιών από τα διάφορα μουσεία. Απ' όσα γνωρίζουμε, ο Αρης Βελουχιώτης δεν είχε λάβει μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, στον δε εμφύλιο ήταν....μάλλον αδύνατο να συμμετάσχει (δολοφονήθηκε το καλοκαίρι του 1945).