V сайланған Алматы қаласы мәслихатының XII кезектен тыс

сессиясының 2016 жылғы «__»_______ №____

шешіміне қосымша

V сайланған Алматы қаласы мәслихатының XLVII кезектен

тыс сессиясының 2015 жылғы 10 желтоқсандағы

№ 394 шешіміне 1 қосымша

«Алматы-2020» даму бағдарламасы

Алматы 2016

Мазмұны

1. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ТӨЛҚҰЖАТЫ...............................................................32. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ...........................................................12

2.1. Аумақтың (Алматы қаласы) әлеуметтік-экономикалық жағдайына талдау...................................................................................................................12

2.1.12.1.1.1. Өңірлік макроэ2.1.1.2. Өнеркәсіп2.1.1.3. Азық-түлік белдеуін дамыту........................................................222.1.1.4. Шағын және орта бизнес, сауда...................................................242.1.1.5. Өңіраралық ынтымақтастық .......................................................332.1.1.6. Инновациялар және инвестициялар............................................35

2.1.2. Әлеуметтік сала.......................................................................................432.1.2.1. Білім беру.......................................................................................432.1.2.2. Денсаулық сақтау...........................................................................512.1.2.3. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау.......................................622.1.2.4. Мәдениет.........................................................................................742.1.2.5. Дене шынықтыру және спорт........................................................77

2.1.2.6. Туризм.............................................................................................81 2.1.2.7. Үштұғырлы тілдерді дамыту.........................................................85

2.1.3. Қоғамдық қауіпсіздік және құқық тәртібі.............................................882.1.4. Инфрақұрылым........................................................................................96

2.1.4.1. Байланыс және коммуникация......................................................962.1.4.2. Құрылыс........................................................................................1002.1.4.3. Жолдар мен көлік.......................................................................106

2.1.5. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық..............................................1172.1.6. Экология және жер ресурстары...........................................................126

2.1.6.1. Атмосфера жағдайы.....................................................................1262.1.6.2. Қатты тұрмыстық қалдықтар......................................................133

2.1.7. Мемлекеттік қызметтер........................................................................1372.2. Орташа мерзімді болашақта аумақтың әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуын кідіртетін факторлардың, бәсекелестік артықшылықтар мен мүмкіндіктердің, негізгі түйткілді мәселелердің, қатерлердің кешенді сипаттамасы.......................................................................................................138

3. НЕГІЗГІ БАҒЫТТАР, МАҚСАТТАР, НЫСАНАЛЫ ИНДИКАТОРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУДІҢ ЖОЛДАРЫ..........................................144

3.1. Жайлы қала3.1.1. Сапалы жолдар және көлік.............................................................1453.1.2. Таза қоршаған орта..........................................................................1493.1.3. ТКШ сенімді инфрақұрылымы......................................................1533.2. Қауіпсіз қала.......................................................................................157

1

3.2.1. Қоғамдық қауіпсіздік......................................................................1573.2.2. Табиғи катаклизмдердің алдын алу...............................................1593.2.3. Ақылды қала (Smart City)...............................................................1603.3. Әлеуметтік-бағытталған қала............................................................61

3.3.1. Сапалы білімге, денсаулық сақтауға және басқа да әлеуметтік қызметтерге қолжетімділік.............................................................................613.3.2. Мәдениет және спорт нысандарына қолжетімділік...........................171

3.4. Экономикалық тұрақты қала.............................................................763.4.1. Дәстүрлі секторлардың тұрақты өсуі..................................................177

3.4.1.1. Өнеркәсіп......................................................................................1773.4.1.2. Шағын және орта бизнес............................................................1793.4.1.3. Азық-түлік белдеуі және тағам өнеркәсібі................................1803.4.1.4. Сауда және өңіраралық ынтымақтастық...................................180

3.4.2. Жаңа секторларды серпінді дамыту....................................................823.4.2.1. Өңіраралық ынтымақтастық және көлік-логистикалық қызметтер...................................................................................................1823.4.2.2. Туризм...........................................................................................1833.4.2.3. Инновациялық кластер................................................................1843.5. Бизнеске және жеке капиталға арналған қала.................................

3.5.1. Бизнесті жүргізу қолайлылығы............................................................1853.5.2. Сыбайлас жемқорлықты тиімді азайту...............................................873.5.3. МЖӘ дамыту.........................................................................................1883.5.4. Жекешелендірудің ашықтығы..............................................................190

3.6. Интеграцияланған қала......................................................................913.6.1. Көпорталықтық қағидасын ескеріп қосылған аумақтардың өмір сүру стандарттарын көтеру ....................... ...........................................................1913.6.2. Алматы агломерациясымен ықпалдастық…......................................1923.6.3. Халықаралық деңгейдегі белсенді орны …………............................193

3.7. Белсенді азаматтар қаласы...........4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР................................................................................. 195Бағдарламаны іске асыру бойынша бірлесіп орындаушы-жауапты мемлекеттік органдардың аббревиатураларының анықтамалары..................198

2

1. БАҒДАРЛАМА ТӨЛҚҰЖАТЫ*

Атауы Алматы қаласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған бағдарламасы

Әзірлеу үшін негіздеме

1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» Жарлығы;

Алматы қаласының

негізгі сипаттамалары

Алматы - Қазақстанның экономикалық орталығы. Алматы қаласы ЖӨӨ көлемі бойынша елімізде 1 орынға ие (2015 жылы 22,3%), сондай-ақ шағын және орта бизнесті дамыту орталығы болып табылады. Қалада 2015 жылы жан басына шаққанда ЖӨӨ 5439,6 мың теңгені немесе 28 мың АҚШ долларын құраған. Алматы қаласының ЖӨӨ құрылымы әлемнің көптеген дамыған қалаларына ұқсас, мұнда сауда қала экономикасының 35,6%-дан астамын, ал қызметтер секторы тұтас алғанда - 50%-нан артығын құрайды. Өнеркәсіптің үлесіне Алматы қаласының ЖӨӨ небары 5% ғана тиесілі, оның көп бөлігі тағам өнеркәсібі түрінде. Алматы қаласында экономиканың көптеген секторлары оң өсу серпінін көрсетіп отыр.

Алматы – тартымды өңірлік орталық болып табылады –– көші-қон және халықтың табиғи өсімі есебінен 2015 жылы халық саны 1 703,4 мың. адам деңгейіне жеткізілді. 2015 жылы тұрғындардың орташа жасы 33,4 жасты құрады.

Алматы — Батыс Еуропа – Батыс Қытай тасжолындағы ірі логистикалық хаб болып табылады. Қала елдің сыртқы сауда айналымының шамамен 20% қамтамасыз етеді. Қала қалааралық, халықаралық автожол, теміржол және авиация қатынастарына ие.

Алматы — елдің ірі білім беру орталығы. Алматы қаласында еліміздегі жоғары оқу орындарының үштен бірі шоғырланған және мұнда елдегі жалпы студенттер санының үштен бірі білім алады.

Қалада республикадағы ең ірі медициналық қызмет көрсетуге арналған инфрақұрылым құрылған: жүздеген мамандандырылған арнайы диагностикалық, емханалық және амбулаториялық ұйымдар, ғылыми-зерттеу және шипажай ұйымдары әрі алуан түрлі емдеу орталықтары жұмыс жасайды.

Алматы — ірі спорт орталығы болып табылады. Қалада көптеген Өңірлік және халықаралық спорттық

3

сайыстар өткізіледі. 2017 жылы Алматы қаласында Қысқы Универсиада ойындары өтеді, бұл қаланы халықаралық деңгейде мойындайтындығын білдіреді.

Алматы — Қазақстанның мәдениет орталықтарының бірі болып табылады. Қалада жүздеген мәдениет мекемелері (мұражайлар, театрлар, галереялар) жұмыс жасайды, шамамен 150-ге жуық сәулет, тарих ескерткіштері мен монументтер орналасқан.

Алматы елдің туристік орталықтарының бірі болып есептеледі, мұнда өңірлік және халықаралық туристер келеді.

Экономикалық индикаторларды бағалайтын индекстерде (макроэкономикалық көрсеткіштер – ІӨӨ-нің өсуі, инфляция, жұмыссыздық және т.б. капиталды тартуға, бизнесті дамытуға қабілеттілік) Алматының дамуы орташа мегаполистердің деңгейіне сәйкес келеді.

Z/YenGroup компаниясының Global Financial Centres Index (GFCI) әлемдік қаржы орталықтарының рейтингісінде Алматы 86 қала арасынан 70 орынға ие 2016 жылы.

«Financial Post» баспасының деректері бойынша біздің қаламыз экономикасы барынша қарқынды дамушы 96 қаланың ішінен Топ-10 қаланың құрамына енді.

Беделді «The Economist» баспасының сарапшыларының берген бағасына сәйкес, 2025 жылға қарай Алматы капиталды, технологиялар мен білікті мамандарды тарту бойынша әлемдегі бәсекеге қабілетті жүз қаланың құрамына енеді.

«Doing Business» Дүниежүзілік Банкінің индексіне сәйкес бүгінгі таңда Қазақстан 189 елдің арасынан 35 орынды иеленуде. Бұл индекс Алматының экономикалық көрсеткіштерінің негізінде есептеледі.

Сонымен бірге, әлеуметтік ортаның рейтингісі бойынша орташа қалалардың деңгейінен ептеп артта қалатыны байқалуда.

Айталық, «Mercer» өмір сапасының негізінде Алматы 230 қаланың арасынан 176 орынды, ал «Economist Intelligence Unit» өмір сапасы индексінде 140 мегаполистің арасынан 100-ші орынды иеленіп отыр.

Инфрақұрылым мен экология көрсеткіштері бойынша Алматы әлемнің дамыған қалаларынан едәуір артта қалуда.

Сонымен, «Mercer» инфрақұрылымының индексінде

4

230 қаланың ішінде 175 орынды иеленген, «Numbeo» ластану деңгейінің индексінде – 297 қаланың ішінде 214 орында тұр, ластану деңгейінің индексінде – 297 қаланың ішінде 214 орында тұр.

Бағыттар Алматы қаласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған бағдарламасы қаланың барлық даму бағыттарын, оның ішінде экономика, әлеуметтік сала, қоғамдық қауіпсіздік және құқық тәртібі, экология және жер ресурстары, мемлекеттік қызметтерді қамтиды және 7 басымдықты ескере отырып, қалыптастырылды:

1) Жайлы қала;2) Қауіпсіз қала;3) Әлеуметтік-бағытталған қала;4) Экономикалық тұрақты қала;5) Бизнес пен жеке капиталға арналған қала;6) Интеграцияланған қала;7) Белсенді азаматтар қаласы.

Мақсаттар Алматы қаласының 2020 жылға дейінгі кезеңде дамуының жалпы мақсаты қала ретінде үдемелі әлеуметтік-экономикалық өсуін, халықтың тұрмысы үшін қолайлы жағдайды және бизнестің дамуына тартымды жағдайды қамтамасыз ету болып табылады.

Алматы қаласын дамытудың негізгі мақсаттары мыналар болып табылады: Алматы қаласының тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету; Өнеркәсіптің тұрақты өсуін қамтамасыз ету және энергия тиімділігін арттыру; Азық-түлік белдеуін дамыту; Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту; Өңіраралық ынтымақтастықты дамыту; Қолайлы инвестициялық ахуалды қалыптастыру; Қалада инновациялық ахуалды жақсарту; Мектепке дейінгі білімге қолжетімділікті қамтамасыз ету; Орта білімнің сапасын және инклюзивтігін арттыру; Қаланың және елдің экономикасының қажеттіліктерін ескере отырып, кәсіби білім мен мамандануды қамтамасыз ету; Халықтың денсаулығын жақсарту және денсаулық сақтаудың бәсекеге қабілетті жүйесін қалыптастыру; Еңбек нарығын дамыту және халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;

5

Жұмыс орындарында қауіпсіздікті қамтамасыз ету; Қайыршылық деңгейін төмендету; Тұрмысы төмен халықты әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету; Тарихи-мәдени мұраларды сақтау және дамыту; Бұқаралық спортты дамыту; Ұлттың тұрақты дамуы үшін қоғамның бірігіп нығаюын қамтамасыз ету; Әлемдік деңгейдегі туристік кластерді дамыту; Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және құқық бұзушылықтың алдын алу жүйесін дамыту; Техногендік апаттар, қираулар және дүлей зілзала жағдайларында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету; Коммуникациялық желілерді дамыту; Тұрғын үйге және әлеуметтік инфрақұрылым нысандарына қол жеткізуді қамтамасыз ету; Тұрғын үй нысандары үшін сапаның жоғары стандарттарын қамтамасыз ету; Жол желілерінің ластану деңгейін төмендету; Қоғамдық көліктің мобилділігін және қолжетімділігін қамтамасыз ету; Тұтынушыларды сапалы және сенімді коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету; Атмосфералық ластану деңгейін төмендету; Қалдықтарды басқарудың және қайта өңдеудің заманауи жүйесін құру және қала аумақтарының тиісті санитарлық жағдайын қамтамасыз ету; Қаланы көріктендіру және көгалдандыру; Алматы қаласының шағын өзендерін, су нысандарын экологиялық оңалту; Мемлекеттік органдардың мемлекеттің саясатын іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіруді жақсарту, жергілікті басқару және өзін өзі басқару құрылымдарын дамыту.

Негізгі нысыналы

индикаторлар

Экономика (2020 жылы)1. ЖӨӨ көлемі бес жыл ішінде 12,5%-ға өседі;2. Жан басына шаққандағы ЖӨӨ көлемі 5779,2 мың теңгені құрайды;3. Жергілікті бюджетке салықтық және салықтық емес түсімдердің өсу қарқыны бес жылда 26,8% құрайтын болады;4. Өңдеуші өнеркәсіптің өнім шығаруының нақты көлем индексі 2020 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 7% құрайтын болады;

6

5. Өңдеуші өнеркәсіптің еңбек өнімділігі жан басына шаққанда 20,9 мың АҚШ долларын құрайды;6. Өңірдің экспортының жалпы көлеміндегі шикізаттық емес тауарлар көлеміндегі экспорттың үлесі 60% құрайды;7. Бес жылдағы азық-түлік өнімдері өндірісінің негізгі капиталға салынатын инвестицияның нақты көлемі 27,5% өседі;8. Жан басына шаққандағы негізгі капиталға инвестицияның өсу қарқыны бес жыл ішінде 109,3% құрайды;9. Шет елдік инвесторлардың жеке меншігінің шет елдік үлгісі бойынша инвестицияның жалпы көлеміндегі негізгі капиталға сыртқы инвестиция үлесі 2020 жылы 16,0% құрайды;10. Шикізаттық емес сектордың негізгі капиталына инвестиция өсімі (мемлекеттік бюджеттен инвестицияларды қоспағанда) бес жылда 43% құрайды;11. Жұмыс жасайтын шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі тіркелгендердің жалпы көлемінде 92% құрайды;12. Бөлшек сауданың нақты көлемі 101,8% 2020 жылға таяу құрайды;13. Сауда алаңы 2000 шаршы метрден кем емес «Бөлшек сауда» қызмет түрімен сауда нысандарының саны 8 бірлікті құрайды;14. Басқа аймақтарға жөнелтілген шығарылған өнім көлемі (саны 50 адамнан артық өнеркәсіптік кәсіпорындар бойынша) 157 605 168 мың. теңгені құрайды;15. Басқа өңірлерден сатып алынған тауарлардың үлес салмағы резиденттерден (50-ден астам жұмысшысы бар көтерме кәсіпорындары бойынша) сатып алынған тауарлардың жалпы көлемінің 50%құрайды;16. Жалпы жұмыс жасайтын кәсіпорындар ішіндегі инновациялық-белсенді кәсіпорындар үлесі 15% құрайды;17. Жалпы өңірлік өнімнің жалпы көлеміндегі инновациялық өнімнің өсу үлесі 0,9% құрайды.

Әлеуметтік сала (2020 жылы)1. Балалардың (3-6 жас) мектепке дейінгі оқумен және тәрбиемен қамтылуы 100% құрайды;2. Оның ішінде жекеше мектепке дейінгі ұйымдардың жүйесін дамыту есебінен 37,2 % құрайды.3. Балалардың инклюзивті білім берумен қамтылуы жалпы

7

мүмкіндігі шектеулі балалар санының 33,2% құрайды;4. Жаратылыс-математикалық тәртібі бойынша мектеп бітірушілер арасында білімділік бағдарламаларын сәтті (үздік/жақсы) меңгерген оқушылардың үлесі 60% құрайды.5. 15-28 жас аралығындағы жастардың жалпы санында NEET үлесі 6,7% құрайды;6. ТКБО оқу орындары түлектерінің ішіндегі еңбекке орналастырылғандардың үлесі алғаш оқу орнын тәмамдағандардың 75% құрайды;7. Типтік жастағы (14-24 жас) жастарды техникалық және кәсіби біліммен қамту үлесі 22,7% құрайды;8. Мемлекеттік желілер нормативіне сәйкес жалпы орта білім беру ұйымдарының жұмыс істеуін қамтамасыз ету 100% құрайды.9. 14 жастан 29 жас аралығындағы халықтың мемлекеттік жастар саясатымен қанағаттану деңгейі 80% құрайды;10. 100 мың тірі туылғандарға шаққанда аналар өлімін азайту 4-ке дейін төмендейді;11. 1000 тірі туылғандарға шаққанда сәбилер өлімін азайту 6,7 дейін төмендейді;12. 100 мың халыққа шаққанда жаңадан пайда болған қатерлі ісіктен болатын өлімді 100-ге жеткізу;13. 15-49 жас тобындағы адамдардың иммуножетіспеушілік вирусының таралуын 0,2-0,6 %, 1,3 пайызды құрайды.14. Жұмыссыздық деңгейі 5,1% дейін төмендейді;15. Жұмысқа орналастыру мәселелері бойынша өтініш жасаған тұлғалардың жұмысқа тұрғызылғандарының үлесі 82,0% құрайды;16. Мекенжайлық әлеуметтік көмек алушылардан жұмысқа орналастырылғандардың үлесі 26% құрайды;17. Мақсатты топтарға өтініш бергендер арасындағы тұрақты жұмыспен қамтылған адамдардың үлесі 66,5% құрайды.18. Заңды тұлғалар тартқан шетел жұмыс күшінің құрамындағы білікті мамандардың үлес салмағындағы жергілікті атқарушы органдардың рұқсат беру (шетел жұмысшы күшін тарту квотасы бойынша) үлесі 95% құрайды.19. Арнайы әлеуметтік көмек көрсету үшін қамтылған тұлғалардың үлес салмағы (көмек алуға мұқтаж тұлғалардың жалпы санында) 100% дейін жоғарылайды;20. Жеке сектордың субъектілері ұсынған арнаулы

8

әлеуметтік қызметтермен қамтылғандардың үлесі (соның ішінде үкіметтік емес ұйымдар) 5,6% құрайды.21. Өндiрiстiк жарақаттанудеңгейi (1000 адамға шаққандағы жазатайым оқиғалардың жиiлiк коэффициентi) 0,20 % құрайды.22. 1000 адамға шаққанда мәдениет ұйымдарына барушылардың орташа саны:- кітапханаларға 221,4 адам;- театрларға 285,6 адам;- концерттік ұйымдарға 304,5 адам;- мұражайларға 190,7 адам.23. Дене шынықтырумен және спортпен шұғылданатын азаматтардың үлесі 30% құрайды;24. Балалар – жасөспірімдердің спорт мектептерінде дене дайындығы спорт клубтарында дене шынықтыру және спортпен шұғылданатын 7 -ден 18 жасқа дейінгі жасөспірімдерді қамту балалар мен жасөспірімдердің жалпы санының 10% құрайды;25. Ішкі туризм бойынша (резиденттер) орналастыру орындары қызмет көрсеткен келушілердің санын арттыру 5 жылда салыстырғанда 30% құрайды;26. Келетін туризм бойынша (резиденттер емес) орналастыру орындары қызмет көрсеткен келушілердің санын арттыру, 5 жылда салыстырғанда 30% құрайды;27. Тәулігіне ұсынылған орындар саны 5 жылда 30% құрайды;28. Мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесі 90% құрайды;29. Ағылшын тілін меңгерген ересек тұрғындардың үлесі 20% құрайды;30. Үш тілді меңгерген (мемлекеттік, орыс және ағылшын) ересек тұрғындардың үлесі 20% құрайды;

Қоғамдық қауіпсіздік және тәртіп (2020 жылы)

1. Көшелерде орын алған қылмыстардың үлес салмағы 26,5%-ға төмендейді;2. ЖКО қаза тапқандар санын 100 жапа шеккендерге азайту 2,3 жағдайға дейін төмендейді;3. Кәмелет жасына толмағандар жасаған қылмыстардың үлес салмағы 1,3% құрайды;4. Полицияға сену деңгейі 60% құрайды;5. 100 мың адамға шаққандағы тонау деңгейі 150-ге дейін құрайды;

9

6. 100 мың адамға шаққандағы адам өлтіру 5 дейін төмендейді;7. Бұрын қылмыс жасағандар қылмыстарының үлес салмағы 17,9% құрайды;8. Төтенше жағдайларға қарсы іс-қимылдар инфрақұрылымын қамтамасыз ету деңгейі 57% құрайды.

Инфрақұрылым (2020 жылы)

1. Тіркелген телефон байланысы желісінің тығыздығы 100 тұрғынға шаққанда 32,3 бірлікті құрайды;2. Интернетті пайдаланушылар үлесі 45,5% құрайды;3. Халықтың сандық сауаттылық деңгейі 80% құрайды;4. Бес жыл ішінде құрылыс жұмыстарының нақты көлемінің өсу қарқыны 134% құрайды;5. Пайдалануға берілген тұрғын үй ғимараттарының 5 жыл ішінде жалпы алаңы 6 582,0 мың шаршы метрді құрайды;6. Паспортталған әлеуметтік, көлік инфрақұрылымының жалпы санынан мүгедектер үшін қол жетімділікпен қамтамасыз етілген әлеуметтік инфрақұрылым нысандарының үлесі 100% құрайды;7. Күрделі жөндеу талап етілетін кондоминимум нысандарының үлесі 51% құрайды.8. Жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы жергілікті маңызы бар автожолдар үлесі 80% құрайды.9. Қаланың жалпы жолаушылар ағымындағы қоғамдық көлік үлесі 48% құрайды;10. Орталықтандырылған жүйеге қолжетімділігі:

- сумен қамту 100% құрайды;- су бұру қызметтеріне 86% құрайды;

11. Жалпы ұзындықтағы жаңартылған желілер үлесі:- жылумен жабдықтау 1,8% құрайды;- электрмен жабдықтау 2% құрайды;

- газбен жабдықтау 1,5% құрайды.12. Өндірілген электр энергиясының жалпы көлеміндегі жаңартылып отыратын энергия көздерінің өндірілген электр энергиясындағы үлесі 4,25% құрайды.

Экология және жер ресурстары (2020 жылы)

1. Зиянды қалдықтардың шығарылу көлемі: - атмосфералық ауаға шығару 0,1 млн. теңге; - су нысандарына шығару қарастырылмаған.2. Қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу үлесі көлемінен

10

кем дегенде 8% құрайды.3. Қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша халықты қамту 100% құрайды.4. Су қойған аймақтарын аббат тандыру және арналарды қайта жаңалаудан кейін өзен участкелерінің жалпы ұзындығын көбейту үлесі 59,7% құрайды.

Мемлекеттік қызметтер (2020 жылы)

- Халықтың жергілікті атқарушы органдар көрсететін мемлекеттік қызметтер көрсету сапасына қанағаттану деңгейі 10 балдық зерттеу межелігі бойынша 9,7 ұпай.

Қажетті ресурстар

Бағдарламаны іске асыру үшін қажетті жергілікті және республикалық бюджет қаражатының жалпы көлемі, сондай-ақ инвесторларды ескере отырып, алдын ала есептеу бойынша шамамен 1,53 трлн. теңгені құрайды.

2016 жыл

2017 жыл*

2018 жыл*

2019 жыл*

2020 жыл*

РБ* 101 344,38 67 872,78 145 219,56 107 896,51 100 825,35ЖБ* 124 660,18 171 785,13 127 695,65 76 672,71 72 490,95

Бюджеттен тыс

қаражаттар 262 188,89 58 834,7 13 316,50 58 637 43 966,97

Барлық қаражатта

р 488 193,45 298 492,60 286 231,71 243 206,22 217 283,27* Болжамды мәліметтер.

11

2. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

2.1. Аумақтың (Алматы қаласы) әлеуметтік-экономикалық ахуалын талдау2.1.1. Экономика2.1.1.1. Өңірлік макроэкономика

Жалпы өңірлік өнімАлматы қаласы еліміздің ірі қаласы, Алматы агломерациясының ядросы,

республикалық бюджеттің доноры болып табылады және ұзақ жылдар бойы жалпы өңірлік өнім (бұдан әрі - ЖӨӨ) көлемі бойынша елдің басқа аймақтары ішінде көшбасшы орынды иеленіп келеді. 2015 жылы қаланың республиканың жалпы ішкі өніміндегі үлесі (бұдан әрі - ЖІӨ) 22,3% құраған.

Қала ЖӨӨ нақты өсімінің орташа жылдық қарқыны 2013-2015 жылдарда 16,9% құраған. Бұл жағдайда нақты өсімнің 8,7% орташа жылдық қарқынына 2013-2015 жылдардағы кезеңде (инфляцияны шегергендегі нақты өсім) негізінен сауда және қызмет көрсету саласындағы өсімнің есебінен қол жеткізілген.

2013 және 2014 жылдардағы инфляция 7% асқан жоқ, ал 2015 жылдың қорытындысы бойынша жылдық инфляция мақсатты болжам 6-8% кезінде 14,8% деңгейінде қалыптасты.

Алматы - сервистік экономикалық қала. 2015 жылдағы ЖӨӨ құрылымындағы сауда және қызмет көрсету салаларының үлесі 88%-дан астам болған.

2.1.1.1.1. Инфляция деңгейінің серпіні:

Атауы/жылдар Өлшем бірлігі 2013 2014 2015

Кезең соңындағы инфляция деңгейі, өткен жылдың желтоқсан айы, % % 104,4 107,0 114,8

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті

Көтерме және бөлшек сауда секторы қала экономикасына зор үлес қосады және 2013-2015 жылғы нақты өлшемде орташа жылдық өсу ырғағы (бұдан әрі - ОЖӨЫ) 8,7% болғанда ЖӨӨ 35,6% құрайды. Аталған өсім сауда – ойын-сауық орталықтары санының көбеюімен түсіндіріледі.

Елеулі көлемі басқа қызметтер секторының үлесіне тиеді – 28,7% ЖӨӨ (ОЖӨЫ – 5,6%). Басқа қызметтердің өсуі тұтас алғанда халық кірісінің

12

біршама артуымен және осының салдары ретінде қызметтерді тұтыну және жылжымайтын мүліктер операциялары мөлшерінің артуымен сипатталады.

2015 жылы ЖӨӨ-нің жалпы көлемінде секторлардың үлес салмағы: Өнеркәсіп - 4,6% , ауыл шаруашылығы – 0,0%, құрылыс – 2,7%, сауда – 35,6%, көлік және қоймалау – 5,5%, ақпарат және байланыс – 6,4%, қаржы және сақтандыру қызметі - 8,7%, өзге де салалар – 36,5%.

2.1.1.1.1. сурет. ЖӨӨ экономика секторлары бойынша нақты өсімі

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті, Алматы қаласының Статистика департаменті

Секторлардың мұндай қатынасы әлемнің көптеген ірі қалаларына тән жағдай болып табылады. Сауда және қызмет көрсету экономиканың дамуын белгілейтін негізгі факторлар болып табылады. Алайда Алматы өнеркәсібінің дамуы теңдес қалалармен салыстырғанда біршама төмен, сол себепті аталған сектордағы өсу әлеуеті бар. Экономикадағы өнеркәсіптің меншікті үлесін ескере отырып, оның біршама артуының өзі қаланың жалпы ЖӨӨ деңгейіндегі өзгерістерге алып келмейтіндігін айтуға болады.

13

2.1.1.1.2. сурет. ЖӨӨ құрылымы

ЖӨӨ құрылымы, %№ Көрсеткіштер/жылдар 2013 2014 2015

Барлығы, оның ішінде: 100 100 1001 Өнеркәсіп (барлығы) 5,6 5,5 4,6

1.1. Қайта өңдеу өнеркәсібі 4,6 4,6 3,82. Ауыл шарушылығы 0 0,04 03. Құрылыс 2,7 2,9 2,74. Сауда 33 33,5 35,65. Көлік және қоймалау 5,1 5,9 5,56. Ақпарат және байланыс 7,2 6,6 6,47. Қаржы және сақтандыру қызметі 8,6 8,3 8,78. Басқа салалар 37,8 37,2 36,5

Дерек көзі: Алматы қаласының Статистика департаменті

2.1.1.1.2. кесте. ЖӨӨ көлемі және құрылымы

Атауы/жылдар Өлш. бір. 2013 2014 2015

Жалпы өңірлік өнімнің көлемі млрд. теңге

7 127,9 8 143,6 9100,0

Нақты көлемінің индексі % 114,3 106,8 104,2

Жан басына шаққанда ЖӨӨ мың. теңге

5044,5 5247,9 5 439,6

ҚР ЖӨӨ-ің жалпы көлеміндегі қаланың үлес салмағы

% 19,8 20,5 22,3

Дереккөз: Алматы қаласының Статистика департаменті, салыстырылатын қалалардың ресми статистика ұйымдары

Еңбек өнімділігіОрта есеппен алғанда Алматы қаласындағы қызмет көрсету

саласындағы еңбек өнімділігін дүниежүзінің басқа қалаларымен салыстыруға болады. Алматы қаласының көрсеткіші жұмыспен қамтылған жан басына есептегенде 61,9 мың АҚШ долларын құрайды, бұл Мәскеу қаласынан 15% артық және Варшавадан 42% кем.

Алайда ішкі секторлар арасында өнімділік бойынша біршама айырмашылықтар байқалады. Мысалы, денсаулық сақтау, білім беру сияқты

14

адамның қатысын көп қажет ететін секторлар көшбасшылардан ондаған есе (жылжымайтын мүлік операциялары және сауда) артта қалып отыр.

2.1.1.1.3. сурет. Салалар бойынша еңбек өнімділігі, 2015ж.

Дерек көзі: Алматы қаласының Статистика департаменті

Алматы нақты сектордағы еңбек өнімділігі бойынша дүниежүзіндегі басқа қалалардан біршама артта қалып отыр, мұнда еңбек өнімділігі Алматыдағы сауда және қызмет көрсету секторларынан айтарлықтай төмен. Бұл жағдайда егер ауыл шаруашылығы мен тау-кен өндіруші өнеркәсіптің деңгейі есептеу базасының төмендігіне байланысты көрсетілмеген деп алатын болсақ, құрылыс (2014 жылы 19 мың АҚШ доллары) және өңдеуші өнеркәсіп (37 мың АҚШ доллары) салалары біршама жақсару аймағы болып табылады. Аталған салаларда жұмыспен қамтылған халықтың 15% астамы жұмыс жасайды және олардың үлесіне ЖӨӨ 8,8% тиесілі болады. Осылайша, 2015 жыл қорытындылары бойынша қала өңдеуші өнеркәсіптің өнімділігі бойынша негізгі мақсатты көрсеткіштеріне жеткен жоқ. Аталған көрсеткішке қол жеткізу коэффициенті 0,78 құраған. Көрсеткіштердің төмен болуы заманауи өндірістің жеткіліксіз дамуына, сонымен қатар, көлемінің салыстырмалы шағын болуына байланысты болып отыр.

15

2.1.1.1.3. кесте SWOT-талдау

Күшті жақтары:- халықаралық деңгейдегі постиндустриалдық мегаполис ретінде тұрақты әлеуметтік-экономикалық өсімін қамтамасыз ету, сондай-ақ өсім факторларының бірі инвестициялар болып табылады;- еңбек өнімділігінің өсуін жеделдету, өндірістің одан әрі дамуына қолайлы жағдай;- Алматы агломерациясының елді мекендерінің тұрақты еңбек, мәдени-тұрмыстық және рекреациялық байланыстары бар.

Әлсіз жақтары:- жалпы республика экономикасын дамытуға сыртқы факторлардың ықпалы, сондай-ақ теңгенің құнсыздануы, ол халықтың сатып алу қабілетін төмендетуі мүмкін;- Қазақстанда жоқ, өзіндік бәсекелестік басымдықтары бар көрші елдер тарапынан инвестициялық ресурстарға бәсекелестік деңгейінің жоғарылығы;- әсіресе өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігінің төмендігі.

Мүмкіндіктер:- бюджеттің кіріс бөлігінің резервтерін анықтау және бюджет қаражатын тиімді пайдалану (мемлекет активтерін);- нақты экономика секторын қолдау және және кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру;- азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және инфляция деңгейін төмендету;- әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету және тұрғындарды жұмыспен қамтуды қолдау;- қалада инвестициялық белсенділікті жақсарту және басым жобаларды іске асыру.

Қауіп-қатерлер: - дағдарыс үдерістері экономиканың барлық дерлік салаларын қамтиды, қаланың негізгі макроэкономикалық көрсеткіштері өсімнің теріс мәніне әлеуетті енеді. Өндіріс құлдырайды, жұмыссыздық көбейеді, халықтың өмір сүру деңгейі төмендейді, капиталдың сыртқа кетуі, тұтыну құнының артуы. Қаланың ЖӨӨ бұл жағдайларда тоқыраушылық жағдайда болады.- Қаржылық сектордың елдің астанасына кетуі қаланың ЖӨӨ төмендеуіне және білікті мамандардың кетуіне әкеп соғуы мүмкін, сондай-ақ басқа секторлардан (қызметтер, сауда) түскен пайданы қосымша алып кетеді.

2.1.1.2. Өнеркәсіп

2015 жылы Алматы қаласының өнеркәсібі 1 542 кәсіпорыннан құралады, олардың 7,1% ірі және орта кәсіпорындар санатына жатқызылады. Олар қала индустриясының негізін құрайды және өнеркәсіптік өнім көлемінің 77,5 % өндіреді.

2015 жылы Өнеркәсіп өндірісінің көлемі 646,3 млрд. теңгеге жеткен, нақты өсім соңғы 3 жылда 3,7% құраған.

Осы орайда агломерация аймағына енетін қала маңындағы аудандар Алматы облысының өнеркәсіптік өндірісінің 80% жуығын қалыптастырады.

2013-2015 жылдардағы кезеңде өңдеуші өнеркәсіп өнімдерінің нақты көлем индекс көрсеткіші тұрақты үрдісті көрсетіп, 2013 жылы біршама

16

артқан және 2015 жылы төмендеген. Осылайша, 2015 жылдың қорытындысы бойынша қала Алматы қаласының 2011-2015 жылдардағы даму бағдарламасының негізгі мақсатты көрсеткіштеріне жете алмаған (жетістік коэффициенті 0,99). Құлдыраудың негізгі себептері шикізаттың өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай 80-120%-ға қымбаттауы, Медеу және Түрксіб аудандарында өндірістің төмендеуі, нәтижесінде өндірілетін өнімге тапсырыстар мен сұраныстың төмендеуі. 9 кәсіпорын толығымен тоқтап тұрған, 31 кәсіпорын өндірістің 50%-дан астам төмендеуіне жол берді.

2.1.1.2.1. кесте. Алматы қаласының сыртқы сауда айналымының көрсеткіштеріАтауы/жылдар Өлш. бір. 2013 2014 2015Сыртқы сауда айналымы млрд. доллар

АҚШ 27,4 22,3 14,4

Экспорт млрд. доллар АҚШ 4,7 5 2,8

Импорт млрд. доллар АҚШ 22,7 17,3 11,6

Сальдо млрд. доллар АҚШ -18 -12,3 -8,8

Дерек көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің деректері, ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитеті

Шикізаттық емес тауарлардың экспорттық үлесі 2013-2015 жылдардағы кезеңде 3,2% төмендеген. Бұның бәрі өңдеуші өнеркәсіп өнімдері көлемінің жалпы азаюына байланысты болып отыр.

Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлердің саны іс жүзінде бір деңгейде қалып отыр. Олардың санындағы ауытқу қала шаруашылығы мен қала халқының құбылмалы қажеттіліктеріне жауап болып табылатын кейбір өндіріс орындарының өз жұмысын бастауынан туындаған. Негізінен бұл фармацевтикалық және тағам өнеркәсібі кәсіпорындарының кеңеюі мен ашылуына қатысты.

Соңғы үш жыл ішінде қаланың тіршілік қабілеттілігін қамтамасыз ететін ішкі салалардың үлес салмағы артқан. 2015 жылы электрмен қамту, газ және жылу беру, ауаны желдету, сумен қамту, кәріз жүйесі және қалдықтарды жинаудың үлесіне өнеркәсіптік өндіріс көлемінің төрттен бір бөлігі тиісті болған.

30-дан астам арнайы маманданған салалар, ішкі салалар мен жекелеген өндірістер енетін тағам өнеркәсібі Алматы қаласының өнеркәсіптік кешеніндегі ірі салалардың бірі болып табылады. 2013-2015 жылдардағы кезеңде тағам өнімдері өндірісінің жалпы өңдеуші өнеркәсіп көлеміндегі үлес салмағы 26,3%-дан 30,8%-ға дейін артқан.

Алматы қаласында бірқатар ірі және технологиялық тұрғыда озық лак-бояу материалдарын, сумен қамту, кәріз және шоғырсымдарды қорғау жүйелеріне арналған полиэтилен құбырларды, термоқабықшалар, қаптама

17

өнімдерін, өлшеп қаптау қапшықтарын, тағам өнімдері мен мұздатылған өнімдерге арналған қапшықтар өндіру бойынша химия өндіріс орындары орналасқан. 2015 жылы алдыңғы жылдардағы біршама өсімнен кейін химия өнеркәсібінің және машина жасаудың көлемі айтарлықтай азайған.

Қаладағы өнеркәсіп саласының негізгі қиыншылығы төмен еңбек өнімділігі, сонымен қатар, саланың көрсеткіштерін жекелеген кәсіпорындардың жұмысына тәуелді ететін шағын көлемдері болып табылады. Салалық дамуды әрі қарай қолдау үшін қалада «Алматы қаласы Алатау ауданындағы индустриалды аймақты құру» жобасы жүзеге асырылуда.

Кластер құрудың негізгі мақсаты экспортқа бағытталған экологиялық шикізаттық емес өнімдер жасауды қолдау және жаңа жұмыс орындарын ашу болып табылады.

Сонымен, 6 өндіріс секторы бар:- тағам өнеркәсібі;- машина жасау;- құрылыс өнеркәсібі;- фармацевтикалық өнеркәсіп;- химия өнеркәсібі;- жеңіл өнеркәсіп.

Индустриялық аймақта 4 489 жұмыс орындарын құра отырып, 176,9 млрд. теңге инвестицияның жалпы көлемімен 33 жоба бекітілді.

2.1.1.2.2. кесте. Өнеркәсіп жұмысының негізгі көрсеткіштері Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015Өнеркәсіптік кәсіпорындар саны, бірлік бірл. 1407 1392 1542Өнеркәсіптік өнім көлемі, млн. теңге млрд. теңге 641,0 739,9 646,3Өнеркәсіптік өнім шығарудың нақты көлемінің индексі, % % 105,5 102,2 100,2

Өңдеуші өнеркәсіп өнімдерін шығарудың нақты көлемінің индексі, % % 108,2 100,6 99,8

Өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігі, мың АҚШ доллары/адам

мың АҚШ доллары/адам 35,0 28,7 19,6

Елдің жалпы экспорты көлеміндегі шикізаттық емес тауарлар экспорты көлемінің үлесі,% % 12,2 13,7 10,5

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің Санақ жинағы

2.1.1.2.3. кесте. Экономикалық қызмет түрлері бойынша өнеркәсіптік өндіріс көлемі, млн. теңгеАтауы/жылдар 2013 2014 2015Өнеркәсіп 641043 738948 646 306оның ішінде:тау-кен өнеркәсібі - 220 221

18

өңдеуші өнеркәсіп 483 767 580 625 476 589оның ішінде:тағам өнімдері өнеркәсібі 127 316 187 531 147 246сусындар өндірісі 29 962 33 249 30 292тоқыма бұйымдары өндірісі 1 300 1 327 1 072киім өндірісі 7753 4696 5 430тері және онымен байланысты бұйымдар өндірісі 1 463 2 520 3 261жиһаздан басқа ағашжәне тығынды бұйымдар өндірісі 2 659 1 985 3 102

қағаз және қағаз өнімдерін өндіру 7 063 10 169 10 008Жазба материалдарын басып шығару және көшіру 42 149 34 738 36 209

Кокс және мұнай өңдеу өнімдерін өндіру 967 2 940 1 340Химия өнімдерін өндіру 12 138 6987 6 096

Негізгі фармацевтикалық өнімдерді өндіру 16 752 17 132 7 580Резина және пластмасса бұйымдарды өндіру 29 134 27 055 19 588Басқа да металл емес және минералды өнімдерді өндіру 48 848 55 401 50 464

Металлургия өнеркәсібі 23 131 40 387 40 287Машиналар мен құрылғылардан басқа дайын металл бұйымдарды өндіру 29 359 36 564 23 183

Компьютер, электронды және оптикалық өнімдер өндіру 19 513 23 455 12 121

Электрлік құрылғылар өндірісі 7979 7 314 7 614Басқа санаттарға жатқызылмаған машиналар мен құрылғылар өндірісі 5 050 10 702 6 311

Автокөлік құралдары, трейлер және жартылай тіркемелер өндірісі 1 141 4 909 4 730

Басқа көлік құралдары өндірісі 11 250 8 551 4 264Басқа да дайын бұйымдар өндірісі 2 553 2 027 1 507Жиһаз өндірісі 13 683 13 522 9 001Машиналар мен құрылғыларды жөндеу және орнату 42 603 47 454 45 867

Электрмен қамту, газ және жылу беру, ауаны желдету 136 015 136 967 147 929

оның ішінде:Электр энергиясын өндіру, беру және тарату 84 005 69 402 63 096Газ тәрізді отынды өндіру және тарату 9 826 15 297 34 140Жылу беру және ауаны желдету жүйелері 42 184 52 268 50 692Сумен қамту; кәріз жүйесі, қалдықтарды жинау мен таратуды қадағалау 21 261 21 134 21 576

оның ішінде:Суды жинау, өңдеу және тарату 11 252 12 314 12 411Кәріз жүйесі 3 6322 3 963 4 039Қалдықтарды жинау, өңдеу және жою 6 377 4 856 5 126Машинажасау 87 537 102 387 80 909Қара металлургия 6 323 18 848 21 465

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің Санақ жинағы, 2015 жыл

19

Жергілікті мазмұнды дамыту

Отандық тауар өндірушіні қолдау және «Самрұқ-Қазына» ҰӘҚ» АҚ ұлттық компаниялардың сатып алуларында олардың үлесін арттыру мақсатында 2015 жылдың 28 желтоқсанында «Мемлекеттік тапсырыс 2015» жыл сайынғы акциясы өткізілді.

2015 жылдың қаңтарында Алматы қаласының әкімдігі ұлттық компаниялармен және отандық тауар өндірушілермен жалпы сомасы 6,9 млрд. теңгеге өзара түсіністік туралы 6 Меморандумға қол қойды.

Бүгінгі күні Меморандумдарды орындау шеңберінде жалпы сомасы 5,2 млрд. теңгеге шарттар жасалды.

3 қазанда Алматы қаласының әкімдігі және «Астана «ЭКСПО-2017» ҰК» АҚ арасында Алматы қаласының іскерлік ортасымен және ЭКСПО бас мердігерлерімен жалпы сомасы 10 млрд. теңгенің сомасына ынтымақтастық туралы 12 меморандумға қол қойылды.

2015 жылғы 28 қазанда Алматы қаласының әкімдігі «Даму» қорымен бірлесіп қазақстандық үлесті дамыту бойынша «Қазақстанда жасалған» форум-көрмесін өткізді. Осы форумның шеңберінде Алматы қаласының мердігер ұйымдары лері мен тауар өндірушілерінің арасында 9 меморандумға қол қойылды.

2015 жылғы 21 қарашада Алматы қаласының әкімдігі 2017 жылғы Универсиадаға дайындық шеңберінде отандық өндірушілермен ынтымақтастық Форумын өткізді. Универсиадаға дайындық барысында өнім жеткізу үшін Алматы қаласының мердігерлері мен өндірушілерінің арасында Форум шеңберінде 13 меморандумға қол қойылды. Жасалған Меморандум сомасы шамамен 20 млрд.теңге.

ЭКСПО-ның басты мердігер ұйымдарымен нысандар құрылысы шеңберінде Алматы қаласының 15 отандық тауар өндірушілермен 1,9 млрд. теңге жалпы сомаға шарттар жасалды.

Алматы қаласының Мемлекеттік мекемелері.Алматы қаласының мемлекеттік мекемелері және ұйымдары ұсынған

қазақстандық мазмұн және тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді мемлекеттік сатып алу бойынша есептеріне сәйкес 2015 жылғы жағдай бойынша 151,2 млрд. теңгенің сомасына 25 919 орындалған шарттардан қазақстандық үлес салмағы 78,7 млрд. немесе 52% құрады, оның ішінде:

- тауарлар бойынша 21,6% 13,5 млрд. теңгенің сомасы;- жұмыстар бойынша 54% 119,1 млрд. теңгенің сомасы;- қызметтер бойынша 61,5% 18,6 млрд. теңгенің сомасы.

Ұлттық компаниялар.

«Самрұқ-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-ның құрамына кіретін Ұлттық компаниялар 2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында Алматы қаласының

20

кәсіпорындарымен жалпы сомасы 770,3 млрд. теңгеге шарттар жасасты, оның ішінде:

- тауарлар – 332,1 млрд. теңге;- жұмыстар – 200,0 млрд. теңге;- қызметтер – 238,2 млрд. теңге.Қазақстандық мазмұндық үлесі 72%.

Энергияны үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру.

Энергияны үнемдеу бойынша шараларды іске асыру қазіргі уақытта өнеркәсіпті, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты және көлік секторын жаңғыртудың негізгі құралының бірі болып табылады. Энергияны үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру бойынша шараларды табысты іске асыру энергетикалық және экологиялық қауіпсіздікті, сондай-ақ Алматы қаласы экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды қамтамасыз етеді.

Алматы қаласы экономикасының өсуімен байланысты энергетикалық ресурстарды тұтыну негізінен ішкі өңірлік өнім сияқты қарқында өседі, өйткені экономикалық өсім өнімді өндіруді арттырумен, ресурстарды пайдаланумен бірге жүреді. Осылайша энергияны үнемдеу Алматы қаласының алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі болып табылады.

Алматы қаласы бойынша электр энергиясының және қуатының заманауи нарығы «Алматы энергия станциялары» АҚ (бұдан әрі – «АлЭС» АҚ) энергия көздерінен электр энергиясын жеткізуден және 30% ЖГРЭС және ГРЭС Павлодар-Екібастұз энергия торабынан электр энергиясын сатып алудан қалыптасады.

Электр энергиясын тұтыну құрылымы тұтынудың негізгі үлесі өнеркәсіп кәсіпорындарына – 33% , халық – 29 %, өзге де – 25%, бюджет ұйымдары – 13% келетінін көрсетеді.

2.1.1.2.3. кесте SWOT-талдау

Күшті жақтары:- макроэкономикалық және саяси тұрақтылық;- іскерлік ахуалды жақсарту және реформаларды жүргізу;- өнеркәсіптік саясатты іске асыру үшін даму институттары жүйесінің болуы.

Әлсіз жақтары:- өңдеу өнеркәсібіндегі инвестициялық белсенділіктің төмендігі;-Біліктілік деңгейін талап ететін адам ресурстарына қолжетімділіктің төмендігі;- Инфрақұрылымда тар жерлердің болуы (көлік-логистикалық, энергетикалық, сумен жабдықтау);- Өңдеуші өнеркәсіптегі бәсекеге қабілеттіліктің төмендігі;- Инновациялық жүйенің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі;- Ресурс тиімділігінің төмендігі және өнеркәсіптің жоғары энергия өнімділігі;

21

- Техникалық реттеудің дамымаған жүйесі:Мүмкіндіктер:- Кедендік одақ нарығына қолжетімділік, Қытайдағы, Орта Азиядағы және Каспий аралық мемлекеттердегі нарықтық мүмкіндіктер;- Ресурс секторларының технологиялық құрал-жабдықтарына, мамандандырылған қызметтерге және инновацияға сұраныс;- Өңдеуші өнеркәсіпте заманауи өндірістік және басқару технологияларын енгізу;- Мемлекеттік, квазимемлекеттік сатып алулардың және жер байлықтарын пайдаланушылардың сатып алуларының тиімділігін арттыру.

Қауіп-қатерлер:- жаһандық және өңірлік дағдарыс түрлерінің Қазақстанның экономикасына және өндірісіне теріс әсері.

Түйткілді мәселелер:

- қолданыстағы кәсіпорындардың өндірістік қуаттылығының төмен жүктемесі;

- ескірудің жоғары дәрежесі, кәсіпорындардағы жабдықтардың рухани ескіруі;

- ішкі нарықтың әлсіз дамуы;- шығарылатын өнімдердің төмен сапасы және оның түрлерінің аз

болуы;- өнімдерді сертификаттау үшін сынақ базаларының және

зертханалардың жоқтығы;- өнімдердің жоғары энерго және еңбек өнімділігі;- көлік - логистикалық инфрақұрылым деңгейінің төмендігі;- тиісті білікті кадрлардың жетіспеушілігі;- салалық институттардың материалдық-техникалық және тәжірибелік -

өнеркәсіп базаларын жаңғыртудың қажеттілігі;

2.1.1.3. Азық-түлік белдеуін дамыту

2013-2015 жылдар кезеңінде тамақ өнімдері өндірісінің негізгі капиталға салынатын НКИ тұрақсыз үрдіске ие болды. Сонымен қатар, 2015 жылы 146,7% біршама өсті. Мұндай үрдіс жалпы өткен кезеңде экономиканың дамуына сәйкес келді.

Алматы қаласында азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында, 2013 жылы жалпы көлемі 0,66 га болатын шағын жылыжай салынды, ол корей технологиясын пайдалана отырып, жеміс-көкөніс түрлерін өсіру әдісін жетілдіруге және бір маусымда 53 тонна қияр алуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Өндірілген өнімнің барлық көлемі қала халқына «Алматы Aзық» ЖШС сауда желісі арқылы сатылды.

22

Сондай-ақ, 2013 жылы Алматы қаласының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған «GEGA» ЖШС азық-түлік – логистикалық орталығының бірінші корпусының құрылысы аяқталды. Орталықтың өткізу қабілеттігі 36 мың тоннаны құрайды. «GEGA» ЖШС өндірушіден азық-түлік өнімдерінің барлық түрлерін тікелей сатып алатын, өз аумағына көлікпен жеткізуді, кедендік рәсімдеуді, жүкті қоймада сақтауды, қайта өңдеуді және қаланың бөлшек сауда орындарына жеткізуді қамтамасыз ететін болады.

2013-2015 жылдарға арналған азық-түлік тауарларының өңірлік қорын қалыптастыру аясында, «Алматы» ӘАТК» АҚ-ға 1 166,9 млн. теңге көлемінде Алматы қаласының өңірлік тұрақтандыру қорына азық-түлік тауарларын сатып алу үшін қаражат бөлінді.

Азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында тұрақты негізде кеңейтілген ауыл шаруашылық жәрмеңкелерін ұйымдастыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

2015 жылы Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарының ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдірушілердің қатысуымен 9 жалпы қалалық жәрмеңке өткізілді. Сатылған өнімнің жалпы көлемі 1 920 тоннаны, 1 170 млн. теңгеге құрады.

Сонымен қатар, апта сайын Алматы қаласының барлық аудандарында Алматы облысының жақын орналасқан ауыл шаруашылығы өнім өндірушілерінің, сондай-ақ Алматы қаласының сауда және өнеркәсіп кәсіпорындарының қатысуымен «Демалыс күнінің» жәрмеңкелері өткізіледі. 2015 жылдың басынан бастап Алматы қаласының аудандарында 602 азық-түлік жәрмеңкесі өткізілді, олардың тауар айналымы 1,7 млрд. теңгені құраса, 2014 жылы 627 жәрмеңкеден, жалпы сомасы 1,9 млрд. теңге жиналды

2.1.1.3.2. кесте SWOT-талдауКүшті жақтары:- Тамақ өнеркәсібін дамыту.

Әлсіз жақтары:- импортқа тәуелсіздіктің жоғары

болуы;- саланы құрылымдық-технологиялық жаңғырту қарқынының төмендігі;- нарық инфрақұрылымын дамытудың қанағаттанарлықсыз деңгейі.

Мүмкіндіктер:- жылыжай шаруашылықтарының, дайындау пунктілерінің қуаттылығын арттыру бойынша инвестициялық жобалар қатарын іске асыру, жеміс-көкөніс сақтау қоймаларын және сүт пен ет жинау бойынша стационарлық пунктерді дамыту;

- Алматының ауыл шаруашылығы қайта өңдеу кәсіпорындарын техникалық

Қауіп-қатерлер:- ГМО және химиялық қоспалары бар ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасының төмендігі.

23

қайта жарақтандыру.

Түйткілді мәселелер:- несие алу кезінде ауыл шаруашылық өндірушілеріне қажетті ликвидтік

кепілдік мүліктің жоқтығы;- қала кәсіпорындарының моралдық және физикалық тозған құралдары

үлесінің жоғары болуы;- өндірістік қайта өңдеуге лайықты шикізаттың жетіспеуі.

2.1.1.4. , Шағынжәне орта бизнес сауда

Шағын және орта бизнесСоңғы үш жылда (2013-2015 жылдары) қалада шағын және орта

бизнестің (бұдан әрі - ШОК) негізгі көрсеткіштердің жағымды қарқыны байқалады.

2015 жылдың қорытындысы бойынша ШОБ тіркелген субъектілер саны 241 103 субъектіні құрады және 2014 жылмен салыстырғанда 10 809 субъектіге қысқарды немесе 4,2% және 2013 жылмен салыстырғанда 16 272 бірлікке немесе 7,2% артты.

Жұмыс жасайтын субъектілер саны 2015 жылы 185 133 бірлікті құрады, ол 2014 жылмен салыстырғанда 57 026 субъектіге көбейді немесе 44,5% және 2013 жылмен салыстырғанда 65 671 бірлікке артық немесе 55%, сәйкесінше жалпы тіркелгендер санында ШОБ жұмыс жасайтындардың үлесі 76,8%-ға дейін өсті (2014 жылы – 50,9%, 2013 жылы –53,1%).

Жыл сайын ШОБ жұмыс жасайтындардың саны өсіп келеді, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 132 820 бірлікке өсті (27,9%) және 2013 жылмен салыстырғанда 195 113 бірлікке өсті (47,3%).

ШОБ субъектілері өндіретін өнімнің көлемі 2015 жылы атаулы түрде 134 млрд. теңгеге немесе 2014 жылмен салыстырғанда 3,5% (3799,8 млрд. теңге) және 3 665,8 млрд. теңгені құрады және 2013 жылмен салыстырғанда (2 159,7 млрд. теңге) 1 506,2 млрд. теңгеге немесе 69,7%-ға азайды.

ШОБ өнімінің нақты көлем индексі: 2015 жылы – 90,7%, 2014 жылы – 112,5%, 2013 жылы – 101%.

ЖӨӨ-гі ШОБ үлесі 2015 жылы 29,1%-ға жетті, ол 2014 жылмен салыстырғанда (33,9%) құрай отырып, 4,8%-ға азайды және 2013 жылдың (22,3%) деңгейіне 6,8%-ға өсті.

2.1.1.4.1. кесте. ШОБ негізгі көрсеткіштері Көрсеткіштің атауы өлшем.бірл. 2013 2014 2015

Тіркелген ШОБ саны бір. 224 831 251 912 241 103

24

Белсенді ШОБ саны бір. 119 462 128 107 185 133

Тіркелгендердің жалпы көлеміндегі белсенді ШОБ үлесі

% 53,1 50,9 76,8

ШОБ-тағы жұмыспен қамтылғандар саны

адам 412 571 474 864 607 684

ШОБ субъектілерінің өнім өндіруі млрд. теңге 2 159,7 3 799,8 3 665,8

Дереккөз: «ҚР шағын және орта бизнес» Санақ жинағы, 2015

2010 жылдан бастап шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мақсатында «Бизнестің жол картасы 2020» Бағдарламасы іске асырылуда. 2015 жылы оның негізінде бизнесті қолдаудың және дамытудың Бірыңғай бағдарламасы «Бизнестің жол картасы 2020» (бұдан әрі – БЖК 2020) қабылданды және табысты іске асырылуда.

БЖК 2020 іске асыру үшін республикалық бюджеттен 2013-2015 жылдары 12,5 млрд. теңге бөлінді.

Соңғы 3 жыл ішінде, несиелердің сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау есебінен «Бизнестің жол картасы-2020» Бағдарламасы бойынша шараларды іске асыру, 286-дан астам кәсіпкерге өздерінің жобаларын қаржыландыру шарттарын жақсартуға мүмкіндік берді, 57 кәсіпкерге кепілдік, 39 грант берілді, 9 кәсіпорынға инфрақұрылым жүргізілді. «Бизнестің жол картасы-2020» Бағдарламасы бойынша шараларды іске асыру нәтижесінде, аталған кезең ішінде 17 мыңнан астам жұмыс орындары сақталды және қосымша 9 мың жұмыс орындары құрылды.

2.1.1.4.2. кесте. Жобалардың саны, құралдардың бөлігінде «Бизнестің жол картасы - 2020» Бағдарламасының шеңберінде ӨҮК

Қолдау құралдары 2013 2014 20153 бағыт бойынша субсидия бөлу 66 132 88Кепілдік 8 33 16Гранттар 16 11 12Өндірістік инфрақұрылымды дамыту 8 1 -

Дереккөз: «Даму Кәсіпкерлік қоры» АҚ жылдық есептері

Сонымен бірге, қолдаудың басты бағыты кәсіпкерлік әлеуетті күшейту болып табылады. Қолдаудың аталған бағыты бизнесті жүргізу, сондай-ақ әлеуетті және ісін жаңадан бастап жатқан кәсіпкерлерді консультациялық сүйемелдеу негіздеріне оқыту бойынша жобалар кешенін құрайды.

2013-2015 жылдары 4 мыңнан астам жаңа және жұмыс жасап жатқан кәсіпкерлер кәсіпкерліктің негіздері бойынша оқытудан өтті.

Оқыту құралдарының бөлігінде «Бизнес-Кеңесші I, II» қысқа мерзімді бизнес-жаттығуларында 3 867 тыңдаушы болды, шағын және орта бизнестің топ-менеджментті оқытуына 171 кәсіпорын басшылары қатысты, «Іскерлік

25

байланыстар» жобасы бойынша 224 адам оқытудан өтті, оның ішінде, АҚШ және Германияның бейінді кәсіпорындарында шетелдік өтілден 29 адам өтті, «Аға сеньорлар» бағыты бойынша 4 адам және «Жас кәсіпкерлер мектебі» жобасы бойынша 85 адам оқытылды.

2.1.1.4.3. кесте. Компоненттер бөлігінде «Бизнестің жол картасы - 2020» Бағдарламасының шеңберінде оқытылған қатысушылардың саны

Қолдау құралдары 2013 2014 2015Бизнес кеңесші 1 1 416 1 375 750Бизнес кеңесші 2 55 146 125Топ-менеджмент оқыту 55 58 58Іскерлік байланыстар 66 80 78Аға сеньорлар 1 1 2Жас кәсіпкер мектебі - 85 -

Дереккөз: «Даму Кәсіпкерлік қоры» АҚ жылдық есептері

2.1.1.4.1 сурет. Жалпы тіркелгендер санындағы Алматы қаласының ШОК субъектілерінің үлесі, бірлік

2013 жыл 2014 жыл 2015 жыл0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

Ағымдағы ШОК субъектілерінің саны, бірлікТіркелген ШОК субъектілерінің саны,бірлік

51%

224831251912 241103

53%

77%

119462 128107

185150

ШОК белсенді субъектілерінің жалпы тіркелгендер ішіндегі үлесі, пайыз

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

2.1.1.4.2. сурет. ШОК жұмыспен қамтылғандар үлесі

26

2013 2014 20150

100

200

300

400

500

600

700

800

900

жұмыспен қамтылған халықтың жалпы саны, мың адамШОК жұмыспен қамтылғандар саны, мың адам

69.7

62.4 62.1

474.8

743.1 764.5838.5

463.7

584.6

ШОК жұмыспен қамтылғандар үлесі, пайыз

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

Алматы қаласындағы шағын және орта кәсіпкерліктің тіркелген субъектілерінің құрылымында шағын және орта кәсіпорындар басым болып келеді, алайда, әрекет етіп жүрген кәсіпорындар арасында жеке кәсіпкерлер (бұдан әрі – ЖК) көшбасшылық орынды иеленіп келеді.

Шағын және орта кәсіпкерліктің белсенді субъектілерінің салалық ерекшелігі қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындардың басымдылығымен сипатталады. Үлестің аса көп бөлігіне сауда саласы ие болып отыр, бұл қаланың жалпы өңірлік өнімі құрылымының жалпы серпініне сәйкес келеді. Сонымен қатар, бұл сауда саласында жиі кездесетін жеке кәсіпкерлердің шағын және орта кәсіпкерлік құрылымындағы басымдығымен түсіндіріледі.

Шағын және орта кәсіпкерлік соңғы үш жыл ішінде айтарлықтай өсу қарқынымен қалада жұмыс орындарын құрудың (қалада 838,5 мың жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 69,7%) аса маңызды көзі болып табылады. 2.1.1.4.3. сурет. Екінші деңгейдегі банктердің ШОК-ке несие беруі

27

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

Жалпы алғанда, «Даму» қоры арқылы мемлекеттік қолдаудың көлемі кәсіпкерлерді қаржылық және қаржылық емес қолдауды қоса алғанда, шамамен 10 млрд. теңгені құрады. Шағын және орта кәсіпкерлікті несиелеудің жалпы көлемі 2013 жылдан бастап, 2015 жылды қоса алғандағы кезеңде 229,0 млрд. теңгені құрады.

.

2.1.1.4.4. сурет. Екінші деңгейдегі банктердің ШОК-ке несие беруі

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі

28

Жұмыспен қамтылған халықтың жалпы саны, мың адам

ШОКжұмыспен қамтылғандар саны, мың адам

Шок жұмыспен қамтылғандар үлесі, пайыз

Қолайлы кәсіпкерлік жағдай жасау үшін жылына екі рет Алматы қаласы Іскерлік кеңесінің мәжілістері өткізіліп тұрады. Негізгі назар Алматы қаласында әкімшілік кедергілерді жою, көлеңкелі экономиканың көлемдерін қысқарту кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын құру және жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу жолымен кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға аударылады.

Алматы қаласында Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының (бұдан әрі – КҚО) 2 орталығы табысты түрде жұмыс істейді, онда кәсіпкерлерге «бір терезе» тәртібінде қызметтер кешені ұсынылады, мемлекеттік қолдаудың нақты құралдарын түсіндіру бойынша жұмыстар жүргізіледі. 2015 жылы 1 418 кәсіпкерге бизнесті жүргізудің сервистік қолдауының шеңберінде қызметтер көрсетілді.

Жалпы алғанда, шағын және орта кәсіпкерлік сегменті қаладағы салықтардың және жұмыс орындарының (60%-дан астам) негізгі көзі болып қалып отыр. Осыған байланысты, қалада шағын және орта кәсіпкерліктің қызметін дамыту негізгі бағыттардың бірі болып қалып отыр.

2.1.1.4.4. кесте. Шағын және орта бизнес көрсеткіштеріАтауы/жылдар Өлшем.бірл. 2013 2014 2015Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің нақты өнім өндіру көлемінің индексі

% 101,0 112,5 90,7

Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің өнім шығаруы

млрд.теңге 2 159,8 3 799,9 4202,3

Тіркелгендердің жалпы көлемі бойынша белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі

% 53,1 50,976,8*

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті, 2015ж.* Халықаралық тәжірибеге сәйкес, шағын және орта бизнес субьектілерінің сандық көрсеткіштерін қалыптастыру және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік табыс комитетінің деректерімен сәйкессіздіктерді жоюда ортақ тәсілдерді жүзеге асыру мақсаты, 2015жылдың 1 ақпанынан бастап «белсенді» субъектілерінің сандық индексі орнына «ағымдағы» жарияланады.

2013 жылдың деректері критерийлердің өзгеру себебінен салыстырып көру үшін қайта есептелді. 2014 жылдың деректері 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне тек жұмыспен қамтылғандар саны бойынша жатқызу критерийлері статистикасының мақсаты үшін пайдалануды көздейтін «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңы нормаларының (Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 10 шілдедегі №36-V «Қазақстан Республикасының рұқсат беру құжаттарын қысқарту, сондай-ақ бақылау және мемлекеттік органдардың қадағалау функцияларын оңтайландыру мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер енгізу туралы» Заңы) енгізілуі есебінен келтірілді.

29

СаудаАлматы жалпы республикалық сауда көрсеткішінде сауданың меншікті

үлесі бойынша 1 орынды иеленеді. 2015 жылы сауда қаланың ЖӨӨ ең жоғары үлесін қамтамасыз еткен (35,6%), көтерме сауданың жалпы көлемі (7782,1 млрд. теңге, республикалық көлемнен 47,5%) бөлшек сауда көлемінен (1 754,0 млрд. теңге, республикалық көлемнен 27,5%) 4,5 есе артық болған. Көтерме сауданың жалпы республикалық көлемінің жартысынан астамы Алматы қаласында шоғырлануы негізінен тіркелген ірі компаниялардың қалада болуымен байланысты.

Бөлшек сауда құрылымында қарастырылып отырған кезең ішінде азық-түліктік емес тауарларды сату басым болған, бөлшек сауда айналымының 64,8% немесе 1137 млрд.теңге жуығын құраған.

2013-2015 жылдар кезеңінде бөлшек сауданың нақты көлемінің индексі аздап төмендеген. Аталған үрдіс 2013 жылғы біршама өсуімен байланысты болуы мүмкін, бұл шақты салыстыру үшін жеткіліксіз.

2015 жылы өңірдегі бөлшек сауданың жалпы көлемінің 68% астамы сауда кәсіпорындары арқылы (2013 жылы – 67,4%) іске асырылған, бұл қаладағы сауданың заманауи түрінің дамуымен байланысты. 2016 жылдың басында 5976 астам немесе 986,1 мың ш.м. (сауда орталықтарының жалпы ауданы) сауда нысандары жұмыс жасаған.

2.1.1.4.5. кесте. Көтерме және бөлшек сауда көрсеткіштеріАтауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015

Бөлшек сауда көлемімлрд. теңге 1 416, 1 641,3 1 786,6

Республика көлеміндегі үлес салмағы % 25,6 25,9 27,3

Көтерме сауда көлемімлрд. теңге 7 080,5 8 035,8 8 168,7

Республика көлеміндегі үлес салмағы % 49,5 49,6 50,3Халықтың жан басына шаққандағы бөлшек сауда көлемі

мың. теңге 943,7 1 024,1 1 068,0

Бөлшек сауданың нақты көлемінің индексі % 110,2 108,1 102,5Көтерме сауданың нақты көлемінің индексі % 126,8 108,8 102,1

Дерек көзі: Алматы қаласының Статистика департаментінің Санақ жинағы, 2015 жылғы, «2014 жылғы қаңтар-желтоқсан аралығында ҚР сауда және қызметтерді өткізу көлемі» ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің бюллетені, 2015 жылғы

2.1.1.4.6. кесте. Бөлшек сауда құрылымыАтауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Бөлшек сауда көлемі млрд.теңге 1 416,4 1 641,3 1 786,6оның ішінде:Азық-түлік тауарлары млрд.теңге 283,1 362,4 363,7Азық-түліктік емес тауарлар млрд.теңге 1 133,3 1 278,9 1 422,9Бөлшек сауда көлемі, % 100 100 100оның ішінде:

30

Азық-түлік тауарлары % 19,9 22,0 20,4Азық-түліктік емес тауарлар % 80,1 78,0 79,6

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаментінің Санақ жинағы, 2015 жылғы,

2.1.1.4.7. кесте. Сауда секторлары бойынша бағамен көрсетілген бөлшек саудаАтауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Өткізу арналары бойынша бөлшек сауда көлемі:Сауда кәсіпорындары, млрд. теңге млрд.теңге 954,1 1 152,3 1 206,5Базарлар мен жеке кәсіпкерлер млрд.теңге 462,3 489,0 580,1«Бөлшек сауда» қызмет түрімен айналысатын сауда ауданы 2000 ш.м. кем емес сауда нысандарының санын арттыру, бірлік (БП) бірлік 38 49 58

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаментінің Санақ жинағы, 2015 жылғы

2.1.1.4.8. кесте. Сауда нысандарыАтауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Сауда нысандары саны, бірлік бірлік 4 732 3 591 5 334Жалпы сауда ауданы, ш. м. ш.м. 712 218 737 502 949 813

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаменті

Сыртқы сауда

Алматы елдің сыртқы саудадағы импорт үлесі жоғары маңызды қалалардың бірі болып табылады. 2015 жылы республиканың сыртқы сауда айналымындағы қаланың нақты үлес салмағы 19% құрады, оның ішінде экспортта – 6,1% және импортта – 38,4% құрады

Қаланың сыртқы сауда айналымының көлемі (Кеден Одағы мемлекеттерін қоса алғанда) 2013 - 2015 жылдар аралығында 47,4%-ға азайды және 2015 жылы 14,4 млрд. АҚШ долларын құрады, оның ішінде экспорт 40,4%, импорт 48,9%-ы құрады.

2015 жылдың қортындысы бойынша импорт қаланың сыртқы сауда айналымының 80,6% құрады.

2.1.1.4.6 сурет. Алматы қаласының сыртқы сауда айналымы

2013 2014 2015

22.7

17.3

11.6

4.7

5

2.8

ЭкспортИмпорт

31

2013 2014 2015ҚР-да экспортүлесі,%

ҚР-да импорта үлесі, %

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

2015 жылы импорт көлемінің біршама төмендеуі негізінен нақты көлемдермен емес, 2014 жылғы ақпан айындағы және 2015 жылғы тамыз айындағы бағам үйлесімімен байланысты, бұл кезеңде ұлттық валюта девальвацияға ұшырап, бұл доллар бойынша көлемінің азаюына алып келген.

2015 жылы экспорт құрылымында үш санаттағы өнім басым: минералды өнімдер - 43%, (каучук және пластмассадан жасалғанды қоса алғанда) химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп салаларына - 25%, мал өнімдері мен өсімдік өнімдері дайын азық-түлік тауарлары - жалпы экспорттың 11%.

2.1.1.4.7. сурет. 2015 экспорттың тауарлық құрылымы. , млн АҚШ доллары.

338.8

1187.5729.1

7.78.0

24.6

20.4

1.0

176.0

235.4

60.8 Мал және өсімдік өнімдерін өнімдер, дайын азық-түлік

Минералды өнімдер

Химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп салаларының өнімдері(Каучук және пластмассадан жасалған қоса алғанда)

Тотығу шикізаты, үлбір өнімдері

Ағаш, ағаш және целлюлоза-қағаз өнімдері

Тоқыма және тоқыма бұйымдары

Аяқ киім, баскиім өнімдері мен арнайы киім

Құрылыс материалдары

Металлдар және бұйымдар

Көліктер, жабдықтар, көлік құралдары, аспаптар

Өзге де тауарлар

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

Импорт құрылымында 3 санаты басым болып табылады: көліктер (жабдықтар мен көлiк құралдары) - 43%, химиялық өнімдер – 18%, мал және өсімдік өнімдері, дайын азық-түлік тауарлары - 12%.

2.1.1.4.8. сурет. 2015 жылғы импорттың тауарлық құрылымы, млн. АҚШ доллары

32

6,

49

5,5

42

6,

38

1426.0

645.0

2050.0

64.4

356.1493

.3210.5110.8818.9

4978.0

494.0Мал және өсімдік өнімдерін өнімдер, дайын азық-түлік

Минералды өнімдер

Химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп салаларының өнімдері(Каучук және пластмассадан жасалған қоса алғанда)

Тотығу шикізаты, үлбір өнімдері

Ағаш, ағаш және целлюлоза-қағаз өнімдері

Тоқыма және тоқыма бұйымдары

Аяқ киім, баскиім өнімдері мен арнайы киім

Құрылыс материалдары

Металлдар және бұйымдар

Көліктер, жабдықтар, көлік құралдары, аспаптар

Өзге де тауарлар

Дерек көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті, ҚР ҚМ мемлекеттік кірістер комитеті.

Импорт өнімдері негізгінен ҚХР мен Ресей Федерациясы елдерінен болып табылады. Негізгі экспорттық бағыттар Украина, Ресей Федерациясы және Қытай Халық Республикасы болып табылады.

2.1.1.5. Өңіраралықынтымақтастық

2015 жылы Алматы қаласының көтерме сауда айналымының жалпы көлемі басқа өңірлермен салыстырғанда 1 378 601,9 млн. теңгені құрады. Алматы қаласының резиденттеріне 41% келеді, ҚР өзге облыстарының резиденттеріне – 9,2%, резиденттер еместеріне – 49,8%.

Қазіргі уақытта Алматы қаласының өңіраралық ынтымақтастығы барлық салаларда ҚР-ың барлық өңірлерімен тығыз сауда-экономикалық байланыстарымен сипатталады. 2015 жылы Алматы қаласына ҚР-ың өзге облыстарынан 126 581,7 млн. теңгенің азық-түлігі жеткізілді.

Жеткізілетін өнімнің жалпы көлемінің 81,71% қала ішінде өндірілген тауарларды құрайды.

Алматы қаласының нарығына жеткізілген барлық өнімнің 9,65% Батыс Қазақстан облысының үлесіне тиеді. Оңтүстік-Қазақстан облысынан жеткізілген тауарлардың үлес салмағы 3,10% құрайды, Қарағанды облысы – 1,66%, Солтүстік Қазақстан облысы – 1,46%, өзге өңірлер – 2,42% құрайды.

33

2.1.1.5.1. сурет – Алматы қаласындағы заңды тұлғалардан – ҚР резиденттерінен сатып алынған көтерме сауда тауарларының құрылымы

82%

10%2%3% 1% 2%

Алматы қ.БҚОҚарағанды обл.ОҚОСҚОҚР басқа да обл.

Дерек көзі: «Көтерме сауда саласында қызметтер көрсететін кәсіпорынның есебі-1 Вт (қосымша)» бюллетенінің деректері негізінде есептелді. ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті2015 жылы Алматы қаласынан ҚР-ың өзге өңірлеріне 189 092,8 млн. теңге сомасының өнеркәсіп өнімдері тиеліп жеткізілді, Алматы қаласынан жеткізілетін жалпы өнімнің – 14,59% Оңтүстік-Қазақстан облысына , Ақтөбе облысына – 13,35%, Қарағанды облысына – 11,69%, Қостанай облысына – 10,85%, ҚР өзге өңірлері – 49,52% жеткізілді.

2.1.1.5.2. сурет – Өнеркәсіп өнімдерін жөнелтудің құрылымындағы өңірлердің үлесі

13%

12%

15%

11%

50% Ақтобе обл.Қарағанды обл.ОҚОҚостанай обл.ҚР басқа да обл.

Дереккөз: «Көтерме сауда саласында қызметтер көрсететін кәсіпорынның есебі-1 Вт (қосымша)» бюллетенінің деректері негізінде есептелді. ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

34

2.1.1.5.1. кесте SWOT-талдауКүшті жақтары:- өсу драйвері бола алатын сервиске-бағытталған шағын және орта бизнестің үлесі жоғары дамыған экономика;- ішкі сауданы дамыту үшін институционалдық негіздің болуы;- елдің көптеген қалаларымен және жалпы Орталық Азиямен салыстырғандағы халықтың төлем қабілетінің жоғарылығы;

Әлсіз жақтары:- кәсіпкерлік қызметті нормативтік-құқықтық қамтамасыз етудің жетілдірілмеуі;- нарықта тұрақсыз жағдайға байланысты тәуекелдің жоғары деңгейі;- сыртқы нарықтарға шағын және орта кәсіпорындардың шығу қиындығы;- отандық кәсіпорындар өнімдері түрлерінің аздығы, оның шет елдік тауарларға қарағанда әлсіз бәсекеге қабілеттілігі.

Мүмкіндіктер:- Қазақстанның қайта өңдеу өнеркәсібін дамыту;- отандық өнімді өндірудің өсуі; - әкімшілік кедергілерді төмендету бойынша мемлекеттік саясатты жүргізу;- көлік-логистикалық орталықтар желісін дамыту;- бәсекелестіктің өсуі, сауда желілерінің бәсекелестікке қабілеттілігін көтеру;- экспорт/импорттың сауданың реттелуін жетілдіру.

Қауіп-қатерлер:

- ұсақ сауда кәсіпорындарының ықтымал банкроттығы;-шетелдік сауда желілерінің өнімдеріне сұраныс жоғары болғанда отандық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі;- заманауи сауда форматтарының шағын бизнес кәсіпорындарын ығыстыруы.

Түйткілді мәселелер:- қаржы ресурстарына қолжетімділіктің төмен деңгейі. - бизнесті мемлекеттік қолдау тетіктерінің шаралары туралы кәсіпкерлерді хабардар етудің жеткіліксіздігі;- айналым қаражатын толтыру бойынша сауда кәсіпорындарын екінші деңгейлі банктердің несиелеудің жеткіліксіздігі және т.б.;- сауда нарықтарын жаңғыртуға кәсіпкерлердің ақша қаражатының жетіспеушілігі.

2.1.1.6. Инновацияларжәне инвестициялар

Инвестициялар

Алматы Қазақстанның инвестициялық тұрғыда тартымды аймақтарының бірі болып табылады, себебі қала қажетті еңбек, тұтынушылық және инфрақұрылымдық әлеуетке ие.

2013-2015 жылдары Алматы қаласы бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар 482,9-дан 532,7 млрд. теңгеге дейін өсті.

35

2.1.1.6.1. сурет. Негізгі капиталға инвестициялар динамикасы, млрд. тенге

2013 2014 2015

482.9

511.6

532.7

өткен жылдың өсу қарқыны, %

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаменті

2013 - 2015жылдардағы кезеңде инвестициялардың жалпы көлемінде қарыз және жеке қаражаттың үлесі төмендеді, мемлекеттік қаражаттың үлесі артты. Инвестицияның маңызды көлемі жылжымайтын мүлік операцияларына, өнеркәсіп, көлік және қоймалауға жұмсалды.

2.1.1.6.2. сурет. Қаржыландыру көздері және шығындар бойынша негізгі капиталға ивестициялар

2013 2014 2015

22 15 17

5955 51

1930 32

МемлекеттікЖекеменшікЗаймдар

36

+10,3

102,5 94,7 2,3

Жы

лжы

май

тын м

үлік

пен

опер

ациялар

Өнер

кәсі

п

Көлік

жән

е қо

ймалау

Сау

да

Ақп

арат

тық

жән

е ко

ммун

ика

циялы

қ

30.3

21

9.2 8.9 6.3

2015 жылы пайдалану аймақтарында негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар,%

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаменті

2013-2015 жылдардағы ЖӨӨ-ге негізгі капиталға инвестиция үлесі 6,4%-дан 6,2%-ға дейін төмендеген. Аталған үрдіс экономиканың өсіуінің бәсеңдеуімен байланысты:

Осы орайда қаланың инвестициялық тартымдылығын арттыр, сондай-ақ қаладағы қаражатты көп қажет ететін және ұзақ мерзімді жобаларға стратегиялық серіктестерді тарту бойынша бірқатар іс-шаралар іске асырылуда .

Атап айтқанда: Әкімдік муниципалдық секторға ұзақ мерзімді инвестицияларды

тарту үшін тұрақты негізде халықаралық қаржы институттарымен (Еуроап даму және қайта құру банкі, Азия даму банкі, Дүниежүзілік банк және т.б.) ынтымақтастық жасасады;

Инвестициялық жобалар, халықаралық дипломатиялық және бизнес делегацияларымен кездесулер тізбесі жасалды.

2013-2015 жылдардағы инвестицияның жалпы көлеміндегі негізгі капиталға сыртқы инвестицияның үлесі құлдырау үрдісін байқатқан. 2015 жылы шетелдік инвестициялар көлемі 56,5 млрд. теңгені, негізгі капиталға жалпы инвестициялардың 10,6% -ын құрады.

Талданып отырған кезеңде инвестициялардың елеулі бөлігі құрылыс және күрделі жөндеуге, сондай-ақ машиналар мен жабдықтар сатып алуға жұмасалды.2.1.1.6.3. сурет. Негізгі капиталға инвестицияның технологиялық құрылымы

2013 2014 2015

53.238.6 34.2

43.257.1 60.6

Құрылыс КөліктерБасқа да

5,2

4,3

3,6

37

Дереккөз: Алматы қаласы Статистикадепартаментінің Санақ жинағы

2.1.1.6.1. кесте. Инвестициялық қызмет көрсеткіштері

Атауы/жылдар Өл. бір. 2013 2014 2015

Негізгі капиталға инвестиция млрд.теңге 482,9 511,6 532,7

Өсу қарқыны % 102,5 94,8 102,3Қазақстан Республикасының көрсеткіштеріндегі инвестицияның үлес салмағы

%8 7,8 7,6

Жалпы өңірлік өнімдегі негізгі капиталға инвестицияның үлесі

% 6,4 7,4 6,2

Дереккөз: Алматы қаласыСтатистикадепартаментінің Санақ жинағы, 2015 жылғы

2.1.1.6.2. кесте. Негізгі капиталға инвестицияны қаржыландыру көздерінің үлес салмағы

Атауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Негізгі капиталға инвестициялар % 100 100 100оның ішінде, қаражат есебінен:Республикалық бюджет % 13,5 21,9 22,2Жергілікті бюджет % 5,4 8,3 9,9Меншік қаражаттары % 59,2 54,7 50,7Қарыз қаражаттары % 21.9 15,1 17,2Дереккөз: Алматы қаласы Статистикадепартаменті

Ғылым Алматыда көптеген ғылыми мекемелер, жобалау институттары және

жоғары оқу орындары орналасқан. Қаланы дамытудың алдында тұрған негізгі міндет ғылыми зерттеулер нәтижелерін өндіріске енгізу үшін ғылым, білім және өндірісті біріктіруді қамтамасыз ету болып табылады. 2013-2015 жылдардағы кезеңде кәсіпорындардың технологиялық инновация шығындары 3 есе артқан. Сонымен қатар 2015 жылғы ҒЗТҚЖ сыртқы және ішкі шығындар 33,7 млрд. теңгені құраған, бұл елдегі жалпы жұмыстар көлемінің 48% болып табылады. ҒЗТҚЖ-ға ішкі шығындардың 75%-ы бюджет қаражатынан тұрады.

2015 жылы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік - конструкторлық жұмыстарға ішкі шығындар көлемі өткен жылмен салыстырғанда 6,6%-ға төмендеп, 31,8 млрд. теңгені құрады. Ішкі шығындардың жалпы көлемінде, қолданбалы зерттеулер шығыстарының үлесі - 55,5%, негізгі ғылыми-зерттеу - 30,8% және тәжірибелік-конструкторлық жобалау - 13,6% құрады.

38

Ішкі шығындарды қаржыландыру көздерінің құрамында ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға тартылған қаражат есебінен 79,9% ҒЗТҚЖ қаржыландырылды, өз қаражаты есебінен 20,1%.

2.1.1.6.4. сурет. ҒЗТҚЖ ішкі шығындары 2015ж., млрд. теңге және %

Қаржыландыру көздері бойынша ҒЗТҚЖ ішкі шығындары, млрд. теңге

Бюджет қаржысы

Тартылған қаражат

Меншікті қаражат

22,3 (74,1%)

7 (20,2%)

2,5 (5,7%)

Дереккөз: Алматы қаласыСтатистика департаментінің Санақ жинағы, 2015 жылғы Ғылыми-техникалық әзірленімдердің жеткіліксіз үлес салмағы кезінде,

шығындардың айтарлықтай бөлігі қолданбалы зерттеулердің үлесіне тиеді.

2.1.1.6.5. сурет. ҒЗТҚЖ ішкі шығындары, млрд. теңге және %

2013 2014 2015

11 10 9.8

1718 17.6

4 6 4.3

Негізгі Қолданбалы Ғылыми-техникалық жобалау

39

54%

35%

12%17%

54%

29%

13,6%

55,6%

30,8%

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика комитеті

2.1.1.6.3. кесте. Ғылым дамуының көрсеткіштері

Атауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Ғылыми-техникалық жұмыстарды орындайтын ұйымдар саны, бірлік бір. 369 428 460

ҒЗТҚЖ сыртқы және ішкі шығындары 30 991 35 369 33 670Ғылыми зерттеулер мен әзірленімдерді орындайтын мамандар саны, адам адам 9 654 11 094 10 505

Дереккөз:Алматы қаласыСтатистика департаментінің санақ жинағы

ИнновацияларҰлттық инновациялық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты

экономикалық өсімді, жоғары технологиялық өндірістердің дамуын қамтамасыз ету, ғылымды қажет ететін өнімдер көлемін арттыру есебінен бюджетке түсімдерді ұлғайту, жаңа технологияларды пайдалану арқылы экологиялық және әлеуметтік мәселелердің шешімін табу болып табылады.

Мемлекет өңірдегі инновациялық дамуға қолдау көрсетеді. Осындай шаралардың бірі инновациялық және ғылыми-зерттеушілік әлеуетті дамыту платформасын қалыптастыруға арналған «Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағын құру болып табылады.

«Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағын салықтарды төлеуден босату түріндегі жеңілдіктер қарастырған. Негізгі мақсат жаңа технологияларды тарту, қолдау және ақпараттық технологиялар мен телекоммуникация, электроника және құралдар жасау, ресурс үнемдеу, табиғатты тиімді пайдалану және т.б. салаларда жаңа кәсіпорындардың артуы болып табылады

40

2.1.1.6.7. сурет. «АТП» АЭА құрылысы

Дереккөз: Кәсіпкерлік және инновациялық даму басқармасы

«Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағының екінші кезегінің құрылысы жүріп жатыр, бұл үшін коммуникациялар бар аумақ 169,2 га көбейтілген (қазіргі көлемі – 14 га). Қазіргі кезде 145 компания қызметін жүзеге асыруда, оның ішінде:

- 64 компания тікелей «АТП» АЭА аумағында жұмыс жасайды (18 өндірістік аймағы бар, 48 офисті кеңселерді жалға алады). Жұмыс істеп отырған компаниялар ішінде 18 кәсіпорын шетелдік инвесторлардың қатысуымен жұмыс жасайды (Ресей Федерациясы, Оңтүстік Корея, Израиль, Қытай, Германия, Италия).

Арнайы экономикалық аймақтың АЭА дербес кластерлік қор – инновациялық кластердің атқарушы органы құрылған. Аталған қор қатысушыларды қолдауға арналған басқару органы түрінде болады. Инновациялық кластер қатысушыларының Қамқоршылық кеңесі мақұлдаған жобалары Мақсатты қордан қаржыландыру құралдарын ала алады.

Сонымен қатар «Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағының дәрежесі біршама артады – Қамқоршылық кеңесін ел Президенті басқарады Назарбаев Н.А..

2.1.1.6.4. кесте. Инновациялық қызметтің негізгі көрсеткіштері

41

Атауы/жылдар Өл.бір. 2013 2014 2015Жұмыс жасайтын кәсіпорындар санындағы инновациялық белсенді кәсіпорындардың үлесі

%8,0 5,0 4,7

Инновациялық өнімдер көлемі, млн.теңге 12 504 22 089 38 877

Жалпы Өңірлік өнім көлеміндегі инновациялық өнім үлесін арттыру

%0,17 0,27 0,45

Кәсіпорындардың технологиялық инновацияларына жалпы шығындар,

млн.теңге 33 686 50 891 42 134

Дереккөз:Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы

2.1.1.6.5. кесте SWOT-талдауКүшті жақтары:

- халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастық (Еуропалық қайта құру және даму банкі, Азия даму банкі, Дүниежүзілік банк, және т.б.)- ғылыми – зерттеу және инновациялық әлеуетті дамыту платформасын қалыптастыру үшін «Ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағын құру;- инновациялық кәсіпкерлік және қолданбалы ғылым өңірлік орталығын құру.

Әлсіз жақтары:- экономика өсуінің бәсеңдеуі және инвестициялық белсенділіктің төмендеуі;- қаланы басқарудағы мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетіктерін жеткіліксіз қолдану.

Мүмкіндіктері:- шетелдік инвестицияларды тарту;- инновациялық кәсіпкерліктің және қолданбалы ғылымның өңірлік орталығын дамыту

Қауіп-қатерлер:- ғылыми зерттеулер нәтижелерінің нарықтағы сұранысыынң төмендігі;- алматылық кәсіпорындарының тартылатын инвестицияларға, технологияларға және адам ресурстарына тәуелділігі;- отандық кадрлардың біліктілігінің төмендігі себебінен технологияларды импорттық алмастыру мүмкіндігінің жоқтығы.

Түйткілді мәселелер:- экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы және инвестициялық

белсенділіктің жаһандық төмендеуі;- Қазақстан Республикасының аумағында бизнесті жүргізу үшін

визаларды ресімдеудің қиындығы;- Алматы қаласындағы инвестицияллардың келешегі туралы шетелдік

іскер топтарының жеткіліксіз хабардар етілуі;- технологиялық сипаттағы инновацияларға бизнесті қабылдау

деңгейінің төмендігі;42

-техникалық, инженерелік мамандықтар және инновациялық менеджмент бойынша ғылыми кадрлардың тапшылығы;

- инновациялық жобаларды іске асырудағы бақылау жүйесінің жетілдірілмеуі.

2.1.2. Әлеуметтік сала2.1.2.1. Білім беру

Мектепке дейінгі білім беруАлматы қаласы аумағының ұлғаюы және халық санының табиғи өсімі

мен көші-қон есебінен артуы мектепке дейінгі білім беруге сұраныстың айтарлықтай артуына алып келді. Алматы қаласының статистика мәліметтері бойынша мектепке дейінгі мекемелердегі 0-ден 7-ге қоса алғандағы балалардың саны 2013 жылы – 147,5 мың, 2014 жылы – 193,7 мың, 2015 жылы – 215,2 мың құрады.

Мектепке дейінгі балабақшада мектепке дейінгі тәрбие және білім берумен қамту 44,4 мыңнан 53,2 мыңға дейін артқан, сондай-ақ 3-6 жас аралығындағы балалар 54,8%-дан 70,0%-ға дейін.

2.1.2.1.1. сурет. Мектепке дейінгі білім берумен қамту көрсеткіштері

2013 2014 2015 2013 2014 2015

293343

401

44.4 49.1 53.2

КорсеткіштерМектепке дейінгі мекемелер саны б.

Мектепке дейінгі мекемелерде балалар саны мың б.

43

2013 2014 2015

54.8

64.7 64.7

Балаларды (3-6 жас) мектепке дейінгі тәрбие және білім берумен қамту

Пайыздар

Дереккөз: Білім басқармасы, қалалар бойынша статистикалық мәліметтер

2015 жылдағы 1 жастан 6 жасқа дейінгі аралықтағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқумен қамту 48%-ды құрады.

Бұл динамикаға мектепке дейінгі ұйымдар санын 2013 жылдағы 293 бірліктен 2015 жылы 401 бірлікке дейін көбейту есебінен қол жеткізілді.

2015 жылдың қорытындысы бойынша қалада мектепке дейінгі ұйымдарға кезек мыналарды құрады:

1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар - 48 088 адам. 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар - 28 627 адам.

Мектепке дейінгі балалар мекемелерінде орындар жетіспеушілігі мәселесі жаңа балабақшалар салу, қолданыстағы балабақшалардың аумағын кеңейту, мектептердің аумағында балабақшалар салу, коммуналдық меншіктегі немесе мақсаты бойынша пайдаланылмайтын бұрынғы балабақшалар ғимараттарын қайтару есебінен шешімін табады. Бұл жағдайда жетіспеушілікті азайтуды баяулату факторлары:

- бос жер учаскелерінің жетіспеушілігі;- жерді жеке меншік иелерінен сатып алу қажеттілігі болып табылады.

2016 жылдың басында мектепке дейінгі мекемелер желісі 403 бірлікті құрады, 175 мемлекеттік, мемлекеттік емес 228 мекеме.

Қазіргі уақытта бала- бақша құрылымы жеке ұйымдарда кең таралған. Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдардың үлесі 36%, 64%-ы жеке меншік. Сонымен қатар, мемлекеттік балабақшаларға балаларды қамту 68%-ды құрайды.

44

Орта білім

2015-2016 оқу жылының басында қалада 244 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс жасаған, мұнда 212 566 бала білім алған. Мектеп оқушыларының саны 2013 жылмен салыстырғанда 31 мың адамға артқан. Өткен оқу жылымен салыстырғанда оқушылардың саны 10 мың адамға өскен. Санының күрт өсуінің негізгі себептері халықтың табиғи көшіп-қонуы және қала аумағына 15 мектептің қосылуы болып табылады.

Наурызбай, Алатау, Медеу және Әуезов аудандарындағы жалпы білім беретін ұйымдарда орындардың жетіспеушілігі бар (мектептерде бала санының артық болуы). 2015 жылы қала бойынша жалпы жетіспеушілік 34 мың адамды құрайды.

Жеке инвесторларды тарту арқылы Наурызбай ауданында оқушыларға арналған орындардың тапшылығын азайту үшін 1200 оқушыға арналған мектеп құрылысы жүргізілуде.

Сонымен қатар, «Нұрлы жол» бағдарламаның аясында №26 мектеп үшін қосымша ғимараттың құрылысы аяқталды және №157 мектепке қосымша құрылыс жүргізу жалғасуда, әрбірі 900 оқушыға арналған.

Медеу ауданында 500 оқушыға арналған №168 мектептің жаңа ғимаратының құрылысы басталды.

Жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер бойынша оқу бағдарламасын ойдағыдай меңгерген (үздік, үздік/жақсы, жақсы) оқушылардың үлесі 2013 жылы 50,6%-дан 2015 жылы 56% дейін артқан.

Алматы қаласының оқушылары жалпы білім беру пәндері бойынша әр түрлі деңгейдегі олимпиадалар мен ғылыми жобалар байқауларына белсене қатысады (мектепішілік, аудандық, қалалық, республикалық, халықаралық). Алматы төрт жыл қатарынан және бесінші жыл ҰБТ және ОЖСБ қорытындылары (2012-2016 жылдар) бойынша республикада бірінші орынды иеленген. Мысалы, ҰБТ бойынша орташа балл 2012 жылы 84,7 балл, 2013 жылы – 87,3 балл, 2014 жылы – 93,4 балл, 2015 жылы – 92,1 балл болған.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті білім берумен қамту 2013 жылы 20,0%-дан 2015 жылы 32,2% дейін жоғарылады.

2016-2018 жылдары ҚР мүгедектердің өмірін жақсартып және құқықтарын қамтамасыз ету шаралар жоспарын орындау үшін жалпы білім беретін мектептер балалардың жеке қажеттіліктеріне қарай қолжетімді болуы керек.

Мектептерде және басқа білім беру ұйымдарында күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізгенде оларға мүгедектер кедергісіз кіретін көтеру құралдарымен жабдықталуы керек. Сейсмокүшейту және құрылыс жүргізілген 153 білім беру ұйымында пандустар, лифтілер бар (76 - мектеп, 6- колледж, 69 – балабақша, 2- мектеп-интернат). Жұмыспен қаму және әлеуметтік бағдарламалар басқармасымен бірлесе отырып 30 нысанды

45

пандустармен, тактильді тақталармен және қозғалысы шектелген топтарға қажетті жабдықталу жұмыстары жүргізілуде

Арнайы білім беру түзету мекемелері бірінші кезекте олар бейімделген және жабдықталған болады, ерекше қажеттіліктері бар балалардың оқитын орыны. Бұл 6 арнайы (түзету) мектеп-интернаты (№1, 2, SC «Жанұя», №5, 6, 9); 3 орта мектеп-интернат; 2 балалар үйі; 1 ПМПК (№1) және 3 PBPC (№1; 3; 4); 6 орта-мектеп (№9; 49; 116; 75; 109; 63); 7 арнайы түзету балабақшасы (№178; 54; 137; 13; 123; 66; 142) және 2 колледж (Алматы политехникалық колледжі және Алматы мемлекеттік Қызмет және технология колледжі).

Қаланың білім беру мекемелерін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету мәселесін әкімдік тұрақты бақылауға алған; 2011 жылдан бері жергілікті бюджет қаражаты есебінен оқушыларды тегін оқулықтармен 100% қамту кезең кезеңімен жүзеге асырылуда. 2015 жылы осы мақсат үшін 1,9 млрд. теңге бөлінді.

Техникалық және кәсіптік білім беру

Қалада 84 колледж жұмыс жасайды, мұнда 62 мың адам білім алады, жеке меншік мекемелер жалпы санының 80% жуығын құрайды.

2012 жылдан бастап колледждер түлектерінен өтініштер қабылданып, өнеркәсіптік және басқа да кәсіпорындарда жұмысқа орналастыру кепілдігімен шарттар жасалуда. Осыған қарамастан, түлектерді, әсіресе жеке меншік колледждердің түлектерін жұмысқа орналастыруда әлі де қиындықтар бар.

2015 жылы түлектердің шамамен 10% жұмысқа орналаса алмады. Оның үстіне, жеке меншік колледждерде қағаз жүзінде жұмысқа орналастыру немесе кейіннен босатумен жұмысқа орналастыру жағдайлары орын алады, бұл жұмыспен қамтылмағандар санын жасанды түрде төмендетеді. Бұл жағдайда мемлекеттік колледждер түлектерінің 90% мемлекеттік тапсырыстар бойынша жұмысқа орналастырылады. Жеке меншік колледждер үшін бұл сан 12% ғана құрайды.

46

2.1.2.1.2. сурет. Техникалық және кәсіптік білім беру көрсеткіштеріКолледждер саны

2013-2014 2014-2015 2015-20160

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

25 22 22

6461 62 Жеке Мемлекеттік

Колледждердегі студенттер саны

2013-2014 2014-2015 2015-20160

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

23896 23544 22776

40650 38431 38840

Столбец1Жекеменшік колледждер

Дереккөз: Алматы қаласы Білім басқармасы; жұмыс тобының талдауы

2015 жылды техникалық және кәсіптік білім берудің (14-24 жас) тиісті жасындағы жастарды жұмыспен қамту 22,9%- дан 22,1 %-ге төмендеді.

Егер 2013 жылы колледждің 15 249 бітірушілерінен 9082 адам немесе 59,5% жұмысқа орналасса, ал 2015 жылдың қорытындысы бойынша 14 854 бітірушіден 9 997 адам орналасты және оқу орнын бітірген соң бірінші жылы мамандық бойынша жұмысқа орналасқан бітірушілердің үлесі жалпы санының 67,3% құрады.

NEET (NEET – ағыл. Not in Education, Employment or Training),көрсеткіші бойынша 15-28 жас аралығындағы жастардың жалпы саны ішінде жұмыс істемейтін, оқымайтын және біліктілігін көтермейтін жастардың үлесі 2013 жылы 6,9% -дан, ал 2015 жылы 8,6%-ға артқан.

NEET көрсеткіші үлесінің өсуіне негізгі себептер:1) Статистика комитеті «Жастар» санатын анықтауда, 15 жастан 28

жасқа дейінгі топтарды пайдаланды. Алайда қоданыстағы «Мемлекеттік

47

жастар саясаты туралы» Заңда «жастар» санаты 14 жастан 29 жасқа дейінгі жас дәрежелері қамтылды;

2) Орталық және өңірлік статистикалық кеңселердің ресми ақпараттарында қайшылықтар бар.Дереккөз Жастарды

ң жалпы саны

Жұмыссыз жастардың саны

Экономикалық белсенді емес жастардың саны

Оқуға байланысты жұмыс күшіне кірмейтін жастардың саны

2015 жылға NEET үлесі

ҚР Ұлттық экономика Министрлігінің статистика комитеті www.stat.gov.kz

490,9мың 23,2 мың 176,1 мың 156,9 мың 8,6 % жылға

Алматы қаласының статистика басқармасы www.almaty.stat.gov.kz

490,7мың 23,2 мың 176 мың 161,4 мың 7,7 %

3) Алматы қаласында жастардың көші-қонының оң сальдосы (21 мың адамнан астам), бұл еліміз бойынша ең жоғары көрсеткіш болып табылады;

4) Жастар арасындағы жұмыссыздықтың өсуіне, басқа өңірлерден жыл сайын көшіп келетіндердің жоғарғы көрсеткіші себеп болады. Сонымен қатар, ЖОО-ының жыл сайын шамамен, 60-65 % резидент емес түлектері Алматы қаласында қалуды көздейді. 2015 жылғы түлектер саны – 32678 (ЖОО мәліметтері бойынша, солардың 19712-сі жұмысқа орналасқан). Басқа жағынан, жұмыспен қамту саласында қиындықтар пайда болуы, түлектердің көпшілігіне басымдықты экономикалық, қаржылық және құқықтық кәсіби мамандықтарға беру фактісі ықпал етеді. Сонымен қатар еңбек нарығында техникалық мамандығы бойынша жұмысшылар сұранысы жоғары болып қалуда. Мұндай нәтижеге байланысты жұмыссыздық және жастардың алданып мансап күтуі әлеуметтік шиеленістің өсуіне әкеліп соғуы мүмкін.

Басқаша айтқанда, мәселе экономика мамандықтарының номенклатурасы мен нақты сұраныстың сай келмеуі болып қалуда. Ол экономика, индустрияны немесе басқа да әлеуетті жұмыс берушілер субъектілерін әріптестік дамыту арқылы оқу үдерісінің тәжірибелік бөлігін жақсарту мәселесіне көп назар аударуды қажет етеді.

5) Бизнес пен жоғары оқу орындарының өзара іс-қимылы шектеулі, және түлектердің біліктілік ұйымының талаптарын қанағаттандыру үшін оқу бағдарламаларын құрастыруға қызығушылығы төмен;

6) Кәсіпорындардың кадрларға деген алмасу және болжам қажеттіліктері туралы бірыңғай ақпараттық базаның болмауы;

7) Жеке сектор кәсіпорындарының кәсіби білім беруді дамыту үшiн қаражат бөлуі мардымсыз болады: мамандар мен шеберлердің өндіріс

48

құралдарында жұмыс істейтін мамандарды оқытуға негізінен бюджеттен бөлінді.

Санаты бойынша үстемеақының төленбеуі колледждер педагогтарының еңбек ақысының біршама төмендеуіне алып келген және осының салдары ретінде білікті мамандар экономиканың нақты секторларына ауысып, жалпы білім беру пәндерінің озық оқытушыларының мектептерге ауысуы байқалады, бұл мамандар дайындау сапасына теріс ықпал етеді.

2015 жылы жергілікті бюджеттен Алматы технология және флористика колледжіне (бұрыңғы №8 кәсіби лицей) 45 млн. теңге бөлінді. Нәтижесінде мүмкіндігі шектеулі тұлғалар үшін оқу мекемесіне 100% қолжеткізу қамтамасыз етілді.

2.1.2.1.1. кесте. Алматы қаласы бойынша негізгі білім беру көрсеткіштері

Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015

Мектепке дейінгі мекемелер саны, бірлік бірл. 293 343 401ондағы оқитын балалар, адам мың адам 44,4 49,01 53,2Балаларды (3-6 жас) мектепке дейінгі оқу және тәрбиемен қамту, %

%54,8 64,7 70

Күндізгі жалпы білім беретін мектептер саны, бірлік

бірл.217 244 244

ондағы оқушылар саны, мың адам мың адам 187,9 208,9 212,5Білім беру ұйымдарының педагог қызметкерлерінің саны, адам

адам13867 14754 15632

Жоғары педагогикалық білімі бар педагогтар үлесі, %

%92,3 92,3 92,9

Жаратылыстану-математикалық пәндер бойынша білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген (жақсы/үздік) түлектер арасындағы оқушылар үлесі, %

%

50,6 51 56

Аз қамтылған отбасынан шыққан балалардың жалпы санындағы сапалы және үйлестірілген ыстық тамақпен қамтылған аз қамтылған отбасы балаларының үлесі, %

%

97,1 100 100

Халықаралық олимпиадалар мен байқаулардың (ғылыми жобалар), ғылыми сайыстардың жеңімпаздары болған оқушылар саны, адам

адам209 274 186

Жалпы мүмкіндігі шектеулі балалар санындағы инклюзивті білім берумен балалардың қамтылуы, %

%20,0 20,0 32,2

Пайдалануға берілген жаңа мектептер саны, бірлік

бірл.3 1 0

Колледждер саны, бірлік бірл. 89 83 84ондағы білім алушылар, адам адам 64 546 61 975 61 616халық санынан 10 мың адамға 455 427 425

49

Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015

Оқу орнын аяқтаған алғашқы жылы жұмысқа орналастырылған техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерінің түлектерінің үлесі, %

%59,5 71,2 67,3

15-28 жастағы жастардың жалпы санындағы NEET үлесі, %

%6,9 7,6 8,6

Жастардың (14-24 жас) техникалық және кәсіби білім берумен қамтылуы, %

%22,9 22,4 22,1

Жастар ұйымдарының қызметіне қатысатын жастар үлесі, %

%18 20 22

Жоғары оқу орындарының саны, бірлік Бірл 41 40 42ондағы студенттер, мың адам мың.адам 148,5 133,7 128,7Қала бюджетіндегі білім беру шығындары, млн.. теңге

%45 633 48 929 51 479

Дереккөз: Қаржы шығындары Білім басқармасына бағынысты мекемелердің көрсеткіштерінен алынды.

2.1.2.1.2. кесте.SWOT-талдауКүшті жақтары:- қалада мемлекеттік білім беру ұйымдарының барлық нысандары мен түрлерінің болуы (бала бақшалар, мектептер, интернаттар, колледждер, қосымша білім беру ұйымдары, кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтары, девиантты мінез-құлықтағы балаларға арналған арнайы білім беру ұйымдары, баспаналар);- қаланың білім беру ұйымдарын тұрақты түрде қаржыландыру;- дарынды балалармен жұмыс жасайтын ұйымдардың дамыған желісі.

Әлсіз жақтары:- мектепке дейінгі және жалпы білім беретін білім беру ұйымдарында орындардың жетіспеушілігі;- дамуында ерекшеліктері бар балалардың оқуы үшін (инклюзтік білім беру) білім беру ұйымдарына төмен деңгейдегі қолжетімділік;- жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша біліктілігі жоғары кадрлардың жетіспеушілігі;- арнайы мектепке дейінгі білімі бар мамандардың жетіспеуі.

Мүмкіндіктер:- қаланың білім беру саласындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарында білім беру қызметтерінің сапасын арттыруды ынталандыратын дамыған бәсекелестік орта (жеке меншік мектептер, бала бақшалар, колледждер);- қалада педагог қызметкерлерді даярлайтын жоғары оқу орындары мен колледждердің айтарлықтай санының болуы;- МЖС дамыту үшін жоғары инвестициялық әлеует.

Қауіп-қатерлер:- жастардың арасында техникалық және кәсіптік білімге деген төмен сұраныс;- Тәжірибелік-инновациялық қызметті, оның ішінде технологиялар мен ИКТ коммерцияландыру саласындағы жеткілікті нормативтік реттеудің болмауы.

50

Түйткілді мәселелер:- еңбек ақысының төмен болуына байланысты мемлекеттік білім беру

ұйымдарында педагог кадрлардың тұрақтамауы; - педагогикалық жоғары оқу орындары мен колледждер түлектерін

даярлаудың төмен деңгейі; - қала халқы санының өсу қарқынының жоғары болуы.

2.1.2.2. Денсаулық сақтау Соңғы 3 жылда алдыңғы қатарлы әлемдік тәжірибеге сәйкес жүргізілген

өзгерту нәтижесінде қаланың денсаулық сақтау жүйесінде айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді:

Медициналық-санитариялық алғашқы көмекті дамытуға назар аударылады. Бұл ретте мамандандырылған және жоғарымамандандырылған медициналық көмек дамуда;

Ерте кезеңінде ауруды анықтау үшін профилактикалық скринингтік зерттеулер жүргізіледі (скринингтің 12 түрі);

Медициналық қызмет қолжетімділігі жоғарылауда және бірыңғай ақпараттық жүйе даму үстінде.

Бұл өзгерту денсаулық сақтауды дамытудың әлемдік тенденцияларына сәйкес жүреді және оң нәтиже берді 2013-2015 жылдардағы кезеңде:

Алматылықтардың өмір сүру ұзақтығы 1,5 жылға ұлғайды; Бала және ана өлімі тиісінше 1,3 және 4,25 есе қысқарды; Жалпы сырқаттану және өлім көрсеткіші жыл сайын тиісінше 9 және

5 пайызға қысқаруда.2013-2015 жылдардағы кезеңде Алматы қаласы халқының орташа өмір

сүру ұзақтығы 73,66 жастан 75,2 жасқа дейін ұлғайды және дамыған елдермен салыстырғанда барынша жылдам қарқынмен өсу үстінде.Алматы қаласының көрсеткіші еліміз бойынша орташа деңгейден жоғары, ол 72 жасты құрайды, барынша дамыған қала деңгейіне жақындады. Келесі 10 жыл ішінде дамыған қалалар қатарына жетеміз, бірақ өткен жылдары өсу қарқындылығына байланысты, келешекте өмір сүру ұзақтығының өсу қарқыны баяулауын күтуге болады.

51

2.1.2.2.1. сурет Өмір сүру ұзақтығы

Ақпарат көзі: Дүниежүзілік Банк, Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасының мәліметтері

2013-2015 жылдарда Алматы қаласы халқының жалпы сырқаттану деңгейі барлық аурулардың кластары бойынша (жаңадан пайда болғандарынан басқа) оң динамика көрсетті, көрсеткіш жыл сайын орташа алғанда 9%-ға қысқарып отырды. Қан айналу, тыныс алу, наркотикалық бұзылулар мен жүктіліктің асқынулары, босанулар мен босанғаннан кейінгі кезең бойынша айтарлықтай қысқару болды, көрсеткіштер орташа алғанда 20-40 пайызға төмендеді.

2.1.2.2.2. сурет. Сырқаттану деңгейі

Ақпарат көзі: Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасы; жұмыс тобының талдауы

52

Жалпы сырқаттану(100 мың адамға. 2014ж.)

Тірек-қимыл жүйесінің аурулары және дәнекер тіндердің

Ас қорыту аурулары

Тыныс алу мүшелерінің аурулары

Несеп-жыныс жүйесінің аурулары

Қан айналымы жүйесі аурулары

Алматы қаласында барлығы: 100 мың тұрғынға 131 505

Өмір сүру ұзақтығы(жыл.) әлемдегі

барлық елдердің орташасы

Барынша кең тараған топтардың сырқаттану көрсеткіші еліміз бойынша орташа деңгейден жоғары, әсіресе жаңадан ауырғандар бойынша – 30%-ға, қан айналу жүйесі аурулары, наркологиялық бұзылулар, жүйке жүйесі аурулары, зәр шығару-жыныс жолдары - 30% асады, тыныс алу органдары - 16%-ға, ас қорыту органдары, эндокриндік аурулар, тамақтанудың бұзылулары және зат алмасу - 20%-дан асады. Жаңадан ауырғандардың; тыныс алу органдарының, ас қорыту, энокриндік жүйе ауруларының жоғары деңгейі қаладағы жайсыз экологиялық ахуалды және қауіп факторларының белсенділігін көрсетеді (дұрыс тамақтанбау, темекі шегу, ішімдік ішу, спортпен шұғылданбау). Бірақ белгілі бір мөлшерде ол диагноз анықталған кезде науқастардың диагностикалық және консультациялық мүмкіндіктерінің барынша жоғары деңгейімен байланысты.

Сондай-ақ, халықтың тұмау және басқа да жедел тыныс алу жолдары инфекцияларымен ауыру жағдайы қысқарғаны туралы атап өткен жөн, бұл тұрғындардың денсаулық сақтау ұйымдарында, сондай-ақ оқу орны мен жұмыс орнында халықты белсенді вакцинациялауға байланысты.

Әлеуметтік аурулар динамикасы жақсаруда. Үш жылда халықтың туберкулездің белсенді формаларымен сырқаттану деңгейі 19%-ға қысқарды, бұл 100 мың адамға шаққанда 45,3 құрайды. 15-49 жас тобында адамның иммундық тапшылық вирусының таралуы 2013 жылы 0,477%-дан 2015 жылы 0,353%-ға дейін қысқарды және бекітілген 0,2-0,6% шегінде қалады.

2.1.2.2.2. кесте. Халықтың сырқаттануыАтауы/жылдар Өлшем

бірлігі2013 2014 2015

Халықтың жекелеген ауру түрлерімен сырқаттануы:Тыныс алу жолдарының жедел инфекциясы және тұмау

100 мың адамға жағдай

(тұмау/ЖРА)

11,5/10917

7,6/9503

8,98/7892

Белсенді туберкулезбен сырқаттану 100 мың адамға жағдай 55,9 53,7 45,3

Есепте тұратын туберкулезбен ауыратын науқастардың саны адам 1230 1223 1239

Маскүнемдік және нашақорлық пен есепте тұрады, адам, оның ішінде: адам 35215 26048 23225

Психикалық белсенді заттар, опиодтер наркотикалық заттарды тұтынудан болатын бұзушылықтар

адам 3902 3190 2690

Ішімдікті тұтыну салдарынан болатын бұзушылықтар адам 31313 22858 20535

15-49 жас тобында адамның иммундық тапшылық вирусының таралуы, 0,2-0,6% шегінде

% 0,477 0,333 0,353

Ақпарат көзі: Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасыныңмәліметтері53

Сондай-ақ, қалада маскүнемдік және нашақорлық сияқты ауруларды қысқарту бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Ішімдікті тұтыну салдарынан бұзылулармен науқастар саны 2013 жылмен салыстырғанда 2015 жылы- 34%-ға қысқардыжәне 20 мың адамды құрады. Психикалық белсенді заттар, опиоидтар мен есірткілік заттарды тұтыну салдарынан бұзылулармен науқастар саны 31%-ға қысқарды және 2015 жылы 2,7 мың адамды құрады.

.

2.1.2.2.3. сурет. Өлім себебінің негізгі кластары бойынша қайтыс болғандар

Ақпарат көзі: Алматықаласының Статистика департаменті; жұмыс тобының талдауы

2013-2015 жылдары халықтың жалпы өлім деңгейі 11%-ға төмендеді. Алматы қ. қан айналу жүйесі және тыныс алу органдарынан болатын өлім деңгейі Варшава және Берлин сияқты дамыған қалалардың деңгейінен төмен. Бұл салыстыратын қалаларға қарағанда Алматы қаласында халықтың орта жасы 6-9 жасқа төмен болуына байланысты болуы мүмкін (Алматы қ. 2014ж. халықтың орта жасы 37 жас, Берлинде – 43, Варшавада – 46 жас). Зейнеткерлер үлесі де айтарлықтай төмен.

2.1.2.2.3. кесте. Жалпы өлім көрсеткіштеріАтауы /жылдар 2013 2014 2015Қан айналу жүйесінен болатын өлім, 100 мың халыққа шаққанда жағдайлар саны 227,29 170 140,7

Қатерлі ісіктерден болатын өлім, 100 мың халыққа шаққанда жағдайлар саны 118,14 109 95

Жазатайым оқиғалардан, жарақаттану мен уланудан болатын өлім, 100 мың халыққа шаққанда

83,54 70,3 57,3

54

Жазатайым оқиғалар, улану, жарақат

Ас қорыту аурулары

Тыныс алу мүшелерінің аурулары

Ісіктер

Қан айналымы жүйесі аурулары

Өлім себебінің негізгі кластары бойынша қайтыс болғандар (100 мың адамға. 2014ж.)

жағдайлар саныТыныс алу органдары ауруларынан болатын өлім, 100 мың халыққа шаққанда жағдайлар саны 47,07 50,15 79,3

Туберкулезден болатын өлім, 100 мың халыққа шаққанда жағдайлар саны 5,8 5,2 3,2

Ақпарат көзі: Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасыныңмәліметтері

2013-2015 жылдарғы өлім деңгейі:- қан айналымы жүйесі ауруларынан 38%-ға төмендеген;- қатерлі ісіктерден 20%-ға; - жазатайым оқиғалардан, жарақаттану мен уланудан 31%-ға; - туберкулез ауруынан 45%-ға төмендеді; - тыныс алу ағзасының ауруынан болатын өлім-жітім саны 68%-ға ұлғайған, дегенмен, еліміз бойынша орта деңгейден анағұрлым төмен болуда (Қазақстан Республикасында 2015 жылы - 100 мың халыққа шаққанда -104,9).

Сондай-ақ, қатерлі ісіктерден, жазатайым оқиғалардан, жарақаттану мен уланудан және ас қорыту ағзалары ауруының салдарынан болатын өлім деңгейі әлемдегі дамыған қалалардағы көрсеткіштерден аса түсуде; және де, жыл сайын 6%-ға дейін өсу көрсеткішінде.

Халықтың өлім және сырқаттану деңгейінің азайып жақсаруына ықпалын тигізген факторлардың бірі сырқаттануға диагностика жасау және оның алдын алу жұмыстарының белсенді жүргізілуі болып саналады. Қан айналымы жүйесі ауруын анықтау үшін жүргізілетін профилактикалық тексеруге жыл сайын шамамен 200 мың адам қамтылады (2015 жылғы жоспарды төмендету бойынша), сүт безінің және жатыр мойнының обыры ісік алды ауруын анықтау бойынша- 80 мыңнан астам әйелдер, туберкулез ауруы бойынша – 800 мыңнан астам адам қамтылған. 2015 жылы профилактикалық тексеруге 412,5 мың бала мен жасөспірімдер қамтылған. 2013 жылмен салыстырғанда балаларды қамту деңгейі 9%-ға өскен. 2015 жылдың қорытындысы бойынша қала тұрғындарына 4 млн. шамасында түрлі профилактикалық тексерулер жүргізілді.

Қызмет барысы мен оқуын үзгісі келмеген адамдар үшін емдеудің өте ыңғайлы түрі болып саналатын, стационар орнын басатын технологияның дамуы оңтайлы рөл атқарады. Күндізгі стационарда және тұрғылықты жеріне барып емдеу стационарында қамтылған 10 мың адам: 2013 жылы 48,3 болса, 2015 жылы 50,6 дейін өскен.

2.1.2.2.4. кесте. Ана мен бала өлімінің көрсеткіштеріАтауы/жылдар 2013 2014 2015Бала өлімі (0 -5 жас), тірі туылған 1 мыңға жағдай саны (ведомстволық есеп беру бойынша) 11,9 9,3 8,0

Ана өлімі, тірі туылған 100 мыңға жағдай саны 10,2 4,8 2,4

55

Ақпарат көзі: Алматықаласының Статистика департаменті;

2. Ана және бала өлімі көрсеткіші айтарлықтай жақсарды. Сәби және ананың өлімі көрсеткіштері бойынша алшақтық дамыған қалалармен салыстырғанда 4,25 есеге қысқарған және еліміз бойынша 1,5 есеге орта деңгейден төмен қалпында. Бұл оң динамика келесі шаралармен қамтамасыз етілген:■ Барлық іске қосылған қызметтердің, ана мен баланы қорғаумен

айналысатын қызмет жұмысына талдау жасау және бағалау, қатаң мониторинг жүргізу;

■ Мамандарды жүйелі түрде дайындауды ұйымдастыру және инновациялық медициналық технология білім беру орталығын құру;

■ Дәлелдік медицина негізінде акушерлік, перинаталдық медициналық көмектің стандарттары мен хаттамасын енгізу.

Қарастыру кезеңінде бала өлімі көрсеткіші 1 мың тірі туылған балаға 10,5-нан 8,92-ге дейін азайды (ведомстволық есеп беру дерегі бойынша 9,6-дан 7,2-ге дейін), дегенмен, салыстырмалы қалалар арасында жоғары деңгей қалпында қалуда. Бала өлімі (0-5 жас аралығы) 2013-2015жылдары 1,5 есеге төмендеген, 1 мың тірі туылған сәбиге 11,9-дан 8,0 оқиғаға дейін азайған (ведомстволық есеп беру дерегі бойынша).

Тұрғылықты жері бойынша ана өлімі көрсеткіші жыл сайын 40-50%-ға, 100 мың тірі туылған балаға 2012 жылғы 18,2 санынан 2015 жылғы 2,4 санына дейін қысқарған. Айтарлықтай ілгерлеу көрсеткіш деңгейінің дамыған қалалар арасындағы көрсеткіштердің төмен деңгейіне дейін жақсаруына әкелді.

2.1.2.2.4. кесте. Ана мен бала өлімінің көрсеткіші

Ақпарат көзі: Алматықаласының Статистика департаменті; Алматы қаласы Денсаулық сақтау басқармасы

56

Бала өлімі (1000 тірі туылғанға)

Ана өлімі (100 мың тірі туылғанға)

Дәрігерлермен қамтамасыз ету деңгейі, қалада орналасқан республикалық ұйым, ҒЗИ мен ҒО персоналын қоса алғанда, шығыс еуропа қалаларының деңгейімен салыстырғанда еліміз бойынша орташа көрсеткіштен екі есе жоғары. Төсекпен қамтудың төмендеуі 10 мың адамға шаққанда 66,9-дан 46,0-ге дейін, жалпы дәрігерлік тәжірибе принципі бойынша істейтін медициналық-санитариялық алғашқы көмектің дамуына және стационарды алмастырушы көмек қолжетімділігінің жоғарылауына байланысты, бұл емдеуге жатқызудың және стационар жүктемесінің төмендеуіне ықпал етеді.

2.1.2.2.5. сурет Дәрігерлер және төсекпен қамтамасыз ету

Ақпарат көзі: Алматы қаласының Статистика департаменті

2013 жылы емхана жүктемесінің 16%-ға төмендеуіне қарамастан, 2014 жылы Алматы облысының халқы мен аумағы қосылуына байланысты тағы да жоспарлы қуатты нақты пайдалану амбулаторлық-емханалық ұйымның жоспарлы қуатынан 24%-ға асты.

57

Дәрігерлермен қамтамасыз ету (100 мың адамға)

Төсекпен қамтамасыз ету(100 мың адамға)

2.1.2.2.6. сурет. Емхана жүктемесінің көрсеткіші

2013ж. 2014ж. 2015ж.100

105

110

115

120

125

130

110112

124

Емхана жүктемесінің көрсеткіші

+13%

Тапшылық Артылған Жоспар Тапшылық0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

3722

721

1800 1922

Емхана жүктемесінің көрсеткіші

2015ж. 2016ж.

Ақпарат көзі: Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасы; жұмыс тобының талдауы

2.1.2.2.5. кесте. Амбулаторлық-емханалық мекемелердің жүктемесіКөрсеткіштер 2013 2014 2015Амбулаторлық-емханалық ұйымдардың жоспарлы қуаты (ауысымына қабылдау саны) 10 мың халыққа 116,9 117,4 109,1

Жоспарлы қуатты нақты пайдалану % 110,3 112 124Жылына 1 тұрғынға шаққанда қабылдау саны 6,8 6,1 5,6

Ақпарат көзі: Алматы қ. Денсаулық сақтау басқармасыныңмәліметтері

Шамадан тыс жүктемеге байланысты тапшылық айқындалған аудандарда (Алатау. Наурызбай, Түрксіб, Әуезов аудандары) жаңа емханалар салу арқылы төмендейтіні болжанып отыр. Қалған қуаттылық тапшылығы қаладағы емхана қызметтерінің тиімділігін арттырудың арқасында және көрсетілетін жеке қызметтің ынталандыруынан толығатын болады.

Емханалардың шамадан тыс жүктеме мәселелеріне ішінара талдау:

Бағдарламаны жүзеге асырған 5 жыл ішінде емханалардың жоспарлық қуаттылығы 16%-ға, ауысымы бойынша 15 991-ден 18 543-ке дейін өскен. 12 нысанның құрылысы Бағдарламаны жүзеге асыру Жоспары тарапында жүргізілуде. Емханалардың шамадан тыс жүктемесі 2014-2015 жылдарда

58

Алматы облысының аумағында бекітілген халықтың берілуіне қарамастан, 2011 жылы 28%-дан 2015 жылы 19%-ға дейін төмендеген.

Жаңа емханаларды іске қосу, мемлекеттік тапсырыс шеңберінде халықты қамтамасыз етуге жеке орталықтардың қатысуы қаладағы халық санының көбеюіне қарамастан, 1 медициналық-санитариялық алғашқы көмек көрсету (МАСК) нысанына 2014 жылы 44 700 адам болса, 2015 жылы 41 000 адам санына дейін төмендеген.

Емханаларды жеткіліксіз түрде жабдықтармен қамту мәселесі осы уақытқа дейін шешілмеген – қала емханаларының жабдықталу деңгейін жоғарылату медициналық құрал-жабдықтарды сатып алу кезіндегі басым бағыт болып табылады. Алматы қаласын Дамыту бағдарламасын жүзеге асыру жылдары аралығында қала емханаларының жабдықталуы 1,7 есеге, 47,7%-дан 81%-ға дейін өсті. Алматы қаласын Дамыту бағдарламасын жүзеге асыру тарапында медициналық-санитариялық алғашқы көмек көрсету мекемелерін жабдықтау мәселесін 2020 жылға дейін нормативтен 100%-ға дейін қамтылуға жеткізуді жоспарлап отырмыз.

Қалалық онкологиялық орталығының радиологиялық корпусын салу мәселесі республикалық деңгейге шешу үшін соңғы 5 жыл бойы ұсынылып келеді. Мәселе Премьер-Министрдің орынбасарларымен Г.Т.Әбдіхалықовамен 2014 жылғы қыркүйекте өткен, Б.М.Сапарбаевпен 2015 жылдың мамыр айында өткен кездесулерде талқыланған. ҚР ДС ж ӘДМ жобалау-сметалық құжаттама дайындалып, ұсынылған, құрылыс жүргізуге арнап учаске де бөлінді. Бірақ құрылыс жүргізуге қаржы бөлінген жоқ.

Сондықтан онкологиялық науқастарды емдеудің сәуле компоненттерін өтеу үшін 2015 жылдың жергілікті бюджеттің қаражатынан қайталауды болдырмауға арналған, жоғары қарқынмен және жоғары дәлдікпен жергілікті сәулелендіруге мүмкіндік беретін, Қазақстанда баламасы жоқ, бірегей инрооперациялық сәулелендіргіш сатып алынды.

Мәселе Қалалық онкологиялық орталықты Онкологиялық және радиологиялық ҚазҒЗИ-мен бір аумақтық онкологиялық орталыққа біріктіру арқылы шешілуі мүмкін.

Медициналық оңалту қызметі Бағдарлама шеңберінде құрылған және төмендегі ұйымдарға ұсынылды:

мүгедек балаларды оңалту үшін, Қалалық балаларды оңалту орталығында 63 төсек;

балаларды жарақаттан кейін оңалту- Балалар шұғыл көмек орталығында жүгізіледі (3 төсек);

кардиологиялық хирургиялық операциядан кейін – Перинаталдық және балалар кардиологиялық хирургиялық орталығында (2 төсек);

бейін бойынша жиі ауыратын балаларды оңалту жалпы сыйымдылығы 265 төсекпен №2, 3, 4 Қалалық балалар шипажайларында ұйымдастырылған,

туберкулезбен ауру қаупі бар балаларды оңалту –175 төсекпен №1 балалар шипажайында,

59

ересектерге арналған оңалту және қалпына келтіру емі бөлімшесі 94 төсекпен №1, №4 Қалалық клиникалық ауруханаларда және Жедел шұғыл көмек көрсету ауруханасында (кардиологиялық, травматологиялық, ортопедиялық науқастар үшін) ұйымдастырылған,

№5 Қалалық клиникалық ауруханасында сурдологиялық науқастарға арнап амбулаториялық оңалту ұйымдастырылған.2016 жылы келесі оңалту құрылымдарын:

Қайта ұйымдастырылған №1 Балалар үйінің базасында Мүгедек балаларды амбулаториялық оңалту орталығын;

№4 Қалалық клиникалық ауруханасында Травматологиялық және ортопедиялық оңалту орталығын ашу жоспарланып отыр.

.

2.1.2.2.6 Кесте SWOT-талдаубасым жақтары:

Елбасының Жарлығымен бекітілген ҚР денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» бағдарласмасы;

Мәслихаттың шешімімен бекітілген, аумақтық денсаулық сақтау саласын жетілдіру жолдарын көрсететін «Алматы қаласын 2020 жылға дейін дамыту» бағдарламасы,

Денсаулық сақтау ұйымдарының инфрақұрылымдарын дамыту және медициналық қызметтердің қолжетімді болуына жағдайлардың жасалуы;

Қалада денсаулық сақтау саласының Халықаралық-жетекші ұйымдарының өкілдіктері болуы (географиялық алып тасталынған МСАК бойынша ДДҰ ВОЗ кеңсесі);

Қалада медициналық білім беретін ұйымдардың және республикалық бейінді орталықтардың болуы;

қалада орналасқан әлемдегі жетекші медициналық университеттермен серіктестікте болу;

мамандандырылған денсаулық сақтау ұйымдарының заманауи медициналық құрылғылармен жоғары деңгейде жабдықталуы;

халықты иммундаумен барынша қамту арқылы көптеген инфекциялық аурулардың эпидемиологиялық тұрақты жағдайда болуы;

заманауи медициналық

әлсіз жақтары: халықтың өз денсаулығына ортақ

жауапкершілікте болуын реттейтін нормативтік механизмдердің жоқтығы;

көптеген емханаларда халықты қабылдау жүктемесінің шамадан тыс болуы;

өз ғимараттарының ресурстарын жасап шығаратын бірқатар денсаулық сақтау нысандарының болмауы;

халықтың жедел медициналық көмекке аз жүгінуі;

медициналық – санитариялық алғашқы көмек ұйымдарының технологиялық медициналық құрылғылармен жабдықталу деңгейінің төмендігі;

мүмкіндіктері шектеулі тұлғалар үшін денсаулық сақтау ұйымдарында кедергісіз ортаның жеткіліксіз қамтамасыз етілуі;

- корпоративтік басқару жүйесінің барынша жетілмеуі;

дәрігерлердің және орта медициналық білімді мамандардың жетіспеушілігі, дәрігер: мейірбикеге байланысты үйлесімсіздік;

медициналық кадрлардың әлеуметтік және еңбек ынтасының жетіспеушілігі, кәсіптің қоғамдағы беделінің төмендігі;

медициналық ЖОО және МАОО түлектерінің құзыреті заманауи тәжірибелік денсаулық сақтау талаптарына сәйкес келмеуі,

медициналық кадрлардың дипломнан кейінгі білім деңгейінің жеткіліксіздігі,

медициналық ұйымдарда компьютерлік техникамен жабдықталу деңгейінің жеткіліксіздігі және медициналық

60

технологиялардың трансфертінің республикалық және халықаралық деңгейден қалалық деңгейге жеткілікті тәжірбиесі;

стандарттау және акредиттеу негізінде қызмет ететін өңірлік бірыңғай call-орталықтары арқылы медициналық көмектің сапасын басқару жүйесінің енгізілуі;

халықтың білім және мәдениет деңгейінің жоғарылығы, денсаулық сақтау қызметтерінің жоғары деңгейде пайдаланылуы.

қызметкерлердің компьютерлік сауаттылығының төмендігі,

денсаулық сақтау ақпараттық жүйесінің өзге жақтарын қоса интеграциялау үшін біріңғай платформаның жоқтығы,

денсаулық сақтау жүйесінің электрондық ресурстарын халықтың толық пайдаланбауы,

денсаулық сақтаудың жеке меншік секторларымен өзара байланыс механизмінің осалдығы,

резидентураның жетілмеген Бағдарламасы; мектеп оқұшыларының бюджеттік

тамақтанудан бас тартуы мен ықпалдасудың төмендігі;

Мүмкіндіктер: негізгі демографиялық көрсеткіштердің

тұрақты жағымды динамикасы; халық денсаулығын қорғау мәселелері

бойынша қалалық қызметтермен ведомствоаралық өзара қарым-қатысқа дайындық және қолда бар тәжірибе;

қалалық денсаулық сақтау жүйесінің дамуын ынталандыратын дамыған бәсекелес медициналық орта;

бизнес-құрылымдарының, әлеуетті инвесторлардың, экономикалық белсенді халықтың жоғары зейінділігі және әлеуеті;

мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктерді дамытудағы тәжірибесі және болашағы;

міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу келешегі;

денсаулық сақтау саласында халықаралық және үкіметтік емес ұйымдармен серіктестіктің жетілуі;

«е-gov – Электрондық Үкімет» және «Азаматтарға арналған Үкімет» Порталдарында мемлекеттік қызметтердің дамуы;

халықтың ақылы қызметтерді төлеуге жоғары мүмкіндігінің болуы;

денсаулық сақтау ұйымдарын медициналық жабдықтармен жабдықтауға, кадрларды даярлауға жұмсалатын халыққа ақылы қызмет көрсетуден түскен табыстың өсуі;

салалық Министрліктің қоғамдық денсаулық сақтау қызметін құру пилоттық жобасын және Ауруды басқару бағдарламасын енгізу туралы

Шақырулар: мемлекетімізде орын алып отырған

бүкіләлемдік қаржылық дағдарыстың салдарынан болған қаржы тапшылығы жағдайы;

аурулардың (инфекциялық немесе инфекциялық емес) өсу қаупіне мүмкіндік тудыратын бақылаусыз еңбек, сыртқы және ішкі халық миграциясы;

Халықтың табиғи өсімінің нәтижесінен қала халқының санының артуына байланысты медициналық және басқа да әлеуметтік қызметтерге сұраныстың артуы;

Медициналық көмектің арнайы түрін (полиативтік, мейірбикелер көмегі) қажет ететін егде адамдар үлесінің өсуі;

еңбек ету жасындағы ер адамдардың өлім деңгейінің жоғарылығы;

дұрыс тамақтану принциптерін ұстанбайтын «KFС», «Донер» сияқты тез даярланатын қоғамдық тағамдар дайындайтын мекемелер санының артуы;

инфекциялық аурулардың өсуін бақылау мониторингі бойынша арнайы заманауи бағдарламалар мен тіркемелердің, сонымен қатар онлайн-тәртібінде жоқтығы;

медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасы жөніндегі мәселелер бойынша халықтың жүгіну белсенділігінің жоғарылығы;

медициналық білім беру ұйымдарының клиникалық кафедраларымен өзара қарым-қатынасында реттелмеген мәселелер;

денсаулық сақтау инфроқұрылымдарының дамуын қажет ететін, өндірістік жарақат алу қаупін жоғарылататын «2030 жылға дейін Алматы агломерациясын құру мен дамыту

61

тапсырмасы; смарт-медицинаның дамуы; өз-өзін қаржыландыруға мүмкіндігінің

болуына денсаулық сақтау ұйымының заңды мәртебесін өзгерту үшін құқықтық базаның болуы;

жеке мамандықтар мен қызметтер бойынша денсаулық сақтау басқармасының штаттан тыс мамандарының әлеуеттілігі.

туралы ұзақмерзімді жоспарын» жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспарының аясында қаладағы өндірістік және инновациялық әлеуеттіліктің дамуы;

қоршаған ортаның ластануына әкеліп соғатын факторы ретінде медициналық қалдықтарды жоюға арналған заманауи құрылғылардың жоқтығы;

Түйткілді мәселелер: медициналық кадрлардың тұрақтамаушылығы; желіні толық оңалту болмауы; медициналық қызметтердің сапасының жеткіліксіздігі; радиологиялық онкологиялық орталықтың тұрғын үй жетіспеушілігі.

2.1.2.3. Еңбекжәне халықтыәлеуметтік қорғау

Демография және көші-қон

2016 жылдың басында Алматы халқының саны 1 703,5 мың адамды құрады, оның ішінде 779,2 мың адам (45,7%) ер адамдар және 924,3 мың адам (54,3%) әйелдер.

Халықтың аса басым бөлігі Бостандық (тұрғындардың жалпы санының 19,4%-ы) және Әуезов (16,6%) аудандарында тұрады. Әйелдердің ең жоғарғы үлесі Алмалы ауданында тіркелді (59,6%), ең төменгісі – Алатау ауданында (50,7%).

Ұзақ уақыт бойы, соңғы 3 жылды қоса алғанда, демографиялық көрсеткіштердің барлық динамикаларында оң өзгеріс байқалады.

Алматы қаласы халқының саны тұрақты түрде өсіп келеді. Соңғы үш жыл ішінде қала халқының саны 11,5%-ға артқан. Халықтық санының едәуір көбеюіне негізінен үш негізгі фактор ықпалын тигізген: қалаға жаңа аумақтардың қосылуы, халықтың табиғи өсімі және оң көші-қон ағындары.

2014 жылы Алматы қаласына халық саны 92 мың адам шамасында болатын қала маңындағы біраз аудандар қосылған.

2015 жылы халықтың табиғи өсімі 20,4 мың адамды құрады, бұл 2014 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 8% -ға көп ал, 2014 жылы 18,9 мың адам болса, 2013 жылғы көрсеткіштен 14,4% -ға артық. Бұл өлім-жітім нәтижесінің төмендеуіне алып келді. Өлім-жітім 1000 адамға шаққанда, 2013 жылғы 7,2% -дан, қарастырылып отырған кезеңде 2015 жылы 6,4% -ға дейін төмендеді. Халықтың табиғи өсімінің артуына алматылықтардың өмір сүру ұзақтығының артуы ықпал етті. Соңғы үш жыл ішінде аталған көрсеткіш 2,1 %-ға жоғарылап, 75,3 жасқа жетті.

62

2.1.2.3.1. сурет. Алматының демографиялық пирамидасы

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті

Алматы қаласы халқының жас құрылымы студенттік жастағы адамдардың үлесі өте жоғары болуымен сипатталады. Бұл экономика құрылымының және қаланың білім беру жүйесінің дамуының салдары болып табылады. Қала халқының жас құрылымы қаланың демографиялық дамуының өнімділігінің жоғары фазасын білдіреді және болашақта Алматы қаласының демографиялық ахуалы қолайлы болатынын білдіреді. Бұл Алматы қаласын 2016-2020 жылдары және одан кейінгі уақытта дамытудың іргелі базасын қалыптастырады.

Қаланың халық санының өсуінің үшінші факторы иммиграциялық өсім болып табылады. Соңғы жылдары ол қаланың бүгінгі өмірі мен болашақ дамуына біршама әсер ететін факторлардың біріне айналған.

2.1.2.3.2. сурет. Алматы қаласының көші-қон сальдосы

Дереккөз: «Алматықаласы 2013 жылы» Алматы қаласы Статистика департаментінің жыл сайынғы санақ жинағы, 2013-2015 жыл; «Алматы қаласы 2013-2015 жылдардағы қаңтар-желтоқсан айларындағы халықтың көшіп-қонуы» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ бюллетені, 2015 жыл.

63

Алматының демографиялық пирамидасы, 2015ж.

Көші-қон сальдосы, мың адам

2013-2015 жылдарға

2013-2015 жылдар аралығында оң көші-қон сальдосы 78,4 мыңға жуық адамды құраған. Бұл жағдайда осы кезеңдегі жылдық көші-қон сальдосы шамамен 50%-ға артқан және алдағы жылдары ол күрт төмендейді деп болжауға ешбір негіз жоқ. Осы қарқынды көші-қон ағыны қалада белгілі әлеуметтік қысым тудырады, себебі тұрғын үй мен еңбекке орналасуға мұқтаж жандар қаладағы еңбек нарығындағы бәсекелестік пен қылмыстық ахуалды шиеленістіреді.

Бұл жағдайда сырттан көшіп келгендерді ресми есепке алу саны көші-қон қызметтері мәліметтерінен кем дегенде 20 – 25% жоғары болатын барлық көшіп келушілерді қамти алмайды. Алматы қаласының әрі қарай даму барысында қаланың даму кезеңіндегі иммиграцияны ескеріп, аталған жағдайдың артықшылықтарын пайдаланып, зиянды жақтарын қадағалау керек.

Тұрғындардың елдің басқа аймақтарынан қосылуы қала территориясының ресурстық мүмкіндіктерін (әлеуметтік, инженерлік, көлік инфраструктурасын, аймақтың экологиялық жағдайын және еңбек нарығын) есептемеген жағдайда жүйесіз болып тұр.

Келешекте (2030 жылға таяу) Алматы агломерациясы тұрғындарының саны 1,1 млн. адамға немесе 45,9% артуы, оның ішінде қала тұрғындарының саны 0,9 млн. адамға (53,7%) артуы күтілуде.

Халықтың гендерлік құрылымы ұзақ жылдар бойы тұрақты болып келеді. Әйел адамдар халықтың 54,4%-ын, ер адамдар – 45,6%-ын құрайды.

Дәстүрлі түрде әйелдер денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер (82%), білім беру (73%) және тұру мен тамақтандыру қызметтері (62%) салаларында жұмыс істейтіндердің басым бөлігін құрайды.

2.1.2.3.1. кесте. Алматы қаласы бойынша негізгі демографиялық көрсеткіштерКөрсеткіштер Өл.бір. 2013 2014 2015 *Жыл соңындағы халықтың жалпы саны,

тыс. чел. 1507,5 1642,3** 1703,5**

Халық санының өсу ырғағы % 2,17 8,94 3,7Халық санының табиғи өсімі тыс. чел. 16,5 18,9 20,4Туу коэффициенті на 1000

чел.18,3 18,3 18,6

Жалпы өлім коэффициенті на 1000 чел.

7,2 6,7 6,4

Күтілетін өмір сүру ұзақтығы лет 73,7 74,7 75,3Ерлер лет 69,0 70,3 70,8Әйелдер лет 77,7 78,3 79,3

* 2013 жылы қосылған аумақтарды қоса есептегендеДереккөз: «2014 жылғы алдын ала мәліметтер» санақ жинағы, Алматы қаласы Статистика

департаменті, 2015 жыл

2.1.2.3.2 кесте.Көші-қон ағындары

64

Жылдар

Жаңа тұрғылықты жерге қоныс аударғандар саны, мың

адам:

Жаңа тұрғылықты жерге көшіп келгендер саны, мың адам:

Көші-қон сальдосы

2013 20 490 36 048 15 5582014 21876 43 868 21 9922015 23464 64 206 40 742

Дереккөз: «Алматы қаласы 2013 жыл» Алматы қаласы Статистика департаментінің жыл сайынғы санақ жинағы, 2014 жыл; «2014-2015 жылғы қаңтар-желтоқсан айларындағы Алматы қаласы халқының көшіп-қонуы» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ бюллетені, 2015 жыл

Еңбек нарығы

Мамандар дайындауАлматы қаласында жүзеге асырылатын мемлекеттік және салалық

бағдарламалар аясында тұрақты және тиімді түрде жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. 2015 жылы барлығы 14,3 мың адам жұмысқа орналастырылды. Кәсіби оқытудан 1309 адам, оның ішінде кәсіби біліктілігін көтеруден – 111 адам, қайта даярлаудан –720 адам, кәсіби даярлықтан– 478 адам өтті. Басым құқық жұмыссыздарға, мақсаты бар топтар мен 21 жасқа толмаған жастарға берілуде. Сонымен қатар білім алушылар көлік шығындарына материалды көмек алады.Жұмыспен қамтылған халық сипаттамалары

Алматы қаласының экономикалық белсенді халқы 885,0 мың адамды құраған. Соңғы 3 жыл ішінде (2013-2015 жылдар) экономикалық белсенді халық саны 11% артқан, бұл қала халқы санының артуымен деңгейлес болып отыр (экономикалық белсенділік деңгейі 1,5% артқан). Жалпы бұл экономикалық белсенді халыққа әлеуметтік жүктеме тұрғысынан ешбір кедергісіз қалыпты өсімді білдіреді.

Экономикалық белсенді қала халқының басым бөлігін жоғары білімі бар қалалықтар құрайды, олар Алматы қаласының еңбек ресурстары құрылымын жалпы республикалық көрсеткіштерден ерекшелейді. Қалада жоғары білімі бар, еңбекке жарамды жастағы адамдардың осындай мөлшерінің болуы оңтайлы дерек болып табылады және адам капиталының даму деңгейін көрсетеді.

Сонымен қатар, оңтайлы фактор орта кәсіби білімі бар тұлғалардың жоғары үлесі мен бастапқы кәсіби білімі бар адамдар үлесінің азаюы болып отыр, бұл да қалада адам капиталы сапасының өсуін білдіреді.

Осының барлығы Алматы қаласының экономикалық белсенді халқының білім беру құрылымындағы өрлей түскен үрдісті көрсетіп отыр.

2015 жылы жұмыспен қамтылған халықты экономикалық қызмет түрлері бойынша жіктеу жұмыспен қамтылғандардың ең көп үлес салмағы негізгі 4 салаға тиесілі екенін көрсетіп отыр: көтерме және бөлшек сауда (22,5%), көлік және қоймалау (6,3%), құрылыс (8,3%), өнеркәсіп (17,5%).

65

Жиынтық түрде осы 4 сала жұмыспен қамтылған халықтың 50% жуығын құрайды. Салалар бойынша мұндай жіктеу 2013-2015 жылдар аралығындағы кезеңге тән болған.

Жұмыссыздықтың сипаттамаларыЗерттеліп отырған үй шаруашылықтары мәліметтері бойынша

жұмыссыздар саны 2015 жылы 46,5 мың адамды құраған. Жұмыссыздық деңгейі 5,3% құрайды және соңғы үш жыл ішінде шамамен 0,3%-ға.

1.1.2.3.3 сурет. Алматы қаласының жұмыссыздық салыстыру, 2015

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті.

Алматы қаласындағы жұмыссыздық елдегі орташа деңгейден және салыстырылып отырған әлемдегі қалалардың кейбіріндегіден жоғары екенін айта кету керек. Көшіп келушілердің бір бөлігі еңбек нарығындағы күшейіп отырған бәсекелестік жағдайында жылдам еңбекке орналаса алмайды және жасырын жұмыссыздар қатарын толықтырады.

66

Жұмыссыздық саны мемлекет деңгейінен жоғары

Қазақстан Алматы 2015 ж. 2015 ж.

2.1.2.3.4. сурет. Алматы қаласындағы және Қазақстандағы жастар арасындағы жұмыссыздық серпіні

Дереккөз: Алматы қаласының Статистика департаменті, Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі

Жастар арасындағы (15-28 жас) жұмыссыздық деңгейі 2015 жылы 7,4%-ға дейін аздап төмендеген, дегенмен елдің басқа аймақтарымен салыстырғанда біршама жоғары деңгейде қалып отыр. Бұл еңбек нарығындағы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Жастар арасындағы жұмыссыздық жоғары болуының негізгі себептері республиканың басқа аймақтарынан көшіп келушілер ағыны, сонымен қатар, жыл сайын Алматы қаласының еңбекке жарамды халқының қатарын толықтыратын оқу орындары түлектерінің санының көптігі болып табылады. Түлектердің адами капиталды дамытуда маңызы зор және олар тұрақты жаңаруға көмектеседі, сонымен қатар, олардың жұмысқа орналаса алмаған бөлігі қаладағы қылмыстық ахуалды қиындатады. Алдағы жылдары қала жастар арасындағы жұмыссыздықты азайту бойынша белсенді жұмыстарды жалғастыруы керек.

2015 жылы еңбекке орналасу мәселелері бойынша өтініш жасаған тұлғалар санатындағы жұмысқа орналастырылғандар саны 16,5 пайызға артқан және 86,1% шамасындағы деңгейде болған, бұл қаланың жұмыспен қамту органдары жұмысының жоғары белсенділігін білдіреді.

Мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын шетелдік жұмыс күшін тарту үшін оң iс-қимыл арқылы ішкі еңбек нарығын қорғауға бағытталған.

Қалада 2015 жылы 5064 адам деңгейінде шетелдік жұмыс күшін тартуға жеңілдік белгіленген. Шетелдік мамандарды тартуға барлығы 2864 рұқсат берілген (96,7% шамасында) және олардың барлығы дерлік біліктілігі жоғары мамандар болып табылады. Сонымен қатар, жұмыскерлердің жалпы тізімдік құрамындағы шетелдік жұмыс күшінің үлесі 2015 жылғы жоспарланған 6%-дын 5,3%-ын құрады. Тартылған ШЖК санын азайту, отандық еңбек

67

Алматы қ. елдегі орташамен салыстырғанда жұмыссыз жастардың деңгейі жоғары

4,3%

нарығын қорғауға көмектеседі, Қазақстан азаматтарының жұмыспен қамту, өз кезегінде оң әлеуметтік-экономикалық әсер береді.

Сонымен қатар, шетелдік жұмыс күшінің құрамында білікті мамандардың үлесі 77,5% орнына 96,7%-ды құрады жоспарланған, демек, қала экономикасына білікті шетелдік мамандар тартылған.

Айтарлықтай оң үрдіс мүмкіндігі шектеулі жандарды еңбекке орналастыру саласында байқалып отыр. 2015 жылы еңбекке жарамды жастағы тіркелген және көмек көрсетуге өтініш жасаған жұмысқа орналастырылған мүгедектер саны 500 адамды құраған.

2015 жылы жұмысқа орналасуға көмек көрсету үшін тіркелген, еңбекке жарамды жастағы жұмыспен қамтылған мүгедектердің саны, жоспар бойынша 883 адамнан 500 адамды құрады, және 2014 жылдың ұқсас көрсеткішінен 7,1% -ға артық ал, 2012 жылды - 65,0% еді.

Мүгедектігі бар адамдардың төмендеуі жұмыспен қамту органдарына өтініш санының төмендеуі салдарынан, бұл шын мәнінде 2015 жылғы көрсеткішінің орындалмау себебінен орындалды, белгіленген квотаға қарамастан, мүгедектер жұмыспен қамтуда белгілі бір қиындықтар бар, мүмкіндігі шектеулі адамдарды жалдау үшін жұмыс берушілердің құлықсыздығымен жиі байланысты екенін атап өткен жөн. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес айыппұлдар салу әрқашан мүмкін емес, жұмыс берушілер мүгедектік негізінде мүгедектерді жұмыспен қамтиды.

2015 жылы жоспарланғаны 20 мың жұмыс орны еді, экономиканың барлық салаларында 21.800 жаңа жұмыс орны құрылды.

2.1.2.3.3. кесте. Еңбек нарығы жағдайының негізгі көрсеткіштері

Атауы 2013 2014 2015Экономикалық белсенді халық 787,5 809,2 885Экономикалық белсенділік деңгейі, % 66,4 67,1 67,9Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 743,1 764,5 838,5Жұмыспен қамтылу деңгейі, % 94,4 94,5 94,7Жалдамалы жұмыскерлер, мың адам 683,5 704,3 771,9Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 92,0 92,1 92,1Өз бетімен жұмыс жасайтындар, мың адам 59,6 60,2 66,6Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 8,0 7,9 7,9Жұмыссыз халық, мың адам 44,4 44,8 46,5Жұмыссыздық деңгейі, % 5,6 5,5 5,3Жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі(15-28 жас аралығында), %

8,5 8,2 7,4

Еңбекке орналастыру мәселесі бойынша жүгінгендер ішінде жұмыспен қамтылғандар үлесі, %

66,8 69,6 86,1

Ашылған жұмыс орындары саны 22700 23317 21808Экономикалық белсенді емес халық, мың адам 399,2 396,0 418

68

Экономикалық белсенді емес деңгейі, % 33,6 32,9 32,1Жұмыскерлердің тізімдік санының жалпы құрамындағы тартылған шетелдік жұмыскерлердің үлесі, %

4,1 5,3 5,3

Тартылған шетелдік жұмыс күші құрамындағы білікті мамандар үлесі,%

88,2 96,5 96,7

Ұжымдық-келісімдік қатынастар жүйесімен қамтылған кәсіпорындардың меншікті үлесі (ірі және орта кәсіпорындар ішінде)

60,5 60,0 81,7

Дереккөз: «2014 жылғы алдын ала мәліметтер» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2015 жыл.Алматы қаласы әкімдігінің Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы

2.1.2.3.4. кесте. Білім деңгейі бойынша жұмыспен қамтылған халық, мың адамАтауы 2013 2014 2015Жұмыспен қамтылған халық 743,1 764,5 838,5Жоғары 479,1 526,8 629,8Аяқталмаған жоғары 48,7 66,5 45,8Орта кәсіби 180,0 153,4 135,0Бастапқы кәсіби 6,9 7,5 12,8Орта жалпы 26,3 10,1 14,4Негізгі жалпы 1,6 0,1 0,4Бастауыш жалпы 0,5 - 0,1

Дереккөз: «Алматы қаласы халқының 2009-2013 жылдардағы экономикалық белсенділігі», Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2014 жыл, «Алматы қаласындағы еңбек нарығының негізгі индикаторлары, 2014 жыл» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ бюллетені, 2015 жыл

2.1.2.3.5. кесте. Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыспен қамтылған халық, мың адам

Атауы 2013 2014 2015Барлығы жұмыспен қамтылған халық 743,1 764,5 838,5Ауыл, орман және балық шаруашылығы 3,5 1,4 1,7Өнеркәсіп 77,6 66,9 82,3Құрылыс 66,8 69,1 69,8Көтерме және бөлшек сауда, автокөліктер мен мотоциклдерді жөндеу

158,1 167,3 188,3

Көлік және қоймалау 41,9 37,0 53,0Ақпарат және байланыс 31,6 41,0 34,8Тұру және тамақтану қызметтері 17,9 28,0 19,4Қаржы және сақтандыру қызметі 43,3 47,0 49,5Жылжымайтын мүлікпен операциялар 20,0 10,7 19,6Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет 53,5 37,7 59,1Әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласындағы қызмет

33,5 35,8 41,3

69

Мемлекеттік басқару және қорғаныс; міндетті әлеуметтік қамсыздандыру

27,4 33,9 31,9

Білім беру 77,3 75,6 85,0Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер 43,7 48,7 54,1Өнер, ойын-сауық және демалыс 16,3 25,4 15,7Басқа да қызмет түрлерін ұсыну 23,4 37,3 32,8Дереккөз: «2014 жылғы алдын ала мәліметтер» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2015 жыл

2.1.2.3.6. кесте. Халықты еңбекке орналастырудың негізгі көрсеткіштеріНысаналы индикаторлар/Тікелей

нәтижелер көрсеткіштеріӨл

шембірлігі

2013 2014 2015

Еңбекке орналастыру мәселесі бойынша жүгінген тұлғалар ішіндегі жұмысқа орналастырылғандар үлесі

% 66,8 69,6 86,1

Тартылған шетелдік жұмыс күші құрамындағы білікті мамандар үлесі % 88,2 96,5 96,7

Жұмыскерлердің жалпы тізімдік құрамындағы тартылған шетелдік жұмыскерлер үлесі

% 4,1 5,3 5,3

Ашылған жұмыс орындары саны % 22700 23317 21808Жалпы жұмыспен қамтылған халық ішіндегі өздігінен жұмыс жасайтындар үлесі % 8,0 7,9 7,9

Өздігінен жұмыс жасайтын халық ішіндегі өнімсіз жұмыспен қамтылған халық үлесі (2013 жылға дейінгі көрсеткіш есептелмеген)

% 14,6 15,0 12,2

Тіркелген және еңбекке орналасуға көмек көрсетуге жүгінген жұмысқа орналастырылған мүгедектер саны

адам

272 467 500

1000 жұмыскерге шаққандағы еңбек қызметімен байланысты жазатайым жағдайларда зардап шеккендер саны, %

% 18,6 17,9 16,0

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2015 жыл

Әлеуметтік қорғау

Зейнеткерлік қамсыздандыру және мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы төлеу оң серпін көрсетіп отыр.

2015 жылы тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері 2013 жылғымен салыстырғанда нақты түрде 20,7% артқан, ал осы кезеңдегі зейнетақының ең аз мөлшері 24%-ға жоғарылаған. Айлық жәрдемақының орташа мөлшері осы кезеңде 37% көтерілген.2.1.2.3.7. кесте. Зейнеткерлік қамтамасыз ету көрсеткіштері

Көрсеткіш атауы 2013 2014 2015

70

Тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері 38 976 43 679 47 026

МЗТО зейнетақы алушылар – барлығы, мың адам 187,1 198,7 205,7

Зейнетақының минималды мөлшері, теңге 19066 21736 23 692Алушылар саны, мың адам 38,4 39,0 39,1

Айлық жәрдемақының орташа мөлшері, теңге 17973 21403 21 880Дереккөз: статистикалық жылнама, 2015 жыл.

2013 - 2015 жылдардағы кезеңде жыл сайын шамамен 10 мың мүгедек орта есеппен сомасы 900 млн. теңге материалдық жәрдемақы алған.

Сондай-ақ табиғи апаттар салдарынан зардап шеккен отбасыларға әлеуметтік көмек қарастырылған.

Кірістері күн көрістің ең аз мөлшерінен халық үлесі 2013-2015 жылдар аралығында аздап ауытқиды және халықтың 0,6% мөлшерінде қалады, бұл жағдайда 2015 жылғы өмір сүру минимумының мөлшері 2014 жылғымен салыстырғанда 3,2% артқан.

Қалада мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған кедергісіз орта құрудың алғашқы қадамдары жасалуда. Қажетті талаптарға сәйкес жүргізу үшін, олар мемлекеттік басқару, денсаулық сақтау, мәдениет және әлеуметтік қорғау нысандарын төлқұжаттандыруды жүзеге асырып, қаланың барлық аудандарында жұмыс комиссиялары құрылған. Төлқұжаттандыру нәтижелері бойынша нысандарды мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жабдықтау жұмыстары белсенді жүргізіліп жатыр. Барлығы 2014 жылдан бастап 375 нысан бейімделген, ол төлқұжатталған нысандардың жалпы санынан 23% құрады.

2015 жылы 648 нысанды төлқұжаттандыруды жүзеге асыру жоспарланған. Жыл ішінде 691 нысан төлқұжаттандырылған. Алайда, бұл белсенді түрде жалғасын табуы тиісті алғашқы қадамдар ғана. Төлқұжаттандыру нәтижелері бойынша нысандарды мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жабдықтау жұмыстарын белсенді жүргізетін болады

Алматы қаласында мүмкіндігі шектеулі адамдардың қол жетімділігі қамтамасыз етілген, әлеуметтік және көлік инфрақұрылымдарына қатысты қоғамдық мониторинг жүргізетін жұмыс тобы құрылған.

Мониторинг жүргізу барысында түрлі салаларда қызмет атқаратын нысандары қаралды, атап айтқанда: денсаулық сақтау нысандары, білім беру, әлеуметтік қорғау, дене шынықтыру және спорт, мәдениет және демалыс, қоғамдық құрылыста және т.б.

Жыл басынан бері Жұмыс тобы қаланың ірі нысандарына барған болатын, атап айтқанда: Балуан Шолақ атындағы Спорт және мәдениет сарайына, Республика сарайына, қалалық № 5 клиникалық ауруханасына , Абай атынағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрына, «Алматы » және «Қазақстан» қонақ үйлеріне, Алматы қаласы жерасты өткеліне және т.б.

71

Тексеру барысында аталған нысандардың мүмкіндігі шектеулі адамдарға қол жетімділігін қамтамасыз ету аясында сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік стандарттарға сай емес екені анықталды.Өткізілген мониторингтің қорытындысы бойынша мүгедектерге қолжетімділігін қамтамасыз ету туралы ұсыныстар ұйымдарға жіберілді.

2015 жылы әлеуметтік қызмет көрсету (алуға мұқтаж жалпы адам саны) қамтылған тұлғалардың үлесі жоспардағы 100%-дың орнына - 96,4% құрады.

Осы көрсеткіш орындалмау себебі ауруханада арнайы әлеуметтік қызметтер болды. Мысалы, мүгедектерге арналған интернат - үйі психоневрологиялық қызметтер көрсететін медициналық-әлеуметтік мекемелерде орын тапшылы кезекте 2015 жылдың аяғында 226 адам тұрды. Интернатының – үй толып, жаңа нысанның құрылысы қаржыландырудың жетіспеушілігінен тоқтатылған. Еліміздің өзге аймақтарда медициналық-әлеуметтік мекемелерде бос орын табу үшін қабылданған шаралар оң нәтиже берген жоқ.

2015 жылы тексерілген кәсіпорындардың қызметкерлерінің саны 198,4 мың адамды, әйелдер - 89,2 мың адамды (45%) құрады. Қолайсыз еңбек жағдайында, қолайлы стандарттарға сәйкес келмейді. Осы қызметтер бойынша 24,8 мың адам жұмыс істеді, немесе жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан сегіздің бірі (12,5%). Олардың төрттен бірі қатты шу мен діріл жағдайында жұмыс істеді (23%), жетіден бірі - жоғары газ ластану және шаң әсерінен, MPC аймағының астында жұмыс істеді (14,7%) және қолайсыз температуралық шарттарында - әрбір жетінші (14,8%). Ауыр дене жұмыстарынмен 6 мың адам жұмыспен қамтылды (барлығының 3%-ы).

Әйелдер арасында, онның бірі (8,5 мың адам) санитарлық талаптарға сай келмейтін жағдайында жұмыс істейтін), оның 7,6% (0,6 мың адам) - шаң және ластанған ортада жұмыс істеді.

2015 жылы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істеу үшін 7,1066 млрд. теңге жеңілдіктер мен өтемақы жұмсалды, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 29,4% -ға көп. Жәрдемақы ең көп таралған түрі - қосымша демалыс берілді - 35,8 мың адамға, зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істейтіндер үшін түрлі материалдық қосымша 25,9 мың адамға және 17,5 мың адам тегін сүт немесе баламалы тағамдар алды, тегін емдік профилактикалық тағамдар алғандар - 2,5 мың адам,1,9 мың адам азайтылған сағат бойынша жұмыс істеді - 1,9 мың адам.

2.1.2.3.8. кесте. Халықтың өмір сүру деңгейінің негізгі индикаторлары2013 2014 2015

Нақты ақшалай кіріс индексі, % 110,2 110,3 105,7

72

Халықтың өмір сүру минимумының орташа айлық мөлшері, теңге

19 969 21 242 21 913

Кірісі өмір сүру минимумынан төмен халық үлесі,% 0,6 0,6 0,6Атаулы әлеуметтік көмек алатындар ішінде еңбекке қабілеттілердің үлесі, %

36,6 32,9 30,5

Жеке сектор субъектілеріне ұсынылатын атаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған тұлғалар үлесі (оның ішінде, үкіметтік емес ұйымдар),%

3,3 3,5 3,5

Арнайы әлеуметтік қызметтер көрсетумен қамтылған тұлғалардың үлес салмағы (алуға мұқтаж адамдардың жалпы үлесінде) (индикатор 2012 жылдан бастап енгізілген), %

97,0 96,1 96,4

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2015 жыл.

2.1.2.3.9. SWOT-талдауыКүшті жақтары: - шағын және орта бизнесті дамыту есебінен еңбекке орналастырудың кең саласы;- еңбек нарығында қажет ететін мамандықтар бойынша оқыту үшін білім беретін мекемелер мен орталықтар санының жеткілікті болуы;- өндірістік жарақат алудан сақтайтын, қауіпсіздік және еңбек қорғау салаларында нормативтік-құқықтық базаның қажетті деңгейде болуы.

Әлсіз жақтары:- республиканың өзге өңірлерінен халықтың көшіп-қонуының артуы;- көші –қонның өсуіне байланысты жастар жұмыссыздығының жоғары үлесі, сондай-ақ еңбек нарығына алғаш рет келген жас мамандардың жұмысқа қабылдануына байланысты мәселелер.- орта кәсіптік білім мекемелері түлектері қажеттілігінің жеткіліксіздігі;- еңбекке жарамды мүгедектерді жұмыс орындарымен қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі;- жұмыс берушілердің қауіпсіздік және еңбек қорғау салаларындағы іс-шараларды жеткіліксіз қаржыландыруы.

Мүмкіндіктер:- тұрғындардың өмір сапасын жоғарылату;- шағын және орта бизнесті дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын құру;- еңбек қорғау саласындағы жұмыс берушілерді ынталандыру.

Қауіп -қатерлер:

- экономиканың дамуына жаһандық дағдарыс жағдайларының теріс ықпалы, ол жұмыссыздықтың тез өсуіне әкелуі мүмкін;- ғаламдық дағдарыс әсерінен жарақаттануға әкеліп соғатын еңбек қорғау саласындағы қаржылай шығындарды төмендету.

73

Түйткілді мәселелер:

- Жоғарғы оқу орындарында және ішкі еңбек мигранттары есебінен еңбек ресурсының артылуы;- Еңбек нарығының қажеттіліктерін ескерместен жоғары оқу орындарында мамандарды даярлау; - Еңбек сұранысы мен ұсынысы арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы, еңбек нарығының қазіргі заманғы талаптарға сай білікті мамандардың жетіспеушілігі;- Жастар арасындағы жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейі, жас мамандар есебінен болатын жұмыспен қамтылу мәселесі, еңбек нарығында жаңа талапкерлер, осы мәселені шешу үшін іс-шаралардың болмауы;- Еңбекке жарамды, мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жұмыс орындарының жетіспеушілігі, мүгедек адамдарға жұмыстың жоқтығы;- инфрақұрылымдық нысандардың төмен деңгейде қамтылуы, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі жандарға;- Медициналық-әлеуметтік мекемелерде, арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж психоневрологиялық мүгедек адамдарға орын болмауына байланысты толық қамтылмауы.

2.1.2.4. Мәдениет

Қала республиканың мәдени орталығы болып табылады. Мұнда 200-ден астам демалыс және мәдениет ұйымдары орналасқан, оның ішінде 16 мұражай, 30 кітапхана, 18 театр, 100-ден астам концерттік-ойын-сауық ұйымдары, клубтар мен мәдениет орталықтары, 15 кинотеатр, 9 демалыс паркі, цирк және зообақ бар.

Соңғы 3 жылда ұйымдар саны және оларға келушілер саны орта есеппен көптеген параметрлер бойынша бір деңгейде қалады. Неғұрлым тұрақсыз серпінді театрға келушілер көрсеткіші көрсетіп отыр, бұл театрлардың нақты репертуарларының біршама әсеріне байланысты қалыпты жағдай болып табылады.

2014 жылы тіркелген мәдени-бұқаралық іс-шаралар саны бірнеше есе артты.

2015 жылы «мәдениет саласындағы жүзеге асырылатын әлеуметтік маңызды және мәдени іс-шаралар саны» нысаналы индикаторы бойынша, жоспардағы 149 іс-шараның 137 іс-шарасы өткізілді.

Орындалмау себебі, әлемдік экономикалық жағдайға және дағдарысқа қарсы бұқаралық іс-шаралар өткізуге бағытталған бюджетті оңтайландыру, факт болып табылады.

Қалада тұрақты түрде тарихи-мәдени мұраны сақтау бойынша, оның ішінде, мәдениет мекемелері тарапынан ескерткіштерді орнату, қайта

74

жаңарту және күрделі жөндеу бойынша жұмыс жүргізіледі. Осылайша, 2013 жылы күрделі жөндеу бойынша жұмыстар жүргізілген болатын:

«С.Бегалин атындағы Мемлекеттік балалар кітапханасы» ММ;2014 жылы 6 тарих және мәдениет ескерткіштеріне ағымдағы жөндеу

жүргізілген: Абай (Ибраһим) Құнанбаев ескерткіші; Қазақстан Жазушылар одағының ғимараты; Абай атындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрының

ғимараты; «Тәуелсіздік монументі» ескерткіші Шоқан Уәлиханов ескерткіші Алматы қ, М.Горький атындағы ОКП жазғы театрды ағымдағы жөндеу Монументалды өнер ескерткіші «28-ші гвардияшы панфиловшылар

саябағында Даңқ мемориалдық кешенін» күрделі жөндеу

2015 жылы, атап айтқанда 2 тарихи және мәдени ескерткіштерді, ағымдағы жөндеу жүзеге асырылады:

А. Жангельдин ескерткішіне ағымдағы жөндеу Алматы қаласының ГККП «Қазақ мемлекеттік циркі» ағымдағы

жөндеу.Жөндеу жұмыстарын жүргізуден басқа, соңғы 3 жылда Қазақстан

Республикасы Үкіметінің қаулыларына сәйкес жаңа ескерткіштер жасалып, орнатылған болатын (2013 жылы – халық ақыны Кенен Әзірбаевқа, 2015 жылы Әди Шаріповке, және демеушілер арқылы Сүйінбай Аронұлы мен Малбагар Меңдіқұловқа).

Қаланың 16 мұражайы ішінде жекелеген мұражайларда заманауи техникалық жабдықпен экспозициялар бар, мысалы, 2012 жылы Қазақ халық музыка аспаптары мұражайы қайта жаңартылған.

Сонымен қатар, қаланың мұражай кешенінде бірқатар мәселелер бар. Бірқатар мұражайлардың материалдық-техникалық жабдықталуы заманауи талаптарға сәйкес келмейді. Алматыда шетелдің мәдени орталықтарында кеңінен ұсынылған заманауи өнер мұражайы, интерактивті ғылым және техника мұражайы жоқ. Осы жағдайлардың барлығы Алматының алдына қаланың мұражай кешенін дамыту бойынша үлкен міндеттер қояды.

2.1.2.4.1. кесте. Мәдениет ұйымдарының негізгі көрсеткіштеріАтауы/жылдар Өл. Бір. 2013 2014 2015Театрлар саны бірл. 13 13 15

Ұсынылымдар саныбірл.

1499 1700 1846

Көрермендер саны мың адам 451,9 462,5 466,9Мұражайлар саны бірл. 15 16 16

75

Келушілер саны мың адам 314,9 308,3 323Кинотеатрлар саны бірл. 26 17 15

Келушілер саны мың адам 6 354,2 4 712,9 3 903,3

Кітапханалар саны бірл. 31 30 30

Кітап қоры бірл. 37 359,1 37 545,2 37 677,1

Оқырмандар саны мың адам 339,2 374,2 372,6Парктер саны бірл. 6 8 9

Концерттік ұйымдар бірл. 12 11 12

Өткізілген концерттер бірл. 856 773 696

Концерт көрермендер саны мың адам 438,5 492,4 543,6

Мәдени-бұқаралық іс-шаралар саны бірл. 133 452 197Халықтың орташа жылдық саны мың адам 1 491 469 1 621 887 1 672 908

Дереккөз:Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ жинағы, 2015 жыл.

2.1.2.4.2. кесте. Мәдени іс-шаралар өткізу және мәдениет ұйымдарына бару бойынша көрсеткіштерАтауы/жылдар 2013 2014 2015Мәдениет саласында өткізілген әлеуметтік маңызы бар және мәдени іс-шаралар саны, бірлік 133 452 192

1000 адамға есептегенде мәдениет ұйымдарына келушілердің орташа саны

- кітапханалар 225 227,7 222,7

- театрлар 299,7 281 279

- концерттік ұйымдар 290 299,8 324- мұражайлар 208,8 187,5 193

Мәдениет ұйымдарының қызметтерін өткізу кезінде тапқан қаражаттардың қатынасы, жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, %

33,3 32 44,2

Дереккөз: Алматы қаласы Мәдениет басқармасының ведомстволық мәліметтері

Мәдениет ұйымдарының қызметтерін өткізу кезінде тапқан қаражаттардың қатынасы, жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, 44,2 % құрады өткен жылдармен салыстырғанда (2013-2014жылдары) 10,9 және 12,2 п.п. өсу қарқыны көрсетіледі.

2.1.2.4.3. SWOT-талдауКүшті жақтары: - Алматы қаласы республиканың интеллектуалды, рухани және мәдени орталығы болып табылады;- барынша дамыған мәдени

Әлсіз жақтары: - қаланың бірқатар мұражайлары мен кітапханаларын материалдық-техникалық жарақтандырудың жеткіліксіздігі;- мамандандырылған мәдени

76

инфрақұрылым. қызметкерлер кадрлар ағысының жоғарылығы.

Мүмкіндіктер:- мемлекеттің орталығы ретіндегі қаланың мәдени-экономикалық келбетін қалыптастыруға әсер ететін заманауи жалпы ұлттық мәдени, ақпараттық орта, мәдениетті сақтау мен дамыту, тұрғындардың рухани-мәдени деңгейін дамыту.

Қауіп -қатерлер:- кітапхана, мұражай қорларының, мәдени орталықтардың азаюы.

Түйткілді мәселелер:- қаланың бірқатар мұражайлары мен кітапханаларының жеткіліксіз түрде материалдық-техникалық жарақтандырылуы;- қазіргі заманғы мұражайлардың жоқтығы, мысалы, осы заманғы өнер мұражайы мен интерактивті ғылыми мұражайлар;- арт-менеджмент саласындағы білікті мамандардың тапшылығы.

2.1.2.5. Денешынықтыружәне спорт

2015 жылы Алматы қаласының спорттық құрылымдарының желісі 1202 нысанды қамтыған, ол 2013 жылғымен салыстырғанда 11% артық. Қалада 12 стадион, 14 спорт кешені, 32 жүзу бассейні, 5 оқу-жаттығу орталығы, қаланың ЖОО және мектептер жанындағы 282 спорт нысандары жұмыс жасайды.

Қалада 74 спорт түрі дамитын 27 мемлекеттік кәсіпорындар жұмыс істейді. Осы 16 жас-өспірімдер спорт мектептері, 7 спорт клубтары, 2 деңгейі жоғары спорт мектебі, 1 Олимпиадалық резервін даярлау орталығы, спорттағы дарынды балаларға арналған 1 мектеп-интернат. 2015 жылы шұғылданатындардың жалпы саны 13,5 мың адам, 2014 жылы 13 716 адам және 2013 жылы 13604 адам болды.

Білікті спортшылардың санының ұлғаюы байқалады. Мәселен, 2013 жылы халықаралық дәрежедегі ҚР спорт шебері атағына иеленген спортшылар саны 46 болды, 2014 жылы – 60, 2015 жылы – 21 спортшы, 2013 жылы ҚР-ның спорт шеберлері – 186, 2014 жылы – 310, 2015 жылы – 93, 2013 жылы спорт шеберіне үміткерлер – 498, 2014 жылы – 809 және 2015 жылы – 454.

Алматы қаласында дене шынықтыру және спортпен тұрақты түрде шұғылданатын тұрғындар санының өсу үрдісі байқалады. Соңғы 3 жыл ішінде аталған көрсеткіш 2013 жылғы қала тұрғындарының 25,9%-нан

77

(387 099 адам) 2015 жылы қала тұрғындарының 27,5 %-на (406 604 адам) дейін артқан.

2014 жылы қалада 2017 жылғы 28 қысқы Универсиадаға арналған үш нысанның құрылысы басталған: Алатау ауданында 12 мың келушіге арналған мұз айдыны, Медеу ауданында 3 мың келушіге арналған мұз айдыны және 5000 орынды жатақханадан, қызмет көрсету нысандары, дүкендер, тамақтану орындарынан құралатын атлетикалық ауыл бар. 2016 жылы пайдалануға берілу жоспарланып отыр. Бұл ретте, Универсиаданың аясында спорттық ғимараттар тұрғызылып, спорттық инфрақұрылымдар белсенді интеграциялануда. «Олимпиадалық ауылдың» бір бөлігі Алматы қаласының Олимпиядалық даярлау орталығына берілу жоспарлануда, орталықтың спортшылары жатақхана ғимаратында тұруға мүмкіндік алады. Бұл Алматы қаласының аумағына қысқы спорт түрлерінің дамуына жаңа импульс береді, және бұқаралық спорт пен жоғарғы жетістіктер спорттарын дамытуға ықпал етеді.

Алматы спорттық астана ретінде спорттық аренадағы өз орнын нығайтты. Қалада көптеген спорттық алаңдар бар, спорт саласындағы жетекші мамандар, спортшылар және бапкерлер жұмыс жасайды. Алматыда ғылыми-оқу мекемелері, сонымен қатар спорттық және мамандандырылған спорт ұйымдары орналасқан: Спорттық медицина және сауықтыру орталығы, антидопингтік зертханалар, республикалық спорт колледждері, спорттық шеберлігі жоғары мектептер мен интернаттар т.с.с.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің жүргізген республикалық рейтингісіне сәйкес, Жазғы және Қысқы Олимпиада ойындары, сонымен қатар халықаралық ресми кешенді жарыстарға қатысатын спортшылар мен лицензиаттарды дайындау қорытындысы бойынша, кала сенімді түрде 1 орынға ие.

Сондай-ақ, 2015 жылы Алматы қаласы Қазақстан Халықтарының Спартакиадасында жалпы қомандалық есепте 1 орын алды.

Алматы қаласының спортшылары бүкіл Республика құрамының 30%-ын қамтамасыз ете отырып, ұлттық құраманың басты донорлары болып есептеледі.

Мұнда жыл сайын әртүрлі спорттық шаралар өтіп, халықаралық деңгейдегі спорттық табыстарға қол жеткізіледі. 2015 жылы қалада 900 ірі спорттық шара өткізілген

2015 жылдың қорытындысы бойынша Алматы қаласында демеушілік қаражат арқасында 55 ашық спорт аландары салынып, пайдалануға берілді.

Алматы қаласында жыл сайын халықаралық дәрежедегі спорт іс-шараларының өткізілуіне байланысты спорттық аренада өз ұстанымын спорт астанасы ретінде нығайту үстінде. Жыл сайын Алматы қаласының аумағында ірі халықаралық ресми жарыстар өткізілуде. Соңғы төрт жыл ішінде қаламызда қысқы Азия ойындары, ауыр атлетикадан және өрттік-құтқару спортынан әлем чемпионаттары, қол добы, волейболдан және мүмкіндігі шектеулі жандар арасындағы пауэрлифтингтен Азия чемпионаттары,

78

шаңғымен тұғырдан секіруден жазғы және қысқы әлем Кубогінің кезеңдері және т. б. ірі жарыстар өткізілді.

Қалада топтық спорт түрлерімен шұғылдануға арналған жалпы қолжетімді алаңдардың саны өте аз. Қаладағы қолданыстағы алаңдардың көпшілігі мектептер мен ЖОО иелігінде болады немесе жеке тұрғын үй кешендерінің аумағында орналасады. Нәтижесінде ересектердің оқу орнын аяқтағаннан кейін жалпының қолы жететін алаңдарда футбол және баскетбол секілді топтық спорт түрлерімен шұғылдануға мүмкіндіктері өте аз болады. Топтық спорт түрлерімен айналысуға арналған инфрақұрылымдардың жалпы қолжетімділігін дамыту, сондай-ақ қаланың воркаут-алаңдарының жалпы қолжетімділігі жүйесін дамыту алдағы уақытта спорт инфрақұрылымын дамытудың алғашқы кезектегі міндеттерінің бірі болып табылады. Жоғары жетістіктер спорты спорттық құрылымдардың жетіспеушілігін сезінуде, 21 спорт мектебінің тек 4 өз базалары бар. Халықаралық стандарттарға сәйкес сапалы бұйымдар мен заманауи құрылғылар да жетіспейді.

Мектепке дейінгі мекемелердің және жалпы орта білім беретін мекемелердің материалдық базасы әрі қарай дамытуды, жаңартуды және оқушылардың дене тәрбиесі бағдарламасын толық көлемде орындау үшін қажетті спорттық құрылғылармен жабдықтауды талап етеді.

Бүгінгі таңда спорт әртүрлі инновацияларға ұшыраған және спортшылармен жұмыстың ғылыми және инженерлік ізденістерге негізделген жаңашыл әдістемелерін меңгерген мамандарды дайындауға баса назар аударуды талап етеді. Қазіргі кезде осы салада, әсіресе жас мамандар арасында білікті мамандардың жетіспеушілігі байқалып отыр. Спортты, әсіресе, жоғары жетістіктер спортын әрі қарай дамыту үшін жаңа мамандарды дайындауға, сондай-ақ осы саладағы мамандардың біліктілігін арттыруға бас назар аудару керек.

2.1.2.5.1. кесте. Алматы қаласында спортты дамыту бойынша негізгі көрсеткіштер

№ Нысаналы индикаторлар/Тікелей нәтижелер көрсеткіштері Өлш.бір. 2013 2014 2015

1Дене шынықтыру және спортпен жүйелі түрде шұғылданатын барлық жастағы тұрғындарды қамту % 25,9 26,5 27,5

2

Дене шынықтыру және спортпен айналысатын бала мен жасөспірім спорт мектептерінде, дене шынықтырумен дайындайтын спорт клубтарындағы 7 мен 18 жасқа дейінгі бала мен жасөспірімдерді қамту

% 7,8 8 8,5

Дереккөз: Алматы қаласы Дене шынықтыру және спорт басқармасының ведомстволық мәліметтері

79

2.1.2.5.2. кесте. 2015 жылы Алматы қаласында өткізілген ауқымды халықаралық спорттық іс-шаралар

Самбодан Әлем кубогінің кезеңі;Әлемдік бокстың WSB сериясы жобасында «Astana Arlans» және «Argentina Condors» командалары арасындағы кездесу;Спорттық биден халықаралық турнир;Солтүстік дисциплиналар әлем чемпионаты;Спидвейдан әлем чемпионаты; «Кунлинг Файт» ережесіз жекпе-жегінен халықаралық турнир;«Комбинированная пирамида» бильярд спортынан әлем чемпионаты;Тоғызқұмалақтан III әлем чемпионаты;Регбидан Азия чемпионатының матчы;Қазақстан және Буркина Фасо құрамаларының арасындағы матч;«EXPO CHAMPIONSHIP 2015» спорттық биден халықаралық турнир;Футболдан Европа чемпионатына Қазақстан және Түркия құрамаларының арасындағы іріктеу матчы ;Футболдан «Қайрат» және «Црвена Звезда» командалары арасындағы матч;Футболдан «Қайрат» және «Алашкерт» командалары арасындағы матч;Футболдан «Қайрат» және «Абердин» командалары арасындағы матч;Пауэрлифтингтан мүмкіндігі шектеулі жандар арасындағы Азия чемпионаты;Жеңіл атлетикадан «Мемориал Г. Косанова» халықаралық турнирі;Гандболдан әйел командалары арасындағы Азия чемпионаты;Гольфтан «Kazakhstan open 2015» халықаралық турнирі;Су добынан жастар арасындағы әлем чемпионаты;Футзалдан Қазақстана және Босния құрамалары арасындағы халықаралық турнир;Бокстан М. Хайрутдиновты еске алуға арналған халықаралық турнир;Шахматтан Орталық Азия кубогі;Таэквондодан «Kazakhstan open» халықаралық турнирі;Керлингтан Тынық мұхит - Азия чемпионаты;Грек-рим күресінен Ш.Сериковты еске алуға арналған Евразия турнир;Дереккөз: Алматы қаласы Денешынықтыру және спорт басқармасы

2.1.2.5.3. кесте. SWOT-талдауКүшті жақтары:- дамыған спорт инфрақұрылымының болуы

Әлсіз жақтары:- қалада дене шынықтыру және спорт мекемелерінің әлсіз материалдық-техникалық базасы, халықтың, сондай-ақ біліктілігі жоғары спортшылардың сұранысын қанағаттандырмайды;- бұқаралық және балалар-

80

жасөспірімдер спортының әлсіз дамуы;- спорттың ғылыми және медициналық базасының болмауы, білікті мамандардың тапшылығы.

Мүмкіндіктер:- халықаралық дәрежеде ірі

спорттық шаралар өткізу.

Қауіп-қатерлер:- жалпылама және аула спорт алаңдарында қирату қауіптерінің болуы;- спорттық жеке және фитнес орталықтарда жаттықтырушылық қызметке мемлекеттік бақылау мен сертификаттаудың төменгі санатта қалуы.

Түйткілді мәселелер:- спортпен айналысу үшін жалпыға қолжетімді алаңдардың жетіспеуі;- жоғары жетістіктер спортының материалдық-техникалық базасының

жетіспеушілігі;- білім беру ұйымдарының спорт құралдарымен жеткіліксіз

жарақтандырылуы

2.1.2.6. Туризм

Алматы Қазақстанның туристік индустриясының орталығы болып табылады, сонымен қатар бұл жағдайда қаланың аталған секторының әрі қарай даму әлеуеті бар. Бұл қаланың географиялық, аумақтық және тарихи орналасуымен байланысты әрі инфрақұрылымдық қызмет көрсету мүмкіндігі дамыған.

2015 жылы орналастыру орындарында 721 729 адам (ішкі және сыртқы келушілер), бұл республикалық көрсеткіштің бесінші көрсеткіші - 3 807 666.

Алматы қаласына әрбір екінші турист шетелден келеді (ҚР-сы бойынша келген туристерден орналастыру орындарына 692 250 адам орналасқан болса, оның ішінде Алматыға 301 394 адам тиесілі).

Сонымен қатар сыртқы және ішкі туристердің талданып отырған кезеңдегі арақатынасы 2013 жылдан (62%/38 %) 2015 жылға (58%/42%) өзгерген. Сыртқы туристердің көп бөлігі іскерлік туризм желісі бойынша келеді.

81

2.1.2.6.1. сурет. Алматы қаласындағы туристер саны

2013 2014 2015

223288 301

360

473 420

Орналасуына сәйкес қызмет көрсетілген қонақтар саны мың адам

Сыртқы Ішкі

Дереккөзі: «Алматы қаласындағы туризм мен қонақүй шаруашылығын дамыту» (2003-2014 жж.) статистикалық бюллетені, «Алматы қаласындағы 2013-2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы орналастыру орындарының қызметі туралы» Алматы қаласының Статистика департаменті

Орналастыру орындары көрсететін қызметтердің көлемі (мейрамхана қызметтерін қоспағанда) 2014 жылы 20,6 млрд. теңгеге дейін біршама артқан. 2015 жылы бұл көрсеткіш 18,6 млрд. теңгені құрады (РҚ-дағы көлемі-73,1 млрд. теңге), орналастыру орындарымен қарастырылған, республикалық қызмет көрсету көлемінің төртінші бөлігі.

2.1.2.6.2. сурет. Орындарға орналастыру бойынша көрсетілген қызметтер көлемі

82

583

761 721

Дереккөз: «Алматы қаласындағы туризм мен қонақүй шаруашылығын дамыту» (2003-2014 жж.) статистикалық бюллетені, «Алматы қаласындағы 2013-2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы орналастыру орындарының қызметі туралы» Алматы қаласының Статистика департаменті

Соңғы уақытта орналастыру орындары санының 2013 жылы 90 бірліктен, 2015 жылы 135 бірлікке артуы байқалды.

2.1.2.6.3. сурет. Алматы қаласындағы орналастыру орындары

Дереккөзі: «Алматы қаласындағы туризм мен қонақүй шаруашылығын дамыту» (2013-2014 жж.) статистикалық бюллетені, «Алматы қаласындағы 2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы орналастыру орындарының қызметі туралы» Алматы қаласының Статистика департаменті

Егер бөлмелер қорының құрылымын қарастыратын болсақ, оның біраз бөлігі жоғары сегменттегі қонақүйлерде орналасқан. Қаланың қонақүй шаруашылығында санатсыз мейманханалар басым -53,3% және 4* және 3* - 32,3%, ал 5* қонақүйлердің үлесі бар болғаны 6%.

83

Орналастыру орындары бойынша орындалған жұмыстардың көлемі Млрд теңге

Орналатыру орындарының саныбірлік

Туристік индустрияны дамыту сараптамасының негізгі көрсеткіштері Алматы қаласын туристік орталыққа айналдыру келешегінің жағымды динамикалық өсімдерін көрсетеді.

«2011-2015 жылдарға арналған Алматы қаласын дамыту бағдарламасында» Алматы қаласы Туризм және сыртқы байланыстар басқармасы 2 мақсатты индекаторды бекітті.

2015 жылдың қорытындысы бойынша 2 индикатордың - 1 мақсатқа жетті, 1 жетпеді.

Анықтама: орналастыру орындарында қызмет көрсетілген келушілер саны-резиденттер, жоспар-440 мың адам, нақты-420,3 мың адам (орындалмаушылық 4,5%);

Ішкі туристер санының төмендеуіне, теңге бағамының түзетілуі себеп болды.

Алайда бұл, өз кезегінде сыртқы туризмге оң әсерін тигізді, себебі қазақстандық еңбек өндірісі бәсекеге қабілеттілігін арттырды.

2.1.2.6.1. кесте. Туризмді дамытудың негізгі көрсеткіштеріНысаналы индикаторлар/ нәтижелердің тікелей көрсеткіштері

2013 2014 2015

Жайғастыру орындары қызмет көрсеткен келушілер саны – резиденттер (адам)

223 010 288 216 301 394

Жайғастыру орындары қызмет көрсеткен келушілер саны – резидент еместер (адам)

360 446 473 027 420 335

Ұсынылған койко-тәулік(койко-тәулік)

1 021 527 1 142 692 1 063 326

Жайғастыру орындарының саны (бірлік) 90 122 135Жайғастыру орындары көрсеткен қызметтер көлемі (млн. теңге)

14458,6 20 597,1 18 587,0

Дереккөзі: «Алматы қаласындағы туризм мен қонақүй шаруашылығын дамыту» (2013-2014 жж.) статистикалық бюллетені, «Алматы қаласындағы 2013-2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы орналастыру орындарының қызметі туралы» Алматы қаласының Статистика департаменті

2.1.2.6.2. кесте. SWOT-талдауКүшті жақтары:- қолайлы табиғи-климаттық белдеуде орналасқан республиканың және Орталық Азияның қаржылық, мәдени және білім орталығы;- Қазақстандағы ірі көлік-логистикалық хаб және «Жібек жолы» қалаларының бірі.

Әлсіз жақтары:- туристік қызметтердің әлемдік нарығындағы туризм орталығы ретіндегі қаланың салыстырмалы түрдегі жеткіліксіз танымалдығы және жеткіліксіз ауқымды және әсерліжарнаманың болмауы;- қалада тікелей орналасқан туризм үшін қызықты, маңызды және танымал экскурсиялық нысандардың

84

жеткіліксіздігіМүмкіндіктер:

- Еуразиялық континенттің орталығында орналасуы, табиғи-климаттық жағдайы және экономикалық дамуы

Қауіп -қатерлер:- туристік нысандарды қалпына келтіруді және құруды қаржыландыру бөлігінде туризмді дамыту мүмкіндігіне әлемдік дағдарыстың ықпалы, жеке инвестицияларды тарту, сыртқы туризмді көбейту.

Түйткілді мәселелер:- туристік инфрақұрылымның баяу дамуы;-қызмет көрсететін персоналдың жеткіліксіз кәсіби дайындығы және

қызмет көрсетудің барлық кезеңінде тілдерді нашар білуі; - қаланы урбандалуы және этникалық бірегейлікті көрсететін

нысандардың жоқтығы.-туристік өнімді басқару және ілгерілету бойынша кәсіби құрылымның

жоқтығы Destination Management Organization (DMO-CVB);

2.1.2.7. Үштұғырлытілдерді дамыту

Соңғы жылдары мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындар үлесі біртіндеп артып келеді. 2014 жылы халықтың 72%-ын құрап, 2015жылы 3%-ға артып, 75%-ға жетті. Сонымен қатар, қазақ тілінде оқытатын мектептер саны көбейіп келеді – 2013-2015 жылдардағы кезеңде бұл көрсеткіш жалпы мектептер санынан 4 пайызға артты және 70%-ды құрады. Дәл осы фактор жалпы тілдік жағдайға әсере етеді.

Көптеген орта және ірі компаниялар өз қызметкерлеріне мемлекеттік тілді үйретуге байланысты оқытулар жүргізуде.

Мемлекеттік тілді меңгерген тұрғындар үлесін арттыру жұмыстары бағыты бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Алматы қаласының әкімдігі «Тіл» оқу-әдістемелік орталығын құрған, 10 мультимедиялық кабинет жұмыс жасайды, қалалық әкімдіктің және аудандардың әкімдіктерінің мәжіліс залдары ілеспе аударманы жүзеге асыруға арналған құралдармен жабдықталған, оқыту бағдарламалары әзірленген. Іс жүргізу үлгілерінің жинақтары шығарылған. Басылымдардың электронды нұсқалары бар, олар мемлекеттік тілде іс жүргізуді өз бетімен жүзеге асыру дағдыларын меңгеру үшін қосалқы әдістемелік құрал ретінде ұсынылады.

2014-2015 жылдары тілді жаңа технологиялармен оқытуға арналған «инновациялық оқытудың бағдарламалық ақпараттық кешені» шығарылды. Олар Алматы қаласының әкімдігі ғимаратында 20 кабинетпен, бірқатар мемлекеттік органдар мен аудандардың әкімдері аппараттарында жабдықталған.

85

Мемлекеттік шенеуніктер үшін, сондай-ақ Алматы қаласының тұрғындары үшін қазақ және ағылшын тілдерін оқыту курстары жұмыс істейді. Қазақ тілі курстарында 2013 жылы - 491, 2014 жылы - 836, 2015 жылы - 797, 2016 жылы - 673 адам оқытылды. Ағылшын тілі курстарында 2013 жылы - 281, 2014 жылы - 216, 2015 жылы - 230, 2016 жылы - 242 адам оқытылды.

Жексенбілік мектептердегі этно-мәдени орталықтардың өкілдері қазақ тілімен бірге, ана тiлiн оқытады.

ҚАЗТЕСТ жүйесі бойынша ҚР-сының Ұлттық тестілеу орталығы мемлекеттік қызметшілердің қазақ тіліндегі білім деңгейін анықтау мақсатында диагностикалық тестілеу өткізді. Ол жерде 2014 жылы 730 адам, 2015 жылы 565 адам, 2016 жылдың жарты жылдығында 2724 адам қатысты.

Алматы қаласында жергілікті атқарушы органдар тұрақты негізде іс өндіріс мониторингін шығарады. Қазақ тіліндегі құжаттар ағыны 2013 жылы -78 %-ды, 2014 жылы – 65%-ды, 2015 жылы – 64%-ды, 2016 жылдың жарты жылдығында - 62 %-ды құрады.

Мемлекеттік тіл саясатын кеңінен насихаттау мақсатында жыл сайын аудандық әкімдіктермен, департаменттермен, этно-мәдени орталықтармен бірлесе отырып, Абай, Т. Шевченко және А. Пушкин шығармашылықтарына арналған қалалық әдеби оқулар өткізіледі: конкурстар: «Мемлекеттік тіл және бұқаралық ақпарат құралдары» (Государственный язык и средства массовой информации); «Тіл – татулық тірегі» (Язык – опора единства); «Көркем сөз оқу шеберлері» (Мастера художественного слова).

«Үштұғырлы тіл» мәдени бағдарламасы аясында мемлекеттік қызметшілер арасында келесі іс-шаралар жүзеге асырылады: «Мемлекеттік тіл – менің тілім» (Государственный язык – мой язык), үш тілді меңгерген жастар арасында - «Тіл-парасат» (Полиглот).

Жоғарыда көрсетілген іс-шаралардың негізгі мақсаты - мемлекеттік тіл саясатын кеңінен насихаттау, жастар арасында қазақстандық патриотизмді қалыптастыру.

«Тіл саясаты аясында заңнама нормаларын бұзушылықтар саны» көрсеткіштерінің базалық тізім көрсеткіші бойынша 2015 жылғы жоспардағы 500, іс жүзінде 520-ны құрады. Көрсеткішке жетпеудің негізгі себебі, тіл саясаты саласындағы заңнаманың орындалмауы болып табылады.

2015 жылы әртүрлі жарнама агенттіктерінен, «Тіл туралы» Заң талаптарына сәйкестігін тексеру үшін 5024 жоба келіп түсті, олардың 520-сына өзгерістер енгізілді, 217-сынан қате табылды, 4283-сына өзгеріссіз қалуына рұқсат берілді.

2016 жылдың 1 маусымына дейін келіп түскен жобалар саны -1825, 250-інен қате табылды, 1453-іне өзгеріссіз қалуына рұқсат етілді.

«Тілдер туралы» Заңды бұзған шенеуніктерге «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексінің 75 бабына сәйкес қабылданған шаралар қолданылады.

86

Дегенмен көрсеткіштер әлі де төмен және бұл бағытта біршама жұмыс жасау қажет.

Алматы қаласын әлемдік қауымдастыққа кіріктірілген заманауи қала ретінде дамытудың маңызды элементі халықтың ағылшын тілін меңгеру дәрежесі болып табылады. Қазіргі кезде аталған көрсеткішке жеткілікті назар аударылмайды және ағылшын тілін меңгерген ересек тұрғындар үлесі тұрақты түрде анықталмайды. Қаланы әрі қарай дамыту барысында аталған салаға баса назар аудару керек.

2.1.2.7.1. кесте. Тілдерді дамыту бойынша негізгі көрсеткіштерНысаналы индикаторлар/ нәтижелердің тікелей көрсеткіштері

2013 2014 2015

Мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындар үлесі, % 62,0 72,0 75,0

Алматы қаласының ЖАО құжат айналымындағы іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу үлесі, % 60 65 70

Ағылшын тілін меңгерген ересек тұрғындар үлесі, % 6 14 15

Үш тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесі, (мемлекеттік, орыс және ағылшын),% 6 8 10

Қазақ тілінде оқытатын мектептер саны, бірлік және жалпы мектептер санына қатысты үлесі, %

66(29)

69(28,2)

70(28,6)

Дереккөз: Алматы қаласы Тілдерді дамыту, мұрағаттар және құжаттама басқармасы және Алматы қаласы Білім басқармасының мәліметтері.

2.1.2.7.2. кесте. SWOT-талдауКүшті жақтары:- мемлекеттік тілдің тиімді әлеуметтік-коммуникативтік функцияларымен бірге Алматы қаласындағы төзімді тілдік орта

Әлсіз жақтары:- қоғам өмірінің барлық салаларында мемлекеттік тілді жеткіліксіз пайдалану, мемлекеттік тілді игеруге қызығушылықты арттыру бойынша жұмыс жеткілікті деңгейде жүргізіліп отырған жоқ.

Мүмкіндіктер:- Алматы халықаралық туризм және бизнес үшін барынша ашық және түсінікті қала болуға ұмтылады. Бұл үшін кемінде 3 тілді (қазақ, орыс және ағылшын тілдерін) білу мемлекеттік органдардың және қаланың сервис секторы қызметкерлерінің дағдыларын дамытудың және біліктілігін

Қауіп-қатерлер:- халықтың көпшілік бөлігінің мемлекеттік тілге қызығушылығының жеткіліксіздігіне байланысты, оның қажет болмай қалуы да мүмкін.

87

арттырудың маңызды бөлігі болады

Түйткілді мәселелер:- мемлекеттік органдарда мемлекеттік тілді меңгеруге қызығушылықты

арттыру және іс қағаздарын жүргізуді толық мемлекеттік тілге көшіруді аяқтау бойынша жұмыс тиісті деңгейде жүргізіліп отырған жоқ.

- мемлекеттік тілді білетін және оны өз жұмысында қолданатын мамандарды көтермелеу тәжірибесі жоқ;

- ағылшын тілін дамытуға жеткіліксіз назар аударылып отыр, одан әрі осы салаға ерекше көңіл бөлу қажет.

2.1.3. Қоғамдық қауіпсіздік және құқықтық тәртіп

2013 және 2015 жылдар аралығы кезеңіндегі Алматы қаласы аумағындағы жедел жағдайды талдай отырып, осы кезең криминогендік жағдайдың тұрақтандырылуымен сипаталатынын атап өту қажет.

Ішкі істер департаменті соңғы үш жылда қылмыстарды тіркеу мен есепке алуды түбегейлі өзгертуге, қылмыспен күресуге және құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған бірқатар ұйымдастырылған шаралар қолданды.

Егер 2013 жылы – 53 918 қылмыс тіркелсе, 2014 жылы - 60 211, ал 2015 жылы 70 098 қылмыс тіркелген.

2015 жылы жалпықылмыстық қылмыстардың статистикалық өсуі Алматы облысының аумағы қосыла отырып, қала шекарасының кеңеюінен 23,2 мың га және халық санының 10%-ға (1 552 349-дан 1 699 714-ке дейін) көбейюінен туындады.

Жаңа қылмыстық заңнаманың енгізілуімен байланысты, тіркелген қылмыстардың жалпы санының 5,5% (3 843-тен 70 098) бұрын әкімшілік құқық бұзушылық болып сипатталған (ҚР ӘҚБтК 46 бабы) қылмыстық әрекеттерге тиесілі.

Үлкен емес (11216) және орташа дәрежелі (48363) қылмыстар 13,9%-ға өскен.

2015 жылы қылмыс жасаған 10 мың тұлғаның жартысы (4800) көрші аймақтардың азаматтары табылды.

2.1.3.1. сурет. Қылмыс жасаған тұлғалар

88

Алматы қ. тұрғындарыкөрші аймақтардың тұрғындары

Ауыр және аса ауыр қылмыстарды ашу бойынша нысаналы бағытталған жұмыстар жүргізілді.

Нәтижесінде 2015 жылы қылмыстың ауыр түрлері 15,3% (7631/6467), қарақшылық 14,2% (239/205), тонау 9,6% (3335/3016), пәтерден ұрлау 12,5% (9350/8184), көлік құралдарын айдап кету 7,1% (452/420) азайған.

Қоғамдық орындарда жасалған қылмыстардың серпіні мынадай: 2013 жылы – 27 327, 2014 жылы - 29 664, 2015 жылы - 30 830, көшеде 2013 жылы - 17 814, 2014 жылы - 17 351, 2015 жылы - 18 317.

Қалада қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге тәулігіне орташа 810 полиция қызметкері және ҚР ІІМ ішкі әскерінің әскери қызметкерлері қойылады, олар 556 дейінгі патрульдеу маршруттарын қамтиды, оның ішінде 300 автомобильдік және 256 жаяу маршрут.

Ауыр қылмысты ашу 2013 жылы - 24,7%, 2014 жылы - 27,7%, 2015 жылы - 31,7%, аса ауыр 2013 жылы - 70,2%, 2014 жылы - 76,2%, 2015 жылы - 85,0% құрады.

2015 жылдың қорытындысы бойынша кісі өлімін ашу 5,6% (84,2%-дан 89,8%-ға), қарақшылық 5,4% (53,7%-дан 59,1%-ға), денсаулыққа ауыр зиян келтіру 6,7% (76,0%-дан 82,7%-ға), зорлау 5,9% (89,7%-дан 95,6%-ға), тонау 1,9% (18,7-дан 20,6%-ға), ұрлық 4,9% (15,5%-дан 20,4%-ға) жақсарған.

Қалада қылмыстық белсенділікті төмендету мақсатында 184 (2014 жылы - 139) қарақшылық және тонаушы қылмыстық топ, 202 (2014 жылы -183) - ұры ұсталған. Есірткі қылмысы 2014 жылы 360-тан 2015 жылы 891-ге дейін 2,5 есеге көп анықталған.

Құқықтық тәртіпті бұзу мен қауіпсіздіктің қайнар көзіне тұрақты табысы жоқ, бұрын сотталған және шет жақтан келген тұлғалар жатады. 2015 жылы қылмыстық жауапкершілікке қылмыс жасаған (2013 жылы - 4111, 2014 жылы - 4250) 4 359 тұлға (2,6% өскен) тартылған.

Талдау көрсеткендей, қылмыстық жауапкершілікке тартылған 10 170 (2014 жылы - 9 354) тұлғаның, 4 177 (2014 жылы - 3045) немесе 41,1% Қазақстанның өзге өңірлерінің тұрғындары, шетелдіктер - 623 немесе 6,1/% (2014 жылы - 377), тұрақты мекенжайы жоқ тұлғалар 212 немесе 2,1% (2014 жылы - 326) құрайды.

89

Бұрын қылмыс жасағандар жасаған қылмыстардың серпінін талдауы 2013 жылы- 770, 2014 жылы - 1003, 2015 жылы - 2001 тіркелген қылмыс, яғни 99,5%-ға өскенін көрсетті.

2013-2014 жылдары жасалған бұрын жасалған қылмыстың үлес салмағы тұрақты деңгейде болып, 8,4% құраған, 2015 жылы тіркеудегі өзгеріске байланысты статистикалық есеп 14,7% құраған.

Жасөспірімдер қылмыс серпіні 2013 жылы - 279, 2014 жылы - 249, 2015 жылы - 204 қылмыс тіркелгенін көрсетті.

Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстың үлес салмағы төмендеп, 2015 жылдың қорытындысы бойынша 1,5% (2013 жылы - 3,0%, 2014 жылы - 2,1%) құраған.

Қылмыс жасаған жасөспірімдер арасында 8,8% (18) – жалпы білім беру мектептерінің оқушылары.

Балаларға қатысты қылмыс үш есе төмен жасалған - 2015 жылы 290 қылмыс.

2.1.3.2. сурет. Жасөспірімдер қылмысының серпіні

Дерекккөз: Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есеп жөніндегі Комитеті

Алматы қаласында жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жолда ғы жағдайды тұрақтандыруға бағытталған бірқатар ұйымдастырушылық-

90

279

1087

249

893

204

290

жасөспірімдермен жасалған балаларға қатысты

2013 2014 2015

практикалық шаралар қабылдануда, алдын алу және түсіндіру жұмыстары күшейтілді, жол қозғалысы қатысушыларына қатаң талап қойылды.

Сонымен бірге, көлік саны көбейді, кейбір жүргізушілердің көлік жүргізу мәдениеті төмен, басқа жақтан келген жүргізушілердің көлік жүретін жолдары мен қала көшелерін, жол бағыттарын білмеуі, онда бағдарлауды білмеуі, Алматы қаласында апаттың өсуіне алып келді. 2015 жылы 13,5% (22731-ден 25807-ге дейін) көп жол көлік оқиғасы деректері ресімделген.

Әкімшілік тәжірибені қатайтуға байланысты жол көлік оқиғасындағы жәбірленушілердің саны 2013 жылы - 6872, 2014 жылы - 5588, 2015 жылы – 5552 (- 0,6%), сондай - ақ жарақат алғандардың саны 2013 жылы 20,0% (8189 - ден 6559 - ға) төмендеген.

Сондай-ақ ЖКО кезінде қаза болғандардың саны 19,7%-ға (198-ден 159-ға), оның ішінде балалар 50%-ға (16 –дан8-ге) төмендеген.

2015 жылы 332 310 жол ережесін бұзушылық анықталған (328 190, +1,3%), 2 383 (2388) жүргізуші мас күйінде ұсталған, 5184 астамы– жүргізуші құқығынан айырылған (5709, -9,2%).

2.1.3.3. сурет. Аварияның негізгі көрсеткіштері төмендеді

Дереккөзі: ҚР ҰЭМ-нің Статистика департаменті

Халықаралық стандартқа өту кезінде ЖКО және жәбірленушілер параметрінің есебі өзгерді, сонымен бірге қазіргі күні келтірілген салдардың ауырлығына қарамастан барлық ЖКО тіркеу 100% қамтамасыз етіледі.

Бүгінгі таңда ЖҚЕ бұзудың алдын алу және болдырмау факторларының бірі «Жол қозғалысының қауіпсіздігі» автоматтандырылған ақпараттық жүйе болып табылады. «ЖҚҚ» ААЖ жобасы бойынша

91

ЖКО саны ЖКО кезінде қаза болғандар

оның ішінде балалар

6872

166

8

5588

198

16

5552

159

8

2013 2014 2015

пайдалануға 104 пост берілді, оларға 659 бейнекамера қосылған, оның 411 - і тану камерасы және 248 шолу камерасы.

Көші-қон процесі ерекше бақылауда, ол қалада криминогендік жағдайдың жай-күйіне әсер етеді. Алматы қаласы тек Қазақстан Республикасының ғана емес орта Азияның да ірі қаржы және экономикалық орталығы, сондай-ақ үлкен еңбек базары болып табылады, криминалдық құрылымдар, заңсыз көші-қон және бизнес үшін тартымды болып қала береді.

Сонымен 2015 жылы 316 709 (2013 жылы - 174 956, 2014 жылы - 212 757) шетел азаматы Алматы қаласына келіп тіркелген, оның 81,3% (257 553) көрші шетел азаматтары құрайды.

Көші-қон заңдылығын бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке 2015 жылы - 37626 (2013 жылы - 30631, 2014 жылы - 32073) құқық бұзушы тартылды, оның 1165 (2013 жылы - 314, 2014 жылы - 326) шетелдік мемлекеттен шығарылды.

Ішкі істер департаменті аудандық әкімдіктермен, қоғамдастықтармен бірлесіп, тұрғын үйлердің кіре берісіне, ауласына бейнебақылау камераларын орнатуға, тұрғын үй кешендері аулаларын және көшелерін жарықтандыруға жұмылдырылған, олардың сақталуын қамтамасыз етуде мүлік иелерін тартып, шабуылдайтын жедел алдын алу іс шараларын қабылдай отырып, «Қауіпсіз аула» қағидасы бойынша іс-шараларды іске асыруда бірлескен жұмыс жүргізді.

2015 жылдың қорытындысы бойынша «Қауіпсіз аула» принципі бойынша 3905 көп пәтерлі үй, 3000 аула аумағы күзетіліп, онда 18 133 бейнекамера орнатылған.

Қалада 6 682 түрлі формадағы меншік объектілеріне 35 892 бейне камера орнатылған.

2013 жылдан бастап 2015 жылға дейінгі және 2016 жылдың 6 айы ішіндегі дейінгі кезеңде Алматы қаласында 351 кезектен тыс табиғи және техногендік апаттар тіркелген (2013ж. – 134, 2014ж. – 97, 2015ж. – 84, 2016ж. 6-айына. - 36), олардың: 308 – техногендік (2013ж. – 119, 2014ж. – 89,2015ж. – 65, 2016ж. 6 ай ішінде - 35) және 43 – табиғи апаттардан (2013ж. – 15, 2014ж. – 8, 2015ж. – 19, 2016ж. 6 айы ішінде - 1) болған.

Төтенше жағдайда зардап шеккендер – 510 адам (2013ж. – 222 немесе 43,5%, 2014ж. – 114 немесе 22,5%, 2015ж. – 103 немесе 20%, 2016ж. 6-айына – 71 немесе 14%), олардан 136 адам қаза тапты (2013ж. – 41 немесе 30%, 2014ж. – 43 немесе 31,5%, 2015ж. – 42 немесе 31%, 2016ж. 6 айы ішінде – 10 немесе 7,5%).

Су тасқынына, селдер, көшкіндер, жер сілкіністеріне, өртке қарсы тұру үшін инфрақұрылымды дамыту деңгейі 22%-дан 51%-ға дейін өсті.

2013 жылдан бастап 2015 жылға дейінгі кезеңде және қалада 2016 жылдың 6 айы ішінде 2336 өндірістік және тұрмыстық өрт орын алды (2013ж. – 631, 2014ж. – 681, 2015ж. – 709, 2016ж. 6 айы ішінде - 315), зардап шеккендер - 234 адам (2013ж. – 68, 2014ж. – 69, 2015ж. – 67, 2016ж. 6 айы

92

ішінде - 30), қаза тапқаны - 67 адам (2013ж. – 16, 2014ж. – 21, 2015ж. – 20, 2016ж. 6 айы ішінде - 10).

Апаттық құтқару барысында 251 адам құтқарылды (2013ж. – 105, 2014ж. – 67, 2015ж. – 50, 2016ж. 6 айы ішінде - 29), апат аймағынан қауіпсіз жерге 33 078 адам көшірілді (2013ж. – 9 944, 2014ж. – 9 476, 2015ж. – 9 743, 2016ж. 6 айы ішінде – 3 915).

Функционалдық міндеттерін әзірлеу мақсатында аға қызметкерлер мен бірлік 492 командалық-штабтық жаттығулары өткізілді (2013ж. – 462, 2014ж. – 0, 2015ж. – 0, 2016ж. 6 айы ішінде - 30), 61 кешенді жаттығу (2013ж. – 19, 2014ж. – 18, 2015ж. – 18, 2016ж. 6 айы ішінде - 6), 1465 нысанды жаттығулар (2013ж. – 328, 2014ж. – 443, 2015ж. – 355, 2016ж. 6 айы ішінде - 339), 1551 арнайы тактикалық ілім (2013ж. – 448, 2014ж. – 473, 2015ж. – 473, 2016ж. 6 айы ішінде - 157), 1 525 ауыл жаттығулары (2013ж. – 582, 2014ж. – 345, 2015ж. – 367, 6 айы ішінде 2016ж. - 231), 10 522 сейсмикалық жаттығу (2013ж. – 3 195, 2014ж. – 2 896, 2015ж. – 2 903, 2016ж. 6 айы ішінде – 1 528), 6 128 төтенше жағдайда жаттығулар (2013ж. – 1 752, 2014ж. – 1 993, 2015ж. – 1 993, 2016г. 6 айы ішінде - 390).

Қалалық біліктілікті арттыру және дамыту курстарында халықтың азаматтық қорғау саласындағы басшылары мен қауымдық білім беру оқытылды – 5 776 адам (2013ж. – 1 551, 2014ж. – 1 557, 2015ж. – 1 658, 2016ж. 6 айы ішінде – 1 010). «Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығы» ЖШС - да оқытылды – 108 адам (2013ж. – 26, 2014ж. – 34, 2015ж. – 26, 2016ж. 6 айы ішінде - 22).

«Қалалық Білім берудегі жаңа технологиялардың ғылыми-әдістемелік орталығы» КММ базасында Алматы қаласының Білім басқармасымен бірлесіп 30 интерактивті сабақ өткізілді (2013ж. – 7, 2014ж. – 9, 2015ж. – 9, 2016ж. 6 айы ішінде - 5), 187 140 оқушылар қамтылды (2013ж. – 27 640, 2014ж. – 54 500, 2015ж. – 64 500, 2016ж. 6 айы ішінде – 40 500).

Алматы таулы және тау бөктеріндегі аумақтарда мониторингті биылғы жылы сел және көшкін жүру қаупі бар өзендер бассейндерінде орналасқан тоғыз тұрақты және сегіз маусымдық гидрометеорологиялық бекеттер жүзеге асырды. “Қазселденқорғау” АҚПБ моренді өзендерде жөндеу мен сифондарды қосу, эвакуациялық каналдарды тазалау бойынша жоспарлық жұмыстар жүргізуде, сондай-ақ жару және басқа да жұмыстар жоспарлануда.

2016 жылғы 6 ай ішінде «Қазселденқорғау» АҚПБ бірлесіп, Кіші және Үлкен Алматы, Қарғалы, Ақсай өзендерінің бассейндері ошағында, сел ойықтарында, жоғары таулы морендік өзендерде және мұздықтардағы жағдай мен көшкін, ,тасқын қаупін кескінді бағалауды анықтау үшін 5 аэровизуалды ұшып шығулар жүргізілді.

ХҚН аймақтарында апат қаупін азайту үшін радиациялық және химиялық ластанудан халықты қорғау мақсатында жұмыс жүргізілді. Бүгінгі күні қалада 8 ХҚН және 1 радиациялық қауіпті нысан бар, қала бойынша

93

аммиак мөлшері 18,95 тоннаны құрайды (2015 жылы – 19,15 тонна, 2014 жылы – 24,2, 2013 жылы - 26 тонна, 2012 жылы – 28,7 тонна).

Бүгінгі күні 1 405 нысанда өрт-техникалық зерттеу жүргізілді, өрт қауiпсiздiгi ережелерiн бұзғаны үшін тексерулер қорытындысы бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылды:

жалпы соммасы 29 млн. 704 мың 605 теңгеге 824 адамға айыппұл салынды, оның 93%-ы жалпы соммасы 27 млн. 095 мың 170 теңгеге 764 айыппұл өндіріп алынды;

25 адамға ескерту берілді;

2.1.3.1. кесте. Қоғамдық қауіпсіздік және құқықтық тәртіп көрсеткіштері

Атауы/ жылдар Бірлік өлшемі

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Көшеде жасалған қылмыстардың үлес салмағы % 33,7 29,4 26,1ЖКА-нан қаза тапқандардың санының төмендеу 100 жапа шеккендерге шаққанда бірл 2,0 3,0 2,4Кәмелетке толмағандардың арасындағы қылмыстың үлессалмағы % 3,0 2,1 1,5Бұрын қылмыс жасаған адамдардың қылмысты қайта жасаудағы үлессалмағы % 8,4 8,4 14,7Қала тұрғындарының 100 000 адам тұрғынға шаққандағы кісі өлтіру саны бірл 7,2 5,8 5,4100 000 адам тұрғынға шаққандағы тонау деңгейі бірл 254,5 221,2 183,6Полицияғасенімдеңгейі % 53,8 54,5 -Көпшілікжердетемекі мен қорқордышегудізаңнамалықтүрдетыйым салу барысындаатқарылғандеңгей

% - - -

Су алу және су тасқыны, селдер, көшкіндер, жер сілкіністері, өрттерге қарсы тұру үшін инфрақұрылымды деңгейі

% 22 49 51

Дереккөз: Алматы қаласының Ішкі істер департаменті; Алматы қаласының Төтенше жағдайлар департаментінің деректер;*2015 жылға арналған мақсатты индикаторға халық арасында сауалнама жүргізілген жоқ.

2.1.3.2. кесте. SWOT-талдау

Күшті тарап:- криминалдық процеске қарсы әрекеттің тиімді жүйесі, құқық бұзушылықтың әрекетті алдын алу болжау және жасалған қылмыс пен құқық бұзушылық үшін бұлтартпау жауапкершілігін қамтамасыз ету;

Әлсіз тарап:- қоғамдық орындарда және көшеде криминогендіктің жоғарылығы;- - ерекше ауыр қылмыс;- бүгініде бостандығынан айрылу орындарынан босаған тұлғаларды әлеуметтік бейімдеу және оңалту жүйесі

94

- Аумақтық және азаматтық қорғаныс, жұмылдыру дайындығы жүйесін дамыту және жетілдіру, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және жою..

толық нәтижелерге жетпей отыр;- жас өспірімдер қылмыстарының криминалдық әлеуеті маңызды болып қалып отыр;

- болып жатқан көші-қон процесі –- жол көлік оқиғалары;- -;

- Қысқа мерзімде жер сілкінісін болжау;- Алматы қаласы селдерден қорғау және су тасқыны қолданыстағы жүйесі қауіп деңгейіне сәйкес келмейді және жаңғырту мен жетілдіруді талап етеді;

Мүмкіндік:-қаланы көрудің төртінші элементіне сәйкес –«Алматы-қауіпсіз қала», Алматы адамдары өздерін еуропа қалаларындағыдай қауіпсіз сезінетін қала болуы тиіс;- жұмылдыру дайындығы, аумақтық және азаматтық қорғаныс, халықты қиратудың заманауи құралдары және террористік актілердің зардаптарынан қорғау, өнірдің экономикалық әлеуетін сақтау

Қауіп-қатер:- азаматтардың өмірі, денсаулығы, еркіндігі және конституциялық құқығы, меншігі, қоғам мен мемлекет мүддесі қылмыстан және басқа құқыққа қайшы қол сұғушылықтан сенімді қорғаумен қамтамасыз етпеу.- - Алматы қаласының және Алматы агломерациясының елді мекендерінің тау етегіндегі жоғары сейсмикалық белсенді аймақта орналасуы табиғи апаттар тәуекелінің болуын ескертеді: жер сілкіну, сел, қар көшкіні, дауыл және өзге де табиғи апаттар;- ІІО-нан білікті кадрладың кетуі ..

Түйткілді мәселелер:

- қоғамдық орындардың қылмыстық жағдайын төмендету;- қаладағы автокөлік санының өсуі (жылына орта есеппен 1,8% - 2,0%);- өңірлік үлкен көші-қон ағысының мониторингі;- қала жолдарының және тұрғын үй аудандарының жарықпен

қамтамасыз етілуін арттыру;-жол-көлік оқиғаларының салдарының ауыр салдарын қысқарту;

- Ішкі істер департаментінің жол-патрульдік полициясының және метрополитендегі ІІБ полиция Полктерін ресурстық қамтамасыз етуді арттыру;

- қаланы сейсмикалық шағын аудандарға бөлу картасының ескіруі себебінен қала аумағының сейсмикалық сипаттамасы, тектоникалық жарылу орны мен енін анықтау мәселесі шешілмей отыр;

- көктемгі жаңбыр жауу кезінде қала аумағында су басудың пайда болуы;

- қолданыстағы Алматы қаласын селден қорғау жүйесі қауіп деңгейіне сай емес және қайта жаңалауды және жетілдіруді қажет етеді;

95

- 1986 жылы құрылған хабарлау жүйесі, моральдық және техникалық жағынан ескірген;

- жеке қорғау құралдарын сақтау орындары белгіленбеген және дайын емес;- бар өрт деполарының қанағаттанарлықсыз техникалық жағдайы;- өрттерге және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізуге жедел ден қою үшін өрт техникасымен жабдықтану деңгейінің төмендігі;- өрт деполарының жетіспеуі.

2.1.4. Инфрақұрылым

2.1.4.1. Байланысжәне коммуникация

2013-2015 жылдар аралығындағы кезеңде байланыс және коммуникация нарығы түсім көлемі азайған және 2015 жылы 400 368 млн. теңгені құраған. 2015 жылғы байланыс қызметтерінің нақты көлемінің индексі 103,8% құраған.

2.1.4.1.1. кесте. Байланыс қызметтері нарығы көлемінің даму серпіні

Атауы/жылдар Өлшем. бірл. 2013 2014 2015*

Пошталық және курьерлік қызмет көлемі млн. теңге 14 553,1 16 632,1 14 220,1

Байланыс қызметінің кірістері млн. теңге 371 525 394 614,7 400 368Оның ішінде:Қалааралық, халықаралық телефон байланысынан

млн. теңге 20 546,1 23 193,4 17 940,8

Жергілікті телефон байланысы қызметінен

млн. теңге 8 307,9 8 502,4 7 997,1

Телерадиобағдарламаларды беруден млн. теңге 9 212,0 9 595,3 9 299,2Интернет желісіне қосылудан млн. теңге 73 662,5 92 286,5 108 343,3Кабельдік инфрақұрылым бағдарлама-ларын тарату жөніндегі қызметтер, Сымсыз желілер бойынша және спутник арқылы

млн. теңге

6 988,1 7 644,7 9 538,1

Мобильді байланыстан млн. теңге 191 506,6 183 548,2 161 620,5Байланыстың өзге де қызметтерінен млн. теңге 51 847,4 69 844,0 85 628,8Байланыс қызметтерінің нақты көлем индексі, алдыңғы жылға %-бен % 121,4 111,9 101,7

Дереккөз: Алматы байланыс кәсіпорындарының негізгі көрсеткіштері, 12-серия

2015 жылғы жағдай бойынша байланыс және коммуникация нарығының негізгі құрамдас бөліктері:

Ұялы байланыс – 40,3% Ғаламтор-қызметтер – 27,0%

96

Телефон байланысы –6,5% Басқа да қызметтер (пошта байланыстарын қоса алғанда) – 26,2%

Төменде әрбір негізгі бағыт бойынша ағымдағы жағдайдың сипаттамасы ұсынылған:

Ұялы байланыс

2013 – 2015 жылдар аралығындағы кезеңде ұялы байланыс нарығын пайдаланушылардың саны мен кірісінің 191 506,6 млн.теңгеден 161 620,5 млн.теңгеге дейін едәуір кемуі байқалды. Бұл ірі (32%) ұялы оператордың («Билайн») Астанаға қоныс аударуымен байланысты болды.

Сонымен қатар, Алматы қаласындағы ұялы байланыстың таралу деңгейі Қазақстан бойынша орташа статистикалық көрсеткіштерден жоғары болады.

Алматы қаласының байланыс нарығындағы негізгі қызметтердің жеткізушілері: «Алтел 4G» (59%1), «Кселл» (21%2), «Билайн» (13%) және «Теле 2» (5%) компаниялары болып табылады. Бұл желілердің республикалық үлестердің таралуынан біршама өзгеше болып келеді, мұнда 2015 жылы абоненттердің ең жоғары үлесі «Кселл» желісіне тиесілі болды.

Нарық қалыптасқан құрылымы мен даму серпінінде бақылайтын ойыншылардың саны аз және аумақтық қамту, ұялы байланыс сапасын арттыру және тарифтік саясат мәселелерін шешу үшін әкімдікті қатыстыру қажет етпейді.

Интернет

2013-2015 жылдар аралығындағы кезеңде ғаламтор-провайдерлерінің кірісі 73 662,5 – 108 343,3 дейін артты. Кірістердің артуының негізгі себептері ғаламтор-пайдаланушылар санының 2 есеге дерлік көбеюі болып табылады.

Кіріс пен пайдаланушылар санының орташа жылдық өсу ырғағы (CAGR) сәйкесінше 16% және 27% құрады. Нәтижесінде қала тұрғындары арасында ғаламтордың таралу деңгейі 22 пайыздық тармаққа шамамен 2 есеге жоғарылады және 46,7% құрады.

Алматы қаласындағы ғаламтор-байланыстың орташа жылдамдығы 2014 жылы 19 Мбит/сек құраған, бұл Қазақстан қалаларының ішінде 14-ші көрсеткіш болып табылады және республикадағы орташа көрсеткіштен сәл жоғары (18,8 Мбит/сек). Тұтас алғанда Қазақстан дүние жүзінде ғаламтор-байланыс жылдамдығы3 бойынша 56 орынды иеленеді. Ғаламтор

1«Қазақтелеком» АҚ 2014 жылғы жылдық есебі2Үлес 2013 жылғы Informa WCIS мәліметтері бойынша тіркелген пайдаланушылар негізінде есептелген33 Netindex (Ookla) мәліметтеріне сәйкес4 Кең жолақты немесе жоғары жылдамдықты Интернетке кіру

97

жылдамдығы КЖЖ4 арналарының таралуы есебінен қамтамасыз етіледі, олардың үлесіне барлық ғаламтор-қызметтерінің 83% сәйкес келеді.

Ғаламтор-қызметтер нарығында 20 ғаламтор-провайдерлері бар. Бұл ретте ұлттық «Қазақтелеком» компаниясы нарық көшбасшысы болып табылады және нарықты 80% иеленеді.

Таралудың салыстырмалы төмен деңгейі мен төмен жылдамдыққа қарамастан пайдаланушылар санының артуының ағымдағы жағдайы және қызметтер нарығында ірі ойыншының болуы нарықтың аталған сегментініңөз бетімен дамитындығын және әкімдік тарапынан араласуды қажет етпейтіндігін көрсетеді.

2.1.4.1.2. кесте. Интернет қызметтерінің ену деңгейіАтауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015*

Тіркелген интернет абоненттерінің саны мың теңге 553,0 745,9 726,6

100 тұрғынға шаққанда тіркелген Интернет абоненттерінің саны бірлік 37 48 43

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті.

Тіркелген телефон байланысыҚалааралық және халықаралық ұялы байланыс қызметінен түскен

кірістер 2015 жылы 17 940,8 млн.теңгені құрады. 2013 жылмен салыстырғанда 2605,3 млн.теңгеге дейін азаюы байқалды (2013 жылы – 20546,1 млн.тг). Жергілікті телефон байланыс қызметінің кірісі 2015 жылы 7997,1 млн.тг құрады. 2013 жылмен салыстырғанда 310,8 млн.теңгеге азайғаны байқалды (2013 жылы – 8 307,9 млн.тг). Телефон байланысының сегментіндегі «Қазақтелеком» АҚ нарығының үлесі 92%-ды құрайды.

Кірістер өсімінің орта жылдық қарқыны (CAGR) мен пайдаланушылар саны тиісінше 12% және 4% құрады. Телефон байланысын пайдаланушылардың жалпы санының өсуі қала халқының өсу қарқынымен тепе-тең жүрді, бірақ қалаға жаңа аумақтардың қосылуы нәтижесінде халық арасындағы телефондандыру деңгейі төмендеді.

Жалпы алғанда байланыс және телекоммуникация нарығы ірі коммерциялық компаниялардың (нарықтың негізгі үлесін иеленуші) үлкен ықпалында және оның әрі қарай дамуы көп жағдайда Алматы қаласы бойынша олардың даму стратегиясына байланысты болады.

2.1.4.1.5. кесте. Телефон байланысы қызметтерін пайдаланушылардың саны

Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015*Тіркелген телефон желілерінің саны Мың бірлік 699,6 734,6 706,5

олардың ішінде халық арасында Мың адам 449,2 463,9 437,64

98

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті, 2015 жыл.* 2015 жылға арналған алдын-ала деректер.

Сандық сауаттылық – адамның күнделікті және кәсіби қызметте ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана білуі. Ақпараттық технологиялармен жұмыс істеу дағдыларының деңгейін көтеру барлығы үшін ақпараттық қоғамның ашықтығын ұлғайтады.

Халықтың 6-15 жас аралығындағы балаларды сандық сауаттылық дағдыларына үйретуі білім беру мекемелерінде білім берудің тиісті деңгейінің жалпыға міндетті стандарттарына сәйкес жүргізіледі.

16-74 жас аралығындағы халықтың компьютерлік (сандық) сауаттылығын ерте көтеру «Ақпараттық теңсіздікті төмендету» бағдарламасын іске асыру барысында жүргізілді. Бағдарлама шеңберінде барлығы 28115 адам оқытылды. 2012 жылдан бастап жергілікті бюджет есебінен компьютерлік сауаттылықты көтеру курстары өткізілуде. 2012 жылдан 2015 жылға дейін 81970 адам оқытылды. 2015 жылы 15000 адам оқытылды.

Халыққа базалық компьютерлік дағдыларды оқыту мақсатында білім басқармасы оқу бағдарламасын әзірледі, оқытушылар құрамы қамтамасыз етілуде, жалпы білім беру мектептерінде оқытуға арналған компьютерлік сыныптар ашылды. Оқу үдерісін қамтамасыз ету үшін жыл сайын қаржы бөлінеді (оқулықтар таратылымы, оқытушылардың жалақысы, компьютерлік сауаттылықты үйренушілерге арналған куәлікті әзірлеу).

Орта мектептердің оқу сыныптарында тәжірибелік сабақтарды орындау арқылы базалық және негізгі оқу жоспарының үлгісінде оқыту семинарлары ұйымдастырылған. Семинарды өткеніне байланысты тыңдаушыларға куәлік беріледі.

2.1.4.1.6. SWOT-талдауКүшті жақтары:- ақпараттық қоғамды дамыту.

Әлсіз жақтары:- оқытушылардың кәсіби дайындығының, мектеп оқушылары мен студенттерді үйретуге арналған ақпараттардың төмен деңгейі

Мүмкіндіктер:- өңір тұрғындарының ақпараттық техно-логияларды пайдалануға қызығу-шылық танытуы.

Қауіп-қатерлер:- халықтың электронды мемлекеттік қызметті алу мүмкіндігінің жоқтығы.

Түйткілді мәселелер:- компьютерлік сауаттылықты арттыруға арналған тегін курстарға

қатысу төменділігі мен немқұрайдылығы.

99

2.1.4.2. Құрылыс

2013 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде құрылыс нарығының көлемі ақшалай түрде 2013 жылы 219 408 млн. теңгеден 2015 жылы 278 875 млн. теңгеге дейін өсті. Осылайша, құрылыс жұмыстарының нақты көлемі индексінің орташа мәні 101,8% құрады.

Құрылыс жұмыстарына 2015 жылғы жағдай бойынша жалпы келесі бағыттар енді: ғимараттар құрылысы және тұрғылықты емес ғимараттар – 57,6%, автожолдар және метро құрылысы – 16,5%, электротехникалық, слесарьлық құрылыс монтаждық жұмыстары – 16,4%.

2.1.4.2.1. кесте. Құрылыс жұмыстары нарығының дамуыАтауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015Құрылыс жұмыстарының көлемі млн. теңге 219 408 269079 278875Оның ішінде меншік нысандары бойынша:мемлекеттік млн. теңге 343 876 548*жекеменшік млн. теңге 199 328 238 423 266 815*шетелдік млн. теңге 19 737 29 780 9 612*

Құрылыс жұмыстарының нақты көлемінің индексі % 91,9 112,1 101,1

Дереккөз: Статистикалық жылдық.*2015 жылға арналған жедел деректер

2.1.4.2.2. кесте. Құрылыс жұмыстарының негізгі санаттары, 2015ж

Құрылыс жұмыстарының атауы Сомма (млн. теңге) Үлес, %

Ғимараттар мен тұрғын емес ғимараттар құрылысы

159,7 57,6

Электротехникалық, слесарлық т.б. құрылыс-монтаждау жұмыстары

45,5 16,4

Метро және автожолдар құрылысы 45,7 16,5Сумен жабдықтау, жылыту және ауаны баптау жүйелерін монтаждау

23,6 8,5

Басқа жұмыстары 3,4 1,2

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті

Тұрғын үй құрылысыТұрғын үй құрылысының сегменті ғимараттар құрылысының барынша

ірі құрамдас бөлігі болып табылады.Қолда бар деректер тұрғын үй қорының 2013 жылдан 2015 жылға дейін

36907,8 мың ш.м. - 42001,7 дейін өскендігін көрсетеді. Бұл 2012-2013 жылдары тұрғын үй қоры бойынша деректер базасын қалыптастыру үдерісін ішінара автоматтандыру арқылы деректердің өзектендірілуімен түсіндіріледі.

100

2.1.4.2.3. кесте. Тұрғын үй қорының даму қарқыныАтауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015*

Тұрғын үй қоры мыңш. м 36 907,8 41 193,2 42 001,7

оның ішінде:мемлекеттік кәсіпорындар мыңш. м 761,3 796,1 790,2мемлекеттік емес кәсіпорындар мыңш. м 36 146,

5 40 397,1 41 211,5

олардың ішінде пайдалануға берілгендері мыңш. м 832,0 1 330,8 1373,7Алдағы деректерДереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті

2015 жылы пайдалануға берілген жаңа ғимараттардың жалпы ауданы 1592,9 мың ш.м. құрады.

Пайдалануға берілген тұрғын үй көлемі 2015 жылы үлкен өсіммен жылына орта есеппен 2014 жылмен салыстырғанда 3,2%-ке өсіп. 1373,7 мың ш.м. құрады. 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 14,5%-ке өсіп, 1330,8 мың ш.м. құрады.

2015 жылы тұрғын үй құрылысына 142 827 млн.тг. инвестиция салынды. Бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен салыстырғанда 8,6%-ға көп.

Жеке меншік құрылыс салушылар тарапынан 1043,6 мың ш.м. маңызды жаңа тұрғын үй пайдалануға 76%-ы берілді, оның жалпы пайдалануға беру көлемінің 32,5% -ын құрайтын 446,1 мың ш.м. халыққа берілді.

Мемлекеттік меншік нысанындағы құрылысшылар жалпы аумағы 316,8 мың ш.м. немесе 23,1% болатын тұрғын үйлерді пайдалануға берді.

Пайдалануға берілген тұрғын үйдің жалпы ауданының ұлғаюы Алмалы (4 есеге), Түрксіб (81,2%-ға), Жетісу (70,3%-ға), Медеу (42,2%-ға) және Алатау (32,5%-ға) аудандарында байқалды.

2015 жылы білім беру және денсаулық сақтау саласында пайдалануға берілді: 900 оқушыға арналған 1 жалпы білім беретін мектеп, ауысымына 1150 келушіге арналған 4 амбулаториялық - емханалық мекемелер және 1480 орындық 9 мектепке дейінгі мекемелер.

Салушылардың тұрғын үй құрылысына үлкен қызығушылық танытуы осы кезеңде тұрғын үй құнының өсу қарқынын (2%) жалақының орташа жылдық өсу қарқынынан (5%) жоғары болуына байланысты, тұрғын үй сатып алу мүмкіндігінің жоғарылауымен түсіндіріледі.

2.1.4.2.4. кесте. Орташа жалақы және тұрғын үй құныАтауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015

Жаңа тұрғын үй құны Мың теңге/ш. м 256,4 292,6 306,6

Орташа жалақы мың теңге/ай. 142,3 155,2 161,8

101

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті

2015 пайдалануға енгізу жоспарланған іс-шара барысында 85 пәтерлі тұрғын үй немесе ғимараттың жалпы ауданы 289,4 мың ш.м. 3208 пәтер (Пәтер ауданы 188,6 мың ш.м.), оның 2015 жылдың 28 желтоқсанында 85 үйлерді пайдалануға қамтамасыз етті (3 312 пәтер), жалпы ауданы 296,3 мың м2 (пәтерлер ауданы 194,2 мың м2).

«ЖАО кезекте тұрғандарға арналған жалдамалы баспана» - пәтерлердің жалпы алаңы 70,2 мың м2 құрайтын 734 пәтер немесе 24 тұрғын үй (пәтерлер ауданы 44,5 мың м2);

«Жас отбасыларына арналған жалдамалы баспана» бағыты бойынша - пәтерлердің жалпы ауданы 37,7 мың м2 құрайтын 416 пәтер немесе 13 тұрғын үй (пәтерлер ауданы 23,3 мың м2);

«Халықтың барлық санаттары үшін тұрғын үй» бағыты бойынша - пәтерлердің жалпы алаңы 79,1 мың м2 метр құрайтын 978 пәтер 15 тұрғын үй (пәтерлер ауданы 57,4 мың м2);

«Облигациялық қарыз есебінен қалалық тұрғын үй» бағыты шеңберінде пәтерлердің жалпы алаңы 109,3 мың м2 құрайтын 1184 пәтер немесе 33 тұрғын үй (пәтерлер ауданы 69,0 мың м2);

2014 жылмен салыстырғанда (үйлердің саны бойынша) 154,5%, жалпы алаңы бойынша 131,5%, пәтерлер саны бойынша 120,5%. Салыстыру үшін: 2014 жылы – 55 үй, 225,9 мың м2, 2754 пәтер.

Халықты баспанамен қамтамасыз ету деңгейі 2013 жылдан 2015 жылға дейін бір адамға 27,6-дан 27,0 ш. метрге дейін азайды.

Қалада баспана алу үшін есепте тұрған 27 мың отбасын баспанамен қамтамасыз ету үшін қосымша тұрғын үй салу қажеттілігі сақталып отыр.

2.1.4.2.5. кесте. Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілу деңгейіАтауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015*Тұрғын үймен қамтамасыз етілу деңгейі ш. м/адам 27,6 26,7 27,0Дереккөз: Статистика, * алдын ала деректер

Күрделі жөндеу 2011 жылдан бастап қалада тұрғын үй құрылысының жалпы санының

20% құрайтын көппәтерлі үйлерді жаңғырту бойынша «Қазақстан Республикасының 2011-2020 жж. арналған тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығын жаңғырту» бағдарламасы іске асырылуда. Жаңғырту бойынша аталған жобалар республикалық бюджет есебінен қаржыландырылады.

2013 жылы 388,0 млн. теңге мөлшерінде қаражат «Алматы» ӘКК «ҰК »АҚ және «Алматы тұрғын үй» ЖШС сенімгерлік басқаруға берілді, 44

102

тұрғын үй жөнделген (36 үйде - лифт жабдықтарын ауыстыру, 8 үйде –қасбеттерді жөндеу)

2014 жылы республикалық бюджеттен бөлінген 700,0 млн.теңгеге 116 тұрғын үйге жөндеу жұмыстары жасалды. (қасбеттерін, шатырларын, кіреберістерін, инженерлік желілерін жөндеу, блокты жылыту пункттерін орнату, лифттерді ауыстыру).

2015 жылы қаржы бөлінген жоқ.Сонымен жалпы сомасы 1775,5 млн.теңгеге 227 тұрғын үй жөнделді.Қайтарылған сомаға мыналар жөнделді:2013 жылы - 20,7млн.теңгеге 3 үй;2014 жылы - 26,5 млн.теңгеге 7 үйде қосымша жұмыстар атқарылды;2015 жылы - 71,5 млн.теңгеге 6 үй.Сонымен жалпы сома 118,7 млн.теңгеге 16 үй жөнделді.2016 жылғы 06 қыркүйектегі жағдай бойынша қолда бар қаражаттың

қалдығы 51,4 млн теңге, оған 34 үйде шатырды жөндеу жоспарланып отыр.2013 жылдан бастап кондоминиум нысандарын басқару органдарының

(пәтер иелері кооперативтерінің) тексеруі бойынша Баспана қорын ұстаудың ережесін қадағалауға байланысты 203 іс-шара өткізілді. Нәтижесінде кемшіліктерді жою жөнінде 161 ескерту берілді.

Атқарылған жұмыстың нәтижесінде күрделі жөндеуді қажет ететін кондоминиум нысандарының үлесі көтерілді.

2.1.4.2.6. кесте. Күрделі жөндеу жүргізуді қажет ететін кондоминиум нысандары

Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015

Күрделі жөндеу жүргізуді қажет ететін кондоминиум нысандары үлесінің төмендеуі % 61 55 54,9

Нормативті пайдаланумен қамтамасыз етілген кондоминиум нысандарының үлесі % 39 45,6 45,1

Дереккөз: Алматы қаласы Тұрғын үй және тұрғын үй басқармасының мәліметтері.

Мамандардың алдын ала шешімі бойынша жер сілкінісіне төтеп беру жағынан кейін тұрғызылған ірі панельді үйлер қанағаттандыралық немесе жақсы жағдайда тұр деп есептеледі.

Алдағы жылдары ескі тұрғын үйлерді бұзу мен орнына жаңа тұрғын үй тұрғызу бойынша бағдарламаны іске асыру қажет. Жалпы алаңы 1,2 млн. ш. метрдегі 1800 тұрғын үйді құрайтын апатты жағдайдағы және ескі тұрғын үйлер күрделі әлеуметтік мәселе болып табылады. Бұл санаттағы үйлердің қатарына нормативік қызмет ету мерзімі төмен болып келетін тұрғын үйлер жатады (жеке, қаңқа-қамысты, қаңқа-панельді, ағаш).

Студенттік жатақханалар103

2015 жылғы жағдай бойынша Алматы аумағында 120-150 мыңға жуық студент білім алған 42 жоғары оқу орны жұмыс істеді. Студенттердің жартысынан көбі басқа өңірлерден келгендіктен баспанаға мұқтаж келеді.

Бұл жағдайда, қалада басқа қалалардан келген студенттердің 35-40% құрайтын 31 мыңға жуық студентті орналастыруға мүмкіндігі бар 92 жатақхана жұмыс істейді. Осылайша, жоғары оқу орындары мен әкімдіктердің алдында баспанаға мұқтаж студенттерді орналастыру мәселесін шешу қажеттігі тұр.

Кедергісіз ортаАталған бағыт бойынша 2015 жылы кейін мүгедектерге қолжетімді

құралдармен қамтамасыз ету үшін әлеуметтік нысандардың төлқұжатын жасауға байланысты белсенді жұмыс жүргізіле басталды. Мүгедектерге қолжетімді болу үшін жасалған әлеуметтік инфрақұрылымдар нысанының үлесі бүгінгі таңда 5,7% құрайды.

Тұрғын үй құрылысы кезіндегі түйткілді мәселелер

Тұрғын үй құрылысын іске асыру кезіндегі негізгі мәселе бір шаршы метр құрылысының төменгі бағасы болып табылады. Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасының (бұдан әрі – Бағдарлама) № 3 қосымшасының 3 бөліміне сәйкес «ЖАО кезекте тұрғындарға арналған тұрғын үй» бағыты бойынша жайлылығы 4 классты 1 шаршы метр тұрғын үй құрылысының бағасы Астана және Алматы қалаларында 120 мың теңгеден (инженерлік желілердің құнысыз) аспайтын болады. «ЖССБК желісі бойынша тұрғын үй» бағыты бойынша жайлылығы 4 классты таза әрлеудегі классты 1 шаршы метр тұрғын үй құрылысының бағасы Астана және Алматы қалаларында 120 мың теңгеге дейін (инженерлік желілердің құнысыз және ауданның сейсмикалығын есептемегенде), жайлылығы 3 классты Астана және Алматы қалаларында 142,5 мың теңгеге дейін құрайды (инженерлік желілердің құнысыз және ауданның сейсмикалығын есептемегенде). Сол бағдарламаға сәйкес ұқсас тұрғын үйдің 1 шаршы метрі құрылысының бағасы «ҚиК» ИҚ» АҚ бағыты бойынша 185,0 мың теңгені құрайды. Тұрғын үй мақсатындағы нысандарды құрылысы бойынша нақты шығыстар бекітілген құннан айтарлықтай көп. Осы ретте, тұрғын үй құрылысының сапасы қанағаттандырғысыз болып келеді, мәселен; әрлеу жұмыстарының төменгі сапасы – жобада қарастырылған материалдардың құны қымбат болумен байланысты; көрсеткіштерді қашықтықтан есептеу құралдарын орнату бойынша қала қызметтерінің талабы тұрғын үй құрылысының құнын 5-7 млн. теңгеге қымбаттатуға алып келетіндіктен орындалмайды; ХАТ (халықтың аз мобильді тобы) еркін қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін электр көтеру құралдарын орнату қымбат болғандықтан мүмкін болмай отыр.

104

Осылайша, бір тұрғын үйге арналған жалпы қымбаттау сомасы 25,0-50,0 млн. теңгені құрайды. Қазіргі уақытта, құрылыстың төменгі бағасына байланысты әкімдікте әлеуетті құрылыс жүргізушілердің мемлекеттік сатып алуға қатысу деңгейінің төмендеу қарқыны байқалуда. Алматы қаласының құрылыс ұйымдарының таңдауы «ҚИК ИҚ» АҚ үшін тұрғын үй құрылысы бағыты бойынша бағдарламаны іске асыруға бағытталған.

Ұсынылатын шешім жолдары: Бағдарламаның 2012 жылдан бастап тиімді іске асырылуын ескере отырып, Бағдарламаның 1 шаршы метр тұрғын үй құрылысының құны бөлігін ЖАО және ««ҚиК»ИК» АҚ үшін қайта қарастыру, сонымен қатар тұрғын үй құрылысы бойынша ЖАО қаржыландыру көлемін көбейту мүмкіндігін қарастыру керек.

Құрылыс саласындағы түйткілді мәселелерді мониторингілеу және талдау Мемлекеттік, үкіметтік және салалық бағдарламаларды іске асыру шеңберінде жобалау және құрылыс жұмыстарының сапасы төмен екендігін көрсетеді.

Сапасы төмен жұмыстардың негізгі себептері болып келесілер табылады:- сертификатталмаған құрылыс өнімдерін пайдалану;- жұмыс кезінде жобалау технологиясынан қалып қалу;- техникалық бақылаудың заманауи құралдарының болмауы; - ИТР тарапынан бақылаудың болмауы және т.б.

Сонымен қатар, сейсмикалық белсенді аудандардағы сапасыз құрылыс тұрғын үйлердің құлауына әкелуі мүмкін.

Бұдан басқа, нысандарды өткізу мерзімінен қалуы немесе құрылыстың тоқтап қалуы анықталады. Оның себептері мынадай: құрылысты толық емес немесе кеш қаржыландыру, осының салдарынан жұмыс өндірісі кестесінен артта қалуы және жұмысты аяқтау мерзімінің бірнеше рет ұзартылуынан; құрылысқа жарияланған мемлекеттік сатып алуды іске асыру бойынша конкурстық рәсімдерінің қорытындысын Алматы қаласы Қаржылық бақылау инспекциясының ауыстыруы, бұл нысандарды уақтылы және белгілен мерзімде өткізуге кедергі келтіреді; нысанды өткізу мерзімінен қалу мемлекеттік комиссия актісін алуға әсер етеді, мұнда нысанды пайдалануға беру актісін келісуге қатысатын әрбір комиссия мүшесі нысанға және техникалық құжаттамаларға ұзақ мерзімді тексеру жүргізеді; қыс мерзімінде сумен жабдықтау және кәріз желілерін төсеу бойынша жұмыстарды жүргізудің мүмкін болмауы; осыған байланысты ағымдағы жылы "ҚиК" АҚ тұрғын үй құрылысын салуға, жоқ үйлерге инфрақұрылым жүргізуді қамтамасыз ету мүмкін болмай отыр (газбен жабдықтау желілері, телефондандыру, электрмен жабдықтау).

Сондай-ақ, нысандар құрылысын тоқтату шарт міндеттемелері бойынша қабылданған міндеттер орындалмаған құрылыс ұйымдарының кінәсінен болып отыр. Кесте 2.1.4.2.8. SWOT-талдау

105

Күшті жақтары:- қолжетімді тұрғын үй және әлеуметтік, мәдени және тұрмыстық мақсаттағы нысандар құрылысын ынталандыру, құрылыс индустриясының қолданыстағы және жаңа салаларын дамытуға ықпалдасу

Әлсіз жақтары:- - Құрылыс үшін бос алаңдардың

жетіспеушілігі;- - Күрделі жөндеуді және ескі үйлерді

сүрлеуді талап ететін тұрғын үй үлесінің көптігі.

-Мүмкіндіктер:- Құрылыс саласындағы жұмысшылардың біліктілігін арттыру, құрылыс өндірісінің жоғары сапасына қол жеткізу, құрылыс индустриясы обылысында отандық өнім шығарушыларды қолдау

-

Қауіп-қатер:- Талап етілетін сейсмикалық сенімдік деңгейін сақтамау

Мәселелер:- Тұрғын үй қорын күрделі жөндеу мәселелерін шешу үшін бөлінетін

қаражаттардың жетіспеушілігі;- Тұрғын үймен қамтылудың төменгі деңгейі;- Тұрғын үй құрылысы үшін қарастырылған бос жер учаскелерінің

шектеулі саны;- Пәтер иелерінің ақша қаражаттарын пайдалану бойынша ПИК

қызметінің айқындылығын көтеруді талап ететін заңнамалық нормалардың болмауы;

- Студенттік жатақханалардың жеткіліксіз саны;- Тұрғын үй қоры нысандары бойынша техникалық паспорттың болу

деңгейінің төмендігі; - Мүгедектердің қолжетімділігін қамтамасыз ететін әлеуметтік

инфрақұрылым нысандарының аз үлесі.

2.1.4.3. Жолдармен көлікКөлік саны мен жолаушылар легі

2013 және 2015 жылдар аралығында Алматы қаласында жолаушыларды тасымалдау мен қаланың автокөлік парктерінің қарқынды өсуі байқалды.

Есепті кезеңде жалпы жолаушыларды тасымалдау 2013 жылы 32,4%-дан 11 %-ға, 2014 жылы – 34,8-ден 2015 жылы 36,2 млрд.жол-км дейін өсті. Қоғамдық көліктегі жолаушылар тасымалдаудың орташа жылдық өсімі - 7%, жеке көлік - 4% құрады.

2.1.4.3.1. кесте. Көлік түрлері бойынша жолаушылар тасымалы мен жолаушылар айналымы

Атаулары 2013 2014 2015*млн. адам

106

Барлық көлік түрлері 4 238,8 4 808,6 4 988,2Оның ішінде:Автобуспен 3 159,7 3 745,2 3 915,5Әуедегі жүк көлігімен 3,3 3,8 4,3Таксимен 1 052,2 1 033,5 1 035,2Қалалық электрлі 23,4 26,1 32,9

млн. жкмБарлық көлік түрлері 32 400,5 34 839,7 36 271,6Оның ішінде:Автобуспен 19 284,5 20 933,3 21 743,0Әуедегі жүк көлігімен 7 484,0 7 571,8 8 374,4Таксимен 5 920,4 6 193,2 5 929,7Қалалық электрлі 128,5 141,4 224,5

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті, Жолаушылар көлігі басқармасының деректері

Жеке көлікпен жолаушылар айналымының ұлғаюының негізгі себебі 2015 жылы 556,3 мың бірлік көлікті құраған жыл сайынғы өсім, сондай - ақ қалаға күн сайын келетін маятникті1 көлік санының (орта есеппен жылына 10%) өсуі болып табылады.

2.1.4.3.1. сурет. Жолдардағы көлік тығыздығының талдамасы

Дереккөз: Жолаушылар көлігі басқармасы; қалалардың статистикалық агенттіктері

Жолдардағы көліктер тығыздығының ұлғаюы қаладағы халықтардың өсуімен бір мезгілде жүрді. Сондықтан Алматының халқын көлікпен қамтамасыз ету деңгейі 2013-2015 жылдары сәл алға шығып, 1000 тұрғынға 375 автокөліктен тиді.

Қозғалыстың орташа жылдамдығыКөлік жүйесінің тиімді жүргізілуінің негізгі көрсеткіштерінің бірі

кептеліс кезіндегі қозғалыстың орташа жылдамдығы болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасының деректеріне сәйкес

107

321 250 203

2013 2014 2015

Алматы қаласындағы қозғалыстың ағымдағы орташа жылдамдығы кептеліс кезінде сағатына 19 км. құрайды. Бұл салыстырылып отырған қалалардан біршама төмен.

2.1.4.3.2. сурет. Кептеліс кезіндегі қозғалыстың орташа жылдамдығы, 2015 ж.

Дереккөз: «Алматы қаласындағы тұрақты көлік стратегиясы» БҰҰ даму бағдарламасы; Көлік холдингі; қалалардың статистикалық агенттіктері

Жұмыс тобының талдауына сәйкес көлік санының жылына 4% өсуінен (ағымдағы жол инфрақұрылымдарының құрылыс қарқынына қатысты) келесі 5-7 жылда қозғалыстың орташа жылдамдығының 20% төмендеуі күтіледі. Көрсетілген болжамдарды ескере отырып, 2020 жылға қарай қозғалыс жылдамдығы 15 км/сағатқа дейін төмендеуі мүмкін. Сондықтан қалаға көлік тығыздығын төмендетуге бағытталған шараларды қарастыру қажет.

Қоғамдық көлікСоңғы жылдары қала қазірдің өзінде көрнекті нәтижеге ие көлік

инфрақұрылымдарын дамытудың бірқатар жобаларын іске асырды. Төменде қоғамдық көліктегі маңызды инвестициялық жобалар ұсынылды:

Метрополитеннің бірінші желісінің негізгі 2 бөлігінің құрылысын аяқтау;

Сығылған газда жұмыс жасайтын автобустардың саны 635; Заманауи энерготиімді тролейбустардың саны 195; Сығылған газда жұмыс істейтін такси саны 400 дана; 3 комуналдық автобустық парктер құрылысы; Көліктік инфрақұрылымды қалпына келтіру және ішінара

жаңғырту;Пандустармен жабдықталған қалалық көлік үлесі 45% құрайды, оның

ішінде 635 автобус және 195 троллейбус. Бұдан басқа, қала бойынша мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін 8260 жол белгілері мен көрсеткіштері

108

орнатылған. Метрополитен де толық мүгедектер үшін жабдықтармен қамтамасыз етілген.

Қаладағы барлық тұрақтарда мүгедектер автомашиналары үшін орындар бар.

Алматы қаласының Абай даңғ., Фурманов, Достық даңғ, Алтынсарин даңғ., сияқты негізгі орталық көшелеріндегі аялдамалар мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін шамамен 150 бірлік пандустармен жабдықталған

Жоғарыда аталған жобалар, қоғамдық көлік қызметінің сапасын соның ішінде, жүзеге асырылған инвестицияларды жақсартты:

Метрополитен құрылысы – жылына 68 млн. пасс.км; Компримирленген газбен жұмыс істейтін автобустарды сатып алу

- жылына 1 млрд. пасс.км; Қазіргі заманғы және энерготиімді троллейбустар сатып алу –

жылына 190 млн. пасс.км; Компримирленген газбен жұмыс істейтін таксилерді сатып алу –

жылына 80 млн. жолаушы/км.

2.1.4.3.2. кесте. Қоғамдық көлік автопаркінің құрылымы

Атауы/жылдар Өлш. бірл. 2013 2014 2015

Қоғамдық көліктің саны бірлік 1 982 2 101 1 848оның ішінде:

Автобустар бірлік 1 709 1 855 1 609Троллейбустар бірлік 239 212 215Трамвайлар бірлік 27 27 17Метрополитен бірлік 7 7 7

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті, Жолаушылар көлігі басқармасының деректері

Қоғамдық көлік жобаларының инвестициялық тартымдылығы

Жеке инвесторлар үшін саланың тартымдылығын көтеру шараларының бірі жобалардың тиімділігін қамтамасыз ету болып табылады.

Қоғамдық көліктегі ағымдағы тарифтер салыстырылып отырған қалалардың деңгейіне қатысты төменгі деңгейде және көп мәрте қолдануға болатын билеттерді ынталандыру тетіктеріне :

109

2.1.4.3.3. сурет. Қоғамдық көліктегі жол жүру тарифтері, 2015 ж.

Дереккөз: қалалардың статистикалық агенттіктері; қалалардың көлік басқармаларының сайттары, Алматы қаласы Статистика департаменті

Жоғарыда аталған салыстырулардан шыға отырып, көлік шығынының үлесі Алматының үй шаруашылығындағы шығындардың жалпы құрылымында 5% құрайды. Онда салыстырылып отырған қалалардың бұл көрсеткіші өңірде 9,8% немесе Алматы қаласы бойынша 40% жоғары.

Субсидиялаудың болмауы және тарифтер деңгейінің төмендеуі жеке инвесторлар үшін қоғамдық көлік жобаларының тартымдылығын төмендетеді.

Билет беру жүйесі2016 жылдың 11 қаңтарынан бастап, барлық қалалық бағыттарда

«ОҢАЙ» электрондық билетіне көшу жүргізілді. Жолаушылардың барлығы міндетті түрде жүрген жолдарын жүйеге «ОҢАЙ» картасы арқылы тіркеу қажет. Олардың жоғарыда аталған құралдары немесе мүмкіндіктері болмаған жағдайда, азаматтар бір реттік жүруге арналған «OҢAЙ» билетін сатып алуға болады.

Тұрғындардың сұрауы бойынша Алматы қалалық бағыттарда бір жолғы билеттер беретін терминалдарды орналастыру жөніндегі қосымша жұмыстар жүргізілді.

Жолаушылар билеттерін ұмытып кеткенде, толтырмаған кезде немесе басқа себептермен картаны қолданбаған жағдайда, «OҢAЙ» жолаушылар картасы қосымша енгізіледі.

2016 жылдың 20 маусымынан бастап, бір реттік төлемге арнайы көлік терминалдары қойылды. Көлік құрылғысы өз кезегімен және уақтысымен барлық қалалық бағыттарды қамтитын болады.

110

Бір реттік билетте маршрут нөмірі, көліктің мемлекеттік нөмірі, күні мен уақыты және «OҢAЙ» логотипі белгіленген болады.

Бір реттік билетті пайдалануды қалайтын жолаушылар жол ақысын көлік жүргізушісіне беруі тиіс және арнайы жүргізушінің жанында тұрған көлік құрылғысының көмегімен үлгіде көрсетілген билетті алады.

Көліктік модельдеу

Қаланың көлік жүйесін жақсарту бойынша іс-шараларды өткізуді бағалау және жолдардың тығыздылық деңгейін төмендету мақсатында көлік қозғалысын кешенді зерттеуді өткізу қажет. Аталған бағалау көлікті модельдеу бағдарламасымен жүргізіледі.

Тиісті бағдарламалық қамтамасыз ету «Алматы қаласындағы тұрақты көлік стратегиясы» Біріккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасы шеңберінде қолға алынып, кейін Көлік холдингіне тапсырылды. 2015 жылғы қазандағы жағдай бойынша көлік моделі толық деңгейде іске қосылмады, әлі іске қосылу үдерісінде тұр.

Көлік жүйесінің агломерациясы

Алматы қаласының көлік жүйесі агломерациясының негізгі мәселесі қалалық және қала шетіндегі жүрдек жолаушы көлігінің (LRT, BRT, қала шетіндегі электричкалар) үлкен тасымал қабілетіне ие заманауи жүйелерінің жоқтығы болып табылады. Қала маңындағы бағыттарда жолаушылар тасымалдаудың бар қажеттіліктерін қанағаттандыратын автомобиль көлігінің баламасы жоқ.

Велокөлік

Ірі қалаларда велосипед көлігін дамыту жол жүктемесін төмендету және көліктің тұрақты түрлерін дамыту бойынша танымал шара болып табылады. Велокөлікті дамыту үдерісінде негізгі фактор велосипед инфрақұрылымының болуы болып табылады (веложолдар, велотұрақтар және велопрокат жүйесі).

2015 жылы веложолдардың жалпы ұзындығы 24 км. астамын құрайды, Рысқұлов даңғ., Момышұлы, Ақын Сара к., Дархан ш.а. бастап ҮАК жолының бойындағы магистральдық көшелерді ұзарту кезінде және Абай даңғылын күрделі жөндеу кезінде велосипед жолдары салынды. Сондай-ақ Тимирязев к., Байтұрсынов к. Абай даңғылына дейін және Жандосов к. Саин көшесінен Таусамалы ш.а. дейін күрделі жөндеу кезінде, ұзындығы 17,2 км. веложолдардың құрылысы қарастырылған

111

.2.1.4.3.4. сурет. Веложолдардың жалпы ұзындығы және қамтылуы, 2015ж.

Дереккөз: баспасөз шолуы, сарапшылармен сұхбат

Велосипед инфрақұрылымының басқа да маңызды құрамдас бөлігі велотұрақтардың бар болуы болып есептеледі. Қаланың аумағында велотұрақтар әкімдік, бизнес құрылымдары және қоғамдық ұйымдардың күшімен орнатылады.

2015 жылы қаланың аумағында жалпы сыйымдылығы 700-900 орын болатын шамамен 120 велотұрақ орналасты. Велотұрақтардың бұл саны велокөлікті дамытуды шектейді, өйткені қаланың көлемінде велокөлікті дамытудың ағымдағы жоспары кезінде жеткіліксіз болып табылады, бұл салыстырмалы түрде басқа қалалардағы велотұрақтармен қамту дейңгейін қарау кезінде байқалады.

2.1.4.3.5. сурет. Велотұрақтардың саны және қамтылуы, 2015 ж.

Дереккөз: қалалар муниципалитеттерінің сайттары, сарапшылармен сұхбат

Велокөлікті дамытудағы үшінші фактор велосипедті жалға беру жүйесін дамыту болып саналады. Қалада біріккен велосипедті жалға беру жүйесіне қосылмаған жалға беру пункттері жұмыс істеуде. 2014 жылы қалада 30 велосипедке арналған велосипедті жалға берудің 2 стансасын орнату бойынша пилоттық жоба іске асырылды. Велокөлікті одан әрі насихаттау үшін қаланың ішінде ауқымды тұйық желіні құруға мүмкіндік беретін, велосипедті жалға беру стансасының қажетті мөлшерін қалыптастыру қажет.

112

Велокөлікті дамыту үшін қабылданып жатқан шаралар жалпы жолаушылар ағысында велокөліктің қомақты үлесіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.

2.1.4.3.6. сурет. Жолаушылар ағынында велокөліктің үлесі, 2014 ж.

Дереккөз: баспасөз шолуы, муниципалитеттердің сайттары, сарапшылармен сұхбат

ТұрақтарАлматы қаласының әкімдігі ақылы тұрақтарды (автотұрақтарды)

ұйымдастыру бойынша бірыңғай саясатты қалыптастыру мақсатында ақылы автотұрақтар желісін құру, тұрақ бойынша қызмет көрсету сапасын қамтамасыз ету үшін жағдай жасау, жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету, көше-жол желілерінің өткізу қабілетін арттыру, Алматы қаласының аумағында қоршаған ортаны ластау деңгейін төмендету бойынша жұмыстарды жүргізуде.

Қазақстан Республикасының Жер кодексіне, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 1 шілдедегі «Алматы қаласының ерекше мәртебесі туралы» Заңына және басқа да нормативтік құқықтық актілерге сәйкес Алматы қаласы әкімдігінің 2011 жылғы 14 қарашадағы № 4/945 қаулысымен бекітілген Алматы қаласының ақылы автотұрақтарын ұйымдастыру Қағидасы әзірленді.

Жер қатынастары басқармасы Алматы қаласы Сәулет және қала құрылысы басқармасымен бірге ақылы автотұрақтарды ұйымдастыруға жер телімдері белгіленген.

Ақылы коммуналдық автотұрақтарды (автотұрақтарды) жабдықтау, абаттандыру және пайдалану бойынша қағидаға сәйкес тендер өткізіледі, тендер жеңімпазымен сеніммен басқару шарты жасалады. Шарттың талаптары бойынша пайдаланушы ұйым құрал-жабдыққа, абаттандыруға және автотұрақты пайдалануға жауап береді.

Алматы қаласының тұрақ инфрақұрылымын дамыту бойынша әзірленген Кешендік жоспарға сәйкес 2015 жылдың 1 қарашасынан бастап тротуар үлгісіндегі барлық автотұрақтарда ақы алуға тыйым салу енгізілген.

Пайдаланушы ұйымдармен бұрын (2013-2014 жылдары) жасалған шарттар шарт міндеттерін орындамауға және көптеген салық заңнамасын

113

бұзушылыққа байланысты бұзылды. Бұл тыйым салу сауда кешендерінің, ойын-сауық мекемелерінің, әуежайдың, вокзалдардың аумағында және басқа жер телімдерінде орналасқан жеке меншік тұрақтарға қолданылмайды.

Алматы қаласы әкімдігінің 2016 жылғы 4 мамырдағы №2/168 Алматы қаласының тротуар үлгісіндегі ақылы коммуналдық автотұрақтарды (автотұрақтарды) жабдықтау, абаттандыру және пайдалану бойынша ұйымдастыру туралы қаулысына сәйкес, «Алматы спецтехпаркинг сервис» ЖШС 2016 жылдың 21 маусымынан бастап Алматы қаласында тұрақ кеңістігі бірыңғай автоматтандырылған жүйесін енгізу бойынша пилоттық жобаны іске қосты.Аталған Жоба Алматы қаласын дамыту жоспарына сәйкес әзірленді. Тұрақтардың толық автоматтандырылған жүйесі ең жоғарғы әлемдік стандарттарға сәйкес келетін болады. Халықаралық тәжірибені егжей-тегжейлі зерттеуге негізделген жоба бірнеше кезеңдерді қарастырады. Бірінші кезеңде қаланың барынша кептелісі көп көшелер қамтылатын болады, осылайша 2016 жылдың 21 маусымынан бастап мына мекенжай бойынша: Алматы қаласы, Зенков көшесі (Мақатаев және Жібек Жолы көшелері арасындағы 64 тұрақ орны) орналасқан пилоттық жоба тестіленуде.

2.1.4.3.3. кесте SWOT - талдау

Күшті жақтары:

- салыстырмалы түрде дамыған көлік инфрақұрылымы.

Әлсіз жақтары:- қоғамдық көлік қызметтерінің

төменгі сапасы (бағыттардың жүйесіздігі, жылжымалы құрам мен жүргізушілердің жетіспеуі, сондай-ақ Жолаушыларды және багажды тасымалдау ережелерін бұзу);

- көлік тығындары және қалаға сырттан кіретін көлік санының көптігі.

Мүмкіндіктер: - қалаға кіретін негізгі бағыттарда

автовокзалдар мен автостансалар салу;- көлік бағыты карта/сызбаларын

орнату, дәл сол уақытқа режиміндегі қоғамдық көліктің кестесі бар электрондық ақпараттық табло, бейне бақылау камераларын орнату.

Қауіп-қатерлер:

- Алматы қаласында ластаушы заттардың, шекті жол берілетін нормасының айтарлықтай өсуі;

- көлік санының артуы.

Түйткілді мәселелер:- тұрақ орындарын ұйымдастырудағы пысықталмаған нормативтік

құқықтық база.

Автожолдар

114

Ұзындығы және қамтылуы

Қаланың жол қоры толығымен муниципалитеттің меншігінде. 2013 жылдан бастап 2015 жыл аралығында жол қоры орташа есеппен жылына 0,3%-ға өсті және 1%-ға артты (жаңадан қосылған аумақтарды есептемегенде).

Автожолдар

Ұзындығы және қамтылуы

Қаланың жол қоры толығымен муниципалитеттің меншігінде. 2013 жылдан бастап 2015 жыл аралығында жол қоры орташа есеппен жылына 0,3%-ға өсті және 1%-ға артты (жаңадан қосылған аумақтарды есептемегенде).

2.1.4.3.2. кесте Алматы қаласының жол қорының ұзындығы

Атауы/ жылдары Өлшем бірлігі 2013 2014 2015

Автожолдардың ұзындығы км 1714 2299 2 299Жақсы және қанағаттанарлық

жағдайдағы автомобиль жолдарының үлесі % 41 43 65

Дерек көзі: Алматы қаласы Статистика департаменті

Автожолдардың ұзындығын арттыру бойынша ағымдағы шараларға қарамастан, Алматы автожолдармен қамту дейңгейі және қала аумағындағы автожолдардың тығыздығы бойынша салыстырып отырған қалалардан артта қалады.2.1.4.3.11. сурет Автожолдардың тығыздығы және жол жабындыларымен қамту, 2015 ж.

Дерек көзі: баспасөзге шолу, жұмыс тобының талдауы

Жол төсенішінің сапасыҚолда бар мәліметтер бойынша жақсы және қанағаттанарлық жағдай-

дағы автомобиль жолдары 41%-дан 65%-ға дейін өскен. Бұл ретте,

115

анағұрлым толық мағлұмат беретін, қаладағы автожолдардың ұзындығы, қамтылуы және жағдайына нақты түгендеу жүргізу тек қана 2016 жылдың ортасына қарай аяқталады.

Автожолдар қорының жағдайын жақсарту мақсатында жыл сайын жаңадан жолдар салынады және бұрыннан бар жолдар жөндеуден өтеді. 2013 - 2015 жылдар аралығында жаңадан 9,5 км жол салынған, 20,7 км болатын магистралды көше созылған, 10,2 км жол күрделі жөндеуден өткен, 388,5 км жолға ағымдағы және орташа жөндеу жұмыстары жүргізілген. Бірақ, жөндеу жұмыстарының бірыңғай тізілімі және қаланың аумағындағы жолдардың картасы жоқ екені байқалады.2.1.4.3.5. кесте. Автожолдарды салу және жөндеу жұмыстарының көлемі

Атауы/ жылдары Өлшем бірлігі 2013 2014 2015

Құрылысы км 7,9 1,6 -Магистралды көшелерді созу км 13,6 - 7,1Күрделі жөндеу км 1,8 3,2 5,2Орташа және ағымдағы жөндеу км 155,6 137,8 95,1

Дереккөз: Алматы қаласының Автомобиль жолдары басқармасы

Көлік жолайрықтары және жаяу жүргіншілердің өтпе жолдары 2015 жылы көлікті өткізу қабілетін арттыру және қала

магистралдарындағы көлік жүктемесін төмендету мақсатында 7 көлік жолайрығы және жаяу жүргіншілердің 70 өтпе жолы салынды. Жыл сайын жаяу жолдардың шамамен 50 мың шаршы метрі жөнделуде және 10 шаршы метрі салынуда.

2014 жылы қалада дүниежүзіне танымал урбанист Ян Гейлдің Алматы аумағының орталық бөлігін жайластыру жөніндегі жобасы таныстырылды, жаяу жүргіншілер аймағының құрылысын қоса алғанда. Қазіргі кезде Алматы қаласының Бас жоспарына ұсыныстар біріктірілуде.

2.1.4.3.6. кесте. SWOT - талдау

Күшті жақтары:- жол желілерін кеңейту, көпірлер салу, көшелерді созу және түрлі деңгейдегі көлік жолайрықтарын салу арқылы жылдамдығы жоғары қала көшелері мен қалалық маңызы бар магистралдардың бірыңғай жүйесін құруға негізделген көше-жол желі-лерін дамыту.

Әлсіз жақтары:- автокөлік инфрақұрылымының едәуір бөлігі нормативтік мерзімнен артық пайдаланылуда, басқалары да сол мерзімге жақын, осыған байлан-ысты көлік жұмысының қауіпсіздігі бойынша жағдай нашарлайды.

116

Мүмкіндіктер:- мемлекеттік - жеке меншік әріптес-тік тетіктерін дамыту- озық техникалық және экологиялық регламенттер, стандарттарды енгізу.

Қауіп-қатерлер:- автокөлік санының артуы.

Түйткілді мәселелер:Жолайрықтарын салуда түйткілді мәселе құрылыстан тиімділікті

анықтау болып табылады. Тиімділікті есептеуде көлік ағысын модельдеу бағдарламасының болмауы қиындатады. Нәтижесінде көлік жолайрықтары салынған учаскелердегі өткізу қабілетін жақсарту бойынша мәліметтер жоқ. Жұмысқа көлік моделін 2017 жылы енгізу кезінде қаланың жолайрықтары бар учаскелеріндегі өткізу қабілетін жақсарту нәтижелеріне талдау жасау үшін базасы пайда болады.2.1.5. Тұрғын үй – коммуналдық шаруашылық

Электр энергетикасы

Алматы қаласы бойынша электр энергиясының нарығы - «АлЭС» АҚ энергия көздерінен алынатын электр қуатынан және Жамбыл ГРЭС-і және Павлодар-Екібастұз ГРЭС-і энергия торабынан (шамамен 45%) сатып алынатын электр қуаты есебінен құралады.

Алматы өңірінен тысқары жерлерден электроэнергиясын жеткізудің елеулі үлесін, экономиканың және халық санының өсуі есебінен тұтынушының әрі қарай ұлғаюын ескере отырып, ЖӨӨ-нің энергиялық сыйымдылығының қысқартылуына ерекше назар аудару қажет.

2015 жылы қаланы орталықтандырылған электрмен жабдықтау қызметтерімен қамтамасыз ету деңгейі 100%-ды құрайды.

Қолданыстағы электрмен жабдықтау жүйесі тозығы жеткен және шығынды көп әкелетін деңгеймен сипатталады. Республикалық құрылымда Алматы қаласы электр желілерінің тозуының көрсеткіші, Алматы және Павлодар облыстарынан кейін, жоғары деңгейде болып есептеледі. Қалалық электр желілерінің тозуының көрсеткіші жүйені ауқымды көлемде жаңғырту қажет екенін көрсетіп отыр. Күрделі жөндеуден өткен желілердің үлесі соңғы 3 жылда едәуір артты. Аталған кезеңде шамамен 934,8 километрдей электр желісі қайта жаңғыртылды. Электрмен жабдықтаудың жаңғыртылған желілерінің үлесі 5% -ды құрайды. Бұл электр желілеріндегі шығын деңгейін төмендетуге алып келді (2013 жылғы 15,78% - дан 2015

117

жылғы 14,3%-ға), инфрақұрылымның қатты тозуына қарамастан (2013-2015 жылдары 69%).

Сурет 2.1.5.1. Электр желілерінің көрсеткіштері

2013 2014 20150

10

20

30

40

50

60

70

80

КиюЖоғалту

1 ВЛ-6-10 кВ, ВЛ-0,38 кВ, КЛ-6-10 кВ, КЛ-0,38 кВ бойынша орташа мәні

Дереккөз: Энергетика және КШ басқармасы

Электр энергиясын тұтынудың құрылысы, негізгі тұтынушы өнәркәсіп кәсіпорындары – 33%, жеке тұлғалар – 29%, бюджеттік ұйымдар – 13% және өзге де тұтынушылар – 25% екенін көрсетіп отыр.

1-3 ЖЭО-ның техникалық жабдықтарына жасалған талдау 1-ЖЭО және 3-ЖЭО жабдықтары өз ресурсын пайдалануды аяқтауға жақын қалғанын және жаңғырту қажет екенін көрсетті:

- 1960-72 жылдары іске қосылған 1-ЖЭО-ның барлық 6 қазандығы және 3 турбинаның 2-і 200 000 Вт. астам өнім өндірген;

- 1980-81 жылдары іске қосылған 2-ЖЭО-ның6 турбинасының 2-і 200 000 Вт. астам өнім өндірген;

- 1962-65 жылдары іске қосылған 3-ЖЭО-ның барлық 6 қазандығы және 4 турбинасы 200 000 Вт. астам өнім өндірген.

Қазіргі таңда газ турбиналы технология базасында жаңа энергия көзін құрумен байланысты «ЖЭО-1 АҚ «АлЭС» кеңейту» жобасы дайындалуда.

118

2.1.5.1. кесте Электрэнергиясын өндіру, мың кВт/сағ.

Энергия көзі атауы/ жылдар

Өлшем бірл. 2013 2014 2015

1- ЖЭО мың кВт/с 386 554 383 778 354 695

2- ЖЭО мың кВт/с 2 555 682 2 603 154 2 545 758

3- ЖЭО мың кВт/с 1 087 296 1 052 923 1 134 779

Каскад ГЭС мың кВт/с 190 274 157 368 191 652

Қапшағай ГЭС-і мың кВт/с 1 008 608 838 433 858 674«АлЭС» АҚ бойынша, жалпы мың кВт/с 5 228 414 5 035 656 5 085 558Дереккөз: Энергетика және коммуналды шаруашылық басқармасы

Жылумен жабдықтау

Алматы қаласының жылумен жабдықтау жүйесі қаланың инженерлік инфрақұрылымының ең күрделі жүйесі болып есептеледі. Қаладағы жылуды өндіретін негізгі көз көмір болып отыр. Мысалы, 1 - ЖЭО-да көмірдің үлесі 6,8%-ға жетеді, 2- ЖЭО-да – 99,5%, ал 3- ЖЭО-да – 99%. Жалпы, 2015 жылғы мәлімет бойынша қатты және сұйық отыннан жылу өндіру 70%-ды құрайды.

«Алматыжылукоммунэнерго» ЖШС балансында 76 қазандық бар: оның 71-і газбен жабдықталған, ал 1-і қатты және сұйық отынды қолданады (оның 6-уы бойынша газдандыру жұмыстары жүргізілуде). Бұл ретте, қосылған аумақтардағы кенттерді қоса алғанда, қалада білім және денсаулық сақтау объектілерінің 93 автономиялық қазандығы орналасқан (денсаулық сақтау саласының 30 объектісі және білім беру саласының 63 объектісі), оның 52%-ы қатты және сұйық отын есебінен жылытылады.

119

2.1.5.2. сурет. ЖЭО және қазандықтардақатты және сұйық отыннан жылу өндіру, 2014-2015 жылдар

ТЭЦ-1

ТЭЦ-2

ТЭЦ-3

ЗТК

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

КөмірГазМазут

1 Қосылған аймақтардың 30 денсаулық сақтау нысандарын және 63 білім беру нысандарын қосады 2 Санаты «Ескі құрылысты салуға»жатады

Дереккөз: Энергетика және коммуналды шаруашылық басқармасы

Жалпы көлемнен жылу энергиясының 98% (5 579 602 Гкал, 2014 жыл) ең ірі энергия көздері «АлЭС» АҚ кіретін 1-ЖЭО, 2-ЖЭО және БЖК-дан өндіріледі.

Қазіргі уақытта Алматы қаласы бойынша жылу желісінің жалпы ұзындығы 1145,9 километрді құрайды. 2008 және 2016 жылда 153,9 километр жылу желісі қайта жаңғыртылды.

Қаланың орталықтандырылған жылумен қамтамасыз етілуі қалыпты деңгейде, біртіндеп артуда (2012 жылы 77%, 2015 жылы 78%). Бұл ретте, мәліметтерге орталықтандырылған жылуы жоқ және кішігірім автономиялы қазандықтар жұмыс істеп тұрған, қосылған Наурызбай ауданы кірмеген. Қазіргі кезде Наурызбай ауданы аумағындағы автономиялық қазандықтар мен жылу желілерін қайта жаңғыртудың жоспары пысықталуда.

Күрделі жөндеуден өткен желілердің үлесі төменгі деңгейде, ол жылу желілерінің тозуын арттыруға алып келеді. Жылу желілері тозуының мүмкін болатын деңгейін ұстап қалу үшін магистралдық желілерге басымдық бере отырып, жылына ұзындығы 14 км-ден кем емес магистралдық жылу желілерін, ұзындығы 23 км-ден кем емес тарату жылу желілерін төсеу қажет.

120

2.1.5.3. сурет. Жылу желілерінің көрсеткіштері

2013 2014 20150

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

1.8

21.8

0.7

1.5

Жылсайын күрделі жөндеу жасалатын желілер үлесі, %

2013 2014 20150

0.5

1

1.5

2

2.5

1.9

2.2

1.8

жылу желілерінің 1 км шаққандағы апат саны

2013 2014 201518

18.2

18.4

18.6

18.8

19

19.2

19.4 19.3

18.9

18.5

Жылу желідегі шығындар, %

Д ереккөз: Энергетика және КШ басқармасының мәліметтері

Егер 2014 жылы жылу желілеріндегі бүліну жағдайлары шамамен 2484 рет тіркелсе, 2015 жылы - 2070 жағдай. Бұл жылу желілерінің тозуы 64%. Шығын деңгейі 18,51%-ды құрайды.

2.1.5.2. кесте. Жылу энергиясын өндіруЭнергия көзі. атауы/жылдар Өлшем бірл. 2013 2014 2015

121

1- ЖЭО Гкал 1 416 061 1 316 824 1 214 605

2- ЖЭО Гкал 2 515 473 3 215 565 3 213 137

3- ЖЭО Гкал 87 774 104 067 92 458

БЖК Гкал 940 205 943 146 510 893«АлЭС» АҚ бойынша, жалпы Гкал 4 959 513 5 579 602 5 031 093Дереккөз: Энергетика және коммуналды шаруашылық басқармасы

Сумен жабдықтау және су бұру

Алматы қаласы 4 негізгі су көзінен алынатын сумен қамтамасыз етіледі: Үлкен және Кіші Алматы өзендері (сүзгілі тазалау стансаларында тазартылып) және Алматы мен Талғардың жерасты су алатын жерлерінен су алынады.

Су құбырымен қамтамасыз етілуі деңгейі әлемдік деңгейге сәйкес келеді (Наурызбай ауданын қоспағанда). Алматы қаласының су құбырымен қамтамасыз етілу деңгейі (Наурызбай ауданын қоспағанда) , 2012 - 2014 жж. 95% құрады (жылына мөлшерімен 1%-ға өсу).

Алайда бұл мәліметтерге су құбырымен қамтамасыз етілу деңгейі 15% болатын, қосылған Наурызбай ауданы кірмеген. Сумен жабдықтаудың аудандағы жүйесі ауыз су қажеттілігі үшін кіші өзендердің (Қарғалы, Ақсай және олардың сағасы) шикі суын, сондай-ақ құмы бар терең емес ұңғымаларды пайдаланады. Судың сапасы ГОСТ талаптарына сәйкес келе бермейді. Аудандағы қолданылып жүрген су тарататын желіні тұрғындар, құрылыстың СНжЕ талаптарын сақтамай өз бетімен салған.

Күрделі жөндеу жұмыстарын арттыру сумен жабдықтау инфрақұрылымындағы апаттарды, тозуды және шығындарды азайтуға ықпал етеді. Соңғы 3 жылда күрделі жөндеуден өткен желілердің үлесі 2 есеге дейін артты 2013 жылы 0,53%-дан 2015 жылы 1,16%-ға дейін. Соның арқасында жыл сайын апаттардың саны 5%-ға қысқарды.

Бұған қарамастан, шығын деңгейі салыстырып отырған қалалардан едәуір жоғары. Мысалы, 2012 жылы тозу деңгейі 68%, ал сумен жабдықтаудағы шығындар 30% құраған. Бұл көрсеткіштер 2015 жылы тиісінше 66,5% және 26%-ға дейін төмендеген. Сондай-ақ, шығындардың негізгі көздері абоненттік желілерде (40%), иесіз желілерде (20%) және суды есептей алмау (20-40%) болғанын көрсетіп отыр.

Ағымдағы желілерді ауыстыру қадамын сақтау кезінде (1,1%) желілердің тозуы және шығыны мәселелері, келесі 60 жыл бойы сақталатын болады және мақсатты деңгейге (50% шығын) 2030 жылдарға қарай қол жеткізіледі.

122

2.1.5.4. сурет. Сумен жабдықтау жүйелерінің көрсеткіштері

2013 2014 20150

10

20

30

40

50

60

ТозуШығын

Дереккөз: ШЖҚ «Холдинг Алматы Су» МКК мәліметтері

Суды пайдалану 2013-2015 жылдары орташа есеппен 3%-ға қысқарған және 2015 жылы 135 млн. куб. м. құраған. Экономикалық қызмет түрлері бойынша ірі су пайдаланушы болып тұрғын үй қоры мен тамақтану қызметін көрсететін кәсіпорындар (63,05 млн. куб.м) есептеледі, электрмен жабдықтау, су және бу беру және ауамен үрлеуге (кондиционирования) негізделген кәсіпорындар (49,4 млн. куб. м), қайта өңдеумен өнәркәсібі (4,2 млн. куб. м).

Сонымен қатар, есептеуіш құралдарын орнату бойынша жұмыстар белсенді жүргізілуде, ол суды үнемді пайдалануға көмектеседі. Ортақ суды есептейтін құралмен қамтылу деңгейі 100% немесе қажетті 8952 бірліктің 8952-сы. Жеке есептеуіш құралмен жабдықталуы 86,97% құрайды. Қосымша 76,1 мың құрал орнату керек.

Жалпықалалық кәріз қаладан келетін, маңайындағы демалыс аймақтарынан, бірқатар кенттерден және Талғар мен Қаскелең қалаларынан келетін сарқын суды қабылдау, ағызу және тазалауды жүзеге асырады. Суды ағызу жүйелерімен қамту деңгейі қарқынды түрде өсуде: жыл сайын 7%-ға. Алайда, бұл көрсеткішке қосылған Наурызбай ауданы кірмеген. Наурызбай ауданындағы су ағызатын құбырдың ұзындығы 8,9 км (басқа аудандардағы жалпы ұзындықтың 6% ) құрайды.

Коммуналдық меншіктегі кәріз желілерінің ұзындығы 1557,5 км құрайды. Жалпы ұзындық - 1629,5 км. Алматы қаласында күрделі жөндеуден өткен су ағызатын желінің үлесі салыстырып отырған қалалар деңгейінен төмен. 2013 жылы ол 0,3% құрап, 2015 жылы 0,9%-ға дейін өсті. Күрделі жөндеуден өткен су ағызатын желінің үлесі тозған желілердің

123

өсуін жаппайды, ол тозу деңгейінің артуын жылсайын 2%-ға арттырады. Алматыда бұл деңгей 2012 жылы 59% тең болған, 2015 жылы 64%-ға жетті.

Жалпы тозу деңгейі салыстырып отырған қалалардан 3 есеге жоғары деңгейде тұр. Жоғарыда мазмұндалғандардан күрделі жөндеуден өткен су ағызатын желінің үлесі жеткіліксіз екенін байқауға болады.

Күрделі жөндеудің ағымдағы үлесін сақтау кезінде 20 жылдан кейін тозу деңгейі 90 %-ды құрайтын болады, ол келешекте апатты жағдайларға әкеліп, су ағызатын желілердің үлкен бөлігінің істен шығуына алып келеді.

Статистикалық деректер бойынша 2015 жылдың басына өткізілген судың жалпы көлемінен, билогиялық жолмен толық тазартылғаны 98,5% сарқынды су, ол 125,4 млн. куб. м. құрайды.

Газбен жабдықтауҚалада газды таратумен айналысатын 4 кәсіпорын бар , оның ішіндегі

ең ірісі «ҚазТрансГаз - Алмак» ЖШС. Қала тұрғындарының газды тұтынуы 431,5 млн. куб. метрді құрады

немесе қаладағы газды тұтынудың жалпы көлемінің 33,2%, өндірістік қажеттілктерге 820,6 млн. куб. м (63,2%) газ пайдаланылған.

Алматыдағы газбен қамтылудың деңгейі өте жоғары, тіпті халықаралық деңгей үшін де. Газбен қамтудың көрсеткіші 2012 жылы 96%-дан 2014 жылы 97%-ға артты, соның ішінде жеке үйлер бойынша 95%, көпқабатты тұрғын үйлер бойынша 100%, бұл салыстырып отырған қалалардан 20 және одан да көп пайызға жоғары. Бұл ретте, факті бойынша жеке тұрғын үйлердің тек 65%-ы газға қосылған. Шамамен 31 мың үй газ жабдығын сатып алуға қаражаттың болмауы және оны орнату жұмыстарына ақы төлей алмауы себебінен, оның құны бағалау бойынша 300 мың теңгені құрайды, газ құбырына қосылмаған. Бұл ретте, газға қосылмаған үйлер қатты отын (көмір) есебінен жылытылып, ауаны ластауда. Тұрғын үй қорына атмосфералық жалпы шығарындылардың 4% (10,5 мың тонна) тиесілі.

Алматы қаласы бойынша табиғи газды орташа сағаттық тұтынуы 180 мың текше метр/сағатты құрайды, қысқы кезеңдегі қарбалас сағаттарда – 250-260 текше метр/сағат.

Табиғи газдың шығындары 2013 жылғы 49,9 млн. текше метрмен салыстырғанда 49,9 млн. текше метр (берілген газға 3,3%) құрады.

Қаланың тұтынушылары табиғи газбен бірге сығымдалған газды пайдаланады. 2013 жылы тұрғындарға осы отынның 102 тоннасы босатылды, 2014 жылы 45 тонна. 55,9% төмендеуі тұтынушылардың табиғи газды пайдалануына көшуіне және сығымдалған газды пайдаланушы үйлердің санының азаюына байланысты болып отыр.

2016 жылдың басында қаладағы көше газ желілерінің ұзындығы 5 мың км. құрады. Жылдық өсу (2014 жылы 2013 жылдағымен салыстырғанда ) 5% құрады. Әуезов және Бостандық аудандарындағы газ желілері өте ұзын

124

болып табылады. Орам ішілік (ішкі аулалық) желілер 2013 жылмен салыстырғанда 120,6 километрге ұлғайды және 3161,4 километрді құрады.

2015 жылы инженерлік-коммуникациялық газ инфрақұрылымының тозуының деңгейі 36%-ды құрады, мұның өзі өткен кезеңнің осындай көрсеткішінен 1%-ға төмен.

2014 жылы 60 км газ желілері қайта жаңғыртылды. 2015 жылы 65 км газ желілері қайта жаңғыртылды.Алматы қаласының газ жеткізу жүйесінің қуатын ұлғайту мақсатында

2015 жылы айналып өтетін газ құбырын тарта отырып, ГРС-2-нің қуатын сыртқа шығару жоспарлануда. Бүгінгі күні Алматы қаласын газбен жабдықтау саласындағы өзекті мәселе қала төңірегінде газ шеңберін жасау болып табылады. Осы шаралар табиғи газды пайдалана отырып, тұрғын үйлерді және тұруға арналмаған нысандарды газбен жабдықтауға байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

2.1.5.3. кесте. 2013-2015 жылдардағы Алматы қаласы жылу және бу құбыры жүйесінің ұзындығы

Атауы/жылдар 2013 2014 2015Екіқұбырлы шамадағы желілердің ұзындығы,км 1 271,6 1150,0 1124Оның ішінде ауыстырылғаны, км 21,7 11,0 17,7

Дереккөз: Энергетика және коммуналды шаруашылық басқармасы

2.1.5.4. кесте. Тұрғын үй коммуналды шаруашылығының негізгі даму көрсеткіші

Атауы/жылдар Өлш.бірл. 2013 2014 2015

Орталықтандырылған сумен жабдықтауға қолжетімді тұрғындардыңүлесі % 95,09 95,12 95суды әкету қызметіне қолжетімді тұрғындардың үлесі % 68 72 74жаңартылған желілердің жалпы ұзындықтағы үлесі

жылумен жабдықтау % 2 2 1,6сумен жабдықтау % 6 6 6Су бұру % 10 10 10газбен жабдықтау % - - -электрмен жабдықтау % 9 11 6,3

Ішкі өңірлік өнімнің қуат сыйымдылығы көрсеткіші т.н.э. 0,32 0,32 0,32Дереккөз: Энергетика және коммуналды шаруашылық басқармасы

2.1.5.5. кесте SWOT-талдау

Басым жақтары:- тұрақты отын-энергетика секторы;- дамыған инженерлік-коммуникациялық

Әлсіз жақтары:- электр, жылу, сумен жабдықтау, отын-энергетикалық секторындағы негізгі

125

инфрақұрылым; құралдардың басым бөлігінің жоғары деңгейде тозуы;- инженерлік жүйенің 60% жуығы ұзақ мерзім бойына пайдаланылған (25 жылдан астам).

Мүмкіндіктері:- Көрсетілетін өмір сүруге қажетті қызметтердің сапасы, қауіпсіздігі мен үздіксіздігі бірмезгілде тиімсіз шығындарды төмендету;- Коммуналдық қызметтердің бағасы мен сапасының балансына жету

Қауіп-қатерлер:- инженерлік инфрақұрылымның 70% (ЖЭС, аралық станция, магистральді жүйе, қазандық) өзінің пайдалану ресурсын сарқыған, сол себепті апаттық жағдайларға, атап айтқанда электр жүйелерінде, жылу, су және газ жүйелерінің жиі істен шығуына алып келуі мүмкін.

Түйткілдер:- қосылған аумақтарда инфрақұрылымдық жүйелер ауқымының

жетіспеушілігі;- бар инженерлік желілердің тозуының жоғарылығы, оларды

жаңғырту және қайта жаңалау.

2.1.6. Экология2.1.6.1. Атмосферажағдайы

Алматы Қазақстанның ауаның ластану деңгейі көп жылдар бойы жоғары болып келетін қалаларының қатарына жатады. Ластанудың ең жоғарғы көрсеткіші жердің табиғи және климаттық ерекшеліктеріне, сондай-ақ қоршаған ортаға антропогендік әсерімен байланысты.

2.1.6.1.1. кесте. Қоршаған ортаны қорғау және жер ресурстарын пайдалану бойынша негізгі көрсеткіштер

Атауы/жылдар Өлш.бірл. 2013 2014 2015

Стационарлық көздерден тарайтын зиянды заттардың белгіленген шығарындылар деңгейін төмендету (2009 жылмен салыстырғанда)

мың.тонна 69,576 68,249 65,431

Стационарлық көздерден тарайтын белгіленген зиянды заттар шығарындылар өзгерісінің динамикасы 2009 жылға сәйкес (25,11 мың.тонна)

% 277,1 271,8 260,6

Стационарлық көздерден бөлек, атмосферадағы ластаушы заттардың нақты шығындылары ( 2009 жылы 25,11 мын.тонна)

мың. тонна

44,205 (соның ішінде ТЭЦ-2- 31,805)

43,5(соның ішінде ТЭЦ-2- 32,056)

39,130(соның ішінде ТЭЦ-2- 30,188)

126

Сулы обьектілердегі ақпасудың жылжуы тонна шығарылм

ай-дышығарылмай-ды

шығарылма-йды

Шығынға байланысты, экологиялық іс шараларға бағытталған, жерлігілікті бюджет пайдасына, қоршаған орта эммиссиясы үшін алынған

% 52,9 56,4 45

Дереккөз: «2016 жылдың алдын ала мәліметтері» Алматы қаласы Статистика департаментінің 2016 жылғы статистикалық жинағы; Алматы қаласы Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы*атмосфераға қосылған анықталған шығарындылардың жаңа аумағының көлеміне байланыстыанықталған жалпы шығарындылар ТЭЦ-2 -денсаналады, Алматы облысында ескерілген жалпы шығарындылардың көлемі бойынша.

2.1.6.1.2. кесте. 2013-2015 ж.ж. "АлЭС" АҚ ТЭЦ-2 Шығарындылар және шлак қалдықтарын шығарып тастау көлемі

Атауы/жылдар 2013 2014 2015Нақты шығарындылыр, мың. тонна 31,805 32,056 30,188КШҚ, мың. тонна 884,553 884,631 910,810Дереккөз: «2016 жылдың алдын ала мәліметтері» Алматы қаласы Статистика департаментінің 2016 жылғы статистикалық жинағы; Алматы қаласы Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы

Атмосфераны ластау деңгейі мен көздеріне мониторинг

Атмосфера ластануының мониторингін «Қазгидромет» РМК «Алматы қаласы Гидрометеорологиялық мониторинг орталығы» ЕМК қала шегіндегі 16 пунктте жүргізеді. Өлшеулі заттар, күкірт диоксиді, көміртегі оксиді, азот диоксиді, фенол және формальдегидтің концентрациялары өлшенеді. Атмосфералық ауаның зиянды заттармен ластануы олардың концентрациясын ШЖК-мен салыстыру арқылы бағаланады (в мг/м3, мкг/м3).

Сонымен қатар ластану деңгейі әлемдік тәжірибеде қалыптасқандай абсолюттік емес, шартты көрсеткіштермен өлшенеді (мкг/м3, ppm).

Ауаны ластануына ағымдағы мониторинг жүргізу PM2.5 және PM10 компонеттерін өлшеуді көздемейді, бұл ретте аталған компоненттер онкологиялық аурулардың пайда болуына әсер етеді.

Атмосфера ластануының негізгі көздеріне мына топтар жатады: Көлік; Энергетикалық кәсіпорындар;Жеке тұрғын үйлер.Бұл ретте ластау көздері бойынша ауаны ластаушы заттар

шығарындыларының мөлшеріне мониторинг жыл сайын тек стационарлық көздерде ғана жүргізіледі. Автокөліктерден және жеке тұрғын үйлерден

127

тарайтын шығарындылар көлемі есептелмейді және олар бойынша статистикалық мәліметтер жинақталмайды.

Нәтижесінде, атмосфералық ауа ластануына ағымдағы мониторинг деңгейі Алматы қаласындағы ауаның ластану көздері мен деңгейінің нақты көріністерін бере алмайтығын атап өтуге болады.

2013-2015 жылдардағы Алматы қаласы атмосферасының ластану динамикасы

2013-2015 жылдар аралығындағы шығарындылар көздері бойынша атмосферасының ластану динамикасы төмендегідей болады.

2.1.6.1.3. кесте. Атмосфераға шығарылатын ластаушы заттар, оларды тазалау мен жою мың. тонн

2013 2014 2015Ластанудың барлық стационарлық көздерінен тарайтын ластаушы заттардың мөлшері 62,6 921,6 920,2Тазарту құрылыстарына түсетіні 51,9 903,4 902,6Тазартылмай шығарылатыны 10,6 18,2 17,6Сүзгіден өткізілгені және залалсыздандырылғаны 50,1 878,0 881,0Атмосфераға шығарылған барлық ластаушы заттар 12,4⃰ 43,5 39,1

�⃰ - ЖЭО-2 қоспағанда, 44,2 мың тоннаны қоса есептегендеДереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің «2011-2015 жылдарға арналған Алматы қаласында қоршаған ортаны қорғау» статистикалық жиынтығы

2015 жылы Алматы қаласында 1370 кәсіпорын атмосфералық ауаға ластаушы заттардың қалдықтарын тастады, бұл ластаушы заттардың көлемі 39,130 мың тоннаны құрады.

Стационарлық көздерден шыққан жалпы зиянды заттардың ішінде 17,6 мың тонна тазартудан өтпей шығарылды, ал 902,6 мың тонна тазарту құрылғыларына түсті. Сүзгіден өткізілгені және залалсыздандырылғаны 881 мың тонна немесе 95,7 %.

Алматы қаласындағы кәсіпорындар мен ұйымдар бойынша қоршаған ортаны қорғауға кеткен шығындар 4716,9 млн. теңгені құрады, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 23,7 % төмен.

128

4,4

6,9 24,8

89,5 88,3 58,2

12,8 3,5

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2013 2014 2015

Өңдеуші өндіріс

Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау

Электр жабдықтаудың басқа түрлері

7,3

2.1.6.1.4. кесте. Алматы қаласының аудандары бойынша шығарылатын ластаушы заттар, тонна ( %-бен жалпыға алғанда)

Атауы /жылы 2013 2014 2015

Қала бойынша барлығы 44 229 43 536 39 130 (100%)Алатау 32 103 33 254 30 763 (78,6%)Алмалы 791 2 295 526 (1,3%)Әуезов 3 490 1 250 1 195 (3,1%)Бостандық 854 982 761 (1,9%)Жетісу 4 432 3 249 2 621 (6,7%)Медеу 915 528 769 (2,0%)Наурызбай - 146 237 (0,6%)Түрксіб 1 644 1 831 2 258 (5,8%)

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің «2011-2015 жылдарға арналған Алматы қаласында қоршаған ортаны қорғау» статистикалық жиынтығы

Экономикалық қызметтің түрлері бойынша ( %-бен) Алматы қаласының атмосферасына шығарылатын ластаушы заттардың динамикасы 2.1.6.1.1. суретте көрсетілген.

2.1.6.1.1. сурет Экономикалық қызметтердің түрлері бойынша қаланың атмосферасына шығарылатын ластаушы заттар

2015 жылы атмосфералық ауаға стационарлық көздерден шығарылған зиянды заттардың жалпы көлемінің 5,9 мың тоннасын - қатты заттар (15,1%), 33,2 мың тоннасынан газ түріндегі және сұйық заттар (84,9%) құрады.

Осылайша, стационарлық көздерден шығарылған зиянды заттардың жалпы көлемі 2013 жылдан бастап 5099 тоннаға азайғаны байқалады. Ал, жылжымалы көздерден шығарылған зиянды заттар 6 мың тоннаға көбейген. 2012-2015 жылдар аралығында жеке тұрғын үйлерді газбен жабдықтау

129

есебінен атмосфераның ластануының төмендеу нәтижесі жылжымалы көздерден тараған зиянды заттар көлемінің артуынан білінбей қалды. Осыны есепке алғанда, жалпы 2015 жылы ауаға шығарылған зиянды заттар 2014 жылдың деңгейінде қалып отыр, яғни 285 мың тонна шамасында.

Көліктен шығатын ластаушы заттар көлемінің артуы көліктер санының жыл сайын артуымен және қаладағы көлік паркінің ескіруімен байланысты (7 жылдан көп жүріп жүрген көліктің үлесі шамамен 7 % немесе 403 539 бірлікті құрайды).

ШЖК-ге байланысты салыстыру және өзгеру динамикасы

Атмосфералық ауа ластануының деңгейін бағамдау үшін жылына ауа сапасының үш көрсеткіші пайдаланылады:

Атмосфера ластануының индексі (АЛИ) – атмосфера ластануының жиынтық индексі. Оның өлшеуі үшін ауадағы ластану заттарының ШЖК-ге бөлінген орташа концентрациясы пайдаланылады.

Стандартты индекс (СИ)– барынша өлшенген ең көп бір жолғы қоспа концентрациясы, ШЖК - ға бөлінген концентрациялық қоспа.

Көбірек қайталанулар (КҚ) %-ға шаққанда – ШЖК-ге бөлінген қоспалардың өлшенуі.

Атмосфералық ауаның ластану деңгейі төрт стандартты көрсеткіш СИ, КҚ және АЛИ бойынша сипатталады.

Егер АЛИ, СИ и КҚ түрлі градиацияғақосылса, ауаны ластау деңгейі АЛИ бойынша бағаланады.

2015 жылы Алматы қаласының атмосфералық ауасы жоғары деңгейде ластанумен сипатталады. Ластану деңгейі 9,7-ге тең АЛИ мәнімен анықталды (жоғарғы деңгей), азот диоксидінің концентрациясы бойынша КҚ - 47,8 %-ға тең (өте жоғарғы деңгей) және СИ – 8,7-ге тең (өте жоғарғы деңгей).

Жалпы қала бойынша формальдегидтің орташа жылдық концентрациясы 2,9 ШЖК құраса, азот диоксидінің – 1,5 ШЖК, басқа ластаушы заттардың құрамы 1,2 ШЖК-ден аспаған .

Азот диоксидінің ең жоғарғы бір жолғы концентрациясы 8,7 ШЖК, күкірт диоксиді – 5,4 ШЖК, көміртегі оксидін -5,3 ШЖК, азот оксидін – 4,0 ШЖК, басқа заттар - 2,4 ШЖК, фенол - 1,3 ШЖК, формальдегид - 1,1 ШЖК-ні құрады.

2.1.6.1.5 кесте. Алматы қаласының 2015 жылғы атмосфералық ауасының ластану сипаттамасы

Қоспа Орташа Жоғарғы мөлшерлі 130

концентрация (gс.с.) концентрация (gм.р.)

мг/м3

Шектен шығу еселігі ПДКс.с.

мг/м3 Шектен шығу еселігі ПДКм.р.

Өлшеулі заттар 0,18 1,2 1,20 2,4Өлшеулі бөлшектер (РМ-10) 0,06 1,0 1,00 3,3Күкірт диоксиді 0,04 0,8 2,00 4,0Көміртегі оксиді 1,29 0,4 26,25 5,3Азот диоксиді 0,10 2,6 1,74 8,7Азот оксиді 0,03 0,5 2,15 5,4Фенол 0,002 0,6 0,01 1,3Формальдегид 0,015 1,5 0,04 0,8

Дереккөз: Алматы қаласындағы «Қазгидромет» РМК филиалының деректері

Атмосфералық ауаның ластануы соңғы жылдары бірқалыпты, дегенмен әлі де жоғары болып табылады.

2013-2015 жылдары атмосфералық ластанудың индексі (АЛИ5)511,8-ден 9,7 дейін төмендеген. Индекстің төмендеуінің негізгі себебі ИЛА5 атмосфера ластануын төмендеті бойынша іс-шаралардың жүргізілуі. 2014 жылдан бастап АЛИ 5 есебі 5 стационарлы және 11 автоматтандырылған бекеттерінде жүргізіліп келеді.

Осы зерттеу бойынша Алматы қаласында 2015 жылы барлық ауыр металл концетрациясы атмосфералық ауада мүмкін болатын нормада қалыптасқан.

2.1.6.1.6. кесте. 2015 жылы Алматы қаласының атмосфералық ауасындағы ауыр металлдардың құрамы

Бекеттің орналасқан жері Қоспалар Орташа мөлшері

Q, мкг/м3 Q, ШЖК

№ 1 – Амангелді көшесі, Сәтбаев көш. қиылысы

Кадмий 0,001 0,003Қорғасын 0,033 0,110Мышьяк 0,000 0,000Хром 0,001 0,001Мыс 0,044 0,022

№12 – Райымбек даңғылы, Наурызбай батыр көш. қиылысы

Кадмий 0,002 0,006Қорғасын 0,075 0,248Мышьяк 0,001 0,000Хром 0,002 0,001Мыс 0,093 0,046

Дереккөз: Алматы қаласы бойынша «Казгидромет» РМК филиалының мәліметтері

5АЛИ 5 белгіленген 6 көрсеткіштің 5 ең үлкен көрсеткіші бойынша ПДК еселік мәндерінің сомасынан тұрады.131

Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің жалпы төмендеуі қаланың басым міндеттерінің бірі болып табылады.

Осы бағыт бойынша 2015 жылы төмендегідей жобалар жүзеге асырылды:

1-ЖЭО қайта жабдықталып, шамамен 90% «Алматытеплокоммунэнерго» АҚ қазандық маусымдық немесе жыл бойы табиғи газбен жұмыс істеуге ауыстырылды;

Жеке секторларды газбен қамтамасыз ету бағдарламасы жүзеге асырылуда;

6 көлік жолайрығының құрылысы аяқталды, жолдар ұзартылып, жаңа жолдар салынды;

Таза экологиялық қоғамдық жолаушылар көліктерінің жалпы үлесі 50% жетті;

Автокөліктерден шығатын улы газдар мен түтін нормасын тексеру үшін 13 экологиялық бекет ұйымдастырылды. 2015 жылы улы газдар мен түтін нормасын асырғаны үшін 34 557 жуық жүргізуші әкімшілік жауапкершілікке тартылды;

Метрополитеннің 1-желісі пайдалануға берілді; Қала шегіндегі жанармай құю стансаларында сатылатын жанармайдың

сапасына моиторинг үнемі жүргізіліп тұрады. Қаланың жасыл қорын сақтау жұмыстары жалғастырылуда: қаланың

аумағында 2015 жылы шамамен 39 мың түп ағаш түрлері отырғызылды. Сонымен қатар бағдарлама аясында жоспарланған, бірақ жайлап жүзеге

асырылып келе жатқан жоспарлар да баршылық: Метрополитеннің 2-желісін іске қосу; Өнеркәсіп кәсіпорындарын қала сыртына шығару; ҮАААЖ авто жолының аяқтау (бұл мәселе Алматы қаласы әкімдігінің

құзыретінде емес және ҚР Үкіметі деңгейінде қаралуы керек); 60% коммуналдық көлікті газға ауыстыру.

Осы талдаудың бір бөлігі ретінде, 5 негізгі ластаушы заттардың орташа мәндері артқы шарасының стандартты халықаралық бірлік (мг / м3 және PPM) түрлендіріледі.Қорыта айтқанда, талдау сараптамасының қорытындысы бойынша Алматы қаласының АЛИ5 деңгейінің төмендеуі, Алматы қаласының атмосферасының ластануы (2,6-дан 6,6 дейін) өскен, ШЖК деңгейі (күкірт диоксиді):

2.1.6.1.2. сурет. Атмосфера ластануының салыстырмалы талдауы

132

Дереккөз: қалалық статистикалық есеп, жұмыс тобының талдауы

Салыстырмалы көрсеткіштерде атмосфераның ластану деңгейін өлшеу кезінде (абсолюттік өлшемде компоненттер бойынша мәліметтерді бермей – мкг/м3), Алматы қаласының атмосферасының ластану деңгейінің нақты түрін бағалау қиын. Сәйкесінше, атмосфералық ластануды бар өлшеу әдістері мен бағалау кезінде экологиялық жағдайды жақсарту бойынша болашаққа нақты және қол жететін мақсаттарды қою мүмкін болмай тұр. Сондықтан атмосфералық ластануды өлшеу әдістері мен бағалау деңгейін бірталай өзгерту талап етіледі.

2.1.6.2. Қатты тұрмыстық қалдықтар

Қазіргі таңда ҚР Экологиялық кодексіне сәйке Алматы қаласында қатты тұрмыстық қалдықтарды (ҚТҚ) жинау және шығару мәселесі қадағаланады, ол барлық коммуналдық қалдықтардың 95% құрайды. Алматы қаласында Өндіріс және тұтыну қалдықтарын есепке алу, кәдеге жарату және залалсыздандыру ережесі болғанына қарамастан қауіпті, құрылыс, ірі көлемді қалдықтарды жинау, шығару және сақтау мәселесін шешу Алматы қаласында, жалпы елімізде де тиісті деңгейде емес.

Жалпы коммуналдық қалдықтар көлемі жылына 670 мың тоннаны құрайды және ол Алматы облысы аумағында орналасқан полигондарға шығарылады.

133

2.1.6.2.1. сурет. Қатты тұрмыстық қалдықтардың болжамды өсуі.

Дерек көз: «Қазақстандағы қоқыс өңдеуді жаңартуға қажетті инвестицияның бағалауы» COWI консалтинг жобасы

Коммуналдық қалдықтардың жан басына шаққандағы ағымдағы көлемі жылына 400 кг құрайды, салыстырылып отырған қалалардың көп бөлігінен қалдық деңгейі төмен.

Қала бойынша 2015 жылықатты тұрмыстық қалдықтарды шығару мен жинауды 33 қоқыс шығарушы кәсіпорын жүзеге асырды. Қала бойынша тұрмыстық қалдықтарды жинауда 70% қызметті «Тәртіп» АҚ көрсетеді.

Бүгінгі таңда қатты тұрмыстық қалдықтар қалдық түрлеріне қарай бөлектеп жиналмайды. Қалдықтарды жинау қайталама шикізаттың негізгі 3 түрі бойынша жүргізіледі: пластик, шыны және қағаз. Бірқатар себептерге байланысты (қайталама шикізат нарығы дамуының төмендігі, халықты жұмылдырудың төменгі деңгейі, экономикалық ынталандырудың жоқтығы және техникамен әлсіз жабдықталуы) бұл жоба белгісіз бір мерзімге дейін тоқталды.

Сонымен қатар қатты тұрмыстық қалдықтардың құрылымы 75%-ға қалдық пайдалануға мүмкіндік береді, оның ішінде тамақ қалдықтарының қоса алғанда (25%), қағаз (14%), пластик (16%), шыны (12%), ағаш (4%) және металдар (3%) құрайды.

2.1.6.2.2. сурет. ҚТҚ морфологиялық құрылымы, 2015ж.

134

Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық және статистикалық есептер, жұмыс тобының сараптамасы

Қала аумағында қатты тұрмыстық қалдықтар өңдейтін ірі кәсіпорын болмағандықтан, ҚТҚ Алматы облысы аумағындағы полигонға тасылады. Қарасай ауданында (қаладан 35 км қашықтықта) орналасқан полигон күніне 1200-1500 тонна қалдықтарды қабылдайды, ал қалған 400-500 тоннасы облыс аумағындағы шағын полигондарға тасылады.

Қалдықтарды жинау ашық тәсілде аз мөлшердегі қолмен сұрыптау арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда қалдықтардың жыл сайынғы қордаланған және жинақталған көлемін бағамдау іске асырылмай отыр. Дегенмен, Қарасай ауданында орналасқан полигондағы қалдықтардың көлеміне баға берсек 10 млн. тоннаны құрайды, ал қалдықтар көлемінің артуы 80%-дан асып түскен.

Қоқыс полигондарында қалдықтардың жиналып қалу себебі, қайталама өңдейтін ірі орындардың болмауы болып табылады. Өңдеудің ағымдағы деңгейі қадағаланбайды, бірақ сарапшылардың пікірінше 5-6 % аспайды, өнімдерді қайтадан пайдалану үшін (қағаз, пластик және т.б.) ұйымдастырылмаған қолмен сұрыптау жүзеге асырылады.

2.1.6.2.1. кесте. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейі

Көрсеткіш Өлшем бірлігі 2013 2014 2015

Қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы көлеміндегі қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеудің үлесі

% 6,0 6,0 7,0*

Дереккөз: Сарапшылармен сұхбат, жұмыс тобының сараптамасы*

Алматы қаласының статистика Департаменті қалдықтарды қайта өңдеу бойынша мәліметтер жинағын қарастырмайды. Сонымен қатар Алматы қаласы бойынша экология департаменті қалдықты өңдеу көлемі бойынша табиғатты пайдаланушылардан есептілік тізімінің жинағын ұсынбайды.

135

Бүгінгі таңда ҚР энергетика министрлігімен орта және шағын бизнестің мемлекеттік статистикалық есепбін орнатудың қажеттілігі жайлы жұмыс жасалуда.

2.1.6.2.3. сурет. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейінің үлесі, 2015 ж.

Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық есептер, жұмыс тобының сараптамасы

Бүгінгі таңда қалдықтарды кәдеге жарату мен қайта өңдеу зауыттарының құрылыстарын салу жоспарда бар.

2.1.6.2.2. кесте. SWOT – талдау

Басым жақтары:- Алматы қаласының экологиялық

жағдайын жақсартуға азаматтық қоғамның аса мүдделілігі.

Әлсіз жақтары:- көптеген жылдар бойы ауаның

ластану деңгейінің жоғарылауы;- қатты тұрмыстық қалдықтарды

басқару жүйесінің болмауы.Мүмкіндіктер:

- Алматыда ыңғайлы экологиялық жағдай туғызу

Қауіп - қатер:- Алматы қаласы ауасының

көліктердің көбеюі мен құрылыстардың тығыздығынан, соның ішінде тау-әуе ағынының транзит аймағы болып табылатын қаланың оңтүстік бөлігінің жоғары деңгейде ластануы.

Түйткілдер:- коммуналдық қалдықтарды жекелеп жинауда тұрғындарды

экономикалық ынталандырудың жоқтығы;- екінші шикізат нарығының аса дамымауы; - екінші материалдық ресурстарды кәдеге жарату мен қайта өңдеу

көлемінің мемлекеттік статистикалық есебінің жоқтығы;- жасыл қор көлемін арттыруға жер ресурстарының болмауы.

136

2.1.7. Мемлекеттік қызметтер

Жергілікті атқарушы органдар үшін қарастырылған тізілімге сәйкес 2013 жылы қызмет көрсету сапасы 117 мемлекеттік қызмет түрін, оның ішінде 73-77 қызмет түрін мемлекеттік орган арқылы, 40-97 “азаматтар үшін үкімет” мемлекеттік корпорация және «электрондық үкімет» веб-порталы (egov.kz) арқылы көрсеткен.

2015 жылы ҚР мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің тапсырысы бойынша жергілікті атқару органдарының көрсетіп отырған мемлекеттік қызмет сапасына қанағаттандырылатындығы жөнінде зерттеу жүргізілді. Алматы қаласы бұл көрсеткіш 10 балдың 7,3 балын, яғни 73%-ын құрады. Бұл еліміз бойынша орта есепке жақын (7,9 балл).

Мелекеттік қызмет көрсету тәртібі туралы ақпарат Алматы қаласы әкімдігінің сайтында (almaty.gov.kz), мемлекеттік қызметті көрсететін құрылымдық бөлімшелердің сайттары мен стендтерінде, сонымен қатар электронды үкімет порталында(e.gov) және Алматы қаласының халыққа қызмет көрсету орталықтарында берілген.

Мемлекеттік қызмет көрсетуде жариялылықты қамтамасыз ету мақсатында 2015 жылы Алматы қаласы мемлекеттік органдары мемлекеттік қызмет көрсету мәселелерін насихаттау бойынша бұқаралық ақпарат құралдарымен 63 іс-шара өткізді.

2013-2015 жылдары электронды форматтағы мемлекеттік қызметтердің жалпы саны – 22-42. Алматы қаласы әкімдігі аппаратындағы 10 интернет-ресурстың, 8 аудан әкімдіктері аппараттарының толық ақпаратпен қамтамасыз етуіне жағдай жасалып, көпшілік қолданатын интернет-порталдар, бейне және фото жүгіну тетіктері қызмет көрсетуде. Әкімдіктің веб-сервермен қызмет көрсетуі қамтамасыз етілген.

Бір-бірімен ықпалдасқан 22 ақпараттық жүйелер қолданылады. Қала әкімдігінің орталық байланыс алмасу арналары және 32 бөлімшесімен хабар алмасу құрылған.

Әкімдікпен және «электронды үкіметпен байланыс» орнатылған (мемлекеттік органдардың бірыңғай көліктік ортасымен ықпалдасу). Қаланың бірыңғай ақпараттық жүйесінің кешенді техникалық инфрақұрылым құралдары жасалған. Алматы қаласы әкімі аппаратының ақпараттық қауіпсіздік басқармасы ұйымдастырылды. Ақпараттық қауіпсіздік саясатына сәйкес ақпараттық жүйе қолданушылары тұрақты оқытылып отырады.

Тізбеге сәйкес, қарастырылған ақысыз негізде мемлекеттік қызметтің түрі 2013-2015 жылдары 103-131-ге дейін өсті. ҚР салық заңнамаларына сәйкес 2015 жылы мемлекеттік қызметтің 39 түрі ақылы түрде көрсетіледі, құны 10 МРП-ден аспайды.

2.1.7.1. кесте көрсетілген мемлекеттік қызметтің негізгі көрсеткіштері

137

Көрсеткіштер 2013 2014 2015

көрсетілген мемлекеттік қызметтік 117 117 170

- мемлекеттік мекеме арқылы 77 77 73

- ҚКО және веб портал арқылы 40 40 97

Көрсетілген қызмет бойынша іс шаралар саны 23 186 63

Жалпы мемлекеттік қызмет саны, электронды форматқа ауыстырылған

22 37 42

Тегін мемлекеттік қызмет саны 103 103 131

Ақылы мемлекеттік қызмет саны 14 14 39

2.1.7.1. кесте. SWOT-талдау

Басым жақтары: Әлсіз жақтары:

- ХҚКО және электрондық формат арқылы мемлекеттік қызметтердің сапасы мен санын жақсарту.

- мамандардың көрсететін мемлекеттік қызметтерінің үлкен көлемі жоғары ауыртпалық жүктейді (халық санының тым көптігі).

Мүмкіндіктер:- қала проблемаларын шешуге азаматтарды тарту үшін интернет порталдың құрылуы.

Қауіп - қатер:- мемлекеттік қызмет көрсететін маман-дардың біліктілік деңгейінің төмендігі.

Түйткілдер:- мемлекеттік қызмет көрсету мен сапа стандарттарының тізбесінен

тұрғындардың хабарсыздығы.- мемлекеттік қызмет көрсетуші мамандардың біліктіліктерінің төмен

дәрежесі.- электронды мемлекеттік қызмет жайлы халық арасында дұрыс

жарияланбағандығы- қызметкерлердің біліктлігін жоғарылату бойынша жұмыстардың

жоқтығы

2.2. Орта мерзімді болашақта аумақты тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамытудың негізгі түйткілдерінің, тежеуші факторлардың, бәсекеге,

138

қабілетті басымдықтардың және мүмкіндіктердің кешендік сипаттамасы.

Алматы қаласының жетекші халықаралық рейтингтерде алатын орны1. Brookings Global Metro Мonitor 2008 жылғы әлемдік қаржы

дағдарысынан соң әлемнің ірі мегаполистерінің экономикалық өсуінің тұрақтылығын және қалалардың экономикасының қалпына келуінің деңгейін өлшейдіРейтингті әзірлеу кезінде келесі көрсеткіштер ескерілді:

Қалалық ЖІӨ, оның ішінде ұлттық ЖІӨ-мен салыстыру бойынша; Жұмыспен қамту деңгейі; Халықтың саны; Қалалардың жекелеген салалардағы өнім өндіруінің өсуі; Қызметтер секторының дамуының тереңдігі.

Өндірушіұйым: Brookings Institution (Вашингтон) Рейтингтегі қалалардың саны:300

Рейтинг көшбасшылары Алматы 2014 жылдың рейтингінде

1. Макао2. Измир3. Стамбул4. Бурса5. Дубай6. Куньмин7. Ханчжоу8. Сямынь9. Анкара10. Фучжоу11. Урумчи12. Будапешт13. Ухань14. Нинбо15. Чанша

16. Ченду17. Вэньчжоу18. Дели19. Куала-Лумпур20. Хэфей21. Наньнин22. Наньтун23. Хо Ши Мин24. Сюйчжоу25. Эр-Рияд26. Лондон27. Цзинань28. Сучжоу29. Циндао30. София

151. Балтимор152. Тяньцзинь153. Бостон154. Стокгольм155. Осло156. АЛМАТЫ157. Ист Рэнд158. Талса159. Спрингфилд160. Сантьяго161. Прага162. Рио Де Жанейро

2. Дүниежүзілік банктің масштабтық рейтингіDoing Business елдегі бір қаланың мысалында (Қазақстан үшін Алматы) 10 өлшем бойынша бизнесті жүргізудің ыңғайлылығын бағалайды

Жаңа бизнесті ашудың қарапайымдылығы Құрылысқа рұқсаттар алу Электрге қосу Меншікті тіркеу Миноритарлы инвесторларды қорғау Салық салу

139

Халықаралық сауданың ашықтығы Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету Төлемқабілетсіздігіне рұқсат ету

Өндіруші ұйым:Tһe World BankРейтингтегі қалалардың саны: 189

Рейтингтің көшбасшылары Қазақстан 2015 жылдың рейтингінде

1. Сингапур2. Жаңа Зеландия3. Дания4. КореяРеспубликасы5. САР. Гонконг, Қытай6. Ұлыбритания7. АҚШ8. Швеция9. Норвегия10. Финляндия11. Тайвань, Қытай12. Македония, БРЮ13. Австралия14. Канада15. Германия

16. Эстония17. Ирландия18. Малайзия19. Исландия20. Литва21. Австрия22. Латвия23. Португалия24. Грузия25. Польша26. Швейцария27. Франция28. Нидерланды29. Словакия30. Словения

40. Хорватия41. Қазақстан (Алматы негізінде)42. Венгрия43. Бельгия44. Беларусь45. Италия46. Черногория47. Кипр48.Чили49. Таиланд50. Перу

3. Global Financial Centers индексі қалалық дамудың объективтік көрсеткіштерін, сондай-ақ онлайн-пікір сұрастырудың нәтижелерін ескереді. Индекстің компоненттері (барлығы 105 параметр) бәсекеге қабілеттіліктің бес көрсеткішіне бөлінген:

Бизнес-орта Қаржы секторының даму деңгейі Инфрақұрылым Адам капиталы Қаланың имиджі және беделі Өндіруші ұйымдар: Z/YenGroup и GreshamCollege (Лондон) Рейтингтегі қалалар саны:83

Рейтингтің көшбасшылары Алматы 2015 жылдың рейтингінде

1. Лондон2. Нью-Йорк3. Гонконг4. Сингапур5. Токио6. Сеул7. Цюрих8. Торонто

9. Сан-Франциско10. Вашингтон11. Чикаго12. Бостон13. Женева14. Франкфурт15. Сидней

47. Стамбул48. Бангкок49 Лос-Анжелес50. Бахрейн51. Алматы52. Панама53. Джерси54. Гернси55. Манила

140

4. Financial Postиндексі 96 аса ірі мегаполистер арасындағы қаржы орталықтарының дамуының қарқынын бағалайды.

Соған сәйкес Алматы Стамбул, Йоханнесбург,Сеул, Куала-Лумпур және Бангког сияқты мегаполистерге жол бере отырып, 10-шы орынды иеленеді.

Алматы 2015 жылғы рейтингіде1. Рияд2. Стамбул3. Йоханнесбург4. Сеул5. Касабланка

6. Панама7. Доха8. Куала-Лумпур9. Бангкок10.Алматы

5. Economist Intelligence Unit«қалалардың тіршілігі үшін өте жарамдылардың» тізімін жасау үшін қалаларды келесі өлшемдер бойынша бағалайды:

тауарларға қолжетімділік; өмір сүрудің қауіпсіздігі; білім алудың және денсаулық сақтаудың деңгейі; мәдени және экологиялық тартымдылық; инфрақұрылымның тиімділігі.

Өндіруші ұйым: Economist Group (Лондон).Рейтингтегі қалалар саны:140.

Рейтинг көшбасшылары Алматы 2015 жылғы рейтингіде

1. Мельбурн2. Вена3. Ванкувер4. Торонто5. Аделаида6. Калгари7. Сидней8. Перт9. Окленд10. Хельсинки11. Цюрих12. Женева13. Гамбург14. Монреаль15. Франкфурт

16. Токио17. Осака18. Брисбен19. Гонолулу20. Берлин21. Вашингтон22. Копенгаген23. Осло24. Стокгольм25. Люксембург26. Амстердам27. Брюссель28. Мюнхен29. Париж30. Леон

95. Сан Пауло96. Панама-Сити97. Белград98. Циндао99. Амман100. Алматы101. Бандар-Сери-Бегаван102. Бангкок103.Баку104. Манила105. Кито

6. Mercer «Өмірсапасы» рейтингіндеқалаларсегізтопқабөлінген 39 факторбойыншабағаланады:

Саяси жүйе Экономика Жеке қауіпсіздік Денсаулық сақтау Білім

141

Қоршаған орта Көлік Басқа да факторлар

Барлық қалалар Нью-Йорктің көрсеткіштеріне қатысты бағаландыӨндіруші ұйым: Mercer, LLC (Нью-Йорк)Рейтингтегіқалаларсаны: 230

Рейтингтің көшбасшылары Алматы 2015 жылдың рейтингінде

1. Вена2. Цюрих3. Окленд4. Мюнхен5. Ванкувер6. Дюссельдорф7. Франкфурт8. Женева9. Копенгаген10. Сидней11. Амстердам12. Веллингтон13. Берн14. Берлин15. Торонто

16. Мельбурн17. Оттава18. Гамбург19. Люксембург20. Стокгольм21. Штутгарт22. Брюссель23. Перт24. Монреаль25. Нюрнберг26. Сингапур27. Аделаида28. Сан-Франциско29. Париж30. Канберра

170. Каир171. Вьентьян172. Сан-Сальвадор173. Манагуа174. Санкт-Петербург175. Алматы176. Киев177. Блантайр178. Мапуту179. Каракас180. Тирана181. Бейрут

7. Numbeo ластану индексі келесі санаттар бойынша респонденттерден онлайн-пікір сұрастыру арқылы жасалды:

Ауа сапасына қанағаттанушылық Ауыз судың сапасы және оған қолжетімділік Судың және су көздерінің ластануы Қоқысты жинастыру жүйесіне қанағаттанушылық Қала көшелеріндегі тазалық Саябақтарға және жасыл аймақтарға қанағаттанушылық

Өндіруші ұйым:Numbeo Рейтингтегі қалалар саны:297

Рейтингтің көшбасшылары Алматы 2015 жылдың рейтингінде

1. Канберра2. Стокгольм3. Веллингтон4. Данидин5. Конкорд6. Эшвилл

16. Мюнхен17. Оттава18. Колорадо-Спрингс19. Мальмё20. Крайстчерч21. Аделаида

209. Эр-Рияд210. Сараево211. Санкт-Петербург212. Мангейм213. Рим214. Алматы

142

7. Мобил8. Виктория9. Таллинн10. Портленд11. Эдинбург12. Рейкъявик13. Тренто14. Цюрих15. Ливерпуль

22. Сиэтл23. Тронхейм24. Мангалур25. Вена26. Хельсинки27. Корк28. Ванкувер29. Абердин30. Берген

215. Бухарест216. Чиангмай217. Куала-Лумпур218. Турин219. Ахмадабад220. Йоханнесбург

Алматы қаласы дамуының бәсекелестік артықшылықтары, айрықша түйткілді мәселелері бар аймақтар және негізгі қауіп-қатерлері, соның ішінде Алматы агломерациясының маңызы ретінде.

Мегаполистіңбәсекелестік артықшылықтары болып: Қызмет көрсетуге бағытталған дамыған экономика Халықтың салыстырмалы түрдегі жоғары төлем қабілеттілігі Адам капиталының жоғары даму деңгейі (халық саны, денсаулық

сақтау, білім және т.б.) Дамыған білім беру инфрақұрылымы Дамыған спорттық инфрақұрылым Ерекше табиғат жағдайы (ірі қалаға тікелей жанасып жатқан биік

таулардың болуы және т.б.) Айтарлықтай жоғары көлік-транзиттік әлеует (әуежай, т/ж,

халықаралық автожолдар) Алматы агломерациясын ескере отырып айтарлықтай өнімдерді

өткізу нарығы

Мегаполистің түйткілді мәселелері болып: Қылмыс деңгейінің өсу деңгейі, біршама көші-қон қысымы Қолайсыз экология Автожолдардың жоғары деңгейдегі жүктемелілігі ТКШ-инфрақұлымның жоғары деңгейдегі тозуы Қала аудандарының дамуындағы теңсіздіктер Тұрғын үймен жеткілікті қамтамасыз етілмеу Жұмыссыздықтың, оның ішінде жасырын жұмыссыздықтың

жоғары үлесі Жергілікті органдардың жеткілікті үйлестірілмеуі

Мегаполисті дамытудағы негізгі қатерлер: Жаһандық экономикалық дағдарыс Қаланың салық базасының және бюджетінің төмендеуі Іскерлік белсенділіктің төмендеуі

3. НЕГІЗГІ БАҒЫТТАР, МАҚСАТТАР, НЫСАНАЛЫ ИНДИКАТОРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУДІҢ ЖОЛДАРЫ.

143

Алматы қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттары, қазіргі жағдайдың күрделі зоналарын терең талдау арқылы анықталды.

Осылайша, тұрғын үй-коммуналдық қызмет көрсету қолданыстағы жүйесі жоғары электр және жылумен жабдықтау желілері тозуының деңгейін, су және ағынды суларды, сондай-ақ желілеріндегі шығындарды нәтижесінде көрінеді.

Жоғары сапалы білім беру, денсаулық сақтау, туризм инфрақұрылымы, мәдениет және спорттың жеткіліксіз деңгейде дами алмауы.

Күрделі жөндеуге мұқтаж тұрғын үй қорының жоғарғы үлесі.Қылмыстық істердегі проблемалардың болуы, қылмыстардың кейбір

түрлерінің өсуі, төтенше жағдайларалдын алу, халыққа мемлекеттік қызметтерді көрсететін төмен білікті мамандардың болуы т.с.с.

Алматының әлеуметтік-экономикалық даму басымдықтарының негізгі принциптері, халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, экономиканы, инфрақұрылымды, әлеуметтік қызмет көрсетуді, қоғамдық қауіпсіздікті, қоршаған ортаны қорғау және мемлекеттік қызметтер көрсету, сондай-ақ бәсекелестік артықшылықтар мен тәуекелдерді талдау негізіндеанықталды.

Қағидалар мен мақсаттарға жету жолдарын қалыптастыру келесідей принциптер негізінде жүзеге асады:қатысу (мүдделі тараптардың қатысуы), кешенділік, оңтайлылық, жүйелілік, икемділік, экологиялық талаптарды сақтау және өзгергіштік, жылдам шешімдер және дәйекті іс-қимыл циклдер сәйкестігі.

Алматы қаласының дамуы:Халықаралық деңгейдегі азаматтардың жайлы өмірі мен жұмысы үшін

заманауи қала, туристер, жүк ағындары, инновациялық кәсіпорындар мен капиталды тарту орталығы болып табылады.

Бағдарламасын жүзеге асыруда негіз болып табылады:

БАҒДАРЛАМАНЫҢ 5 ПРИНЦИПІ:

1. Әрбір адамға қамқорлық2. Үздік тәжірибе негізінде тиімді және үнемді шешімдер3. Экономикалық драйвер ретінде бизнесті ынталандыру4. Азаматтық қоғамды барынша тарту5. Жергілікті басқару органдарыныңесептілігі мен ашықтығыДеңгейді талдау негізінде және мегаполистің даму болашағы анықталды.

ДАМУДЫҢ 7 НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫ:1. Жайлы қала2. Қауіпсіз қала3. Бағдарланған – әлеуметтік қала4. Экономикалық тұрақты қала5. Жеке капитал мен бизнес қаласы

144

6. Интеграцияланған қала7. Белсенді азаматтардың қаласыБүгінде Алматы Қазақстанның ең ірі экономикалық орталығы болып табылады.Тұрақсыз экономикалық жағдайда, мегаполис бизнес-бастамаларды үшін ең перспективалы инвестициялық алаң бола алады. Егер, сонымен қатар, Алматы қаласы әлеуметтік-экономикалық дамуда жақсы өсу динамикасын көрсетсе, инфрақұрылымды дамыту мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы негізгі көрсеткіштердің сапасын жақсарту жөнінде жүйелі шараларды қабылдауы қажет.

Орталық Азия аймағының ең ірі және ең дамыған мегаполисі ретінде, Алматыда халықаралық ұйымдардың кеңселері, қаржы институттары мен ірі компаниялардың орталықтары пайда болды.Дүниежүзілік сауда ұйымы мен Еуразиялық экономикалық одақ аясында, Халықаралық ынтымақтастық үшін маңызды әлеуетті ашып отыр.

Қазақстан Республикасының Президенті Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың алға қойған«Қазақстан-2050» Стратегиясы бойынша, Алматы 2050 жылға қарай әлемдегі бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіру мақсатына қол жеткізуде шешуші факторға айналуы қажет.

Алматы қаласының даму келешегі, елдің стратегиялық және бағдарламалық құжаттарға сәйкес қалыптасады. Бағдарламаны іске асыру үшін негіз бес институционалдық реформалар мен Елбасының «100 нақты қадам» жоспары болып табылады.

3.1. Жайлы қала

3.1.1. Сапалы жолдар және көлік

Сапалы жолдар2014 жылы Дүниежүзілік экономикалық форумның есебіне сәйкес,

Қазақстан жол сапасының әлемдік рейтингісінде 144 елдің ішінде 117 орында тұр. Сарапшылар Қазақстандағы жол бетінің сапасын ықтимал 7 баллдан 2,7-ге бағалады.Қаланың даму бағдарламасында,2020 жылға қарай жақсы және қанағаттандырарлық жағдайдағы жергілікті автомобиль жолдарының сапасын 80%-ға арттыру көзделген. (2015 ж. - 65%).

3.1.1.1. мақсат. Жол байланыстарындағыжүк деңгейін төмендету

№ Нысаналы индикатор

Өлш. бірл.

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Жауапты орындаушы

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 жақсы және

қанағаттандырарлық жағдайдағы жергілікті

% 43 65 60 65 70 75 80

ЖКБ

145

автомобиль жолдарының улесі

Алға қойылған мақсаттарға жету жолдары Алматы қаласының Бас жоспарындағы негізгі ережелерді іске асыру;1

Қалалық жол желісін кешенді түгендеу жүргізуде,жол желілерінің дәрежесі мен жағдайын анықтау; Түгендеу нәтижесінде жол желілерін барлық бағыттары бойынша техникалық паспорттарды қалыптастыру; Қалалық жол желісінің қамту аумақтар деңгейін анықтау мақсатында түгендеу нәтижесі бойынша қала жолдарының кезекші картасын қалыптастыру; Қалалық жолдардың балансын ескере отырып, аудандық әкімдіктердің балансында жөндеу жұмыстары және амортизация есебін жоспарлау жүйесін енгізу; Жөндеу тізбесінқалыптастыру: көрсетілетін жұмыс түрініңбарлық аудандардағы жол желілерінебірыңғай құрылыс және жөндеу жұмыстарын талап ету мақсатында, құрылыс / жөндеу жұмыстарының мерзімдері мен құны; Жол нысандарыныңқұрылыс/жөндеуәсерін өлшеу (көпірлер, жол айрықтар, көшелер құрылысын қоса алғанда): құрылыс / жөндеу жұмыстарының нәтижесінде, жол салу инфрақұрылымы шешімдерді талдау негізінде болуы тиіс.Бұл талдау, интеллектуалды көлік жүйелері және көлік жүйесін модельдеу құралына негізделуі тиіс; Жол желісін жоғары жылдамдықты қала жолдары және қалааралықлық бірыңғай жүйелі жолдар,көпірлер және көшелер құрылысы негізінде дамыту; Негізгі көшелер мен жолдардың қиылыстарында түрлі деңгейлерде көлік айрығын салу; Күрделілігі әртүрлі деңгейдегі жөндеу жұмыстарын жүргізу: ағымдағы, орташа және күрделі жөндеу; Жаңа жол желілерінде қауіпсіздікті арттыру үшін іс-шараларды іске асыру.

Қоғамдық көлікҚала бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы 2020 жылы 19

км/сағаттан 25 км/сағатқа дейін артуы тиіс. Қала тұрғындарының және қонақтарының мобильдік мүмкіндігі қоғамдық көліктер есебінен қамтамасыз етілетін болады. Бұл жеке көлікке балама болмақ. Қоғамдық көлік атмосфераға зиянды заттарды аз бөліп, экологияны жақсарта отырып, жеке көлікке қарағанда энергияны 3-4 есе аз тұтынады. Қоғамдық көлікті дамыту жолдардағы кептелістерді азайтуға, қалалықтардың уақытын және көлікке, инфрақұрылымға арналған шығындарды үнемдеуге әкеледі. 2020 жылы қоғамдық көліктің үлес салмағы 32 %-дан 48 %-ға дейін өседі. Осы міндетке қол жеткізу үшін, бірінші кезекте жеке көлікпен салыстырғанда қоғамдық көліктің тартымдылығын арттыру қажет. Дамыған

146

елдердің тәжірибесіне сәйкес ынталандыру шаралары қолданылады (айрықша автобус жолақтарының санын көбейту, серіктес қалалар мен көлік қатынасын ұйымдастыру, метроны дамыту және т.б.) және шектеу шаралары (ақылы тұрақтар енгізу, теңгермелі тарифтер және т.б.).

Жаяу жүргіншілерге, мүмкіндігі шектеулі адамдарға, сондай-ақ велокөлікке инфрақұрылымды дамытуға айрықша көңіл бөлінеді. Велокөлікті ынталандырудың басты тәсілі – велосипед инфрақұрылымын жасау.

3.1.1.2. мақсат. Қоғамдық көліктің мобильділігін және қол жетімділігін арттыру

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш.бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Қаланың жалпы жолаушы ағынында қоғамдық көліктің үлесі

% - - 32 38 42 45 48 ЖКБ

Алға қойылған мақсаттарға жету жолдары

БҰҰДБ-мен бірге әзірленген Алматы қаласының көлік Стратегиясын іске асыруды жалғастыру; Қоғамдық көліктің маршруттық желісін оңтайландыру; Қоғамдық көліктердегі тенгерімді тарифті енгізу тұжырымдамасын жасау; Қоғамдық көліктердегі операторларға тұтынушылық талаптар принциптерін енгізу; Жолаушыларды тасымалдау ережелерінің бұзылуын анықтау мен алдын алу рейдтерін жүргізу; Сапаны бақылау, диспетчерлік қызметті қалыптастыру; Қоғамдық көліктерге бөлінген жолақтардың санын арттыру. Ақылы тұрақтарды, теңдестірілген тарифтерді және т.б. енгізу; Аялдама кешендерін жаңарту: бағыттық карта/сызба, нақты уақыт режіміндегі қоғамдық көліктің кестесі бар электронды ақпараттық табло, жабдықардың бүтіндігі мен жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында бейнебақылау камераларын орнату; Көпқабатты паркингтер құрылысы жобаларын іске асыру; Жаяу жүргіншілерге, мүмкіндігі шектеулі адамдарға, сондай-ақ велосипед көлігіне арналған инфрақұрылымды дамыту. Таксилерге, адамдар көп шоғырланатын жерлерге тұрақ аймақтарын жасау; Серіктес-қалалармен қалаларалық қатынасты ұйымдастыру; Компримирленген газда жұмыс жасайтын автобустардың санын 600-ден 1200-ге дейін арттыру;

147

Жобалық инвесторларды тарту, оның ішінде жеңіл рельсті көлік құрылысына байланысты (ЖРК); Метроның 1-ші желісін кеңейту: жалпы ұзындығы 5,7 шақырым болатын батыс бағытындағы 4 стансаның құрылысын салу жобасы (Сарыарқа, Достық, Қалқаман және Автовокзал); 2018 жылғы Бас жоспарға сәйкес қалаға негізгі радиальді кіру жолдарында үш автовокзал мен автостанса құрылысын салу; Екі секциялы 18 метрлік автобустарды сатып алу барысында жүрдек автобус тасымалын жүргізу үшін БРТ элементтері бар айрықша жолақтың құрылысын салу.

Телекоммуникацияны дамыту

3.1.1.3. мақсат. Коммуникациялық желілерді дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Телефон байланысының беркітілген желілер жиілігі

ед. / 100 жит.

32,3 33,4 32,3 32,3 32,3 Әкім аппараты

2Интернет қолданушыларының үлесі

% 43,1 44,2 44,2 44,9 45,5 Әкім аппараты

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласы деңгейіндегі ұялы байланыс абоненттерінің жиілік деңгейі бойынша мәліметтердіңмониторингы (қазіргі сәтте орын алып отырғандай еліміздің деңгейінде емес); Жаңа қосылған аумақтарда коммуникациялық қызметтер орнатылған аумақтардың деңгейін анықтау мақсатында түгендеу жұмыстарын жүргізу ; «Ақпараттық қоғам мен инновациялық экономикаға өту үшін инфокоммуникациялық технологияларды дамыту» мақсаттарын іске асыру бойынша «Алматытелеком» МОТ-ге қолдау көрсету:

«Жаңарту бағдарламалары және «Алматытелеком» МОТ» желілерін (телекоммуникация желісі дамуының сызбасын құру) дамытуды» жүзеге асыру

Алматы қ. кеңжолақты кіруді дамыту Ықпалдастықты дауыс, бейне және мәліметтерді беретін бұқаралық

Интернетке кеңжолақты кіруді енгізу Негізгі оптикалық шеңберде DWDM (Dense Wavelength Division

Multiplexing, спектральді талшықтарды нығыздау) технологияларын қолданатын желілерді дамыту;

148

«Алматытелеком» МОТ-тың коммуналды шаруашылық қызметтері мен телекоммуникация нарығының басқа да ірі ойыншыларымен жаңа қосылған аумақтарда коммуналдық желілерді орнату жұмыстарын жүргізу бойынша үйлестіру.

3.1.1.4. мақсат. Азаматтар мен ұйымдардың күнделікті өмірде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалануға көшуіне қолдау көрсету № Нысаналы

индикаторларӨлщ. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Тұрғындардың цифлық сауаттылығының деңгейі

% 69,0 72,0 76,0 80,0 80,0 ББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Цифрлық сауаттылық курстарын өткізу; Білім беру мекемелерінде 6-15 жас аралығындағы тұлғаларға цифрлық сауаттылық дағдыларын оқыту; Жалпы білім беру мектептерінің базасында 16-74 жас аралығындағы тұлғаларға компьютер сыныптарында цифрлық сауаттылық курстарын өткізу.

3.1.2. Таза қоршаған орта

Алматы қоршаған ортасы қазіргі әлемдік талаптарға сай келетін адамдардың өмір сүруіне қолайлы қала болуға тиіс.

Осыған орай ауаға тарату көздерін мониторингілеу мен табиғат қорғау полициясының қызметін жандандырып, кәсіпорындардың ауаға таратуын төмендету бойынша шараларды қабылдауды Қазақстанның экологиялық кодексі нормаларына енгізуді қамтамасыз ету қажет. Жеке тұрғын үйлерді газдандыру, ЖЭО-тарда тазартушы қондырғыларды монтаждау, шағын және орта қазандықтарды табиғи газға немесе электр қуатына ауыстыру жоспарлануда.

Инвесторларды тарта отырып, тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу мен кәріз тазарту бойынша қуат көздерін қалыптастыру жоспарланып отыр. Нәтижесінде қалдықтарды қайта өңдеу 2020 жылы 5%-дан 40%-ға дейін өсуі тиіс.

Қаланы көгалдандыру бойынша ландшафтық дизайн, жасыл-желектерді отырғызу мен күтім саласының тиісті мамандары тартыла отырып, жүйелі шаралар іске асырылады, жасыл аймақтарды заңдастыру мен түгендеу жүргізіледі, қажетті суару желілері салынады және т.б.

149

Сайран көлі, Бас ботаникалық бақ, Орталық мәдениет және демалыс саябағы, Алматы хайуанаттар бағы және басқа да жасыл аймақтарды жаңарту бойынша инвестициялық жобаларды жүзеге асыру жоспарланып отыр. Қала аумағын су басу мәселесін шешу үшін өзен арналарын жаңарту, су қорғау аймақтарын көріктендіру, арық желілері мен нөсер кәріздерін салу жалғастырылады.

3.1.2.1. мақсат. Атмосфералық ластану деңгейін төмендету

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 Нормативті ластағыш заттардың мөлшері:

млн. тонна

ТРТПРБ

1.1. - атмосфереалық ауаға тастау 0,06 0,08 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 ТРТПРБ

1.2. - су нысандарына құю 0 0 0 0 0 0 0 ТРТПРБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласының негізгі жоспарының басты ережелерін жүзеге асыру (қоршаған ортаның қорғаудың сызбасы); Байқау негізінде мамандандырылған институттар/мекемелерді тарта отырып, әлімдік стандарттарға сәйкес ластану деңгейін бағалау; Ластану деңгейі бойынша ақпараттандыру жүйесін енгізу және сатып алу (ластануды өлшеу датчиктері, интернет портал, көше дисплейлері); Мұнай базаларына әкелінетін және АЗС-терде сатылатын автомотор жағармайларының сапасын бақылауды қамсыздандыру; Табиғи газды қолдануды үстемелеу үшін 10 мың автомобилге газбаллондық құрылғыны ортану, сондай-ақ АГНКС пен АГЗ-ке инвестициялық қызығушылықты ынталандыру; ТЭЦ-1-де табиғи газды жыл бойына пайдалануға көшіру; ТЭЦ-2-де күкірттазартатын жабдықты орнату; Алматы облысы аумағында орналасқан ТЭЦ-3-ті табиғи газға көшіру мәселелерін облыстық/республикалық деңгейде шығару, көтеру; ҚР Үкіметіне жағармайдың сапасын Евро-3 стандартынан төмен емес деңгейде көтеру қажеттілігі идеясын жеткізу, ілгерілету; Қала шеттерінде орналасқан жол-көлік қызметтерін автокөліктен шығатын түтіндерді өлшеуге арналған жабдықтармен қамтамасыз ету; Компримирленген газ немесе электр тартылымын пайдаланатын қоғамдық көліктердің үлесін арттыру шаралары; Табиғат қолданушыларының табиғатты қорғау қызметін экологиялық реттестіру; Жаңа қосылған аумақтардағы кейінгі газдандыруға байланысты түгендеу жұмыстарын жүргізе отырып, жеке тұрғын үйлерді толық газдандыру.

150

3.1.2.2. мақсат. Қалдықтарды өңдеумен заманауи басқару жүйесін жасау, қала аумағының тиісті санитарлық жағдайын қамтамасыз ету

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлщ. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Қатты тұрмыстық қалдықтарының олардың түзілуінде кәдеге жарату үлесі

% 6 7,0* 7,0 7,0 7,0 7,5 8,0 ТРТПРБ

2

Тұрғындарды қалдықтарды жинау мен тасымалдау қызметтері бойынша қамту

% 100 100 100 100 100 100 100 ТРТПРБ

3

Экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келетін қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыру нысандарының үлесі

% 0 0 0 0 0 0 0 ТРТПРБ

*Сарапшылар бағасы бойынша

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы агломерациясының 2020 жылға арналған аумақаралық жоспарының іс-шаралар жоспарларына сәйкес кәріз тазарту үй-жайларының ұйықты алаңқайларында биогаз өңдеу бойынша қоқысөңдеуші кешеннің жобасын бекіту (бұдан әрі – «Кешен»); Кешен құрылысының қаржыландыру көздері мен сызбасын келісу; Жылына ТБО 300 мың тонна жоба күшімен Кешен құрылысын салу; Кешен қызметінің нәтижесін мониторингілеу бойынша талаптарды қалыптастыру; Алматы қаласының Алатау ауданында қалдықтарды сұрыптау кешенінің(ҚСК) құрылыс; Жеке инвесторлар қаражаты есебінен қалдықтарды өртейтін күші 650 мың тоннаны құрайтын зауыттың құрылыс үдерісіне әкімшілік қолдау көрсету (Қарасай полигонында); Қоқысты бөлшектеп жинау мен сұрыптау концепциясын жасауға сатылай көшу; Қауіпті және басқа да қалдықтарды кәдеге жарату, көму, жинау мониторингі бойынша әдістеме әзірлеу; Қоқысты жинау және шығару, соның ішінде жинау пунктеріне деген талаптарды (қоқыс жәшігі, контейнерлік алаңдар) жетілдіру; Қоғамдық дәретханалардың қамтамасыздандырылуы; Қаланың ластануын алдын алу бойынша іс-шараларға еріктілердің қатысуы (экопатрульдер); Ескі автокөліктерді утилизациялау жүейсін ендіру.

151

3.1.2.3. мақсат. Қаланы абаттандыру мен көгалдандыру

№ Қосымша нысаналы индикатор

Өлш. бірл. 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Жасыл желектер алаңын көбейту

ш.м/адам 12 12,5 12,5 12,5 12,5 ТРТПРБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласының жасыл-желектерін түгендеу және орманпатологиялық зерттеу жүргізу; Жасыл-желектерді түгендеу және орманпатологиялық зерттеу жүргізу

материалдары бойынша жасыл-желектердің бірыңғай электронды базасын жүйелендіру;

Инвесторлар қаражатын тарта отырып, жасыл желектің жапырақты, қылқанжапырақты түрлерінің, бұталардың тәлімбағын жасау; Ян Гейлдің жобасын жүзеге асыру аясында Алматы қаласының көшелерін, саябақтарын, шағын бақтарын және басқа да жасыл аймақтарын абаттандыру; Алматы қаласын ағаш-бұталы және гүлді-сәндік көгалдандыру; Қаланың жасыл қорына енетін нысандарына жерпайдалану актілерін рәсімдеу (саябақтар, шағын бақтар, гүлзарлар және т.б.); Жаңа саябақтар мен рекреакционды аймақтарды құру; Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды сақтау және дамыту; Қаланы тазалаудың экологиялық әдістерін енгізу (химиялық реагенттерді неғұрлым аз мөлшерде қолдану арқылы); Бас ботаникалық бақты, Орталық мәдениет және демалыс саябағын, Алматы хайуанаттар паркін, Баум тоғайын басқа да жасыл аймақтарды, қайта жаңалау бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру; Қаланың үйлесімді сәулеттік кескінін құру стратегиясын жасау.

3.1.2.4. мақсат. Алматы қаласының кіші өзендерін, су нысандарын экологиялық оңалту

№ Қосымша нысаналы индикатор

өлшем бірлігі

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жауапты орындаушы

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Су қойған аймақтарын аббат тандыру және арналарды қайта жаңалаудан кейін өзен участкелерінің жалпы ұзындығын көбейту үлесі

% 41 44,2 46,98 50,2 53,3 56,5 59,7 ТРжТРБ

* Алматы қаласының өзен арналарының жалпы ұзындығы 315 км құрайды

152

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Қала аумағындағы (оның ішінде қосылған) су қорғау жолақтарының, өзендердің арналарының, каналдардың, сушаруашылығы құрылғыларының жекелеген бөліктерін қайта жаңғыртудың жобалық-сметалық құжаттарын әзірлеу; Қаланың кіші өзендерінің арналарының жекелеген бөліктерін қайта жаңғырту; Су нысандарының су қорғау жолақтарын қайта жаңғырту және абаттандыру; Коммуналдық меншіктегі сушаруашылығы қондырғыларының қызметін қамтамасыз ету; Арық желілері мен нөсер кәріздерін қайта жаңғырту және салу; Қаланың коммуналды субұрқақтарын қалпына келтіру (күрделі жөндеу); Табиғатты пайдаланушылардың су ресурстарын тиімді пайдалануға қатысты қызметін экологиялық реттеу; Сайран өзенін қайта жаңалау бойынша инвестициялық жобаны іске асыру; Су қорғау аймақтарын сақтау мен заң бұзушылықтарды жою.

3.1.3. ТКШ сенімді инфрақұрылымы

Алматы қала тұрғындары үшін тыныш болуына ықпал ететін сапалы ТКШ – инфрақұрылым болуы тиіс.

Осы орайда қалада жарақтандыруды қажет ететін күрделі инженерлік инфрақұрылым бар. Тұрғын үй құрылысы мен өнеркәсіптің жедел дамуын ескере отырып, қаланың жылу және электр энергиясына қажеттілігінің артыруына байланысты Алматы қаласының жылу энергетика кешені дамуда.

Инженерлік желілердің орташа тозуы 60-70%-ды құрайды.Осы мәселелерді шешу үшін қайнар көздер мен инженерлік желілер

жаңартылады. 2020 жылға дейін тозу үлесін төмендету жоспарлануда: сумен жабдықтау желілері бойынша – 64,5 %-дан 56% - ға дейін; су бұру - 62% - дан 54% - ға дейін; жылумен жабдықтау - 65%-дан 57% - ға дейін, электрмен жабдықтау - 69% - дан 65% - ға дейін. Бүгінгі таңда орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесіне қолжетімділік 95%-ды құрайды, ал 2020 жылға қарай 85%-дан 86%-ға дейінгі су әкету көрсеткіші 100% жеткізіледі. Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында энергия үнемдеу саласы бойынша ІЖӨ-нің энергия сыйымдылығын азайтуды 2020 жылға дейін 25%-ға жеткізу міндеті қойылған. Жоспарланған энергия үнемдеу шаралары осы көрсеткіштерге қол жеткізуге бағытталған. Сонымен қатар, электр қуаты саласына жаңа тарифтік саясат енгізу жоспарланып отыр. Осы салаға инвестиция ынталандыру арқылы тарифтің құрылымын өзгерту қарастырылып отыр.

153

Заманауи технологияларды қолдану арқылы кәріздік тазалау желілерін қайта жаңғырту жоспарланып отыр.

3.1.3.1. мақсат. Тұтынушыларды сапалы және сенімді коммуналды қызметтермен қамтамасыз ету

№Нысаналы

индикаторларӨлш. бір. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.

1Қаладағы орталықтан-дырылған желілерге қолжетімділік:- сумен жабдықтауға % 95 95 96,0 97,0 98,0 99,0 100,0 ЭКШБ

- суды әкетуге % 72 85 77,0 79,0 81,0 84,0 86,0 ЭКШБ

2Жалпы ұзындықтағы жаңартылған желілер үлесі:

ЭКШБ

■ жылумен жабдықтау

% 2 1,0 1,5 1,8 2,1 2,5 1,8 ЭКШБ

■ электрмен жабдықтау

% 9 5 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 ЭКШБ

■ газбен жабдықтау %Көз-дел-

меген

Көз-дел-

меген1,0 1,5 1,5 1,5 1,5 ЭКШБ

3Жылу/электр қуатын желілерге таратудағы шығын үлесі

ЭКШБ

■ жылумен жабдықтау

% 18,91 18,51 18,34 18,30 18,22 18,12 18,0 ЭКШБ

■ электрмен жабдықтау

% 15,50 15,20 14,90 14,78 14,67 14,56 14,48 ЭКШБ

4

Өндірілген электр энергиясының жалпы көлеміндегі энергияның жаңартылған көздерінен өндірілген электр энергиясының үлесі

% 3,12 4,22 3,9 3,78 4,25 4,25 4,25 ЭКШБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Сумен жабдықтау, суды әкету жүйесіндегі шығындар мен тозуды төмендету, оның ішінде жыл сайын 30 шақырымға дейін қайта жаңғырту есебінен күрделі, апатты жөндеулер көлемін арттыру; Суды жинақтау іс-шарасын енгізу, ағын суларды тазалап, қайта қолдану; Жылу жүйелерін ауқымды қайта жаңғырту бағдарламасы аясында жылу жүйелеріндегі шығындармен тозуды төмендету; Қуат үнемдеуге арналған іс-шараларды жүзеге асыру – ресурстарды тұтыну көрсеткіштерін қашықтықтан жоғары дәлділікпен түсіруге арналған жылу қуатын есептеу құралдарын орнату, автоматтандырылған жылу нүктелерін, жылу және ыстық сумен қамтасыз ету жүйелерінің өткізгіш

154

құбырларының, ілмекті және реттегіш арматураның оқшауланған жылуын орнату; Электр желісі операторларының тозу мен шығын байланысты нормативтерін қатайту арқылы электр желілерінің шығыны мен тозуын төмендету; Әуе ЭБЖ кабелдік желілерге ауыстыру; Кәсіпорындар және тұрғындар үшін энергиялық тиімді құрал-жабдықтарды орнату және пайдалану бойынша маркетингтік компания жүргізу; Тұрақты турде энергоаудит жүргізу және заң бұзушыларды әкімшілік жауапкершілікке тарту; Өндірілген электр энергияның жалпы көлемінде жаңартылып отыратын энергия көздерінің өндірілген электр энергия үлесін көбейту; Тариф құрылымын өзгерте отырып, салаға инвестиция салуды ынталандыруға ықпал ететін жаңа тарифтік саясат енгізу; Заманауи және тиімді технологияларды пайдалана отырып, тазалау құрылғыларына қайта жаңалау жүргізу.

3.1.3.2. мақсат. Қолжетімді баспананы және әлеуметтік инфрақұрылымды нысандармен қамсыздандыру

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бір. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.

1

Құрылыс жұмыстарының физикалық мөлшері индексі

% % 112,1 97,4 102,9 104,5 108,0 109,0 ҚБ

2

Пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы ауданы

мың. кв. м

мың шаршы

м1330,8 1373,7 1192 1300 1305 1395 СҚҚБ

3

Төлқұжатталған әлеуметтік, көліктік инфрақұрылым нысандарының жалпы санынан мүгедектер үшін қолжетімділік қамтамасыз етілген әлеуметтік инфрақұрылым-дар үлесі

% - 8,7 40 70 80 90 100 ЖҚӘББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Мемлекеттік және салалық бағдарламалар аясындағы тұрғын үйлердің құрылысы мен пайдалануға берілуі:

o 2020 жылға дейінгі өңірлерді дамыту бағдарламасы;

155

o муниципалдық қарыз есебінен ипотекалық тұрғын үйдің қалалық бағдарламасы;o жалға берілетін тұрғын үйлердің құрылысы;o тұрғын үй – құрылыс жинақтары жүйесі (ТҚЖЖ);o ескі тұрғын үйлерді бұзудың қалалық бағдарламасы;o коммерциялық тұрғын үй;o жеке – тұрғын үй құрылысы.

Құрылыс жүргізуге, жерге рұқсат алу және коммуналды желілермен көркейтуді қамтамасыз ету жұмыстарын қоса есептегенде ЖОО-мен бірлесе отырып студенттер жатақханаларын салу бағдарламасынәзірлеу; Әлеуметтік инфрақұрылым нысандарын құжаттандыру, ол нысандардың мүмкіндігі шектеулі адамдарға қолайлы жабдықталғандығын қадағалау; Ғимараттар мен құрылыс орындарын күтіп ұстау және пайдаланудың ережелерін әзірлеу және бекіту.

3.1.3.3. мақсат. Тұрғын үй нысандары үшін жоғары сапа стандарттарын қамтамасыз ету № Нысаналы

индикаторларӨлшбір. 2014 2015* 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.

1

Күрделі жөндеуді қажет ететін нысандардың кондоминиуимының үлесін төмендету

% 55,0 57,2 53,7 53,0 52,2 51,4 51,0 ТТИБ

* 5 айлық ведомстволық мәліметтер

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Көпқабатты тұрғын үйлерге тозу деңгейін анықтау және бюджеттік қаржыны рацианалды игеру мақсатында техникалық зерттеу жүргізу; Тұрғын үйлерге техникалық төлқұжат дайындау бойынша іс-шаралар өткізу және кондоминиум нысандарын ары қарай тіркеуге алу бойынша жан-жақты қолдау көрсету; Кондоминиум нысандарын басқару органдарына жоспардан тыс және іріктеме тексерулер жүргізу; Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтарды жаңарту бағдарламасын кеңінен насихаттау мақсатында ақпараттық кампаниялар өткізу; Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтарды жаңарту бағдарламасына қосымша қаражат тарту; «Ескі тұрғын үй» мақсатты нысанды инвестициялық бағдарламаның жүзеге асырылу кезеңдері мен шараларын бекіту; Мемлекеттік-жеке әріптестік қағидасында аумақты игеруге мақсатты келісім-шарттарды жасай отырып, жеке секторды «Ескі тұрғын үй» бағдарламасына қатысуға тарту.

3.2. Қауіпсіз қала 156

3.2.1. Қоғамдыққауіпсіздік

Бейнебақылау жүйесін жетілдіру және ұтқыр қимыл қолдану, қылмыспен күресудің тиімділігін арттыру және жұмыссыздықты азайту арқылы Алматы қаласы әлемнің басқа қалаларындай адамдар өздерін қауіпсіз сезінетін қала болуы тиіс. Қауіпсіздік туралы сөз болғанда Алматы қаласының сейсмикалық және селді апаттық аумақта орналасқандығын ескеру қажет. Бірінші кезекте құқық қорғау органдары қызметкерлерінің сапасын көтеру қажет. Бұған әкімге және жергілікті қауымдастыққа есеп беретін муниципальды полициялық қызметтің құрылуына бағытталған. Сонымен қоса полиция қызметкерлерін қауіпсіздікті қамтамасыз етудің заманауи құралдарымен жабдықтау жақсартылады және жаңартылады. Тұруға арналған аудандарды жарықтандыруды жақсарту басты бағыттардың бірі болады.

Қоғамдық тәртіпті сақтауға жедел және жастар отрядтарын құру арқылы жастарды тарту жұмыстары белсенді жүргізіледі. Жол көлік апаттарын қысқарту үшін «апат профилін» жасау жоспарлануда. Сонымен қатар, бастамалар тізімін анықтау, заманауи фото және бейнемониторинг жүйесін кеңейту, қауіпсіздік мәселесі бойынша әлеуметтік жарнамалар орналастыру, жүргізушілерді оқытуды жақсарту қолға алынады. Ұрлық жасау деңгейі 100 мың адамға шаққанда 2020 жылы 186-дан 150–ге дейін, адам өлтіру – 5,4-дан 5-ке дейін, ЖКА құрбандары – 2,4-тен 2,3-ке дейін төмендеуі қажет.

3.2.1.1. мақсат. Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және құқық бұзушылықтың алдын алу жүйесін дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бір. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын..

1 Көшеде жасалған қылмыстардың үлес салмағы

% 29,4 26,1 28,5 28,0 27,5 27,0 26,5 ІІД

2

ЖКА-нан қаза тапқандардың санының төмендеу 100 жапа шеккендерге шаққанда

% 3,0 2,4 2,7 2,6 2,5 2,4 2,3 ІІД

3

Кәмелеттік жасқа толмағандардың арасындағы қылмыстың үлессалмағы

% 2,1 1,5 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 ІІД

4

Бұрын қылмыс жасаған адамдардың қылмысты қайта жасау үлессалмағы

% 8,8 14,7 18,3 18,2 18,1 18,0 17,9 ІІД

5 Көпшілік жерде темекі % - - 30 40 50 60 70 ДБ, ПД

157

мен қорқорды шегуді заңнамалық түрде тыйым салу барысында атқарылған деңгей

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Азаматтардың көп шоғырланған жерлерінде зияткер камералары арқылы бейне мониторингілеу жүйесін дамыту; Полиция қызметкерлерін қауіпсіздік құралдарымен жабдықтауды жақсарту және жаңарту; Анағұрлым қылмысты орындарда «қауіпсіздік белдеулерін» орнату (шұғыл топ жасақтарын шақыруға арналған тетікше); Тұрғын үй аудандарында жарықтандыруды жақсарту (аяқ жол, аула аумақтары), энергия тиімділіктегі жарықтандыруын енгізу; Мигранттардың қала талаптарына бейімделуіне және жұмысқа орналасуына көмек көрсету; Құқық қорғау органдарының ЖОО-р әкімшілігі және студенттермен тәрбиелік сұхбаттар өткізуде өзара іс-қимыл жасасуы; Жедел әрекет етеуші жастар мен студенттердің отрядтарын құру арқылы қоғамдық тәртіпті сақтауды қамтамасыз ету; «Апаттық профиль»: тұрғылықты себептеріне талдау жүргізу, оған тәулік уақытын, жасын, жасалған құқық бұзушылықтар, мәжбүрлеу шаралары және тәртіптік факторларды құру; Қауіпсіздік мәселелері бойынша бейнебаяндар мен арнайы телебағдарламалар түрінде әлеуметтік жарнамалар жасау; «Жол қозғалысы қауіпсіздігі» ААЖ жүйесін дамыту арқылы фото- және бейнежүйелер мониторингін кеңейту; Жергілікті атқарушы органдарға және жергілікті қауымдастыққа есептілік бағынысты жергілікті полиция қызметін құру; Қоғамдық орындарда шылым және қорқор тартуға тыйым салатын заңдылықтардық орындалуын күшейту; Есірткені, психотроптық заттарды тарату және қолдану деректерін анықтау бойынша көңіл көтеретін мекемелерде, түнгі клубтарда рейдтік іс-шаралар өткізу; Жастар арасында нашақорлықты бастапқы кезде анықтау бойынша кешенді іс-шаралар жургізуді қамтамасыз ету.

3.2.2. Табиғи катаклизмдердің алдын алу

Алматы сейсмоқауіпті аймақта орналасқан (зілзала, сел, лай көшкіні). Осыған байланысты қала тұрғындары мен қала қонақтарының табиғи катаклизмдер мен техногендік апаттар қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басты

158

бағыттары төтенше жағдайға төтеп беру және ескерту инфрақұрылымын дамыту болып табылады.

Тиесілі инфрақұрылымды дамыту үшін әлеуметтік нысандарды сейсмокүшейту жоспарлануда(денсаулық сақтау, білім беру), ескі тұрғын үйлерді бұзу, өрт сөндіру деполарын салу, қала әкімінің мобилизация қорын толықтыру, халықаралық стандарттарға сәйкес заманауи апаттық құтқару техникалары мен жабдықтарын сатып алу қажет.

3.2.2.1. мақсат. Техногенді авариялар, апаттар және табиғи апаттар жағдайында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

№Нысаналы

индикаторларӨлш. бір. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Төтенше жағдайларға төтеп беру инфрақұрылымдарының жабдықталу деңгейі

% 48,5 49 52 53 55 56 57 ТЖД

2

Апат-құтқару құрылымдарының техникамен жабдықталуы

% 43,8 43,8 44,5 44,5 44,5 44,5 44,5 ТЖД

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Ұсыныстар енгізу, сондай-ақ білім және денсаулық сақтау нысандарын сейсмокүшейту, ескі тұрғын үйді бұзу бағдарламаларын ілгерілетуге қатысу; Апаттық құтқару жабдықтарын, заманауи құтқару және өрт сөндіру

автотехникаларын сатып алу; Өрт сөндіру депосын кезеңімен салу; Сел жүру және су басу, қар көшкіні жүру қаупі жоғары ошақтарды

аэровизуальді және жермен зерттеу жұмыстарын жүргізу; Тегіс өтуі мүмкін тау көлдерінің суын жіберу шараларын жасау; ТЖ туындаған жағдайда нұсқау жазылған буклеттер мен плакаттарды

әзірлеу және шығару, адамдар көп шоғырланатын жерлерде және БАҚ-та ақпараттық бейнероликтерді дайындау және көрсету; Қаланың тіршілігін қамтамасыз ету нысандарының өрт қауіпсіздігі

саласында бақылауды қамтамасыз ету; Қаланың инженерлік-қорғаныстық ғимараттарын жөндеу-қалпына

келтіру жұмыстарын жүргізу(МТҚ, тоған, бөгет); Қала тұрғындарының сейсмикалық шағынаудандандыру картасына рұқсат алу; Қауіпті аумақтарды жағдайы мен ТЖ болуы мүмкін аймақтарды үнемі мониторингілеуді күшейту; Табиғи және техногендік ТЖ зардаптарын жоюға ТЖАК әрекеттесу күштерінің дайындығын арттыру;

159

Құтқарушылардың барлық санаттары бойынша кәсіби дайындығын жетілдіру, құтқару операцияларын жүргізудің жаңа технологияларын белсенді енгізу; Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс мәселелері жөнінде мемлекеттік органдармен және ұйымдармен ведомствоаралық іс-қимылдарды күшейту.

3.2.3. (Smart City)Ақылдықала«Ақылды қала» (Smart City) тұжырымдамасын іске асыру жаңа

үрдістің бірі болып табылады. Қала басқаруына ақпараттық технологияларды қолдану, Smart технологиясын енгізу Алматы қаласының басты сипаттамасы болып табылады. Жобаның мақсаты өмір қауіпсіздігі мен сапасын арттыру, инфрақұрылымдар мен инвестициялық тартымдылықты арттыру, көлік және экологиялық мәселелерді шешу, энергия мен суды қолдану тиімділігін, коммуналдық қызметтер және ақпараттық–коммуникациялық технологияларды қызмет көрсетуге пайдалану тиімділігін арттыру болып табылады. «Ақылды қалаларды» жүзеге асырудың тиімділігі мен заманауилығы әлемде іске асып жатқан мысалдармен расталады. Лондонда қоғамдық көліктің кешігуі 40 %-ға қысқартылды, жол сиымдылығы 15% артты, зиянды заттардың ауаға таралуы 25% төмендеді. Жылуды пайдалану 25% азайды, көшені жарықтандыру шығыны 40%, электр және жылу орташа есеппен 20%, ал ЖКО саны 20% төмендеді. «Ақылды қала» тұжырымдамасының халықаралық тәжірибесінің есепке алынуы қаланың өндірістік үдерістері мен қызметтерінің едәуір трансформациясын талап етеді. Трансформация үдерістерді оңтайландыру бойынша ұйымдастыру кешенін қайта қарау, қаржыландыру жолдары мен қызметтер стандарттарын, сондай-ақ ықпалдастырылған ақпараттық жүйелерді енгізуді қамтыған 3 жылдан 7 жылға дейін созылады.

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласының инфрақұрылымын басымды бағыттау үшін Smart технологиясының жарамдылығын зерттеу (көлік, ТКШ, қауіпсіздік, тағы басқалар); Қаланың қазіргі АКТ жүйесін тексеруін орындау; «Ақылды қала» (Smart City) жобасының тұжырымдамасын, ыңғайлы

жоспарын және инвестициялық ұсыныстарын дайындау; «Smart City»ақпараттық жүйесін интеграциялау және өзара

әрекеттестіру, пайдалану Ережесін дайындау; Smart технологиясын енгізу үшін ұсыныс дайындау және заңнамалық

талдау;

160

Smart технологиясына мемлекеттік қызметшілер қағидасын енгізу бойынша оқыту және кеңес беру; «Smart City» компонентіне ТЭО дайындау.

* «Сандық Қазақстан» (Digital Kazakhstan) бағдарламасы аясында «Smart City» тұжырымдамасы мен ҚР ИДМ бірлесіп арнаулы көрсеткіштер анықталады.

3.3. Әлеуметтік-бағытталған қала

3.3.1. , Сапалыбілімге денсаулық сақтауғажәне басқа да әлеуметтік қызметтерге қолжетімділік

Сапалы білім беруАлматы адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығы еуропалық

стандарттарға сай келетін, барлық азаматтар өз мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сай, балабақшадан бастап университетке дейінгі аралықта білім алуға қол жеткізе алатын қала болуы тиіс.

Орта білім беру саласында Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесі енгізілетін болады.

Мектеп бітірушілердің арасында жаратылыстану-математикалық пәндер бойынша білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген (үздік/жақсы) оқушылардың үлесі негізгі көрсеткіштердің бірі болып табылады, ол 2020 жылы 60%-ға жетеді.

Балабақшалар мен мектептердің жетіспеушілігі жеке меншік капиталды кеңінен тартуға бағытталған арнайы Бағдарламаны қабылдау арқылы шешілетін болады.

Техникалық және кәсіптік білім беру саласында дуальды жүйені енгізу жалғасады, ал мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алған және оқуын аяқтағаннан кейінгі алғашқы жылы жұмысқа орналасқан ТжәнеКБ оқу орындарын бітірушілер үлесінің көрсеткіші 75% жетуі тиіс.

Инклюзивтік білім беруді дамыту шеңберінде негізгі күш дамуында ерекшеліктер бар балаларды оқыту үшін теңдей мүмкіндіктер жасауға бағытталады. Мүмкіндігі шектеулі балалардың жалпы санынан балаларды инклюзивтік біліммен қамту 2020 жылға қарай 33,2% жетуі тиіс (2015ж. – 20%).

Баланың жеке тұлға ретінде жан-жақты дамуы үшін қосымша білім беру жүйесі дамытылады. Бұл үшін спорт секцияларының, пәндік, музыкалық және шығармашылық үйірмелердің, аула клубтарының, роботехника орталықтарының санын арттыру жоспарланып отыр.

Ашықтық, қол жетімділік және халық алдында есеп беру білім беру жүйесі жұмысының басты бағыттарының біріне айналады. Қаладағы білім беру мекемелерінің кірістері мен шығындары туралы ақпаратты жариялау жалғасатын болады.

3.3.1.1. мақсат. Мектепке дейінгі білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету

161

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Мектепке дейінгі тәрбиеге және оқытуға балаларды қамту

% 64,7 70,0 71,6 80 88 95 100 ББ

1.1

Оның ішінде жекеше мектепке дейінгі ұйымдардың жүйесін дамыту есебінен

% 26,1 27,0 29,7 35,4 35,9 36,8 37,2 ББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Мемлекеттік жекеше серіктестіктерді дамыту аясында балабақшалардың құрылысына инвестиция тарту;

Мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру жолында жекеше балабақшаларды ашуға кіші және орта бизнесті тарту;

Мектепкедейінгі ұйымдардың жүйесіне қайтару мақсатымен қаладағы бұрынғы балабақшалар ғимараттарын пайдалануға талдау жүргізу;

Жаңа тұрғын үй кешендерінің құрылысы барысында бірінші қабаттарда балабақшалар ұйымдастыру;

Инклюзивті білімді дамыту үшін қолжетімді орта құру.

3.3.1.2. мақсат.Орта білімнің сапасы мен инклюзивтілігін арттыру

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. Бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

Орын.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Үш ауысымды жұмыс жасайтын және апаттық мектептердің саны

бірлік 0 0 0 0 0 0 0 ББ

2

Жаратылыс-математикалық тәртібі бойынша мектеп бітірушілер арасында білімділік бағдарламаларын сәтті (үздік/жақсы) меңгерген оқушылардың үлесі

% 51,0 51,2 51,4 52,8 56,2 57,8 60,0 ББ

3

Мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті білімге қамту

% 20 32,2 32,5 32,7 32,9 33 33,2 ББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Мектептердің құрылысы үшін қаладағы жер телімдеріне тексеріс жүргізу;

162

Мемлекеттік жекеше серіктестіктерді дамыту аясында мектеп құрылысына және қолданыстағы мектептердің қосымша құрылысына инвестиция тарту;

«Мектеп автобусы» жобасын іске асыру үшін тұжырымдамаәзірлеу және инвесторлар тарту;

Жекеше, оның ішінде жаңа тұрғын үй кешендерінің құрылысы барысында бірінші қабаттардамектептерашу;

Орта білім беру жүйесінде адам басын қаржыландыруға көшу; Мұғалімдердің біліктілігін көтеру; Инклюзивті білім беруді дамыту үшін қолайлы орта құру; Педагогикалық озық тәжірибесін, оның ішінде Назарбаев зияткерлік

мектебінің жұмыс тәжірибесін трансляциялау арқылытарату; Жыл сайынғы мектеп рейтингін жүргізу (ҰБТ, оқу жетістіктерінің

сыртқы бағасы, республикалық және қалалық олимпиадалар, ғылыми жобалардың байқаулары және т.б.);

Алматы қаласы Әкімімен үстемеақы белгілеу есебінен озық мектептерді ынталандыру жүйесін әзірлеу;

Мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту (пән кабинеттерін, компьютерлер және т.б. алу).

3.3.1.3. мақсат. Ел және қала экономикасының сұранысын ескере отырып кәсіптік білімді мамандандыруды қамтамасыз ету

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

15-28 жастағы жастардың жалпы санының NEET үлесі, %(NEET – англ. NotinEducation, EmloymentorTraining)

% 7,6 8,6 8,7 8,3 7,6 7,3 6,7 ЖСМБ

2

Мемлекеттік тапсырыс бойынша оқыған, ТжКБ оқу орындарын және оқуды бітіргеннен кейін бірінші жылы жұмысқа орналастырылған бітірушілердің үлесі

% 71,2 67,3 68,0 70,0 73,0 75,0 75,0 ББ

3

Техникалық және кәсіптік білімберу (14-24) жас мөлшеріндегі жастарды қамту үлесі

% 22,4 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,7 ББ

4 Мемлекеттік жастар саясатын орындауда 14-29 жасындағы

% 40 50 60 65 70 75 80 ЖСМБ

163

тұрғындарды қанағаттандырудеңгейі

5

Үкімет ережелер желілеріне сәйкес жалпы орта білім беру ұйымдарының жұмыс істеуін қамтамасыз ету

% - - 100 100 100 100 100 ББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Аймақтық еңбек нарығымен экономикасының дамуының қажеттілігіне сәйкес кадрларды дайындау;

Кәсіпорын – жұмыс берушімен техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары арасында әріптестікті дамыту (қосыпоқыту);

Еңбек ресурстарына сұранысты түсіндіру үшін колледж оқу жоспарын құруда әлеуетті жұмыс берушілерді тарту;

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары жанынан дайындау, қайтадайындау, біліктілігін көтеру және кадрларды сертификаттау үйлестіру оқу орталықтарымен бірге ғылыми – білім беру – өндірістік кластерін құру;

Зейнетақы аударымдары арқылы мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алған бітірушілерді жұмысқаорналастыруды растайтын мониторинг.

Сапалы денсаулық сақтау

Алматы орташа өмір сүру ұзақтығы орташа еуропалық стандартқа сәйкес келетін қалаға айналуы тиіс. Алға қойған мақсаттарға қол жеткізу үшін привентивтік диагностиканы (скринингті) кеңінен тарату және салауатты өмір салты, сондай-ақ сапалы медицинаға қолжетімділікті арттыру есебінен өмір сүру ұзақтығын ұзартуға екпін беретін кешенді бағдарлама әзірленді.

Қалалық биліктің күш-жігері пациенттер үшін кері байланыс тетіктерін (электрондық портал, колл-орталықтар, сенім телефондары) енгізу жолымен медициналық қызметтердің сапасын бақылауға бағытталады. Барлық емдеу үдерістерін стандарттаудың негізінде басқару жүйесі жаңғыртылатын болады.

Сонымен бірге дуальды білім беру жүйесін енгізу арқылы медбикелер қызметінің сапасын жақсарту жоспарланып отыр. Мысалға, қалалық медицина колледжі мен медбикелік күтім ауруханасын біріктіру жүзеге асырылады.

Қаланың білім беру саласындағы тағы бір басымдық емдеудің жоғары технологиялық әдістерін арттыру болады.

Дәрігер мамандығының беделін арттыру маңызды бағытқа айналады. Бұл үшін жұмыс сапасын жеке бағалау, отбасылық жатақханаларды салу

164

арқылы медициналық қызметкерлердің тұрғын үй мәселелерін шешу сияқты дәрігерлерді көтермелеудің түрлі тетіктері енгізіледі.

Ауруларды ерте диагностикалау үшін медициналық-санитарлық алғашқы көмекті (МСАК) дамытуға, сонымен ірге МСАК пен вертикальді қызметтердің (туберкулез, онкология, АИТВ/ЖИТС) интеграциялануына ерекше көңіл бөлінетін болады.

Денсаулық сақтау жүйесіне міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру енгізіледі. Жұмыс беруші, мемлекет және жұмыс жасайтын адамның өзі денсаулық үшін жауапкершілікті өзара бөлісуі тиіс. Осылайша, ортақ жауапкершілік қағидасы іске асырылады.

Геронтология және паллиативтік көмекті дамыту бағдарламалары енгізіледі, мүмкіндігі шектеулі адамдарға және диспансерлік науқастарға арналған бірыңғай оңалту орталығын құру жобасы іске асырылады.

Ана өлімінің және босандыруға көмек көрсетудің барлық ұйымдарында акушерлік асқынулардың ерекше жағдайларының құпия аудитін дамыту қолға алынады. Экстрагениталды патологиясы бар жүкті әйелдерді ерте кезеңнен қамту және диспансерік бақылау қамтамасыз етіледі.

Бюджеттен тыс қаражаттарды тарту мақсатында күш-жігер мемлекеттік-жекеменшік серіктестік тетіктерін дамытуға бағытталатын болады.

Көрсетілетін қызметтердің ашықтығын жақсарту, сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін қаладағы денсаулық сақтау мекемелерінің қаржылық есептерін қоғамдық бақылау үшін жариялау тәжірибесі жалғасады.

2020 жылға қарай ана өлімі көрсеткіштері 100 мың тірі туылғандарға есептегенде 4-ке дейін, бала өлімі – 1000 мың тірі туылғандарға есептегенде 8-ге дейін, онкологиядан өлім-жітім – 10 мың онконауқастарға есептегенде 100-ге дейін төмендеуі тиіс.

3.3.1.4. мақсат.Тұрғындардың денсаулығын жақсарту және денсаулық сақтау саласындағы бәсекелестікті қалыптастыру

№Нысаналы

индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау. орын.

1 Ана өлімін төмендету

Тірібосанған 100 мың

жағдайындааналардыңөлі

міназайту

4,8 2,4 4,5 4,4 4,3 4,2 4,0 ДБ

2 Бала өлімін төмендету

Тірітуған1000 жағдайынданәрестеөліміна

зайту

8,34 8,92 7,2 7,0 6,9 6,8 6,7 ДБ

3 Онкологиядан өлім-жітімін төмендету

Тұрғынның100

мыңжағдайындақайтапайд

109 95 95,2 95,1 95,1 95 95 ДБ

165

аболғанқатерліісіктенөлім

діазайту

4

15-49 жастобындағыадамдардыңиммуножетіспеушіліквирусыныңтаралуын 0,2-0,6 %

% 0,333 0,353 0,4 0,60 0,81 1,0 1,3 ДБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Босанатын әйелдерге дәрігерлік жәрдем беретін барлық ұйымдарда акушерлік асқынудың өте қиын жағдайын және анна өлімін құпия тексерістер жүргізу;

Жыныстан тыс дерті бар аяғы ауыр әйелдердің диспансерлік бақылауға ерте қамтылуын қамтамасыз ету;

Денсаулық сақтаудың Бірыңғай ұлттық жүйесінде медициналық көмектің сапасымен қолжетімділігін арттыру, басқару және қаржыландыру жүйесін жетілдіру;

Дәрігер мамандығына қызығушылығын арттыру; Жиі қоныстанған аудандардағы жаңа 8 емханаларды іске қосу; Оңалту құрылымдарының орталықтарын құру; Әртүрлі пішіндегі төсектерді қайта бөлуді жүйелеу; Күту уақытын азайту мақсатында бірыңғай ақпарттық кеңістікті құру; Медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық жабдықталуын

нығайту; Медициналық тәжірибеде емдеу және диагноз қоюдың жаңа жоғары

технологиялық әдістерін енгізу; Медицина тәжірибесіне тексеру мен емдеудің жаңа жоғары

техзнологиялық әдістерін енгізу; Жалпы қолжетімді колл-орталықтарын және интернет-порталды құру

арқылы емделушілерге кері байланыс қызметін көрсету сапасының ашықтығын жоғарлату;

Геронтологияны және паллиативтік көмекті дамыту, егде жастағы әлсіз және коморбиттік емделушілерді қарауға мамандандырылған бағдарламаларды енгізу;

Созылмалы ауруы бар емделушілерді белсенді амбулаториялық қамтитын арнайы бағдарламасын енгізу;

Денсаулық сақтау мекемелерінде корпоративті басқаруды енгізу үшін жеке медицинаны дамыту;

Мемлекеттік ауруханаларды басқаруда жеке сектормен келісім-шартты пайдаланып МЖС механизмін дамыту, сондай-ақ мемлекеттік медициналық ұйымдарды жекешелендіру;

166

Әлеуметтік, медициналық сақтандыру жағдайында бәсекелестік есебінен көрсетілетін қызметтің сапасы мен қолжетімділігін жоғарлату үшін медициналық ұйымдардың корпоративтік басқару қағидаларына ауысы;

Балалар және жасөспірімдер арасында темекі өнімдерін, оның ішінде кальянды қолдануды төмендету.

Сапалы әлеуметтік қызметтер, оның ішінде халықтың осал топтары үшін де

Қаламызды әрі қарай дамыту мақсаттарына қол жеткізу жаңа әлеуметтік саясаттың сапасы мен тиімділігіне байланысты.

Жұмсыссыздық деңгейін 5% дейін қысқарту еңбек нарығын дамыту мен қала халқын әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттарына айналады. «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасының шеңберінде қоғамдық жұмыстар мен әлеуметтік жұмыс орындары арқылы жұмыспен қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылданады. Жұмыспен қамтылу деңгейін арттыру үшін күш-жігер жұмыссыздарды еңбек нарығында барынша сұранысқа ие кәсіптер бойынша қайта даярлау және біліктілігін арттыруға бағытталатын болады.

Тұрмысы төмен адамдарға әлеуметтік қолдау көрсету атаулы әлеуметтік көмекке және тұрақты және нәтижелі жұмыспен қамту жолымен халықтың табысы деңгейін арттыруға негізделеді. Алдағы 5 жылда мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшері жүйелі түрде көтеріліп, ал атаулы әлеуметтік көмек ең төменгі күн көріс деңгейінің 60%-ға дейін жеткізіледі.

Бұл ретте мемлекеттен берілетін көмекке мұқтаж адамдарды тек жәрдемақы алушылар рөлімен ғана шектеуге болмайды. Көмек сандық мөлшерде ғана емес, сонымен бірге қаланың көмекке мұқтаж тұрғындарының барынша өзін-өзі танытуы (самореализация) және әлеуметтенуі үшін жағдайлар жасаудан көрінуі тиіс. Осы мақсатта, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына төмен отбасылардан еңбекке қабiлеттi мүшелерін тарту шаралары жүзеге асырылатын болады.

Арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж адамдарды 100% қамту бйынша шаралар қабылданады.

Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін кедергісіз қалалық ортаны құру мәселелеріне ерекше көңіл бөлінеді. Осыған байланысты мүгедектігі бар адамдар үшін әлеуметтік және басқа да инфрақұрылымды бейімдеу жұмыстары жалғасын табады.

Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша әлеуметтік қызмет азаматтардың жекелеген санаттарына көрсетілетін болады (тұрмысы төмен азаматтарға бір жолғы материалдық көмек көрсету, ҰОС қатысушылар мен мүгедектеріне Жеңіс Күнінің қарсаңында материалдық көмек көрсету, ҰОС қатысушыларына теңестірілген адамдарға, ҰОС жылдары, Ауғанстанда және Чернобыль АЭС апаты кезінде қайтыс болған адамдардың жесірлері мен отбасыларына бір жолғы материалдық көмек көрсету және т.б.).

167

3.3.1.5. мақсат.Халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету және еңбек нарығын дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жауап.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Жұмыссыздық

деңгейі% 5,5 5,3 5,3 5,3 5,3 5,2 5,1 ЖҚӘББ

2 Жұмыспен қамту мәселес ібойынша өтініш бергендер арасындағы жұмысқа орналастырыл-ғандардың үлесі

% 69,6 86,1 80,0 80,5 81,0 81,5 82,0 ЖҚӘББ

3 Мақсатты топтарға өтініш бергендер арасындағы тұрақты жұмыспен қамтылған адамдардың үлесі

% - - 64,5 65,0 65,5 66,0 66,5 ЖҚӘББ

4 Заңды тұлғалар тартқан шетел жұмысшы күшінің құрамындағы білікті мамандардың меншікті салмақтағы жергілікті атқарушы органдардың рұқсат беуі (шетел жұмысшык үшін тарту квотасы бойынша)

% 96,5 96,7 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 ЖҚӘББ

* Болжамды деректер

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Әлеуметтік жұмыс орындары, қоғамдық жұмыстар арқылы уақытша жұмыспен қамтумен қамтамасыз ету;

Еңбек нарығында асаталап етілген мамандықтар бойынша жұмыссыздардың білікітілігіна рттыру және қайта даярлау жолымен жұмыспен қамту деңгейін жоғарлату;

Жастар тәжірибесін ұйымдастыру және кәсіби білім алуға бағыттау; «Жұмыспен қамту 2020 Жолкартасы» бағдарламасы шеңберінде

инвестжобаларды жүзеге асыру кезінде жаңадан құрылған жұмыс орындарына жұмысқа орналастыру;

168

Бос қызмет орындарының жәрмеңкелерін өткізу арқылы жұмысқа орналастыру деңгейін көтеру;

Ішкі еңбек нарығын қорғау; Қала әкімдігінің веб-сайты арқылы қала тұрғындарына қызмет көрсету; Жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғаудың аса маңызды мәселелерін

шешу бойынша ҮЕҰ белсенді өзара әрекеттесу; Әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша жұмыс берушілермен семинарлар

өткізу.

3.3.1.6. мақсат. Жұмысорнындақауіпсіздіктіқамтамасызету

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Өндiрiстiк

жарақаттанудеңгейi(1000 адамға шаққандағы жазатайы моқиғалардың жиiлiк коэффициентi)

% 0,18 0,16 0,24 0,23 0,22 0,21 0,20 МЕКИБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Әлеуметтік серіктестікті дамыту және ірі және орта кәсіпорындар арасында ұжымдық-шарттық қатынастар жүйесімен 100% қамту;

Әлеуметтік-еңбек саласындағы өндірістік жарақаттарды және даулы жағдайларға жол бермеу бойынша ұйымдастырушылық және ақпараттық іс-шаралар жүргізу;

Заңнамалық базаны жетілдіру және Халықаралық еңбек ұйымының қауіпсіздік стандарттарын енгізу;

Кәсіпорындардағы қатерлерді бақылау және бағалау, анықтап табу жүйесін жасау;

Жұмыс берушілермен жұмысшылардың қызығушылығын арттыру мақсатында әлеуметтік, медициналық және зейнетақылық сақтандыруды жетілдіру;

Қауіпсіздік және еңбекті қорғау саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу және олардың нәтижелерін енгізу;

Кәсіпорындардағы қауіпсіздікті жұмыс берушіге ескертусіз инспекциялау;

Еңбек қауіпсіздік нормаларын сақтау және бақылауды күшейту; Еңбек жағдайларын жақсарту және озық тәжірибелерді тарату

бойынша корпоративтік бағдарламаларды көтермелеу;

169

Қауіпсіздік бойынша білімді тексеру және оқыту қызметін көрсетуші ұйымдардың құрылуына жағдай жасау.

3.3.1.7. мақсат. Кедейлік деңгейін төмендету

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015* 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 Атаулы әлеуметтік

қызмет алушылардың еңбекке жарамдылар үлесі

% 32,9 30,5 30,0 28,5 28,0 27,0 26,0 ЖҚӘББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Тұрмысы төмен отбасыларға мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек беру;

Онсегі зжасқа дейінгі балаларға мемлекеттік жәрдем ақы беру; Тұрғын үй мәселесінде көмек беру; Жергілікті өкілді органдардың шешімімен мұқтаж азаматтарға жеке

дәрежелі әлеуметтік көмек беру (жергілікті деңгейде аз қамтылған азаматтарға бір жолғы ақшалай жәрдем, Жеңіс күні қарсаңына ОСҚ және ОСМ ақшалай жәрдем, ҰОС теңдей қатысушыларға бір жолғы ақшалай жәрдем, ҰОС, Ауғанстандағы, Чернобыль АЭС - іапаты кезіндегіжәнетағыбасқажылдағыжесірәйелдерменотбасыларға).

3.3.1.8. мақсат. Мұқтаж тұрғындардың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 Арнаулы

әлеуметтік қызмет көрсету мен қамтылғандардың үлес салмағы (көмекке мұқтаждардың жалпы санындағы)

% 96,1 96,4 98,0 98,5 99,0 99,5 100,0 ЖҚӘББ

2 Жеке сектордың субъектілері ұсынған арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылғандардың үлесі (соның ішінде үкіметтік еме сұйымдар)

% 3,5 3,3 4,3 4,8 5,2 5,5 5,6 ЖҚӘББ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

170

Балалардың психикалық – неврологиялық медициналық-әлеуметтік мекемелерінде (ұйымдарында) мүгедек балаларға арнаулы әлеуметтік қызмет ұсыну;

Оңалту орталығы және медициналық-әлеуметтік мекемелердің жалпы үлгісінде қартадамдарға, мүгедектерге соның ішінде мүгедек балаларға арнаулы әлеуметтік қызмет, үйге әлеуметтік көмек беру;

Психикалық-неврологиялық медициналық-әлеуметтік мекемелерде (ұйымдарда) психикалық-неврологиялық ауруға шалдыққан мүгедектерге арнаулы әлеуметтік қызмет беру;

Нақты тұрғылықты жері жоқ адамдарды әлеуметтік бейімдеу; Мүгедектерді және мүгедек балаларды шипажайлық-курорттық

емдеумен қамтамасыз ету, жеке оңалту бағдарламасымен (ЖОБ) сәйкес арнаулы жүріп-тұру құралдарымен қамтасыз ету, мүгедек балаларды үйде оқытатын отбасыларға мемлекеттік қолдау көрсету, қызмет алушы мүгедектерді тасымалдайтын жеке көмекшілерге және кресло-арбамен қозғалатын мүгедектерге көлік қызметтерін ұсыну;

Мұқтаж мүгедектерді міндетті гигиеналық құралдарымен қамтамасыз ету, қозғалыс қиыншылығына ұшыраған бірінші топтағы мүгедектердің жеке көмекшілеріне әлеуметтік қызмет ұсыну, есту қабілетіне байланысты мүгедектерді (ЖОБ) ыммен ұғысатын маманмен қамтамасыз ету;

Үкіметтік емес секторда мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс орналастыру.

3.3.2. Мәдениет және спорт нысандарына қолжетімділік

Мәдениетті дамыту

Ұлттық тарихи-мәдени мұраның өнер саласындағы заманауи трендтермен үйлесімділігі қаланың мәдени келбетін айқындаушы рөл атқарады. Қаланың сәулетінде, оның келбетін қалыптастыруда ұлттық нақыш ескерілетін болады.

Мұражайларды дамытуға, қаланың жаңа Тарих мұражайының және Заманауи өнер мұражайының құрылысына едәуір көңіл бөлінетін болады.

Осы саладағы қызметкерлерді кәсіптік оқыту мен олардың біліктілігін арттыруға ерекше көңіл бөлінеді. Алматы қаласының мұражай қорларының электрондық базасын құру маңызды міндет болып табылады.

Қаланың билік органдарының күш-жігері қаланың жаңа келбетін және кітапханаларының форматын қалыптастыруға бағытталады. Олар шығармашылық үйірмелер мен коворкинг-орталықтар құру, сондай-ақ IТ-технологияларды кеңінен пайдалану есебінен ғылыми және шығармашылық даму орталықтарына түрлендірілетін болады.

ЮНЕСКО-ның 2015 жылғы 38 сессиясындағы қабылданған шешіміне

171

«Мыңжылдық Алматы» 2016 жылы ЮНЕСКО-ның меретойлық және естелік күндерін енгізу.

3.3.2.1. мақсат. Тарихи-мәдени мұраларды сақтау және өнер саласын дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Мәдениет

ұйымдардың келушілерінің орташа саны- 1000 адамға шаққанда

кітапханалар адам 219,4 222,7 219,8 220,2 220,6 221 221,4 МБ театрлар адам 284,9 279 285,2 285,3 285,4 285,5 285,6 МБ концерт

мекемелері адам 303,3 324 303,7 303,9 304,1 304,3 304,5 МБ

мұражайлар адам 189,9 193 190,3 190,4 190,5 190,6 190,7 МБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласының мәдениетін дамытудың Тұжырымдамасын дайындау;

Мәдени мекемелер жүйелерінің техникалық жағдайын жақсарту; Жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын жасау, тарихи және мәдени

ескерткіштерді жаңғырту, сондай-ақ монументалды ескерткіштерді орнату;

Ведомствалық бағынысты мекемелердің театралдық және музыкалық өнерін қызмет көрсету есебінен қолдау;

Өнер саласындағы табыстарды көрсету мақсатында әртүрлі мектептердің, өнер ұжымдарының қатысуымен фестивальдар мен байқаулар ұйымдастыру;

Қаланың тарихи жаңа Мұражайын және заманауи өнер Мұражайын құру;

Мәдениет және рекрутинг саласындағы жас мамандардың біліктілігін арттыру;

«Боралдайсаққорғаны» археологиялық паркін дамыту; Бұрынғы Верный қорғаны аумағындағы «МыңжылдықАлматы» тарихи

паркі мақсатында тарихи аймақ құру; Кітапхана қорын сандық формат жолымен жаңғырту арқылы кітапхана

желісін жүйелендіру; Тарихи-мәдени Алматы мұрасын және Жетісу өңірін әйгілендіру үшін

«Алматыэнциклопедиясы» порталы арқылы Алматы қаласының мәдени контентін арттыру, дүниежүзілік қоғамдастыққа қаланы ұсыну;

172

Бизнес пен басқарушылық қолдаумен, ынтымақтастық дамуының шығармашылық интеллигенцияның және бизнестің арасындағы өнермен мәдениетті даму жолымен ынталандыру;

Спортты дамыту

Алматы еліміздің спорт және спорттық туризм орталығы болып табылады. Қаланың билік органдарының күш-жігері еліміздің спорттық астанасы ретіндегі қаланың мәртебесін сақтап қалуға бағытталады. Бұл бағыттағы маңызды басымдық «28-ші 2017 жылғы Қысқы Дүниежүзілік Студенттер ойындарын» ең жоғары халықаралық стандарттар бойынша өткізу болып табылады.

Бұл ретте, қысқы Универсиада шеңберінде салынған спорттық нысандар Алматы қаласының спорттық инфрақұрылымына белсенді түрде ықпалдастырылатын болады. Қала тұрғындары үшін бұл нысандардың қол жетімділігін қамтамасыз ету, балалар және бұқаралық спорт орталықтарын ұйымдастыру үшін кешенді шаралар қабылданады.

Бұқаралық спортты дамыту жұмыстың маңызды бағытына айналады. Бұл үшін жаңа спорт және ойын алаңдарын белсенді түрде салу, спорттық инфрақұрылымды дамыту, оның ішінде жеке меншік қаражаттарды тарту (МЖС) арқылы дамыту жалғасады.

Салауатты өмір салтын насихаттау бойынша жұмыс жалғасады. Халықтың барлық топтарының арасында спорттық-бұқаралық және дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларының саны артады.

Бұдан басқа, дене шынықтыру мен спортты дамытудың басым бағыттарының бірі жоғары жетістіктер спорты үшін спорт резервін даярлау және халықаралық дәрежедегі спортшыларды тәрбиелеу болады. Мұның барлығы 2020 жылға қарай спортпен тұрақты түрде шұғылданатын қала тұрғындарының деңгейін 30%-ға жеткізуге мүмкіндік береді, бұл Батыс Еуропа елдерінің нормаларына сәйкес келеді.

3.3.2.2. мақсат. Бұқаралық спортты дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш.бі

рл.2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орын.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Денешынықтыру және

спортпен шұғылданатындарды қамту

% 26,5 27,5 28,0 28,5 29,0 29,5 30,0 ДШСБ

2 Балалармен жасөспірімдердің жалпы санынан 7 жастан 18 жасқа дейінгілердің балалар мен жасөспірімдік спортмектептерінде,

% 8,0 8,5 8,7 9,0 9,2 9,5 10,0 ДШСБ

173

спорт клубтарында дене тәрбиесі мен айналысатындарын қамту

Қойылған мақсатқа жету жолдары

2017 жылы 28-қысқыДүниежүзілікстуденттікойындардыөткізу; Денешынықтыружәнеспортпенайналысуғажағдайларжасау

(қосымшаспортжәнеойыналаңдарынсалу, соның ішіндефутболжәнебаскетболбойынша,веложолдарсалу);

Спорт нысандарының және ғимараттарының құрылысын қайта құру және жаңғырту:

Алматы қаласы Алатау ауданы «Алғабас» шағынауданындағы дене шынықтыру-сауықтыру кешенінің құрылысы;

Алматы қаласы Түрксіб ауданы «Жас Қанат» шағынауданындағы дене шынықтыру-сауықтыру кешенінің құрылысы;

Алматы қаласындағы орталық стадионынның батыс трибунасының шатырын жаңғырту;

Алматы қаласындағы орталық стадионынның қосалқы алқабын жаңғырту.

Қалың бұқараның барлық топтары арасында салауатты өмір салтын насихаттайтын бұқаралық спортпен денешынықтыру, сауықтыру шараларының санын көбейту;

Тұрмысы төмен отбасылардың балалары және мүгедектер үшін спортпен айналысуға жағдайлар жасау;

МЖС тетіктері аясындағы жұмыстарды күшейту. Алматы қаласының мықты спортшыларының және командаларының,

оның ішінде мүмкіндігі шектеулі адамдардың қалалық, республикалық және халықаралық жарыстарға және оқыту-жаттығу жиындарына қатысуын қамтамасыз ету;

Спорт түрлері бойынша оқушыларға сабақ өткізу үшін қолайлы жағдай құру, оқу-жаттығу үдерісін сапалы ұйымдастыру, жоғары білікті спортшыларды және спорттық олимпиада резервтерін дайындау;

Спорт түрлері бойынша спорттағы дарынды оқушыларды оқыту және жалпы білім беру үшін қолайлы жағдай жасау, оқу-жаттығу үдерісін сапалы ұйымдастыру, жоғары білікті спортшыларды және спорттық олимпиада резервтерін дайындау;

Шаңғы трамплиндерінің халықаралық кешені қызметін күтіп ұстау және қамтамасыз ету.

Үштілділікті дамыту Алматының заманауи, халықаралық кеңістікке интеграцияланған

мегаполис ретінде қалыптасуы үшін Елбасының «Тілдердің үш тұғырлығы»

174

бірегей мәдени жобасын іске асыру ләзім. Яғни мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, орыс тілін – ұлтаралық қарым-қатынас тілі және ағылшын тілін жаһандық экономикаға табысты интеграциялану құралы ретінде тұрғындардың терең меңгеруін жүйелі түрде іске асыру жұмыстары жалғастырылады.

Тіл саясатын іске асыру Қазақстанда тұрып жатқан барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, ұлттық бірлікті нығайтудың маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің ауқымды қызмет етуін үйлесімді түрде қамтамасыз ететін болады.

Осыны ескере отырып, қалалық бюджеттің шегінде қазақ тілінде оқытатын балабақшалар мен мектептердің санын арттыру, мемлекеттік тілді еркін және қол жетімді меңгеру үшін жағдайлар жасау бойынша жұмыс жүргізіледі. Бұдан басқа, білім беру мекемелерінде жүйелі түрде мынадай іс-шараларды ұйымдастыру жоспарланған: жергілікті емес ұлт балаларының арасында мемлекеттік тілді білуге қалалық байқау, орыс тілінде білім беретін мектептерде апта сайын «Қазақ тілінің күндерін» өткізу және т.б.

Ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретінде орыс тілінің, сонымен бірге Қазақстан халқының басқа тілдерінің жалпы мәдени функцияларын сақтау бойынша шаралар қабылданады.

Қала тұрғындары үшін ағылшын тілін терең меңгеру маңызды болып табылады, себебі Алматы ірі қаржы орталығы болып табылатындықтан, халықаралық туризм мен бизнес үшін ашық әрі тартымды болуы тиіс.

3.3.2.3. мақсат. Ұлттың тұрақты дамуы үшін мемлекеттілікті, халық бірлігін және қоғамның топтасуын нығайту

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1Мемлекеттік тілді меңгерген ересектердің үлесі

% 72 75 78 81 84 87 90 ТДМҚБ

2Ағылшын тілін меңгергенЕресектердің үлесі

% 14 15 16 17 18 19 20 ТДМҚБ

3Үштілді меңгерген ересектердің үлесі

% 8 10 12 14 16 18 20 ТДМҚБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Білім беру кабинеттеріне қазақ тілін үйренуге арналған инновациялық-техникалық құралдарды орнату;

175

Қазақ және ағылшын тілдерін үйрететін оқытушыларды тарту мақсатындағы конкурстар өткізу; Ағылшын тілі курстарының тұрғындар үшін қолжетімділігін ұлғайту; Оқытушыларға арналған қарқынды курстарды, өздігімен оқу курстарын ұлғайту.

3.4. Экономикалық тұрақты қала

Бүгінгі таңда Алматы – Қазақстанның ірі экономикалық орталығы. Тұрақсыз экономикалық жағдайға қарамастан мегаполис бизнес-бастамалар үшін келешегі мол инвестициялық алаң болып қала береді.

Бүгінгі күннің өзінде еліміздің көлемінде Алматы елдегі ЖІӨ 22,3%-ын, барлық салық және салықтық емес түсімнің 26,3%-ын, барлық сауда операцияларының 41%-ын, еліміздегі жұмыс жасайтын халықтың шамамен 9,7%-ын жұмыспен қамтамасыз етеді. Қаланың үлесіне бөлшек және көтерме сауда тауар айналымының барлық депозиттер көлемі мен несиелерінің 40% тиесілі.

2015 жылдың қорытындысы бойынша қала халқының жан басына шаққандағы тиесілі жалпы өңірлік өнімі 24,5 мың АҚШ долларын құрады. Бұл – Орталық және Шығыс Еуропаның астаналары мен ірі қалаларының деңгейі. Жыл сайын адамдардың өмір сүру сапасының көрсеткіші жақсаруда, әсіресе, адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығы 75 жасты құрайды.

Ғаламдық контексті және дамудың қазіргі заманғы тенденцияларын ескерсек, Алматының негізгі міндеті – алдағы уақытта да қалалықтар үшін өмір сүрудің жоғары сапасын қамтамасыз ете отырып, Қазақстанның экономикалық өсімінің негізгі драйверлерінің бірі болып қала беру. Алматы қаласы Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» Стратегиясында алға қойған 2050 жылға таяу әлемнің айрықша бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіру жөніндегі ауқымды мақсаттарына қол жеткізудің өзекті факторы болуы тиіс.

Жалпы 2020 жылға дейін Алматы негізгі экономикалық көрсеткіштер бойынша оң серпінді сақтайды (ІӨӨ, бюджет кірістері, сауда, халықтың жұмыспен қамтылуы, депозиттер және кредиттер мөлшері) және ел экономикасына елеулі үлесін қамтамасыз етуді жалғастырады.

Өсудің локомотивтері дәстүрлі салалар болады, атап айтсақ, өндіріс, шағын және орта бизнес, азық-түлік секторы, сауда және жаңа туризм, көлік және логистика, инновация секілді жаңа перспективалар.

3.4.1. мақсат. Алматы қаласының тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету

№ Нысаналы индикаторлар

Бірл. өлш. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

176

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111

Жалпы өңірлік өнімнің физикалық көлемінің индексі

% 107,2 102,5 101,5 102,0 102,5 102,9 103,0 ЭБЖБ

2 Жан басына шаққандағы ЖӨӨ

мың теңге/ адам.

5023,0 5439,6 5342,0 5368,1 5519,1 5680,3 5779,2 ЭБЖБ

3 Жергілікті бюджетке салықтық және салықтық емес түсімдердің өсу қарқыны

% 118,1 106,8 100,0 105,0 107,0 106,5 106,0 ЭБЖБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Көтерме және бөлшек сауда көлемін ұлғайту; Қала инфрақұрылымын, оның ішінде туристік және инновациялық

құрамдарды дамыту.

3.4.1. Дәстүрлі секторлардың тұрақты өсуі3.4.1.1. Өнеркәсіп

Өнеркәсіп дамуында қосылған құн салығы жоғары бәсекеге қабілетті өнімдер шығаратын жоғары технологиялық және экспортқа бағытталған өндірістерді құруға ерекше көңіл бөлінеді.

Қазақстандық қамту үлесі 80%-ға дейін артады.Еңбек өнімділігінің өсу көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін

технологиялар трансферті есебінен кәсіпорындардың инновациялық құрамдас бөліктерін арттыру, түбегейлі жаңа, экологиялық жағынан таза өндірістерді құру бойынша белсенді жұмыс жүргізілетін болады. Инновациялық-белсенді кәсіпорындардың үлесі қызмет ететін кәсіпорындар санының 15%-на дейін артуы тиіс.

Индустриялық-инновациялық дамудың негізгі өсу резервтерінің ірі Алатау ауданындағы Индустриялық аймақ болып табылады. Индустриялық аймақта 430 млрд. теңге инвестициялардың жалпы көлемімен, сонымен бірге 12 мың жұмыс орнын құрумен және 174 млрд. теңгеге өнімдерді шығарудың болжамды көлемімен 53 жаңа заманауи өндірістерді орналастыру және іске қосу қарастырылады. Индустриялық аймақтың кәсіпорындары машина жасау, тамақ, құрылыс, фармацевтика, химия, жиһаз және жеңіл өнеркәсіп өнімдерін шығаратын болады. Болашақта тартылған инвестициялардың есебінен жекеменшік индустриялық аймақтарды дамыту жоспарланып отыр.

177

3.4.1.1. мақсат. Өнеркәсіптің тұрақты өсуін қамтамасыз ету және энерготиімділікті арттыру

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 Өңдеуші өнеркәсіп өнімі шығарылымының нақты көлемініңиндексі

% 100,0 96,1 99,5 100,5 101,5 102,0 102,5 КИИДБ

2 Өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігі

мың АҚШ

доллары/адам

28,7 19,6 16,6 17,1 18,2 19,3 20,9 КИИДБ

3 Аймақ бойынша жалпы экспорттың шикізаттық емес тауарлардың экспорты көлемінің үлесі

%

62 50 50 53 55 57 60

КИИДБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Қосылған құны жоғары бәсекеге қабілетті өнімдер өндіруге жоғары технологиялық және экспортқа бағытталған өндірістерді құру;

Инновациялық белсенді кәсіпорындар үлесін және технологиялар трансфертін арттыру;

Өнеркәсіптік кәсіпорындар орналасқан аймақтарды жаңғырту, көне өнімдерді жаңа экологиялық таза өнімдерге ауыстыру;

Қосылған құны жоғары өнім өндіруге арналған нысандарды пайдалануға беру;

Алматы қаласының Индустриалды аймағында 430млрд. теңгеге 12 мың жұмыс орындарын құру арқылы 53 жаңа заманауи өндірістерді орналастыру, жылына 174 млрд. Теңгенің өнімдерін шығару және жылдық 19 млрд. теңге салық жинау;

«Самрұқ - ҚазынаҰБФ» АҚ, «АстанаЭКСПО-2017ҰК» АҚ құрамына енетін Ұлттық компанияларды сатып алуда олардың үлесін көбейту және жергілікті мазмұндағы тауарларды жеткізу бойынша ынтымақтастық жөніндегі меморандумдарды, шарттар мен келісімшарттарды жасау және ұзарту.

Оффтэйк келісімді жасауда ірі жүйе құрушы кәсіпорындар айналасында ықпал көрсету арқылы аралас өнеркәсіптерді құру үшін қолданыстағы шағын және ортакәсіпорында шығаратын өнімдер

178

тізбесін көбейту және қалыптастыру бойынша қаланың ірі жүйе құрушы кәсіпорындарымен жұмыс жүргізу.

3.4.1.2. Шағын және ортабизнес

Шағын және орта кәсіпкерлік саласында мемлекеттік қолдаудың қолданылып жүрген құралдарын белсенді пайдалануға, ҒӨК және басқа да ұйымдармен өзара тығыз іс-қимыл жасауға, сонымен бірге қала кәсіпкерлерінің мүддесін қорғау үшін бизнес-омбудсмен институтын нығайту арқылы бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасау жұмысына ерекше көңіл бөлінетін болады.

Нәтижесінде 2020 жылға қарай субъектілердің жалпы санындағы ШОБ белсенді субъектілерінің үлесі 92%-ға дейін, ШОБ-тан қаланың бюджетіне түсімдердің үлесі 55%-ға дейін өсуі, шығарылған өнімдердің көлемі 5 трлн астам теңгені құрауы, ал ШОБ-та жұмыс жасайтын адамдардың экономикалық белсенді халықтың жалпы санынан үлесі 60%-ға дейін өсуі тиіс.

3.4.1.2. мақсат. Шағын және орта кәсіпкерлікті қарқынды дамыту

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл.

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Жалпы көлемде тіркеуден өткен шағын және орта кәсіпорындардың үлесі

% 50* 76,8 75 80,7 84,2 87,2 92 КИИДБ

*халықаралық тәжірибеге сәйкес, шағын және орта бизнес санының көрсеткіштерін қалыптастыру ортақ көзқарастарды іске асыру мақсатында және ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитеті деректермен қайшылықтарды болдырмау үшін 01.02.2015 жылдан бастап «белсенді» көрсеткішттің орнына «қолданыстағы» субъектісі болып жарияланады.

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

«Бір терезе» қағидаты бойынша жаңадан бастаушыларға және кәсіпкерлерге қызмет көрсету;

Кәсіпкерлердің жалпы хабардарлығын арттыру үшін қолданыстағы бағдарламалар бойынша мемлекеттік қолдау құралдарын түсіндіру жұмысын жандандыру;

Кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңнаманың орындалуын бақылау; Кәсіпкерлікті қолдау бойынша Кәсіпкерлердің ұлттық палатасымен

«Даму» кәсіпкерлікті дамыту фондымен және басқа да ұйымдармен ынтымақтастықты күшейту;

Кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау үшін қалада бизнес-омбудсмендердің институтын нығайту;

Іс-шаралардың орындалуын бақылау:

179

Салық және кедендік рәсімдерді оңтайландыру, Кедендік рәсімдерді өту барысында экспорттаушылар мен импорттаушылар үшін «бір терезе» принципін енгізу;

Құрылыс салуға рұқсат алу үш сатылы принципті енгізу (30-20-10), рұқсат алу процесін оңтайландыру бойынша шаралардың орындалуын бақылау.

3.4.1.3. Азық-түлік белдеуін және тағам өнеркәсібін дамыту

Азық-түлік секторын дамыту және қаланың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін азық-түлік белдеуін, ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу жөніндегі өндірістер желісін және сауда-логистика орталықтарын дамыту жоспарланып отыр.

3.4.1.3. мақсат. Азық-түлік белдеуін және тамақ өнеркәсібін дамыту

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Тамақ өнімдерін өндіруде негізгі

капитал бойынша инвестициялардың

нақты көлем индексі

% - - 102,0 103,5 105,0 106,5 108,0АШБ

2

Мерзімі өтіп берілген

субсидиялардың үлесін төмендету

% 0 0 0 0 0 0 0 АШБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өндірістерін, логистикалық орталықтар желісін дамыту;

Сақтау, азық-түлікті жеткізумен айналысатын ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріне, қайта өңдеу өндірістері мен кәсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсету (инвестсубсидиялар);

Төмендетілген пайыздық мөлшерлеме бойынша несие алуға көмектесу және жеңілдік мерзімінің болуы.

3.4.1.4. Сауда және өңіраралық ынтымақтастық

Сауда-саттықта сауда инфрақұрылымын дамытуға, базарларды жайлы етуге қойылатын талаптарды қатаңдатуға, «сұрқай тауар айналымының» үлесін азайтуға бағытталған шаралар қабылданады. Бәсекелестік ортаны қалыптастыру, тауарлардың сапасын арттыру және бағаларды төмендету үшін қаланың билік органдарының күш-жігері халықаралық бөлшек сауда желілерін қатыстыруға бағытталатын болады.

180

3.4.1.4. мақсат. Бөлшек сауданың жеделдетілген дамуы

№ Нысаналы индикаторлар

Өлшем бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Бөлшек сауданың физикалық көлемінің индексі

% 108.1 102.5 100,5 100,8 101,2 101,5 101,8 КИИДБ

2

«Бөлшек сауда» қызметі түріндегі аумағы 2000 шаршы метрден кем емес сауда нысандарыныңсанын арттыру

Бірл. - - 3 4 5 6 8 КИИДБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Сауданың заманауи түрімен қоғамдық тамақтануды дамытуға қолдау көрсету іс-шараларын жүзеге асыру;

Мемлекеттік қолдау көрсету бағдарламаларына (соның ішіндеҰлттық қордан қаржыландыру) қатысуүшін сауда саласын экономиканың басыңқы секторларына енгізу бойынша ұсыныстар енгізу;

Нарықты жаңғырту бағдарламаларын жүргізу, заманауи қалыптық стандарттарына сай келетін үй-жайлар салу, соңғы пайдаланушыға қолайлы жағдайлар туғызатын инфрақұрылымдар жүргізу;

Стратегиялық серіктестікті тудыру және қолдауды қамтамасыз ету жолдары арқылы қалаға шетелдік ТНК ритейлерлерін тарту;

Компанияларға түрткі жасау мен трансформаторлау мақсатында қаланың ірі ритейлерлерінің франчайзингтік жобаларына – қаржылық және қаржылық емес стимулдарға қолдаутаныту;

Жабайы сауда нүктелерін қысқарту; Кассалық-фискальдық аппараттарды пайдалану арқылы салықтық есеп

жүргізу тексерулерін қатаңдату; Еңбек агенттіктері мен жұмыспен қамту орталықтарын тарту арқылы

сауда саласы жұмыскерлерін қайта даярлау мен біліктілігін көтеру жүйесін қалыптастыру;

Ұсынылған қызметтер сапасы бойынша тұрғындар арасында сауалнама жүргізу, нәтижелерін сараптау, соның негізінде кәсіпкерлермен семинарлар мен талқылаулар жүргізу қажеттілігі.

3.4.2. Жаңа секторларды серпінді дамыту181

3.4.2.1. -Өңіраралық ынтымақтастық және көлік логистикалыққызметтер

«100 нақты қадам» бағдарламасында Алматы қаласында әлемдік деңгейдегі жаңа әуежай, жаңа жолайрықтары және көлік магистралдары (оның ішінде ҮААЖ) құрылысын салу, сонымен қатар логистикалық қызметтерді дамыту, халықаралық көлік, логистикалық хаб ретінде дамыту қарастырылуда. Концессия тетігі арқылы ірі инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру, сондай-ақ құрылған нысандарды тиімді басқару қамтамасыз етілетін болады. Мұндай жобалардың қатарына «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» магистралінің бөлігіне айналатын Үлкен Алматы Айналма Автокөлік Жолын жатқызуға болады. Аталған жоба транзиттік көлікті қайта бағыттаудың есебінен қалалық көлік желісіндегі қиыншылықты алып тастауға мүмкіндік береді. Келешегі бар жобалардың тағы бір түрі – жеңіл рельсті көлік желісін салу (жылдам трамвай) қаланың орталық бөлігін Алатау ауданындағы тұрғын және Индустриалды Аймақтармен байланыстыру үшін қажет. Қаланы өңірдегі ірі көліктік-логистикалық орталыққа айналдыруға мүмкіндік беретін Алматының жаңа халықаралық әуежайының құрылысын концессиялық негізде жүргізу қарастырылатын болады.

3.4.2.1. мақсат. Аймақаралық серіктестікті дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлше

м бірл.

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау. орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Өндірілген өнімдердің өзге аймақтарға арттырылған көлемі(50 адамнан жоғары саны бар өндірістік кәсіпорындар)

Мың. тенге

88 964 009

97 860 409

107 646 450

118 411 095

130 252 205

143 277 426

157 605 168 КИИДБ

2

Басқа облыстың резиденттерінен және резидент еместерінен (50 адамнан аса жұмыс істейтіндердің саны бар көтерме өндіріс орындары бойынша) сатып алынған тауарлардың жалпы көлеміне өзге аймақтардан сатып алынған тауарлардың меншікті салмағы

% 18 18 19 24 34 42 50 КИИДБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Жеке сектордағы және әкімдік деңгейіндегі аймақтық серіктестермен жұмысты мобилизациялау;

182

"Экспо-2017" - ұйымдастыру мен өткізу шеңберінде Астана қаласымен өзара әрекеттестік.

3.4.2.2. Туризм

Туризмді дамыту қаладағы «Универсиада-2017», басқа да халықаралық деңгейдегі спорттық шаралар, сонымен қатар халықаралық көрмелер мен фестивальдар сияқты ірі халықаралық оқиғаларды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Сол үшін Азиада-2011 нысандары, сонымен қатар салынып жатқан мұз сарайы нысандары тартылатын болады.

Қаладағы қонақтарды хабарландыру мен туристерге ыңғайлы болу деңгейін жақсарту бойынша (сайттарды дамыту, ақпараттық орталықтар картасын құру, нысандарда QR-кодтарын орналастыру, туристік жол бағдарларын құру, CityPass және басқа да шараларды ендіру) мақсатты жұмыстар жүргізіледі.

3.4.2.2. мақсат. Әлемдік деңгейдегі туристік кластерді дамыту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Алдыңғы жылмен салыстырғанда ішкі туризм (резиденттер) орындары бойынша қызмет көрсетілген келушілер санының артуы

% 0,3 12 5 6 7 ТБ

2

Алдыңғы жылмен салыстырғанда кірмелі туризм (резиденттер) орындары бойынша қызмет көрсетілген келушілер санының артуы

% 0,3 12 5 6 7 ТБ

3

Алдыңғы жылмен салыстырғанда берілген орын-тәулік санының артуы

% 0,3 12 5 6 7 ТБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

183

Алматы қаласында Универсиада-2017 сияқты және басқа да әлемдік деңгейдегі спорттық іс-шараларды, сондай-ақ халықаралық көрмелер мен фестивальдарды, ірі халықаралық іс-шараларды ұйымдастыру;

Қонақтардың хабардар болуы және олардың қалада ыңғайлы орналасу деңгейін дамыту бойынша мақсатты жұмыстар жүргізу (сайтты дамыту, ақпараттық орталық карталарын құру, нысандарда QR-кодтарын орналастыру, саяхат маршруттарын құру, CityPass жүргізу және басқа іс-шаралар), туристерді тарту үшін Брендті және PR қалыптастыру, Алматы қаласының белгісімен кәдесый өнімдерін дайындау;

Білікті кадрларды дайындау; Тартылыс нүктесіне қол жетімді инфрақұрылымдарды құру; Келісім бюроларын құру; Этникалық ерекшелігі бар нысандарды салу; Алматы агломерациясы шеңберінде туристік кластер құру; Балалар мен жастар туризмін дамыту; Әлеуметтік медиа ресурстар арқылы Алматының көрікті жерлерін

насихаттау.

3.4.2.3. Инновациялық кластер

Алматы инновациялық кластерді дамыту үшін жақсы базалық инфрақұрылымға ие. Инновациялық кластерді дамыту шеңберінде ақпараттық технологиялар, білім және денсаулық сақтау саласына көңіл аударылады. Болашақта АЭА АТБ дамытуда ақпараттық технологиялар сегментінде білікті халықаралық мамандарды тарту, әртүрлі органдар мен мекемелердің қызметтерін оңтайландыру ұсынылады. «Инновациялық технологиялық бағына» ИТ-технологиялар, телекоммуникация және байланыс саласында инновациялық өнімдер мен қызметтерді шығаруға бағытталған ірі халықаралық компаниялар тартылады. Бақтағы қатысушылар саны 210-ға дейін артып, өндірілетін өнімдер көлемі 20,2 млрд. теңгені құруы керек.

3.4.2.3. мақсат. Қаланың инновациалық ахуалын жақсарту

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015* 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Инновациялық белсенді кәсіпорындардың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардағы үлесі

% 6,9 4,7 8,0 9,0 11,0 12,0 15,0 КИИДБ

2 ЖӨӨ жалпы көлеміндегі

% 0,2 0,4 0,4 0,5 0,6 0,8 0,9 КИИДБ

184

инновациялық өнімдер үлесін ұлғайту

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Өндіріске инновацияны өндіру жолындағы жұмыстарды қаржыландыру тетіктерін жасау және ұсыныстар енгізу;

Жаңа басталған жекекәсіпкерліктің субьектілеріне өз бизнесін жасау үшін «Бизнестің жолкартасы - 2020» бағдарламасы аясында мемлекеттік инновациялық гранттар беру;

НИОКР – дегі перспективті жобаларға мемлекеттік қаржыландыруды бағыттау;

Біріккен ғылыми-зерттеу жобаларымен тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды жүргізуге арналған қала университеттеріндегі ғылыми орталықтар мен зертханаларды (Назарбаев университетіне ұқсас негізде) орналастыру мен оларды одан ары коммерциализациялауға бағытталған бастамаларды қолдау;

Алматыны инновациялық бизнесті белсенді қолдауға дайын орталық ретінде жергілікті және халықаралық БАҚ-та насихаттау;

Инвесторларға қызмет көрсету орталықтарымен тығыз жұмыс жүргізе отырып, жеке инвестицияларды коммерциализациялауға дайын жобаларға тарту;

Бизнес инкубаторларды дамытуда тәжірибесі бар халықаралық мамандарды қазіргі бар аудиторияны мейілінше қамтуға мүмкіндік беретін, жұмыс істеп тұрған технопарктердегі қызметтерге тарту;

Мемлекеттік даму институттарының мүмкіндіктерін пайдалана отырып (мысалы, «НАТР» АҚ) технологияның алғашқы трансфертін жүзеге асыру және инновациялық өндірісті одан ары дамытуға қажетті сынама (соның ішінде«бұрағыштық») өндірісті жолға қою;

Студенттердің табысты кәсіпкерлермен тікелей сұхбатына мүмкіндік беретін «ізденуші-тәлімгер» байланысын жасау және олардың одан ары әріптестігіне негіз қалау;

Алматы қаласының инновациялық жобаларының мүмкіндіктерін «АТП» АЭА-пен бірге пайдалану.

3.5. Бизнеске және жеке капиталға арналған қала

3.5.1. Бизнесті жүргізу қолайлылығы

Аталған бағыт шеңберінде бизнес ортаға тартымды жағдайжасау бойынша белсенді («Easy of DoingBusiness» рейтингінде 40-ші орын) жұмыс жүргізіледі.

185

Халықаралық қаржы институттары мен ынтымақтастықты кеңейту негізінде инвестиция тартуды күшейту ұсынылады.

Аталған мақсатқа қол жеткізу нәтижесінің бірден-бір көрсеткіші –негізгі капиталға құятын шетел инвестициясының үлесін 50%-ға дейін көбейту арқылы ұзақ мерзімді жобаларға шетел инвесторларын тартуға қаланың өзіндік мүмкіндікке ие екендігін көрсету, сонымен қатар қалада жұмыс істеу үшін трансұлттық компанияларды тарту (ТҰК) (2020 жылға дейін 2-3 компания).

Сонымен қатар инвесторлар үшін салық жеңілдіктері мен ыңғайлы инфрақұрылымдар ұсыну жоспарлануда.

Стратегиялық серіктестіктерді іздестіру мен тарту, «бір терезе» тәсілдерін ендіре отырып экономиканың басым секторларына инвесторларды тарту бойынша шаралар қарастырылған. Әлемдік жетекші сарапшыларды және ірі халықаралық корпорация өкілдерін тарту арқылы инвестициялық форумдар өткізіліп, сауда қатынастары және бірлескен жобаларды іске асыруды дамыту бойынша халықаралық бизнес-делегацияларды қатыстыру ұйымдастырылады.

3.5.1. мақсат. Инвестициялық қолайлы ахуал құру

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш.бі

рл.2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Инвестицияның жан басына шаққандағы негізгі капиталға өсу қарқыны

%

97,2 99,4 100,5 101,0 101,5 102,5 103,5 ЭБЖБ

2

Негізгі капиталға салынған инвестицияның жалпы көлеміндегі сыртқы инвестицияның үлесі

% 14,1 10,6 12,9 13,0 14,0 15,0 16,0 ЭБЖБ

3

Шикізаттық емес сектордың негізгі капиталына салынған инвестицияның (мемлекеттік бюджеттен салынған инвестициядан басқа) 2015 жылға өсуі

% - 100 101,5 103,0 107,0 111,0 115,0 КИДБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары186

Халықаралық қаржылық институттар ұсыныстарымен өзара ынтымақтастық (Қайта жаңғырған және дамыған Еуропалық банк, Азиялық даму банкі, Бүкіләлемдік банк, Еуропалық инвестициялық банк) капиталды көп қажет ететін және ұзақ мерзімді жобаларға инвестиция тарту (көлікті инфрақұрылым, ТКШ);

МЖӘ дамуы үшін жағдай туғызу: жеке инвесторларға арналған кіру және шығу тәртібін белгілеу. ҚР Үкіметіне тексеру мерзімдерінің санын азайту жөнінде ұсыныс енгізу;

Қала өмірінің барлық негізгі көлемді капиталды бағыттары бойынша МЖӘ негізінде пилоттық жобаларды іске асыру (көлікті инфрақұрылым, ТКШ, денсаулық сақтау);

Инвесторлар үшін жолға қойылған инфрақұрылым (Алатау ауданының индустриальды қаймағы) және салықтық жеңілдік ұсыну (мүмкіндіктерін «АТП» АЭА базасында).

Жұмыс істеп тұрған инвесторларға қызмет көрсету базасында инвесторлар үшін «Бір терезе» әдісін енгізу: кездесулер, тұсаукесерлер ұйымдастыру жөнінде нақты жоспар құру, ағымдағы және әлеуетті жобалардың бірыңғай мәліметтер базасын қалыптастыру;

Экономикалық басын секторларына якорлық инвесторларды тарту; Екі жақты сауда қатынастарын дамыту және бірлескен жобаларды

жүзеге асыру үшін әр түрлі елдерден халықаралық бизнес-делегациялардың келуін ұйымдастыру;

3.5.2. Сыбайлас жемқорлықты тиімді азайту

Алматы 2025 жылы Ғаламдық Бәсекелестік Индексінің «Этика және жемқорлық», «Мемлекеттік қаражатты заңсыз пайдалану» көрсеткіштері бойынша Қазақстанның бірінші 30 елдің қатарына ену драйвері болуы тиіс. Ол үшін азаматтық қоғам, мемлекеттік органдар және жемқорлыққа қарсы мәселелер бойынша сарапшылардың идеялары мен ой-пікірлермен тиімді құрылымдық алмасу және қарым-қатынасты қамтамасыз ету қажет.

Бизнес пен инвестицияға маңызды мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде жемқорлық кедергілерді жою мен рұқсат беру жүйелерінің айқындылығын жақсарту жұмыстары басым бағыт болып табылады. Ол үшін мемлекеттік сатып алу айқындығы мен мемлекеттік қолдау алуда талап қоюды айтарлықтай жақсарту және артық бөгеттерді жою жоспарлануда. Барлық рұқсат беру рәсімдерін сараптау, сонымен қатар бизнесті тексеруді жүйелеу істері тұрақты жүргізіледі.

3.5.2. мақсат. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет, білім және тәрбиенің қалыптасуы

187

№ Нысаналы индикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Азаматтардың мемлекеттік органдарға деген сенімінің арту өсімі

% 70 62 65 68 70 73 ІСБ

Әлеуметтік зерттеулердің мәліметі бойынша

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Ақпараттық-талдау жұмыстарын ұйымдастыру; БАҚ-тасыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыптағы ақпараттар

жариялау; Әкімдіктер жанындағы Қоғамдық және бақылау кеңестерінің

жұмысына азаматтық сектор өкілдерін тарту; Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру бойынша іс-

шараларда мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс арқылы үкіметтік емес ұйымдардың қатысуын ұйымдастыру;

Мемлекеттік орган өкілдерінің, қоғамның, БАҚ-тың қатысуымен даму, салалық бағдарламалар, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлардың жүзеге асырылу тиімділігін бағалау мен мониторингін жасау.

3.5.3. МЖӘ дамыту

Экономикадағы дағдарысты құбылыстарды және онымен байланысты бюджеттік шектеулерді ескере отырып, мемлекеттік-жеке әріптестіктің құралдарын пайдалану жеке капиталды, трансұлттық коорпорацияларды, халықаралық қаржы институттарын тарту ірі капиталдық сыйымды инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік-жеке әріптестіктің тетіктерін қолданудың қосымша артықшылықтары – концессия мерзімінің аяқталуына қарай құрылған нысандар мемлекет меншігіне өтеді.

Концессия тетігі арқылы ірі инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру, сондай-ақ құрылған нысандарды тиімді басқару қамтамасыз етілетін болады. Әлеуметтік инфрақұрылымның нысандарын дамыту үшін мемлекеттік-жеке әріптестіктің сенімді басқару мен жалға беру секілді кіші формалары қолданылатын болады. Аталған құралдар отандық кәсіпкерлерді ортақ ынтымақтастыққа шақыруға мүмкіндік береді.

Осы мақсатта халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықты орнату, инвесторлар мен кәсіпкерлерге инвестицияны мемлекеттік қолдаудың шаралары туралы ақпарат беру, гранттарды ұсыну, сондай-ақ инфрақұрылымды нысандар мен инвесторларға арналған жергілікті салық жеңілдіктерін ұсыну жалғасады.

188

Бас капиталға салынатын сыртқы инвестицияның көлемі 2020 жылға қарай 85 млрд. теңгені құрап, 50%-ға өсуі қажет. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсім, реформалар, даму» Жолдауында атап өтілгендей, мемлекеттік шығындар мен субсидиялардың жүйесі қайта қарастырылатын болады. Бюджеттік шығындарды «қайта жүктеу үшін» мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің механизмдерін белсендірек қолдану жоспарлануда. Алматы қаласының даму бағдарламасы аяқталғанда қала экономикасындағы мемлекеттік емес салымдардың үлесі 900 млрд. теңгеге жуықтап, бағдарламаны қаржыландырудың жалпы көлемінің 40%-ын құрайды.

3.5.3. мақсат. Мемлекеттік-жеке әріптестікті (МЖӘ) дамыту

№ Нысаналы индикаторлар Өлш.бірл. 2014

дерек 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау. орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Мемлекеттік-жеке әріптестік механизмі арқылы мақұлданған мемлекеттік жобаларға арналған салымдық ұсыныстардың үлесі

% - - - - -

КИДБ, «Алма

ты» ӘКК» ҰК» АҚ

2

Әзірленген құжаттамаларға оң қорытындыларды алған МЖЭ жобалардың санын көбейту және олар бойынша конкурсты жариялау

МЖӘ жобалары бойынша

конкурстық құжаттамалар

ға оң қорытындыла

рды алған жобалардың саны (жыл

сайын кемінде)

5 5 5 5 5

«Алматы»

ӘКК» ҰК» АҚ

Қойылған мақсаттарға қол жеткізу жолдары

МЖӘ тетіктері арқылы жеке секторға берілетін коммуналдық меншік кәсіпорындары нысандарына түгендеу жүргізу; МЖӘ тетіктері арқылы одан әрі жеке секторға беру үшін, мақсатсыз пайдаланылатын нысандарды коммуналдық меншікке қайтару бойынша іс-шаралар өткізу; МЖӘ тетіктері арқылы (таратуға) беруге жоспарланған нысандар (жобаларды) тізбесін жариялау; Әлеуетті жеке әріптестердің біліктілігіне алдын ала іріктеу жүргізу;

189

МЖӘ нысандарын басқару, күтіп ұстау және пайдалану бойынша міндеттерді жеке секторға беру, бірлескен кәсіпорындар құру (БК); МЖӘ жобаларын консультативтік сүйемелдеу және сервистік қолдау көрсету;

3.5.4. Жекешелендірудің ашықтығы

Қала экономикасына инвестицияны тартудың қосымша құралы жылжымайтын мүліктің мемлекеттік нысандарын жекешелендірудің ашықтығы болып табылады.

Тиімсіз жұмыс істейтін ведомстволық ұйымдар жекешелендіріледі, немесе жеке бизнестің сенімді басқаруына беріледі.

Ол үшін барлық коммуналды меншік нысандарын түгендеуден өткізу, иесіз нысандарды теңгерімге орналастыру, стратегиялық маңыздылыққа ие емес, бірақ өзіне мемлекеттік бюджеттің ресурстарын көптеп тартатын нысандар мен кәсіпорындарға талдау жасау қажет болады. Аталған нысандар мен кәсіпорындар жекешелендіру шараларынақатыстырылатын болады.

Жекешелендіру бойынша шаралар шеңберінде бюджеттік шығындардың қысқаруының, жеке кәсіпкерлікті ынталандырудың және бәсекелі ортаны жасаудың, кәсіпорындарының тиімділігін арттырудың, экономиканы демонополизациялауға көмек көрсетудің, сондай-ақ шетелдік инвесторларды тартудың айқындылығына ерекше екпін беріледі.

Мақсат 3.5.4. Жекешелендірудің ашықтығы

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Жау. орынд.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1

Жекешелендірілген коммуналды меншік нысандарының саны

нысандар саны 71 17 5 5 5 6 6 ҚБ

Қойылған мақсаттарға қол жеткізу жолдары

Коммуналды меншік нысандарының нарықтық құнын анықтауға түгендеу және бағалау жұмыстарын жүргізу; Жекешелендіруге жатпайтын стратегиялық нысандардың тізімін

қысқарту; Электрондық форматта веб-портал тізілімін пайдалана отырып, сондай-

ақ қор нарығында акцияларды орналастыру жолымен қатысуға Қазақстандық

190

және шетелдік инвесторларды тарта отырып, саудаларды ашық аукциондар, коммерциялық тендерлер түрінде өткізу; Жекешелендіруді іске асыру кезін ауқымды ақпараттық қолдау жасау.

3.6. Интеграцияланған қала

3.6.1. ,Көп орталықтық қағидасын ескере отырып қосылған аумақтардың өмір сүру стандарттарын

көтеру

Қаланы дамыту көп орталықтардың болуы қағидасына, яғни көлік жағдайын жақсартуға және қаланың барлық аудандарын бірыңғай дамытуға мүмкіндік беретін толыққанды және балама орталықтарды қалыптастыруға негізделетін болады.

Қосылған аумақтардағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларды теңдестіру үшін бірінші реттегі әлеуметтік нысандар құрылысы жалғасады (мектептер, балабақшалар, емханалар мен т.б.), сондай-ақ экономикалық өсудің жаңа нүктелері жасалады (Универсиада-2017 нысандары, Индустриалды аймақ, бизнес-орталықтар, сауда ойын-сауық орындары және т.б.).

Алатау және Наурызбай аудандарындағы баспана, жол, қоғамдық көлік желілері, электрмен қамтамасыз ету мен газдандыруға, орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету мен суды бұруға, жылытуға қаражат бөлінетін болады. Бұл осы аудандарда өмір сүру мен бизнестің дамуының тартымдылығын артуына ықпал жасайтын болады.

Қосылған аумақтар халқы мемлекеттік қызмет көрсетудің заманауи үлгілерімен қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ, қаржы қызметтеріне қол жеткізу үшін қолайлы жағдайлар жасалады.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету, соның ішінде қосылған аумақтардағы техногендік мәселелерге назар аударуды күшейту жоспарлануда.

3.6.1. мақсат. Қосылған аумақтарда туризм мен қаладағы ауа бассейнінің жағдайын жақсартуды ескеріп, тұрақты және қауіпсіз дамыту

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл.

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Қала

құрылысы құжаттамасын қамту аймағы

% - - 20 40 60 80 100 СҚБ

191

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Бекітілген егжей-тегжейлі жоспарлауды ескеріп құрылыс жобаларын әзірлеу;

Инженерлік нысандарды және көлік инфрақұрылымдарын жобалау және салу, қолданыстағы және жаңа жолдарды кеңейту;

Жеке инвестициялар тартып көзделген аумақтарды дамыту; Нормативтік талаптарды ескере отырып, аумақтарды әлеуметтік

нысандармен қамтамасыз ету; Тұрғын үй алабының өсуін шектеу.

3.6.2. Алматы агломерациясындағы ықпалдастық

Қаланың болашақ дамуы Алматы агломерациясының дамуына сәйкес жүргізілетін болады.

Алматы агломерациясының ықпалы аймағына: агломерация орталығы (өзек) – Алматы қаласы, Алматы облысының бес әкімшілік ауданы: Қарасай, Талғар, Іле, Еңбекшіқазақ және Жамбыл ауданы, сондай-ақ Қапшағай қаласының аумағы енеді.

Дамудың маңызды бағыты аумақтың кеңістік және функционалды тұтастығын қамтамасыз етуге арналған оңтайлы көлік торабын, халықтың негізгі қызмет орталықтарына қолжетімділігін, сондай-ақагломерация аймағының транзиттік функцияларын іске асыруды қалыптастыру болып табылады.

Қалаға іргелес аудандардың ауыл шаруашылығы қаланың азық-түлік өнеркәсібінің шикізат көзі болып табылады. Сондықтан агломерация аймағы сауда желісі ретінде дамитын болады. Осыған орай ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер үшін Алматы нарығына өнімдерді әділ бағамен беруге жағдай туғызу қажет. Осылайша өңірдің сауда қауіпсіздігі қамтамасыз етілетін болады.

3.6.2. мақсат. Бәсекеге қабілетті экономикасы және жоғары өмір сүру деңгейі бар көпфункционалды аумақ қалыптастыру

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш.

бірл.

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Жау. орынд

.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 Қала тұрғындарының

санын көбейту % - - 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 СҚБ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

192

Аумақтық жоспарлаудың аймақаралық институтын құру және сызбаны жүзеге асыру бағдарламаларының үйлестірілуін дамыту; Агломерация ядросы мен қала маңының көліктік байланысын ұлғайту; Халықтың қала маңы аймағына жылжуы мен экономикалық белсенділігін ынталандыру; Ғылыми, іскери және көліктік логистикалық қызмет кластерлерін дамытуды қолдау; Өңдеу өнеркәсібіндегі старт - ап жобаларды жүзеге асыру және өндірістік қуаттылығын жаңарту үшін мақсатты инвестицияларды тарту; Туристік және рекреациялық қызметтің дамуын жеделдету; Кешенді инженерлік инфрақұрылымның дамуы; Халықты қорғау және экономика нысандарын жағымсыз табиғи және техногенді процестерден қорғаудың тұрақты жүйесін ұйымдастыру.

3.6.3. Халықаралық деңгейдегі белсенді орны

Алматы ірі қалалардың бірі ретінде жуық арада Еуразияның іскерлік және мәдени орталығы ретінде танылу әлеуетіне ие.

Тұрақты саяси және экономикалық даму жағдайына және әрі қарай даму әлеуетіне ие қала ретінде Алматы Біріккен Ұлттар ұйымы мен басқа да халықаралық ұйымдардың өңірлік Хаб-кеңсесіне айналуы қажет.

Осыған орай, Алматыны халықаралық деңгейде түрлі тілдерде жағымды таныстыратын көрсеткіштер тізбесі, он-лайн тәртібінде таныстыратын «Алматы күнтізбесі» және Алматының жарқын халықаралық бренді әзірленетін болады. Қалада үш тілде навигация жүйесі (бағдарлаушы ақпарат) енгізілетін болады. Ағылшын тілін білу мемлекеттік органдар қызметкерлері мен қаланың қызмет көрсету секторындағы жұмысшылардың біліктілігін арттыру мен дағдыларын дамытудың маңызды бөлігіне айналады.

3.6.3. мақсат

№ Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 Шет елдік туристердің үлесі % 37,9 41,8 40 45 46 47 48 УТ

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Алматы қаласының танымалдылығын, бәсекелестікке қабілеттілігі және туристік тартымдылығын қамтамсыз ету үшін жағдайлар жасау; ЮНВТО және ЮНЕСКО қолдауымен Алматы қаласын көтеру үшін Жібек жолы халықаралық брендін пайдалану; Қаланың дүние жүзіне танымал брендін құру;

193

Қаланың мәдени және тарихи өзіндік ерекшелігін көрсететін, оның «визит карточкасына» айналуы мүмкін брендті іс-шараларды ұйымдастыру және өткізу; Қаланың мемлекеттік органдары және сервистік секторының қызметкерлері үшін ағылшын тілі курстарының қолжетімділігін арттыру.

3.7. Белсенді азаматтар қаласы

Мәселелерді тиімді шешу үшін азаматтардың белсенділігі Алматы дамуының басты шарты болып табылады.

Бүгінгі таңда дамыған елдердегі ешбір қала халықтың белсенді қатысуынсыз мәселелерді шеше алмайды. Қаланың басты ресурсы – адамдар мен олардың ақылы, шығармашылық қабілеттері. Алматы халқының жоғары белсенділігімен ерекшеленеді, бұл – дамыған үкіметтік емес секторы мен күшті бизнесі бар қала.

Қалада жергілікті атқарушы органдар мен халықтың өзара әрекет етуінің жаңа сипаттамасын жасау қажет. Осылайша, ең басты қағида айқындылық, есеп берушілік пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру болуы керек.

Қала халқымен қарым-қатынас жасау үшін бүгінгі таңда қала тұрғындары қалаға қатысты мәселелер мен оларды шешу жолдарын ұсынған хаттарды жазатын әлеуметтік желілердің аккаунттары жұмыс істеуде.

Қалалық әкімдікпен әріптестіктің негізінде азаматтық қоғамның дамуы әлеуметтік ілгерілеу мен тиімді реформаларды өткізу үшін қолайлы жағдайларды жасауға көмектесетін болады. Бұл - қала саясатының тиімділігін көтерудің, экономикалық өсу мен демократиялық дамудың, жаңғырудың маңызды шарты.

3.7.1. мақсат. Мемлекеттік органдардың мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, жергілікті және өзін-өзі басқару құрылымдарын дамыту жөніндегі қызметін үйлестіру

№Нысаналыиндикаторлар

Өлш. бірл. 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Жау.

орынд.

1

Жергіліктіатқарушыоргандаркөрсететінмемлекеттікқызметсапасынақанағаттану-шылықдеңгейінөсіру

10 балдық шкала

бойынша балдар

8,6 7,3 8,9 9,1 9,3 9,5 9,7 Әкім аппараты

Жауапты орындаушы: әкім аппараты ақпараттық-коммуникациялық технологияларды дамыту бойынша ұйымдармен біріккен түрде.

194

Қойылған мақсаттарға жету жолдары

Қала мәселелерін шешіп, негізінен оларды бірегейлендіріп, шешу бойынша идеяларды жинап, қала қызметіне кері байланысты көрсетуде қала тұрғындарын тарту үшін жаңа интернет порталды іске қосу;

Әкімінің сайтына қаланың ірі жобалары туралы ақпаратты бар интерактивті картаны орналастыру;

Қала әкімдігі жанынан қоғамдық салалық және аумақтық кеңестер құру;

Үкіметтік емес ұйымдар үшін мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты іске асыру;

Алматы қаласының қалалық Азаматтық форумын өткізу; Мемлекеттік қызметтер реинжинирингі; Әкімдіктің мемлекеттік қызметтерін «Электронды әкімдік» пен

«Электронды үкімет» порталдарында электрондық нұсқада көрсету; Автоматизация процессов взаимодействия внутри местных

исполнительных органов.

4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР

Алматы қаласының даму бағдарламасын жүзеге асыру үшін бюджеттік және жеке қаржылық ресурстар шоғырландырылады. Бюджеттік қаражат ең алдымен әлеуметтік мәселелерді шешуге, инфрақұрылымды дамытуға және бизнеске қолдау көрсетуге бағытталады.

2016-2020 жылдарға арналған жергілікті және республикалық бюджет шығындарының жалпы көлемі алдын-ала есептерге сәйкес 1,53 трлн. теңгені құрайды.

Жергілікті және республикалық бюджет шығындарынан тыс қосымша жеке салымдар тартылады, сол үшін мемлекеттік және жеке серіктестік механизмдері белсенді пайдаланылады. Жеке мемлекеттік серіктестік шегіндегі қаржылар, ең алдымен жобалық қаржыландыруға бағытталады.

Бағдарламаны қаржыландыру республикалық және жергілікті бюджет есебінен және солардың қаражаттары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының рұқсат етілген заңнамалары және өзге де деректер шегінде жүзеге асырылатын болады.

195

Бағдарламаны қаржыландыру көлемі, млн. теңге:2016 2017 2018 2019 2020 Барлығы

5 жылдаҚажетті ресурстар 488 193,45 298 492,60 282 231,71 243 206,22 217 283,27 1 533 407,26

Мақсат 3.1.1.1. Жолдар желісіндегі тығыздық деңгейін төмендету

20 311,14 25 618,51 102 810,28 92 285,21 80 206,56 321 231,71

Мақсат 3.1.1.2. Қоғамдық көліктің мобильділігін және қол жетімділігін арттыру

16 550,16 22 487,40 21 081,50 21 267,88 21 515,31 102 902,24

Мақсат3.1.1.3. Коммуникациялық желілерді дамыту

- - - - - 0

Мақсат 3.1.1.4 Азаматтар мен ұйымдардың күнделікті өмірде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалануға көшуіне қолдау көрсету

4,20 - - - - 4,20

Мақсат 3.1.2.1. Атмосфералық ластану деңгейін төмендету

112,80 - - - - 112,80

Мақсат 3.1.2.2 Қалдықтарды өңдеу мен заманауи басқару жүйесін жасау, қала аумағының тиісті санитарлық жағдайын қамтамасыз ету

1 301,99 24 404,70 14 934,90 - - 40 641,59

Мақсат 3.1.2.3 Қаланы абаттандыру мен көгалдандыру

2 641,25 9 109,12 2 129,74 2 319,73 2 157,8 18 717,65

Мақсат 3.1.2.4 Алматы қаласының кіші өзендерін, су нысандарын экологиялық оңалту

2 470,78 2 812,24 8 188,3 8 236,4 8 319,9 30 027,61

Мақсат 3.1.3.1. Тұтынушыларды сапалы және сенімді коммуналды қызметтермен қамтамасыз ету

43 467,58 38 210,69 60 981,79 600,00 - 143 260,06

Мақсат 3.1.3.2. Қолжетімді баспананы және әлеуметтік инфрақұрылымды нысандармен қамсыздандыру

197 673,17 6 144,34 792,53 877,02 963,89 206 450,95

Мақсат 3.1.3.3. Тұрғын үй нысандары үшін жоғары сапа стандарттарын қамтамасыз ету

31,4 31,41 31,41 31,41 31,41 157,02

Мақсат 3.2.1.1. Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және құқық бұзушылықтардың алдын

4 713,37 12 465,95 10 056,31 2 140,84 2 077,67 31 454,14

196

алу жүйесін дамытуМақсат 3.2.2.1. Техногенді авариялар, апаттар және табиғи апаттар жағдайында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

2 457,0 18 239,20 2 565,50 14 458,90 1669,84 39 390,44

3.2.3. Ақылды қала (Smart City)

214,80 - - - - 214,80

Мақсат 3.3.1.1. Мектепке дейінгі білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету

2 588,36 3 064,60 3 039,00 3 341,30 3 341,30 15 374,56

Мақсат 3.3.1.2. Орта білімнің сапасы мен инклюзивтілігін арттыру

4 669,35 8 532,27 3 088,96 2 509,20 12 344,69 31 144,49

Мақсат 3.3.1.3. Ел және қала экономикасының сұранысын ескере отырып, кәсіптік білімді мамандандармен қамтамасыз ету

8 231,10 10 774,22 10 772,14 10 619,44 10 700,00 51 096,90

Мақсат 3.3.1.4. Тұрғындардың денсаулығын жақсарту және денсаулық сақтау саласындағы бәсекелестікті қалыптастыру

28 388,79 24 303,10 18 135,35 18 135,35 18 135,35 107 097,93

Мақсат 3.3.1.5.Халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету және еңбек нарығын дамыту

5 847,55 735,80 784,62 833,79 803,50 9 005,25

Мақсат 3.3.1.6. Жұмыс орнында қауіпсіздікті қамтамасыз ету

- - - - - 0

Мақсат 3.3.1.7. Кедейлік деңгейін төмендету

4 566,53 1 262,70 1 311,26 1 350,06 1 265,67 9 756,22

Мақсат 3.3.1.8. Мұқтаж халықтың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету

4 822,93 5 098,97 5 050,91 5 184,14 3 615,86 23 772,81

Мақсат 3.3.2.1. Тарихи-мәдени мұраларды сақтау және өнер саласын дамыту 6 493,94 4 305,55 3 624,69 4 038,58 4 329,43 22 792,19

Мақсат 3.3.2.2. Бұқаралық спортты дамыту

44 145,38 13 792,02 6 531,38 6988,76 7 544,95 79 001,48

Мақсат 3.3.2.3. Ұлттың тұрақты дамуы үшін мемлекеттілікті, халық бірлігін және қоғамның топтасуын нығайту

29,81 29,88 31,97 34,46 36,87 162,98

Мақсат. 3.4.1. Алматы қаласының тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету

291,88 199,71 - - - 491,59

Мақсат 3.4.1.1. Өнеркәсіптің тұрақты өсуін қамтамасыз ету және энерготиімділікті арттыру

69 808,30 56 811,20 2 825,90 2 840,10 216,34 132 501,84

197

Мақсат 3.4.1.2. Шағын және орта кәсіпкерлікті қарқынды дамыту

7522,70 6 453,37 6 409,98 6 414,27 6 398,30 33 198,61

Мақсат 3.4.1.3. Азық-түлік белдеуін және тамақ өнеркәсібін дамыту

- - - - - 0

Мақсат 3.4.1.4. Бөлшек сауданың жедел дамуы

3,70 - - - - 3,70

Мақсат 3.4.2.1 . Аймақаралық серіктестікті дамыту

2,20 - - - - 2,20

Мақсат 3.4.2.2 Әлемдік деңгейдегі туристік кластерді дамыту

1089,81 1 058,82 231,75 196,57 189,90 2 766,85

Мақсат 3.4.2.3. Қаланың инновациалық ахуалын жақсарту

133,32 174,70 176,80 179,00 181,38 845,20

Мақсат 3.5.1. Инвестициялық қолайлы ахуал құру

3 579,95 90,00 96,30 102,99 110,30 3 979,55

Мақсат 3.5.2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет, білім және тәрбиенің қалыптасуы

3,30 - - - - 3,30

Мақсат 3.5.3. Мемлекеттік-жеке әріптестікті дамыту

1,64 - - 50 000 30 000 80 001,64

3.5.4. Жекешелендірудің ашықтығы

12,37 - - - - 12,37

Мақсат 3.6.1. Қосылған аумақтарда туризм мен қаладағы ауа бассейнінің жағдайын жақсартуды ескеріп, тұрақты және қауіпсіз дамыту

- - - - - 0

3.6.2. мақсат. Бәсекеге қабілетті экономикасы және жоғары өмір сүру деңгейі бар көпфункционалды аумақ қалыптастыру

22,0 23,54 25,19 26,95 28,84 126,52

3.6.3. Халықаралық деңгейдегі белсенді орны 104,59 100,79 107,89 120,52 122,59 556,38

Мақсат 3.7.1. Мемлекеттік органдардың мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, жергілікті және өзін-өзі басқару құрылымдарын дамыту жөніндегі қызметін үйлестіру

3885,06 2 157,83 415,38 438,95 615,62 7 512,84

Бағдарламаны іске асыру бойынша бірлесіп орындаушы-жауапты мемлекеттік органдардың аббревиатураларының анықтамалары

АШБ - Алматы қаласы Ауыл шаруашылығы басқармасыӘА - Алматы қаласы әкімінің аппараты;

198

ЭБЖБ – Алматы қаласының Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы;ММБ - Алматы қаласының Мәдениет және архивтер басқармасы;КИИДБ - Алматы қаласының Кәсіпкерлік, индустриалды-инновациялық даму басқармасы;ЭКШБ - Алматы қаласының Энергетика және коммуналдық шаруашылық басқармасы;ТМҚБ - Алматы қаласының Тілдерді дамыту басқармасы;ЖСМБ - Алматы қаласының Жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасы;ББ - Алматы қаласының Білім басқармасы;ДБ - Алматы қаласының Денсаулық сақтау басқармасы;ҚБ - Алматы қаласының Құрылыс басқармасы;ЖҚӘББ - Алматы қаласының Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы;ТТИБ - Алматы қаласының Тұрғын үй және тұрғын үй инспекциясының басқармасы; АЖжЖКБ - Алматы қаласының Автомобиль жолдары мен жолаушылар көлігі басқармасы;ТРТПРБ - Алматы қаласының Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы;ТСБ - Алматы қаласының Туризм және сыртқы байланыстар басқармасы;ДШСБ - Алматы қаласының Дене шынықтыру және спорт басқармасы;ІІД - Алматы қаласының Ішкі істер департаменті;ТЖД - Алматы қаласының Төтенше жағдайлар жөніндегі департаменті;ЭД – Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Экологиялық реттеу, бақылау және мұнай-газ кешеніндегі мемлекеттік инспекция комитетінің Алматы қаласы бойынша Экология департаменті;АЖО – Ақпараттық жүйелер орталығы;CAGR – Өсудің орташа жылдық қарқыны (CompondAverageGrowthRate);МЖС – Мемлекеттік жеке серіктестік.

199