ژمارە ٢١ - هەفتەنامەى بەڕوو - پەیجى جیهانى زانست
TRANSCRIPT
دووشممی (١٢)ـی ئپریلی سای ٢٠١٠ھفتنامیكی زانیاریی گشتیی ڕۆژنامی ھولر دەریدەكات
21
ئو ئاژەی مژووی لگڵ شمرۆڤدا ھاوب
٢
(٢١)ئیمتیـاز خـاوەنی
فرەج ئاریان
ســـرنـــووســر
قادر جواد
نووسین بڕوەبری
مووسا زكری
ڕیكالم و دارایی
قادر پشەو
0750 453 55 58
پوەندیكردن بۆ
0750 449 79 76
دابشكردن
تتر كۆمپانیای
066 255 22 23
دەریدەكات ھولر ڕۆژنامی
www.hawler.in
نھنیكانی و جگـرە
٢ ژمارە رۆبۆتكانی
ڕۆژكی دەستپكردنیباش...
ھۆی ب خاك ڕاماینی شوەكانیكوردستان ھرمی ل ئاو
لگڵ مژووی ئاژەی ئوشمرۆڤدا ھاوب
بدوای گڕان سدە، نیوفزاییكاندا بوونوەرە
١٨,١٧,١٦
١٠,٩,٨
١٣,١٢
١٥,١٤
٢٨
٢١,٢٠,١٩
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٣
ڕازنیكان ماسییشیرین (سازگار) ئاوی ماسییكانی
Molly - موولی
( Molly ) موولی ناو:( Poecilidane ) پۆلیسیدە :مابن
خواردنكی ڕووەكی شنچ خۆراك: ھمووپلی كیمیاوییكان: فیزیایـــی و ندییتمتایب
گراد سانتی ٢٨ -٢٦ گرما٧ تا ٧,٨ پلی = PH ئاو: رەقی
سھ و مكردن: ناوەندی مانوە شـــونیســـرەوەی و ناوەراســـت بم ئاو، (حـــوز)ی
خۆشترە. پ ھسیان پارچ ناو وە: لننـــدەم لی ئو شـــونانی
ڕوەككاندا. و گیا بینی ناو و بردەكانلدانی ب ب رووناك، گونجاو: شیاو و تیشـــكی
رۆژ. تیشكی راستوخۆیدوو گرۆپی بخوكردن: و ڕاگرتن دژواریی
شـــنچ ئم دەتوانیـــن چۆنتیـــی ڕاگرتـــن:پالتی لوانش ماسی، جۆرگلی لگڵ ماســـییلناو بنمان ل یـــك ك گوپی و ســـوارتل و
لیتریدا ڕابگرین. ٤٠ (حوز)ی سھبچكی دەبت. شوازی زاووزێ:
ل و، زندووزاكانن بنماـــی كان لـــموولیزاوزوە و ژیان تایبتمندییكانی و خواردن روویماســـیی ئو دەچن. لـــوان وەك گوپیكانـــن وزانســـتیی ناوی و ب Poeciliidae بنمای لـــ
دەناسرن. Poecilia latipinnaسادەی می موولیكان زۆر و جیاكردنوەی نرنر و ماســـیی زكی بن ئندامی رگی ل و، تنیاماسیی جستی درژتربوونی و باریكتر ھروەھاگرنگ ل خای دەناســـرنوە. ینم نـــر لچاوب پچوانی ك ،ویئ بخوكردنـــی موولیكان٢٦ تا ٢٨ گرمی ئاوی ب پویستیان گووپیكانوەك ڕووەكیی خواردنی زیاتر خواردنیان و، یپلكاھووی یان ئسپناغی كوو نیوەكوو و كاھووی
.وشكچندین ل و، جوانن زۆر ماسیگلكی موولیكانو سوز پرتقای و سوور و ســـپی و رەش رەنگی
دەبینن. دوو ڕەگش و ھروەھا زەرد تنانت وموولیی باۆن رەنگاوڕەنگ، موولیی موولیی سادە،جۆرە ناسراوەكانی دووپشـــكی ل كلك و موولییكس ھی و، زۆر ینگریـــان زۆر ك موولینـــن،ل حزیان تازەكارن و، ئو كســـانی ب تایبت
دەگرن. ڕازنیی ڕای بخوكردنی ماسییماســـییان ٧ تا ٧,٨ ئـــو بۆ PH پویســـتلگڵ ماســـییان ئو .ئـــاو ١٢ – ١٨ ی DH و Tetras، Rasboras، Danios، وەك ماسییكانی
Dwarf Gouramis، Discus، AngelfishRainbowfish، Livebearers، Plecos دەتوانن
لیك شون بژین.ب و گووپی ل گورەترە موولیـــكان قبارەیوەك زاوزیان ھدەدەن. ٨ ســـانتیمتر گشـــتیڕووەك ل پ ئاكواریومكـــی لناو ،كانـــگووپیباوكیان دایك و زاوزێ دەكن و، گشـــ و باشتردوای ھـــر بچكـــكان و، بچكـــكان ناخـــۆنبخۆن. خواردن و بكن لم دەتوانن لدایكبـــووندەتوانت بـــت گورەتر م ماســـیی ھرچندەگشـــتی ب بكات و، زیاتر بچكـــی گورەتـــر و چك٣ تاكو ٣٥٠ ب لناوبینی زاوزێ جار لھـــر
دەكن.
محمد یونس ئا[email protected]
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٤
قاوەیی ورچی
شیردەرەكان گروپ:راست:گۆشتخۆرەكان
بنمای:ورچ ڕەگز:
قاوەیی ورچی چشن:ك ،الحزەب و ئاژەكی گورە قاوەیـــی ورچی٢ متر و كشی ٤٨٠ كیلوگرام دەگات درژاییكیھتا گوچكی و، كورت قپوز و پان سری دەبت.بچووك چاوی .ییبازن و ڕاست و بچووك ڕادەیكو برز پیكانی و دەست ئستوورە. و كورت ملی ویھ نینۆكیان و نجپ پنج ھریكیان و ئستورەبچووك كلكی زۆر درژترن. دەستی كانی لیپ و،ب جستی ھموو شـــاراوەتوە. تووكدا ژر و لتوكی قاوەیی ڕەنگی داپۆشـــراوە. درژ و دڕ توكیك برەو میلوزەرد، قاوەیی یان ،ڕەشـــ میلوســـپی بازنیكی جاروبار دەچـــت. خۆمشـــیو، ورەیگ كللی بدیاردەكوـــت. ل ســـینگیدابرز شانی سر ماسولككانی و بھزە شویلكیدیكیان ورچكانی ل یللو ك شان ئو بوونتوە.جمســـری ورچكانی ل كمك جیـــا دەكاتوە.یك ك سرچاوەدا ھاتووە ل ھندك و، گورەترن
قاوەیی ورچی بچووكترین یكن. و وەكـــو ئندازەننزیكی پگییشتوەكی یم ك ئوراسیایی ورچی
. یھ كشی كیلوگرام ٩٠كوردستاندا ل ژینگیان شونی
ناوچ شاخاوییكاندا كوردستان ل ل قاوەیی ورچیناوچی ل تایبت بـــ پارزگای ھولریش و لـــچیای برادۆســـت و بارزان و و پیران مرگســـوورل و توركیا تا دەگاتـــ كۆڕەك و پیـــرس و چیایو پارزگای شاخاوییكان ناوچ و چیای گارە دھۆكبمۆ قـــرەداغ و ناوچی و گرمیان و ســـلمانیك شـــونانی ئو و قندیل چیای و و ھورامـــانخۆراكی دیتراوە. ،یھ چی دارستانی و ستانكوو ناوكی گیا و ســـوزە ل قاوەیی ورچی ســـرەكیببەدارەكان بچووك ئاژە و مـــرووەكان و میوەمش النی ســـر دەبات ھـــرش و، پـــك دـــتباخ سر دەبات ھرش موەدا وەرزی ل و ھنگوینھوی تدەب و رمھ و سوەكان دارە بتایبت و
باخكان. ب زەرەرگیاندن و دارەكان شكاندنیجیھاندا: ب ئاژە ئم بوبوونوەی
و فرانســـا و ئیســـپانیا ل قاوەیی دەن ورچیو ئران و عرەبســـتان و توركیا و یونان و ئیتالیـــا
وەك دەوت چند و لـــ یباكوورھ ئمریـــكایناسراوە. نتوەیی ئاژەی ب و فینالند ڕومانی
خو: زستانبارینـــی و ســـرما وەرزی بدەســـت پكردنـــیو پدەكات دەست زستانیان خوی بفر، یكمینكشوھوای ب جۆری زستانیان پوەندیی خونیو گرم ناوچ ل دەژیت. تدا ك وەییناوچ ئوبم نبت. زســـتانیان خونی یوانل نزمكاندا،كشـــوھوا زۆرە و بفربارین دا، كنانو شـــولباریندا وەرزی لـــ و بفربارین پـــش ســـاردە، لیكمین لگڵ پدەكات. دەست زستانی پشوویبو پش لوە ك نو النكی دەڕوات باریـــن بفرھموو بفر كاتی ئـــو تا و خـــوێ دیاری كردووەلنو كونكی بچووك و النكی دادەپوشت پشی
ب دەرەوە. پوەندیكردن بو النكی دەكاتوەخستنوە: وەچ
وەرزی ل جووتبونیـــان گشـــتی ب شـــوەیكیل وەرزەدا لـــم دەكات. پـــ بھـــاردا دەســـتیكتریدا لگڵ زۆرانبازی و شڕ وندەك نرەكانیاندووگیانبوونیان و ھاوســـر ھنانـــی بۆ بدەســـتســـرەتای ل بچكـــكان ٧مانـــگ دەخاینـــت.
٢٠١ی ٠
سای
ریلئپ
ی ١)ـ
٢)مم
شدوو
(٢١)
ارەژم
٥
زستان ناوەڕاستی تاكو زســـتاندا ل كاتی پشـــووی زســـتاندا ل دایك دەبـــن و، ل دوای یـــك مانگ چاوی بچككانی دەكرتوە و، ل سرەتادا ،رخۆیسكردنیان زۆر ورد و لشگ نكانیان دالن وەی لم پاش ئبدەرەوە بـــ خرایی گشـــ دەكن و زۆر قو دەبن و، دوای ســـ ســـاڵ ن. ژیانـــی ورچی قاوەیی لدەگ پالیـــن ژینگوە پارزراوە و چاودریی دەكرت و، ل یاسای ژینگی ھرمی و، یدەغق ڕاوكردنی كوردســـتاندا لـــ ڕكخـــراوی جیھانیی پاراســـتنی ئـــاژەڵ(ICUN)ـدا پلـــی ٣,١ـی بۆ دانراوە. وات مترسیی ل نوچونیان
.ر نییس ل
عدنان علی میر بواری ژینگ پسپۆڕ ل
ئایا دەتزانی.....؟ئایا دەتزانی.....؟
ئایا دەتزانی ل شش میلیارد خكی جیھان، دوو میلیارد كسیان نخوندەوارن؟
ئایا دەتزانی ھیچ وشـــیك لـــ زمانی ئنگلیزیدا لگڵ وشـــی month نابت ھاوسروا؟
ئایا دەتزانی قومی تڕ ل قومی وشك سووكترە؟ئایا دەتزانی تا خواردن لگڵ ئاوی ناودەم تكو نبت، چژ و
تامكی ھست پناكرت؟ئایا دەزانی ١٠٠ ساڵ لموبر پزیشك ئمریكییكان، دەیانوت ئو
ژنانی ببیر و ھۆشمندن، دووگیان نابن؟ئایـــا دەتزانی ســـان ٥٠٠٠ كركار ل كانزاكانـــی "چین"ـدا گیانی
خۆیان ل دەست دەدەن؟ ر گۆی زەوی دەژین، كســـر لبئایا دەتزانی ٢٠٠ میلیون گیانل
مرۆڤ یكك لوان؟ئایا دەتزانی مریشك بۆ ھلككردن پویستی ب كشر نیی؟
ئایا دەتزانی جۆرك كروشـــك ھی دەتوانـــ، دوانزدە كاتژمر دوای لدایكبوونی جووت (سكس) بكات؟
ئایا دەتزانی درژترین گیانلبر جۆرك كرم، ك درژیكی زیاتر ل ٥٥ مترە؟
ئایا دەتزانی مراســـیمی مۆمیاییكردن ل میســـری كۆندا ٧٠ رۆژی دەخایاند؟
ئایا دەتزانی دەنگك برزتر ل دەنگی سفینی فزایی ئو كاتی دەنردرت فزا، ل جیھان نیی؟
ئایا دەتزانی ئلف و بی خكی ھاوایی زیاتر ل ١٢ پیت نیی؟ئایـــا دەتزانی بنشـــت لـــ الیـــن فرماندەیكی ســـربازییوە
دۆزراویە؟ئایا دەتزانی كۆدی تلفۆنی وتی روسیا ٠٠٧ـی؟
ئایا دەتزانی خكی ئمریكا ب گشتی رۆژان ٧٣٠٠٠ متری دووجا پیتزا دەخون؟
ئایا دەتزانی ل جیھاندا تنیا ٧٠٠٠ بور ھی؟ئایا دەتزانی دارخورمای نر ھیچ كات بر ناگرت؟
ئایا دەتزانی مونالیزا برۆی نیی، لبر ئوەی لسردەمی رنسانس برۆ تاشین مۆد بووە؟
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٦
ھۆكارەكانی و (dental caries) ددان كلۆربوونییكم بشی
خۆشـــیینـــك لكی بـــ كلۆربوونـــی ددانپشكوتووەكاندا تو ل و دادەنرت بربوەكانبكوژكی و، نانن دە بدەستیوە خك (٨٠٪)ـیڕەقكی ددانی مرۆڤ ك تووشی بشی سرەكییپۆســـی ل بریتیی ك ددان دەبت پكھاتـــیو (in-organic) نائۆرگانیككان شب تكچوونی
.(organic) ئۆرگانییكان شب تكشكانی
ددان: كلۆربوونی نیشانكانیڕەش بۆ ددان ئاســـایی ســـپی ڕەنگی ١) گۆڕانی(chalky appearance) تباشیری شـــوەی یان
ببینرت. بچاو دەتوانرت جار زۆر كددان بركوتنی لكاتی بئازار ٢) ھســـتكردن
شیرینی. یان وە گرمی ساردی بربزاربوونی و خۆراك پاشماوەی كۆبوونوەی (٣
ددانكان. نوان كلنی ل جگ نخۆشددان نخۆش كلۆربوونی ب ھســـتكردن لكاتیجگ بكات، پزیشـــكی ددان ســـردانی ویســـتپسردانی جارك لوەیش پویست ھموو(٦)مانگھیچ ب ھســـت ئگرچی بـــكات پزیشـــكی ددان
نكات. ددان دەمو گیروگرفتی نیشانیكیددان كلۆربوونی ھۆكارەكانی
ددان، كلۆربوونی ھـــۆی دەبن ھۆكارك چنـــدو ڕژە ل بشـــك دەتوانین ھۆكاران ئو بزانینی
ئوانیش: بكینوە. كم كلۆربوون خرایی٣)خواردن ٢)لیك ددان ـ كـــخۆیی١)خانھۆكاری ٦)ھندێ ٥)كات ٤)بكتریا وخواردنـــوە
.دیكو كامنبوون خۆییكـــ-ددان: تـــواو خانـــددان سرەوەی (چینی ددان مینای پنگیشتنیتدەب(دانیت ھست دەماری پارزەرەو چینكیدواتر ددان لپیكری كموكوڕی دروستبوونی ھۆیلپكھاتشـــدا زەرد ھدەگت و كددان ڕەنگیوەیان بئاســـانی كلـــۆر بۆی زۆر نـــرم دەبـــتكمی بۆ دەگڕتوە ھدەوەرـــت. ھۆیكشـــیمندایدا یا لتمنی فلۆراید وەرگرتنی یـــان زۆری(تتراسایكلین) وەكو دەرمانی ھندێ خواردنی خودكمندا خـــودی یان كدایك دووگیانی لكاتـــی
دەبت. (١٢)سای تمنی خوار ل لكاتكدانیی راســـت كددان ڕووتختـــی لبرئـــوەیلشـــوەی نزمایی و برزایی چندیـــن كـــو بببوونیان چی ئگر و، ڕازنراوەتوە كندڕوچاوەیھ سودی جوانی و خواردن جوینی بۆ سرووشتیگیردەبت ل خۆراكی پاشماوەی بئاسانیش بمســـرەتایكی نانشـــو ئم ڕانگرتنی بۆی پاكپاكتیكیشـــوە لڕووی بۆكلۆربـــوون. گوونجـــاوەنخۆشانی ئو ددانی كلۆربوونی زۆری بشـــكی
سردانمان دەكن لووە دەستی پكردووە.ڕیزبوونـــی وشـــونی ددان شـــوەو قبـــارەی
لشویالگدا. ك واھكوتوون و گورەن پشتوە ددانكانی كلۆردەبن. پشوە ددانكانی ل ئاســـانتر و زووتردەرەوە ھاتۆت خۆیدا ئاسایی ڕیزی ل ددانی ئوپاپســـتۆو و بوون دروســـت و، یان خواربۆتوە
و ھۆكارانئـــ ددانك، ھموو چنـــد قرەباغیزەحمت ددان پاكاگرتنی و شووشـــتن پۆســـیل خواردن بئاسانی دیكشـــدا لالیكی دەكن.ل خراتر زۆرترو بۆی كۆدەبتوە ددانكان نوان
ڕوودەدات. كلۆربوون ئاسایی وادەیلیك گشتی saliva)): بشـــوەیكی لیك (٢ چند الیك ت لـــی دەتوانكـــھـــۆی پیكھاتبخوارەوە شـــوەیی بم ددان كلۆربوونی ل گڕ
بگرت.
خاوینكرەوە میكانیكی ســـیفتی بھۆی =لیكنوان كلنی و دەمـــوددان تاڕاددەیك دەتوانتپاك خواردنكۆبووەكان پاشـــماوەی ل ددانـــكانبی ل ك نائاســـایی ھرباركی بوونی بكاتـــوە.برژەوەندیی پۆسی وە لمبكاتك دەردانی لیككادەكاتوە. ڕۆی لیك و ئو دەبت كلۆربوون
بك و نائۆرگانـــی توخمكـــی =لیـــك چنـــدك پتویی دایت فلۆری و فۆســـفات و كالســـیۆمكمبوونی دەبخشن. ددان بپكھاتی بھزی ووی ددانیشـــوپت بھزی لیك كمبوونی دەردانی
كلۆربوون. ل پشگیری لماددە كاریگری لدژی لیك ناو =پرۆتینكانـــی
ددان مینای داخورانی ل ڕگگرتن ل و ترشكاننكاریگرن. زۆر
ھاوســـنگی پاراســـتنی ل بای لیـــك ڕۆكیگیـــراوەی ســـیفتی واتـــ )نـــاودەم pH ).یـــھ ركخـــر(buffering capacity)ی ناودەم تفتی و ترشـــی پارســـنگی تم ســـیفئیان لیك دەردانـــی بی دەپارزـــت. لكاتكـــدائنجامدا ل و بســـردت گۆڕانكاری پكھاتكی
دەگۆڕت. گرنگییكیشی ( antibacterial ) زیندەكی دژە ل پە =لیكو دەوركی كاردەكن كلۆربوون لدژی بكتریای كل گۆڕانكاری و ددان لكلۆرنبوونی یھ گرنگیان
ئرككیشی. ل گۆڕانكاری لیك ڕژەی و بلباری لیـــك ك دەردەكوت لـــرەدا بۆمـــانساغمی پاراستنی ل یھ بای ئاسییدا دەوركیســـر ر گۆڕانكاری بگكـــدا ئكاتدەم وددان. للیك ب و ڕـــژەی دەردانی و بت لیكڕژنـــكان
ڕوودەدات. ددان كلۆربوونی لئنجامدا بگۆڕتلیكاو كمبوونی لیك یان وەســـتانی ھۆیكانـــی
:( dry mouth) (دەموشكی)وەك: پزیشكی چارەسری حاتی ھندێ
(radiotherapy)رنانیتیشكیچارەسكارھ١)بئم لشدا. ل دیك نخۆشـــییكی ل كاتی بوونیزۆری كمبوونوی دەبت ھۆی چارەســـرە جۆرە
دەمدا. لناو لیكبچارەسری نخۆشـــی ھندێ ٢)چارەســـری
.(chemotherap ) كیمیاویمبســـتی دەرمان بو ب- بكارھنانـــی ھندێل دیك نخۆشی و مبســـتی چارەســـركردنیئمریكا وتیكگرتووەكانـــی لـــ تنیا لشـــدا.وەكو دەم وشكی ھۆی دەبن دەرمانكان (٦٣٪)ـیخوھنرەكان، خوـــن، پاپســـتۆی (دەرمانیچارەســـری دەروونییكان، خۆشـــیین دەرمانی
( خمۆكیدەبنھۆی ك دیك دەرمانی چندیـــن ەو ئواندەبت دەم ووشـــك و كاتكیش دەم وشـــكبوونی
ڕوودەدات. كلۆربوونی ددان گرفتی
پزیشكی ددان:برادۆستی نجمدین زەردەشت
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٧
بڕوو
لكۆینـــوەی نـــوێ كۆمـــكرەوی بدواداچوونـــی بـــ ھـــۆیتوانیی چاوەكانـــوە، ســـیركردنیتاك بـــكات، ك پشـــبینیی ئوە،دای زەین ل چیان جۆراوجۆرەكانگۆشیكی لراستیدا چاوەكان چونكزانایان لسر مرۆڤن. كراوەی رۆحیسرپیی سیركردنكی ك باوەڕەنیان راســـت و چپ ب ئاراســـتیخوارەوە، ســـرەوە و ب ئاراستیل ك ئوەی دەتوانت ب ســـاناییل ئاشكرای بكات. مرۆڤ دای زینیالین ل ك نودا لكۆلینوەیكـــی(ملبۆرن)ـوە زانكـــۆی زانایانـــیكۆم ل داوا دراوە، ئـــوا ئنجامبیر لـــ ڕیزە ك كراوە كـــســـكتا(ســـی) (یك)ەوە ل ژمارەیكناڕك شـــوەیكی ب و، بكنـــوەگرمی ل ژماران بن. ئـــو ناویجوونوەی زانایان پۆسیدا، ئوو، كرد تۆمـــار تاككانیان چـــاویوەیـــنجوو لـــو نموونیكیـــانئو پی بـــ ك ب دەســـت ھنا،دنیاییوە بـــ دەكرت دەرەنجامكام ســـك ئو نیت كـــلمبیســـ
و، كردووە تۆمار زەینیدا ل ژمارەیبكات. ئاشكرای دەتوانت یپ بودەكات، دۆزینوەی ئوە ئاشكرا ئوزەینی ك ھونـــری خوندنـــوەیبنمای لســـر دەكرت تاكـــكان،چاوی و دەم جوونوەی توژینویب بكرت. دیـــاری تاككانیشـــوەتنیا نك چاوەكان زانایان گوتـــیبۆ بینینی جیھانی دەورووبر ئگریبكو دەكن، دەستبر مرۆڤكانر چاالكییسل گۆشیكی كراوەشدەكنوە. تاكانش ئو زەینییكانیپی ئو لكدانوەی ئو كاتی بـــچپ ئاراســـتی ب كمك ك چاوخـــوارەوەدا الر ئاراســـتی یان بك ژمارەیك دوا واتـــ ببتـــوە،ئوا بیت دەیوێ داواكراو كســـیو، كان دایبچووك گروپی ژمارە لئاراســـتی ب چاو ك ئو كاتیشسرەوەدا ئاراستی ب یان و راستژمارەگورەكان ئـــوا دەجووتوە
دەردەخات.
ھۆی ب پشبینیكردنی بیركردنوەی مرۆڤجونوەی چاوەكان سمنرا
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٨
نھنیكانی و جگـرە
یكم بشیجگرەكشان ئمۆماندا رۆژگاری لنـــو بـــاوی دیاردەیكـــی بۆتـــسرەڕای ھۆیكشی كۆمگاكمان.تایبتییكانی و گشـــتی زیان زانینین نادرت پـــ ئوتـــۆی بایخكـــیالین ل نـــ و دەســـتوە لالینو خودی كاری بكارھنـــر كـــس و
بكارھنریشوە.رگرتن ل مرخمتك دەســـتبكار و زیادبوونی لـــ بوبوونـــوەجـــۆرە رگایكی بھر ھنر، جـــازیادكردنـــی وەك: بـــت یاســـاییداجبجكردنی جگرە، سر گومرگینشو ل جگرە قدەغكردنی یاسایو تۆكمتر بشوازكی گشـــتییكانداك ئوجگرانی قدەغكردنی باشتر،زیاترە. زیانبخشكانی ماددە رژەیبكارھنـــر كاری و كـــس بكارھنر، گانوەی ل كمترخمنبیت ھۆشـــیاركردنوە شوازی جا ب
قدەغكردن... یانمرخمتك بكارھنریش خودینیی بسر زابوونی توانای وەدا كلجگلوەی و، ئارەزووەكانیدا و حـــززۆر ب تندروســـتیی كـــ زیانكـــیدەگینت، خۆی الشـــی و ســـتجلســـر تندرووســـتیی كاریگریـــیدەبـــت، كســـانی دەورووبریشـــیك تمنكی منداأل لسر بتایبتیمنداأل تمنـــی .یـــھ ھســـتیاریكسانی ل الســـاییكردنوەی پیتیئندامانی بتایبتی گورەتر لخۆیكسكی مندای ل ئگر خزانكی.جگرە الی تۆ ل بپرسیت جگرە كشوەمتدا لـــ كات چیی؟ ئو مانـــایل بیرم زووەوە ڕۆژانی ل ھر :ـــدەجگرەكش ناخۆشی بۆنی و دووكڵل پرسیارم ناخی خۆمدا ل دەكردەوە،ئاخۆ دەكردەوە، بیرم و خۆم دەكـــردجگرە بكشـــن؟ خكی بۆچی دەبمرۆڤ ھب؟ ســـوودكی بۆ چ دەب
و بفیۆدانی بۆن ناخۆشی ســـرەڕایتری نب؟ زیانی بی و سامان پارەسدان پرسیارەكانی وەمدانوەی بۆب وەیشـــ لو و ھـــزاران كســـیكورت شـــوەیكی ب زانی پویســـتمپكھاتكانی، مژوو، باســـی و پوخت
بكم. جگرەكشان زیانكانیجگرە مژووی ١ـ
پكھاتی ھاوشـــوەكانی و جگرەب ك ،تووتنـــ گی ســـرەكییانمژوویكی ل سروشـــتی شوەیكی١٤٩٢دا، ســـالی ل ھبووە. كۆنـــوە"كریستۆف ئیسپانی گشتیاری كاتكدۆزییوە، ئمریـــكای كۆلۆمبـــۆس"گشتیارەكانیگی تووتنیاندۆزییوە.{Tobacco}تۆباغـــۆ نا ناویان و ئیسپانیانوە گشـــتیارە ئو بھۆیوتانی لـــ ســـرەتا گـــی تووتنبو مسر....} ڕووســـیا، {پۆرتگال،ئاسیا پاشان زۆربی وتانی بووەوە،تووتن بۆ داواكاری گرتوە. جیھانی و
دوای دوای كات و ڕۆژ لـــ كات لـــزیادبوونی ب بوو. زیادبوونـــدا ڕۆژ لتووتن ب بازرگانیكـــردن بكارھنـــرلقی چندین و، پدرا زۆری گرینگیـــیپكھاتی سرەكییان بووەوە، ك لپایپ سیغارە، (جگرە، وەك .تووتنجوینی غلیـــۆن)، ،بیلســـ ،ننق)
.لرگن تووتن،جۆرانی ھمـــوو ئم پیدابونـــیالوان و گنج فریودانی بۆ ھر تووتن،و جگرە ب ئالوودەبونیـــان بۆ بـــوو،
ھاوشوەكانییوە.
جگرە گشتییكانی كھاتپ ٢ـ٤٠٠٠ چـــوار لـــ جگـــرە زیاتـــرپكھاتووە، كیمیـــاوی ماددەی ھزارگردە ١٥٪ لـــ كـــ ب شـــوەیك(قتران وەك پكھاتووە بچووكـــكانبنزۆیرین)، زەرنیخ، نیكۆتین، (زفت)،ئۆكســـیدی (یكم گازەكانی ٨٥٪ لئۆكســـیدی كاربۆن دووەم كاربـــۆن،
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٩
ئمانشـــدا ناو ل ) پكھاتـــووە. ،دایت كیمیایی ٤٠ ماددەی لـــ زیاترب تووشبوون بۆ ك ھۆی ســـرەكین
.نجرپشپاككرەوەی لـــ) {ئمۆنیا وەكئســـیتۆن بكاردەھندرت)، زەویدابۆیاغ)، دەڕنـــاغ (پـــاك كـــرەوەیژووری لـــ) ھایدرۆجیـــن ســـیانیدیدەھندرت)، بـــكار ل ســـدارەداندانافتایل ،٢١٠ پۆۆنیـــۆم یۆریســـتین،تریش ماددەیكی ...(چنـــد امیـــنب ھۆكاری ســـرەكین بۆ توشـــبوونخۆشیین و نجرپشـــ نخۆشـــی
كوشندەكان).!نیكۆتین
ماددەی بھزترین و كاریگرترین پكھاتی ژەھراویی ل كـــ ،كیمیایی
.یرەدا ھجگ تووتن و دەگات چرك ٧ حوت ب نیكۆتینبۆ كھۆی ئمـــش مرۆڤ. مشـــكیتدەب و، و مادەیب خرا خووگرتنیوا ب نتوانت بكاربر ھۆی ئـــوەیزانستیش بھنت. ل وازی ئاســـانیبـــ خووگرتـــن تی كـــلماندویســـگرتن خوو ل بھزترە زۆر نیكۆتیـــنھۆی تدەب و، ھۆشبرەكان ماددە بو، خون موولوولی تســـكبوونوەیل خون ھاتووچۆكردنی ب زەحمـــتزۆربی نـــدا، بۆیخو موولوولكانیپشووسواری تووشی كشـــان جگرەلنـــاو دەبـــن. لدانـــی ترپـــی دڵب مادەی ئو زۆرە. كشـــاندا جگرەو، داناندرت ھوركرەوە ماددەیكینیكۆتین چونك خووگرتن، بۆ كھۆیدەگرێ دەست بسر مشكدا خرا زۆرو، خۆی بندەی دەكات و، بكاربـــربكارھنانی داوای خـــۆی ب ئارەزویزۆری بكاربر ئارەزوویكی لدەكات.دووبـــارە بكارھنانوەی. بۆ دەبتجگرەكی ب جگرە یھ زۆركس
.نگیرسدائ پشوویزفت
بھز بۆنكی چە. تكیكی
.یھ ڕەشـــی و ڕەنگكـــی قزەوەنیب توشـــبوون مـــاددەی كـــكتب ئاسانی ب تدای و، شـــرپنجیو دەنووست ھناسوە بۆڕیی دیواری
دەدات. تكی
كشان جگرە ھۆیكانی گرینگترینگنجاندا توژی نو ل
ك ڕەفتارانی و كار ئـــو ھمووئنجامی ئدەین، ژیانی ڕۆژانماندا لھۆی ب پانرەكان .یھ پانریـــانناخمان، و ھست لسر كاریگرییانوامان لدەكات، ل زۆربـــی كاتكاندائم چاكـــ و خراپـــی بیـــر ل كـــجگرەكشـــان نكینوە. كارەمـــانھۆیكانی ك ئاكارانـــی لو ككیلسر یھ زۆری كاریگرییكی ژیان
ئوانی زۆرترینـــی بوبوونـــوەی.پانرەكانوە، ھـــی بر وندەك،گایكۆم ھســـتیارەكی توـــژەدەتوانین .الوانـــ و گنج كـــ توژیلم گرینگكان پانـــرە ھۆیـــكان و
بكینوە. كورت خادا چندزۆری كاریگرییكی ڕاگیاندن: -١ھۆشـــیاركردنوەی ســـر لـــ یھپچوانوە و ب ئگر ھات كۆمگا.بۆ بھزە ھاندەركـــی تدەب بـــوو،ھۆی ب كۆمـــگا. ل الدانـــی الوانھۆشیاركردنوە سیســـتمی نبوونیچۆنتیی لـــ یاســـایك و نبوونـــیچۆنتیـــی و جگـــرە باســـكردنیلـــ كســـایتییكیان دەرخســـتنیكانـــدا، بۆیكوردی قـــئ درامـــا وبھۆی جگرەكشـــان لـــ زۆرـــك
ب خووگرتن تووشی الســـاییكردنوە،دەگڕتوە ئمش بـــوون، جگرەوەحكومتی بـــۆ وەزارەتی ڕۆشـــنبیرییتاوەكو كـــ كوردســـتان، ھرمـــی دراما و قئ بۆ ســـنوورك ئســـتاداننراوە، شـــیاوانن كالمڕ و ئونو جوانكردنـــی ھـــۆی تدەب كـــو توژ ل نو جگـــرە قزەوەنكیل تایبتی ب كۆمگادا، توژەكانـــیدراما و قئ ل ھروەھا الوان. نـــوجگرەكش كسایتیی كوردییكانداپ گرینگی پلیكی و، دەكرت جوانڕەونك جگـــرە وەك خم ئدرێ.ب نانپیاوماقوو بكارھنانی یاخودبردەوامنبوون دەناسنن و، الوانمانیل جگرە قدەغكردنی یاسای لسربونكردنوەی و گشتییكاندا نشوالین ل جگـــرە دەربارەی زانیـــاریكوردســـتانوە ھرمـــی حكومتـــیك گرینگی ئركـــی بشـــكن لوتواوی ب راگینـــكان و حكومتبین باشترە كردووە یان فرامۆشیان
خستووە. گویان پشتگنج ئســـتا الوان: ٢- بكاریـــیدەســـت بكاری ل دەنانـــن و الوانسرەڕای بتای. ئمش و دەســـتخوندەوار توژی نخوندەوار، توژیگرتووەتوە، بوانامكانیشی خاوەن وو الدان الوانمان و گنج زۆربی بۆیـــتوژە ئم یان، كپیش بۆت یاخیبوون
.گایكۆم توژی ھستیارترینپیاوانـــی كـــ ھـــر ئوانیشـــنلم ئوەی گلـــن، ب ھۆی دوواڕۆژیدامزراندن ڕابـــردوودا چند ســـایڕۆژان كۆمگا توژەی ئم ڕاگیراوە،
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٠
جیھان،وت،
یان خزانخۆم
خراپ و چاك ھاوڕی چندین لگڵ ئاشـــنایتییو خۆیان داھاتووی ب زیان ئوەی دەكن. پیـــداك ھردەم ،كانخراپ ھاوڕێ نیگا دەگكۆمقزەوەنكان. خـــراپ و كارە بۆ دەدەن ھانیـــانســـرەكی ئمش ھاوڕێ رۆكی ل كۆمـــگایو الدانكانی پـــروەردە چۆنتیـــی ل دەبینـــترەكییس ھۆكاركی ھاوڕێ بۆی برامبر، كسیگر چونك جگرەدا، نكشانی و بكارھنان للكاتی یوانل بت، جگرەكش الدەرەكی ھاوڕێل وەرنگرتنی شـــرم جگرەدا پشكشـــكردنیبت بردەوام و ببت كشـــانی بكا و، تووشـــیل بگرێ. پوە خووی كـــ ھۆی ئوەی تو، ببسرمایدارەكانیش و كۆمپانیاكان دیكوە الیكیتوژەی ئم ھلی كاركردن بـــۆ ل ڕەخســـاندنیدانمزراندن ئنجامی ل كمترخمن. كۆمـــگانو دەستبتایی الوان و گوزەرانی و ناخۆشـــییگنجانمان و الوان زۆربـــی ئموە، كۆمـــگای
دەنن. ھنگاو نادیار ئاقاركی برەوگشـــت مامۆســـتا و...: و ٣- بـــاوك و دایـــكو، دەكن داھاتوو پـــروەردە نـــوەی ئوانـــیخۆیان ویستپ دەكن، كۆمگای پشكشـــیلالین بكشانی جگرە شن، چونككن جگرەفرخواز، بۆ پڕینوەی ھۆی تدەب فـــركارەوە،و، دەڕۆن ئواندا بڕچكی فرخواز ئوەی لبرخراپكانیاندا و چاك ڕەفتارە و كوت ل ھســـو
دەكنوە. الساییاننرخی دەستكوتنی: ئاسان و نرخ ھرزانیی -٤ك بشـــوەیك ،رزانھ زۆر مئ جگـــرە الینستلیك. و ل بسكویت كمترە زۆر نرخكیلی ی كتـــو لو نرخـــی چاو ل نرخكـــیھروەھا نرخكیتـــی. دەكرێ نیوەی دروســـتھموو ل و زۆر بئاســـانییش دەســـت دەكوتگشتیكاندا، نشو ل تایبتی ب ،یھ شونكانداشوناندا لم كشانی پڕلمان یاسای پی ب كئایا پشمان تد پرسیارك لرەدا كراوە. دەغقئدی بت، دەغق جگرە كشـــانی ل شونكل تر یككی بت؟! دەغق فرۆشتنیشـــی نابتو یان ل رەیجگ فرۆشـــتنی و ھۆكارەكان، كین
پیمانگاكان. و زانكۆ حانوتیگنجان ھســـتكردنی دەروونیوە: ڕووی ٥- للو گنج جگرەدا. كشـــانی لكاتی ب گورەیینكش گورە ك ئگر جگرە زانئ كاتدا واھاوڕیانی وەی كب یاخود ھســـتكردن نبووە.ھۆیانی ھمـــوو ئو دەكشـــن، ھمووی جگرەكشان لكدانوەی جگرە ھۆیكن بۆ پشـــوش
.یھ شوازە بم
یعقوب سید أحمد نووسینی
قبری ئم ڕەســـتان لسر كیكنیســـیكدا لنـــاو قشـــیك
نووسرابوون:بیرۆككانم ھیچ ئازاد، و گنج بوومخیال لناو و نبـــوو ســـنووركیانبگۆڕم، جیھان ھموو دەمویست خۆمتگیشـــتم زیاتر و بووم ك گورەترلجیاتی بۆی ناگۆڕدرت جیھان زانیمبم وتكم بگۆڕم، دامنا جیھان،
بگۆڕت. نیدەویست وتكشمیشتمو، گ تمن برزتر بوو كخزانكم دەمویست ژیان، ناوەندیئوانیش بۆ خوا بـــم پنا بگۆڕم،ك نیاندەویســـت بگۆڕن، ئستایشبۆم لناكاو دەڕۆم مـــردن وا بـــرەودابا ھوم ئگر تنیا دەركوتـــووەدەگۆڕا بگۆڕم، خزانكیشـــم خۆم ئوان پاپشـــتیی بـــ شـــوانو لدەزان ك و، بمتوانیبا وتكشـــم
بگۆڕم. جیھانیش بكرابا یوانل
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١١
جـــۆرە توانیـــان زانایـــانمشكدا ل نوێ میكانیزمكیتكای دەتوانت ك بدۆزنوە،مشـــك ناو بیرەوەرییكانـــیبۆیان لكۆرەوان بستوە.بۆوە، ك ب دۆزینوەی رووندەتوانن ل و میكانیزمـــئـــنموونوەرگرتنـــوە، رـــگایدەرمانگلكی یان متۆدگلكبرھم كارە ئـــو نـــوێ بـــۆئوەیـــان زانانیـــان بھنـــن. ئو كـــ كـــردووە، پشـــنیارتبب دەتوانت وەیـــدۆزیندەرمان برھمھنانـــی ھۆی یادگـــی پاككرەوەكانـــیتاك یارمتیی كـــ مشـــك،بابتكان، ئـــوەی بۆ دەداتكۆمبیرەوەرییكـــی یـــان نھتوە. مشكدا ل تایبتزۆر ماوەیكـــی لكۆـــرەوانك ھۆكارانی (بو سبارەتچ ب وە دەكات كبـــاس لـــدەتوانن مرۆڤكان شـــوەیكیانیش و، بكن لبیر شـــتكمیكانیزمـــی بـــ ســـبارەتبدگومان و دوودڵ لبیركردن)ب دوای وەمی ئو و، بـــوونك بـــوون، ـــپرســـیارەدا وبیرەوەریی (بۆچی بۆنموونـــلناو كورتخاینـــكان نوێ وپی بـــ مشـــكدا نامنـــن).بیرەوەرییان جۆرە ئو تیۆرك
ســـادە و ســـقامگیر ئوەندەتپڕبوونی پـــی ب نیـــن و،تیۆركی¬تر دەچن. لناو كاتبیرەوەریی راستیدا ل دەت:ناو ند كـــ تر، نویكانـــیئوەی ھۆی دەبن مشكوە،شـــونی زانیاریگلكـــی نوێبگرنوە. كۆنـــكان زانیارییئـــوە وانینـــت دوو ئـــو لبیركردن كـــ دەردەخـــن،چوویھ میكانیزمكی خۆیلكۆینوەیكی پی ب بمھرگیز دیارە، كـــ نـــوێ وابم میكانیزمـــ ئـــو جـــۆرەراســـتیدا ل و، جـــۆرە نییـــ،چاالك سیســـتمكی خۆیخاون مشـــك یادگـــی كب مسیســـت ئو دەكاتوە.تر میكانیزمكانی واوی لـــتپك یادگی مشـــك (كـــوا(یی .خۆیربســـ دەھنن) ك پســـپۆڕكی بواری زوونگ)زانكۆی لـــ (نۆرۆژنتیـــك)و چین وتی (ســـتینگوا)ـی ل تاقیگی(كلداســـپرینگ)ـیتوژینوە ئو ،نیۆیۆركیشـــ(یی داوە. ئنجـــام نویـــیب ھاوكارەكانـــی زوونـــگ) و
دووجۆر لسر تاقیكردنوەكلســـر مشـــانی لو توانیان دەنیشـــن، میوەجاتجیـــاواز بۆنـــی جـــۆر دوو
لكۆـــرەوەان بدۆزنـــوە.جۆرە لـــو تاقیكردنوەیانـــدابناوی دۆزییوە پرۆتینكیانپرۆتینـــ (rac)، كـــ ئـــوو یان ل (لكارخســـتن رۆیزیانیارییكانـــی لبیركردنـــیلكۆرەوان .یھ رابردوو)دائگر ك بـــۆوە، روون بۆیانب ردیلگ لـــو بك بت وناو ل دەســـتكرد شوەیكیوردیلدەمارەكانی نیرۆنكان(دەمارەكانی یان مشـــك)ـدا،پرە مشـــاندا ئو مشكیدەرەنجام بـــو بســـتنت،نوێ بیرەوەرییكـــی ـــكۆممشـــكدا ناو ل ب خرایـــینامنـــن. و دەســـنوەب بارەیـــوە لو (زوونـــگ)دەت:"زانایـــان راشـــكاویلوە قووی بـــ تاكو ئســـتاجۆرە چ ك نگیشتوون، تل رۆیان گردیلیك كۆمبیرەوەرییكاندا دروســـتبوونیلسر راڤكردن ب ھی. بمئو بھۆی ك فاكترانی ئوجۆرە میكانیزم دەسنوە یانبو دەتوانین مئ دەگۆڕدرن،یادگی ماددیی بناغی یـــپبكین. دەستنیشـــان مشك.(زوونـــگ) ھروەھا دەت:"ئنجامدانی گرمـــی ل مئكۆم تاقیكردنوەیك داین،
ك بۆمـــان روون بتوە تاكوســـبارەت میكانیزم ئو ئایاب یادگیكـــی درژخاینیشچاالكبت؟ جۆرە دەتوانتبوردیلگ یان (rac)وەئ بر لدەتوانن بیكوەبستراوەكانبۆ كۆمـــ ئامانجك وەكووك دەرمانانی ئـــو برھمیدەسنوە شكم یادگی ئوگرنگتر ھبـــت. چاالكییـــان
جۆرە ئو دەكرـــت لوەش،(ســـینوەی بۆ دەرمانانـــو نگتیڤ و بیرەوەرییـــئـــئو لنـــاو ك دتزنانـــیو بستووە چقیان یادگیدادەروونی نخۆشییكی كۆملكوتۆتوە) جستییشی و . ـــن بكر ر كا ە د
kunjkav
سینوەی بۆ میتۆدكمشك بیرەوەرییكانی
پرخپرخ دەكن كسانی ئو نویكاندا پی توژینوە بپی ھوای ب زۆرە. دڵ نخۆشیی ب مترسیی تووشبوونیانئو خســـتووە، دەری توژەران بی. بی. ســـ لكۆینـــوەیبرزە، ئگری دەنگـــی پرخپرخیان خودا ل ك كســـانیدڵ جتی تنانت و دڵ نخۆشـــیی دوچاری ك یھ ئوەزانایانی ھنگاریا ك تاقیكردنوەیكدا دەركوت وەش لئ بن.
دا. ئنجامیان نخۆش ١٢ھزار لسرك زیادبوونی كش ك ھاتـــووە توژینوەیدا لو ھروەھال ھۆیكانی یكك ب پرخپرخكردن، ل ھۆكارەكانی ككی
دڵ دادەنرت. جتیزانســـتییكان، الینی گۆڤارە ل یكك بـــراوردی ب پیپرخیان جیھان ئافرەتانی ٢٤٪ـی و گورە پیاوانی ٤٠٪ـی كم
دێ.aftab
پرخپرخ
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٢
باش... ڕۆژكی دەستپكردنیھبت، باشـــتان بیانییكی ئگرو باش ڕۆژكی ك وەیئ نیشـــانیبیوت نیی كسك دەبت. خۆشتانبدات. خۆی دەســـت ل و شانســـئدرژتان و دوور ڕگایكی مترســـن،ناكات و، پویســـت نیی لبـــردەمئنجام دژوار زۆر ســـخت و كاركیســـادە ڕكاری چند بـــدەن. تنیـــائمدا لگـــڵ ئگر ك ،و ئاســـان
.چیی بن، دەزانن بردەوامالدەن: پردەكانتان
نیوەی پردەی نووســـتندا ل كاتیھۆی بـــ بـــدەن. پنجرەكتـــان السروشـــتیی الدانی پردەوە تیشـــكیمشـــكتان بۆ ســـیگنال خۆر ھندكوەیكھـــۆی ئ تدەب ك دەنرـــت،ناو رنالین لئاد ڕژنـــی مالتیـــن وو دروســـت بگوورت خونتاندا كمتر
بت. ب ئاماژە ھۆرمۆنیی گۆڕانـــ ئو
وای باشـــتر دەكات. كاتی ھســـتانكاتی لـــ ك بخـــون شـــو كاتكھاتنـــژوورەوەی و لخوھســـتاندیسان ئو كاتی خۆرەوە تا تیشكیكاتژمری حوت بخونوە، دتانـــوێبردەوام نووستبن. ئگر ئوە تواوكاتژمری بـــدەن، ئنجام ئـــو كارەو دەبت فر جســـتتان بایۆلۆژیـــیدیك كاتژمری ب پویســـتیتان ئیتر
نابت.پش: نبب كاتژمرەكتان
نبب خۆلك ١٥ كاتژمرەكتـــانبیانیان ناكات پویست ئیتر پشوە.یھ كاتتان خو ھستن و ل لپ بلوە بیر ھستن و ب ئارامی ئوەی بۆو بر بكن ل شـــتك ك چ بكنوەبدەن. ئنجام ئیشك چ و، بخۆن چیك ،وەیئ گرنگـــ ك تنیا شـــتكبۆ فكریشتان جســـتتان ســـرەڕایئامادە نـــوێ ڕۆژكی دەســـتپكردنی
بت.كشانوە: لبریك خۆ
بكنوە چاویشـــتان پـــش ئوەییك لبر خۆتـــان كمك باشـــترەڕان و ساق و پ و دەست بكشنوە.ل ڕگی ڕاكشن. و كمرتان مل وماســـولككانتان ھموو ئو ئیشـــوەزیاتر خون ھاتووچۆی و دەبت نرمزیاتر دەگات و ئۆكسیجنكی دەبت
لشتان.حمامكردن:
باشترە خۆتان بشـــۆن پش ئوەیدابنن ئاو بچووك ل ژر كۆرسییكیبا لبگـــڕن و دانیشـــن و لســـریكارە ئو و بكوـــت ئاو ب پشـــتتاندوو دەق پاش .ئاویی وەكوو میساژیو ھستن دەتوانن ئاو ژر ل دانیشتن
خۆتان بشۆن.خوندنوە:
بخوننوە، شتك بیانییك ھموویان ناوداران وتی یان شیعرك وەك
شـــتكی ھر یان پندی پشـــینیانببخشـــت. ئو پ ك وزەتان دیكیان چوارچوە، دەتوانت یڕەســـتدروســـت بۆ ڕۆژە ئو بۆ ئامانجكتان
بكات.بخۆن: ڤیتامین حبكی
لگڵ بیانیـــان بتوانـــن ئگـــر بكار ڤیتامینیش حبكی نانخواردندالكۆینوەكان، پی ب .باش زۆر ببنڤیتامین مۆلتـــی حبكی خواردنـــیمرۆڤ ســـوودكی باشـــی بۆ ل رۆژدا
.یھبگرن: موسیقا ل گوێ
ل گوێ ٥ تـــا ١٠ خۆلك بیانیانجیكی ئارام یان ل موســـیقا بگرن.و بیر بكنوە. لو ڕگیوە دابنیشنك و ئامانجانی ئو بیر بـــۆ دەتوانن
دابژن. پالن ھتانبووەندەن: بیارك ھیچ
ئارامتان بیانییكـــی بـــۆ ئـــوەیژمـــارەی بـــدەن ھـــوڵ ھبـــت،
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٣
بڕوو
وشكاترجار ھزار بم دەژییـــن، جارك ھموومـــان
دەمرین.ڕاگرن. دەست بترازت، قاچتان ئوەی پش
ناكرت بیركیتوە، برســـی سكی ب راســـتنایت. بیری بۆ زكی تر بم
كلك كس، بدەیت ھر پـــڕ و ئمۆكـــ باڵ.ندەرد
.ھۆشیاریی برھمی سكال ك پكرد دەســـتی لووە ھموو شـــتك
بووم. دایكل دیارە ،خۆتان نیی الی لـــ ئگر فكرتان
.رقاس شونكل زۆرجار بم دەزانین، كوردی ئوەی لگڵ
ناگین. ت یكتری قسیریكمدا، لناوبینـــی تلفزیۆن ب گشـــتی
دەكاتوە. بو سینمایی فیلمیزەواجی پشنیاری ھبوو ھیوای ئوەی لبر
ئارەزوو. دایب م دوایین قســـب ،لفـــئ پیتـــی یكم
.یاسای دەستتا تر، ئوانی ســـربرزیی بۆ كس ھنـــدێ
(دادنوە). دەبنوە خوار پشتنو، شونك نبگ دەدەن ھوڵ كس ھندێ
.ب شونك ھر ھندكیشیانخمكان بگڕیـــن، شـــادیدا دوای ب دەب
دەماندۆزنوە. خۆیاندەڕوت. دنیاییدا وتی ل كگو ئشق
كوت یاریی ب دم كرد تا لدەستی ئوەندەشكا. و
دەكرد. مرگ نازی بم ببوو، تر ژیان لژیان لـــ من دەترســـان، ھمـــوو ل مـــردن
قۆڕەكم.بیبیســـتت، نبوو گویـــك لبر ئـــوەی
نووسینوە. قسكانم
كارە ئو كنوە. بۆ كم ســـفر بیارەكانتان ھتاپشـــتر شـــوی یك: .دای پش ل دوو ڕگاتانل و دەكن لبر چ نموون بۆ بدەن. بیارەكانتان
...ھتد. و دەخۆن چ و دەڕۆن ڕگیكوە چھبت. ئیتر ھمیشـــییتان برنامیكی دوو:بۆ ھمـــوو ڕۆژكتان برنامیكی ناكات پویســـتڕـــگای یـــان و ھبـــت خواردنـــی جیاوازتـــان
بگۆڕن. ھاتووچۆكردنتانھستنن: خو ل ئارامی ب منداكتان
ك بگومان منداكتان لوانی بخبرھنانیبكات. حز دەكات ھشـــتاش بخوت، ماندووتانئارام نوازشـــتی و دانشـــن الی ل ئوە دەتواننب بگرن و ئامزی ل بچووك زۆر ئگر بكن، یان
ھستنن. خو ل منداكتان ئارام دەنگكیبخۆنوە: قاوە
دەخۆینوە. قاوە كم زۆر بیانیان مئ ھرچندەتایبتمندیی پیان وای قـــاوە بم پزیشـــككان
كن. تۆخ دروســـت وزەبخشـــی ھی. قاوەیكیھروەھا دەڕەونـــت. خوەكتـــان بۆنـــی قـــاوەئو .ینكاف بكارھنانی كاتی باشـــترین بیانیاندەمارەكان ناوەندیی سیستمی بزونری ماددەیتدەب ھروەھا زیاتر دەكات. ســـتو، چاالكیی جو زانیارییكان پۆلینكردنی و تگیشتن زیاتر ھۆی
برز دەكات. گرفتكان توانستی چارەسركردنیبشۆن: ددانكانتان وەك زمانتانیشتان
(چف)مســـواك زمانتان خولك یك بۆ ماوەیل بۆنی ڕزگاربوون بۆ باش ڕگیكی بكن. ئوەنوێ ڕۆژكی دەســـتپكردنی بۆ و، دەم ناخۆشـــی ٣٠٠ ل زیاتر بزانن ویستپ نوێ. ب ھناســـیكیدەمتاندا ل نـــاو شـــو درژایی ب جۆرە باكتریاكردنی میســـواك خرا ئوە لبر دەكن. شـــگ
ببات. لنو ھموویان ناتوانت ددان
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٤
بدوای گڕان سدە، نیوفزاییكاندا بوونوەرە
ناوەندی (كارڵ بڕوبـــری ك دراك) )فرانـــككالیفۆرنیای ی (SETI)زراوەیدام ل ســـاگان)ئۆز پۆژەی بناخدانری ھروەھا و ریكایـــمئپۆلو شئ بدوای ۆژەیپ ئو ك ،مایش(OZ)بوونوەرە ژیرۆككانوە ل ك ،دا ویڕادیۆیان(TAU CETI) ئســـترەی دوو ھـــر دەگاتـــزراوەیـــدام و(EPSILON ERIDANI) . ئـــوئـــو دوو دەبت. پۆالنو جـــۆرە شــــــی لگوزەوییوە تاوی لھ ٢١ سای نزیكی رەیستئخۆمان. پۆژەی خۆرەتاوی ھاوتمنـــی و دوورنـوە (LAND OF OZ) ئفسانی ل خۆی ناوی ناوبراو،
چیرۆككی بناوبانگ ل یفسانئ وەرگرتووە. ئوبو ك فرانك باوم)ـوە وەرگیراوە. ئل ) بناویئموە زۆر ل ك دەگوترت و نیشتیمان سرزەمینپشكوتووترین خاوەن ئگر مرۆڤ ھتا و دوورەراناگات نشو بو بت، دەســـتی تكنلۆژیایشبوونوەری كۆمـــك خـــاوەن نو شـــوو ئـــڕوون بۆمان ئستا، تاكوو ك وســـمرەن ســـیرجوالی ئاڤرـــل تا مانگی ل مانگی نبووەتـــوە.ئالیارییـــ ٢٥ مترییكانی ١٩٦٠ وەرگرە ســـایماوەی بۆ ڕۆژان پۆژەییان ئو ڕادیۆتلسكۆپ،ڕك لرەلری ١٤٢٠ مگاھرتزیدا لسر ٦ كاتژمر
٢١ سانتیمتر شپۆلكیشی درژی ك دەخستساردوسی ھمان،ئتۆمی تیشـــكانیش ئو بوو.ژیرۆكان كانسفر لو تیشكان ئو ھایدرۆجینین.ئاسمانییكانی بوونوەرە شونپی ك دەگڕن،ۆژەیپ ئو كۆتاییھاتنی دوای لـــ بت. لســـرلســـر یوانل ك كردەوە لوە بیریان زانایـــانل زینـــدووی بوونوەری دیكـــ ئســـترەكانیپ گاتی كاتی خـــۆی ك یبیرۆك ئو بـــت.دەخرای نوی زانیاریـــی ڕۆژیش ڕۆژ ب و دەكـــراجگای بووەت ۆژەیپ ئو ھر ســـتاكئ سر،و زۆریان فیزیكی بواری زانایانی متمانـــی تكای
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٥
بردەوامن ھرواش و كۆیوەتوە لل وەرانبوون ئو بزانن بۆ ئـــوەیئســـتراندا دەژین. لو كام یـــك(ڕیچارد كـــ چاوپكوتنكدا لـــسرنووســـری گۆڤاری فیشـــر)ی new scientist ) ساینتیست (نیودراك)ـوە فرانك (پرۆفیسۆر لگڵپرسیاری سبارەت كردبووی، چندینپنجا ماوەی ك كرد ل ۆژیپ بوفزایی زانیاریی ســـرقای ســـائو .وەرەكانـــبوون و و بۆشـــاییبوو ب ھۆكارك چ كـــ لی پرســـی(ئۆزما) ل پۆژەی ك ھۆی ئوەیپرۆفیسۆر پنگ بخواتوە و، زەینیدا ١٩٥٧ سای ل گووتی:“ (فرانك)یشڕادیۆیـــی زانكۆی ڕوانگی ـدا، لـــ
ســـرقای ئمریـــكاوە ھارڤـــاردیكۆم خوندنوەی و لكۆلینـــوەل ك بووم (پلیادیس) ئســـترەیخای لو زیاترم فركانسكی ناكاوژر ل پشتر وەرگرت ك ئاسمانوەتباب ئو داھبوو. لكۆینوەكمڕادیۆ چاالكییكانی بھۆی دەیتوانینزیك ل كـــ بـت ئاماتۆریكـــوەلو من بـــم بـــوو، ڕووانگكـــوەنیشـــانیكی مئ ك بووم باوەڕەداشارســـتانیییتكی ل ڕادیۆییمـــانل كـــ كوتـــووە نوـــوە دەســـتكاتدا لـــو دەژین. ئاســـمانكاندابۆ و سمرەم زۆر سیر ھســـتكیئو لدوای و كاتـــك ھیچ ھات كل نكرابووەوە. تاقی دۆزینوەییش
ل كارەكمان مئ ك ١٩٦٠ دا، سایپكرد، دەست (ئۆزما) سرپۆژەیئســـترەیك ھر كـــ دەمانزانیبت ســـرچاوەیك وەكوو دەتوانتمئ ك فركانسانی بو سبارەتســـای ل ھر و، بۆمان دەنـــاردنقدەغكردنكی جـــۆرە ١٩٦٠ــــوەكـــ ئاراداھبـــوو، خالقـــی لـــئل بوونورە بیـــر زانایان دەبوایـــنخۆم بم بكنوە. ئاســـمانییكانگوم و ھمای ل قۆم رانبو زۆركاتوە لو مـــن ھر ندا. ب كسئو وەیكـــشـــبین بـــووم لزۆر گناساند جیھانم ب ك ھاوكشـــییشارستانیی یامپ ئو بۆ بیســـتنی
بوو دوور خۆمانوە لـــ زۆر بوو ك١٠ میلیۆن ئستر پیامی دەبوای ول گرەنتیكیش ھرچند ببیستین.ك ئگر شارستانییتك ئارادانبووڕەنگ ئـــوا ھبت لـــ ئاســـمانداو بنیر�ن بۆ خۆیانمان فكانســـیك ئاراداھبوو ل ئگری ئوەیـــشتا من بت. جیاواز فركانســـكانیانلســـر لكۆینوەكانم ئمۆكیشبو كۆتاییم ڕادەیك تا و بردەواممبۆ ۆژەیپ ئو ك ھناوە، یبیرۆكوای شانســـك و من وەكوو بختھیچ ئیتر بم، براوە تیـــدا ك ئگربن ك نامنت ئارادا ل گریمانیكنیی دیك بوونوەری مئ لـــ جگ
پامی جۆرە ئو ناردنـــی و، ڕەنگشڕ ڕاگیاندنی مانای ب كانسانفئاسمانییكانوە بوونوەرە الین لیش لبۆی لـــك بدرتـــوە. ھـــربھزتریـــن دا، ١٩٧٤ ســـای(پۆرتۆریكۆ)وە ل ڕادیۆییم پیامـــیكرد، ئاسمان ئسترەكانی ئاراستیو پوەندی ١٦٧٩ (پاس)ــــی كـــپیامم و ئو خۆ دەگرت ل پچانیك (m١٢) بازنیی ب شـــوەیكیئموە ل ھتاوی ســـای ٢٥ ھزارفزایی ژیرۆككی بڕكـــرد. دوورنبو (١٦٧٩) كـــ ژمارەی دەتوانت(٢٣ جاران واتـــ جـــۆرە لكداتوەل ناو (پاس)ـك وەكـــوو ٧٣) كبرینییكی ك دانراوە، الكشیكدا٢٣ ئســـتوونیی و درژیكیش ٧٣ ونیك دیاگرانی یشالك ئو ڕیزە.دەربـــی بنماكانی ك دەكشـــت
.زەویی لسر ژیان بوونی
پشدەری رزگار ئا:
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٦
كـــ ئاژەالنـــی لـــو یكـــك ھـــر لـــ ســـرەتای دروســـتبوونیمرۆڤوە الین ل شارســـتانییتوە،شڕكردن كار و بۆ ئیش و كراوە و، مایئسپ ل وەرگیراوە زۆری سوودكیك ئسپ وای كردووە بووە. ئوەشنو ل ك ئاژەنی لو یكك تببجگایكی نتوەیكدا ھر چیرۆكیو فســـانئ ـــت و، لبھ تایبتـــیزۆربـــی ئایینیكانـــی ڕیوڕەســـمبرزی پلیكی شارســـتانییتكاندا
ھبت.وەكوو ئاژە ئـــو ل دەســـتپكدابۆ(خـــۆر) بكارھاتـــووە ھمایـــككـــ ئرەبانی بـــووە و، ئاژەـــكو، ڕادەكشـــا خوداوەنـــدی خـــۆری(خۆر) ب تایبت بۆخوداوەندەكانـــیلگڵ ھروەھـــا دەكـــرا. قوربانـــیپیوەندیی دەریاكاندا خوداوەندەكانیھونری ناشتنی ل ئســـپ ھبووە.بووە، مردن مردووەكاندا ھمای ترمیبۆ دەگواستوە مردووەكانی ڕۆحی كئاژە ئو پرســـتنی .دیك جیھانیزۆر ئوروپا (كیشوەری) وشكارۆی لبووە و، (ئپۆنا/Epona)ـیش باو(ستی (ئسپ-خودایكی) ھۆزەكانیب شـــوەیكی ك –Celtic) بووەخوداوەندیكـــی وەكـــوو برفـــراوانمردووەكان لگڵ ناشتنی پیوەندیدارتشارســـتانیی لـــ دەپرســـترا.ئو پیرۆزبوونی و گرنگیدان كۆنكاندادوای ك ئو ڕادەیی، یشتگ ئاژە
ئسپی كسی كســـیك، ھر مردنیگۆڕ ل ترمكی لگـــڵ كۆچكردووك پیاوە دەنرا. ھروەھا وەكوو شتكشونك ل قارەمانكانی و شـــڕكر
بوو دەگواستوە، دیك بۆ شـــونكیخرایی). و ھز و (نترسی ھمای بوانئ ئســـپانش بنرخترینـــی ئو
سپی بوو. ڕەنگیان بوون ك
و ناوەڕاست ڕۆژھالتی ل ئســـپھرشكانی پاش ھندوستاندا و میسرلەوارەكانی ئاریاییكان بـــۆ ھـــۆزەپش دووەمی ھزارەی ل و، باكـــوور
ئاژەیان ئو ئوان و، ناسرا زاییندائرەبانكانیان ڕاكشانی مبستی بمیزۆپۆتامیـــاش لـــ بكاردەھنـــا.(Kassites/كانكاســـیی) ھـــۆزی
زاییندا، ١٨٠٠ـی پـــش ل نزیكـــیھۆزە ناوچكانی ھمـــان یشـــتنگتایبت خوداوەنـــدی و، ئاریاییـــكانناوی ب (ئسپ) پروەردەكردنی بئو دەپرست. (میریزیر/Mirizir)ـیانك بوو ئسپك شوەی ل خواوەندە
دانیشتووە. قوربانیكردن شونی ل(ئاشوری)ـیشـــدا، ســـردەمی لزۆر ب (ئسپ) دەبینین ك گرنگییكیشڕكر ھۆزكی ئوان چونك دراوە.ھرشـــیان دەكردە بردەوام و، بوونو، بۆ خۆیان دراوسی وتانی ســـرشـــونی نزووترین كات بگب ئوەیبم دەڕۆیشتن. سواری ب مبست،بكین، بوە ئاماژە ویســـتپ لرەدانووســـراوەكانی گب ر لـــھـــ كدەردەكوت بۆمان ئاشـــوورییكاندافری میدیاییكانوە وان لـــئـــ كئسپ بكارھنانی و ســـواری ئسپپاش بوون. ســـوپا یكیكی وەكوول وەرگرتن یارمتـــی وەش بـــئـــســـر كردە ھرشـــیان ئســـپكان،میدیاییكان كوســـتانییكانی ناوچساڵ دووســـد نزیكی ماوەی و، بۆئاشـــورییكانوە زەرەر و ل الیـــنل میدیاییـــكان. بـــ زۆر زیانكـــیئاشووریدا ھكنراوەكانی خشـــنســـدەی بۆ ك بردەكان، ل ســـردەگڕتوە، زایین پش ھشـــتمیئاشـــورییكان ك دەردەكوت بۆمانتنیا پیتـــاك و بـــاج، لـــ جیاتـــیل میدیاییكان وەردەگرت. ئســـپیان
Horse سپئ
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٧
مژوییكاندا سرچاوە ل وەك ھرپاشایتیی ســـردەمی ل باس كراوەپاشای سیم)ـدا پیلسری (تیگلتوتی سر كرایوە ھرشك ئاشوور،ئو كـــ گرنگترین ھۆكاری (میدیا)،ناوچی تانكردنی ل جگ رشـــھئسپی میدیای (میدیا) بدەستھنانیو بناوبانگترین ل یكـــك بووە، كلو بووە. ئسپ جۆرەكانی خراترینئسپ پروەردەكردنی ســـردەمداوەك كوستانییكانی ناوچ ل تنیابچووك) ئاسیای و ئورارتوو و (میدیاو، تنیا دەچـــوو بباشـــی بڕـــوەشـــارەزایی ناوچانش ئـــو خكی
.بوون ئاژە ئو پروەردەكردنیمیدیاییكانیشـــدا لـــ ســـردەمیھبوو خۆی تایبتی گرنگیی ئســـپپك ســـوپای یككانی ل و، یككسردەمی ل ئوانیش پاش و، ھناوەسووپا، ل شـــب ئو ئخمینییكانخـــۆی ھبووە. تایبتی جگایكـــیئو ئـــوەی بۆ پاشـــاكان ھروەھـــاباج وەكوو بت، بھز سوپایان ڕیزەیك شونانی ســـان، لو و پیتاكیناوبانگیان ئسپدا پروەردەكردنی لل ئوەش وەردەگرت. ئسپیان ھبووپشان برد سر بجماوەكانی نوك میدیاانی ونی ئو (وەك دراوە.تختی باكووری قادرمكانی لســـر
دەبینین). جمشیدكۆنوە ل ھر كردنئاماژەپ جی
زۆر مژوونووســـكان و نووســـرمیدیاییان ئســـپی باسی ب باشـــییونانی (پۆلیبییوس)ــــی كـــردووە.زاییندا ٢٠١ ھتـــا ١٣٠ـی پـــش لل میدیا سرزەمینی دەت:“ دەژیا،ئســـپوە لسرووی و خك ڕوویڕادەیك ھتا .وەیدیك شونكانیسرتاســـری ل كـــ ئســـپكانیانقم ل ئسپ باشترین ب ئاســـیادا
شـــونی ئـــوەی دەدرـــت. لبـــرئســـپانی ئـــو پروەردەكردنـــیســـرزەوینی لـــ بـــۆ پاشـــای كلســـردەمی “.دایـــ میدیاییـــكانس و نو ئمیا ) نیش كا نیی ســـا ساڕۆمی نووســـری مارســـلینوس)ـدا،(ژولییان و شـــڕی كـــ لـــ كاتـــیسوپای لگڵ دووەم)ـدا شـــاپووریئسپی باسی ب باشی بووە، ڕوومیداسپو ئئ دەت: و، میدیای كردووەناوزەد نسایی) (ئسپی ب زانھبدەكات ئوە ھرۆدۆت باسی كرابوون.ئســـپانیان دەوت ك بۆ چـــی بوپیان ئوە لبر نســـایی: ئســـپیل چونك دەوترا ئســـپی نســـاییگورە زۆر میدیادا دەشـــتكی وتی.ســـایناوی ن ك ،یرفراوان ھو بگورە و باش ئو دەشـــت ئســـپیتودەك نســـا دەكات.“ پروەردە
ھمدانی ئران. باشووری شاریســـپانئ لو ھندـــك زۆر جـــارناوبانگیان مـــژوودا، ل ك دەبینینئو ھـــۆی ب دەركـــردووە. ئویـــشسركردە ك بووە، ســـركوتنانوەئو بـــ یارمتیـــی بناوبانگـــكاندەســـتیان ب ھیانبووە ئســـپانی(خســـرو ئســـپی وەك ھنـــاوە،یان بوو، (شودز) ناوی ك پرویز)ك مقدونی) (ئسكندەری ئســـپیلنوبرد. ھخامنشیی ئیمپراتۆریتیباسی زۆر ئسپ ئدەبیشدا بواری لو كلتوور لـــ لكـــراوە. بتایبـــتئدەبی كوردیدا، ك بردەوام پیاویلكراوە باسی ئسپكی لگڵ كوردوەســـفی ك ویســـتوویانر كاتو، ھســـوارچاك ب بكن ئـــازا پیاوكـــیئدەبیاتی لـــ ھنـــاوە. ناویـــان لدەبینین ئران وەك دیكشدا، وتانیفیردەوســـیدا كـــ ل (شـــاھنامی)
ك ئسپكی ل كاتك ھیچ ڕوستمو، نابتوە بووە جیا (ڕەخش) ناویتپڕاندنی ل ھبوو كارای زۆر ڕۆكیو سركوتنی خانی ڕوستم) (حوت
ڕوستمدا.وەك دیكی نتوەكانی نو ل بمئرەبانكی و ئسپ میسرییكاندا،ل ھونری میســـری جار ل بۆ یكمزاییندا پش (١٥٠٠)ـی دەورووبـــریب پیوەندیـــدار و، لـــ ونكانـــیو دەكوت بدەر ڕاوكردندا و شـــڕك (خۆر-خودا) بـــوە دەكات ئاماژەل شـــڕانیی و تاریكـــی ھزەكانـــی
دەردەكات. بھشتخوداوەندەی ئو النھرین)ـدا (بین لبووە، ئرەبانكی و ئسپ سواری ك(SHAMASH/مششـــ) خواوەنـــدخـــودای) عیراقی كۆن - (خۆر واتـــ(Etruria/ترۆریـــائ ) ل ك بـــووە،ب (ھلیۆس- ســـۆل/ ڕوم و یۆنان ولـــ بـــووە. ناســـراو (Helios-solو ل (MITHRA/میتـــرا) ب ئرانیش(SURYA/ســـوریا) ب ھندوستانیشیكمجار بـــۆ ســـوریا ناوزەد كراوە.رەبانئ ســـواری ك كسك وەكووزایین پش دووەمی سدەی ل بووە،یوانل كـــ لـــ وینیكدا بینراوە،ســـرچاوەی ڕۆژئاواوە لـــ ئاســـیایئو پش گرتبت. ھرچندە ئســـپنوســـراوە ل (Agni/ئاگنی) لگڵبووە. پیوەندیـــدا ل ئایینیكانـــداپیوەندیدار ئاژەكی وەكوو ئســـپلـــ قوربانیكـــردن بـــ ڕوڕەســـمیڕزی ئدەبیاتـــی (برەھمنی)دا، زۆرقوربانیكردنی روەھا لھ دەگیرـــت.سانسكریت ب ك پاشایتی) (ئسپی(ئاشـــڤامیدیاھا/ دەوترـــت پـــی زۆری گرنگییكـــی (ashvamedhaل الین ڕیوڕەســـمانش ئو .یـــھ
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٨
دەوتكی پشكوتنی بۆ پاشاوەبـــ ھروەھـــا و، دەدرا ئنجـــام مراسیم كسایتیی ئنجامدانی ئوئاینییكشـــی تییســـایخۆی و كل راســـیمم ئو دەكردەوە. بـــرززایینیدا (حوتمی) سدەی كۆتایی
لنوچوو.ھیندی لـــ ئفســـانكانی كۆنـــی(خۆر- خودای) (Vishnu/ڤیشـــنۆ)قۆناغی دەیمیـــن ل ھیندییكانـــداشـــوەی خـــۆی برجســـتكردنیئســـپ یان (KALKIN/كالكیـــن)یكمین ت و، لـــدەگر ب خـــۆوەبـــ خـــۆی برجستكردنیشـــیدالگڵ و دەدات پشان ماسی شوەیدویك ك (Hayagriva/ھایاگریڤا)بووە پوە ئســـپی بووە و ســـری
شڕی كرد.پاشـــماوە كۆنتریـــن لســـر واتـــ بودایـــی شـــونوارییكانی(ashoka/ئاشوكا) ئســـتوونكانیپیرۆز ل چوار ئاژەی یكك ئسپبوداییدا ئفســـانكانی بـــووە. لـــناوی بـــ ئســـپك ھاتـــووە كـــ
ك بووە ئاژە ئـــو (كانتـــاكا/Kantaka) ھمانیكك ھروەھا ئسپ بووە. (ساكیامونی) سواریئفسانكانی دوی بودایی). گنجی (حوت ل بووەكانۆن/ (باتۆ- ب ل (ژاپۆن)ـدا (ھایاگریڤا) بودایی(Tam-Din/دین - (تام ب ل (تبت) و (Bato-kanonو، بووە ئاژەكان پاپشـــتی خودای ك ناســـراوەكلتووری ل سری ئسپ بووە. شوەی ل سریبووە. (رینن) ھـــزی ھمای ئســـپ (چینی)ـداچینیدا ونكشـــانی ھونری ل جاریش ھندـــكدەشتكدا ل پكوە ئســـپ ھشت ك دەبینین،پاشا (مو- ب تایبت ئرەبانی و، بو بوونتوەڕادەكشن. بووە پاشایكی ئفســـانیی ك (MUڕۆژژمری لقی دوانـــزە ل حوتمین لق ھروەھـــا
بووە. (ئسپ) چینی
ڕیوڕەســـم و چیرۆك و فســـانئ ســـپ لـــئبرزی پلیكی خكی (ژاپۆن)ــــدا، ئاینییكانیك بووە، داب وا پشتر ل ك بشـــوەیك .یھپرستگاكانی خوداوەندەكانی ش بشكپ ئسپیانمبستی ب ڕەشیان ئســـپی و، دەكرد (شینتۆ)مبستی ب ســـپییانیش و ئســـپی بارینی بارانرستگایانپ ئو پشـــكش كشوھوا باشبوونیئاژەیان ئو ونی دواییشدا سردەمانی ل دەكرد.ل جیاتی خودی لسر پارچ دارك ھدەكند و،ب و دەكرد، پرســـتگایان پشكشـــی كـــئاژە
بووە. ناسراو (ema/مائ)گرنگی و كارا ڕۆكی الی یۆنانیكانیش ئســـپ(ئســـپكی دەبینین ك كـــوەیشـــب .یـــھل ك (Pegasus/گاســـووسپ) ناوی ب باـــدار(میدیاوزا/ نسی(M e d u s a(پرســـیدون/ و بـــووە، نپتـــۆن)ی نـــد ە و ا د خوبـــووە. دەریـــاكانجاریـــش ھندـــكئســـپ دەگوتـــرامردنی كاتـــی لـــل و (میدیاوزا)ــــداھاتووت ئو خونیسپئ ئو دەرەوە.(پگاسووس) واتك بـــوو ئاژەـــك/ س و ســـیو پر )(P E R S E U S(بلروفـــون/ و (B e l l e r o p h o n
بوون. سواریھـــا ە و ر ھســـردەمی لـــا ـد نس) نســـا ر )ھمـــای ئســـپبـــوو. (ناوبانـــگ)
ســـردەمدا لو ئوەی بۆ ئـــوەش دەگڕتـــوەپاشـــاكان و بوون دەومند كســـانی زۆرتر ئوئســـپ ب ئایینیكان، پیـــاوە و و بازرگانـــكانھۆنری ســـپ لئ جاروباریش ھاتووچۆیان دەكرد.مسیحییت سردەمی ل مردووەكاندا ترمی ناشتنیڕەوەكانی دان و سرەتایی ل نو سدەكانی ل وب ســـتوونئ ل یوانل ت كودەردەكب ڕۆمداپش عیسویتوە وەرگیرابن جماوەكانی سردەمیبۆجیھانی مردووەكان ڕنماییكری ھمای وەكوو و
كراوە. سیریان دیك
سرچاوەكان:بۆ وەرگران میدیا/ا.م.دیاكونوف/ تاریخ
١٣٨٠/چاپی ششم/ تھران كشاورز/ فارسی:كریمص١٨٧-١٨٨.
daneshju mibosearch
peiknet
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٩
:كباس گرنگیو ورد توژینوەیكی ئســـتا ھرچندە تاكـــول ئاو ھۆی ب خاك راماینی دیاردەی بۆ زانســـتیھۆی ب بم ندراوە، ئنجام ھرمی كوردســـتانبارانی و بفر بی برزبوونی و شاخاوی سروشـــتیپالنكی و ســـتراتژی نبوونی ھروەھا و نســـادەكرت شیمان خاك، سامانی پاراستنی بۆ تۆكمدیاردەی ئاماژەپكراو ئایندەشدا و ل ئســـتا ل كســـرنج زۆری لـــ بكوتوە. ئگر مترســـییبواری ل ك برزاییكانی كوردســـتان ناوچ بدرتنسا بارانی بی ھروەھا و رژدن و توند لژاییوەدوو مئ خۆیدا ل خۆی ك 1000 مم دەگات تدا
ڕاماین. دیاردەی روودانی بۆ سرەكین ھۆكاری
راماین: دیاردەی پناسیروو دەدات كاتك ئاو ھۆی ب پرۆســـی ڕاماینتوانستی ت لب یان بفراو زیاتر ئاوی باران بی كھۆی تبب زەوی لژایی خود یان مژینی، بۆ خـــاك
.(Runoff) ركردە ئاوی دروستبوونی:كپرۆس ل سر ھۆكاران كارگرن ئم
rainfall intensity ئاوی ركردە و تونــــدی باران .1and water runoff
ڕامان برامبر لـــ خاك تایبتمنـــدی .2soil erodibility
soil gradient درژیـــی خاك و لژایـــی .3 and length
vegetation ڕووەكی رووپۆشی .4
ڕاماین شوەكانی:(Sheet Erosion) شیت 1. شوەی
سرووی بشی ل لم دۆخدا توژكی ناســـكدەبت. ڕاماین تووشی خاك
كانزا و بـــواری ندبوون لـــمھـــۆی دەو بـــخاك” “بپیتبوونی ئنجامدا ل ئندامی، كرستیھروەھا دەبـــت. الوازی Soil Fertility تووشـــی،ینراما جـــۆرە ئم ڕووبری زۆربوونی ب ھـــۆی
كشـــتوكایوە گرنگییكی ل روانگی ب تایبتی.یھ ئوتۆی
رووپۆشـــی نبوونی ســـرەكی: * دوو ھۆكاریدەبن وشكیدا، وەرزی ل توند رژنبارانی و رووەكی.ینجۆرە ڕاما ئم روودانی ھۆكاری سرەكی ب
شیت: ڕاماینی ھاتنی بدی نیشانكانیرووەككان بن ل ورد گردی كۆبوونوەی 1-
خاك سر ل پارچبرد پیدابوونی 2-خاك ئاستی بپیتبوونی -3 دابزینی
ك شون ھندك ل سپی پی -4 بدیھاتنی ) A و O ئاسۆی دوو ھر لناوچوونی بۆ ئاماژەی
رووەككان) ژینگیبدیاركوتنـــی و دەون و دار -5 رووتانـــوەی
رەگكانیانخاك سر بچوك ل بدیھاتنی جۆگی 6-
ھرمی كوردستان ل ئاو ھۆی ب خاك شوەكانی ڕاماینی Forms of Soil Erosion by Water in
Kurdistan region
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٠
Rill Ero-) ییجۆگ 2. ڕاماینـــی:(sion
ئاوی پنگدانـــوەی ل ئنجامـــیسر ل بچوك زۆر جۆگی سرزەوی،دروســـت بناردا خوارەوەی خاك لـــژر كاریگری ل یانم جۆگئ دەبن.كنارەكانی و ل ژر ئاو ل بینی ھزیدەبن. دروســـت پنگدانوە شـــونیل كمتر یانجۆگ ئـــم پانی ئگرھاتوچۆی ئنجامـــی ل 30 ســـم بن
دەچن. لناو كشتوكای مكاینیلژایی ل ك زیاتر لم پرۆســـیداگشتی ب و روودەدات %10دا ل زیاتر
ھۆكار كاریگرن: دوو
ئاو بینی ھزی 1-برامبر لـــ خـــاك -2 توانـــای
ھوەشانوە
Channel) كانال 3. ڕاماینی: (Erosion or Stream Erosion
ئنجامی بردەوامی كاردانوەی ل 30 ســـانتی ل قوتر جۆگی ئـــاو،دروســـت لژاییكاندا داونی ل متركاناالن زیاتر ئـــم پرۆفایلی دەبت.و ل ئنجامی V دەچت ل شـــوەیتكناچن. كشتوكای ئامری ھاتوچۆیشوەی دواتری قۆناغی ل راســـتیدا
دەژمردرت. “جۆگیی”
Tunnel Ero- تونلی 4. ڕاماینـــیsion
روودەدات ناوچان لو وەیش ئمرژەی و قوڕ و كـــ پكھاتی مـــارلشوەی ب ئگر برزە. تیاندا خویل بناری تر ھۆكاری ب سروشتی یانببت دروســـت كـــكـــدا قورزاییببكات، ئوا دزە تـــدا بتوانت و ئـــاوریب لرەوە ھاوتژ ت لئاو دەتوانسر و ل بكات جو ھل ئاسۆ گڵو بتاونت كرســـتكان رگی خۆی
دروست بكات. تونلی ژرزەوی
Gully Ero- 5. ڕاماینی كنـــداوsion
ئـــم دروســـتبونی مرجكانـــی:وەیش
ب برامبر بت ھستیار خاك .1ڕاماین
بت ورد جۆری ل پكھاتكی .2ھتد. و شیل و قوڕ مارل، وەك
بت. برز زۆر خوكان رژەی .3نبت. زۆر لژایی .4
River Ero-) رووبار 6. راماینی
(sion
رووبار، ئاوی جوی ئنجامی لدت: بدی ڕاماین ل شوە دوو
ژرین -1 ڕاماینیڕاماینی كنارەكان 2-
ســـرەتاییدا قۆناغكانـــی لـــزیاتـــر ژری (گنجبوونـــی رووبـــار)كنـــارەكان و رووبـــار رادەمادرـــتتووشـــی پرۆسك دەبن. بم كمترب (پیری) لـــ قۆناغكانـــی دواتـــرناوەندا قۆناغی ل دەبت. پچوانوەنوان شوەی پرۆفایل) (پگیشتنیھر دوو وات دەكرـــت وV بـــدی U
دەدات روو ڕاماین جۆریخاك ھرەسی
پـــاش لكدابانی یم پرۆســـئـــل خاك كرســـتكانی پكھنـــری
كاریگری ھروەھا و لژایی شـــونیھزی كمبوونـــوەی واتـــ شـــی زیادبوونی و (Friction) لكخشـــانروو (Gravity) زەوی ڕاكشانی ھزیســـر ل ئاو زیادبوونی وات دەدات.الیكوە ل خاك، (Mass) كومتیل و كش زیادبوونـــی دەبتـــ ھۆیكمبوونوەی دەبت ھۆی تر الیكیدوو ھۆكارەش یارمتی لكخشان. ئم
دەدەن. خاك بكۆمتی جویخاك: ھرەسی ھۆكارەكانی
كھاتـــپ ئســـتۆریی 1. جـــۆر و(سرەكی ترین ھۆكار):
و مارل وەك ھســـتناك پكھاتیھر تكی (Shale) یـــان شـــیلقوڕ كانزای رژەی چندی دووانیـــان،مۆنتموری وەك (1 2 ب) جۆری لھمان ب بت، زیاتر ئیلیت و لۆنیـــتكمتـــر كـــكھاترادە خۆراگـــری پ
دەبت.تۆپۆگرافی: ھكوتی .2
برزایی ،30% ل لژایی زیاتر لبی زیادبوونی ھۆی ب باكوور ب رووھنان ھرەس تووشـــی شـــ زیاتر
دەبتخۆیكان: رژەی و جۆر .3
كلۆروســـۆدیۆم وەك خۆی چندیدەبت. الوازتر ككھاتپ زیاتر بت،
خاك: ناو شی بی .4نیوەشدار، و شـــداو كشوھوایو وشكسای دەورەی بفر، بارینی
ھموویان مانھتد ئ و شداربوون،كاریگرن. دیاردەكدا ل
جیۆلۆجی: باری .5ئاراستی و لژایی بوونی ھاوتریب
زەوی. ل گل لژیی توژەكانزەوی: بكارھنانی جۆری .6
دارســـتان ل زەوییكان گۆڕینـــیكشـــتوكای، زەوی بـــۆ وەڕگـــو لدروستكردنی ئاو، كانای دروستكردنیھتد. و نازانستی شوەی ب رگاوبان
خاك ھرەسی جۆرەكانی
(Land slid) خزانی زەوی 1-كۆمتی ك ناوچیانی لو زیاتربردی یان (Soil Mass) خـــاك(وەك سر زەمینیكی نرم ل رەقدۆخدا لـــم Marl) بـــت. مـــارلتوژی ناو لـــ ئاو دزەكردنی وـــرایلكخشان ھزی ھوەسانی، و مارلرەوە بســـ كۆمتی و كم دەبتجو خـــوارەوە بـــرەو یكجاریـــیگواســـتنوەی خرایی دەكات. بۆیـــدا رووبریی ئاراســـتی ل كۆمتی
.كسانی
بنار ب ل بشـــك لـــم حاتداخوارەوە دتـــوە پیژەیی شـــوەیدەگوترت دیواری دروســـتبوو، ب ك
.(Scarp)دابانـــی ،Fault زەوی شـــكیانیرگاوبان، دروستكردنی كاتی ل زەویتپڕینی و ئاو، كانالی دروستكردنیتدەب ژرەوەدا ل رووبارەكان ئـــاوی
خزان. زیادبوونی دیاردەی ھۆی
(Solifluxion) سۆلیفلكشن .٢پانان: یان
:ل بریتین تایبتمندییكانی ل قوڕ كرستی ھرەسی
و خودار مارن ناوچی خاوەنخاك قویی دۆخـــدا لم
زۆرە مارنی پكھاتی یانكوچـــك شـــوەی لـــ (Scarp)ەكی ھلـــی وات دەچت
یینیوەبازنبرەو ســـرەوە ل خرایی
پرۆفایلدا) ل) دەبتوە كم خوار ل ،وەیش بم ھرەســـی
دەدات. روو سنورداردا ناوچیكیMud-) ھـــڕەگ ھرەســـی .٣
:(flowو چ جۆری ل ھرەســـی ھروەھا گروپ لم چـــو(Debris flow) یش
دەكرت. ئژمارقوڕ لیت و ك كۆمڵ رەســـی بھشـــوەی ھویر ل و بگرت ل خۆی.Mud flow دەگوترت پیـــان بچتپكھاتی سر ل زیاتر یپرۆس ئملـــ كاتـــی خوـــداردا دەنـــك ورد و) دەدات روو مژینی بكی زۆر ئـــاوشـــكانی یان بخۆڕ زۆر بارانی كاتی
بنداوەكاندا). Trace تراس .٥
ل بچوك پیـــژەی دروســـتبوونیجموجۆلی كاردانوەی كـــ بنارەكانداپیتاپیتای لكترازانـــی ئاژەڵ یـــانپیان جـــار ھندـــك .ژەكانـــتول ھبت مایكرۆتـــراس. دەگوترتبردەوامی ڕینی ئـــاژەڵ بپت كاتی
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢١
لـــ ھموو و پكھاتیك لـــ ھـــر جـــۆرەمایكرۆتـــراس دەتوانـــت كشـــوھوایكدادروســـتبونی تراس بـــم دروســـت بكات،
ل ،تتایب مرجـــی كۆمیك پیوەســـتیداپۆشراون رووەك ب تراسكان ترەوە الیكیرووەكن. ب ب مایكرۆتراسكان زیاتر بم
خزان: .٦ شوەیكی ب چ و خاك تكی ھرەسیكاریگری ژر ل بنارەكانوە ل ئارام و ھمنزەوی (گراڤیتـــی). ئم ھـــزی ڕاكشـــانیگوزراوە لكداباو و پكھاتـــی ل دیاردەیكشـــوھوای ل زیاتر و دەدات روو وەك لـم
بگیرت. ئنجام یھ بۆی وشكلژیی ل چونك دەدات روو كمدا لژایی ل
دەدات. روو دیاردەی داڕووخان زۆرتر زۆرداخزان: دیاردەی نیشانكانی
پنج ســـر و خاك ل چقـــ كۆگابوونـــیكارەبا، ستونی خواربوونی دارەكان و رووەك،خواربوونی نشـــودا، ل پرژینكان شكانی
ھتد دیوار و
: Loss Mountain داڕووخان .٧كرستی ل بشك یكجارەیی ھرەسی بتی لكۆم شـــوەی ب ك خاك دەگوترت
روو دەدات. نشوكی تونددائم سرەكی ھۆكاری میكانیكی تكچونیجیاجیادا: ناوچی و ھلومرج ل دیاردەیو رەق توژی ك لو ناوچیانـــی •توژی لناوچوونی كاتی ل بن ناوەناو نـــرمتو دەب دەبت بتاڵ خوارەوە نرمدا، بشی
خاك یاریدەدەری ھرەسیوشـــك، و بیابانی ل كشـــوھوای •
ھۆی تدەب گرمـــی پلی لـــ گۆڕانـــكاریداڕووخان. و بردەكان تكشكانی
روودانی شـــاخاوییكاندا، ناوچ ل •
ھرەس سرەكی ھۆكاری تدەب بستلكداڕووخان. جۆری ل
ھرمی لـــ خاك ڕاماینـــی برەنـــگاری
كوردستان:توژینـــوەی ناوەنـــدی 1. دامزراندنـــی
خاك پاراستی زانستیب و بكارھنانی زەوییكان پۆلینكردن .2
تایبتمندیكانیان و توانا پی3. ڕەچاوگرتنی پوەرەكانی كشـــتوكای
زانستی و مودرنتكدەرەكانی كـــردەوە ل 4. رگگرتـــن
زەویرووەكی رووپۆشی زیندوكردنوەی .5
ل ماستر داود رسولی/ ئامادەكردنی:ل ماموستا ئاو/ خاك و پاراستنی بواری
ھولر تكنیكی پیمانگای
ناوداران.... وتی
دەبت. شت نزانینوە فری ل ك یسك ئو زانائینگلیزی) (وتیكی
(وتیكی گۆڕەكیتـــی. كلیلـــی زمانـــی نـــزانئیتالیایی)
وەك بت ببری لكۆینـــوە ل ڕەوشـــی زانایكگڕ ئنگوســـتچاودا تاریكیی ل ك ـــك وایبوارڕ
دەبێ. (بكین)بۆش. (پیرەمرد) كندووی وەك زلیش بت نزانبیر عاقالن دەدوـــت، ڕابردوو لـــ نـــزان بردەوامداھاتوو باســـی شـــتكانیش دەكنوە و نووكھ ل
(ناپیلیۆن) دەكن.دەرنایت زانا دەیان ب بیركوە بیخات نزان بردك
كوردی) (وتیكیدەكات زۆرداری و زوم ل پشوازییك نزان مرۆڤیو یكسانی عدالت ل شـــوازییپ زانا ئو ك مرۆڤی
(شكسپیر) ناكات.زانایی موومـــان بـــھ بوایـــن ئگـــر نزانیـــن
لدایكدەبووین.تبھ ،خۆی بكردای زانی ستی بھ نزان ئگر
ھوی زانینی دەدا.و كۆشـــت زانا، بنی ناو منداكت لبری ئوەی
زانا. ب ببت بدە ھانیتكچووە. زانا گل الی
نزان و، دەرھنرەكیتی فیلم، دەســـتت ژیان.ئاگایب ئكتری
بـــم پویســـتترین نـــاكات زانیـــن ئاســـوودەتگوھر) سعید ژیان. (برزانی پداویستییكانی
(نزانین)ـوە لبارەی
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٢
مانوە پناو ل ئاژەڵ، شڕیئاژەن) مرۆڤ برانبر (تاوانكانی
و جوانكاری بۆ بكارھنانیانمرۆڤ: كرەستكانی
بھۆی ســـرەتا مرۆڤ ل راســـتیدارووەكوە ھندـــك و دارەكان گـــیبم دادەپۆشـــی، خۆی عیبكانـــی!و و پارچل بـــدەر بداخوە ئســـتاموو كورتكردنوەی ل ك قوماشـــانیدروســـت ئاژەوە ھندك و خووریكاركی داوەت دەســـتی مرۆڤ دەبت،خۆیشـــییوە بـــالی ك زەونانـــقپـــارە و بقیمتتـــر ھمـــووی لـــكوشـــتنی ئویش .كرتروەدەســـتخبۆ پســـتكیان كوكردنی و ئاژەنو پو وەكو جوانكاری كرەستكانیشتی زۆر و و جانتا قایش و مســـقباوی ھموو جیھاندا ستا لئ ك دیكنرخكانیان كاكاندا بازاڕی ل و یھكانـــی دیكـــرگجلوب لـــ ھمـــووتنیا وەیكپای ئیش لمئ زیاترە،دروست گیاندارانوە ل و سروشـــتییئاوەزی و ھـــۆش كس كچی كراوە،وەكو وەیكـــل جگ ەوەی نییـــئـــنكورگتان م دەت حزرەتی علیمرۆڤ ھموودەم مردووەكان، گۆڕستانیمردووەكانوە گیاندارە كالكی بسركاتی ل وەیشـــئ خوازیاری دەخوات،دووبارە بسر خۆنونیدا رۆیشـــتن وئم كالكی و جوانكراوی الش پارچیبوات. و بت گیانلبرە مردووانـــوەكام مرۆڤكی قمسلیكی نمون بۆ نوی. سار ١٥ پستی ب كســـانیوەكو روی، ٥٠ ملیۆن ئاژەی ل زیاترو سگ مار و ورچ، كروشك، سمۆرە،سرتاسری ل دیكیش دەیانی و پشیلبرھمھنانی ناوەندەكانی ل جیھانوەبارودۆخكی لـــ و پســـتی بھـــادارپروەردە وەحشـــیاندا و زۆر دڕندانجۆراوجۆرەوە شـــوەی ب و پاشـــانبۆ دەكرـــن، كـــوڵ و دەكوژرنـــوەپستی (٥٠٪)ـی وتی چین ل نمونل دەھنت. برھم جیھـــان كاكانیك ناسروشـــتییی شـــو گماوەی ئبرھمھنانی ناوەندەكانی ل ئاژەكانتپڕدەبن، پیـــدا پســـتی بھـــادارئاســـنینكاندا ســـفق ل ئاژەكانكیمیایی بـــ دەرمانی رادەگیردرـــن ودەكرت، زیاتر ناسرووشتییان گشیئم دەروونی ئاگاداری كس كاتكدا لك یوە ھری ئگئ ك نیی نئاژەتپڕ خۆیاندا دڕاوكی گورەترین بئمیشدا زۆربیان ل ئنجامی و دەبن
دەبن. شتhttp://) ئنترنتـــی ل الپـــڕەی(petshub.com/animal-cruelty(PetsHub.com)، وتارــــك لــــ ماپــــڕیسگ پســـتی ل بازرگانیكردن لمڕك پیوەندی ببوەوە بو و پشـــیلوەبۆ و یھ چینوە و بـــ وتی ئـــرانامانت كوردیـــش، جگی خونریچونك بت، ئاگادار لی ویســـتو پبازرگانییكانی و كایـــی یوەندییپكوردســـتانیش ھرمی و چین و ئران
گشسندندان: ل رۆژ دوای ل رۆژزۆر بگـــی و بـــاس و قســـ”پســـتی و ئندام ك لبر دەســـتدانند پشیل و وەكو ســـگ ئاژەگلیدوو ســـاك ھموو نو بازاڕەكانوە..و عزاب بـــ پشـــیل و ملیۆن ســـگكوشتارگاكان ندەبر زۆرەوە ئازاركیچین، دەكرـــت. كـــوڵ و پســـتیانقوربانییكانی پستی تایلند و فیلیپینو نمندا یاری دروستكردنی ل خۆیانبكار ھتد و مســـو ق دەســـتكشو پشـــیلكان ســـگ دەبـــن. ئوانگیانیان وندەك گۆپاڵ ب و ھدەواسنب گیانالن، ھشتا ك دواتر و تا دەمرنئستا لدەكنوە. پستیان زیندووییئمریكا، و لـــ بازاڕەكانی ئورووپـــانو ســـت لپ بھادارترین باوترین و(جرمن سگی پســـتی ئاژەكاندا،ـ(German Shepherd’s fur ـ شیپردل پستی گیانلبرانی و پســـتكیCoyote)، (راكۆنـ ـ (كۆیۆت وەكـــودەچت (Fox ـ (روی و (Racconبدگوماننبوونی بۆ مانـــرھب و ئوئوان پســـتی وەیكئ كیارەكان بۆبم زۆرجاران دەكن، پشـــیل سگ و Gae-wolf)،) ناوانوە ناویان دەھنن: (Gou-pee)، (Corsac Fox)، (China(wolf)، (Katazenfelle)، (Goyangi
.“..(Mountain Cat) وك نبت كوشـــتن رەنگـــ تنیـــامژە ل ھر دەدات، ئـــاژەن ئـــازاریچاالكن، ب ھزاران ســـیرك ل جیھانداكاتكی باكان! مرۆڤ ئوەی بۆ تنیاســـیرككاندا لـــ تپڕنن. خـــۆش بوونیتی و غروور ب ئیھان مزنتریـــننائاساییان كارگلی و دەكرت ئاژەنو ورچ پایسكیلســـواری پدەكرـــت، سگ و ســـماكردنی فیل تقلدانیغرووری ك كارانن ئو و.. سگو ولو بدەر مئ ئاژەن دەشـــكنت،ل ك دەســـتكردییانی گك ھمووشارەكانی زۆربی ناوەندەكانی و پاركئم ھرچندە كـــراون، جیھانـــدا چپاساوی پاراساتنی شون ل زۆر گانك
ئاژەكانیان رەگـــزی لنوچوونـــیل جگ دواجار بـــم ،وەیپشـــت لدیكیان شتكی مزن ئشكنجیكیب چرك یك چونك ،نیی پشتوە لفزایكی ل ئاژەن سووڕانوەی ئازادژیانی ھموو بـــ سروشـــتیدا كراوە ومرۆڤ ئاسنینكانی سفق نو دیلیتیسیرە پ زۆرم لرەدا من باش .یھدەستبسر ئازاد دیلی ب مرۆڤك كبۆ یك شـــیوەنی ھزار و دەكرـــت،ئازادبوونكیشـــی دەیان بۆ و دەكرتدەكرت دەست و سردەبدرت ئاژەڵیك مرۆڤ بۆ بۆ لۆغان، ب شـــایی وشونی ل خۆی ناتوانت ساتیش چركھستی ل تاوەكو دابنت نئاژە ئو
بگات؟! ئوانیش دیلیتی
ئاژەن: كوشتنی شوازەكانیكوشتن ب كارەبا: ـ
ناوەندەكانی ل زیاتر كوشـــتن ئمبكار بھادار پســـتی برھمھنانـــیكئاژە پستی وەیكئ بۆ دەھنرتبـــر نكوـ زەرەركی و ھیچ زیـــان
بدەســـت زیاتـــر و چنـــد دۆالرـــكزۆربی روییكان نمونـــ بۆ بھنت.شـــوەیكی ب دەكوژرن. بـــ كارەبادەم رگی لـــ تیی٢٤٠ ڤۆ گشـــتیجســـتی وە لكانـــی زازندامو ئواتای بو مئ دەدرت، نئاژە ئـــوب بكو نبـــت، ئازارێ:ی ك نییـــھاوار دەلرزت، كئاژە پچوانوە،لـــ چاوەكانییوە دەكات، فرمســـكوشك و رەق جستی خوارێ، ندەڕژدەردەپڕن، ددانكانـــی و دەبتـــوەكار ئیفلیجكرك وەكو كارەباك چونك كئاژە ٥ خولكدا ماوەی ل و دەكات
دەكات. دڵ جتی تووشیگردەن: شكاندنی ـ
بچووك و ـــئاژە بۆ كوشـــتنوەیو گرددن شكاندنی الوازەكان، ستجبۆ یگرزانترین رھ مل باشـــترین ودەستكی دڕەندەكان. بكوژەك مرۆڤكئاژە دەوری گردەنـــی خۆی بـــدەستكی ب پاشان و ئقە دەكاتكئاژە جســـتی خوارەوەی دیكیخرایـــی و توونـــدی ـــت و بـــدەگر
سیم بشی
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٣
پچوانی ب دەســـتكانی ھردووكئاژە دواتر دەپچت. یكترییوەو ھاوار و ئازار ل ٢ تا ٥ خولك پاش
دەمرت. زۆردا لقفكیكیژەھراوی: دەرزی ـ
پســـت، برھمھنانی كگكانی ژەھـــرەی ئـــو مافـــی بكارھنانـــیو بیتار ك پنتۆباربیتاڵ) (سۆدیۆمیئاژە ماییكان بكاری میتـــری بۆرووی ل ژەھرە ئم بۆی .نیی دەبن،تنیا و دایۆكۆنت لژر یاســـاییوەرووی ل دەستی میترەكاندای و لبنل دەبینین بۆی .گران زۆر نرخیشوەژەھرەكانی ل ســـوود كگدا ھندككلۆراڵ) (ھیدراتی منیزیم)، (سۆلفاتب تكڵ ك نیكۆتین) و (ســـۆلفاتیوەردەگیردرت دەكرت، مشـــرووبیشو زەونانق مرگكـــی زۆر و ئمیش
.دواوەیب نادڕندانی
غاز ب كوشتن ـغـــازی دووانـــ لـــ ســـوودوەگرتنمینۆكســـیدی و یا كاربۆن ئۆكســـیدیكوشـــتنی بۆ وەردەگیردرت كاربـــۆنئۆكســـیدی دووان .(Mink ـ (مینكسد ســـدا ل خســـتی، كاربۆن بكات دەخنكنت، ب زووترین كئاژەب زۆر ،خنكاندەكـــ ر لـــم بـــبمشـــكی ئازارەوە بـــ زۆر خراپـــی وبۆی ھـــر دەســـووتنت، كـــئاژەك دەبینین خنكاندنكـــدا ل كاتـــی
دەوری ب غازەك ژووری لـــ كئاژەبۆ ســـری و دەخوات خۆیـــدا خـــولنوی و بـــرز غازەكـــ ھنمژینـــیتیشتووەنگ توژەرەوەان دەكاتوە.یاوەكو مینكـــكان ك ئـــو ئنجامیزۆر ماوەیكی بۆ دەتوانن راســـووەكانسوودوەگرتن راگرن، خۆیان ھناسیھژمار نامرۆڤان زۆر بـــۆ لم غازەیانل كاربۆنیش مینۆكســـیدی كـــردووە.كارەبایی مكینی ئیكســـۆزی رگیژووركـــی تـــدەكر تراكتـــۆرەوە و كئاژە ٤٠ چرك پاش و بستراوەوەو ل ھۆش خـــۆی دەچت بھۆیـــوەك وەیئ كـــمناكترخ زۆر ئـــوەیدەرنچووە ئاژەـــكان گیانی ھشـــتاكوكردنی ن بـــدەكـــ ك دەســـت
پستیان.فاقی ئاسنین ت یا ـ
ل زۆر ئاســـنین فاقی ت و یـــاھمودەم و ھاتـــووە كۆنـــوە بـــكارشوازی راوكردنیان گوندەكییكان ئمندەك ك ئاژەنی ئو ھناوە. بكاركروشك، میشھ تیوە، ئم نوبـــم ــــن. .. و رـــوی و چقـــڵتكیان نو وتنك پاش زۆرجارانھاتنی وەدەمـــوە و یـــا بدەرەنـــگخۆی قاچكی كـــئاژە ،كراوچییدواتر ئیتر و لدەكاتوە ددانكانی بـــلبرچوونی یا و ئیلتیھابكردن بھۆیدەبینین بۆی دەمرت، زۆرەوە خونییت ئم زۆرجاران ك راوچییـــكان
دادەننوە تاوەكو ئـــاوەكان ل رۆخینو توتنـــی بكھ پاش كئاژەھاسانترە. دۆزینوەی ئودەم و ئاوەكھر راوچییكان دڕەندەییكی بـــمئاژەك كاتك بكو ناوەستت لرەدارگیك چند ب دەبینن، تكوە بك دەیكوژن بسریدا دەگرن و دەست
:ل بریتینوندەك كوتكك و ـــت ب .١خاش و ورد ســـری و كئاژە گیانی
دەكن.دەیخنكنن. تنافك ب .٢
و ئاوەوە دەكن نو سری .٣دەیخنكنن.
ســـری تپی ل گوول ب .٤دەدەن.
و تاقیـــكاری بـــۆ بكارھنانیـــانتوژینوە
گریمانییی ئامـــارە ب پی ئـــوبو راگیاندندا دەزگاكانـــی لـــ كـــكـــ دەردەخـــات بووەتـــوە، ئـــوەلنـــوان١٠٠ تاوەكو ١٥٠ ملیۆن رۆژانتاوەكو مشـــكوە بگرە ل ھر ئـــاژەڵبزن و براز ،پشیل سگ، كروشك،تریش، زۆری و میمون جۆر چندین وئازاراویترین و شـــوە بـــ دڕندانترینتاقیگ گوشاری لژر ،نامرۆڤان رگایكیمیایی و بیولۆژییكانوە و زانســـتیب یانتاقیگ لـــم زۆرك دەكوژرن.مرۆڤكان ساغمی بۆ شوەیك ھیچگیانلبر چندین زۆرجاریـــش و نییتاقیكردنوەیك تاوەكو قوربانی دەبنبپرسین دەبت بم بت. سركوتووتاقیكردنـــوەكان دەبـــت كـــ بۆچیتنیا ئایـــا بكرت، لســـر ئـــاژەنل كرۆمۆســـۆمكان ك وەیئ ھۆكار
نزیكن؟! یكترییوەخكی زۆربـــی بداخوە .١گیانلبرانی ئـــو حای ل بئـــاگانلسر توژینوەیان تاقیگكاندا ل ك
ھموو ئازارە ئاگاداری ئـــو دەكرت،گیانلبـــر، لبر نین كـــ ھـــزاراننوییوە. توتوونك مرۆڤ ساغمیك نازانن خكی ل زۆرك ،نمون بۆب بین شونی و برین دروســـتكردنیپ ھروەھا بینی دەســـت و چقـــۆ،گورزە ،ســـتج دیكی و ئندامكانیشكاندنی ل ماوەی رۆژدا، كارەیاییكانكارەبا پیوەستكردنی پشـــت، ببەیدەرزی دڕكپتـــك، و مشـــك بـــو نوخۆییكان خونـــژی ژەھـــری،ھزاران و دەرمانكان تاقیكردنـــوەیئازاریان چندە ،دیك رگی و شـــوە
ئاگاداریان نین. كسیش ھی وفیزیۆلۆژی، جیاوازیی لبر .٢و شونگی ئاناتۆمی بیۆلۆژی، ژنتیك،ئاژەنوە، دەرەنجامی و مرۆڤ ژیانیزۆر ئـــاژەن ســـر تاقیكردنوەكانیئوەی نین، ئزمـــوون باوەڕپكـــراونبـــو پشتبســـتن كـــ نیشـــان داوەئاژەن لســـر ك تاقیكردنوانـــییارمتی تنیـــا نـــ ئنجـــام دراون،ل بكو مرۆڤكان نادەن، ســـاغمیمرۆڤكان گیانی زۆر بواریشدا لســـر
ترسناكن. و الدەران ،ھدروســـتكراوی بارودۆخـــی .٣دروســـتكردنی تاقیگكان و ژینگـــیجستی ل دەســـتكردان نخۆشـــیتوژینوە، و بـــۆ متاكردن ئاژەكانمرۆڤكانیش ژینگـــی لـــ چنـــدی دەستكردان دووبارە بكرنوە، نزیكخۆشـــیین باوەڕپنكـــراون. و جۆرەكاندا نـــوان لـــ جیـــاوازەكان،خـــاوەن ئیتیۆلۆژی، و جیـــاواز بـــووەجیاواز سرووشـــتی و پرۆسی مژوویدەرمانكان ب جیاوازی وەمی و بووە
داوەتوە.تنیـــا مرۆڤـــكان مـــئ .٤نیـــن، ســـر رووی زەوی بوونـــوەریھموو .موومانھ ماـــی گۆی زەوی
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٤
مافی مرۆڤ وەكو ،دیك بوونوەركانیبوونوەركی ھر .یھ لسری ژیانیانو رەنگ ھـــر دەر لب ،تییم گئـــمافی ئوەی تنیا ن و جۆرك، شوەبردەوامی كـــو لبژیت، ب ك یھرۆكی ئكۆسیستمدا و ژیان سووڕیھموو ب زەوی، گۆی .یھ گرینگیانزیندوو، ئۆرگانیزمكـــی شـــتكییوە،ل ھـــر یكك و غبا جســـتیكیو سوزە ل ھر بوونوەرەكانیشـــی،مرۆڤ و ئاژەڵ تاوەكـــو میوەكانییوەھر ،یســـتج ئم خانی و . وەكوك لیر خانھـــ ك بو شـــوەیی،یخۆی ھ گرینگی جســـتی ئمدایھ جیھاندا لـــ تایبتی شـــونگیم خانانلـــ ھریك ھاتوو و ئگـــرلنو یا و بت پچوە بۆ كشیكیانمرگی ئم جستی تووشی ئوا چن،ھموو چونكـــ دەبت، ئۆرگانیزمـــیچرخی ل خوقنراوەكان و بوونوەرزەویـــدا شـــونگی ئكۆسیســـتمیمانوەی و ل بانس خۆیـــان تایبتیدیكدا بوونوەرەكانی و زەوی گـــۆیم خائ وەرگرتنی و ھی. تگیشتنگۆی ل رز مرۆڤ وەیكئ ھۆی تدەببوونوەرەكان بگرت. و ھموو زەوی
وەكـــو ھموومـــان ژیانـــی .٥و بســـتراوە بكترییوە ك بـــتتۆڕگیانی ب بستراوە بوونوەرك گیانیك ئو ھوایی بوونوەركی دیكوە.ئو مرۆڤ ھیدەمژین، ھمان ئمیو كروشك گا ك ســـگ و یوایھپ ھناســـی دیكیش و ئاژەكانیبو ھر خاكیش و ئاو و ھدەكشـــندەیدەنوە، ئوان ك ئوەی .وەیششتی ئو و لوەردەگرین سوودی مئئوان دەرەوە، دەیدەینـــ مـــئ كـــپچوانی ب لوەردەگرن. ســـوودیبوو وەھا پی ك داروین بۆچوونكیبوونوەرەكان، ھموو و ژیان ھموو كشـــڕكی بـــردەوام و ركبك لـــ
ھموومـــان بۆ دان لگـــڵ یكتـــری.ب پویستمان ژیان، ب بردەوامییتو ئازار ل ھموومـــان .یھ یكتـــری
ھاوبشین. ئشكنجكاندا و خۆشیو ھســـت خاوەن كانئاژە .٦تۆقین و ترس ئازار دەكشـــن، دركن،ل تنیایی بسربردن و لبری دەناسنتاقیگكان و ســـردەكانی سفق لپویستی ئشـــكنجگاكان، ترســـیوەرگرن. سرووشـــتی چـــژ ل ژیانـــیبرامبر ل و دەناسن دلۆڤانی ئاژەندەدەن نیشان كاردانوە خۆشویستیدووپات مرۆڤكان بۆ خۆیان سوپاسی و
دەكنوە.مزنـــی زۆر رژەیكـــی .٧پوەیان مرۆڤ ئوڕۆ ك نخۆشییكاننادرووست بھۆی خۆراكی دەنانت،و شـــونگی ژیـــان و و ناســـاغم.بوون دروست نخۆشییانوە تھزرینیپویستیان نخۆشییكانیش ل زۆركئو پشـــوودان ب نبووە، ب دەرمانلمڕ ،نموون بۆ تپڕیوە. خۆشییننخۆشـــییكانی دەرمانـــی ناســـین وكۆلسترۆڵ، قوی، خون، پستانیو گدە ،ریخۆ دڵ، نخۆشـــییكانیپیوەندیان راستوخۆ دیكیش، زۆری
.یھ خۆراكوە بتكنلۆژیا، و زانست وڕۆكئ .٨ل ئاژەن زۆربی جگرەوەی بووەتـــن یگر ئم فرگكانـــدا. تاقیگ ول رووی تنیـــا مرۆڤانتـــرە، بكـــو
تدەچت. زۆر كمتری ئابوورییوە
ئاژەن لگڵ سكسك كۆمگیانـــی زۆربـــی ئـــوو یھ كۆمیتییان ئازادی كشـــیھســـتكانی و غریزە ئازادان ناتواننھموودەم دەبینین دەرببـــن، خۆیانھندك قوربانی دەبن ژەن ئانامرۆڤانی مرۆڤكان. ھ و كردەیپیشی ئاژەن، لگڵ سكســـكردن
و بســـتراو گكۆم نـــو پیاوانـــیبـــ تایبتـــی كۆمگی دینییـــكانسردەمی بووە. پیاو تاوەكو رۆژھتیســـكس نبووە ئوەی ئازادی ژنھنانل جگ بۆیـــ لگـــڵ كچـــك بكات،پنـــای نربـــازی، و خۆڕەحتكـــردندەســـتدرژی و بردووە بـــۆ ئاژەنیشك لمیش بدەر ســـری، تكردوونئگر نمون بۆ .یالدەران كردەیكیژی بكاتدەستدر كســـكی موسمانگیانلبركی ھر یا و بزن یا و مڕ سرگۆشت ئوا حڵ، گۆشت و شـــیردەردەزانرا حرام ب ئاژە ئو و شـــیریســـووتاندنی و فدان و و كوشـــتنوەك كســـی ئو دەبوو و بـــ ئـــركپارەكی سری كردووەت دەستدرژیھاتبا ئگر و خاوەنكی دەست بداتسر كردبای و كسك دەســـتدرژیگۆشت ئاژەكی و ماكر یا و ئســـپئاژە ئوا دەبوو كسك ئو حرام،و بیفرۆشـــت. ببات شـــونكی دوورئمریكدا، رۆژئاوایـــی وتانـــی لـــكپتی بۆ ئاژەن سكســـكردن لگڵھۆ س بۆ بكو ناگڕتوە، سكسیھموو شـــتكیان دەگڕتوە. یكم:ئاژەن ئو بۆیـــ كردووەتوە، تاقـــیدەتوانن ك دەستییانوە ب ئامرازاننبۆی دەكون، مرۆڤـــكان جیاوازتر لئمانیش تاقـــی بكنوە. دەیانوـــتبۆی تپڕاندووە، تمنكیان دووەم:ھاودەمك دۆزینوەی ل بوون ھیوا بسیم: كارە. ئم دەدەن دەست ئیتر وبرنامی و فیلـــم بـــۆ دروســـتكردنی
تلفزیۆنی. و ئینترنتی تایبتیناڤین رۆژھتی لـــ ندە كرچھزۆرە، ئاژەن ســـر ژیكردندەستدرنامرۆڤانبوونی و حرامی لبـــر بمو دەكرـــت نھنـــی بـــ ،كردەكـــ
گریمان بۆی ،نیی تدا ئاشـــكرابوونیدەســـتدا لبر لمبارەیوە و ئاماركیاســـاكانی لنو نیی و یاســـایكیشروونی ب زۆر ناڤین رۆژھتی وتانیبشدا بۆی لم ،و نیی نچســـپاوەكارە ل بم تایبت یاسایكی پشت بك ھرچندە دەبستین، سووید وتیتاوان ب یاسا وت ب پی كارە لو ئمســـاك بم چند ناكرت، ھژمـــارسوید ئوكاتی دەوتی ئســـتا ر لبشانی سر خســـت برپرســـیارییكیئاژەن تاوەكو ل پاپشـــتی ناوەندیژیكردندەستدر ت كودەربك بۆیان.كداییپل ئاست و ل چ ئاژەن سرخاتوو ئستۆی ل كترپرســـیارییبل بـــوو. شـــوون) (كاتارینـــا ئاندرەو بوو تـــواو وەكینكۆل ئنجامـــداسانی ماوەی ل ك درابوو نیشان ئوەفایلیان ١١٥ كس ٢٠٠٠ تاوەكو ٢٠٠٥،لم كراوو. دروست بۆ پیوەندییدا لم١١٣ كسیان ك ھاتووە لكۆینوەیداتاوانكیان ھیچ و بستراوە فایلكیاندووانیان تنیا و نكراوە تۆمار لسرو دادوەر دەســـت دراوەت لم بوارەداتاوەكو ندراوە لسر بیاریان ھشتاسویددا، ئستا یاسای ل دادگا. نبدرو رەنج ھـــۆی تبب كـــ ھـــر كاركتاوانبار و ن نایاســـاییئـــاژە ئازاریئاماژە ب راستخۆ بم دەدرت، سزال بۆی نكراوە، سكسی دەستدرژیھمواركردنی ب ئاماژە لكۆینوەكدا
كراوە. شنو چل یاسایكی
غفووری و نووسینی: شۆڕش ئامادەكردن
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٥
كۆمپانیای ١٩٩٨ دا، ئایـــاری ســـای لـــ مانگیو سمرەی سیر زۆر ھواكی كۆكاكۆال باتلینگ،ل تازە ل ســـر دەستنیشـــانكردنی بڕوەبركیڕاگیاند، كۆمپانیاكیدا بڕوەبرانـــی ناو بـــۆردیپشـــووی پاوانی ھۆلیفید) (ئاواندر كـــ ئویشوەرزشوانی تاك مئ ھبت بوو. بۆكس وەرزشیئنجومنی پۆستی ل ك نیی بناوبانگ و برز ئاستدادەنرت. ناوبانگدا ب كۆمپانیایكی بڕوەبرانی
تۆپی ناوبانگی ب یاریزانـــی جۆردەن)ی (مایكلكۆمپانیای بڕوەبرانـــی لـــ باســـكش یكـــكچاویلكـــی برھمھنـــری كـــ ،(ئۆكلی)ـیـــچندین ب ئامـــاژە دەتوانین ھروەھـــا .تاوییـــھماوەی ل ك بدەین وەرزشـــیش دیكی ئسترەیكۆمپانیا بڕوەبردنی كاری ل ڕابردوودا، ٢٥ سایجین (بیلی وەكوو: بوون بشـــدار ئمریكییكاندا ١٩٩٩ ســـای ك تنس ناوبانگی ب یاریزانی كینگ)
بوو. (ئالتریا) كۆمپانیای بڕوەبردنی بشـــداریمۆریس فیلیپ ناوەكی بۆ كۆمپانیای دواتـــر (ئوناوبانگی ب (نانسی لوپز) یاریزانی ھروەھا گۆڕا).(جی. ئم. سرۆكی بوو ب ،٢٠٠٦ سای ك گۆف
سماكر).ھۆلیوودیش ناوبانگكانی ب ئكترە ل ھندـــكناوبانگكاندا رانی كۆمپانیا بـــوەبڕب ل ڕیـــزی١٩٩٤دا، (دیزنی) ل ســـای بـــۆ نموون بینـــراون.(ســـیدنی بڕوەبرانـــی بشـــداری ئنجومنـــیو مامۆستا كۆپرا)ی (دیپاك ھروەھا بوو. پۆئیتر)ل ژیان)یش (شوازی كتبی بناوبانگی نووســـریبڕوەبرانی بۆردی ئندامی ب بوو ٢٠٠٤دا ســـایبناوبانگی كۆمپانیایكی ك ،وەیرھاوس)ـ (منـــز
.رگب و جل فرۆشتنیپناســـی ئســـترە مودای ئگـــر كمـــكسوپاســـاالر ب ئاماژە دەتوانین بكرت، برفراوانتر
ســـای ك (نۆرمـــن شـــوارتزكۆف)یش بكیـــننت وۆرك) (شـــاپینگ بڕوەبری ١٩٩٦ وەكـــووھندك ب ئاماژە دەتوانین ھروەھا كرا. دەستنیشانڕۆژان ل ڕۆژك كانیش بدەین، كتڤانسیاســـ لكاریان بازرگانییكان كۆمپانیـــا بڕوەبری وەكووئوەی دوای فـــۆرد) (جرالد نموون بـــۆ كردووە.پۆستی بردەوامی شـــت بھجب سپیی كۆشـــكی
سپردرا. كۆمپانیای پی بڕوەبردنی چندین(گڕان ناونیشانی كی تازە بوەیژینتو پی بئســـترەكان ئندامتیی ئســـترەكاندا: ب دوایل ك كۆمپانیاكاندا) بڕوەبرایتیـــی ل بـــۆردیئمریكاییوە ئابووریناســـی ب ناوبانگی چوار الیننیشانی و ساكار سادە شوەیكی دراوە، ب ئنجامناسراو ل پۆستی كســـكی ك ئندامتیی دەدات،ئو پشـــككانی نرخی كۆمپانیاكاندا، بڕوەبردنی
برز دەكاتوە. شوەیكی برچاو ب كۆمپانیای
بناوبانگكان تییسایك كاریگرییبازرگانیدا سركوتنی ل
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٦
(دیزنـــی) لو نرخـــی پشـــككانینو شول پۆئیتر) (بڕز ڕۆژەوە كبرز ٪ ٤،٢ ڕژەی كار بوو، بدەستب
بۆوە.چیی بۆ تحا ئم ھۆكاری
دەگڕتوە؟ك كســـانی لو ھندك یوانلكۆماریدا ســـرۆك پۆستی ل پشتر
تایبتی پیوەندییكی كردووە، كاریانتییســـایڵ كگرفراوانیـــان لو بتوانای و، ھبـــت بانگكاندا بـــ ناوھبت، داخراوەكانیان دەرگا كردنوەیب فاكتركی یارمتیدەر ئمش كبوونی ئزموونی دادەنرـــت. ھروەھابواری دروستكردنی پیوەندیدا، ل زۆررانفاكت لـــو دیكـــ بـــ یككـــی
دۆزینوەی یارمتیـــی ك دادەنرـــتدەدات. كۆمپانیاكان بۆ ڕمن و بازاڕ
وەیـــژینو توئـــ ئنجامكانـــیتییسایو كئ ئگر دەریخستووە، كدروســـتكردنی ل دەستنیشـــانكراوانئزموونكـــی خـــاوەن پیوەندیـــیل كاریگرییكی زیاتر دەومند بن،پشككان نرخی برزبوونوەی ســـر
دادەنن.
ئو ھۆكارەكانی بۆ شـــیكردنوەیلو ی كئابووریناســـان حات، ئوكردووە، بشـــدارییان توژینوەیدابرجست بوونی (كاریگریی ئاماژە بو، دەدەن ســـانك ئو كسایتیی)گشت ك كۆمپانیانی جۆرە لو دەنكۆمپانیا لگڵ ڕەھندەكانیان و الین،كســـانی خۆیانـــدا ھاوپیشـــكانیكســـایتییكی دەستنیشـــانكردنیڕا پلكشـــكردنی یارمتیی ناســـراو،دەدات وەبرھنـــرەكان و ســـرنجیئـــو پشـــككانی و، داوای كینـــیپشككانی نرخی دواجار و كۆمپانیای
دەكاتوە. كۆمپانیای برز ئوناسراو كسایتییكی بوونی دیارەكۆمپانیایكدا، بڕوەبریی پۆستی لالین ل دەب ك پشـــكانی ئو بیبكدرت، وەبرھنرەكانـــوە دەزگابۆچوونـــی بـــ) دەكاتـــوە بـــرز سترجب (كاریگریی ئابووریناسانشـــوەیكی ب بوونی كســـایتیی)توانینی ســـرنج و جی ڕاستوخۆ،كانبۆرســـ بازاڕی كارانی شـــرۆڤیان زوو ك بزانین ئوەش دەب بمتدەگن لوە وەبرھنرەكان درەنگ،ك بڕوەبرك دەستنیشانكردنی ك
ھیچ جۆرە بجگ لـــ ناوەكـــیو كار كی لو پســـپۆڕیی ئزمـــوون،نیی كۆمپانیایـــدا ئو پیشـــكیپشـــككانی بھای بتوانت یوانلبم بـــرز بكاتوە، كۆمپانیای ئوبۆ كئاماژەی ئـــوە لـــ ھمانكاتداو ناكارامیی ئندامكانی توانایی بو بڕوەبـــرەكان دیكـــی بـــۆردیئو سرشـــۆڕیی بۆ ھروەھا مایی
ئاشكرا بڕوەبران. ھروەھا ئوەشگورەی ب ســـانك ئء دەكات كـــزۆر بشـــكی ڕادەی بشـــداربووینانكمیـــان لـــ برزكردنوەی ئاســـتیبر كۆمپانیایـــ ئـــو برھمداریـــی
دەكوت.و شـــارەزا وەبرھنـــرە واتـــا خانـــی ونـــدەك پرۆفشـــناكانككانوە، ب و بـــازاڕی ئو گۆڤارەفرۆشـــی زیادكردنی بـــۆ كـــ تنھـــائســـترەكاندا دوای ب گۆڤارەكانیانجۆرە خونری ئو و وەكوو دەگڕن
دەكرن. سیر گۆڤارانئیكۆنۆمیست سرچاوە:
محموود ئمیر وەرگانی: و ئامادەكردنمایك جۆردن
نانسی لۆپز
دیپاك كۆپرا
٢٧
كۆماری گارفید، بیستمین سرۆك جمزئمریكا یكگرتووەكانی تو
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
١٨٣١دا، ل سای ل گارفید جمز(ئۆھایۆ) وتی ل (كۆیاھۆگا) شاریبوو سان بووە. تمنی دوو دایك لك باوكـــی كۆچی دوایی كرد. گارفیدخرجیی دابینكردنـــی بۆ ناچار بـــووملب لـــ ماوەیـــك خوندنكـــیبكات. گشتارییكاندا كاری شۆفریی١٨٥٦دا، ســـای ل توانی گارفید(ماساچۆست) ل ویلیامز كۆلژی ل
بوانامی خوندن وەربگرت.
ناو دونیای سیاستوە ھاتن ١٨٥٩ سای ل توانی گارفید جمزكۆماریخوازەكانی نونـــری دا، وەكووئندامـــی تـــتـــی (ئۆھایـــۆ) ببوتنگژەی كاتی پیـــران. ل ئنجومنیگڕانوەی لـــ الینگریی ناوخۆییدا،تر وســـ بۆ جوداییخوازەكان توسای دەكرد. ئمریكا یكگرتووەكانیناوخۆییدا شـــڕی كاتی ١٨٦٢، لـــچووە خۆبخش ســـربازكی وەكـــوئازایتی ھۆی ب سوپا. ڕیزەكانی ناول شـــڕدا برەكانی ل و لھاتوویـــیسرلشكری ســـادا پلی دوو ماوەی
پ درا. ھزە خۆبخشكانیســـای ل واتا ھمانكاتدا ر لـــھجمز (ئۆھایـــۆ)، ١٨٦٢دا، خكـــیكۆنگرس نونرایتیی بۆ گارفیدیان(لینكۆن) كۆمار ســـرۆك ھبژارد.ل واز ك بكات ڕازی گارفید توانیـــیپاساوی بھنت. لشـــكری كاروباریك بوو، ئـــوە كارە ئو بۆ لینكۆـــنبۆ ســـربازی كســـكی دۆزینوەی ل گارفید زۆر ئاســـانترە جنشـــینیكۆماریخوازی دۆزینوەیكسایتییكیل كار كردن كارام، بـــۆ و ب توانـــا ١٨ ماوەی بـــۆ گارفید كۆنگرســـدا.نونرایتیی بۆ پسانوە ب و سان
ھبژردرا. كۆنگرسكۆنڤانســـیۆنی ١٨٨٠ و ل ســـایلـــ گارفیـــد كۆماریخوازەكانـــدا، ب بۆ قناعتپكردن خۆیدا ھوكی(جان بۆ كاندیدكردنی كۆماریخوازەكانسرنكوت. خۆی ھاوڕی شرمن)ـیخولی سیوششـــمین لـــ دواجـــار چاوەڕواننكراو شوەیكی ب دەنگدانداگفتوگۆیك لو پشتر ئوەی ب ب وكۆماریخوازەكان كرابـــت، بارەیـــوەكاندیدی وەكـــوو گارفیدیان خـــودیسرۆكایتیی ھبژاردنكانی بۆ خۆیان
كرد. دەستنیشان كۆمار
كۆمار سرۆكایتیی قۆناغیتنھا ١٠ جیاوازیی ب گارفید جمزتوانیی شكست گشـــتی، دەنگی ھزارھنكاك)ی سكات (وینفید ژەنڕال بو، بھنت دیموكراتـــكان كاندیـــدیسرۆك كۆماری بیســـتمین ب ببت
ئمریكا. یكگرتووەكانی توقۆناغـــی لـــ گارفیـــد جمـــز خۆیـــدا، ســـرۆكایتیكردنیل فیدڕالی حكوومتی دەســـتكانینیۆیۆركدا بڕوەبردنی گومرگی بواریسیاســـتی بواری ل كـــرد. فراوانتـــردەرەوەی وەزیری كاروباری دەرەوەیشداھموو گارفید بانگھشتی حكوومتیالتینی ئمریـــكای كۆماریخوازەكانـــی١٨٨٢دا بشـــداری ســـای ل كرد ك
بن، واشـــنتۆن شـــاری كۆنفانســـینگرت. سری كۆنفرانســـ ئو بمدووەم ل كـــ بوو ئوە ھۆیكشـــی١٨٨١دا، سای تممووزی مانگی ڕۆژیشاری شـــمندەفری ل وســـتگیجمز تیرۆركردنی ھوـــی واشـــنتۆنك گنج پارزەركـــی درا. گارفیـــدھلی پیشكی خۆیدا یتوانیبوو لنبكات، دەســـتبر خۆی بۆ كاركـــردندەستژی بر دابووە كۆماری سرۆكھگرت قووی برینكی گارفید .گوللبۆ چارەســـركردن و بـــ مبســـتیكۆشـــكی ناو ل فتھ چندین ماوەیبوو. پزیشكدا چاودریی ژر ل ســـپیبناوبانگی داھنری بـــل)ی (گراھامئامركی ڕـــی ل ھویدا تلفـــۆنك خـــۆی دایھنابوو، تلفۆنییـــوە
سرۆك ل ناو لشـــی گولل شـــونیكارەیدا لو بم كۆمـــاردا بدۆزتوە،مانگی ششمی ڕۆژی ســـرنكوت.و حســـانوە مبســـتی ب ئیلوولقراغ بردە كۆماریان سرۆك پشوودانك كاتكدا ل دەریای (نیوجرســـی).گارفید تندروستیی باری پدەچوو وال بم دەچت، برەو باشـــبوونوەئیلوولی مانگـــی ڕۆژی نۆزدەھمـــیگارفیـــد دا، جمـــز ١٨٨١ ســـایب ئمریكا كۆماری سرۆك بیستمینزۆر ل خونبربوونی و ھۆی ھوكردن
كرد.س دوایی كۆچی لشیدا ناو
بشی فارسی VOA سایتی سرچاوە:
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
٢٨
رەچكی (ROBONAUT٢) ٢ ژمارە رۆبۆتكانیو ناسا الین و، ل رۆبۆت پیشـــییكانن داھاتوویو، ســـاز پ دەدرت جنـــراڵ مۆتۆرزەوە پرەیاندرژەكانی و دوور ردەمس دیاریش وەكوو دەكرن.رۆبۆتگلكی بـــ خیاوییكان فیلمـــ چیرۆك وكســـانی ئو بۆ و كۆتایی نـــد شـــوە مرۆڤشتكی ب شـــتانیان جۆرە ئو ك ســـردەمانكدەدایوە برەبرە پیكنینـــاوی لك و گاتجاڕیل ئاوڕدانوەیك ن. بـــدەگۆڕدر ھلومرجـــكانبین دەتوانین ئمۆ، ھتا دوورەوە رابردوویكـــیل ھندك سری ئســـتم ب میشـــھ ك مرۆڤب بم یان ببیـــری داھاتـــووە، شـــت دەرچووەزانســـت توانیوتی و پشـــكوتنی كات تپڕبوونی٢ رەچككی رۆبۆتكانی بگینت. ئنجامی بو ئندازیاران ھاوكاریی ب ك مرۆڤن، شـــوە نویگرمی ل جیھان، گورەی ركخراوی دوو پسپۆڕانیخاوەن ك رۆبۆتانی ئـــو وات دان. برھمھنـــانتك ل دەتوانن كـــ برزن، ھزر و ھۆشـــارییكیئنجام ب خۆیان چاالكییكانـــی و دا كار خـــكانپۆژەیكی راڵ مۆتـــۆرز لنج ناســـا و بگینن.پشكوتنی خراتركردنی مبســـتی ب بكۆمداتكنلۆژیاكانی و داھاتـــوو رەچكی رۆبۆتكانیباركردن و بۆشاییدا پیشســـازیی بواری ل تر، كبیكوە ئـــوا دەھنرن بـــكار و گواســـتنوەداجنرال و ناسا ئندازیارانی كردنن. كار ســـرقایناوەندی ل كـــ ركوتننامیك پـــی مۆتۆرز بل ھوی بۆشـــایی (جانســـۆن)دا واژوویان كـــرد،بكن، ســـاز مرۆڤ شـــوە رۆبۆتكی ك ئوە دانب ككوەرگرتن كار بكات. ك شانبشـــانی مرۆڤو پشـــكتووەكان سیســـتمكۆنترۆكرە لـــئـــوا بینیـــن، تكنلۆژیاكانـــی و سینســـۆرەكان
بۆشاییگڕان یارمتیی دەتوانن داھاتوو رۆبۆتكانیبۆشاییدا مترســـیدارەكانی پ كارە بواری ل بدەن،تا مۆتـــۆرز دەدەن، جنراڵ یارمتیی و، ھورەھـــاو، ئامـــرەكان پاراســـتنی بتوانن سیســـتمكانیركخراوە بكاتوە. ئو دوو ئۆتۆمبیلكانی خۆی برزسیستمكانی ئندازیارانی یارمتیی ب ھورەھا و،رۆبۆت ئو پرەپدانی سرقای (ھاستون) بوشاییحاشوە دەھنن. بم و برھمیان مرۆڤن شوەو خراتر ٢ ئوا رەچكـــی نویانی و رۆبۆتئـــتكنلۆژیایشوە روانگی ل ھروەھا و شـــارەزاترت بدەتوان رۆبۆتـــ ئو زۆر پشكوتووتریشـــن.ك راپڕنت كاران ئو دەســـتكانی، بكارھنانی ٢ رەچی دەیكـــردن. رۆبۆتكانی مرۆڤ پشـــترخكدا ل تك باشـــوە ئمنییتكی ب دەتوانتو ل زەوی ل ك وەیوشـــھۆی بو كار بـــكات و،(داگ وەردەگیرت. ل ككی بۆشاییدا كاروبارەكانیل وەیدۆزین سیستمكانی بڕوەبری ك كزك)“:ك رایگیاند ناسا ل واشنتۆن فرماندەیی ناوەندیرۆبۆتیكی داھاتوودا، زانستی ل ورەیگ بازدان ئونك دەھنت، ئویش خۆیدا دوای ك برووناكییـــســـر تكای نتوەكانی بكوو بۆ ھر بۆ ناســـامن رایگیاند:“ ھورەھـــا بڕوەبرە زەوی“. ئـــوبۆ ك نویانی تـــدەرف ئو لگڵ لـــ پوەندیو، دۆزینوەكانی مـــاوە وڕ واقم مرۆڤ دەڕەخســـنئوا خاوەن ھزرن، ك رۆبۆتانی بو جۆرە رۆبۆتیكدەھنن“. خۆیاندا بدوای زۆر بكارھنانیكی و تواناجۆرە ئو ســـازكردنی بۆ مۆتۆرز ناســـا و جنـــراڵئو رۆبۆتی بوون. بیكتـــر تكڵ ئوا رۆبۆتانئوەی توانای ك داڕژراوە جۆرك ٢ ب رەچكیبكات. بیرۆكی شانبشـــانی مرۆڤ كار ك ھبتبیرۆكیكی مرۆڤان شوە رۆبۆت ئو بركارھنانی
ل بۆشاییدا، بكو پیشســـازیی ل نیی نوێ تواوبۆ مرۆڤ ب شوەی ك ســـرەكی رۆبۆتی راستیدالموبر، ١٠ ساڵ داڕژرابوو، بۆشـــاییكان شتگنرمكانوە ئامرە شوەســـازییكانی ب شوازیشوەســـازیی رۆبۆتیك و دوو گرووپی ب ھاوكارییپۆژەكانی توژینوەی ئاژانسی و جانسۆن ناوەندیناسا ١٠ سادا، ئو ل ماوەی برگرییوە داڕژرابوو.گرنگی زۆر تكنیكیی توانیگلكی و ئزموونگلكب رۆبۆتیكدا سبارەت سازكردنی تكنلۆژیاكانی لئو ك ھناوە، بۆشـــاییوە بدەست كاروبارەكانینوێ قۆناغكی دەســـتپكی یارمتیی تواناسانشپی ب دەدات. بۆشـــاییدا دۆزینوەكانی لـــ بورایجانسۆن، ناوەندی بڕوەبری )ـی (كوتس گوتیســـازكردنی بۆ ھوكانمان تواوی حازردا ل حایكاروبارەكانی یارمتیی دەتوانن ك ،یرانئام ئـــوبدەن. ئو بۆشـــاییكان دۆزینوە ھورەھا و مرۆڤمرۆڤدا تك ل كاركردنیـــان توانای ك رۆبۆتانـــیك یھ نانشو ئو بۆ رۆیشتنیان توانای و، یھیارمتیدەری زۆر وانترسیدارن، ئم زۆر مرۆڤ بۆبنرخیان میژوویكی مۆتۆرز جنراڵ و ناسا مرۆڤن.ســـرەكییكاندا تكنلۆژیا بواری ل ھاوكارییكانیھۆی ب ١٩٦٠دا ســـای ل ھاوكارییانش ئو .یھدەســـتی (ئایۆلۆ)ەوە، كاروبارەكانی كۆنترۆكردنیل ژیانی رۆلكی ھروەھا مۆتـــۆرز پكرد. جنراڵ LUNAR ROER VEHICLE) پشكوتنی بواریماوەی ل ك ھگرە، ئامری بار وات یكمین یھ
وەرگیرا. ل ككی مانگگدا
noojum
٢ ژمارە رۆبۆتكانی
٢٠١ی ٠
سای
ریلئپ
ی ١)ـ
٢)مم
شدوو
(٢١)
ارەژم
٢٩
كشـــتی بۆشـــایی دیســـكڤری ل (ڕۆژی ٥ی نیســـان) دووشـــممی ڕابـــردوودا، ل ســـنتری بۆشایی كندی كاتژمر ١:٢١ی پاش نیوەڕۆ ئاگرە گورەكـــی ژرەوەی دیســـكڤری بنكی كندی ڕووناك كردەوە و كشـــتی و تنكی سووتمنی و مووشـــك زەبالحكان برەو ئاسمان بڕیكوتن. باری كشـــتیك ل حوت سرنشین ك یككیان و یـــدەگ كلوپلـــی و ژاپۆنییـــ ئافرەتكـــی پویستییكانی وستگ پك دەھت ك ب مبستی ی بۆشایی ڕەوانستگو وەی زانســـتی لتاقیكردن
كران. فتری دوو حڤمین ڕاسپاردەی دیســـكوتحدەخاینـــت و لگـــڵ ٢٩یمین ســـایادی ناردنی یكمین كشـــتی ك لـــ ١٢ی نیســـانی ١٩٨١دا
.كرابوو، ھاوكاتڕەوان.فرماندە (ئاالن پۆیندكســـتر) ل بنككدا و بر ل ھدانی كشـــتی بـــۆ گرتنی چند ونیك لگأل تاقمكی چند خولكك دەوەستت و پش چوون ناو كشـــتیكش نامیك بۆ خزانكی و
دوو كوڕەكی دەنوســـت و پیان دەت ” خۆشم دەوـــن و لـــو زووانـــ دەتانبینمـــوە“. ھروەھا پشـــوازیكی زۆر ب جۆش ل ئاسمانپوی ژاپۆنی (ناكـــۆ یامازاكی) كرا، ك وەكـــو دووەمین ئافرەتی كردنی ئاماژەپگت. جی بۆ بۆشایی دەفكتوك بھۆی ئو گشـــتی دیســـكاڤرییوە ژمارەی سرنشینانی وســـتگی نودەوتی بۆ ماوەیكی كاتی زیاد دەبت و دەبت ١٣ كس ك چواریشیان ستگو وەندە ئافرەت لم جارە ئكئافرەتن و بۆ ی دوویان ژاپۆنین ك سو ١٣ كبۆشـــاییدان. ل و لیككیان ڕۆژنامنووس و ب مبستی ئامادەكردنی ڕاپۆڕتكی تروتســـل لو ڕووداوە گرینگ وەكوو شتو گشداری ئزایی برمیی فكی فوانڕۆژنام
زانستیی سەرنجاكش بووە.nasa.govtelegraph.co.uk
كشتی ئاسمانی دیسكڤری برەو ئستگی بۆشایی
نودەوتی ھدرا
نزیكبوونه وه له دروســـتكردنی چاوی ئه لیكترۆنی له الیه ن زانایانه وه ھه واكی موژه ده به خشه بۆ ئه و كه سانه ی كه له ژیانیاندا له جژی بینین ب به شن. زانایایانی كۆمپانیای (Nano Retina)ی ئیسرائیلی له ھه وی به دیھنانی داھنانكی ته كنه لۆژیایی نزیك بوونه تـــه وه ، ئه گه ری ئه وه ھه یه به ھۆیـــه وه زۆربه ی ئه و كه ســـانه ی كه بینایان له ده ســـت داوه جاركی دیكه بینایان بۆ بگه ڕته وه له رگه ی چاندانی چاوی
ئه لیكترۆنی كه تۆڕه كانی چاو به كار ده خاته وه .له مباره وه رۆژنامه ی ”ھارتـــس“ ئاماژه ی بۆ ئه وه كردووه كه چاوه ڕوان ده كرت كۆپییه ك یا دوو كۆپی لـــه م چاوه ئه لیكترۆنیانه به رھـــه م بھندرت بۆ ئه و كه ســـانه ی كه چاوه كانیان به ھۆی نه خۆشـــییه كانی
تۆڕی چاو له ده ست داوه .ئه ندازیارانی ئه م پـــرۆژه ده ن: تواناكانی چاوی ئه لكیترۆنی ســـنورداره ، به م له گه ڵ ئوەشـــدا بۆ
نابینایان ھیوایكی تازە.
PNA
ته ندروستی - زانایان له دروستكردنی
چاوی ئه لیكترۆنی
نزیك بوونه ته وه
ھوست ئنوەر [email protected]
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
سوتانی ڕەسوڵ زمانكار:٣٠
ھسارەی سر گیاندارانی بھزترینبنمای لســـر ھزیان زەوی، كـــكشـــیان ب برانبر ڕـــژەی ھـــزبوكراوەی ڕاپۆرتی ل بدەستھاتووەڕیز وە بنس)ـسای (الیڤ زانستیی
دیاركراون.مھر، ئاژانســـی بپـــی ھواـــیقالۆنچیك جـــۆرە ئوەی لـــ دوای
وەكــــوو (Dung Beetle) بنــــاویجیھان ناسنرا، بھزترین زیندەوەریل ڕاپۆرتكی تلگراف، بوكراوەیزیندووی زیندەوەرەكانی بھزتریـــنبپی ك زەوی، ســـر ھســـارەیكشـــیان ب برانبر ڕـــژەی ھـــزیشـــوانل كردەوە. بو دیاركراوە،میروو(حشرە) جۆرە دوو ناوی دیتنیجگی لیســـتدا ئو ل ســـرەتای
بیت. سرسووڕمانبھزترین وەك ئۆڕبیتید: كرمی ـ !ھسارەی ســـر وشكانیی گیانداریزیندەوەران ئو دەكرت. ئژمر زەویل پتر و، دەژین خاكوخۆـــدا لنـــویك ڕووبری ل دانیان سدانھزاردەژین. تۆزوخۆدا دووجـــای متریدەتوانت كرمانـــ لـــو ھر یـــكل جار ستوھشـــتا و تنكی ھزارك قورستر بگوازتوە. خۆی كشیب برانبرە مرۆییـــوە بـــ پوەریھشتاودوو قورســـاییكی ھگرتنی
مرۆڤكوە. لالین تنیقورســـاییك :Dung Beetle ـ ٢پـــی بھـــزە كـــ ئـــو مـــرووەھگرتنی ب برانبرە ھدەگیردرت،دوو پاس(ئامان)ـی شش قورساییبرز مرۆڤكوە لالیـــن ك نھۆمی،ل (Dung Beetle)ـكان، بكرتـــوە.یك جۆراوجۆری ڕواتی و ئنـــدازەسانتیمتری تاكوو شش میلیمتریھزار باركی دەتوانـــن و، دیتـــراونل وچلویك جار قورســـتر و ســـت
ھگرن. خۆیان :بـــگ مروولـــی - ٣جـــۆرە ئـــو لغاج(شـــویلگ)ـیگشـــی بجۆرك وردە، روولـــملراندنوەی ب دەتوانت ك كردووەو گی دار شـــویلگكی، بھزی
و درەختكانبگوازتوە. و ببتوە ڕووەككان
دەیانبتوە گیانـــی تـــل ئو پنجا وای جـــاری و ھیاندەگرت،ب ك خۆیتـــی، برانبری كشـــیبرزكردنوەی مرۆییـــوە پـــوەری.نییـــت نیـــو دوو قوورســـاییكییكك زیندەوەران ئـــو كۆمگایدونیای كۆمگاكانی لـــ ئاۆزتریـــنھشـــت دەتوانت ك ،زیندەوەرانـــبكاتوە. كۆ خۆیدا لنو روولم ملیۆندیكی سیروســـمرەكانی ل توانابرھمھنانی ،میرووانـــ جۆرە ئو ئو لســـر ك ،ڕووەكـــی كوارگـــ
دەھنرن. برھم یانگ الحزەب گیاندارە ئو گوریال: - ٤برانبری دە قورساییكی دەتوانتبرزی برزكاتـــوە. كشـــی خـــۆیو ھفتا گوریـــال نـــرەكان، ســـتكشـــیان و، پنـــج ســـانیمترە و و گوریال كیلۆگرام دووســـت دەگاتو، دەبن نرەكان ھندی نیو میكان
ساڵ. پنجا دەگات تمنیانئفریقایی: سربتانجی ھۆی -٥لنو ك كندەیبا و تنیا یكمین.دای زەوی بھزتریـــن گیاندارانـــیچوار دەتوانت ،جوانـــ ئـــو باندە
خۆی، كیلویی چوار كشی برانبریكاتوە برز كیلۆگرام شـــانزدە واتئو ئاســـمان ھیكشت. و، برەو
زۆر ،ندەیباو، ڕاوچیی ھرشـــبرە و بھـــزو میمونـــكان ســـرەكییدروســـتكردنی .كانیشـــوییكبزنكاری مانگ پنج ،یلۆیئ ئو ھالنیھالنكی تیرەی و، دەوت بوچانی
قووییشی سمترە. و متر دوویكك یارمتیی بـــ ٦ - مرۆڤ:ب جیھان، پیاوانـــی لـــ بھزترینســـاویكاس)ـوە (زیدرۆناس نـــاوی
كشـــی برانبری دوو ك دەتوانتناوی بكاتوە، برز قورس تنی خۆیبھزترین نو لیستی وتك مرۆڤیشپیاوە ئـــو جیھانـــوە. گیاندارانـــیو ست قاپیلكی ب یسا سیوچوارئستا، تاكوو سانتیمترییوە نوەتو ھشـــتا ســـت و دوو توانیوتـــیبرزكاتوە قورساییی كیلۆگرام پنجكیلۆگرامیش ھفت و و، چوارســـت Dead) قورســـایی بـــ شـــوەیبرانبری و پنج ھگرت Lift)ـوە
.توانای و بھز ئاسایی مرۆڤكی ك قورســـاییك زترین ٧ - بور:
جیھان زیندەوەرەكانی بھزترین
(Dung Beetle)
بگ مروولی
ئۆڕبیتید كرمی
بور
٢٠١ی٠
سالی
پریئ
)ـی١٢
)مم
وشدو
(٢١ە(
مارژ
حسن عبدوڕەحمان[email protected]
٣١
دەتوانت دڕندەیـــ گیاندارە ئو و كش برانبـــری ھگیرـــت، دوونزیكی ك الشـــكیتی، بارستایی.كیلۆگرامـــ چـــل و پنجســـتقورســـایی الشـــیكی ب بورەكانســـرەڕای و، كیلۆگرامی سســـتبـــ دەتوانـــن الشـــی گورەیـــان،ل كیلۆمتر خرایـــی شســـتوچوار
بـــ و، غاربـــدەن یـــك كاتژمـــرداجومجوم دەتوانن پنجیـــان زەبریتـــك جوانگایـــك و كللســـری
بشكنن.بارھگرتنی توانایـــی ٨ ـ فیـــل:خۆشیان كشیان بم، زۆرە فیلكانتنی نـــۆ زۆرە و دەتوانـــن باركـــیقورسایی ١،٧ برانبری ك ھگرنگورەترین فیلـــكان، .یانكالشـــھسارەی سر ل وشكانین گیاندارانیو، دەژیـــن ســـاڵ زەوی و، حفتـــالدایكبوونیاندا لكاتی بچووەكانیان
.كیلۆگرام بیست و ست كشیانتوانـــای جوانـــگا ٩ ـ جوانـــگا:نیـــو و یـــك ھگرتنـــی باركـــیدەكات ك ،یھ خۆیـــان برانبری
كیلۆگرام. نۆست توتك گریزلـــی: ١٠ ـ ورچكانـــیلـــ لكاتـــی ورچكانـــی گریزلـــیتنیـــا كشـــیان دایكبوونیانـــدا،
كاتی لـــ بـــم ،نیـــو كیلۆگرامـــدەگات كشیان خۆناســـین(بلوغ)ـداكیلۆگرام. برزیی پنجا پنجست ودەگات وەستانوەدا كاتی ل لشیانغاردانیشیان، خرایی و متر نیو و دوویك ل كیلۆمتر و چـــوار ب پنجا
دەكرت. مزەندە كاتژمردا،
ئفریقایی سربتانجی ھۆی
گوریال
گریزلی ورچی
جوانگا
ساویكاس) (زیدرۆناس فیل
ڤیكتۆریا) دەریاچی (ڕۆژھتی تانزانیا باكووری ل (سرنگتی) نیشتمانیی پاركی
ھانجی
شیاك
جرن
سنی
شوسد
دیھن
ەس
یون