مدیریت مواد زائد

تعریف: مواد زائد جامد

به کلی�ه م�واد زائ�د حاص�ل از فع�الیت ه�اي روزم�ره انس�ان و حی�وان ک�ه در ح�الت ط�بیعی ب�ه ص�ورت جام�د ب�وده و ب�ه علت بال اس�تفاده و ی�ا ناخواس�ته ب�ودن ب�ه دور انداخت�ه می

شوند مواد زائد جامد گویند.

مواد زائد جامد شهري

تج�اري، مس�کونی، من�اطق در ک�ه غیرخطرن�اکی زائ�د مواد مؤسس�ات و ص�نایع س�بک تولی�د می ش�وند. این زبال�ه ه�ا زبال�ه ه�اي کش�اورزي، زبال�ه فرآین�دهاي ص�نعتی، ش�امل مع�دن و لجن فاض�الب و زبال�ه ه�اي خ�دمات ش�هری نمی

شود.

مدیریت پسماند

مدیریت م�واد زائ�د جام�د عبارتس�ت از مجموع�ه مق�ررات ذخ�یره، تولی�د، در خص�وص و سیس�تماتیک منس�جم جم�ع آوری، حم�ل و نق�ل، پ�ردازش و دف�ع م�واد زائ�د و محیطی زیس�ت اص�ول ب�ر منطب�ق ک�ه جام�د بهداش�ت عم�ومی ب�وده و ش�امل رواب�ط پیچی�ده می�ان بخش�ی بین رش�ته ه�ایی مانن�د عل�وم سیاس�ی، برنام�ه شناس�ی، جامع�ه جغرافی�ا، اقتص�اد، ش�هری، ری�زی ارتباط�ات، آم�ار، بهداش�ت، محی�ط زیس�ت و مهندس�ی

عمران و ... باشد.

زائد مواد جامع Integrated Waste)مدیریت Management: IWM)

م�دیریتی ه�ای برنام�ه و روش�ها تکنیکه�ا، ک�اربرد و انتخ�اب م�واد م�دیریت وی�ژه اه�داف ب�ه مناس�ب جهت دس�تیابی زائ�د را م�دیریت ج�امع م�واد زائ�د گوین�د. س�ازمان حف�اظت

ب�رای 4از محی�ط زیس�ت آمریک�ا تع�یین IWM گزین�ه را کرده است:

کاهش در مبدأ تولید 1

بازیافت و کمپوست 2

سوزاندن 3

دفن در زمین 4

مدیریت جامع مواد زائد جامد

عملی�ات دف�ع زبال�ه ب�ا در نظ�ر گ�رفتن عناص�ر زی�ر: ک�اهش در مب�دأ تولی�د، را بهداش�تی دفن و ان�رژي ب�ه زبال�ه تب�دیل کمپوس�ت، بازی�افت،

مدیریت جامع مواد زائد جامد گویند.

عناص�ر موظ�ف در م�دیریت م�واد زائ�د جام�د ) اج�زاي م�دیریت م�واد زائ�د جامد(

تولید زباله Waste Generation

ذخیره سازيWaste Storage

جمع آوري Waste Collection

حمل و نقلWaste Transportation

بازیافت و پردازشWaste Processing and recycling

دفع نهاییWaste Disposal

راههای کنترل تولید مواد زاید جامد:

تولی�د، اولین عنص�ر موظ�ف ی�ک سیس�تم م�دیرت م�واد زای�د جام�د اس�ت. تولی�د م�واد، ی�ک نقش اساس�ی و کلی�دی در

دارد. دو ک�ل سیس�تم ب�ه زای�د جام�د م�واد تولی�د کن�ترل باش�د می کیفی و کمی اص�لی طری�ق مش�کل c اص�وًال .

جوام�ع تولی�د روزاف�زون م�واد زای�د اس�ت. ب�ه ط�ور کلی کم ک�ردن تولی�د زای�دات، احتی�اج ب�ه انج�ام ی�ک انقالب در ص�نایع و ط�رز نگ�رش م�ا ب�ه من�ابع ط�بیعی دارد. من�ابع ط�بیعی بای�د ب�ا ح�داقل تخ�ریب م�ورد به�ره ب�رداری ق�رار بگیرن�د. تولی�د بای�د ب�ه ان�دازه مص�رف و متناس�ب ب�ا آن باش�د. در مص�رف

باید نهایت صرفه جویی را بعمل آورد.

:عوامل مؤثر در تولید مواد زاید

1 تکنولوژیهای معیوب و آًالینده محیط-

2رواج مواد مصنوعی بجای الیاف طبیعی-

3رواج مواد و محصوًالت یکبار مصرف-

4تولید محصوًالت غیر استاندارد-

5استفاده از مواد اولیه نامرغوب-

با انج�ام برنام�ه ری�زی مناس�ب و از طری�ق وس�ایل ارتب�اط جمعی می ت�وان برنام�ه ه�ای ک�اهش تولی�د م�واد زای�د جام�د ش�هری ه�ا عبارتن�د برنام�ه این درآورد. اج�را ب�ه تولی�د مب�داء از را

نیازه�ای جامع�ه 1از: ب�ا -2-تولی�دکاًالی مرغ�وب و متناس�ب -ک�اهش م�یزان 3بازی�افت م�واد و ک�اًال و اس�تفاده مج�دد ازآنه�ا

-پردازش مواد زاید جامد در نقطه تولید 4سمیت مواد

منابع تولید مواد زاید جامد شهری

من�ابع تولی�د را می ت�وان ب�ر حس�ب کمیت و کیفیت م�واد زای�د تولی�دی طبق�ه بن�دی نم�ود. ک�ه براس�اس کیفیت

شامل:

درم�انی 4-ص�نعتی 3-تج�اری 2-خ�انگی 1 -5-بهداش�تی ب�از س�اختمانی 6من�اطق ه�ای -ادارات 7-فع�الیت

دولتی

به ط�ور کلی می ت�وان م�واد زای�د جام�د ش�هری را ب�ه دو گ�روه تقسیم بندی نمود:

در ی�ک تقس�یم بن�دی دیگ�ر می ت�وان م�واد زای�د ش�هری را ب�ه دو گ�روه م�واد زای�د ش�به خ�انگی و م�واد زای�د خطرن�اک تقس�یم بن�دی ک�رد. در این تقس�یم بن�دی، درج�ه خطرن�اک بازی�افت نظ�ر نقط�ه از اس�ت. م�واد مالک عم�ل ب�ودن م�واد، تقس�یم بن�دی م�واد زای�د جام�د ب�ه م�واد خش�ک و ت�ر مناس�بتر اس�ت این تقس�یم بن�دی می توان�د در جداس�ازی

مواد از مبداء تولید موثر واقع شود.

مواد زاید خطرناک

و ب�وده م�واد خطرن�اک این دف�ع و نق�ل و حم�ل جابج�ایی، احتی�اج ب�ه م�دیریت خاص�ی دارد. این م�واد ش�امل: م�واد بیولوژی�ک، زای�دات س�می، ش�یمیایی م�واد رادیواک�تیو، زای�دات قاب�ل انفج�ار و قاب�ل اح�تراق هس�تند. این م�واد c در مراک�ز ص�نعتی و مؤسس�ات و مراک�ز درم�انی معم�وًال

بهداشتی تولید می شود.

میت�وان را ش�هری جام�د زای�د م�واد دهن�ده تش�کیل اج�زا بصورت زیر تقسیم کرد:

-منس�وجات 4-پالس�تیک 3-کاغ�ذ ومق�وا 2-م�واد زای�د غ�ذایی 1-9-چ�وب 8-شیش�ه 7-م�واد باغب�انی 6-ًالس�تیک و چ�رم 5

-11-خاکروب�ه و خاکس�تر 10فل�زات آه�نی و غیرآه�نی قوطی های فلزی

ب�ه نس�بت جام�د زای�د م�واد دهن�ده تش�کیل اج�زا درص�د منطق�ه، ش�رایط اقتص�ادی و اجتم�اعی م�ردم، م�وقعیت جغرافی�ایی و آب و ه�وای منطق�ه، فص�ول س�ال، م�یزان بازی�افت ق�انونی و غ�یر ق�انونی متغ�یر اس�ت. ب�ه همین دلی�ل هم در ص�ورتی ک�ه درص�د اج�زا متش�کله م�واد زای�د کنن�ده تع�یین سیس�تم عملک�رد و ط�راحی در جام�د، این تع�یین ب�رای را خاص�ی مطالع�ات بای�د باش�د،

درصدها به اجرا در آورد.

کمیت مواد زائد جامد

مق�دار زبال�ه تولی�دي در ی�ک اجتم�اع ب�ه عوام�ل مختلفی و آب زن�دگی، ش�رایط جامع�ه، س�طح ن�وع چ�ون: ن�وع م�ردم، و رس�وم آداب ه�وایی، فص�ول س�ال، در م�یزان و غ�ذایی م�واد قیمت مص�رفی، غ�ذاي ن��وع اجتم��اعی، ع��ادات آنه��ا، ب��ودن دس��ترس پراکن��دگی و گس��تردگی اقتص��ادي، فعالیته��اي

جمعیت و بازیافت زباله بستگی دارد.

تاریخچه ی جمع آوری و دفع مواد زائد جامد

این دس�تور اساس�ی در ق�رن ن�وزدهم میالدی پس از آگ�اهی ب�ر اینک�ه م�واد زائ�د جام�د ب�رای س�المتی خط�راتی ب�ه

س�ال در ای�ران در و آورن�د می اولین 1338وج�ود سیس�تم جم�ع آوری زبال�ه توس�ط ش�هرداری ته�ران ب�ه

وجود آمد.

تعریف جمع آوری

جم�ع آوری عب�ارت اس�ت از برداش�تن م�واد زائ�د از مح�ل و و...( تج�اری موسس�ات کارخان�ه، )خان�ه، تولی�د ب�ه مح�ل نقلی�ه وحم�ل آن آنه�ا در وس�یله ی ب�ارگیری

هایی که مواد در آنجا باید تخلیه شوند.

اهمیت جمع آوری مواد زائد

الف(جنبه ی بهداشتی

(آلودگی هوا1

(آلودگی آب 2

(آلودگی خاک3

(جلب وپرورش حشرات 4

(جلب و پرورش جوندگان 5

ب(جنبه ی اقتصادی

ج(جنبه ی زیبایی شناختی محیط

ب>ه دو روش انج>ام می ب>ه ط>ور کلی جم>ع آوری شود:

در این سیس�تم جم�ع ال>ف(جم>ع آوری خان>ه ب>ه خان>ه:آوری زبال�ه و انتق�ال م�واد زائ�د ب�ه ص�ورت مس�تقیم ب�ه مرک�ز دف�ع نه�ایی انج�ام می گ�یرد، ک�ه از نظ�ر بهداش�تی

خیلی مهم است.

ب�افت درمع>ایب: دلی�ل ب�ه ش�هری من�اطق از بس�یاری ق�دیمی، ع�دم امک�ان ت�ردد وس�ایل و ی�ا ب�ه دلی�ل کمب�ود

امکانات استفاده از این روش عملی نیست.

مناس�ب اس�ت و 22 �24ساعت جم�ع آوری در این روش در ب�ار دو و تابس�تان در ب�ار س�ه ای هفت�ه ح�داقل

زمستان انجام می گیرد.

ب(استفاده از کانتینرهای موقت:

1( ث>ابت ک>انتینر روش (: S.C.S(سیس>تم این در ک�انتینر را در مرک�ز ثق�ل م�واد تولی�د ش�ده مس�تقر می ب�ار ی�ا م�اموران ش�هرداری کنن�د. زبال�ه توس�ط م�ردم از برنام�ه ی گ�یری ش�ده و س�پس ک�امیون ه�ا طب�ق

پیش تعیین شده جهت تخلیه ی آنها اقدام می کنند.

ک>انتینر متح>رک )2 این روش (:H.C.S(سیس>تم در ک�انتینر ه�ای ح�اوی زبال�ه را توس�ط ک�امیون ه�ای وی�ژه دف�ع اص�لی مح�ل ب�ه ی�ا و انتق�ال ایس�تگاه مح�ل ب�ه منتق�ل می کنن�د و پس از تخلی�ه ب�ه مح�ل اولی�ه ب�ر می

گردانند یا یک کانتینر خالی را جایگزین آن می کنند.

پردازش و بازیافت

در موظ�ف عنص�ر پنجمین بازی�افت و پردازش ش�هری جام�د زائ�د م�واد م�دیریت سیس�تم پ�ردازش میتوان�د هم در داخ�ل س�ایر اس�ت. هم و ش�ود گرفت�ه بک�ار موظ�ف عناص�ر در موظ�ف عنص�ر ی�ک عن�وان ب�ه c مس�تقال

سیستم مدیریت مواد زاید جامد قرار گیرد

پردازش

تغی�یر ک�ه م�وجب ی�ا سیس�تمی هر گون�ه روش شکل فیزیکی یا شیمیایی مواد جامد گردد.

و سیس�تم اه�داف ب�ه پ�ردازش ن�وع انتخ�اب روش ه�ای دف�ع نه�ایی م�واد بس�تگی دارد. ب�ه ه�ر ب�ردن ب�اًال از عب�ارت پ�ردازش از ه�دف ح�ال

کارایی سیستم و بازیافت مواد و انرژی است

تکنیک های پردازش

)کاهش مکانیکی حجم )فشردگی

)کاهش شیمیایی حجم )احتراق – زباله سوزی

)کاهش مکانیکی اندازه )خرد کردن

جداسازی اجزای ترکیبی مواد زائد

خشک کردن و آبگیری

اهداف پردازش

بهب�ود ک�ارایی سیس�تم ه�ای م�دیریت م�وادزائد جامد

بازیافت مواد قابل استفاده

بازیافت انرژی از بازیافت مواد

بازیافت انرژی از مواد

ب�ه توانن�د می س�وختن قاب�ل آلی م�واد زی�ر مختل�ف ط�رق از محصوًالت حد واسط و انرژی نهایی تبدیل گردند:

سوزاندن و یا احتراق مستقیم در دیگهای بخار و تولید بخار

پیرولیز مواد و تولید گاز و سوخت مایع

هض�م بیول�وژیکی هم�راه ب�ا لجن فاض�الب و ی�ا ب�دون آن در تولی�دگاز متان

فوائد بازیافت

باعث ص�رفه ج�ویی در هزین�ه، ان�رژی، من�ابع ط�بیعی و ک�اهشآلودگی محیط می گردد.

فروش م�واد بدس�ت آم�ده مخ�ارج جم�ع آوری و س�ایر هزین�ه ه�ارا جبران می کند.

مواد قابل بازیافت

کاغ�ذ و آلومی�نیوم و شیش�ه رایج ت�رین م�وادی هس�تند ک�ه بازی�ابیمی شوند.

بازیافت پالستیک

بازیافت فلزات

بازیافت شیشه

بازیافت ًالستیک

روش>های دف>ع زبال>ه و نقش آن در پیش>گیری از بیماریها

هم�ه ب�رای تنه�ایی ب�ه زبال�ه دف�ع روش�های از ی�ک هیچ ی�ک روش انتخ�اب نیس�تند. ش�رایط گون�اگون مناس�ب بای�د ب�ر مبن�ای عوام�ل محلی مانن�د هزین�ه و در دس�ترس ب�ودن زمین و ک�ارگر و غ�یره باش�د. روش ه�ای مفی�د

دفع زباله عبارتند از:

-تهیه کود از زباله1

-بیوگاز2

-سوزاندن در کوره های مخصوص یا زباله سوز3

-تهیه خوراک دام و طیور4

-دفن بهداشتی5

تهیه کود از زباله )کمپوست کردن(

ک�ود و ش�هری آش�غال دف�ع از م�رکب روش�ی ک�ود تهی�ه انس�انی ی�ا لجن اس�ت و ش�امل ی�ک فرآین�د ط�بیعی اس�ت ک�ه در آن در اث�ر عم�ل باکتریه�ا م�واد آلی شکس�ته ش�ده c پای�دار ب�ه دس�ت می و ی�ک م�اده ی آلی پوس�یده و نس�بتاآی�د ک�ه آن را کمپوس�ت می نامن�د و ب�رای تق�ویت خ�اک

ارزش قابل مالحظه ای دارد.

.بهترین روش دفع زباله در مناطق روستایی است

کمپوس�ت را می ت�وان ب�ه ص�ورت تجزی�ه ی س�ریع ولی ج�زئی م�واد آلی مرط�وب و جام�د ب�ه وس�یله ی میکروارگانیس�م ه�ا و تحت ش�رایط کن�ترل ش�ده تعری�ف ک�رد ک�ه نتیج�ه ی این تجزی�ه ی�ک

ماده ی بهداشتی و بی ضرر همانند هوموس است.

درص�د پتاس�یم 1/2 درص�د فس�فر، 0/7 درص�د نی�تروژن، 1/2حدود در آن وج�ود دارد و می ت�وان ب�ه عن�وان اص�الح کنن�ده ی خ�اک

در کشاورزی استفاده کرد.

مواد اولی>ه ای ک>ه در تهی>ه کمپوس>ت م>ورد اس>تفاده قرار می گیرند

فضوًالت انسانی ودامی

فضوًالت کشتارگاه و فاضالب

مواد زاید صنایع غذایی

قسمت فساد پذیر زباله های خانگی

بی و ه�وازی ص�ورت دو ب�ه توان�د می کمپوس�ت ی تهی�ه ه�وازی ص�ورت گ�یرد ام�ا ب�ه دًالیلی ک�ه ب�ه ش�رح زی�ر اس�ت

به روش هوازی صورت می گیرد:

زمان تثبیت کوتاهتر

درجه حرارت باًالتر

ایمنی بیشتر و عدم بوی تعفن

ی�ا س�ریع روش گ�روه دو ب�ر ش�امل ه�وازی روش خود راکتوری و روش کند یا غیر راکتوری است.

عملیات تهیه کمپوست

-آماده سازی1

مراحل آماده سازی ممکن است شامل:

ذخیره سازی

جدا سازی مواد قابل بازیابی

جدا نمودن مواد غیر قابل اشتعال

خرد کردن و کاهش ابعاد

خم�یر ک�ردن و اف�زودن لجن فاض�الب )م�واد مغ�ذی و رط�وبت( باشد.

-هضم2

زی�ر دو دس�ته ی ب�ه ت�وان را می ه�ای مختل�ف هض�م سیس�تم تقسیم نمود:

- تهی�ه ی کمپوس�ت ب�ا اس�تفاده از انب�ار نم�ودن م�واد ردی�ف ه�ای 1کاناله�ای از طری�ق آنه�ا ه�وادهی و ب�از در فض�اهای مج�زا

هوادهی و یا جابجا کردن آنها )روش دسته دسته کردن(

-تهی�ه ی کمپوس�ت ب�ا اس�تفاده از وس�ایل مک�انیکی در هاض�م 2های مکانیکی

-بعمل آوردن3

بای�د این ک�ود در م�زارع، کمپوس�ت قب�ل از کاش�ت و پخش ک�امال تث�بیت گردی�ده باش�د ت�ا از خط�ر ف�رار نی�تروژن خ�اک ک�ه ًالزم�ه ی کش�ت اس�ت و ب�ه هنگ�ام هض�م کمپوس�ت ب�ه

مصرف می رسد، جلوگیری به عمل آید.

-عملیات نهایی4

میزان عملی�ات نه�ایی روی کمپوس�ت، بس�تگی ب�ه م�ورد مص�رف آن دارد ب�ه عن�وان مث�ال، جهت مص�رف کمپوس�ت در زمین ه�ایی ب�ا ب�افت ری�ز نی�از ب�ه کمپوس�ت ب�ا دان�ه درش�ت ت�ر و در زمین ه�ایی ب�ه ریزت�ر دان�ه ب�ا کمپوس�ت ب�ه ریگی و ت�ر درش�ت ب�افت ب�ا منظ�ور تنظیم ق�درت نگاه�داری آب و خل�ل و ف�رج خ�اک می

باشد

میزان رط�وبت ن�یز می بایس�ت ب�ه نح�وی تنظیم ش�ود ک�ه کمپوس�ت درصد وزن تر، رطوبت نداشته باشد35حاصل بیش از

روشهای تهیه کمپوست

-روش دستی:1

الف(روش بنگالور

ب(روش چاله ای

ج(روش حوضچه ای

د(روش توده های سطحی

-کود سازی به روش مکانیکی2

مک�انیکی ب�ه طریق�ه کمپوس�ت ب�زرگ کارخانج�ات در کودس�ازی انجام می شود

اول زبال�ه از م�واد خطرن�اک پ�اک می ش�ود. س�پس خ�رد می ش�وند س�انتی م�تر( ک�اهش 5 اینچ )2ت�ا ان�دازه اج�زاء آن ب�ه کم�تر از

یاب�د. زبال�ه خ�رد ش�ده س�پس ب�ا لجن ی�ا م�دفوع در ی�ک دس�تگاه همزن، مخلوط و روی هم جمع می شود.

کن>ترل عملی>ات این در بای>د ک>ه عواملی شوند عبارتند از:

نس�بت ک�ربن ب�ه ازت: این نس�بت در محص�ول است. 30 تا 12کمپوست رسیده بین

50رط�وبت: رط�وبت ًالزم ب�رای تهی�ه کمپوس�ت درصد است.60تا

درج�ه ح�رارت: ح�رارت ًالزم ب�رای از بین ب�ردن 70 ت�ا 60میکروبه�ای بیم�اریزا و انگ�ل ه�ا، ح�دود

درجه سانتیگراد است.

ای ان�دازه ب�ه بای�د ه�وادهی c معم�وًال هوادهی: باشد که سیستم به غیرهوازی تبدیل نشود.

pH ،در کمپوست رسیده :pH می باشد.8 حدود

مزایای کمپوست

افزایش خلل و فرج خاک

تهویه خاک

افزایش ظرفیت حفظ آب

بعنوان اصالح کننده خاک در کشاورزی

درصد1/2 درصد و پتاسیم 0/7 درصد، فسفر1/2حاوی ازت

کاهش فرسایش و چسبندگی خاک

ایمنی بیشتر، زمان کوهتاتر، درجه حرارت باًالتر و عدم بوی تعفن

معایب کمپوست

سرمایه گذاری اولیه باًال

قاب�ل غ�یر م�واد و س�ایر فل�زات جداس�ازی شیش�ه، تجزیه بیولوژیکی

نداشتن بازار فروش مطمئن

مح�ل ه�ای تهی�ه و تولی�د م�وجب جلب و تکث�یر مگسها می شود

سه واقعه مهم در تهیه کمپوست:

همه انگل ها و باکتری ها بیماریزا نابود می شوند.1.

ب�اقی 2. نه�ایی کمپوس�ت بی�وتیکی در محص�ول آن�تی مواد می مانند.

گون�ه ای از میک�روب ه�ا ک�ه ب�اقی می مان�د ب�ا میکروبه�ای 3.معمولی خاک معارض نیستند.