เอกสารประกอบการอบรม หลกสตรระยะสนงานศลปถนกรงเกา (ครงท ๔)

“ลายก ามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม”

วนเสารท ๑๖ สงหาคม ๒๕๕๗

จดพมพโดย สถาบนอยธยาศกษา

มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา สงหาคม ๒๕๕๗ จ านวน ๑๐๐ เลม

๙๖ ถนนปรด พนมยงค อ.พระนครศรอยธยา จ.พระนครศรอยธยา โทรศพท ๐๓๕-๒๔๑-๔๐๗ โทรสาร ๐๓๕-๒๔๑-๔๐๗

ฝายสงเสรม และเผยแพรวชาการ

ปทพงษ ชนบญ อายวฒน คาผล อรอมา โพธจว

ฝายวชาการ พฑร แตงพนธ

สาธยา ลายพกน

ฝายบรหารงานทวไป ณฐฐญา แกวแหวน

สายรง กลาเพชร ศรสวรรณ ชวยโสภา ประภาพร แตงพนธ

ยพด ปอมทอง

คดสรรเนอหาจาก: สนน รตนะ. (๒๕๔๙). ศลปะลายก ามะลอ. กรงเทพฯ: สปประภา.

สารบญ

หนา

ความหมายของค าวา ลายก ามะลอ และค าเรยกอยางอนทเกยวของ

๑

ประวตความเปนมาของลายก ามะลอ ๓

ประวตการวาดภาพดวยยางรก ในประเทศตางๆ

๕

ความรทวไปเกยวกบการเขยนลายก ามะลอ ๒๑

ตนรกในภมภาคตาง ๆ ของประเทศไทย ๒๒

ลกษณะของตนรกในประเทศไทย ๒๓

การเตรยมวสดอปกรณ ส าหรบเขยนภาพลายก ามะลอ

๒๕

การปฏบตงานเขยนลายก ามะลอ เฉพาะสวนลายรดน า

๓๐

การปฏบตงานเขยนภาพก ามะลอ เฉพาะสวนทเปนรกส

๔๒

การเขยนเสนตดทอง ๔๔

บนทก

๔๙

กจกรรมอบรมหลกสตรระยะส นงานศลปถนกรงเกา (คร งท ๔) เรอง ลายก ามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม

๑.ชอหลกสตร: กจกรรมอบรมหลกสตรระยะสนงานศลปถนกรงเกา

(ครงท ๔) ลายกามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม

๒.หนวยงานผรบผดชอบ: ฝายสงเสรมและเผยแพรศลปวฒนธรรม สถาบนอยธยาศกษา

๓.หลกการและเหตผล: ลายก ามะลอ สนนษฐานวาแตเดมเปนของจนเพอเขยนตกแตงเครองเรอนชนดตาง ๆ เชน ฉาก

พบ ลบแล ฝาหบ ฝาต เปนตน ของซงเขยนตกแตงดวยลายกามะลอปรากฏมในเมองไทยครงแรกเมอปลายสมยกรงศรอยธยา สนนษฐานวาพวกจนนาเขามา โดยตดมาในลายตกแตงเครองเรอนอยางจนทบรรทกสาเภามาจากเมองจน เขามาคาขายในกรงศรอยธยา ชาวสยามเมอไดเหนลายกามะลอ กเหนเปนของแปลกจงเกดความพอใจ แตจะทาขนบางคงทาไมไดเพราะไมรวธผสมสผสมนายา

ตอมาพวกจนทเปนชางไมเขามาตงรบจางตอเครองเรอนขายในกรงศรอยธยา ซงมหลกฐานอยในคาใหการขนหลวงวดประดทรงธรรมวามชาวจนมาตงบานทาเครองเรอนมอยหลายแหงในกรงศรอยธยา ชางจนพวกนคงมคนในหมพวกนนเปนชางเขยนกามะลอรวมมาดวยละไดทางานประเภทนตกแตงเครองเรอนอยาง จนออกขายแพรหลายอยในเวลานน คนสยามทสนใจการเขยนลายกามะลอ กยอมมโอกาสไดเหนการเขยนของจน อาจเลยนแบบและจาวธการมาเขยน จนทาไดเองจงเกดการเขยนลายกามะลอทมรปภาพและลวดลายแบบไทยประเพณขน ประดบอยตามฝาต ฝาหบ เมอสมยอยธยาตอนปลาย

คาวา “กามะลอ” โดยความหมายตามทเขาใจทวไปวาเปนของทาเทยม ของททาหยาบๆ ไมทนทาน แตคาวา “กามะลอ” หรอ “สกามะลอ”มความหมาย ในทางชางเขยนวา “งานเขยนสผสมนารก” ซงทาเทยม “งานเขยนระบายสนากาว” แตมใชเปนงานเขยนระบายสนากาวตามขนบนยมซงมมากอนจงถกเรยกวา “งานเขยนสกามะลอ” อนงงาน “ลายกามะลอ” ยงเนองมาแตคตนยมของชางไทยแตกอนถอวา ภาพทงหลายเกดขนดวยการนาเอาลาย หรอ ลวดลาย มาผกรวมกนขนเปนภาพ คาวา “ลายกามะลอ” ยอมหมายถง “ภาพเขยนผกขน ดวยลายระบายดวยสกามะลอ”

งานประณตศลปประเภทลายกามะลอ จงเปนจตรกรรมไทยทมคณคาและหาชมไดยาก เปนงานตกแตงซงทาขนบนบานประต บานหนาตาง ฝาต ฝาหบ ฉาก ลบแล หนาใบ ประกบคมภร แผงขาง ฯลฯ โดยลวดลายสวนใหญจะมคณลกษณะพเศษคอ มกทาเปนภาพเลาเรอง และลวดลายทเขยนจะใชกรรมวธลงรกปดทองรดนาแลวระบายสบนลายทอง เพอใหเกดสสนและนาหนกของภาพ ทาใหเกดความงดงามขนมากกวาลายรดนาเพยงอยางเดยว ลายกามะลอ จงเปนงานประณตศลปทแฝงไวซงภมปญญาและเทคนคงานชางในอดตมากมาย อยางไรกตาม ตลอดระยะเวลาทผานมาแมวาจะมการบรรจหลกสตรวชาลายรดนา ควบคกบศลปะลายกามะลอไวในสถานศกษาทเกยวกบศลปะและวชาชพหลายแหง แตแขนงวชาดงกลาวยงจากดอยในวงแคบและเปนการเรยนรเฉพาะทางเทานน ซงสงผลกระทบตอการอนรกษงานศลปะลายกามะลอเปนอยางยง

สถาบนอยธยาศกษา เปนหนวยงานของมหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ทาหนาทในดานการศกษา คนควา วจยขอมลเกยวของกบประวตศาสตร โบราณคด ศลปวฒนธรรมของจงหวดพระนครศรอยธยา จงเหนสมควรจดโครงการอบรมหลกสตรระยะสนงานศลปถนกรงเกา ครงท ๔ เรอง ลายกามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม เพอใหผเขารบการอบรมสามารถผลตชนงานลวดลายกามะลอดวยตนเอง ตามกรรมวธแบบโบราณ ตงแตเรมตนคดเลอกลายมาทางานการปรแบบในกระดาษไข การเตรยมวสดทใชในการเขยนลายกามะลอ การเตรยมพน การรางและเขยนภาพ การโรยแบบ การระบายส การตกแตง รวมทงรจกแนวทางในการแกไขปญหาตางๆ การอนรกษลายกามะลออยาง

โบราณ ผอบรมสามารถทจะนาไปประกอบอาชพอสระและยงนาไปประยกตกบงานอน ๆ ได ตลอดจนเปนการปลกจตสานกและภาคภมใจในมรดกวฒนธรรมและภมปญญาของชาตตอไป

๔.วตถประสงค : ๑) เพอใหนกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจ ทมพนฐานทางดาน

ศลปกรรมไทย มความความรเกยวกบประวตและความเปนมาศลปะลายกามะลอ ๒) เพอใหนกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจ ทมพนฐานทางดาน

ศลปกรรมไทย มความความรเกยวกบปฏบตวธการเขยนลายกามะลอ และสามารถสรางสรรคงานศลปะลายกามะลอทมลกษณะเฉพาะตนได ๓) เพอใหนกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจ ทมพนฐานทางดานศลปกรรมไทย เกดจตสานกทดเหนคณคาของศลปะและวฒนธรรมของชาตและของทองถน รวมทงสบทอดศลปะและวฒนธรรมแขนงตางๆ ของไทย อนจะกอใหเกดความรสกหวงแหนในศลปะและวฒนธรรมของชาต และเกดผลดตอประเทศชาตสบไป

๕. สาระส าคญของหลกสตร: กจกรรมอบรมหลกสตรระยะสนงานศลปถนกรงเกา (ครงท ๔) เรอง ลายกามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม

๖. หวเรองและขอบขายเน อหา: หวเรอง: ลายกามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม ขอบขายเนอหา: ผเขารบการอบรมสามารถผลตชนงานลายกามะลอ ไดดวยตนเอง ตามกรรมวธแบบโบราณ ตงแตเรมตนคดเลอกลายมาทางานการปรแบบในกระดาษไข การเตรยมวสดทใชในการเขยนลายกามะลอ การเตรยมพน การรางและเขยนภาพ การโรยแบบ การระบายส การตกแตง รวมทงรจกแนวทางในการแกไขปญหาตางๆ การอนรกษลายกามะลออยางโบราณ ผอบรมสามารถทจะนาไปประกอบอาชพอสระและยงนาไปประยกตกบงานอนๆ ได

๗. รปแบบและวธการฝกอบรม: ๗.๑ อบรมเชงอภปราย (บรรยายทางวชาการ) ๗.๒ วธการฝกอบรม : การจดกจกรรมบรรยายทางวชาการ โดยนกวชาการทมความร ความสามารถ และเปนทรจกในแวดวงวชาการ

๘. ระยะเวลาการฝกอบรม: ๑ วน

๙. จ านวนผเขารบการอบรม: ๔๐ คน

๑๐. คณสมบตของผเขารบการอบรม: นกเรยน นกศกษา อาจารย และผสนใจทวไป ทมความรพ นฐานดานศลปกรรมไทย และสามารถเขยนลายไทยได

๑๑. คาใชจาย: งบประมาณแผนดน (บรการทางวชาการ) ๒๔,๘๐๐ บาท

๑๒. การวดและประเมนผลการฝกอบรม: ๑๒.๑ นกเรยน นกศกษา และผสนใจทวไปมความรความเขาใจไมนอยกวารอยละ ๘๕ ๑๒.๒ นกเรยน นกศกษา และผสนใจทวไปมความพงพอใจไมนอยกวารอยละ ๘๕ ๑๒.๓ นกเรยน นกศกษา และผสนใจทวไปสามารถนาความรไปใชไมนอยกวารอยละ ๘๕

๑๓. ผลทคาดวาจะไดรบ : ๑) นกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจทวไป มความความรเกยวกบ

ประวตและความเปนมาของศลปะลายกามะลอ ๒) นกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจทวไป มความความรเกยวกบ

ปฏบตวธการเขยนลายกามะลอ และสามารถสรางสรรคงานศลปะลายกามะลอทมลกษณะเฉพาะตนได ๓) นกเรยน นกศกษา อาจารย เครอขายทางวชาการ และผสนใจทวไป เกดจตสานกทดเหนคณคาของศลปะและวฒนธรรมของชาตและของทองถน รวมทงสบทอดศลปะและวฒนธรรมแขนงตางๆ ของไทย และสามารถนาไปประยกตใชเพอการประกอบอาชพได

๑๔. วนเวลาอบรม : วนเสารท ๑๖ สงหาคม ๒๕๕๗ เวลา ๐๘.๓๐ – ๑๖.๓๐ น.

๑๕. สอการอบรม : ๑๕.๑ เอกสารประกอบการเสวนา ๑๕.๒ จอแสดงภาพประกอบ ๑๖. สถานทฝกอบรม : ภาคทฤษฏ และภาคปฏบต ณ สถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา

๑๗. แนววชาโดยสงเขป เพอใหผเขารบการอบรมสามารถผลตชนงานลายกามะลอ ไดดวยตนเอง ตามกรรมวธแบบ

โบราณ ตงแตเรมตนคดเลอกลายมาทางานการปรแบบในกระดาษไข การเตรยมวสดทใชในการเขยนลายกามะลอ การเตรยมพน การรางและเขยนภาพ การโรยแบบ การระบายส การตกแตง รวมทงรจกแนวทางในการแกไขปญหาตางๆ การอนรกษลายกามะลออยางโบราณ ผอบรมสามารถทจะนาไปประกอบอาชพอสระ และยงนาไปประยกตกบงานอนๆ ได

๑๘ .แผนการสอน

วนท เวลา เน อหาวชา

๑๖ ส.ค. ๕๗ ๐๘.๓๐ – ๐๙.๓๐ น. ๐๙.๓๐ – ๑๒.๐๐ น. ๑๓.๐๐ – ๑๕.๓๐ น. ๑๕.๓๐ – ๑๖.๓๐ น.

ประวตความเปนมาเกยวกบลายกามะลอ แนะนาวสดอปกรณทใชในการทางานตามขนตอนสาธตการผลตชนงานจรง ปฏบต การปรลายลงบนกระดาษไข และการโรยแบบ ปฏบต การเขยนลวดลายดวยสผสมยางรก การปดทอง การเขยนลากเสนดวยยางมะเดอชมพร การรดนา ปฏบต เกบลายละเอยดงาน และแกไขจดบกพรอง

รวมบรรยาย ๑ ชวโมง รวมปฏบตการ ๗ ชวโมง วสดทจดเตรยมให : สอะคลลค ทองคาเปลวคด ๑๐๐% ,ฝนทอง, หรดาน ,พกน, สมก, ยางมะเดอชมพร, นามนการบร , นามนกาด , ยางมะเดอชมพร, แผนโฟม , โกรงบดยา , กระดาษไข , ยางรกเชด , เขมปรลาย ,นาสมปอย ,รกเชด , ดนสอพอง และเอกสารประกอบการอบรม

วสดใชงานรวมกน : นาสมปอย ฟองนา สาล สะพานรองแขน

วสดทควรน ามา : ผากนเปอน

ก าหนดการอบรมหลกสตรระยะส นงานศลปถนกรงเกา (คร งท ๔)

เรอง ลายก ามะลอ : ไพรชศลปจากจนโบราณสงานชางสยาม วนเสารท ๑๖ สงหาคม ๒๕๕๗

ณ หองประชมสถาบนอยธยาศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ๐๘.๓๐ – ๐๙.๐๐ น. ลงทะเบยนรบเอกสาร ๐๙.๐๐ – ๑๐.๐๐ น. แบงกลมปฏบตการฝกอบรม,

แนะนาวสดอปกรณทใชในการทางานตามขนตอนสาธต การผลตชนงานจรง วทยาโดย อาจารยศภชย นยผองศร และอาจารยวลล ตรวฒ

๑๐.๐๐ – ๑๒.๐๐ น. ปฏบตการปรลายลงบนกระดาษไข และโรยแบบดวยดนสอพอง วทยาโดย อาจารยศภชย นยผองศร และอาจารยวลล ตรวฒ

๑๒.๐๐ - ๑๓.๐๐ น. พกรบประทานอาหารกลางวนตามอธยาศย ๑๓.๐๐ – ๑๕.๓๐ น. ปฏบตการเขยนลวดลายดวยสอะคลลค การปดทอง

การเขยนตดเสนดวยยางมะเดอ การรดนา วทยาโดย อาจารยศภชย นยผองศร และอาจารยวลล ตรวฒ

๑๕.๓๐ – ๑๖.๐๐ น. ปฏบตการเกบลายละเอยดงาน และแกไขจดบกพรอง

วทยาโดย อาจารยศภชย นยผองศร และอาจารยวลล ตรวฒ

๑๖.๐๐ – ๑๖.๓๐ น. สรปผลงาน และมอบเกยรตบตร (ผอบรมไดผลงาน ๑ ชน) *** หมายเหต ***

รบประทานอาหารวางและเครองดมในระหวางการอบรม เวลา ๑๐.๐๐ น และ ๑๔.๐๐ น.

หนา ๑

ความหมายของค าวา ลายก ามะลอ และค าเรยกอยางอนทเกยวของ

๑. ค าวา ก ามะลอ ตามพจนานกรมศลปกรรม ฉบบราชบณฑตยสถานกลาวไววา “งานจลศลปทท าอยางกระบวนจน งานก ามะลอนมทงภาพและลาย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟาฯ กรมพระยา นรศรานวดตวงศทรงสนนษฐานวาชางจนน าเขามาเขยน ของจนทท าในเมองไทยแลวไทยบางคนวางามเพราะมสตางๆ จงน าของไทยทเขยนลายรดน าไปใหเขยนบางแลวเรยกวา ลายก ามะลอ” (พจนานกรมศพทศลปกรรม อกษร ก. ฉบบราชบณฑตยสถาน. ๒๕๒๖

๒. น. ณ ปากน า กลาวไวในพจนานกรมศลปะวา “ลายก ามะลอ คอ ลายทองรดน าแลวเอารกผสมสฝนและชาดระบายผสมลงไปกบลายทองบนผนงทเปนพนรกไวท าใหเกดภาพสวยงามมาก มกนยมท ากบต พระไตรปฎกและเครองใชสอยเลกๆ เชน ตะลม และ พาน เปนตน” (น. ณ ปากน า พจนานกรมศลปะ. ๒๕๒๒

๓. ค าวา เขยนทองก ามะลอ ตามพจนานกรมศพทศลปกรรม อกษร ข-ฉ ฉบบราชบณฑตยสถานกลาวไววา “การเขยนลวดลายเปนสทองตดบนผนผาโดยเฉพาะผาแตโบราณ ใชส าหรบพระมหากษตรยหรอเจานายนง เรยกวา ภษาเขยนทอง หรอผาเขยนทอง ม ๒ ชนด ชนดหนงใชผาเขยนสขาวเขยนลายทอง ใชส าหรบทรงในโอกาสเสดจไปบ าเพญพระราชกศล อกชนดหนงเปนผาเขยนลายดอกหรอลายตางๆ เขยนทองทบลงในไสดอกหรอเดนเสนใหงดงาม ดมคายงขน ใชส าหรบทรงในพระราชพธทไมเกยวดวย การศาสนา วธเขยนทองหรอลวดลายทองลงบนพนผาใชยางมะเดอชมพร หรอมะเดออทมพรเปนน ายาเขยนลงบนหนาผาเปนลวดลายตางๆ แลวปดทองค าเปลวทบผนกใหตดยางมะเดอ เมอแหงจะตดทนนาน

หนา ๒

อกวธหนง คอ ใชยางมะเดอชมพรเขยนเปนลวดลายตามแบบแลวใชฝนทองโรยทบในขณะทยางมะเดอยงไมแหง (มความเหนยว) ผงทองจะตดเปนลวดลายแนนนาน การเขยนทองดวยวธนใชท าประดบตกแตงใบฉตรก ามะลอทใชใบฉตรเปนผาขาวและมลวดลายเปนสทอง” (พจนานกรมศพท ศลปกรรม อกษร ข-ฉ. ฉบบราชบณฑตยสถาน. ๒๕๓๐)

๔. งานเขยนระบายสก ามะลอ ตามค าจ ากดความในหนงสอชางสบหมของการทาอากาศยานแหงประเทศไทย พ.ศ.๒๕๔๐ กลาวไววา “งานเขยนระบายสก ามะลอ หรอเรยกวา เขยนสก ามะลอ ลายก ามะลอ เปนงานเขยนวาดเสนและระบาย ท าเปนลวดลายหรอรปภาพดวยวธการอยางโบราณวธหนงมทงการเขยนลวดลายและเขยนเปนรปภาพตางๆ เขยนระบายดวยสหมนๆ บนพนซงทาดวยยางรกเปนสด าสนท แสดงเสนลอมเปนขอบรปภาพหรอลวดลายดวยเสนทองสดใส เพมความชดเจนและนาสนใจชมขนบนพนสด าทรองรบ อนงค าวา ก ามะลอ โดยความหมายในความเขาใจทวไปวาเปนของท าเทยม ของทท าหยาบๆ ไมทนทาน แตค าวา ก ามะลอ หรอ สก ามะลอ มความหมายในทางชางเขยนงานเขยนสผสมรก ซงท าเทยม งานเขยนระบายสน ากาว แตมใชน าเขยนระบายสน ากาวตามขนบนยมซงมมากอนจงถกเรยกวา งานเขยนสก ามะลอ

อนงงานเขยนระบายสก ามะลอนมในงานทเขยนประกอบกบงานเขยนน ายาปดทองรดน าดวยกนกม เรยกกนวา ลายรดน าก ามะลอ” (การทาอากาศยานแหงประเทศไทย : ชางสบหม. พ.ศ . ๒๕๔๐ หนา ๕๐-๕๓)

ค าวา ก ามะลอ ทจะกลาวถงตอไปน คอ งานประณตศลปทท าตามแบบอยางของจนผสมผสานกบเทคนควธการเขยนลายรดน าซงเปนเอกลกษณทางงานชางของไทยแขนงหนง ซงความหมายในทน คอ การผสมเทคนคของงานชาง ๒ แขนงเขาดวยกนคอ การเขยนภาพหรอลวดลายดวยวธการลายรดน ากบเทคนควธการระบายสดวยสฝนผสมยางรกตามแบบของจนเขยนระบายเปนภาพตางๆ ท าใหเกดบรรยากาศทแปลกตาไปกวาการเขยนลายรดน าแตเพยงอยางเดยวแลวจงเขยนตดเสนรอบนอกของสทระบาย รวมทงการใหรายละเอยดตาง ๆ ดวยเสนสทอง ซงอาจจะแปลความหมายของค าวา ก ามะลอ นวาไมแทกได กลาวคอ ภาพผลงานทปรากฏเมอเสรจสมบรณแลวไมสามารถระบไดชดเจนในทางเทคนคใดเทคนคหนงทงลายรดน าและจตกรรมไทย

หนา ๓

ประวตความเปนมา ของลายก ามะลอ

งานศลปกรรมลายก ามะลอ เรมท ากนมาตงแตครงปลายสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน โดยรบเอาอทธพลจากภาพเขยนจตรกรรมของชางชาวจน ทเขยนประดบตกแตงสงของเครองใชตางๆของ คหบดจน คนไทยเหนวามสสนและความงามแปลกตาออกไปกวาการเขยนประดบตกแตงดวยเทคนค ลายรดน าซงมเพยงสทองบนพนสด าหรอแดงแตงเพยงอยางเดยวในชวงแรก ๆ สนนษฐานวา คงจะเปนฝมอชางจนเขยนขนกอน และชางไทยเรยนแบบท าตามอยางโดยการน าเอาตวภาพทเปนอดมคตแบบไทยทงทาทางและลวดลายกระหนกแบบไทยในสมยอยธยา เชน ตวภาพกนนรา กนนร ตวภาพนรสงห ลวดลายกนกเปลวหางกนนร เปนตน มาผสมผสานกบตวภาพและลวดลายประดษฐตามแบบอยางจน เชน ตวภาพเซยวกางยนบนสงโตจน ลายดอกโบตน ดอกพดตานจน กอบว และลวดลายธรรมชาต ภเขา ตนไมตางๆ เปนตน ซงปรากฏหลกฐานบนหบธรรม ซงแตเดมเปนแบบเสอผาของคหบดเกาทตอมาลกหลานถวายวดภายหลงทบรรพบรษเสยชวตลง ซงเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยาและพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร เปนตน

นอกจากนยงปรากฏหลกฐานเปนภาพก ามะลอขนาดใหญทผนงหอไตรวดสระเกศราชวรวหาร กรงเทพฯ เขยนเรองเลา วถชวตชาวบาน ภาพฝรง และภาพอาคารบานเรอนแบบจน ท าใหหอไตรมความงดงามเปนพเศษ และมความนาสนใจมากยงขน

หนา ๔

ในสมยรตนโกสนทรตอนตน ศลปะลายก ามะลอเรมมความเดนชดในรปแบบ มความเปนเอกลกษณไทยมากยงขน โดยการน าเอาเครองราวในวรรณคดไทยมาเขยนเลาเรอง คอฉากลบแลในพพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯ เขยนเลาเรองอเหนา ซงเปนบทวรรณกรรมพระราชนพนธ ในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท ๒ มฝทประณต ละเอยด งดงาม และแสดงเปนรปแบบไทยแท ๆ โดยไมทงรองรอยอทธพลจากจนหลงเหลออย

นอกจากนยงมปรากฏผลงานลายก ามะลอทบานประตหอไตรปฎก วดพระงาม อ าเภอ บางประหน จงหวดพระนครศรอยธยา เขยนเปนภาพเซยวกางแบบจนผสมผสานลวดลายแบบไทย ทบานประต หนาตางอโบสถวดอรณราชวรารามวรวหาร ธนบร เปนภาพตนไม ตนมคนารผล ทฝาผนงตอนลางในอโบสถวดนางนอง เขยนเลาเรองสามกก ทบานประตพระต าหนกพระพทธโฆษาจารย วดโมลโลกยาราม เขยนเปนภาพตนไม รวมไปถงบานประตพระอโบสถ วดเฉลมพระเกยรต จ งหวดนนทบร เปนตน

สวนงานทปรากฏเปนงานเขยนประดบตกแตงตพระไตรปฎก หบธรรม อาทเชนตพระไตรปฎกในพพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯ เขยนเลาเรองรามเกยรต และในพพธภณฑสถานแหงชาต จนทรเกษม จงหวดพระนครศรอยธยา เขยนเลาเรองชาดกตาง ๆ นอกจากนยงมปรากฏทตพระไตรปฎกในหอสมดวชรญาณ ในหอสมดแหงชาต ทาวาสกร และของสะสมสวนบคคลตาง ๆ อกมากมาย

สมยรตนโกสนทร รชกาลท ๕ เปนตนมา เทคนคการเขยนภาพลายก ามะลอกเสอม ความนยมลง ดวยเหตปจจยบางประการ เชน วสดในการเขยนลายก ามะลอทน าเขาจากตางประเทศจนลดนอยลงจนเกอบหมด สวนวสดทหาไดในประเทศกถกปลอมปนท าใหหาวสดทมคณภาพแทจรงมาใชงานยากยงขนรวมไปถงอทธพลทางการเมองการปกครองระหวางประเทศ และรวมถงอทธพลทางศลปะของยโรปเขามามบทบาทมากขนท าใหชางผช านาญทมความรเรองเทคนควทการเขยนลายก ามะลอคอย ๆหมดไป และไมมหนวยงานใดทสนใจเปนพเศษในการอนรกษ สบทอด และพฒนา จงท าใหงานชางแขนงนคอยเสอมความนยมลงไปยงผลท าใหเทคนควทการไมมผสบทอดความรไว ท าใหในปจจบนนไมมผรคนใดสามารถบอกถงความถกตองของวทการเขยนทเคยมเปนเอกลกษณตงแตครงอดตได คงเหลอเพยงแต การคาดเดาวธการหรอมความรบางสวนไดโดยขาดทกษะความช านาญทแทจรง

หนา ๕

ประวตการวาดภาพดวยยางรก ในประเทศตางๆ

นางสาวมองเพลน อตมา นกศกษาในโครงการแลกเปลยนระหวางคณะวจตรศลป มหาวยาลยเชยงใหม กบคณะวจตรศลป มหาวทยาลยเว ประเทศเวยดนามไดสรปเอาไวดงน

“ประเทศจน เปนตนต ารบในการใชเทคนคการระบายภาพดวยยางรกต งแตครงกอน ครสตศกราชในเบองตนจะพบวาสใชเขยนภาพมเพยง ๒ ส คอสด ากบสแดงโดยมวสดรองภาพเปนแผนไมกระดาน และวสดอนๆเชน หน กระจก แกวเจยระไน ทองค า และไขมก เปนตน

ตอมาในสมยราชวงศถง กอน ค.ศ.๙๖๙ - ๑๒๗๙ ไดพฒนาการใชสจาก ๒ ส มาเปน ๘ ส โดยใชวสดรองรบจากแผนไมกระดานและแผนโลหะ เชน บรอนซและแผนทองค า โดยใชของมคมแกะใหเปนรองรอยแลวระบายสภายหลง

ประเทศญปน เชอกนวาไดรบอทธพลเทคนคการวาดภาพจากประเทศจน เมอครง ๕๐๐ ป กอนครสตศกราช และมการกอตงโรงเรยนศลปะการวาดภาพดวยยางรกขนในป ค.ศ.๖๑๕ ซงตรงกบสมยจกรพรรดโคโคต (King Kokotu) ท าใหชาวญปนมความร ความช านาญในเทคนคนมากยงขนและพฒนาจนถงยคเจรญสงสด เรยกกนวาเปนยคทองของการเขยนภาพดวยยางรกมนญปน (ค.ศ.๑๖๐๓-๑๘๖๘)” และอกหลกฐานหนงกลาวเอาไววา ญปนไดน าเอววธการท าเครองเขนของไปพฒนาตงแตครงอยธยา (พจนานกรมศพท ศลปกรรม อกษร ข-ฉ ฉบบราชบณฑตยสถาน)

หนา ๖

ประเทศอนเดย “ผลงานหตถกรรมทผลตขนเพอการตกแตงบานเรอน ภาชนะ เครองใช ไมสอยตางๆ หรอเครองประดบตกแตงรางกายมความโดดเดนอยตามหวเมองตางๆ อาท เชน เมองปญจาบ มความโดดเดนทใชสแดงและสมวง เมองคาจามร มเอกลกษณพเศษคอการใชวธการวาดสเขยวภาพดวยยางรกใหเกดเปนภาพนนโดยการน ายางรกสเขยวมาทาบนทองค าท าใหเกดลวดลายทองบนพนสเขยว และทเมองโคโรมานเดล มชอเสยงทางการวาดภาพดวยยางรกโดยการขดผวหนาของภาพใหเปนลองลก

ประเทศเวยดนาม ไดมการคนพบการวาดภาพดวยยางรกครงแรกในราชวงศล (ค.ศ.๑๐๐๙-๑๒๒๕) และพฒนาเทคนคนเรอยมาจนถงชวงสมยราชวงศเล (ค.ศ. ๑๔๒๘-๑๗๗๖) มศลปนผเชยวชาญมากมายจนไดรบการยกยองเปนบดาแหงการวาดภาพดวยยางรก

ตอมาในสมยราชวงศเวไดมการเรยนการสอนการวาดภาพดวยยางรกขนหลงจากนนจงไดเกดศนยกลางการเรยนการสอนเทคนคนขนทเมองเว และขยายตอไปทเมองฮานอยแลวเกดเปนโรงเรยนศลปะฮานอยในป ค.ศ.๑๙๒๕ โดยชาวฝรงเศส ท าใหศลปะการเขยนภาพดวยยางรกเจรญรงเรอนเปนยคทองของเวยดนามในชวงป ค.ศ.๑๙๓๘ – ๑๙๔๑ โดยภาพทปรากฏมลกษณะเปนเทคนคการเซาะรองลก” (มองเพลน อตมา. สรปผลการวาดภาพดวยยางรก.๒๕๔๒)

ในสวนของตนรกทจะใชเจาะเอายางมการปลกเปนพชส าคญของประเทศใหความส าคญเปน พชเศรษฐกจชนดหนงทตองดแลเปนอยางด

ประเทศพมา ผลงานเครองรกในพมาไดรบอทธพลจากประเทศไทยในสมยทเมองเชยงใหม ตกเปนเมองขนของพมาโดยน าเอารปแบบ เทคนค วธการ งานเครองเขนไปจากเชยงใหมและไดน าวธการเขยนลายรดน าไปจากกรงศรอยธยาในสมยทพมาตกรงศรอยธยาได ซงสมเดจการพระยาด ารงราชานภาพทรงกลาวไววา “วธท าของลงรกนนพระเจาหงสาวด บเรงนองไดไปจากเมองไทยคอวาไดชางรกไทยไปเมอตกรงศรอยธยาไดใน พ.ศ.๒๑๑๒ กพงสนนษฐานวาครงนนไดไปแตวธการท ารกน าเกลยงกบท ารดน า จงมของพมาท าเชนนมาแตโบราณ แตวธขดพนรกลงไปเปนรปภาพและลวดลายตางๆ นนพวกชางชาวพกามเขาบอกฉนวาเพงไดวธไปจากเชยงใหม” (สาสนสมเดจ เลม๙. ๒๕๐๕. หนา ๒๘๔) ซงผลงานเครองเขนของพมานมชอรยกวา โยนเก แปลวา ภาชนะของไทยโยน มศนยกลางทเมองมณฑะเล ทบานกานและ โบรม หรอศรเกสร มหลายส เชน ด า แดง เหลอง น าเงน และทมราคาแพงคอ เครองเขนปดทองค าเปลว

ประเทศเกาหล และหมเกาะ Ryukyu ซงตงอยระหวางประเทศญปนกบเกาะไตหวนมการท างานรกสก ามะลอซงไดรบอทธพลมาจากจนและญปนมายาวนานเชนเดยวกน

สวนประเทศลาว กมพชา และอนโดนเซยแถบเกาะสมาตราตอนใตและเกาะชวากมการผล ต ผลงานเครองรกเชนเดยวกน แตไมปรากฏหลกฐานมากนก

หนา ๗

ตพระไตรปฎกสมยรตนโกสนทร เขยนลวดลายประกอบภาพดวยเทคนคก ามะลอแบบรกสลวน ๆ

ทไดรบแบบอยางมาจากลายก ามะลอจน (ของสะสมสวนบคคล)

หนา ๘

ภาพเซยวกาง หบธรรม เทคนคก ามะลอ

สมยอยธยาตอนปลายทมรปแบบศลปะจนผสมผสานลวดลายกระหนกแบบไทย พพธภณฑสถานแหงชาต เจาสามพระยา จงหวดรพระนครศรอยธยา

หนา ๙

หบธรรม ลวดลายก ามะลอ

สมยอยธยาตอนปลายทมรปแบบศลปะจนผสมผสานลวดลายกระหนกแบบไทย พพธภณฑสถานแหงชาต เจาสามพระยา จงหวดรพระนครศรอยธยา

หนา ๑๐

หนา ๑๑

หนา ๑๒

หนา ๑๓

หนา ๑๔

หนา ๑๕

หนา ๑๖

หนา ๑๗

หนา ๑๘

หนา ๑๙

หนา ๒๐

หนา ๒๑

ความรทวไปเกยวกบ การเขยนลายก ามะลอ

การเขยนลายก ามะลอ เปนการเขยนภาพจตรกรรมไทยแบบดงเดมรปแบบหนงทน าเอาวธการเขยนภาพดวยรกสแบบจนมาผสมผสานกบการเขยนภาพและลวดลายดวยเทคนคลายรดน าแบบไทย โดยการวางองคประกอบตวภาพด าเนนเรองราวดวยวธการลายรดน า แลวระบายสบรรยากาศแบบจน ซง น. ณ ปากน า ไดอธบายไววา “โดยวธการเขยนสฝนผสมรกน าเกลยงหรอเขยนแบบเทมเพอรา (Tempera) ลงไปตามผวเนอ ตามดอกและใบกบกงกาน ทวทศนตางๆ เปนการผสมผสานกนระหวางระบายสกบการท าลายทอง (น. ณ ปากน า ตพระไตรปฎก ๒๕๔๓) ซงปรากฏผลงานอยตามอาคารพทธศลป หรอสงของเครองใชในพทธศาสนา อาทเชน ฝาผนงหอไตร บานประต หนาตาง โบสถ วหาร ตพระไตรปฎก หบหนงสอ และงานจลศลปตางๆ

วธการท างานจะมขนตอนกระบวนการทยงยากสลบซบซอนมระเบยบแบบแผนมากกวาเทคนควธการอนๆ คอ จะตองมการวางแผนการท างานอยางชดเจน แบงรปแบบและกระบวนการอยางถกตอง และท าตามขนตอนตามล าดบกอนหลง ประกอบกบวสดอปกรณในการใชปฏบตงานมความจ ากดตามแบบแผน และจะจดเตรยมวสดอปกรณในการท างานทง ๒ วธ คอ วธการเขยนลายรดน าและวธการระบายสดวยรกส ควบคกนไป

หนา ๒๒

ตนรกในภมภาคตางๆ ของประเทศไทย

ยางจากตนรกคอหวใจส าคญของการสรางสรรคงานศลปะลายก ามะลอคอจะตองใชความเหนยวของยางไมชนดนผสมกบสฝนเพอใหเกดเปนรกสตางๆใชระบายเปนภาพตางๆ หรอการเตรยมพนรองรบภาพหรอการใชยางรกในกระบวนการของการเขยนลวดลายรดน าดวย

ตนรกทพบในประเทศไทยตามภมภาคตางๆมลกษณะทแตกตางกน แตมชอเรยกตามภาษาทองถนทเหมอนกน เชน ภาคเหนอเรยก รก หรอฮกใหญ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยก น าเกลยง ภาคใตเรยก รกเขา หรอรกขบ เปนตน ซ งตนรกทกชน ดจะอย ในวงศ เดยวกนกบตนมะมวง (Anacardiaceae) ซงพชในวงศนทวโลกจะมอยประมาณ ๘๗๕ ชนด สวนมากจะอยในแถบประเทศทมทตงใกลเสนศนยสตร ในประเทศทางภาคเหนอจะพบ ๑๒ สกล มอยางนอย ๒๓ ชนด เปนไมไมผลดใบหรอไมผลดใบระยะสนๆ มกจะมยางใส มกลนคลายน ามนสน เมอยางสมผสกบอากาศจะเปลยนเปนสด าหรอสน าตาลเขม ยางของตนไมบางชนดใชเปนน ายาชกเงา หรอน ายาเคลอบภาชนะได ยางจะมพษสามารถท าใหเกดอาการแพได ซงจะตองระมดระวงถาเขาไปใกลตนหรอสมผสยางจะท าใหเกดการระคายเคองปวดแสบปวดรอน และเปนแผลบวมได มวธการรกษาทแตกตางกนไปตามแตละทองถนหลายๆวธดวยกน(ดวธการรกษาอาการแพยางรกจากหนงสอศลปะลายรดน าของสนน รตนะ ส านกพมพสปประภา)

หนา ๒๓

ลกษณะของตนรกในประเทศไทย

ไซมอน การดเนอร และคณะไดบรรณยายรายละเอยดของตนรกเอาไววา

“รกนอย (Gluta obovata) เปนไมกงผลดใบ มความสงประมาณ ๑๗ เมตร เปลอกล าตน มสน าตาลอมแดงหรออมเทา มรอยแตกตนๆ เปลอกชนในขาวหรอชมพออน ผวเรยบเกลยงมเสนใบขาง ๑๓-๑๘ ค เสนใบยอยเปนรางแห กานใบมขนาดประมาณ ๑.๙-๑.๑ เซนตเมตร ชอดอกออกเปนกลม ซอกใบมนๆ ยาวถง ๒๔ เซนตเมตร เกสรตวผแยกอยดานขางของรงไข ผลมขนาด ๒.๕-๓ เซนตเมตร ผลกลมเกลยง และยงมกลบดอกตดอยทผล มกานสนๆ ประมาณ ๒ มลลเมตรคน ระยะเวลาออกดอกเดอนมนาคม-เดอนพฤษภาคม พบทวไป เฉพาะในประเทศไทยทปากงโลงแจง

“รกใหญ (Gluta usitata) เปนไมผลดใบหรอก งผลดใบระยะสน มความสงประมาณ ๒๐ เมตร เปลอกล าตนสเทาเขมมรอยแตกหลดลอกออกเปนชนเหลยมบางๆ เปลอกชนในสชมพออน ใบเดยวประมาณ ๑๕-๓๐x๗-๑๒ เซนตเมตร เปนกลมใกลปลายกง ใบขอบหนาหรอรปไขกลบ ใบออนมขนหนาแนน ใบแกสเขยวเขมมใบปกคลม ดานลางมขนเลก ๆ บนเสนใบ มเสนใบขางประมาณ ๑๖-๓๐ ค แยกแขนงทขอบใบ มเสนใบยอยสานเปนรางแห กานใบขนาด ๑.๒x๒.๕ เซนตเมตร มสนหรอปกแคบๆ ดานบนดอกมสขาวแลวคอยๆเปลยนสเปนสชมพแลวแดงสด ออกดอกเปนกลม ชอหนาแนนใบซอกใบบน มชอดอกยาวไดถง ๓๐ เซนตเมตร กานดอกยาวประมาณ ๑-๑.๕ เซนตเมตร ทกานดอกกลบเลยงและกลบดอกมขนหนาแนนปกคลม กลบเลยงขนาดประมาณ ๐.๓ เซนตเมตร ปลากแยก ๕ แฉก คลมดอกตมและหลดรวงออกเมอดอกบาน กลบดอกม ๕-๖ กลบ แผกวางปลายแคบมขน เกสรตวผม มากกวา ๒๐ อน อยรวมกนแนนบนฐานรองดอกทขยายใหญ รงไขมกานช กานเกสรตวเมยม ๑ อน ตดดานขางของรงไข ขนาดของผลประมาณ ๐.๘-๑๒ เซนตเมตร ทรงกลม ผลมกานทมปกสแดงอมมวง ๕-๖ ปก กลบดอกจะเจรญตามผล ขนาดของปก ๕-๑๐ เซนตเมตร

หนา ๒๔

มเสนปกชดเจน ออกดอกประมาณเดอนธนวาคมถงเดอนกมภาพนธ พบทวไปในทโลงแจง ตามแนวสนเขาในประเทศอนเดย พมา ลาว กมพชา และไทย น ายางท าใหเกดอาการแพทผวหนงอยางรนแรง เกดรอยไหม บวมและพพองตามมา น ายางใชในอตสาหกรรมน ามนชกเงา น ายางเมอแหงจะเปลยนเปนสด า และเปนมน

รกขาว หรอรกขหม (Semecarpus Coochinensis) เปนไมไมผลดใบ มความสงประมาณ ๒๐ เมตร เปลอกล าตนสครมน าตาล มรอยแตกตามยาวตนๆ เปลอกชนในสชมพหรอสม น ายางใสมพษมากใบมขนาด ๑๘.๓ox๗-๑o เซนตเมตร ใบเดยวเรยงแบบสลบ ลกษณะใบรปไขกลบแคบ ปลายใบท มฐานสอบ ขอบใบเรยบ ดานบนของใบมสเขยวเขม ดานลางสเขยวอมเทา มขนประปรายบนเสนใบ เสนใบขาง ๑o-๑๒ ค เสนใบยอยสานกนเปนรางแห กานใบมขนาด ๑.๕-๒.๕ เซนตเมตร มขนละเอยดปกคลม ดอกตวผมขนาดประมาณ o.๕ เซนตเมตร สวนเอกสมบรณเพศขนาดประมาณ ๑ เซนตเมตร มสขาวหรอเหลองอมเขยวออกดอกเปนกลมชอใหญทปลายกง และในซอกใบบนๆ มชอดอกยาวประมาณ ๑๕-๕o เซนตเมตร ดอกตวผไมกานดอก ดอกสมบรณเพศมกานดอกทมขนและกานยาว ดอกกลบเลยงเปนรปถวย ๔-๕ พซอนกนมขนดานนอก กลบดอกม ๔-๕ กลบ ลกษณะกลบแคบปลายแหลมและเกลยง เกสรตวผลอมรอบหมอนรองดอกมขนปลกคลม มผลขนาด ๒.๕ เซนตเมตร ฐานมผลโครงสรางเปนเนอสสมสอหอหม มขนคลายก ามะหย ระยะเวลาของการออกดอกชวงเดอนธนวาคมถงเดอนกมภาพนธ ออกผลเดอนมนาคมถงเดอนพฤษภาคม พบทวไปในทชมชนในประเทศกมพชา ลาว เวยดนาม และคาบสมทรมาเลย เชอกนวายางท าใหเกดการระคายเคองไดมากทสดของวงศมะมวง”(ไซมอน การดเนอร และคณะ. ตนไมเมองเหนอ ๒๕๔๓)

หนา ๒๕

การเตรยมวสดอปกรณ ส าหรบเขยนภาพลายก ามะลอ

การเขยนภาพลายก ามะลอมระเบยบแบบแผนในการท างานตามล าดบกอนหลง (วธการเขยนรกสของไทยนน ปจจบนไมมผรกระบวนการทถกตองแบบดงเดมแลว) มวสดอปกรณ เครองมอ เครองใชส าหรบการปฏบตงานตามขนตอนเขยนภาพมากมาย จงมความจ าเปนทจะตองจดเตรยมใหพรอมเพยงและเปนไปตามกระบวนการดงตอไปน

วสดอปกรณ

ส สทใชเขยนระบายรปภาพลายก ามะลอ ใชสฝนบดละเอยดรอนดวยตะแกรงรอนแปงเพอเอากากทหยาบออก ใชผสมกบยารกใสเพอใหระบายเปนภาพตางๆมสหลกๆทส าคญในลายก ามะลอไทยทปรากฏอยในงานยคโบราณ อาทเชนสแดงชาด สดนแดง สดนขาว สดนเขยว สคราม เปนตน สตางๆเหลาน เมอนนไปผสมกบยารกจะเกดเปนสหมนๆ ไมสดใส เมอน าไประบายในภาพแลวจะท าใหบรรยากาศของภาพดกลมกลนกน โดยมพนหลงของภาพเปนตวควบคมบรรยากาศโดยรวมของภาพทมเพยงสด าสแดงชาดเทานน

ฝนทอง มลกษณะเปนผงละเอยดสทองซงน าเขามาจากเมองจน เมอน ามาใชงานไปนานๆ สทองจะเปลยนสออกไปทางสแดงคล าๆ ไมสดใสเหมอนสของทองค าเปลว ชนดทองค าเปลวแท ๑๐๐ เปอรเซนต เบอร ๑ ชนดเตมแผน มขนาดโดยประมาณ ๓x๓.๕ เซนตเมตร หรอ ขนาด ๔x๔ เซนตเมตร

หนา ๒๖

ซงโดยทวไปทองค าเปลวจะม ๒ ชนดทใชกนเฉพาะในเรองการท าบญ หรอการน ามาใชในการเพอเปน สรมงคลตางๆ โดยจ าเพาะทางการท างานชางศลปกรรมของงไทยหลายๆ แขนงนยมใชกนอย ๒ แบบ คอ

ทองคด จะเปนทองค าเปลวทผานการตจนไดมาตรฐานแลวตดใหไดขนาดเปนแผนตามตองการในแผนทองนจะไมมรองรอยฉกขาดหรอรพรน มสเรยบสม าเสมอกน นยมน าไปใชในการปดทองวสดสงของทมผวเรยบและตองการความเงางาม เชน พระพทธรป ตวหนงสอปายรานคาตางๆเปนตน

ทองตอ คอทองค าเปลวเปนสวนทเหลอจากการตดเปนทองทองดดในขนแรง แลวน ามาตดตอใหไดขนาดมาตรฐานตามขนาดในแผนทองเดยวกนจะมรองรอยฉกขาด รพรน สของเนอทองไมสม าเสมอกน ใชปดสวนงานทเปนลวดลายมรองลก หรอลวดลายตางๆทมชองไฟของภาพ เชน ลวดลาย ปนปน งานลายรดน า หรองานจตรกรรมไทย

ยางรก จะตองเปนยางรกทบรสทธ ไมมสงแปลกปลอมผสมเจอปนและเกบรกษาในภาชนะทไมเปนโลหะ ซงยางรกทแทจะมสน าตาล น ามากรองเอากากออกเพอท าการแยกใหเปนยางรกใสตามกรรมวธทไดกลาวมาแลว

สมก ใชเปนวสดส าหรบผสมกบยางรกน าเกลยงเพอใหเปนเนอวสดทจะใชรองพนทและ อดรองรอยในขนตอนการเตรยมพนเพอใหพนมความเรยบสม าเสมอกน

ลกประคบดนสอพอง เผาใหสกแกรงเพอใหฝนดนสอพองมน าหนก และเพอไลความชนออกไมใหดนสอพองเกาะกนเปนกอน บดใหละเอยด หอผาเนอละเอยดท าเปนลกประคบใชโรยแบบลวดลายทปรเตรยมไว

ยางมะเดออทมพร เปนน ายาทไดจากการสบเปลอกล าตน มคณภาพเหนยวใชส าหรบการเขยนตดเสน หรอทาพนทตองการจะปดทองค าเปลว

น ามนการบร ใชผสมยางรกเพอใหยางรกแหงเรวขน

น ามนสน หรอน ามนกาด ใชส าหรบหารลางท าคามสะอาดเครองมอเครองใช

กระดาษไขและกระดาษวาดเขยด ใชรางแบบและปรแบบเพอโรยถายแบบทรางแกแลวลงบนชนงานทตองการ

ดนสอพอง แชน าใหเปยกหมาดๆ ใชส าหรบลางท าความสะอาดพนวสดทเขยนงาน และใชลบลวดลายทตองการจะแกไขในระหวางเขยนลวดลาย หรอใชลบเอาทองค าเปลวออก ภายหลงการปดทองแลวหากตองการ

ตะแกรงรอนแปง ใชส าหรบรอนเอากากสมก หรอกากสทหยาบๆออก

น ายาหรดาล เปนน ายาทผสมเตรยมไวพรอมทจะใชงานส าหรบเขยนสวนของภาพทเปนเทคนคลายระน า

หนา ๒๗

รกเชด คอยางรกน าเกลยงทตงไฟเคยวใหเดอดเพอเอาน าทผสมอยในยางรกออกใหหมด ใชเชดกอนการปด

สฝน สตางๆ ทบดละเอยดลอนเอากากหยาบๆ ออกเพอผสมกบยางรกใสทเตรยมไว

ไมพายผสมส ควรจะใชไมพายทท าจากกระดกสตวหรอเขาควาย เลอนเปนแผนแบนๆ ผสมยางรกใสกบสฝน ไมนยมใชเกรยงโลหะ เพราะจะท าใหเกดปฏกรยากบยางรก จะท าใหยางรกเปลยนเปนสด า และจะท าใหสผสมหมนคลาลง

แปรงทายางรก นยมใชแปรงทขนแปรงท าจากเสนผมของคนทมความความคงทนละเอยดออนนม มความคงทนและไมขาดออกเวลาทายางรก

เครองมอ เครองใช

เครองมอ เครองใชในการเขยนลายก ามะลอจะแบงออกเปน ๒ กลม โดยลกษณะการท างาน คอ กลมทเปนลายรดน า และกลมทเปนงานระบายส และตดเสนทอง ใสรายละเอยดของภาพ

กลมทเปนงานลายรดน า

พกนขนยาวพเศษ มขนาดตงแตเบอร ๐ ขนไป เลอกใชตามความถนด และ ลกษณะการใชงานในการเขยนลายรดน าขนาดเสนตางๆมความพเศษคอ ในการจมเขยนน ายาแตละครงจะสามารถลากเสนไดยาวกวาพกนแบบธรรมดา ท าใหเสนทเขยนมรอยตอเชอมเสนนอยลง และสามารถเลยงขนาดของเสนใหใกลเคยงกนไดงาย

ไมรองมอ หรอสะพานรองมอ ใชส าหรบรองมอระหวางการปฏบตงานลวดลายเพอไมใหสวนใดสวนหนงของรางกายไปสมผสกบชนงานในขณะทท างาน

ไมพายทารกสมก ในสมยโบราณใชเขาควายเลอยใหเปนแผนบางๆ ใชทารกสมกและทารกน าเกลยงปจจบนใชเกรยงเหลกโปวสรถยนตแทนในการทารกสมก แลวใชแปรงทาสขนออนนมทาสหรอยางรกแทน

โกรงน ายาหรดาล เลอกใชโกรงบดยาขนาดพอเหมาะส าหรบผสมน ายาหรดาล และมสากคนน ายาใหละเอยดและเขากนในขณะทปฏบตงานเขยนทเปนลายรดน า

กลมทเปนรกส

พกนระบายส ขนาดตางๆ และพกนตกเสนใสรายละเอยด ใชระบายสในพนท ทแตกตางกน

วสดรองรบ ในการผสมสกบยางรกใหเขากน โดยอาจจะใชเกรยงโปวสตผสมสใหเขากน

หนา ๒๘

หนา ๒๙

หนา ๓๐

การปฏบตงานเขยนลายก ามะลอเฉพาะสวนลายรดน า

ลายก ามะลอเฉพาะสวนทเปนเทคนคลายรดน า โดยสวนใหญแลวคอสวนส าคญของภาพทแสดงเรองราวเนอหาตางๆ ของเรองซงปรากฏเปนตวภาพ หรอกลมอาคารสถาปตยกรรม และสวนประกอบทส าคญ เชน ซมก าแพง ปอมเมอง ซมประต เปนตน จะปรากฏเดนชดอยบนพนรกสด าหร อสแดงเขม และอยมน

บรรยากาศสวนรวมของสวนประกอบวธตดเสนน ายาหรดาล แลวปดทองค าแปลแบบลายรดน ากได ในการปฏบตงานเขยนลายรดน าก ามะลอในสวนของลายรดน าจะตองท าตามขอปฏบตตามล าดบ ดงน

พ นรองรบภาพ สด าแดงเขม จะตองมการเตรยมการทาสรองพนทมพนทผวเงาเปนมนวาว และแหงสนท

ลางทาความสะอาดพ น ทจะเขยนดวยดนสอพองเปยกน าหมาดๆ โดยใชมอถวนไปใหทวพนทจนกวาดนสอพองจะหลดตดมอออกมาจนหมด ไมควรปลอยใหดนสอพองแหงตดพนสจะท าใหพนดาง

แบบปร ทเตรยมไวจะตองวางแผนการเขยนแยกสวนของการเขยนออกไดอยางชดเจนวาสวนใดทจะตองเขยนแบบลายรดน า เพอจะโรยแบบสวนทตองการ

หนา ๓๑

ใชลกประคบดนสอพอง โรยแบบเฉพาะสวนทตองการในการเขยนลายรดน า ไมนยมการรางแบบสดๆ ลงบนชนงานเพราะจะท าใหมการผดพลาดและพนรองรบภาพมรอยขดขวนได

เขยนตดเสน ใสรายละเอยดตวภาพใหชดเจน สวยงาม พรอมทงถมพนรอบๆ สวนทจะเขยนดวยน ายาหรดาลเพอไมใหทองค าเปลวตด

การเชดรก หรอการลงรกปดทอง จะตองมการเตรยมรกเชดไวใหพรอม โดยใชรกน าเกลยงตงเคยวไฟใหเดอด การเคยวจะตองสงเกตการณเดอดของยางรกวามสวนผสมของน าหลงเหลออยอกหรอไม ถาหากไมแนใจควรตงใหรกเชดทเคยวนนคลายรอนเสยกอน แลวจงใชผาเชดรกแตะยางรกไปทดลองเชดบนหรดาลในสวนทเขยนไวในต าแหนงทไมส าคญ หรอสวนทเตรยมไวส าหรบการทดสอบรกเชด ถาหากน ายาหรดาลหลดใหเคยวตอไปจนกวาจะทดสอบวาใชงานได หากน ายาหรดาลไมหลดเปนอนใชงานได ใชผาเชดรกจบเปนกอนลกประคบรกหมนเปนวงไปใหทวพนททตองการจะปดทองค าเปลว แลวใชผาสะอาดอกชนหนงถอนออกใหเหลอความเหนยวตามความตองการโดยทดสอบความเหนยวทเหลอบนชนงานวามากหรอนอย โดยใชหลงนวหรอ แตะสมผส ตรวจความเหนยวใหสม าเสมอ โดยอาศยทกษะความช านาญของชางตามประสบการณการท างานของแตละบคคล

การปดทองคาเปลว ในขณะทปดทองค าเปลวนนจะตองจบทองค าเปลวใหมปรมาณมากทองค าเปลวขาดในขณะทปทองค าเปลวลงบนชนงานไดคลองตว ไมควรจบทองค าเปลวปดทละแผน เพราะจะท าใหทองค าเปลวขาดในขณะทปทองค าเปลวบนชนงาน การจบทองค าเปลวเปนปกๆ ทมความหนาแนนจะท าใหการปแผนทองค าเปลวทมความยดหยนไดท าใหทองค าเปลวไมมรอยฉกขาด ท าใหไมตองปดทองซอมเนอทองค าเปลวใหสนเปลองไป เมอปทองค าเปลวทวชนงานแลวใชนวหวแมมอแตะเศษสวนเกนของทองค าเปลวอดรองรอยทปทองค าเปลวไมท วถง หรอรองรอยฉกขาด แลวจง กวดทองค าเปลวไปใหทวชนงานอกครงหนง หลงจากนนใชลกประคบส าลกวดทองค าเปลวซ าอกครง

การรดน า หรอการลางเอาน ายาหรดาลออก ใชกระดาษหมแผนทองค าเปลวจมน าแลวน าไปปดบนชนงานใหท ว พรมน าใหชมอกครง ท งไวใหน ายาหรดาลละลายตวออก ๓ – ๕ นาท คอยๆ ขยบกระดาษหมทองค าเปลวไปใหทวรวบกระดาษออกและลางท าความสะอาดคราบน ายาหรดาลออกใหหมดถาหากพบวามรอยช ารดปดทองไมสมบรณควรทงไวใหรกเชดแหงสนทกอนจงจะเขยนซอมสวนทไมสมบรณนนๆ โดยเรมขนตอนจากกระบวนการท างานตามล าดบกอนหลงของวธลายรดน า ดงกลาวมาขางตน อนงในการเขยนลายก ามะลอนน ผปฏบตงานเขยนจะตองมพนความรและเขาใจ มทกษะประสบการณ ทางการเขยนภาพดวยลายเทคนคลายรดน าไดเปนอยางดเสยกอน

หนา ๓๒

หนา ๓๓

หนา ๓๔

หนา ๓๕

หนา ๓๖

หนา ๓๗

หนา ๓๘

หนา ๓๙

หนา ๔๐

หนา ๔๑

หนา ๔๒

การปฏบตงานเขยนภาพก ามะลอเฉพาะสวนทเปนรกส

งานเขยนสก ามะลอเฉพาะสวนทเปนรกสนนมลกษณะคลายกบการเขยนภาพจตรกรรมไทยแบบประเพณทวๆ ไป แตใชสตางๆ นอยกวา สทระบายจะมสหมนๆ มความกลมกลนกนทงภาพ ไมนยมระบายสใหภาพมแสงและเงา แตเปนเพยงการระบายสแบบประสานสกนเพยงไมกส ในการระบายสภาพก ามะลอท าภายหลงการเขยนภาพในเทคนคลายรดน าเสรจเรยบรอยแลว โดยตวภาพจะเปนสทองอย บนพนท หรอสแดง สวนสก ามะลอจะเปนสวนเสรมบรรยากาศของภาพเดนชด สวยงาม และมความสมบรณในเนอหาของภาพ มขอควรปฏบตตามล าดบตอไปน

ทาความสะอาดพ น เชดเอาคราบน ายาหรดาลทตดอยบนชนงานออกใหหมด

นาแบบปรทเตรยมไวโรยแบบ ในเฉพาะสวนทเปนรกสใหทวทงภาพ

ระบายสตางๆ ตามความตองการโดยใชยางรกทท าการแยกชนรกทเตรยมไว น ามาผสมสฝนทรอนเอาเมดสหยาบๆ ออก การระบายสฝนทผสมกบยางรกสด าจะท าใหสทปรากฏออกมาเปนสคล าๆ หรอสฝนบางสเมอผสมกบยางรกน าเกลยงทไมไดแยกชนรกออก จะท าใหสเปลยนไปเปนไปเปนอกสหนง แตหากการผสมสโดยใชยางรกทแยกชนแลวนนจะท าใหสฝนทผสมลงไปนนมสทสดใสกวามาก

หนา ๔๓

หนา ๔๔

การเขยนเสนตดทอง

การเขยนลงเสนทองเปนรายละเอยดในรปภาพ หรอลวดลายใหเปนรปลกษณทมความชดเจนและสวยงามมากขน มวธการเขยนได ๒ วธ คอ

๑. การเขยนโรยเสนฝนทอง

๒. การเขยนลงเสนปดทองค าเปลว

การเขยนโรยเสนฝนทอง ฝนผงทองแต เดมในสมยโบราณเปนฝนผงทองค าเปลวแท ๑๐๐ เปอรเซนต ทมความละเอยดบรรจภาชนะจ าหนายใชเปนวสดโรยบนเสนทเขยนดวยยางรกใสทผานกระบวนการแยกชนรกแลว จากหลกฐานทปรากฏตามผลงานลายก ามะลอตงแตสมยอยธยาเปนตนมา จะเหนเสนของทองค านมรองรอยของการเขยนสะบดพกนอยางพลวไหว ฉบพลน งดงาม แตวสดดงกลาวในปจจบนไมมจ าหนายหรอหากมจะไมเปนทรจกกนแพรหลายมากนก จงใชผงฝนทองทชางจนใชเขยนตวหนงสอ ค าอวยพร ทเราพบเหนแถวๆ ชมชนชาวจน หรอเยาวราช ในกรงเทพมหานครแทนซงจะมสของฝนผงทองนแตกตางกน เชน สทองดอกบวบจะมสทองออกไปทางสเหลอง หรอสทองแดง ทมสทองออกไปทางสแดง เหนไดชดเจน เปนตน สวนวสดทใชผสมใหฝนผงทองมความเหนยวเพอใชเขยนแทนยางรกใสในปจจบน มกนยมใชน ามนวานชส าหรบทาเคลอบเฟอรนเจอรใหเงางามแทน แตมขอเสยคอ มความแหงเรวมากเกนไป จนท างานไดไมคลองตวนก และสของทองทไดจะไมสกสดใสเหมอนใชผงทองค าเปลว

หนา ๔๕

การเขยนลายเสนปดทองค าเปลว วธการเขยนทองค าเปลวนนจะท าไดภายหลงทการระบายสตางๆ นนแหงสนท จงจะใชวธการเขยนตดเสนดวยวธการลายรดน า โดยเรมตนการท างานตามกระบวนการลายรดน า และจะตองเขยนเสนหรดาลเปนเสนคแลวถมน ายาหรดาลรอบนอกในสวนท ไมตองการใหทองค าเปลวตด จะเหลอเปนชองวางของรอบนอกตวสายหรอรายละเอยดตางๆ เพอใหทองค าเปลวตดแลวเชดรกปดทองรดน าตามกรรมวธของลายรดน า จะไดเสนรอบนอกของลวดลายเปนเสนสทอง มความเงางามเทากบตวภาพด าเนนเรองทเคยเขยนเอาไวกอนหนานแลว

ขอเสยของการใชวธการนคอ จะสนเปลองทองค าเปลวเปนจ านวนมากเพราะจะตองปดทองเตมพนททตองการตดเสนรอบนอกสทอง รวมไปถงรายละเอยดปลกยอยดวย เมอรดน าเอาน ายาหรดาลออกจะลางเนอทองค าเปลวสวนใหญออก คงเหลอแตทองค าเปลวสวนนอยท เปนเนองาน เมอเสรจสนกระบวนการนแลวจะไดลายก ามะลอทเสรจสมบรณ พจารณาความเรยบรอยอกครงเพอความงามของผลงาน หากมสวนใดสวนหนงช ารดไมสวยงามตามความตองการใหพจารณาซอมแซมตามกรรมวธ ของ แตละพนท ตามแตเทคนควธการเดมทปฏบตไปแลว จะไดผลงานทมความสมบรณสวยงามมากยงขน

หนา ๔๖

หนา ๔๗

หนา ๔๘

หนา ๔๙

บนทก ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................

หนา ๕๐

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

หนา ๕๑

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................