көмекші құсал - gymnázium a soŠpg...
TRANSCRIPT
Итабекпва А.Қ, Сайымбекпв Е.Б.
Х И М И а
Т Е С І Г І (көмекші құсал)
Шымкент, 2015 жыл.
2
УДК 37.02:54
ББК 24.1я72
Итабекпва А.Қ, Сайымбекпв Е.Б.
Химия тесігі (көмекші құсал).-Шымкент, 2015. – 64 б.
Көмекші құсал 8-9 тыныр пқушыласына химиѐ рюнін пқыту
үдесітінде қплдануға ұтынылған. Көмекші құсал химиѐ рюнініо пқу
бағдасламатына тюйкет юзісленген жюне жалры білім бесетін
мектертесдіо 8-9 тыныртасына асналған «Химиѐ» пқулығыныо
мюліметтесі қплданылған.
Көмекші құсал пқушылас мен пқытушылас қауымына асналған.
Рікіс білдісгендес:
Юбілқайыспв Т.Ы. – Алматы қалаты, «Назасбаев Зиѐткеслік
Мектебініо» химиѐ-биплпгиѐ рюні мұғалімі.
Есбакиева М.М. – Шымкент қалаты, №7 Қ.Тратаев атындағы
мектер-лицейініо химиѐ рюні мұғалімі.
ББК 24.1ѐ72
© Итабекпва А.Қ., Сайымбекпв Е.Б.,
2015 жыл.
3
КӨМЕКШІ ҚҰСАЛДЫО
Мақсаты:
Білімділік: ХХІ-ғатыс білімділес ғатысы бплғандықтан, жат
ұсраққа таралы білім бесе птысыр, бүгінгі таодағы заманға тай пй-
өсіті дамыған азаматтасды қалыртаттысу.
Тюсбиелік: ұйымдаттысу, баулу, көшбатшылыққа, алғыслыққа,
ұшқыс пйлауға тюсбиелеу.
Дамытушылық: пқушыласдыо пйлау белтенділігін, етте тақтау
жюне танымдық қабілеттесін дамыту.
Күтілетін нәтиже:
Пқушыласдыо рюнге қызығушылығы астады;
Химиѐлық білімдесі қалыртатады;
Тпррен жұмыт жатауға дағдыланады;
Көшбатшылыққа ұмтылады;
Өз бетінше ізденір, жұмыт жатауға талрынады.
4
ПЙ ТҮЙІН
«Химиѐ-ғажайыртас аймағы.
Мұнда пйлас бағындысылыр,
адамзаттыо жаоа кезеоі қалыртатады».
М.Гпський
Ғажайырқа тплы химиѐ юлемі бізге қпсшаған пстаныо, бүкіл
табиғаттыо тысын ашуға көмектетеді. Химиѐ рюнін пқыр-үйсену
асқылы біз күнделікті тұсмытта жиі кездететін заттасдыо құриѐтын
білір, пласдыо құсамын білір-танимыз жюне қазісгі адамзат
тісшілігін химиѐ ғылымынан бөлір қасау мүмкін емет.
8-тыныр химиѐмен таныта баттаған пқушыға пты құсалдыо
көмегі тиес деген пйдамыз. Бұл пқулықтыо тиімділігі – химиѐны пқу
басытында пқушылас түслі тақысыртасды жаоа редагпгикалық юдіт-
тютілдесдіо, ѐғни, тісек-тызбалас, Венн диагсамматы, 5 тасмақ,
темантикалық каста, этте, Блум тактпнпмиѐты тынды ұтымды пқыту
технплпгиѐласы асқылы жақты меогеседі, тартысмаласды өздігінен
псындауға, танымдық юсекеттесге деген қызығушылықтасыныо
астуына, химиѐ жайлы білім жинақтауына демеу беседі. Жаоа
иннпвациѐлық технплпгиѐласдыо енгізілуіне тюйкет пста
мектертесде пқу-тюсбие үдесітін жаоаша ұйымдаттысу, пқыту
технплпгиѐласын юдіттемелік жағынан қамтаматыз ету қажеттілігі
туындайды. Пты псайда, ұтынылыр птысған көмекші құсалдыо
маоыздылығы зпс.
Рікіс білдісе птысыр, Итабекпва А.Қ., Сайымбекпв Е.Б.
құсаттысған көмекші құсал 8-9 тыныр химиѐ кустын тепсиѐлық
тплық түтінуге жаталған қажетті пқу-юдіттемелік юдебиет, пл рюн
қамтитын юсбіс тақысырты жан-жақты қасаттысыр, пқушыласдыо
білімін асттысуға ықралын тигізеді.
«Химиѐ тесігі» көмекші құсалы асқылы рюн мұғалімдесініо
химиѐны пқыту басытында жаоа редагпгикалық пқыту тютілдесін,
интесбелтенді юдіттесді қплдануына мүмкіндік беседі.
Көмекші құсал ғылыми-юдіттемелік тұсғыдан дұсыт
құсаттысылған жюне батрадан шығасуға ұтынуға бплады дер
танаймын. Cambridge бағдасламаты бпйынша
ІІІ деогейлік пқыту тсенесі, ИБО тсенесі,
Ы.Алтынтасин атындағы төтбелгініо иегесі
Тамаса Махалқызы
5
І бөлім. 8-тыныр
Эссе: «Химиѐ рюні жайлы пйым»
Біз химиѐ рюнін 8-тынырта пқи баттадық. Пл тусалы білдік,
үйсендік.
Химиѐ – ғылымныо пл қақраты,
Химиѐ – медицина ататы,
Химиѐ – рюн, тпндай біс тамаша
Үйсендік біз нюстелесді қаншама.
Алдымыздан шығады естео птылас,
Пқыматақ, тпқыматақ не бплас?
Тағы да біз үйсенуге тысыттақ
Ғалым бплыр шығасмыз-ау естео-ақ!
Таныттық біз калий, магний, пттекрен,
Таныттық біз азпт, фптфпс, тутекрен.
Юлі де көр таныттақ дер пйлаймын
Жұмбақ тысын ашрай пныо қпймаймын.
Тпнымен, мен химиѐда юстүслі ғалымдасдыо зесттеулесімен
танытыр, білім нюсімен тутындадық. Біз өзіміз ішір жүсген
туымыздыо жюне батқа да заттасдыо қатиеттесімен таныттық. Ео
баттыты химиѐныо батқа ғылымдасдан айысмашылығын пқыр,
үйсендік. Химиѐ-юсі қызықты, юсі күсделі ғылым. Біз пты жылы
ғылымныо жаоа батралдағына – заттас, элементтес юлеміне кісдік.
Біс заттыо екінші затқа қалай айналғанына көз жеткіздік, өз
қплымызбен тюжісибе жатар көсдік. Юлі алда қаншама танытатын,
пқитын, үйсенетін қызықты нюстелес бас. Химиѐ ғылымы батқа да
ғылымдасмен, мютелен, математикамен, физикамен, биплпгиѐмен
тығыз байланытты екендігін білдік.
Химиѐ – адамдасдыо өмісіне қажетті жағдай жатайтын ғылым.
Тпндықтан да пны дес шағында пқыр-үйсенгеніміз абзал, жат дпт!
6
Тірек-сызба: «Химиѐныо тираттаматы».
Венн диаграммасы: «Химиѐ жюне биплпгиѐ»
ХИМИЯ
Күнделікте
өмісде
қплданылады
Біс заттан батқа біс
заттыо алынуын
зесттейтін ғылым
Өте күсделі,
қызықты ғылым
Қиын
элементтесден
тұсатын ғылым
Минесалды
тыоайтқыштас алу, дюсі-
дюсмек, тпғытта кесек
қасулас шығасу, аусумен
күсетуге қажетті заттас
өндісу
Жасатылыттану
ғылымыныо біс
талаты
ХИМИЯ
1. Біс заттыо батқа біс
затқа айналуын,
қатиеттесін зесттейтін
ғылым.
2. Минесалды
тыоайтқыштас алу.
3. Экплпгияны
латтайды.
ПСТАҚ БЕЛГІЛЕСІ:
1. Күнделікте
өмісде
қплданылады.
2. Жасатылыттану
ғылымыныо
талаласы
3. Дюсі-дюсмек
алынады.
БИПЛПГИЯ
1. Тісі псганизмдесді
зесттейтін ғылым.
2. Псганикалық
тыоайтқыштас
алынады.
3. Экплпгияныо
латтануына қасты
күсет жүсгізеді.
7
Венн диаграммасы: «Қптралас»
Тірек-сызба: «Химиѐлық сеакциѐласдыо белгілесі».
Химиѐлық сеакциѐласдыо белгілесі
Түттіо өзгесуі
Тұнбаныо түзілуі
Иіттіо білінуі
Газдыо бөлінуі
Жылудыо бөлінуі
БІСТЕКТІ ҚПТРАЛАС
1. Жеке бөлшектесі
байқалмайды.
2. Жай көзбен де,
микспткпррен де көсе
алмайтыо
ЮСТЕКТІ ҚПТРАЛАС
1. 2 не пдан да көр
заттасдан құсалады. 2.
Айқын көсінір тұсады.
3. Жаоа зат алуға
бплады.
ПСТАҚ БЕЛГІЛЕСІ:
Екеуін қптта да өз
қатиеттесін тақтар
калады, қптралас, таза
заттасға жатрайды.
8
Тірек-сызба: «Химиѐлық сеакциѐ теодеулесін құсудыо пстақ
есежелесі».
Венн диаграммасы: «Салыттысмалы атпмдық жюне талыттысмалы
мплекулалық матталас»
Химиѐлық сеакциѐ теодеуін
құсудыо пстақ есежелесі
Теодік белгітін қпя
Сеагенттес мен өнімдесдіо
фпсмулаласын жазу асқылы
Пласдағы атпм тандасын
кпэфициенттес көмегімен теоеттісу
Т.А.М.
1. Бесілген элементтіо
атпмдық маттатыныо
көмістек атпмы маттатыныо
12-ден 1-бөлігіне қатынаты.
2. Ar – дер белгіленеді.
Т.М.М.
1. Маттаныо атпмдық
біслігі асқылы
өснектелген
мплекуланыо маттаты.
2. Мr – дер белгіленеді.
Пстақ
белгіті
Өлшем
бісліктес
9
Тірек-сызба: «Химиѐлық сеакциѐласдыо жүсу жағдайласы»
.
Тірек-сызба: «Жай заттас».
Химиѐлық сеакциѐласдыо жүсу жағдайласы
Қыздысу
Асалаттысу
Ұтақталу
Жай
заттас
Атпмдасдыо бісдей
түсінен құсалған,
химиѐлық жплмен
бөлінбейді
Мыталыға: тутек,
пттек, күкіст,
магний, теміс, мыт.
10
Тірек-сызба: «Күсделі заттас» (өзіо тплықтыс)
Тірек-сызба: «Металдас» (өзіо тплықтыс)
К
үс
де
лі
зат
та
с
KMnO4
NaCl
МЕТАЛДАС
Күміт
Мысыш
Магний
Мыт
11
Венн диаграммасы: «Металдас жюне бейметалдас» (пстақ
белгілесін тар)
МЕТАЛДАС БЕЙМЕТАЛДАС
Пстақ белгілесі:
Тірек-сызба: «Бейметалдас асатындағы ұқтат тпртас» (өзіо тплықтыс)
Атпмдасы бісігір
жай заттас
құсайды, өз
қатиеттесін тақтар
қалады
Атпмдасы бісігір
жай заттасға
айналады, пстақ
қатиеттесі
бплмайды
БЕЙМЕТАЛДАС АСАТЫНДАҒЫ ҰҚТАТ
ТПРТАС
ГАЛПГЕНДЕС
ХАЛЬКПГЕНДЕС
F
Br
Te
S
12
Сөзжұмбақ: «Реакциѐ»
Тірек-сызба: «Химиѐлық элементтес» (өзіо тплықтыс)
1. Валенттілік элемент таобатыныо
үттіне қандай танмен белгілейді?
2. Химиѐлық элемент атпмыныо батқа
химиѐлық элемент атпмдасыныо
белгілі біс танын қптыр алу қабілеті.
3. Ат тпдатына кісетін химиѐлық
элемент
4. Мыттыо латынша пқылуы
5. Маттаты 65-ке тео химиѐлық
элементтіо псытша атауы
6. Біс заттыо батқа біс затқа айналу
тютілін зесттейтін ғылым.
7. Пты құбылыт кезінде заттыо құсамы
түгелімен өзгесітке ұшысайды.
С
Е
А
К
Ц
И
а
ХИМИаЛЫҚ
ЭЛЕМЕНТТЕС
Ал
тын
Пттегі
Мас
ган
ец
13
5 тармақ: «Зат»
Анаграмма: «М»
1. Ресипдтық кеттені ашқан псыт ғалымы
2. Атпмдық маттаты 55-ке тео химиѐлық элемент
3. Заттыо құсамы мен қатиетін тақтайтын ео кіші бөлшек
4. Сеттік нөмісі 12-ге тео химиѐлық элемент
14
Тірек-сызба: «Оттегі»
5 тармақ: «Оттек»
ПТТЕК
Мплекулалық
фпсмулаты П2
Мr=32
Аr=32
Химиѐлық
таобаты П
Жес қыстытында
49,13%
Ауада 21%
Бейпсганикал
ық заттасдыо
құсамында
2000
Н2П, ТаП,
ТuП
Мағынаты:
қышқыл
тудысушы
15
Тірек-сызба: «Оттегініо физикалық қатиеттесі»
Сөзжұмбақ «Оттек»
Оттегініо
физикалық
қасиеттері
Пттегіні
өтімдіктес бөлір
шығасады
Пттегі газын
жинар тақтауға
бплады
Иіттіз, түттіз,
дюмтіз
-1830Т
тұйылады
Туда аз
есиді
-2180Т
қатады
П
Т
Т
Е
К
16
1. Қышқылдас есітінділесде түтін өзгестетін зат
2. Пттектіо физикалық қатиеті
3. Заттасдыо пттекрен юсекеттетуі
4. Ауаныо 1 райызын құсайтын заттас
5. Жылу бөле жүсетін сеакциѐ
Эссе: «Оттегініо адам өмісіндегі маоызы жюне табиғаттағы
айналымы»
Адам пттегіге мұқтаж. Пттегі асқылы тісшілік етеді. Пттегі
баслық металдасмен жюне бейметалдасдыо көршілігімен сеакциѐға
түтір, көртеген пктидтес түсіндегі қптылыттас түзеді. Қазісгі кезде
бүкіл автпкөліктес түтінін шығасғанда, пттегі таны азайыр, экплпгиѐ
латтануда. Пны өтімдіктес фптптинтез рспцеті нютижетінде бөлір
шығасады. Пты мютелені шешу мақтатында Бсазилиѐдағыдай этил
тристін асқылы жүсетін автпкөліктес танын көбейту кесек.
Табиғаттағы пттегі айналымы үнемі қайталаныр
птысатындықтан, пныо тасқылуы мүмкін емет. Негізінде өтімдіктес
атмптфесаға жыл тайын 400 млсд тн пттегі бөлір шығасады. Пттегіні
алғаш күсделі заттыо құсамынан бөлір алған ғалым Джпзеф
Рситтли мен швед ғалымы К.Шеел бплды.
Тыстқы пстаны, ауаны латтайтын электсттанциѐласы, өнескютір
рен ауылшасуашылық өндісітіндегі қалдықтас зиѐнтыз бплуы үшін
ғалымдас жаоа технплпгиѐласды пйлар табуда. Адамзат өзі өміс
түсетін Жес бетіндегі экплпгиѐны жаоастуда жптраслы түсде ітке
атысыр птысуы кесек.
17
Тірек-сызба: «Су»
Тірек-сызба: «Сутегі»
ТУ
Жес
қыстытыныо
70 %
Өзендесде 3
млн км2
Теоіз,
мұхиттасда 1
млсд км2
Тұндысу,
түзу, айдау
асқылы
тазастады
Тутыз
тісшілік жпқ
Күшті
есіткіш
Адамға күніне
2л ту қажет
Адам
денетініо 70%
ту
Туда қатты,
тұйық, газдас
есиді
Табиғатта ео
көр тасалған
зат
Тутегі
Химиѐлық
таобаты Н
Ту
тудысушы
Тудағы
матталық
үлеті 11%
Аr(Н)=1,008
Мr(Н)=2
Жес
қыстытында
1%
Күн
жүйетініо 92%
тутегіден
құсалған
18
Тірек-сызба: «Бейпсганикалық қптылыттасдыо негізгі клаттасы»
Венн диаграммасы: «Октидтес жюне негіздес»(пстақ белгілесін тар)
Пктидтес
Негіздес
Тұздас
Қышқылдас
ПКТИДТЕС
Бинаслы қптылыттас.
Пласды жай жюне
күсделі заттас
жанғанда, валенттілігі
төмен пктидтесді
тптықтысғанда,
есімейтін негіздесді,
пттекті, қышқылдасдыо
тұздасын пдан юсі
қыздысу асқылы алады.
ПСТАҚ БЕЛГІЛЕСІ
НЕГІЗДЕС
Негіздесдіо түттесі юс
түслі бплады, қатты
күйде кездетеді.
Негіздесді белтенді
металдасды тікелей
тумен юсекеттеттісгенде,
белтенді металл
пктидтесі тумен
қптылғанда алады.
Негіздесді гидспктил
немете гидспктптпр дер
атайды.
19
Тірек-сызба: «Тұздас»
5 тармақ: «Қышқылдас»
ТҰЗДАС
Адам ағзатында
5,5%
10 түслі тютілмен
алынады
Пста, қалырты,
қышқылдық,
негіздік
Түті бас, қатты
заттас
Күсделі заттас
Аз еситіндес
PbCl2, CuSO4,
Ag2SO4
Туда жақты
еситіндес NaCl,
KCl, KNO3
20
Семантикалық карта: «Бейпсганикалық қптылыттасдыо маоызды
клаттасы»
Қптылыттас Тілтілес ТаП Пттекті Қалырты НТІ LіПН 10 түслі
тютілмен
алынады
Қышқылдас
Пктидтес
Негіздес
Тұздас
Тірек-сызба: «Күсделі заттас»
КҮСДЕЛІ ЗАТТАС
ПКТИДТЕС НЕГІЗДЕС ҚЫШҚЫЛДАС ПКТИДТЕС
Тұз түзетін
Тұз түзбейтін
Негіздік
Екідайлы
Қышқылдық
Туда еситін
(тілтілес)
Туда есімейтін
Пттекті
Пттектіз
Пста
Негіздік
Қышқылдық
Екідайлы
21
5 тармақ: «Кальций пктиді»
Тірек-сызба: «Негіздесдіо қплданылуы»
Табын
Жібек
Хлпс югін алу
Зиѐнкеттесмен
күсету
NаПН Та(ПН)2
НЕГІЗДЕСДІО
ҚПЛДАНЫЛУЫ
КПН
Тіл
тіл
ік а
кк
ум
ул
ѐтп
с
Тұ
йы
қ т
абы
н
Қағаз өндісу, мұнай
өнімдесін тазалауда,
құсылытта
қплданылады
22
5 тармақ: «Натсий хлпсиді» (өзіо тплықтыс)
5 тармақ: «Менделеев»
23
Тірек-сызба: «Песипдтық кетте»
Блум такспнпмиясы: «Песипдтық кетте»
КЕТТЕ
Шанкастуа
Пдлинг жюне Мейес
Менделеев
Күсделі, қплдануға
ыоғайтыз, тплық емет
Белгілі біс жүйеге
келтісілген,
тпндықтан қплдануға
өте қплайлы
1
ЕТТЕ
ТАҚТАУ
2
ТҮТІНУ
3
ҚПЛДАНУ
4
ТАЛДАУ
5
ЖИНАҚТАУ
6
БАҒАЛАУ
24
№ Түсі Мазмұны
1 Етте тақтау Біз бұл тасауда химиѐлық элементтесді жіктеуді үйсендік. Металдас,
бейметалдас, екідайлы қатиет көстететін элементтесмен таныттық
2 Түтіну Менделеевтіо ресипдтық жүйені, заоды, кеттені қалай ашқанын пты
тасауды пқи птысыр білдік. Менделеев ресипдтық кеттедегі калийді
асгпннан атпмдық маттаты кіші бплғанынан қасаматтан, кеттедегі атыл
газдасдыо пснын бұзбат үшін қпйған. Пты жюйт теллус мен йпдтада
кездетеді.
3 Қплдану Ресипдтық кеттені пқи птысыр біз элементтесдіо атпм құсылытымен
таныттық. Етер шығасу басытында Дальтпн ашқан атпм матталасын
қплдантақ, ресипдтық кеттені түтіну үшін ресипдтық жүйені, кеттедегі
ресипдтасды, тпртасды үйсендік жюне электспндасдыо энесгетикалық
деогейшелесін де етертеу үшін райдаланған бплатынбыз.
4 Талдау Менделеевтен алдын Де Шанкастуа, Пдлинг мен Мейес текілді ғалымдас
да өз тепсиѐласына түйене птысыр химиѐлық элементтесдіо кеттетін
құсған бплатын. Де Шанкастуа элементтесді трисаль түсінде
псналаттыста, Пдлинг рен Мейнес элементтесді қатиеттесіне
байланытты жеке жеке псналаттысды. Қаншалықты зесттегенімен бұл
ғалымдас біс кеттені біс жүйеге келтісе алмады. Ал, Менделеев
көржылдық еобектіо нютижетінде элементтесдіо баслығын атпмдық
талмағыныо астуын еткесе птысыр псналаттысды.
5 Жинақтау
6 Бағалау Менделеевтіо ресипдтық жүйені ашуы тпл кезеодегі химиѐ юлеміне
үлкен өзгесіт юкелген бплатын. Бұл еобекті тпл кезде үлкен жетіттік,
дүниені дүс тілкіндісген жаоалық дер тарқан. Менделлевтіо ресипдтық
заоы жюне ресипдтық жүйеті табиғатты құриѐтын түтінудіо, юлемді
таныр білудіо шектіз екендігін дюлелдейді. Ресипдтық кетте химиктес
үшін юлірре ітреттет маоызы есекше ашылу бплыр табылады.
КЕТТЕ
Шанкастуа
Пдлинг жюне Мейес
Менделеев
Күсделі, қплдануға
ыоғайтыз, тплық емет
Белгілі біс жүйеге
келтісілген,
тпндықтан қплдануға
өте қплайлы
25
ІІ бөлім. 9-тыныр
Тірек-сызба: «Заттас»
Сызбанұсқа: «NaCl диттпциациѐлану механизмі»
ЗАТТАР
ЭЛЕКТРОЛИТТЕР
БЕЙЭЛЕКТРОЛИТТЕР
Иондық және
коваленттік полюсті
байланыстары бар
заттар. Кристалдық
торы - иондық
Бұл заттардағы
байланыс коваленттік
полюссіз. Кристалдық
торлары –
молекулалық, атомдық
Тұздар, сілтілер, қышқылдар
Спирт, қант, глицерин
26
5 тармақ: «Электсплиттес»
Сөзжұмбақ: «Электсплит»
Э
Л
Е
К
Т
С
П
Л
И
Т
27
1. Туда есігенде немете балқығанда электс тпгын өткізетін зат
2. Рплятті жюне рпляттіз бплыр жіктелетін байланыт
3. «ИПН» гсек тілінен аудасғандағы мағынаты
4. Электс тпгын өткізбейтін зат
5. Сеттік нөмісі №3 тео химиѐпық элемент
6. Na
7. Cl
8. Бейэлектсплитке жататын зат
9. Тванте ... (ғалым)
10. Тулы есітінді по засѐдталған металл катипнын жюне тесіт
засѐдталған қышқыл қалдығы анипнын бөле диттпциациѐланатын
зат.
Семантикалық карта: «Электсплиттес жюне бейэлектсплиттес»
Мазмұны/Түслесі
Гл
иц
ес
ин
Тұ
з
Қа
нт
NaO
H
тут
егі
Қы
шқ
ыл
Электсплиттес
Бейэлектсплиттес
Тірек-сызба: «Ипндас»
ИПНДАС
КАТИПН
ПО ЗАСаД
АНИПН
ТЕСІТ ЗАСаД
+ -
28
5 тармақ: «Ипндас» (өзіо тплықтыс)
Тірек-сызба: «Күкісттіо ресипдтық жүйедегі псны»
Күкісттіо
ресипдтық
жүйедегі псны
ІІІ ресипд, VI
тпрта
псналатқан
Электспндық
фпсмулаты
1s22s22p63s23p4
Гсафикалық фпсмулаты
1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑ ↑
↑↓
29
Тірек-сызба: «Күкісттіо химиѐлық қатиеттесі»
Тірек-сызба: «Күкісттіо физикалық қатиеттесі»
Күкісттіо
химиялық
қатиеттесі
Күкіст
металдасмен
юсекеттеткенде
тптықтысғыш
бплады
Металдасмен
жпғасы
темресатусада
юсекеттетір,
тульфиттес
түзеді
Пттекте көгілдіс
жалын түттет
жаныр, SO2
түзеді
Күкісттіо
физикалық
қатиеттесі
Мпстты
келетін зат,
тасы түтті
Жылу мен
тпк
өткізбейді
Балқу
темресатуса
ты 1190Т
Ту
жұқтысмайд
ы, нашас
есиді
30
Тірек-сызба: «Күкісттіо аллптсприѐлық түсөзгесіті» (өзіо тплықтыс)
Тірек-сызба: «Күкісттіо табиғатта тасалуы»
Күкісттіо аллптсприялық түсөзгесіті
Рлаттикалық
Мпнпклинді
Күкісттіо табиғатта
тасалуы
Тульфаттас CaSO4,
Na2SO4, MgSO4
Бпт күйінде тау
жыныттасынан
алынады
Қазақттанныо Псталық,
Потүттік, Шығыт бөліктесінде
көртер кездетеді
31
Тірек-сызба: «Күкісттіо қплданылуы»
Венн диаграммасы: «Күкісттіо пктидтесі» (пстақ белгілесін тар)
Күкісттіо (IV)
пктиді
S+O2=SO2
Тұншықтысғыш,
өткіс иітті газ
Күкісттіо (VІ)
пктиді
2SП2+O2=2SO3
Ұшқыш тұйықтық,
туда жақты есиді
ПСТАҚ БЕЛГІЛЕСІ:
Күкісттіо қплданылуы
Дюсілік
майлас
Өтімдік
аусуласым
ен күсет
Сезеоке Күкісткөмістек
Қышқыл, тұз жюне химия
өнескютібініо өзге өнімдесін алу
32
5 тармақ: «Күкісттіо (IV) пктиді»
Тірек-сызба: «SO2-ніо физиплпгиѐлық ютесі»
SO2-ніо физиплпгиялық
ютесі
Тыныталу жплдасы
тітіскенеді, аллесгия
байқалады
Атмптфесада қышқыл
жаобыс бплыр жауады
Адамдас, жануаслас,
өтімдіктес үшін улы
ютесі бас
33
5 тармақ: «Азпт»
Тірек-сызба: «Азптты қптылыттасдыо қплданылуы»
Азпт
N2
Аммиак
Азпт қышқылы
HNO3
Дюсілес Азптты
тыоайтқыштас
Жасылғыш
заттас
Бағалы
металдасды
өодеу
Рлаттматталас Бпѐуыштас
34
Тірек-сызба: «Нитсаттасдыо химиѐлық қатиеттесі»
5 тармақ: «Аммиак»
Нитсаттасдыо
химиялық
қатиеттесі
Түтті газдыо
бөлінуі
Пттектіо
бөліне
ыдысауы
2NaNO3+2H2SO4+Cu=2NO2↑+
Na2SO4+CuSO4+2H2O
2KNO3=2KNO2
+O2↑
2Pb(NO3)2=2PbO+
4NO↑2+O2↑
2AgNO3=2Ag+
2NO↑2+O2↑
35
Венн диаграммасы: «Азпт жюне күкіст» (пстақ белгілесін тар)
Тірек-сызба: «Фптфпс»
Азпт:
түттіз, ауаныо
78% құсайды,
туда жеоіл, тыныт
алуға жасамтыз
ПСТАҚ
БЕЛГІЛЕСІ:
Күкіст:
Тасы түтті, қатты,
ту жұқтысмайды
ІІІ ресипд, VA
тпбында
псналатқан
Сеттік нөмісі
№15, Аг=31
Тптығу
дюсежелесі: -
3,+3+5
1669 ж.
Х.Бсанд
ашқан
1s22s22p63s23p3
Ф П Т Ф П С
36
Тірек-сызба: «Фптфпсдыо химиѐлық қатиеті»
Тірек-сызба: «Фптфпсдыо пктидтесі»
С химиѐлық
қатиеті
3Ca+2P=Ca3P2
2P+3Cl=2PCl3
2P+3S=P2S3
4P+5O2=2P2O5
Фптфпсдыо пктидтесі
С2П3 С2П5 Димесленген күйінде
С4П6 С4П10
37
Тірек-сызба: «Фптфпсдыо қышқылдасы»
Венн диаграммасы: «Фптфпсдыо аллптсприѐлық түсөзгесіттесі» (пстақ
белгілесін тар)
МЕТАФПТФПС
HPO3
ДИФПТФПС
H4P2O7
ПСТПФПТФПС
H3PO4
Фптфпсдыо
қышқылдасы
Ақ фптфпс: ақ түтті,
кситталл зат, қасаоғыда
жасқысайды, ту аттында
тақталады, өте қауірті,
улы.
Қызыл фптфпс: ампсфты
зат, кситталды емет,
қасаоғыда
жасқысамайды, пттекрен
тптығады, птқа қауірті
емет, улы емет.
ПСТАҚ БЕЛГІЛЕСІ:
38
Тірек-сызба: «Фптфпс қышқылыныо алынуы»
5 тармақ: «Фптфпс қышқылы» (өзіо тплықтыс)
Фптфпс қышқылы
..........., улы емет
Юсекеттетеді, айналады, ............
Фптфпс қышқылыныо фпсмулаты-Н3СП4
.............................
С2П4+3Н2П=2H3PO4
Ca3(PO4)2+3H2SO4=3CaSO4↓+2H3PO4
Зестханада
Өнескютірте
Фптфпс қышқылыныо алынуы
39
Тірек-сызба: «Көмістек»
5 тармақ: «Көмістек»
Көмістек
Түттіз, тұс түтті
Бөлінеді, юсекеттетеді, түзеді
Көмістек-маоызды бейметалдасдыо бісі
Алмаз
ІІ ресипд, IV-
A тпбында
псналатқан
Таобаты
Т
Тптығу
дюсежелесі
-4,+2,+4
Көмістек
Электспндық
фпсмулаты
1s22s22p2
Ar=12
Сеттік нөмісі
№6
40
Тірек-сызба: «Көмістектіо қплданылуы»
5 тармақ: «Көмістектіо (ІІ) пктиді» (өзіо тплықтыс)
Көмістектіо (ІІ) пктиді
Түттіз, ...................
Юсекеттетеді, ................, .................
Көмістектіо (ІІ) пктиді-ауада 0,2%
......................
Көмістектіо қплданылуы
Гсафит
электспдтас
Талшықтас
Қант өндісіті
Сезеоке күйе
Медицина
Тинтездік
бензин алу
Металлусгия
өнескютібі
Адтпсбент
Жатанды
алмаздас алу
41
Тірек-сызба: «СО2-ныо химиѐлық қатиеттесі»
Тірек-сызба: «СО2-ныо физикалық қатиеттесі»
CaCO3+H2O+CO2=Ca(HCO3)2
CO2+CaO=CaCO3
ТП2-ныо
химиялық
қатиеттесі
CO2+Ca(OH)2=CaCO3↓+H2O↓
CO2+H2O=H2CO3↓
ТП2-ныо
физикалық
қатиеттесі
Түттіз
Иіттіз
Ауадан 1,5 ете
ауыс газ
-780Т қайнайды
Жанбайды, батқа
заттасдыо жануын
қплдамайды
42
5 тармақ: «Көміс қышқылы»
Көміс қышқылы
Екі негізді, юлтіз
Юсекеттетеді, түзеді, қплданылады
Көміс қышқылы-маоызды қптылыт
Тұсақтыз қптылыт
Тірек-сызба: «Көміс қышқылы жюне касбпнаттасдыо химиѐлық
қатиеттесі»
Н2ТП3+2NaOH=Na2CO3+2H2O
Көміс қышқылы жюне касбпнаттасдыо химиялық қатиеттесі
Na2ТП3+2HCl=2NaCl+2H2O+CO2
Na2ТП3+HOH=NaOH+NaHCO3
CaТП3=CaO+CO2
43
5 тармақ: «Тыоайтқыштас»
Тыоайтқыштас
Псганикалық, бейпсганикалық
Көмектетеді, өтіседі, бөлінеді
Тыоайтқыштас-өтімдіктес тісшілігін қплдайды
Азптты
Тірек-сызба: «Тыоайтқыштас»
Шығу тегіне қасай
• Псганикалық
• Бейпсганикалық
Қпсектік элементтіо
бплуына қасай
• Азптты, фптфпслы
• Калийлі
Агсегаттық күйіне қасай
• Тұйық
• Қатты
44
5 тармақ: «Ксемний»
Тірек-сызба: «Ксемнийдіо қплданылуы»
ІІІ ресипд, IV-
A тпбында
псналатқан
Таобаты
Si
Тптығу
дюсежелесі
-4,+2,+4
Ксемний
Электспндық
фпсмулаты
1s22s22p63s23p2
Ar=28
Сеттік нөмісі
№14
Күн батасеѐты, фптпэлементтес
Ксемнийдіо қплданылуы
Птқа жюне қышқылға төзімді бплату
алу
Электспника Жастылай өткізгіш жюне
электспнды техника
45
Тірек-сызба: «Металдас»
5 тармақ: «Металдас»
Металдас
Ауыс, түтті
Юсекеттетеді, бөлінеді, қптылады
Металдас-бісінші сетті өткізгіштес
Қатты заттас
М Е Т А Л Д А С
Агсегаттық
күйі
Балқу
темресатусаты
Тығыздығы Түті
Тұйық
Қатты
Поай жюне
қиын
балқитын
Ауыс
Жеоіл
Қаса
Түтті
46
Сөзжұмбақ: «Металдас»
1. Сеттік нөмісі №12 тео металл
2. Ag пқылуы
3. Ti
4. Au
5. №3 химиѐлық элемент
6. Тұйық металдыо пқылуы
7. Қиын балқитын металл
8. Атпмдық маттаты 23-ке тео элемент
М
Е
Т
А
Л
Д
А
С
47
Семантикалық карта: «Металдас»
Атауы Pb Hg Au Fe Os Al K W
Қатты
Тұйық
Түтті
Қаса
Ауыс
Жеоіл
Поай
балқитын
Қиын
балқитын
Тірек-сызба: «Металдасдыо физикалық қатиеттесі»
Cr-қаттылық
Ag, Au, Cu-
иілімділік
Fe-
рплимпсфизм
Ag,Cu-электс
өткізгіш
Fe,Co,Ni-
магниттік
Al-жылу
өткізгіш
Тілтілік
металдас-
фптпэффект
Баслығы
жылтыс
Металдасдыо
физикалық
қатиеттесі
48
5 тармақ: «Металдас»
Металдасдыо физикалық қатиеттесі
Иілімділік, магнитті
Бөлінеді, қпзғалады, балқиды
Металдасдыо физикалық қатиеттесі көр
Құймалас
Тірек-сызба: «Жемісілуден қпсғау»
Металдасды
кпнттсукциѐлық
матесиалдасмен
алматтысу
Қпсғаныш
қабаттасымен
қартау
Қпсшаған
пстаныо
құсамын
өзгестеу
Жемісілуге
қасты тұсақты
құймалас алу
Электспхимиѐлық
қпсғау юдіттесі
Жемісілуден
қпсғау
49
Тірек-сызба: «Кальций»
Тірек-сызба: «Судыо кесмектілігі»
К А Л Ь Ц И Й
№20
Атпмдық
маттаты 40
ІV ресипд,
ІІ тпрта
псналатқан
1s22s22p6
3s23p64s2
Күміт
түттет ақ,
жеоіл
металл
Тілтілік
металдасдан
қаттысақ зат
p=4,54
г/тм3
Тудыо кесмектілігі
Уақытша (касбпнатты)
Тұсақты (касбпнаттыз)
Туда Ca(HCO3)2, Mg(HCO3)2
бплта, жпя үшін туды
қайнату кесек
Туда CaCl2, MgCl, MgSO4
бплта, тұсақты кесмектілікті
жпя үшін туды тпда, юк
туын, натсий фптфатын
қптыр қайнатады
50
Кешендік талдау: «Аляминий»
ІІІ ресипд, ІІІ тпрта псналатқан
Қышқылдасмен, тілтілесмен юсекеттетеді
Ауада тптықрайды, тумен юсекеттетрейді
Металдық кситтал тпсы
Кпсунд, бпктит
Ақ таз, пстпклаз, тинпда, нифелин
Ақ түтті күміт тюсіздет жеоіл металл
4Al+3O2=Al2O3
Электсплиз юдітімен алынады
Адам өмісінде маоызы зпс
Венн диаграммасы: «Аляминий пктидтесі» (пстақ белгілесін тар)
Al2O3
Қиын балқиды,
кпваленттік байланыт
түзеді, атпмдық
кситталдық тпс,
қымбат таттас алуға
қплданылады
Al(ПН)3
Ақ ісімшек тюсіздет
тұнба түсінде
бөлінеді,
қыздысғанда
айысылады
ПСТАҚ
БЕЛГІЛЕСІ:
51
Кешендік талдау: «Теміс»
Таза металл
Қышқылдасмен юсекеттеттісгенде абайлау
Металдық кситталл тпсы
Шпйын жюне бплат
Магнетит, генатит, риссптин
Жылтыс күміт түттет ақ металл
2Fe+3Cl2=2FeCl3
Fe+S=FeS
Fe+H2O=FeO+H2O
Табиғатта жюне техникада маоызы зпс
Венн диаграммасы: «Теміс пктидтесі» (пстақ белгілесін тар)
ҒеП: Негіздік пктид,
қышқылдасмен
жюне пктидтесмен
юсекеттетір тұз
түзеді
Ғе2П3: ео
тұсақты пктид,
қызыл-қпоыс
түтті
ПСТАҚ
БЕЛГІЛЕСІ:
52
5 тармақ: «Шпйын»
Шпйын
Қатты, балқымалы
Бөлінеді, алынады, қплданылады
Дпмна рспцетінде жүзеге атады
Құйма
Сөзжұмбақ: «Бплат»
1. Құсамында көмістегі аз бплатын темісдіо құйматы
2. Көмістегіге бай теміс құйматы
3. Шпйын жюне бплата металлусгиѐныо қандай түсіне жатады?
4. Шпйын жюне бплат өндісетін реш
5. FeS2
Б
П
Л
А
Т
53
Блум такспнпмиясы: «Металдасдан тасауын қпсытындылау»
Түсі Мазмұны
Етте тақтау ІІІ тасауда металдасмен таныта птысыр,
металдасдыо жай заттас ғана емет, плас химиѐлық
элементтес екенін, пты элементтес тісі жюне өлі
табиғаттыо ата маоызды құсамдат бөлігі екендігін
пқыр білдік.
Түтіну Металдас дер химиѐлық элементтесді де, плас
түзетін жай заттасды да айтады. Химиѐлық
элементтесдіо батым көршілігі металдас. ағни 109
элементтіо 88 металдас.
Қплдану Металдасдыо қптылыттасы литптфеса мен
биптфесаныо негізін құсайды. Жесдіо беткі қабаты
металл қптылыттасына бай. Металдас юмбебар
кпнттсукциѐлық матесиалдас сетінде жюне
тұсмыттық техника, машина, авиациѐ, құсал-
жабдықтас жатауда кеоінен қплданылады.
Анализ Металдас ресипдтыо батынан баттар псналатады,
тпндықтан пласдыо атпмдасыныо садиуты
бейметалдасмен талыттысғанда үлкендеу келеді.
Атпм құсылытындағы есекшелік тек металдасға тюн.
Плас І-ІІІ тпртыо негізгі тпршатында жюне баслық
қптымша тпршаласда кездетеді. Металдасдыо
жалры қатиеттесі металдыо байланыттыо
есекшелігімен түтіндісіледі. Металдасдыо
қатиеттесі-пныо бөлшектесініо мөлшесіне,
кситталдық псналатуына, химиѐлық байланытыныо
бесіктігіне тюуелді бплады.
Тинтез
Бағалау Металдасдыо адамзат қпғамындағы псны есекше
Металдас
Атыл
металдас
Активті
металдас
Тілтілік
металдас
Тілтілік
жес
металдас
54
5 тармақ: «Осганикалық химиѐ» (өзіо тплықтыс)
Псганикалық химиѐ
Күсделі, ..............
Зесттейді, үйсетеді, бөлінеді
................... .................... ................. ..............
Көмістек қптылыттасы
Тірек-сызба: «Көмістутектес»
К Ө М І С Т У Т Е К Т Е С
Қаныққан Қанықраған Аспматты
Алкандас Алкендес Алкиндес Бензпл
Метан
Этан
Рспран
Этен
Рспрен
Бутен
Этин
Рсприн
Бутин
55
Тірек-сызба: «Байланыттас»
Венн диаграммасы: «Химиѐ талаласы» (пстақ белгілесін тар)
Б А Й Л А Н Ы Т Т А С
Даса
| |
—Т—Т—
| |
Қпт
| |
—Т=Т—
| |
Үш етелі
| |
—Т≡Т—
| |
Псганикалық химия
Көмістек атпмы
бплады, қайнау жюне
балқу
темресатусалаты
төмен, ішкі
мплекулалық
байланыты –
кпвалентті.
Псганикалық
сеакциѐласы негізінен
қайтымды.
Бейпсганикалық
химия
Құсамына кісетін,
пласды бісіктісетін
элементтес жпқ, балқу
жюне қайнау
темресатусаласы
жпғасы, ішкі
мплекулалық
байланыты-ипнды.
Сеакциѐласы
қайтымды.
ПСТАҚ
БЕЛГІЛЕСІ:
56
Тірек-сызба: «Бутлеспв тепсиѐтыныо негізгі қағидаласы»
5 тармақ: «Метан»
Метан
Иіттіз, түттіз
Юсекеттетеді, бөлінеді, тасалады
Метан-қаныққан көмістутектесдіо мүшеті
Батрақ газы
Бутлеспв тепсиѐтыныо негізгі қағидаласы
Мплекуладағы атпмдас
валенттіліктесіне тай өзаса
белгілі біс тюстіррен
байланытады
Псганикалық заттасдыо
қатиеттесі пласдыо
құсамына қандай жюне
қанша мөлшесде
кісетіндіктесіне тюуелді
бплуымен қатас пндағы
атпмдасдыо атпмдасдыо
өзаса байланыту сетіне де
тюуелді бплады
57
Кешендік талдау: «Метан»
Алкандасға жататын қаныққан көмістутек
ТН4
Қаныққан көмістутектесдіо ео қасарайым мүшеті
1 көмістек жюне 4 тутек атпмдасынан тұсады
Кпвалентті байланыты бас
Кеніш газы
Батрақты туласда, шахталасды жиналады
Түттіз, иіттіз, ауадан жеоіл газ
ТН4+2П2=CO2+2H2O
CH4+Cl2=CH3Cl+HCl
Каучук, сезеоке, бпѐулас алынады
Табиғатта кео тасалған көмістутек
58
ҚПТЫМШАЛАС
Қптымша 1
ХИМИЯЛЫҚ ЗЕСТХАНАДА ПҚУШЫЛАС ЖҰМЫТ ІТТЕГЕНДЕ
ПСЫНДАЙТЫН ҚАУІРТІЗДІК ТЕХНИКАТЫНЫО МІНДЕТТІ
ТАЛАРТАСЫ
1. Сеактивтесді райдаланғанда, пласдыо негізгі қатиеттесін
міндетті түсде білу кесек: улылығы, батқа сеактивтесмен жасылғыш
қптралас түзу қабілеттілігі, жанғыштық қабілеті.
2. Улы заттасмен, өткіс иітті заттасмен, қышқылдас мен
тілтілесдіо кпнцентслі есітінділесімен, тілтілік металдасмен
жұмытты тастра шкафта іттеу кесек.
3. Тастра шкафта жұмыт іттегенде, пныо тесезетін 1/5-1/4
биіктікке көтесір қпя кесек. Жұмытты аѐқтаған тпо, тесезені мықтар
жабу кесек.
4. Бөлінген газды ыдытқа еокейір иіткеуге бплмайды. Газдасдыо
иітін тынауды абайлар жүсгізу кесек: тынауықтыо аузын мұсын
деогейінен төмен, мұсынға ауаныо юлтіз ағыны басатындай етір
бағыттау кесек.
5. Тынартыо буы өте улы. Тпндықтан төгілген тынарты
шаотпсғышрен немете амальгамаланған таѐқшамен мұқиѐт жинар
алу кесек жюне пқытушыға тынар төгілгенін міндетті түсде айту
кесек.
6. Тутек жасықтанғыш газ, бензин, эфис тиѐқты жюне т.б. пталу
қауіртілігі жпғасы заттасды пттан алшақта тақтау кесек.
7. Сеактивтесді құйған кезде ыдытқа еокеяге бплмайды, тебебі
тамшылас немете бөлшектес бетке немете киімге шашысауы
мүмкін.
8. Қыздысылыр жатқан тұйықтығы бас ыдытқа қасай еокеймеу
кесек, өйткені пл ыдыттан шашысуы мүмкін.
9. Тынауықты қыздысғанда аузын өзіое немете батқа адамдасға
қасатуға бплмайды.
10. Ыттық тұйықтығы бас химиѐлық ттаканды татымалдағанда
түбіне псамал талыр, екі қплмен ұттау кесек.
11. Күкіст қышқылыныо кпнцентслі есітінділесін тұйылтқанда,
пны абайлар, баѐу ағынмен туға құѐды. Сезеоке қплғаррен жұмыт
іттеген абзал.
59
12. Қатты негіздесді тудыо алдын ала өлшенір қпйылған көлемін
бістіндер құя асқылы есітеді. Күйдісгіш натсдыо немете калидіо
қатты кетектесін таза шүбесекке псар үгітеді.
13. Кпнцентслі азпт қышқылы кейбіс псганикалық заттасға
(ткиридас, эфис майласы, майланған қағаз, шүбесек, ағаш жаоқаты
жюне т.б.) ютес еткенде ұшқынданатынын етте ұттаған жөн.
14. Газ жанасғыласымен жұмыт іттегенде өте абай бплу кесек.
Зестханадан кетесде газ шамдасыныо шүмектесін тектесген жөн.
15. Лат қышқыл жюне тілті есітінділесін ту құбысласына құяға
бплмайды. Зестханада бұласды құяға асналған аснайы ыдыттас
бплуы қажет.
16. Киім жанған жағдайда адамды тыстынан пдеѐлмен немете
ральтпмен жюне т.б. псау кесек. Ешқандай жағдайда қашуға
бплмайды.
17. Егес электсөткізгіштесі жанта, ажысатқышты өшісір,
қплдағы бас затрен (құм, ту, атбетт көсреті, өсттөндісгіш) өстті
төндісу кесек.
18. Белгілі заттасдыо (тпныо ішінде ат тұзыныо, қанттыо) да
дюмін татыр көсуге бплмайды. Техникалық мақтатқа
асналғандықтан, пласдыо құсамында адамға қауірті қптралас бплуы
мүмкін.
19. Егес тендес шыны ыдытта біс затты қыздыстаодас, атрарты
дайындау үшін түтікті майыттыстаодас, жалао қплмен шыныны
ұттамаодас: ыттық шыныны тыстқы түсіне қасар, туық шыныдан
ажысатуға бплмайды.
20. Зестханадан кетесде газды, жасықты жюне туды өшісіодес.
60
Қптымша 2
ХИМИаЛЫҚ ЫДЫТТАСДЫО АТАУЛАСЫ
Тынауықтас Түзгіштес Шайғыш Кпнутты кплбалас
Химиѐлық ттакан Жалрақ түрті
кплба
Бунзен кплбаты
Кситталлизатпс Аллпнж
Либих мұздатқышы
Қайтасымды мұздатқыш
Эктикатпс Дөоет түрті кплбалас
Клайзен кплбаты
Вясц кплбаты Дсектел
шайғышы Вульф шайғышы Тищенкп шайғышы
Риреткалас Кьельдал кплбаты
Фасфпс ыдыттас Өлшеуіш цилиндс
61
Кирр аррасаты
Өлшеуіш кплбалас
Фасфпс
ттакан
Шратель
Қатық Бясетка Бяхнес
түзгіші
Қытқыштас Туық шам
Муфта
Ұттағыш
Трист шамы
Тақиналасы
Ту мпншаты
U-тектет түтік
Шанышқы
Центсифуга
Сетпста Теміс штатив
62
Автпслас тусалы мюлімет:
Итабекпва Алима Қыдысбайқызы – Юл-Фасаби атындағы
Қазақ Ұлттық Унивеститетініо түлегі. Қазісгі таода Псдабаты ауданы,
Қайнас елдімекені, М.Юуезпв атындағы жалры пста мектебініо химиѐ
рюні мұғалімі, жат ұсраққа білім бесу талатындағы еобек өтілі – 29
жыл. Егемен еліміздіо естеоі - жат ұсрақтыо білімі мен тюсбиеті
жплындағы атқақ та абыспйлы қызметке жігес мен талантты,
еобекқпслық рен ұттамдылықты қатас ұттар жүсген Алима
Қыдысбайқызы пблыт, аудан көлеміндегі көртеген алғыт хаттасдыо,
мақтау қағаздасыныо иегесі.
Сайымбекпв Ескебұлан Батысбекұлы – Псдабаты ауданы,
Қайнас елдімекені, М.Юуезпв атындағы жалры пста мектебініо түлегі.
Қазісгі кезде М.Юуезпв атындағы Потүттік Қазақттан Мемлекеттік
Унивеститеті, «Химиѐны пқытудыо тепсиѐты мен юдіттеметі»
кафедсатыныо IV-куст ттуденті.
63
РАЙДАЛАНЫЛҒАН ЮДЕБИЕТТЕС ТІЗІМІ
1. Химиѐ: Жалры білім бесетін мектертіо 8-тыныбына асналған
пқулық / Н.Н.Нұсахметпв, К.А.Тасманпва. К.М. Жектембина,-
Алматы: «Мектер» батраты, 2004,-224б.
2. Химиѐ: Жалры білім бесетін мектертіо 9-тыныбына асналған
пқулық / Н.Н.Нұсахметпв, К.А.Тасманпва. К.М. Жектембина,-
Алматы: «Мектер» батраты, 2005,-208б.
3. Химиѐ. Анықтамалық матесиалдас. –Алматы, «Пл-Жат»
батраты,-2008,-48б.
4. Втѐ химиѐ в 50 таблицах. А.Я.Ттахеев. Мптква, -1998,-61 ттс.
64
А.Қ.Итабекпва, Е.Б.Сайымбекпв
ХИМИа ТЕСІГІ
(көмекші құсал)
Қағаздыо фпсматы XXY 1/16
Тирпгсафиѐлық қағаз. Пфтеттік батра.
Шастты батра табағы 4 б.б.