«ІРГЕЛІ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР»rnpc-bilim.kz/f/fundamentalnyye_nauchnyye.pdf ·...

28,qurku`i`ek, 2018

«ІРГЕЛІ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы

Международная научно-практическая конференция

«ФУНДАМЕНТАЛЬНЫЕ НАУЧНЫЕ

ИССЛЕДОВАНИЯ»

ӘОЖ

ҚБЖ

Редакциялық кеңес:

Батырбаева Н.К. (төраға)

Алибаев Е.А.,

Ләзиза Мырзантайқызы,

Дагайқызы Жаннат,

Қарагұлова Айгерім

Конференция өткізуге жауаптылар:

Алибаев Е.А.,

Ләзиза Мырзантайқызы

Іргелі ғылыми зерттеулер, 2018. – 200б.

ISBN

Бұл ғылыми басылым 2018 жылдың 28 қыркүйек айында өткен «Іргелі

ғылыми зерттеулер» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік

конференциясының жинағы болып табылады.

Жинақ ұстаздар, мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының педагог

қызметкерлері, мектеп мұғалімдері, ғылыми қызметкерлер, студенттер,

магистранттар, PhD докторанттарының (аспиранттар) ғылыми тәжірибесі,

зерттеулерінің нәтижесі болып табылады.

Жас ғалымдарға арналған.

ӘОЖ

ҚБЖ

© РНПЦ «Білім-Образование-Education», 2018

«Іргелі ғылыми зерттеулер» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮЙЕЛІ ТҮРДЕ

ҰЙЫМДАСТЫРУ-ДАРЫНДЫ БАЛАЛАР ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ КЕПІЛІ

АЖИБЕКОВА Гулмира Умирзаховна

Н.Ильясов атындағы №9 мектеи-гимназиясының

мұғалімі

Қызылорда қаласы, Қазақстан

Аннотация

Жай мектепте дарынды балаларды оқыту мен тәрбиелеу үрдісі бүгінгі

күнде маңызды мәселелердің бірі болып отыр.

На сегодняший день в общеобразовательных школах воспитание и

обучение одаренных детей становится одной из важнейшыхпроблем.

Дарынды балаладрың ерекшелігі-олардың дербес іс-әрекет жасау және

өзін-өзі басқару қабілеттерінің жоғары деңгейде дамығаны. Олар

интеллектуалдық дамуы орташа болған құрдастарымен салыстырғанда,

дербес шешім қабылдауға және қалыптасқан ситуацияда өз мінез-құлқын

үйлестіріп отыруға қабілетті болады [1].

Көптеген ғалымдардың зерттеулерінде дарынды балалардың бағалауға

деген қабілеттілігі ерекше айқындалады,олардың мүмкіндіктері өздерінің

пікірлері мен жасаған әрекеттерін ғана түсінумен шектелмейді. Даму деңгейі

жоғары балалар басқа адамдардың іс-әрекетін де түсініп бағалай алады.

Оқушыларды ғылымға баулу сыныптан тыс жұмыстардың негізгі

түрінің бірі болатыны анық.Себебі,оқушылардың танымдық

талғамын,ізденімпаздығын және шығармашылыққа ынталығын әртүрлі

пәндер бойынша ғылыми жобаларға тарту арқылы анықтауға мүмкіндік

береді.Бұл жердегі негізгі мақсат-ғылыми жоба тақырыптары мен зерттеу

жұмыстары арқылы дарынды балаларды белгілі ғылыми бағыттар бойынша

ынталандыра білу.Сол арқылы олардың өзінше ізденуіне,ойлау

қабілеттерінің дамуына мүмкіндік тудыру [2].

Бұл жұмыстар жоспар бойынша әдетте есептік қажеттілік үшін ғана

жүргізілетіні шындық.Ал,ғылыми жұмыстарды бұлай ұйымдастыру

айтарлықтай нәтиже бермейтіні анық.Біздің ойымызша оқытушылар

арасында ғылыми жобаларды ұйымдастыру жүйелі түрде жұмыс жүргізуді

талап етеді.Ол үшін ең алдымен мектептер мен университет арасындағы

байланысты жолға қою керек.Атап айтсақ,ғылыми жобалар тақырыптары

мектептегі пән бірлестігінде қарастырылып,университеттің кафедра

мәжілісінде талқыланып,бекітілуге ұсынылу қажет. Сонымен қатар

университетің жетекшісі ғалымдар мен мектептің пән мұғалімдері тығыз

байланыста болып,бірлесе жұмыс жүргізу керек.Жоба жетекшілері

оқытушылар арасынды дәріс оқып,бағыт-бағдар беру арқылы олардың

ғылыми жұмыспен айналысуына тікелей көмек көрсете алады.


Ғылыми жобалар дарын орталығының ғылыми-тәжірибелік

конференцияларында тыңдалар алдында бірнеше тәуелсіз сарапшылардың

пікірлерін ескерген жөн.

Енді,Қызылорда қаласындағы Н.Ильясов атындағы №9 мектеп-

гимназиясының ғылыми жұмыстарды ұйымдастыру және оны жүргізу

барысында 9-11 сынып оқушыларының айналысып жатқан ғылыми

жобаларының бірін арнайы мысал ретінде қарастырайын.

Жоба тақырыбы «Жыртқыш-Құрбан экологиялық жүйесін математикалық

модельдеу».Қазіргі таңда техника мен жаңа технологиялардың жедел

дамуына байланысты оқшауланған экожүйелер мен қоршаған орта

жағдайы,оларда өмір сүріп жатқан биологиялық түрлердің өзара

бәсекелестігінің математикалық модельдерін жасау теориялық және

практикалық экологияның құнды есептері болып табылады.

Бұл ғылыми жобадағы зерттеу жұмысының негізгі мақсаты табиғатта өте

жиі кездесетін жыртқыштар мен құрбандардан тұратын динамикалық

экожүйелердегі түрлердің бірлесе өмір сүру барысында олардың сандық

өзгеру заңдылығының практкалық жағдайларға сәйкес келетін жоғарғы

дәлдікпен сыйпаттайтын математикалық модельдерін құру және зерттеу

болып табылады.

Зерттеу барысында «Жыртқыш-Құрбан» экологиялық жүйесінің теңдеулері

құрылып,көп және екі түрлерден тұратын жүйелер үшін олардың

күрделендірілген көп параметрі математикалық модельдері қарастырылды.

Айталық,зерттеп отырған жүйеміз екі түрлерден –жыртыштар мен

құрбандардан тұрсын.Онда екі түрлердің өзараәсерлесу моделін мына

теңдеулер арқылы өрнектеуге болады [3-5].

х=a1x-b1у

у=-а2у+b2ху (1)

Бұл теңдеулердегі х-құрбандар(жәндіктер,балықтар,киіктер және тағы

басқалар.) ал у-жыртқыштар ( жыртқыш балықтар,түлкілер,қасқырлар және

т.с.с),а1-құрбандардың көбею кооэффициенті деп аталатын тұрақты сан,b1-

құрбандардың азаю кооэффициенті,а2-жыртқыштардың азаю(өлу)

кооэффициенті,b2-жыртқыштардың көбею(өсу) кооэффициенті

(а1 0,а2 0,b1 0,b2 0) . Бұл дифференциалдық теңдеулер жүйесі белгілі классикалық Вольтерра

моделі деп аталынады. Жүйенің барлық коэффициенттері тұрақты деп

алғанның өзінде де бұл теңдеулердің осы күнге дейін толық шешімі

табылмағаны белгілі (яғни х=f(t),у= (t) түрінде). Алайда, (1) жүйе теңдеулерінің барлық коэффициенттері оң және тұрақты

болғанда жыртқыштар мен құрбандардың өзара әсерлесу арасында периодты

қозғалыстар болатындығы графиктік түрде дәлелденген.

Бұл жұмыста практика үшін мәні зор болып табылатын жүйенің тепе-теңдік

жағдайына сәйкес келетін стационар шешімдерінің Ляпунов бойынша

орнықтылығы қарастырылып,олардың бірінші жуықтау бойынша орнықты

болатындығы дәлелденді.


Демек құрбандар мен жыртқыштар сандарының уақыт ішінде өзгеруін

емес (бізге дейінгі зерттеулердегідей),олардың өзара қалыпты әсерлесуінің

тепе-теңдікжағдайлардан ауытқуы қарастырылды.Осы ауытқуларға

байланысты ауытқы қозғалысының толық теңдеулері алынды.Ауытқу

қозғалысының ықшамдалған (сызықты) теңдеулері арқылы құрбандар мен

жыртқыштардың тепе-теңдңк жағдайына сәйкес келетін сандық мәндерінің

ауытқу заңдылықтары х1=x1(t) жәнех2=x2(t) функциялары түрінде

анықталады.

Жоғарыда қарастырылған Вольтерра моделін теңдеулер

коэффициенттері тұрақты деп алынады. Бірақ көптеген зерттеулерге

сүйенсек,онда жүйе коэффициенттері тұрақты болмайтындығы

байқалады[3,6].

Сондықтан бұл экологиялық жүйенің математикалық моделінің шешімін

табу тіпті қиын мәселе.Дегенмен есептің стационар шешімдері

табылып,олардың жүйе параметрлерінін кейбір мәндеріне байланысты қалай

өзгеріске ұшырайтындығы,көптеген зерттеулерде [4,5] графиктік түрде

қарастырылған.Әрине графиктік түрде зерттеу дәл әдістер қатарына

жатпайды.

Сондықтан осы толықтырылған математикалық моделдің сапалы түрде, яғни

стационар шешімдері орнықтылыққа зерттелінеді.

Ляпуновтың екінші әдісі арқылы екі түрден тұратын динамикалық жүйенің

толықтырылған моделі орнықтылыққа зерттелінеді.Ол үшін Ляпунов

теоремасын келтірейік [7].

Теорема.Егер ауытқу қозғалысының дифференциалдық теңдеулері үшін

таңбасы анықталған функцияны көрсете алатын болсақ,және оның ауытқу

қозғалысын дифференциалдық теңдеулерін ескере отырып анықталған уақыт

бойынша туындысы V таңбасы тұрақты функция болып және таңбасы V

функциясымен қарама-қарсы немесе нольге тең болатын болса,онда

қарастырып отырған жүйе (ауытқымаған қозғалыс) орнықты болады.

Қорытынды

Ғылыми жоба бойынша зерттеу барысында «Жырытқыш-Құрбан»

динамикалық экожүйесінің теңдеулері құрылып,көп және екі түрлерден

тұратын жүйелер үшін олардың күрделендірілген көп параметрлі

математикалық модельдері қарастырылып,төмендегідей жұмыс нәтижелері

алынды:

-екі түрлерден тұратын экологиялық динамика жүйенің Ляпунов

бойынша орнықтылығы дәлелденіп,ауытқу шамалары уақытқа байланысты

белгілі функциялар түрінде табылады;

-үш түрлерден тұратын экологиялық жүйе математикалық моделінің

стационар шешімдері табылып,олардың орнықтылығының қажетті шарттары

жүйе параметрлеріне байланысты алгебралық теңсіздіктер түрінде алынды;

-жоғарғы дәлдікті қанағаттандыратын екі түрлерден құралатын

динамикалық жүйенің толықтырылған дифференциалдық теңдеулері


қарастырылып,олардың стационар шешімдерінің асимптотты орнықты

болатындығының қажетті және жеткілікті шарттары алғашқы рет табылды;

Зерттеу барысынды жұмыстың алынған нәтижелері теориялық экология

негізі болып саналатын Вольтера моделін барынша толықтырып,одан әрі

дамытып,оның практикалық құндылығын арттырады.Алғашқы рет толық

түрдезерттеліп отырған көп түрлерден тұратын «Жыртқыш-Құрбан»

динамикалық жүйесінің математикалық модельдері көптеген экологиялық

орталардағы өмір сүріп жатқан түрлердің өзара әсерлесу тағдырын,олардың

эвалюциялық дамуын анықтауға мүмкіндік береді.

Жасыратыны жоқ,мектеп оқушылары жыл сайын ғылыми жобаға

жетекшілік жасайтын ғалымдарды өздері іздеп,тауып алуға тырысады.Бұл

жағдай бір жетекші ғалымды бірнеше жобаларға басшылық жасауға мәжбүр

ететіні анық.Әрине бұндай жағдай көптеген қиыншылықтарды тудырады.

Сондықтан ,дарынды оқушылармен жұмыстарды бір жүйеге келтіру үшін

төмендегідей ұсыныстарды ескерген жөн.

Ұсыныстар

1.Университеттің жетекші ғалымдар мен мұғалімдер арасындағы байланыс

үздіксіз және жүйелі түрде жүргізілуі керек.

2.Ғылыми жобалардың тақырыптары алдын ала мектептің пән бірлестігінде

қарастырылып,университеттің кафедра мәжілістерінде жан жақты

талқыланып,бекітілуге ұсынылуы қажет.

3.Дарын орталығының ғылыми-тәжірибелік конференцияларында тыңдалар

алдында ғылыми жобалар тәуелсіз сарапшылардың талдауынан өткені дұрыс.

4.Конференцияда тыңдалып,жоғары баға алған жұмыстарды қысқартылған

түрде (тезистер түрінде) баспадан шығарған жөн.

5.Баяндамада қарастырылған жұмыстың толық мәтіні ғылыми жобалармен

айналысатын дарынды балалар мен пән мұғалімдері үшін ғылыми

әдістемелік құрал түрінде баспадан шығарылғаны қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Халықова А Қазақстан мектебі.Алматы.2008ж.№10 2. Жарықбаев Қ Психология .Алматы «Білім»,1993ж 3. Базыкин А.Д. Математическая биофизика.Москва. «Наука»,1985г 4. Вольтерра В.Математическая теория борьба за существование. Москва

«Наука»1978г

5. Гильров А.М Популяционная экология.Минск.изд-во МГУ,1990г 6. Яблоков А.В Популяционная экология.Москва.

«Высшая школа»,1987г.

7. Меркин Д.Р Введение в теорию устойчивости движения.Москва. «Наука»,1981г


БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТҰЛҒА РЕТІНДЕ

ҚАЛЫПТАСУЫНА ЫҚПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР

АҚЖІГІТОВА Назира Мұратбайқызы

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және

инжиниринг университеті

аға оқытушы

Маңғыстау облысы, Қазақстан

Аңдатпа

Адамдардың қоршаған ортадағы құбылыстарды түсініп қабылдауы әр

адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялық

ерекшеліктеріне байланысты.

Аннотация

Понимание и восприятие человеком явлений в окружающей среде

обусловлено физиологическими, психологическими, биологическими

особенностями, присущими личности каждого человека.

Баланың алғашқы мектепке бару кезеңінде олардың әлеуметтік

жағдайының дамуында үлкен өзгерістер болады. Бала оқушы бола бастаған

соң, ол жаңа міндеттер, құқықтар ала бастап, алғаш рет қоғамдық мәнді іс –

әрекеттермен айналысады, яғни іс – әрекетті орындау деңгейінен олардың

қоршаған орта арасындағы орны мен өзара қатынастары байланысты болады.

Бұл жаңа әлеуметтік жағдай – мектеп жасындағы балалардың тұлғалық

ерекшеліктерінің қалыптасуын қамтамасыз етеді.

Жаңа туылған нәресте «адам» болып туылғанмен, «тұлға» деген атқа

көпке дейін ие бола алмайды. Өйткені кісі болып ержетуі үшін оңы мен

солын, өзінің «менің» басқа «мендерінден» , яғни басқа адамдардан ажырата

білуі тиіс. [1]

Бастауыш мектеп мұғалімі сынып оқушыларының ерекшеліктерін

зерттей отырып, сол ерекшеліктерді мектепке дейінгі шағында қалыптасқан

ерекшеліктерден бөлек алып қарай алмайды.

Адам баласы әр түрлі жағдайда тәрбиенің әр алуан әсерінде болып, әр

салада қызмет етеді. Осы фактордың бәрі, оның жан – дүниесінің

қалыптасуында елеулі із қалдырады. Сонымен бірге, бала психологиясын

жан-жақты зерттеп, оны терең білу, оның даралық ерекшеліктерімен үнемі

санасып отыру мектеп пен бастауыш сынып мұғалімдерінің жауапкершілігі

болып табылады.

Мектептің ең негізгі міндеті - балаға білім атаулының әліппесін

үйретумен қоса, оның өмірдегі өз орынын табуына көмектесу. Жеке тұлғаны

қалыптастыруда ең бастысы - ақыл-ой, адамгершілік, еңбек, эстетикалық,

дене тәрбиесін өзара байланыста кешенді жүргізу. Мектептің ең негізгі


міндеті - балаға білім атаулының әліппесін үйретумен қоса, оның өмірдегі өз

орынын табуына көмектесу. Жеке тұлғаны қалыптастыруда ең бастысы -

ақыл-ой, адамгершілік, еңбек, эстетикалық, дене тәрбиесін өзара байланыста

кешенді жүргізу.

Бастауыш сынып оқушысының тұлға болып қалыптасуына тек жас

ерекшеліктеріне ғана байланысты емес, сонымен қатар, өскен ортасына

балабақшада болу-болмауына, тұрақтылық жағдайына, табиғи ортаға,

әлеуметтік ортаға тағы басқа жағдайларға байланысты.

Сана-сезімнің, дене күш-қуаттарының дамуы адамдардың жас

ерекшеліктеріне байланысты. Баланың жасы өскен сайын бойлары өсіп,

денелері тұлғаланып, ақыл-саналары дамып, білімдері тереңдей бастайды.

Балалардың жас ерекшелігін есепке алу, Оқыту мен тәрбие жүйесіндегі

негізгі принциптердің бірі. Қоғамда атқаратын рөлі, белгілі құқығы бар

адамды жеке адам деп түсінеміз.

Жеке адамның әсіресе балалық шақтарында дамып, жетілуі ең алдымен

тәрбиенің ықпалы арқылы жүріп отырады. Бірақ тәрбие әсерінің дәрежесі

мен сипаты көп жағдайда тәрбиенің даму заңдылықтарын қаншалықты

ескергеніне байланысты болады. Сөйтіп, тәрбие мен дамудық арасында екі

жақты байланысы болады. Сондықтан жеке адамның даму заңдылықтарын

тереңірек қарастырған жөн.

Жеке тұлға мен қоғамдық ортаның қарым-қатынасы философия,

психология, педагогика, т.б. қоғамдық ғылымдардың көптен айналысып

жүрген көкейкесті мәселелері. Бұл жөнінде кейінгі жылдары жарық көрген

философиялық, педагогикалық, психологиялық, этикалық, ұлтаралық қарым-

қатынастарға арналған еңбектерден басқа П.И.Подласыйдың, М.Ф.Хар-

ламовтың "Педагогика" (М.1996-1997), Б.С.Гершунскийдің "XXI ғасырда

білім берудің философиясы" (1993), Г.К.Нұрғалиеваның "Тұлғаның

құндылық бағытын қалыптастырудық методологиясы, практикасы" (АД995)

секілді ондаған монографиялық еңбектері жарық көрді. Адам баласы

материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп

отырған қоғамның, ұжымның, ұлттың, рудық мүшесі ретінде өзіндік ақыл-

парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық

ерекшелігімен көрінуге тырысады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі

мінез-құлықтың, қасиеттің болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше жеке тұлға.

Жеке тұлғаның ерекшелігі дегеніміз — оның өзіне тән мінез-

құлғындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен даралануы. Жеке

тұлғаның ерекшелігі дегеніміз — оның өзіне тән мінез-құлғындағы, іс-

әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен даралануы.[1]

Тұлғаның қалыптасуы биологиялық және әлеуметтік факторларға

байланысты.

Л.С. Выготский теориясы: баланың айналасындағы адамдармен қарым-

қатынас жасауда тарихи тәжірибе өнегесінен жанамалай үйренуі. Осылайша,

бала өзінің дербестігін, жеке басының психикалық қасиеттерін өрістетеді,

әлеуметтік ортадан меңгерген білімі мен әр алуан мағлұматтары оның ішкі


дүйнесінің, психикасының дамуындағы ең жоғарғы функция, яғни

болмыстың бала санасындағы бейнелеуі деп аталады. [2]

Л.И. Божович және оның әріптестері түрлі жас шамасындағы

балалардың тұлғасын қалыптастырудың қозғаушы күштерін қарастырды.

Бірінші кезеңде оқушының оқу іс – әрекетімен тығыз байланысты мотивтері

зерттелді. Олар зерттеу барысында тікелей оқу іс – әрекетінен шығатын

әлеуметтік мотивтердің және мотивтердің әртүрлі жас шамасындағы ара

қатынастардың ерекшеліктерін анықтады.

Л.И. Божович жеке ерікке ие болуы ретінде, оны өз өмірінің

субъектісіне айналуы ретінде қарастырды: «Бала тұлғасының

қалыптасуының жолы – оның тікелей ықпал етуші ортадан ақырындап

бостандыққа шығуынан және оның осы орта да, өзінің жеке тұлғасын да

белсенді түрлендіре алатын адамға айналуынан тұрады». [5]

Бала дамуының белгілі кезеңдерінде мінез-құлқы, іс – әрекеті және

баланың қоршаған әлем мен өзіне деген қатынасы үлкендер арқылы іске

асырылады. Д. Элькониннің айтуынша: «Бала әрқашанда екі адам – оның өзі

және ересек адам». Даму барысында бала мен ересектің сыртқы тікелей емес

қарым-қатынасы баланың ішкі психологиялық процесіне және де баланың

дербестік еректі іс – әрекетіне айналады.

Бала мен ересектің қарым – қатынасы білім, іскерлік, дағдыны берудің

жай қосындысы емес, өзара әсерлесу нәтижесінде өзара баю мен өзгерудің

күрлеі процесі. Бала өзіне берілетін басқаның тәжірибесін белсенді түрде ой

елегінен өткізіп, өңдеп пайдаланады.

У. Джеймстің айтуы бойынша: «Адам үшін қоғамда өз бетімен назардан

тыс қалу және басқалардың оны мүлдем байқамауы – ең зор жаза». [3] Қазіргі

қоғамда көптеген ата – аналар жұмыс бабымен балаларын қаусыз қалдыруда.

Нәтижесінде жасөспірімдердің қатысуымен қоғамда оқыс оқиғалар жиі орын

алуда.

Әлемнің екінші ұстазы, ғұлама Әбу Насыр әл-Фараби еңбектерінде жас

ерекшеліктеріне сай бала психикасының дамып, жетілуі оның тіршілік

қажеттілігінентуындап отыратындығын ескертеді.

Ұлы ақын Абай өзінің ұлағат пен тағлым туралы қырық бес қара сөзінің

жетінші және оныншы қара сөздерінде адамның жас ерекшеліктеріне сай

болмыс – бітімі туралы парасатты ойын жүйелеген.

Ы. Алтынсарин қазақ балаларының ерекшеліктерін ескере отырып,

олардың жан дүниесіне әсер ету арқылы еңбексүйгіш, адамгершілігі мол,

зейінді де зерделі, адал да, әдепті, білімді азамат болып жетілуін көздеген.

Осы биік талғамға сәйкес жас буынның қабылдау және жас ерекшеліктерін

ескере келіп, әрі қысқа әрі нұсқа әңгімелер жазды.

Мәселен, «Бақша ағаштары» әңгімесінде жас баланы жас шыбыққа

теңейді. «Баланы жастан» дегендей, оның тұлға ретінде қалыптасуы

тәрбиеден, әлеуметтік ортамен қарым – қатынасының үйлесімді өрлеуімен,

бағып қағудан, таным әрекеттерінің дамуына мүмкіндік жасаудан

тұратынына анық суреттелеген. [4]


Қорыта айтқанда, бала бойында жастайынан ізгілік,

мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершіліктің құнды қасиеттерін

бойына сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар

шешуші роль атқарады.

К. Ушинскийдің "Қандай да тарихи тірлік жасаушы халық - жер

бетіндегі ең тамаша жаратылыс, тәрбиеге тек қана осы бай да таза қайнар

көзден керектіні ала білу керек!" - деген даналық ойына құлақ асу әр ата-

ананың парызы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қ. Жарықбаев. Жантану негіздері. Алматы, 2002 – 58б.

2. Психология. 1 том. Адамзат ақыл – ойының қазынасы. Алматы, 2005 -

9 бет

3. И.Ә. Абеуова, Л.К. Ермекбаева. Әлеуметтік психология. Алматы, 2012

– 38- 39б

4. М.Қ. Бапаева. Даму психологиясы. Алматы, 2014 – 22-23б.

5. Ж.И. Намазбаева. Психология. Алматы, 2005 – 99б

ПЕРСПЕКТИВЫ СОЗДАНИЯ ФУНГИТОКСИЧНЫХ ПРЕПАРАТОВ

ИЗ МЕСТНОГО СЫРЬЯ КОРНЕВЕЩЕ СОЛОДКИ

АЛЛАНИЯЗОВА М.К., ШОПУЛАТОВ У., КУШИЕВ Х.Х.,

ГАФУРОВ М.Б. РЕЙМОВ А.

Каракалпаксикй госудраственный университет

Гулистанский государственный университет

ИБОХ АН РУз имени академика А.С.Садыкова

Узбекстан

Аңдатпа

Бул жумыста өсімді ынталандыратын жергілікті препараттарды

жаратыу, өсімдіктердің фитоиммундығын дамытуға, сондай-ақ бидайдың

тотына қарсы тиімді фунгицидтілікті көрсетуге арналған айырым

зерттеулердің нәтижелері усынылады. Ол үшін жергілікті өсімдік

материалына негізделген препараттар қолданылады.

Аннотация

В этой работе мы представляем результаты некоторых исследований по

созданию местных стимуляторов роста, развития фитоиммунитета растений,

а также эффективной фунгитоксичности против ржавчины пшеницы. Для

этого используются препараты на основе местного растительного материала.

Одним из основных показателей благополучия любой страны является

эффективное и достаточное производство зерна как важного фактора

развития государства. В связи ростом населения земного шара в 2020 г.


потребуется производить до 1050 млн. тонн зерна пшеницы, т.е. валовая

урожайность пшеницы должна повыситься с 2,5т/га до 3,8 т/га.

С установлением независимости нашей Республики особенно важным

стал приоритет на производство зерна пшеницы как стратегического ресурса

Узбекистана, одной из базовых отраслей сельского хозяйства.

Климатические условия республики благоприятны для получения

высококачественного зерна. В стабилизации производства зерна большое

значение имеет защита растений от вредителей, болезней и сорных растений.

Однако последние годы в регионе Центральной Азии

фитопатогенетическая ситуация в связи с эпифитотийными

распространителями грибковой ржавчины (желтой и бурой), листовой

пятнистой (гельминтоспориозной, физиологической и желтой пятнистости)

резко усиливается. Это, видимо, связано с тем, что к постоянно

применяемым фунгицидам грибки постепенно привыкают и проявляют

выраженную резистентность. Желтая ржавчина и листовая пятнистость (ожог

листьев) – основные лимитирующие факторы производства зерна в

Узбекистане. Эти болезни возникают в комплексе. Желтая ржавчина

является одним из самых вредоносных заболеваний злаковых культур.

Она обычно развивается в регионах имеющие климатические условия

прохладная весна и первая половина лета (2-15С) эти явления до последнего

времени были характерными для северных широт. Последнее время,

несмотря на не благоприятные условия развития патогена, желтая ржавчина

начала интенсивно распространяться в республиках Центральной Азии. Так,

во время эпидемии 2001-2002 гг. потери урожая среди коммерческих сортов

пшеницы достигли 20-60%. Эти болезни наносят значительный

экономический ущерб, снижая не только урожай, но и качество зерна

пшеницы.

Это указывает на необходимость усиления научных разработок по

созданию новых, высокоэффективных химических препаратов для борьбы с

этими болезнями. Борьба с ржавчинной болезней ведется как путем

выведения устойчивых к ним сортов, так с помощью химических средств

защиты растений. Необходимо отметить, что в среди высевающих сортов

пшеницы очень мало устойчивых сортов к этим болезням.

В настоящее время против этих опасных болезней применяют

импортные препараты Тилт, Байлетон и др. Эти препараты являются

достаточно дорогостоящими. Их постоянное применение в условиях

Центральной Азии привело к тому, что эти патогенные грибки начали

проявлять все большую и большую резистентность. Потому их расход на

тонну зерна все больше увеличивается, естественно увеличиваются и

расходы. Поэтому в последнее время уделяется большое внимание

улучшению существующих и разработке новых соединений против

ржавчинных болезней. Следует отметить, что ассортимент отечественных

фунгицидов, эффективных против ржавчинных болезней, фактически


отсутствует. В современных условиях обработка гектара пшеничного поля

обходится в среднем 1500-1800 сум, что весьма дорого.

В связи с этим создание и разработка технологии получения

эффективных стимуляторов роста растений, обладающих

фунгитоксичностью, отвечает злободневным проблемам сельского хозяйства

в этой области.

Настоящий исследований направлен именно на создание и разработку

препаратов стимулирующих рост, фитоиммунитет растений, а также

проявляющих эффективную фунгитоксичность против ржавчины пшеницы.

Предлагается создать подобный препарат на основе местного растительного

сырья. Поэтому исследовательская работа в основном посвящён известным к

настоящему времени природным стимуляторам роста растений и их

механизму действия.

Литературы:

1. 3.Уоринг Ф., Филлипс И. Рост растений и дифференцировка. –

М.:Мир, 1984.- 512с.

2. Лукьянова С.В., Тойчиев А.А., Далимов Д.Н., Гагельганс А.И.,

Тонких А.К. Действие глицирризиновой кислоты на растения. // Химия

природных соединений. 2001. Спец выпуск. стр.14-15 (19).

3. Shopulatov U. Allaniyazova M.K. Gafurov M.B. Kushiev H.X. The

influence of physiologically active substances on the development of fungous

diseases of winter wheat.// International journal of current advanced research.

August 2018, Vol.7, p.14735-14739.

4. Алланиязова М.К., Атажанова З.С., Пирназаров Б.У.

Қорақалпоғистон Республикасида ӯсадиган Glycerryza glabra L. (ширинмия)

ӯсимлигини истиқболли фойдаланишнинг кимёвий асослари. // Сб.мат. VI-

межд. научно-практ.конф. «Проблемы рационального использования и

охрана биологических ресурсов Южного Приаралья». Нукус, 2016, 15-16

июля, часть 1, стр. 100-101.

МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫН

ОҚЫТУ САПАСЫН КҮШЕЙТУ

ӘНУАРБЕКОВА Гүлжан Қосниязқызы

Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан Мемлекеттік

Университеті студент

СҚО, Петропавл қаласы

Қазақстан

Аңдатпа

Білім беру саласындағы математика және жаратылыстану

ғылымдарының оқыту сапасының арттыру ғылыми –зерттеу саласына және


өндірістік-технологиялық ортада практикалық жұмыстардың маңызын

арттыру.

Аннотация

Повышение качества преподавания математики и естественных наук в

области образования, повышение значимости научных исследований и

практической работы в производственной и технологической среде.

Білім беру саласындағы барлық деңгейін қарастыра отырып негізі

қалыптастыратын математика және жаратылыстану ғылымдарының оқыту

сапасының арттыру болып табылады. Теориялық білім беру мен қатар

практикалық сабақтардың алар орны ерекше. Негізі мән беретін практикалық

сабақтардың жүргізілуіне материалдармен толық қамтамасыз етілуі арқылы,

жас ұрпақты ғылыми-зерттеу саласына және өндірістік-технологиялық ортаға

үйретуге бағытталады. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының

Президенті Н. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтар Қазақстан халқына

Жолдауы негізінде орта білім беру ұйымдары мен жоғары оқу орындарында

үш тілділік мәселесіне ерекше назар аударылуыда. [1,2]

Орта білім беру орындарында жаңартулар енгізу арқылы, оқушылардың

ойлау қабілетінің жан жақты дамуына, латын әліпбиінің толыққанды

меңгеруіне, практикалық сабақтарды мысалы химия сабағының зертханалық

жұмыстарын практика жүзінде көрсету арқылы қызықтырақ жүргізу,

цифрлық жүйеге үйрету арқылы жүргізе аламыз. Орта білім беру

орындарында ең қажеті кадрлар сапасын жоғары дайындауда оқыту

орындарының басты назарға алған. Мамандарды даярлау әлеуметтік

тапсырыс ескеріле отырып жүзеге асырылады. 11 жоғары оқу орны

Индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасы

жобаларын табысты іске асыру үшін жоғары білікті кадрлар даярлауда база

ретінде айқындалды. Жоғары және ЖОО-дан кейінгі білімнің үш деңгейлі

моделінің білім беру бағдарламаларының сабақтастығы қамтамасыз етілді.

ЖОО-ның білім беру бағдарламаларының мазмұнын анықтаудағы

академиялық еркіндігі бакалавриатта 55 %-ға, магистратурада 70 %-ға,

докторантурада 90 %-ға дейін ұлғайтылды. ЖОО-ның білім беру қызметі

нарығында олардың бәсекеге қабілеттілігін күшейтуге ықпал ететін білім

беру бағдарламаларының кең спектрін ұсына алады.

Жоғары білім беру ұйымдары негізінде қазіргі таңда көп көңіл бөлінген

мұнай-газ химиясы, агроөнеркәсіп кешені, био және IT-технологиялар, металлургия салалары. Осы салалардың басты мақсаты математика және жаратылыстану ғылымдарын оқыту сапасын күшейту арқылы сапалы маман

дайындауда болып отыр. ЖООларда практикалық сабақтар мен практиканың

негізінде үйрету арқылы сапалы мамандарды дайындай аламыз. Сонымен

қатар зертханаларды материалды техникалық жабдықтанумен қатар соңғы

үлгідегі аппараттар мен қамту керек.


Қолданылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтар Қазақстан халқына Жолдауы.

http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/kazakstan-

respublikasynyn-prezidenti-n-nazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-2018-

zhylgy-10-kantar

2. Цели образования в интересах устойчивого развития: Задачи обучения. Рихман Марко.

https://books.google.kz/books?id=4ihADwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru#

v=onepage&q&f=false

УДК 621.029.351.819

ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ РАДИОТЕХНИЧЕСКИХ И

ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИИ В РАМКАХ

ПРОГРАММЫ МОДЕРНИЗАЦИИ ОБЩЕСТВЕННОГО

СОЗНАНИЯ «РУХАНИ ЖАНҒЫРУ»

БАЙДЕЛЬДИНОВ У.С.,

к.ф.м.н.- старший преподаватель физико-технический факультета,

кафедры физики твердого тела и нелинейной физики

Каз НУ им. Аль-Фараби

город Алматы, Казахстан

СЕИТКАЗЫ Айбек Окасханулы

студент 4 курса

механической математического факультета,

кафедры космической техники и технологии

Каз НУ им. Аль-Фараби

город Алматы, Казахстан

Аңдатпа Мақалада көрсетеді және мүмкіндігі мобильді медициналық және

техникалық бақылауды қамтамасыз ету үшін, адамдардың өмірін, көлік

қауіпсіздігін қамтамасыз етумен және шығару элементтерін экстремизм және

терроризм.

Кілті сөздер:Үкімет басшылары, ұялы тонометр, инновациялық,

медициналық тамақтану, техникалық көмек көрсету, сандық өңдеу,

экстремизм, терроризм.

Summary

The article informs and shows the possibility of mobile medical and technical

control to ensure the life of people, with the provision of transport security and the

exclusion of elements of extremism and terrorism.


Keywords: Government, managers, mobile tonometer, innovation, medical

power, technical assistance, digital processing, extremism, terrorism.

Аннотация

Статья информирует и показывает возможность мобильного

медицинского и технического контроля по обеспечению жизнедеятельности

людей, с обеспечением транспортной безопасности и исключением

элементов экстремизма и терроризма.

Ключевые слова: Государство, руководители, мобилтонометр,

инновация, медицинская помощь, техническая помощь, цифровая обработка,

экстремизм, терроризм.

В настоящее время, уделяется огромное внимание аспектам безопасности

и жизнедеятельности людей в нашем государстве, начиная от здоровья

населения, безопасное перемещения транспортных средств и желательное

исключение вопросов негативного характера. Мы рассматриваем

деятельность обычного человека исходя из тематики Международной научно

практическая конференция «Фундаментальные научные исследования»,

которую проводит Республиканский научно-педагогический центр

«БілімОбразование-Education (Казахстан)». В повседневной жизненной

деятельности наших граждан необходимости трудится не жалея здоровья,

перемещается на транспортных средствах и при этом исключить все

отрицательные элементы, начиная от дорожно-транспортных происшествии

и заканчивая экстремизмом которая нуждается в научно-технической

обеспечении населения. Наше государство и руководители различных рангов

заинтересованы в здоровье, безопасности при передвижении и перемещении

на транспортных средствах наших граждан с учетом всяких угроз не

исключая элементы терроризм.

Из анализа физического состояния наших граждан более 15% населения

трудится с разными типами болезни, это сахарный диабет, эпилепсия,

аритмия сердца, гипертония и многие другие сопутствующиеся болезни в

процессе жизненной деятельности человека. Кроме перечисленного

контингента 90% пенсионеров безвозвратно нуждаются иногда в срочной

медицинской помощи.

Исходя из правильной и целенаправленной деятельности нашего

государства, послание Президента Республики Казахстана Нурсултана

Абишевича Назарбаева народу Казахстана. 10 января 2018 г, который

поставил задачу для руководителей и научных организации воплотить в быт

научные достижения во всех областях жизнедеятельности наших граждан,

включая инновационную информационную технология цифровой обработки

материалов и активное использование информационно-радиотехнических

систем, как в жизнедеятельности граждан так и при борьбе с негативными

элементами экстремизма.


Из анализа имеющейся реальности, человек не обращает особого

внимание на себя в процессе своей трудовой жизнедеятельности. К примеру,

если у человека гипертония, то он старается отделаться таблеткой запив

холодной водой, одним словом тривиальным методом. При ударе той или

иной болезни не всегда находятся рядом люди оказывающие первую

медицинскую помощь, а иногда это бывает с водителем транспортного

средства начиная от автомобиля автотранспорта и заканчивая скорыми

поездами, которые движутся с большими скоростями.

При передвижении транспортного средства на дорогах, какую помощь

можно ждать от наших доблестных сотрудников городской автоинспекции

вместе с их различными видами радаров на подобии трех ножек, которые

стоят миллионы тенге, в задачу им входит не оказание помощи водителю а в

его наказании, отобрать у него часть средств к существованию, в виде

штрафа. Так вот правильно ставит задачу глава государства, что мы сами

можем предложить процесс автоматизации жизнедеятельности наших

граждан и помочь нашим правозащитникам, включая городскую

автоинспекцию в правильности перемещения транспортных средств без

нарушении правил дорожного движения и исключить элементов негативного

характера. В рекламах мы видим умные дома, умные города, так это вполне

возможно воплотить в нашу жизнь, в нашем государстве- исключая все

отрицательные элементы в жизнедеятельности наших граждан.

Так вот мы не будем далеко уходить в историю радиоэлектроники и

распространению радиоволн, просто отметим, что использование

перспективной новой будущей эры УКВ радиосвязи с его мобильными

терминалами все эти задачи вполне реализуемые на практике. Для нашего

дружелюбивого много национального и гостеприимного народа, это вполне

приемлемо и к стати применить технологию по сохранению жизненной

деятельности граждан и гостей, обеспечить безопасное перемещение

транспортных средств исключая все негативные элементы жизни и быта

населения. Ведь дороже здоровья и жизни сограждан, и безопасность

приезжающих гостей - думаю больше ничего нет для населения нашего

государства, при этом желательно полностью исключить элементы

терроризма.

В последние годы мобильная связь является самым фантастическим

быстроразвивающимся сектором телекоммуникационного рынка. По

прогнозам темпов развития мобильных систем за десятилетие количество

абонентов сетей мобильной связи превысило в сотни раз число

пользователей стационарной телефонной связи с возможным вымиранием

последнего. Прогрессивное развитие мобильной связи нельзя сравнить с

кинотеатром и интернетом, ибо информационный бум охватило все сферы

деятельности человека от А до Я. Однако дальнейший рост числа абонентов

систем мобильной связи напрямую связан с возможностями выполнения

этими системами требований о предоставлении услуг с качеством и

составом, в настоящее время не хуже, чем в сетях фиксированной связи, на


практика как правило подтверждает в лучшую сторону с решением вопросов

ЭМС(электромагнитной совместимости).

Сегодня одной из таких передовых технологий по обмену информацией

является технология сотовой связи четвертого и пятого поколения 4G и 5G.

Отличительной особенностью данной технологии является ориентация ее на

предоставление широкого ассортимента услуг высокоскоростной передачи

данных и управление дистанционно робототехникой. Мечты современных

ученных и фантастов, в вопросах телепепатии, телепортации и получении

бесплатной электроэнергии за счет земного магнетизма постепенно

воплощаются в жизнь.

Мне бы хотелось провести анализ и предусмотреть перспективы

распространения систем мобильной связи в нашей современности и в нашей

стране. Нет секретов, что в настоящее время системы мобильной связи уже

занимает доминирующее положения в массовых структурах обмена

информацией и в жизнеобеспечении, в связи с ее универсальностью и

возможностью на малой территории повторное использование частот. В

настоящее время имеются домашние видеофоны по которым можно следить

что происходит как на производстве, строительных объектах так и в быту

домашних условиях. Приведу надлежащие реальные примеры и перспективы

такие как мобилтонометры рисунок №1 которые контролируют здоровье

человека и через браслеты одевающиеся на руки, мобилпояса пациенту

дистанционно оказывают необходимую медицинскую помощь. История и

идея данной разработки состояла, когда увидели часы-мобильный

телефон(Watchtech Fashion)рисунок №2. По данной идее мы

сконструировали мобилтонометр, который возможен многофункционален за

счет сенсоров при измерении не только температуры тела, но и общее

физическое состояние организма человека, к примеру давление, сахар в

крови и тому подобное. Принцип работы данного мобилтонометра устройства в том что она через

элементы системы мобильной связи связан с медицинским сервером той или

иной или своей поликлинике – дежурного врача. Представьте себе, в момент

кризиса в любое время суток если отсутствует доктор то решение принимает

компьютер, который дает команду в момент времени ввести ту или другую

инъекцию для больного человека. Информация поступает к пациенту через

мобилтонометр и он механический путем воздействие на медицинский пояс

или браслет вводит инъекцию в организм, или это происходит автоматически

с помощью мобильного пояса. Такая дистанционная помощь гарантирует

человеку жизнь и выполнять ту или иную деятельность с возможной

гарантированной медицинской страховкой.


рисунок №1 рисунок №2

В настоящее время каждый современный автомобиль

компьютеризирован и дополнительно встраивают элементы антирадар, анти

угон, GPS и тому подобные элементы. Вопросы угона автотранспорта,

перемещение грузов в настоящее время частично решены в основном через

GPS. Система современной технологии не стоит на месте как на

автотранспорте так и в личных домах включая даже банковские системы в

которых также используют блоки вокодеров реагирующие только на голос

хозяина как из фильма «Такси - 2» и обеспечивают полную безопасность

угона проникновения и жизненного обеспечение человека. Кроме того для

обеспечения безопасности сограждан от элементов терроризма возможно с

использованием систем вокодеров. В системе вокодеров вполне можно

опознать голос того или иного преступного лица совершающие элементы

нарушающий закон. Кроме того существуют сенсоры запахов которые среди

сотни запахов могут отличить и найти того или иного индивида. Принцип

автоматизации транспортного средства с помощью компьютера с установкой

дополнительного антирадара и вспомогающих сенсорных элементов

позволяют достичь безопасной эксплуатации транспортного средства и

активной борьбы спреступностью. Автомобиль для без аварийного вождения

должен стационарно быть закреплен за какой либо станцией технического

обслуживания, в которой также как и у больного существует мобильная


мотосвязь, которая информирует хозяина авто о предстоящей поломке или

замене рабочей жидкости. Такая практика имеется в Германии и других

развитых странах, но там нету мотто связи а есть регулярный графический

контроль, поэтому там есть медицинская и техническая страховка без

которой они не имеют права эксплуатировать транспортное средство. К

примеру можно взять Республику Азербайжан, где на каждом автомобиле

установлен чип сотовой связи и скорость автомобиля и нарушения правил

дорожного движения фиксирует компьютер, чем снимает нагрузку у

сотрудников дорожной полиции.

Вопросы транспортного контроля через дорожную полицию возможно

полностью отпадут за счет технического контроля мобил роботами которые

возьмут на свой контроль безопасность дорожного движения, включая даже

контроля самого водителя. К примеру если водитель будет превышать

скорость на определенном участке трассе в котором стоит отражатель

ограничение скорости, автомобиль может предупредить хозяина о

нарушении или самостоятельно принять решение о не превышении скорости

движения. Такая же ситуация ждет любителей выезжать на трассу с

употреблением алкоголя или другого допинга где автомобиль не будет

трогаться с места, так как на руле у автомобиля имеется сенсоры алкоголя и

других элементов, если он превысил норму - то автомобиль сообщает

владельцу, что они приехали и дальше не поедут.

Так как автомобили компьютеризированы и имеется общая сеть

видеоконтроля по всему населенному пункту и общественному транспорту,

то вполне достаточно по всем сенсорным элементам определить перевозчика

преступника или террориста включая перевозимый груз.

Приложение №1 Описание Часы-мобильный телефон Watchtech Fashion

Приложение №2 Показ слайдов название - tonometr.

Список литературы

1. В.Ю.Бабков, М.А.Вознюк, В.И. Дмитриев. Системы мобильной связи / Спб

ГУТ. – СПб, 2009. – 331с

2. В.О.Тихвинский. Сети подвижной связи третьего поколения.

Экономические и технические аспекты развития в России. – М.: Радио и

связь, 2012. – 312с.

3. Использование радиочастотного спектра и развитие в России сетей

подвижной связи 3-го поколения / Под ред. Ю.Б. Зубарева, М.А. Быховского.

Серия изданий «Связь и бизнес». М., МЦНТИ; ООО «Мобильные

коммуникации», 2000.

4. Тихвинский В.О. Экономический анализ проблем высвобождения РЧС для

развития сетей подвижной связи второго и третьего поколений // Мобильные

системы. 2011. № 4.

5. Карташевский В.Г. и др. Сети подвижной связи. - М.: ЭКО-ТРЕНДЗ, 2001.


6. Ратынский М.В. Основы сотовой связи / Под ред. Д.Е. Зимина. - М.:

Радио и связь, 2012.7. Иванов В.И., Гордиенко В.Н. и др. Цифровые и

аналоговые системы передачи: Учебник для вузов/ Под ред. В.И. Иванова. –

2-е изд. – М.: Горячая линия – Телеком, 2013. – 232 с.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ АЛЛЕЛЬ СПЕЦИФИЧНЫХ МАРКЕРОВ VRN И

PPD ДЛЯ ЭКСПРЕСС-ДИАГНОСТИКИ ФОТОПЕРИОДИЧЕСКОЙ

ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТИ И ПОТРЕБНОСТИ В ЯРОВИЗАЦИИ

МЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ

БАРМАГАМБЕТОВА С.Б,

Ученица 12 «D» класса, Назарбаев Интеллектуальная школа физико-

математического направления

Город Актобе, Казахстан

Аңдатпа

Мақала берілген мәдениет селекциясы үшін жаңа үлгілерді бөліп алуға

мүмкіндік беретін бидай генетикасының зерттеу мәселесіне арналған. Жұмыс

барысында доминатты және рецессивті Vrn (vernalization response) және Ppd

(photoperiod response) аллель гендер өсімдіктердің өсу мен даму жылдамдығын

анықтауға арналған арнаулы праймерлер пайдалану арқылы полимераза тор

реакциясы көмегімен анықталды. Жаздық жұмсақ бидайдың фотопериодикалық

қажеттеілігне және сезімталдығына байланысты экспресс-диагностика жүргізу

әдістері зерттелді. Жұмсақ бидайлардың Vrn және Ppd аллельдердің әр түрлі

үлгілерде салыстырылды. Сонымен қатар, полимеразды тор реакциясы көмегімен

алынған мәліметтер зерттелді.

Аннотация

Статья посвящена проблеме изучения генетики пшеницы, которая позволит

выделить новые образцы для селекции данной культуры. В ходе работы были

определены доминантные и рецессивные аллели генов Vrn (vernalization response)

и Ppd (photoperiod response) при помощи полимеразно-цепной реакции с

использованием специфичных праймеров, определяющих скорость роста и

развития растений. Была изучена методика проведения экспресс-диагностики

фотопериодической чувствительности и потребности в яровизации мягкой

пшеницы. Сравнены аллели генов Vrn и Ppd в разных образцах мягкой пшеницы.

А также, иучены данные исследований, полученных при помощи полимеразно-

цепной реакции.

Глава 1. Анализ литературы

Фотопериодизм -реакция живых организмов (растений и животных) на

суточный ритм освещённости, продолжительность светового дня и соотношение

между темным и светлым временем суток. Под действием реакции

фотопериодизма растения переходят от вегетативного роста к зацветанию.


Яровизация - реакция на температурные и световые воздействия, что

позволяет растениям адаптироваться к условиям их существования, используя

наиболее благоприятный срок цветения и плодоношения.

Ключевым геном, определяющим фотопериодическую чувствительность

гексаплоидных пшениц, является ген Ppd-D1, локализованный на коротком плече

хромосомы 2D. Ген относится к семейству генов PRR (PseudoResponseRegulator),

известных регуляторов суточных ритмов у Arabidopsis (Turner, etal., 2005). В

геноме гексаплоидных пшениц, Vrп-А1, Vrn-B1 и Vrn-D1 являются ортологами гена

Vrn-1, кодирующего транскрипционный фактор (MADSbox) у диплоидного вида

Тriticum топососситL. Экспрессия Vrn-1, способствует развитию соцветия, в ходе

которого растение переходит к генеративной фазе (Yan, etal., 2003).

Доминантный аллель гена Ppd, обеспечивающий нейтральную реакцию на

фотопериод, отличается от рецессивного аллеля делецией в 2089 п. н., выявляемой

с помощью полимеразно-цепной реакции(ПЦР) с аллель-специфичными

праймерами (Beales, etal., 2007).Доминантные аллели Vrn-B1 и Vrn-D1 отличаются

от рецессивных аллелей этих генов обширными делециями в первом интроне и

эффективно выявляются с использованием аллель-специфичных праймеров. Сам

же аллель гена Vrnконтролирует ускорение к яровизации, рецесивный аллель -

обеспечивает зависимость растения от условий прорастания.

Глава 2. Практическая часть

20-30 зерновок каждого образца выкладываются на фильтровальную бумагу

в чашках Петри и в течение 2ч обеззараживаются в 0,5%-ном растворе КMn04.

После обеззараживания зерновки проращиваются на влажной фильтровальной

бумаге в чашках Петри в течение 2-3 дней при комнатной температуре.

В работе использовались следующие образцы пшеницы:

Номер образца по

каталогу

Разновидность Происхождение

66212 albidumAl. Алжир

66215 erythroleucum (Koern.)

Mansf.

Пакистан

66217 graecum (Koern.) Mansf. Пакистан


66213 graecum (Koern.) Mansf. Марокко


66221 erythrospermumKorn. Пакистан

66222 erythrospermumKorn. Пакистан

Таблица 1. Образцы пшеницы.

Изучение комбинаций аллелей Vrn и Ppd, контролирующих сроки и

продолжительность вегетационного периода у образцов мягкой пшеницы при

использовании аллель-специфичных маркеров про

«ІРГЕЛІ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР»rnpc-bilim.kz/f/fundamentalnyye_nauchnyye.pdf ·...

Documents