16. ve 17. yüzyıllarda bursa ekonomisi sultan Çelebi mehmed yeşil İmaret’inin mali tarihi...

16. ve 17. Yzyllarda Bursa Ekonomisi: Sultan elebi Mehmed Yeil maretinin Mali Tarihi

(1553-1650)

Economy of Bursa in the 16th and 17th Centuries: Financial History of the Waqf of Sultan elebi Mehmeds

Yeil maret Kayhan Orbay*

zet

elebi Mehmedin Yeil maret olarak da bilinen vakf, Bursann en byk vakflarndan birisidir. Vakf geni kentsel ve krsal gelirleri ile blge ve ehir ekonomisinde nemli bir iktisadi gce sahiptir. Bu bakmdan vakfn mali durumu yerel iktisadi koullar iin bir gsterge olarak alnabilir. Yeil maret ve Bursann dier byk vakflarnn mali tarihlerinin incelenmesi Bursa blgesi tarmsal ve kentsel ekonomisinin 16. ve 17. yylarda geliimine k tutacaktr. Bu alma, byle geni kapsaml bir projenin ilk admnda Yeil maret vakfnn mali analizinden elde edilen sonular sunmaktadr.

Abstract

The waqf of elebi Mehmed known as the Yeil maret was one of the biggest waqfs in Bursa. Holding large urban and rural revenue sources, the waqf enjoyed a significant economic power both in regional and town economy. Therefore, the financial situation of the waqf can be used as an indicator for the local economic conditions. Studying the financial history of the Yeil maret and of the other large waqfs in Bursa reveals the rural and urban economic developments in the region of Bursa in the 16th and 17th centuries. This article is a part of such a wider project and presents the preliminary results obtained through the financial analysis of the Yeil maret.

Bursada Yeil maret adyla da bilinen Sultan elebi Mehmed Iin kurduu Sultan vakf, Anadolunun en byk vakflarndan birisidir. Babakanlk Osmanl Arivinin Maliyeden Mdevver Tasnifinde bu vakfa ait bir seri muhasebe defteri vakfn 16.yyn ikinci yars ve 17.yy ilk yarsnda mali durumunu grmemize imkan vermektedir. Bu dnem bilindii zere, Anadoluda sosyal karklklar ve Celali isyanlar dnemidir. syanlar, etelerin * Orta Dou Teknik niversitesi, Tarih Blm, [email protected],

KAYHAN ORBAY 126

yamalar, devlet grevlilerinin suistimalleri ve keyfi vergiler ihdas etmeleri sonucu pek ok ifti topran terk etmi, palankalara snm veya ehirlere g etmi yahut kendisi de ete ve apulculara karmtr.1 Topran ekilmeden kalmas veya mahsuln talan sonucu tarmsal retim dm, hububat fiyatlarnda ani ve ar blgesel fiyat artlar ortaya kmtr. Bu gelimeler Anadoluda gelirleri geni lde tarmsal arazilere dayanan sultan vakflarnn mali durumlarn da etkilemi, vakf bteleri gerek tarmsal retimde dn yol at gelir kayb gerekse ani artlar gsteren gda mallar fiyatlar nedeni ile dalgalanmalar gstermi ve nihayetinde vakflarn mali glerinde bir azalma ve btelerinde uzun sreli daralma ortaya kmtr.2 Yine ayn dnemde, yaygn isyanlar pazarlarn kaybolmasna, muhtemelen i ticarette daralmaya neden olmu, yine bu isyanlar ve kargaaya ilaveten ran ile savalar d ticarette mal akmnda glkler yaratmtr. Avrupa kumalarnn giderek artan miktarlarda Osmanl topraklarna girmesi ve 16.yy sonunda yaanan enflasyonist dnemin de snai ekonomiyi olumsuz etkiledii zellikle de dokuma sanayiinde retim daralmas olduu iddia edilmektedir.3 Bu daralmann Bursa ipekli dokuma sanayiinde de ortaya kt gr hakimdir.4 Celali isyanlar ve ran savalarnn, randan ham ipek ticareti ve naklinde kesintiler dourduu ve 1 Celali isyanlar ve yerel idarecilerin keyfi tutum ve zorbalklar sonucu huzursuzluk ve gler konusunda bkz. aatay Uluay M., XVII. Asrda Saruhanda Ekiyalk ve Halk Hareketleri, stanbul, Manisa Halkevi Yaynlarndan Say: XI, 1944; William J. Griswold, The Great Anatolian Rebellion 100-1020 / 1591-1611, Berlin, Klaus Schwarz, 1983; Karen Barkey, Bandits and Bureaucrats, New York, Cornell University Press, 1994; Mustafa Akda, Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas, Celali syanlar, stanbul, Cem Yaynevi, 1995. 2 rnein Konyada Mevlana Celaleddin-i Rumi vakfnn 17.yy ilk yarsnda mali durumu ktlemi ve onyllarca vakf maliyesi dzelme gstermemitir. Mevlana vakf belirli bir lde Konya blgesinde tarmsal koullar yanstacak kadar byk bir vakft. Bu vakfn mali tarihi konusunda bkz., Suraiya Faroqhi, Agricultural Crisis and the Art of Flute-Playing: The Wordly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652), Turcica Revue DEtudes Turques, XX, 1988, 43-69, ve ayn vakf zerine bir almam muhtemelen izleyen balk altnda yaynlanacak, Kayhan Orbay, Financial Development of the Waqfs in Konya and Agricultural Economy in the Central Anatolia. Amasyada II. Bayezid vakf ki Anadolunun en byk mali kaynaklara sahip vakfdr ve Tokatda Hatuniyye vakf ki yine byk-lekli bir vakftr, 17.yy ilk yarsnda ok ciddi mali gerileme yaamlardr. Kayhan Orbay, Economic Development of the Imperial Waqfs; A Study in the Institutional and Local Economic History in the Transformation Period, yaynlanmam Doktora Tezi, Viyana niversitesi, 2007. 3 Mustafa Akda, Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi 2 (1453-1559), stanbul, Cem Yaynevi, 1995. Fiyat hareketleri iin ; mer Ltfi Barkan, The Price Revolution of the Sixteenth Century: A Turning Point in the Economic History of the Near East, International Journal of Middle East Studies, 1975; evket Pamuk, The Price Revolution in the Ottoman Empire Reconsidered, International Journal of Middle East Studies, 33, 2001, 69-89; idem, Prices in the Ottoman Empire, 1469-1914, International Journal of Middle East Studies, 36, 2004, 451-68; Tevfik Gran, Ekonomik ve Mali Ynleriyle Vakflar, Istanbul, Kitabevi, 2006; Kayhan Orbay, Fiyat Devrimi ve Ge 16. yy. ve 17. yy. inde Anadoluda Fiyat Deiimleri, bildiri metni Birinci ktisat Tarihi Kongresi, stanbul, 7-8 Eyll 2007. 4 Fahri Dalsar, Bursada pekilik, stanbul, Sermet Matbaas, 1960; Murat izaka, A Short History of the Bursa Silk Industry (1500-1900), Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. 23, no. 1/2, 1980, 142-152.

16. VE 17. YZYILLARDA BURSA EKONOMS 127

bunun sonucu Bursada ham ipek fiyatlarnn artt, ipekli dokuma sanayiinde retim ve karllkta bir d ortaya kt ileri srlmektedir.5 Yan sra, Avrupann artan ham ipek talebinin de fiyat yukar ekerek yine ayn etkiye yol at da tartlan bir dier grtr.6

Bursada kurulu bir byk sultan vakf olan Yeil maretin ayn dnemde mali geliimini izlemek hem Bursa civar tarmsal ve kentsel ekonomisini deerlendirmek hem de bu vakfn mali tarihini dier Anadolu vakflar ile karlatrmak bakmndan nemlidir.7 Bu alma, muhasebe defterleri zerinden tek bir vakf zerine eilmekle, az faydalanlan bu kaynak trn ele alm olacak ve gerek Yeil maret vakf gerekse Bursa ekonomik hayat asndan deerlendirecektir. Ancak, bu almann vakfn mali durumu konusunda sicil, mhimme ve tahrir defterlerinde bulunabilecek kaytlar darda brakmas nedeni ile bir eksii vardr. Bu almada Yeil maretiin mali durumu ve kentsel gelirlerinde, Bursa kentsel ekonomisi ve ipekli sanayiindeki gelimelerin etkilerini grebilirsek iktisadi tarih asndan nemli bir katk olacaktr. Ancak, Bursadaki dier sultan vakflarnn da mali geliimlerine bakarak Bursa ve evresinin kentsel ve krsal iktisadi tarihine vakflar temelinde daha kapsaml bir katk yapmak ve daha gvenilir sonulara ulamak mmknkr. Dolays ile bu makaleyi de byle daha kapsaml bir almann ilk adm olarak deerlendirebiliriz.

Sultan vakflarnn nemli ilevlerinden biri ehirleme ve bayndrlk hizmetlerini grmek bir yandan da ticari hayat destekleyecek tarmsal gelirleri kent ekonomisine aktarmaktr. Yeil maret, medresesi ve camiisi ile eitim ve dini hizmet yerine getirmektedir.8 Vakfn imareti vakf alanlarna, ihtiya iindekilere ve dier hak sahiplerine yemek datmaktadr.9 Vakf, ok sayda olmamakla birlikte bir zevaidharan yani vakf bte fazlasndan aylk alan kimseler iin bir kadro da tahsis etmitir. Daimi vakf grevlileri ile birlikte bu zevaidharlara maalar ve aylklar yoluyla dzenli bir satn alm gc aktarlmaktadr. Bursa civarndaki tarmsal arazilerden ekilen nakdi ve ayni gelirler hizmetlerin grlmesi amacyla her trl satn almlar ve maa demeleri yoluyla Bursa kent ekonomisine aktarlmaktadr. Yansra, vakf ok sayda

5 izaka, A Short History of the Bursa Silk Industry; Halil nalck, The Ottoman State: Economy and Society, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, eds. Halil nalck with Donald Quataert, New York, Cambridge University Press, 1994, s. 218-255. 6 izaka, A Short History of the Bursa Silk Industry. 7 Bursa vakflar zellikle de Sultan vakflar iin bkz., mer Ltfi Barkan, Hdavendigar Livas Tahrir Defterleri I, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1988, s. 66-91; Haim Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, Jerusalem, The Hebrew University, 1988, 149-185. 8 Yeil maret evresinde oluan mahalle iin bkz., zer Ergen, XVI. Yzyln Sonlarnda Bursa, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 2006, s. 65f. 9 Kayhan Orbay, Distributing Food, Bread and Cash: Vakf Taamhoran and Fodulahoran Registers as Archival Sources for Imarets, in Feeding People, Feeding Power; Imarets in the Ottoman Empire, ed. Nina Ergin et al., stanbul, Eren Yaynclk, 2007, 171-196.

KAYHAN ORBAY 128

dkkan ina ederek ve bunlarn tamir ve bakmlarn stlenerek snai retim ve ticari hayat desteklemektedir.

Yeil maretin mali durumu ile ilgili en temel ve zengin kaynak elbette vakfn muhasebe defterleridir. Bu defterlerin ilgilendiimiz dnem iin en mhim ksm MM 5470 numaral defter cildi iinde yer almaktadr. Bu cilt iindeki defterler, olduka dzensiz bir srada yer almaktaydlar. Yllar nce defter cildi zerinde ilk gzden geirmeyi yaptmda, ayrntl olarak defterlerin ait olduu yllar tespit ve onlar sralamaya gayret etmitim. Ancak daha fazla ura ve uzun zaman gerektiren birbirine gemi kaytlar da bulunduundan, ancak emin olduum baz yer deitirmeler yapmakla yetindim. Yllar sonra bu biimiyle defterlerin kopyalarn temin ettim ve defterler zerindeki bu son almam ile tamamen sralama yapmak ve bu almay ortaya koymak imkan oldu.

Vakfn elde edebildiim ilk muhasebe defteri 10 Cemaziyel-evvel 965 ile 20 Cemaziyel-evvel 966 yani Miladi 1558 ylna ait dzenli bir yllk defterdir. Bu yldan itibaren bir seri defterden elde edilen vakfn gelir ve gider kalemleri ile ilgili veriler Tablo 2den balamak zere verilmitir. 17.yy.a ait ve baka Maliyeden Mdevver defterleri iinde bulunan hesaplar ise daha ok msvedde kaytlardr. Bu msvedde defterlerden bazlarndan elde edilen temel gelir kalemlerine ait rakamlar da tablolara aldm. Tm hesap kalemlerini tabloda vermeye gerek grmedim. zellikle defter sonu hesaplar zaman zaman ciddi karklk ve tutarszlk gsterebilmekte veya baz hesap girilerini tabloya yanstmak veya ayrtrarak gstermek glk arzetmektedir. Tablolarn salkl bir ekilde okunabilmesi iin metin iindeki aklamalar dikkate almak gerekmektedir. Maalesef, hesaplarla ilgili benim de henz zemediim baz mulaklklar kalmtr.

Tablo 1de ise daha da geriye giden yllara ait baz rakamlar bulunmaktadr. Aslnda bu yllara ait muhasebe defterleri bulunamamtr. Bu veriler ait olduklar yllardan daha sonraki bir yla ait muhasebe icmal defterinden elde edilmitir. Dier tm sultan vakflar gibi Yeil maret de bir yllk ana muhasebe defteri hazrlar ve bunu tefti iin her yl stanbulda Darssaade Aalna veya bal bulunduu bir dier daireye gnderirdi. Vakfn muhasebe defteri hacimli olduundan, bir zetinin arz edilmesi amacyla bir icmal defteri hazrlanrd. Bu icmal defterlerinde bazan vakfn mali gidiat daha aklkla grlebilsin diye nceki yllara ait ana gelir ve gider rakamlar da kaydedilir ve hatta bir nceki yl rakamlar ile cari yl rakamlar arasndaki fark hesap edilirdi. te bu sayede, 960/1553 ylna kadar geri giden cari dnem geliri rakamn tespit edebiliyor ve hatta ilk karlatrmal rakamlar ieren 965-966/1558 yl icmal defterine bakarak 964/1557 ylna ait bir ok gelir ve gider rakamn okuyabiliyoruz. 968-969/1561 yl icmal defteri ayrca cari dnem geliri iin yl belirtilmemi bir defter-i vilayetde kaytl olan rakam ile de karlatrma yapmtr. Bu


karlatrmann da yanstlm olmas nemlidir ki tahrirde kaydedilmi olan rakamdan 24.575 aka daha yksek bir cari gelir olduu grlmektedir.

Vakfn mali durumunu elimizdeki defterler zerinden izlemeden ve deerlendirmeden evvel, 965-966/1558 yl muhasebe defteri zerinde durmak ve bu kaynak trn daha etrafl takdim ederken vakfn gelir ve gider kalemlerini de gzden geirmek yararl olacaktr. Bylece nasl bir hesap kitap ii yrtld ve ne tr defterler tutulduu grlebilir. Hem de vakfn gelir kaynaklar, vakfiye artna istinaden grlen hizmetler ve dier gider ve harcamalar ayrntl biimde izah olunabilir.

965-966/1558 yl muhasebe defteri dnemsel olarak bir tam yl kapsayan dzenli bir defterdir. Bu defterler mali yl bitiminde vakf katibi tarafndan daha detayl kaytlar ieren eitli mfredat defterleri baz alnarak hazrlanr ve genelde mtevelli ve katibin mhrleri ile yerel kadnn imzasn aldktan sonra mhrl torba iinde tetkik edilmek zere Darssaade Aalna gnderilirdi. Darssaade Aalnda hesaplarn denetimi yaplr, gerekli grlr ise mtevelli veya katip yahut her ikisi hesap vermek zere merkeze arlr ve mfredat defterlerini de birlikte getirmeleri istenebilirdi. Defterin tefti, dzeltme ve onayndan sonra bir temiz kopya hazrlanabilir, eer defter hacimli ise bir icmal zet defteri dzenlenir ve bunun arzndan da sonra defterler arivlenirdi.

Muhasebe defterinin ilk ksmnda defterin tr ki dnemin muhasebe terminolojisi ile defter bir muhasebe-i mahsulat ve ihracat- evkaf defteridir, ait olduu vakfn ismi ve yeri, sorumlu mtevellinin ve bazan katibin ismi, Darssaade Aasnn ismi ve muhasebenin dnemi belirtilirdi. 965-966/1558 muhasebe ylnda bu bilgilere istinaden mtevellinin Halil Bey ve katibin aban isimli zatlar olduunu biliyoruz. Defterler daha sonra asl- mal terimi altnda ilgili muhasebe dneminin toplam beklenen gelirini ifade ederdi. Bu gelir kalemi nceki dnemden devreden bte fazlas ve ama ayn zamanda tahsil edilememi alacaklar da iermekteydi ve ilk ele aldmz 965-966/1558 muhasebe yl iin 326.016 aka olarak kaydedilmiti. Bu meblan 24.584 akas nceki yl sonundan devreden hesap bakiyesiydi. Cari dnemden kaynaklanan gelirler ise an mahsulat- evkaf bal altnda verilen 301.432 akayd. Vakfn mali durumunda deiim ve gelirlerinin seyri asndan ilk bahsettiimiz asl- mal veya toplam gelir deil, bu son bahsi geen cari dnem geliri dikkate alnacak olan bir gstergedir. u nedenle ki toplam gelir rakam, bazan gerekte vakfn mali durumu ktleiyor ve tahsilat miktar dyor olduunda artmaktadr. nk byle bir durumda tahsil edilmemi gelirleri de ieren devreden bakiye rakam ykselmekte ve toplam gelir rakamn iirmektedir.

Defter, cari dnemden gelirin 273.830 akasnn nakit olarak tahsil edildiini ve geri kalan 27.599 akasnn tarmsal mahsulat tahsili ve bunun satndan sonra elde edildiini kaydetmektedir. Bu nakit gelirin bir ksm anil-maherat yani aylklar bal altnda kaytldr. Aylklar, aylk bazda

KAYHAN ORBAY 130

toplanan gelirleri ifade eder ve genellikle kentsel mlklerden elde edilen kira gelirlerini ierir. Dier vakflar zerindeki almalarmdan bu gelirlerin tam olarak ay be ay dzenli denmedii veya genellikle dzenli denemedii ynnde bir izlenimim var. Aylk gelirler yllk toplamda 106,028 aka olarak kaydedilmitir. Bu da cari dnem gelirlerinin yaklak 1/3 demektir. Bu oran daha nce incelenen bir ok sultan vakfnn gelir kompozisyonu ile kyaslandnda ok yksek bir orandr. Aslnda, daha ge dnemlerde ve zaten gelikin bir ticari hayata ve imkanlara sahip ehirlerde kurulan vakflar daha az kentsel gelirlere sahip olabilmektedir. ehrin snai ve ticari hayat hanlar ve hamamlara ihtiya duymuyor ise elbette kentsel ticari mlkler de vakf edilmemekte ve bu gelir kaynaklarndan elde edilen gelirler de az olmaktadr. yle diyebiliriz ki Yeil maret vakfedildiinde Bursa ekonomisi gelimeye de hazr olmal ve vakf da bu gelimeyi desteklemek zere hanlar ina etmi olmal. Bilindii gibi sultan vakflarnn en nemli fonksiyonlarndan biri de kentsel snai ve ticari retim ve faaliyeti gelitirecek imkanlar yaratmak ve bir yeniden datm ekonomisi ile kent ekonomisine satn almlar yoluyla dzenli gelir transfer etmek ve ticari hayat canl tutmaktr.

Aylk gelirlerin 37.333 akas an aka-i Han- Sultan olarak kaydedilen Sultan Han ad ile de bilinen Han- Harir veya pek Hannn dkkanlarndan gelmektedir. Muhasebe defteri ka dkkan olduunu kaydetmemektedir, ancak bildiimiz kadar ile han 81 dkkanldr ve Bursann en byk handr.10 928/1521 ve 981/1573 tarihli Barkan tarafndan translitere edilmi olan iki ayr tahrir defterinde ayn handan elde edilen kira gelirleri 27.500 aka olarak verilmitir. Han- vaz Paa olarak kaytl vaz Paa veya Geyve han olarak bilinen 56 odal hann dkkanlarndan ise senelik 16.668 aka gelmektedir.11 Bu handan elde edilen gelirler yukarda deinilen tahrir defterlerinde 11.000 aka olarak kaydedilmitir. ki tahrir arasndaki 52 yla karn ayn meblalarn tekrarlanm olmas tahrir defterlerindeki rakamlarn gvenilirliini tamamen drmektedir. Bunlarn yan sra muhasebe defterinde 49.461 akann iki ayr ar iinde yer alan dier vakf dkkanlarndan geldii kaytldr. Tahrir defterleri bu meblan 212 bab dkkandan toplanan kira olduu bilgisini veriyor.12 Bir de an icare-i ziyade-i dekakin girii vardr ki 2.400 aka kaytldr ancak bu gelirin tam olarak ne ifade ettiini bilemiyorum, yine de nceki dneme nazaran vakf kiralarnn ykseltilmesi ile elde edilen ilave gelir olduunu tahmin etmekteyim. Dkkanlardan aylk gelirler kaydedilirken zaman zaman pein alnan miktarlar, muaccele kiras ve kefalet paras gibi gelirler de yazlmtr. rnein, 971-972/1564 ylnda Sultan Han dkkanlar iin ilave alnan 12.000 akalk kefalet paras vardr. Bu ilave gelirler cari ylda hanlar ve dkkanlardan gelen geliri tam olarak tespit etmekte bazan glk yaratmaktadr.

10 Dalsar, Bursada pekilik, s. 256; Bedri Yalman, Bursa, stanbul, Yenilik Basmevi, 1984, s. 90f. 11 Yalman, Bursa, s. 85f; Ergen, XVI. Yzyln Sonlarnda Bursa, s. 32. 12 Barkan, Hdavendigar Livas Tahrir Defterleri, s. 52.


Bunlar dnda ok kk mebla oluturan aylk gelirleri deerlendirme dnda brakarak gelir-gider tablolarna da yanstmyoruz. Bu nedenle baz yllarda ok kk meblalardaki icareteyn geliri de tabloya alnmamtr. Tahrirlerden vakfn bir zamanlar Bergamada bir hamam olduunu ancak harap hale geldiini ve gelir getirmediini reniyoruz.13 Muhasebe defterlerinde byle bir hamam gememektedir. Her ne kadar Yeil maret iin byle defterlere ulaamasak da byk kentsel gelirlere sahip olup aylk kira geliri tahsil eden vakflarn mfredat- muhasebe-i mahere ad verilen ve aylk gelirlerin tahsilatnn kaydedildii ayrntl tahsilat dkm defteri tuttuklarn biliyoruz. Yeil maretin aylk gelir kaytlar muhakkak ki byle mfredat defterlerinin kaytlarna dayanm olmaldr.

Vakfn dkkanlar, pek Han ve vaz Paa Han, Yeil maretin Bursa kentsel ekonomisinde oynad mhim rol gstermektedir. Bursa gelimi bir ipekli dokuma sanayiine sahiptir ve 14.yy.da uluslararas bir ticaret merkezi olarak ne km, 15.yy.da zellikle ipekliler ve yan sra birok dou malnn ticaretinin yapld bir merkez haline gelmitir.14 Ticaret ve retim, ham ipek ve dier Dou mallarn ulatran ve rana uzanan ticaret yolunun ak olmasna balyd. ran ile 1578-90, 1603-12, 1615-18 ve 1624-39 savalar, ham ipek ticaretini olumsuz etkileyebilmekteydi.15 rnein, 1586da Osmanl-ran sava nakliyeyi aksatm, ranl tccarlarn ancak yars Bursaya ulaabilmi ve ham ipek fiyatlar ykselmi, ipek dokuma tezgahlarnn ou kapanmt.16 ran savalarnn yan sra Celali isyanlarnn da nakliye glkleri yaratarak Bursa ipekli sanayiini olumsuz etkiledii ileri srld. Ayrca, gelien Bat dokuma sanayiinin artan talebinin ham ipek fiyatlarn artrd, ancak nihai rn fiyatlarnn bu arta ayak uyduramad ve sonuta kar marjlarnn dt ne srld.17 izakann verdii veriler ham ipek fiyatlarnda 1581 sonras bir trman ve yksek fiyat dzeyleri vermektedir. Sonu olarak, ran savalar ve Celali isyanlar ile ham ipek nakliyesi kesintiye urarken artan Bat talebi de fiyatlar yukar ekmi ve ham madde arz ve maliyetinde sknt yaayan ipekli dokuma sanayiinde 1577-1618 arasnda ipekli retimi hzla dm ve sonrasnda duraklamaya girmitir.

13 Barkan, Hdavendigar Livas Tahrir Defterleri, s. 52. 14 Bursa ticareti ve ipekli sanayi ve ticareti iin Halil nalck, XV. Asr Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar, Belleten, cilt. 24, no. 93, 1960, 45-102; Ergen, XVI. Yzyln Sonlarnda Bursa, s. 213-221. 15 Bizans da gelimi bir ipekli dokuma endstrisine sahipti ve retim ham ipek randan geldiinden savalara ve artan hammadde fiyatna balyd, Robert Sabatino Lopez, Silk Industry in the Byzantine Empire, Speculum, vol. 20, no. 1, 1945, 1-42. 16 Dalsar, Bursada pekilik, s. 335; Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, s. 114-121; nalck, The Ottoman State: Economy and Society, s. 218-255. 17 Dalsar, Bursada pekilik, s. 293-297; izaka, A Short History of the Bursa Silk Industry.

KAYHAN ORBAY 132

Yeil maretin gelir kaynaklarna geri dnersek, vakfn yllk btesinin 2/3 kadar krsal gelirlerden, vakfa braklan vergi gelirlerinden geliyordu. Krsal gelirler muhasebe defterinde an mahsul-i karye ana girii altnda kaydedilmekteydi. Bu gelirler cizye-i gebran, resm-i ift, bennak, bad-i heva gibi krsal rfi ve eri vergiler ile r vergisi gelirlerinden, ba ve ayr zemini mukataalarndan gelmektedir. Krsal gelirler defterde 167.048 aka olarak verilmitir. Defter tek tek her bir kyden gelen gelir miktarn ayr bir balk altnda kaydetmekte ve hangi kalemlerden olutuunu da ayrntl olarak vermektedir. Vakf iltizam veya emanet yntemini kullanmad iin gelir toplanmasnda byle ayrntl kaytlar yer almakta ve ky baznda da geliim grlebilmektedir. ltizam yntemini kullanan vakflarda gelir tahsilatnn izlendii defter-i mukataat ad verilen ayrntl dkm defterleri tutulmutur. Tahsil edilemeyen gelirler iin ise bakaya-i mukataat defterleri tutulmutur. Muhakkak ki gelirlerin dorudan vakf tarafndan toplanmas durumunda da bir takm mfredat defterlerine ihtiya olacakt. Ne yazk ki Yeil maret iin byle bir rnee rastlayamadm.

Kylerden elde edilen gelirlerin kayd bittikten sonra an mahsul-i emval-i mteferrik kayd gelmektedir ki burada sadece 754 aka kaytldr. Bu muhasebe girii altnda vakflarn ok eitli gelir edinimleri yer alabilmektedir. Bunlar ya dzensiz, zaman zaman ortaya kan gelirlerdir veya dier ana gelir kalemleri iine girmeyen bir takm gelirlerdir ve baz vakflarda mteferrik gelirler nemli meblalara ulaabilmektedir.

Daha sonra anil-mebiat girii altnda vakfn kendi anbarnda mevcut bulunan hububatlardan yapt satlar ve elde edilen gelirler kaytldr. Bu satlacak mevcut, anbarda evvelden kalan hububat ile cari yl iinde toplanan ve vakf kilerine nakledilen hububatdan olumaktadr. Bu gelir kalemi aslnda muhasebe defteri banda cari dnem geliri altnda da kaytldr nk nakit toplanan gelir ile birlikte cari yln gelir rakamn oluturmaktadr. Tablolar da temelde muhasebe defterindeki dzeni takip ettiinden bu gelir kalemi mahsulat satndan gelir ve stok satlar olmak zere iki kere gemektedir. Vakf bu satlardan 27.599 aka elde etmitir. En byk gelir 337 mud arpann satndan 24.604 aka ile kazanlmtr. Bu gelir kalemi bazan olduka yksek meblalara ulamakta ve yllk bteyi nemli lde desteklemektedir.

Defter bundan sonra harcamalarn dkmn yapmaya balar. Harcamalarla ilgili ana kayt vuzia min zalike terimi ile balar ki tabloda toplam giderler olarak gsterilmitir. 965-966/1558 yl iin toplam giderler miktar 293.647 akadr. Harcamalar iinde dier selatin vakflarnda olduu gibi vakf alanlarnn maalar 128.700 aka ile nemli bir paya sahiptir. Maa demeleri vakfn yerine getirdii hizmetlere gre snflanarak kaydedilmitir. Buna gre, nce 50 aka yevmi maa alan Mderris Efendi ve her biri gnde 2 aka alan onalt talebenin de iinde bulunduu toplam yirmi kiilik medrese alanlar, sonra imam ve hatipin de yer ald yedi kiilik cami hizmetlileri,


daha sonra Trbe-i Kebir ve Trbe-i Seyyidde grevli cz okuyan eczahanan ile iki trbedar ve ser-mahfil kadrosu gelmektedir. Trbe-i Seyyidde alt eczahanan grevli olduu aka yazlmtr ancak trbe-i Sultann eczahanan says akca verilmemitir. Ser-mahfil ile birlikte buradaki eczahanan iin yevmi 61 aka maa tayin olunduuna gre eczahanan saysnn elli kiinin zerinde olduunu tahmin edebiliriz. Arkasndan yirmiiki kiilik imaret kadrosu kaydedilmitir ki yevmi 45 aka maa alan mtevelli, 15 aka maa alan eyh-i imaret, 6 aka maa alan katib-i imaret ve sonra vekil-i har, kilari, anbari, ser-tabbahin, tabbahin, ferraan, bevvab, kase uyan gibi hizmetliler kaydedilmitir. Bundan sonra vakf gelirlerini toplayan be kiilik cabiyan kadrosu gelmektedir. Son olarak, kendilerine toplam 9.360 akalk deme yaplm olan on zevaidhar listelenmitir. Bu durumda eer trbe-i sultan eczahanannn saysn elli kabul edersek, vakf doksanyedi grevliye ve ilaveten onalt talebeye ve on zevaidhara olmak zere tahminen en az 123 kiiye maa, harlk ve aylk vermektedir. 1057/1647 tarihli muhasebe defteri vakf alanlarnn saysn ak olarak kaydetmitir ve bu tarihte vakfta 148 daimi grevli ile 12 zevaidhar bulunmaktadr. Sultan vakflarnda, vakf alanlarnn isimlerinin, grev ve maalarnn ayrntl kaytlarnn ierildii vazifehoran defterleri tutulmaktayd. Benzer biimde zevaidharlar da zevaidharan defterlerinde ayrntl olarak kaydedilmekteydi. Ne yazk ki Yeil maret iin henz bu tr defterlere ulalamad.

Muhasebe defteri giderler ksmnda ikinci srada 145.297 aka ile aslnda en byk kalemi oluturan mutfak harcamalarn kaydetmektedir. Mutfak tketimi iin satn almlar iinde 86.479 aka ile 33.600 vukiyyelik et alm en byk payn sahibidir. Dier iki byk kalem 16.807 aka ile sade ya, 9.780,5 aka ile pirin ve 9.643 aka ile bal satn almdr. Bunlardan baka mutfaa buday, un, zeytinya, pirin, buday, nohut, soan gibi gda mallar ve elbette 7.483 akaya odun satn alnmtr. Bu satn almlar dier byk imaret mutfaklar ile tamamen benzerlik gstermektedir. Yeil marette de kahvaltda ya ve bal, yemeklerde buday orbas ve pilav, zel gnlerde aure piirildii anlalmaktadr.

zleyen harcama kalemi 5.481 aka tutan sair giderlere aittir. Burada kandil ve balmumu benzeri cari giderler yan sra bir karyedeki imama denen cret de yer almaktadr. Hemen arkasndan vakf kylerinden toplanan mahsuln vakf kilerine tanmas, kilerden deirmene ve geri kilere ekilmesinin nakliye masraflarn ieren 10.622 akalk nemli bir gider kalemi kaytldr. 968-969/1561 muhasebe dneminde bu giderler 18.000 akann zerine kmtr.

Son olarak tamirat masraflar 3.547 aka olarak kaytldr. Byle kk meblada dzenli bakm ve onarm faaliyetleri iin ayr defterler tutulmamaktayd. Ancak, ciddi onarm ve ina ileri olaca zaman meremmat defteri ad verilen ayr bir defter tutmak ve hesaplar izlemek lazm gelmekteydi

KAYHAN ORBAY 134

ki Yeil maretin mfredat defterleri arasnda da bunun bir rnei bulunmaktadr.

Bu harcamalardan sonra vakfn elinde 32.366 aka kalmtr. Ancak bunun 5.999 akas der-zimem yani tahsil edilemeyen gelir olarak kaytldr ki metin iinde buna ksaca alacak diyeceiz. Bu miktar nceki mtevelli Ahmed elebi bin Medmed elebinin hesaplarna nazaran onun zimmetinde kalmtr. Mali dnem sonunda hesap kesiminde vakfn elinde 26.370 aka bte fazlas kalmtr.

Yllk ana muhasebe defteri sonunda ona eklenmi bir gallat mahsulat muhasebesi de yer almaktadr (muhasebe-i mahsulat- gallat- evkaf). Bu defter vakfn ayni gelir ve giderlerinin hesaplarn iermektedir. Burada nce vakfn toplam gallat mevcudu kaydedilmitir. Buna gre dier baz gda mallarnn yannda, rnein, toplam 855 mud, 10 kile, yarm inik buday eitli yollarla anbara girmitir. Bunun 177 mud 12 kilesi nceki yldan devreden miktardr ve yl iinde 12 mud satn alm yaplmtr. Bu satn alm karlnda 2.400 akann dendii mutfak harcamalar ksmnda da kaytldr. Toplam 665 mud, 18 kile ve yarm inik buday ise yl iinde vakf kylerinden tahsil edilmitir. Hesaplar bu tahsilatn tek tek hangi kylerden ne miktarda olduunu da kaydetmektedir. Yl iinde toplam 629 mud, 10 kile buday tketilmitir. 351 mud buday ekmek yapmnda, 82 mud ve 5 kile buday da orba piirmede kullanlm, 5 kile aure yapmnda harcanm ve 4 mud ise satlmtr. Bu sattan elde edilen gelir ana muhasebe defterinde anil-mebiat gelir kayd altnda kaytldr. Geriye kalan budaydan ise ayni maa demeleri yapldn gryoruz. rnein mderris 24 mud, bevvab ve ferra ile eyh-i imaret 12er mud, katib ve imam 6ar mud olmak zere dier grevlilerle birlikte toplam 192 mud ayni buday demesi yaplmtr. Arpa da ayni maa demesinde yer almaktadr. Bylece yl sonunda 1 mud=20 kile hesab ile 226 mud, yarm inik buday kilerde kalarak gelecek dneme devretmitir. Bu ayrntl hesaplar pirin, alef, burak, nohud gibi dier rnler iinde verilmitir. Gnlk alnan ve tketilen gda mallar ile vakfn kendi mahsulatndan olmayan gda mallarnn hesaplar bu defterde yer almamaktadr. Ayni olarak denen maalar da olduundan vakfta bunun iin de ayr bir hesap defterinin tutulduunu tahmin edebiliriz. Ancak ne yazk ki elimizde bir rnek mevcut deildir.

Muhasebe defterinde hesap dnemi 20 Cemaziyel-ahir 966da bitmi, muhasebe ve gallat defteri ise bir yl sonra gurre-i Cemaziyel-ahir 967 tarihinde yazlmtr. cmal defterinde yer alan bir kayda gre defter 7 Receb 967 tarihinde yani yaklak bir ay sonra merkeze ulam ve kontol yaplarak bir hafta iinde 15 Receb 967 tarihinde icmal defteri yazlarak arza hazr hale getirilmitir. Yaklak hafta sonra 6 aban 967 tarihinde ise arz olunmutur. Bu tarihlemelerde icmal defterinin merkezde kaleme alnm olduunu kabul ediyorum. Bir dier ihtimal icmal defterinin Bursa kadsnn dairesinde yazlm olmasdr. Byle ise defterin bir ay sonra kadla ulatn ve bir sonraki hafta


icmalinin yazldn ve bundan hafta sonra da stanbulda arz edildiini kabul etmek gerek. Bana ilk aklama, yani icmalin de merkezi idare dairelerinde yazldn kabul etmek daha makul grnyor. Muamelelerin tarihlerine dair bir dier rnek 968-969/1561 tarihli defterde grlebilmektedir. Muhasebe dnemi 25 Cemaziyel-ahir 969da bitmi ve defter ayn yln 12 Zil-hiccesinde yani yaklak 5,5 ay sonra yazlmtr. 15 Muharrem 970de yani bir ay sonra ise merkeze ulatrlm, 19 Saferde yani bir ay kadar sonra da arz olunmutur. 969-970/1562 defteri bir dier rnek tekil eder. Defterin muhasebe dnemi 969 yl evval sonunda biter ve defter 29 Zil-hicce 969da yazlr. Anlald kadaryla defter 15 Muharrem 970de stanbula ular ve 16 Rebil-ahir 970de arz olunur. 974-975/1567 yl icmali bana dlen notta paye-i serir-i alaya arz olundukda kayd da bulunmaktadr.

cmal defterleri ana gelir ve gider kalemlerini zetler. Bazan elimizdeki mufassal diyebileceimiz ana yllk muhasebe defteri ile icmal defterindeki rakamlar arasnda farkllklar olur. Bu gibi durumlarda belki icmal defter daha gvenilir olsa da, Yeil marette iki defter arasnda zaman zaman ortaya kan ok kk rakamsal farkllklar bir mali analizi hibir biimde ciddi olarak etkilemediinden ve muhasebe defterine dayanan dzeni bozmamak kaygs ile muhasebe defterlerindeki rakamlar tablolara alnmtr.

cmal defterleri zaman zaman vakfn mali durumunu nceki yllarla karlatrmal olarak vermektedir. Ak ki bu vakfn mali gidiatn daha sarih grebilmek iindir. Bu sayede de biz nceki yllara ait baz gelir-gider rakamlarn ilgili muhasebe defteri bulunmasa bile grebilmekteyiz. zellikle cari yldan bir nceki yla ait karlatrma daha ayrntldr. Tablo 1de sunulan rakamlar da ite byle, 965-966/1558 ylna ait olan icmal defterinden elde edilmitir.

Bundan sonra dnemler iinde vakfn mali durumunu izlemeye balayabiliriz. lk olarak 1550-69 dnemindeki 17 ylda vakfn mali geliimine baklacak.

960-977 / 1553-1569 Dnemi 960/1553 ylndan itibaren incelediimiz bu ilk dnemin son yllarna

gelinceye dein, vakfn cari dnem gelirlerinin, yani her bir mali dnemde vakfn elindeki gelir kaynaklarndan elde edilen haslatn 320.000-340.000 aka arasnda hareket ettiini gryoruz. Cari dnem gelirlerinde ilk kayda deer d 965-966/1558 ylnda gzleniyor. Ancak bu d oransal olarak %10luk bir kayp bile deildir ve stok satlarndaki dten kaynaklanm grnmektedir. Ertesi yl gelirdeki art ise mahsulat satndan elde edilen gelirin bu incelenen yllar iin normal diyebileceimiz 40-50.000 aka seviyesine ulamas ile olmutur. rnein, nceki yl sadece 4 mud buday satlmken, bu yl 76 mud satlm ve 16.120 aka elde edilmitir. Arpa sat da 29.846 aka getiren 397 mudluk sat ile stok satlar gelirini nceki yla nazaran nemli

KAYHAN ORBAY 136

lde artrmtr. Yine izleyen 966-967/1559 ylnda, giderlerde de nceki yla gre bir art olmakla birlikte, giderlerin ilgilendiimiz dnemin bu ilk yllar bakmndan olaan dzeyine ktn syleyebiliriz. Bylece vakf sene sonunda bte fazlasn 40.000 aka civarna karmtr. zleyen 967-968/1560 ylnda vakfn mali durumunda bir deiiklik grnmemektedir. Aslnda, bu yl pirin, nohut, air ve buday fiyatlarnda artlar grlmektedir. Ancak sadece pirin fiyatndaki art ok yksek boyuttadr ki pirin fiyat neredeyse iki katna kmtr. Tek bir rn fiyatndaki bu yksek art vakf btesini etkilememi grnmektedir. Yeil maret vakfnn defterlerindeki fiyat verilerine dayanlarak oluturulan fiyatlar tablosu ile buday, pirin, et ve ya fiyatlarn gsteren bir grafik sona eklenmitir.

968-969/1561 ylnda ise vakfn gelirinde kayda deer bir art ortaya kmtr ve cari gelir 360.000 akay gemitir. 969-970/1562 ylnda da gelirler yksek seviyesini korumu ve sonrasnda 970-971/1563 ylnda yeniden nceki dzeylerine inmitir. Ancak, hemen bir sonraki 971-972/1564 mali ylnda yeniden bir gelir art ortaya kmtr. Bu saydmz yldaki (1561, 62 ve 64) yksek gelir rakamlar vakfn nakit olarak toplad gelirlerdeki arttan kaynaklanmaktadr ki bu art da vakfn tarmsal gelirlerindeki art ile ilgilidir. 971-972/1564 ylndaki yksek gelir seviyesini 972-973/1565de ciddi bir d ve 973-974/1566da bir toparlanma izler. Bu yllarda, toplam cari gelirde tarmsal gelirlerdeki oynamaya dayal bir dalgalanmadan bahsedebiliriz. Bu yllar boyunca, kentsel kira gelirleri bir deime gstermemitir. Bu elbette, kentsel ekonomi asndan bize olumlu bir sinyal vermektedir. Dier gelirler kalemi de daima bte iinde nemsiz kalmtr. Ancak stok satlar zaman zaman bteyi destekleyen nemli bir rol oynam grnyor. Mahsl miktar ile de dorudan ilikili olan bu kalemdeki azalma, 965-966/1558 ve 972-973/1565 yllarndaki gelir dlerinin nedeni gibi grnyor. Dier taraftan stok satlarndan elde edilen gelir sadece mahsl miktar ile ilikili deildir ve bu nedenle dorudan tarmsal koullar ve rn miktar iin bir gsterge olarak alnamaz. Stok satlar, bir bakma vakfn cari yldaki mevcut ayni stoklar ve harcamalar miktar ile ilgilidir. 965-966/1558 ylnda stok satlar dk olmakla birlikte, vakfn yl sonunda kilerinde mevcut kalan hububat miktarlar yksektir. rnein, kiler mevcudu arasnda 226 mud buday bulunmaktadr. Bir sonraki yl stok satlarndan gelirler ykselmesine karn bu kez yl sonunda buday cinsinden kilerdeki mevcut 157 muddur.

Gelirler asndan asl dikkat ekici olan, ilk ele aldmz bu ksa dnem ierisinde son yla, 974-977/1568-1570 yllarna yaylan ok ciddi gelir artdr. Tarmsal gelirler nemli bir art gsterdii gibi stok satlarndan gelirler neredeyse ikiye katlanmtr. Aylk gelirlerde ise 976-977/1569 yl dnda bir art yoktur.

968-969/1561 ylndaki gelir artnn giderlere de yansdn grmek ilgintir. Bu mutfak harcamalarnda, sair harcamalarda, nakliye giderleri ve


tamirat harcamalarnda grlen ufak artlarn bir toplamdr. Ayn yl dier giderler kalemi nemli bir mebla oluturmaktadr, ve 18.000 aka alacak olarak kaytldr, ancak bu alacak oransal olarak dktr. Bu yl dier giderler kalemi, anlald kadar ile daha nceki bir pirin almndan kalan borcun denmesi nedeni ile nemli bir miktara ulam ve ilave bir gider olarak yer almtr. Bunlar sene sonunda vakfn kasasnda kalan mevcudun dk olmasna neden olmutur. Dier giderler kalemi zellikle 970-971/1563 ylnda vakfn bte fazlasn etkilemi, ancak vakf yine de nemli bir bte fazlasna ulamtr ki bir sonraki yl bte fazlas 70.000 akay gemitir. Yine ayn yl, 1,986 akalk tamirat masraflar kaydnn arkasndan dier giderler kalemi iinde 22.585 akalk bir tamirat masraf kayd daha vardr. cmal defterinde verilen bilgiden anlyoruz ki bunun 1.585 akas vakf tarafndan karlanm ve 21.000 akas an aka-i hzane-i amire kaydna istinaden merkezi bteden karlanmtr. 976-977/1569 ylnda vakf 16.880 aka ile yine byk bir tamirat masraf altna girmitir. Medrese, imaret, hanlar ve dkkanlar tamir edilmitir. Bunun bte ve harcamalarna dair bir tamirat hesab mfredat defteri de bulunmaktadr.

Bte ann kapatlmas ile ilgili ilgin bir kayd drt aylk tutulan 969/1562 defteri ile onu izleyen sekiz aylk 969-970/1562 defterinde gryoruz. lk hesap dnemi 11.997 aka ak ile kapatlmtr ve bir sonraki dnem dier giderler kalemi iinde bu an kapatlmasnn kayd vardr. 970/1563 yl icmal defteri sonunda, alacak kalan miktar iin mezkur baki tahsil oluna dey hkm buyuruldu yazmas da ilgin bir nokta ki mebla ok dktr, sadece 1.678 akadr.

974-975/1567 yl dier giderler kalemi yine olduka yksektir. Ancak yine de bte fazlas ok ciddi bir art gsterir. Bu yln ilk drt ayn kapsayan defterde yer alan ve izleyen yla ait defterde de dier giderler kalemi arasnda tekrarlanan giderler, aslnda ilk defterde gelir akndaki doal seyirden kaynaklanan bir aksama ile satn alm ve maa demelerinde grlen gecikmelerin kayddr ve takip eden defterde ise bunun geri demesi kaytldr. Biraz aarsak, zellikle muhasebe dnemi bir tam yl kapsamayan ardk muhasebe defterlerinde olmak zere gelir edinimleri ile harcamalar arasnda bir zamansal uyumsuzluk ortaya kabilmektedir. Bu durumda, rnein vakf henz tarmsal gelirleri tahsil etmemi iken maa demeleri ve mutfak harcamalarn bir nceki yln bte fazlasndan ve tahsil edebildii kiralardan karlamaya almakta, bunlarn yetimemesi durumunda denemeyen maalar ve veresiye satn alnan gda mallarndan doan borlar muhasebe defteri sonunda kaydedilmektedir. zleyen hesap dnemine, tarmsal gelirlerin tahsili ile birlikte vakf kasasna giri olduunda, borlarn denmesi ile ilgili kaytlar da dier giderler kalemi iinde gsterilmektedir. Buna benzer bir durumun muhasebe defterinin kendisinde yazl olarak ifadesi 971-972/1564 yl sonunda oluan 71.069 akalk bakinin 973 yl mahsul henz toplanmam olduu iin yl ii masraflara harcandna dair bir kaytta vardr.

KAYHAN ORBAY 138

nceden grld gibi icmal defteri muhasebe defterinden ok sonra hazrlanmaktadr ve bazan ilitirildii muhasebe defterinin dneminden ok sonra gerekleen ilemleri iermektedir. rnein 974-975/1567 yl icmali, merkezi hazineye 40.000 aka teslim edildiini ve 975-976/1568 yl icmali de tam 100.000 akann teslim edildiini kaydetmektedir. Ancak bu son defterin muhasebe dnemi aslnda 12 Ramazan 976da kapanmtr ve icmale gre teslim tarihi 13 Rebil-ahir 977de 85.914 aka ve ayn ayn 15inde 14.086 aka olmak zere toplam 100.000 akadr. cmal defteri bu transferi ilgili olduu muhasebe defteri bunu kaydetmese dahi o dnemin bir ilemi olarak kaydetmektedir. Bu transferin deftere kayd ise izleyen 976-977/1569 muhasebe defterinde cari gelir kaydnn hemen altnda gemektedir.

972-973/1565 ylndan itibaren giderler 330.000 aka civarnda kk oynamalar gstermektedir. ncelediimiz ilk dnem boyunca malarn dzenli olarak dendiini gryoruz. Mutfak giderleri 972-973/1565den itibaren biraz daha yksek gereklemeye balamtr. Ancak sonuta vakf maalar demi, mutfa iletmi ve hizmetleri aksatmadan yerine getirmitir. Vakf gelirlerindeki yldan yla kk oynamalar dnda tarmsal veya kentsel gelirlerde bir azalma ve iktisadi ktleme grlmemektedir. Bu dnem fiyatlarda da bir artn olmad yllardr, dolays ile gelirlerin fiyat artlarnn gerisinde kalmas meselesi ortada yoktur. Gelir ve giderlerdeki dalgalanmalar vakfta bir mali skntya iaret etmemekte ve fiili ileyii de etkilememektedir. lgilendiimiz dnemin son yllarnda vakf ciddi bte fazlalar elde eder. 975-976/1568 mali ylnda bte fazlas 157.000 aka gibi yksek bir meblaa ular ve 976-977/1569 yl sonunda da bu seviyeyi korur.

977-988 / 1570-1579 Dnemi 977-978/1570 ylnda vakf nceki yldan esasl miktarda bte fazlas

devralmtr ve cari gelirlerle birlikte 600.000 akalk bir toplam bte rakam elde etmitir. nceki yl ile karlatrldnda aslnda cari gelirler bakmndan ciddi bir deiiklik yoktur. Pein alnan dkkan kiralarnda bir d vardr, ancak dkkanlardan toplam gelirde nemli bir deiim grlmemektedir. Krsal gelirler toplamnda da bir deiim yoktur. 978-979/1571 ve izleyen 979-980/1572 yllarnda da gelirlerde bir eksilme, dzensizlik veya dalgalanma olmamtr. 980-981/1573 ylnda gelirlerde grlen azalma balca kentsel kira gelirlerinden kaynaklanmakla birlikte aslnda bu belki de hanlar ve dkkanlarn dzenli kira gelirlerindeki bir deiimden deil de cari yla ilave edilen pein kira ve kefalet miktar deiiminden olabilir. 982-983/1575 ylnda gelirlerde yine bir deiim yoktur. 985-987/1577-1578 tarihleri arasnda mali durumu defter dnemleri dzensiz olduundan takip etmekte zorlanyorum, ancak maalarn dendii, mutfak harcamalarnn karland ve dier hizmetlerin grld aktr. Bazan ar gzken tahsil edilemeyen gelirler kayd ise sadece defterin bir ara dnem hesab kaydetmi olmasndandr.


977-978/1570 ylnda toplam vakf giderlerinde ok ciddi bir art grlmektedir. Bunun nedeni iki ay fazlas ile ondrt ay kapsayan maa demeleri ve mutfak giderleridir. Dier giderler kaleminin olaanst yksek olmasnn nedeni ise merkezi bteye teslim edilen 100.000 akadr. Aslnda bununla ilgili kayt muhasebe defterinde deil o yln icmal defterinde kaydedilmi ve yazl olarak da ifade edilmitir. Tablodaki rakamlarn ciddi uyumsuzluk gstermesine karn ben bu para transferini cari yla kaydedeceim. Bu transferden sonra bile vakfn kasasnda nemli bir bte fazlas kalmtr ve kaytl alacaklar ok kk bir mebla oluturmaktadr. 978-979/1571 ylnda da giderlerde bir deiiklik yoktur ve bte fazlas 100.000 akann zerindedir. 979-980/1572 ylnda maa ve mutfak giderlerindeki arta ilaveten 41.000 akalk tamirat giderleri nedeni ile toplam giderlerin arttn gryoruz. 980-981/1573 ylnda giderlerde de dikkate deer bir azalma olmutur. Mutfak harcamalarnda d pirin ve buday fiyatlarndaki bir gerileme ve satn alm miktarndaki azalma ile aklanabilir ki bunun sabit olmas gerekmez. Ayrca d aslnda nceki yla nazaran bir nem arzeder, yoksa giderler hemen hemen normal seviyesine inmitir.

981-982/1574 yl icmali sonunda nemli bir not bulunmaktadr. Buna gre, vakfn 224.000 akalk bte fazlasndan 50.000 aka hazine-i amireye teslim edilmitir. Bir dier 50.000 aka Bursada Yldrm Bayezid vakfnn mali durumu ktletiinden bu vakfa verilmitir, 73.256 aka ise Yeil maret vakfnn tamiratna sarfedilmi ve geriye 51.610 aka kalmtr. Btn bu giderler toplam giderler kalemi iinde deil de dier giderler kalemi iinde gsterilmitir. Aslnda ayn yln muhasebe defterinde tamirat masraf ile Yldrm Bayezid vakfna yaplan transfer kaytldr, ancak daha merkezi hazineye teslim edilen parann kayd yer almaz. 982-983/1575 ylnda ve aslnda bir-iki yl ncesinden de balayan mutfak giderlerinde bir art trendi grlyor, bu muhtemelen fiyatlardaki kk bir art trendi ile balantl. Bir nceki yln icmal defterinde not ve kaydedilen merkeze 50.000 akalk transfer bu yl muhasebe defterinde yer almaktadr.

Sonuta, buraya kadar ele alnan iki alt dnem boyunca, ne gelirler ve tek tek gelir kalemleri ne de giderlerde ciddi deiimler, aksamalar ve dalgalanmalar olmutur. Sadece 984-985/1577de tarmsal gelirlerin nemli bir art gsterdiini gryoruz. Yine baz yllarda yksek meblalara ulaan tamiratlar vakfn kendi bte fazlas ile finanse edilmi, vakf hem merkezi bteye hem de dier vakflara transfer ve mali yardm yapm, maa ve mutfak giderlerini dzenli karlam, hizmetlerini srdrm ve bte fazlalar vermeye de devam etmitir. Sadece mutfak harcamalarnda fiyatlardaki trend ile balantl bir art olduu izlenimi edinilmektedir. 1576-77 yllar sonrasnda grlen fiyat artlarnn da artk mutfak harcamalar zerinde etkisinin grldn syleyebiliriz.

KAYHAN ORBAY 140

988-997/1580-1588 Dnemi 988/1580 ylnda da cari dnem gelirlerinin yksek seyrettiini ancak bu yl

mutfak harcamalarnn dtn gryoruz. Ayn yl imarete alnan hemen tm mallarda fiyatlar artm ancak bir ok malda satn alm miktar kslmtr. 988-990/1581de mali durumda bir deiiklik yoktur ancak alacaklar artmtr ki bunlar iinde Sultan Handan toplanamayan kiralar nemli yer tutar. 990-991/1582 iin sadece icmal defteri elimizde olmakla birlikte, alacaklarn topland, kad ve mderrisin cari mtevellinin vazifesini laykyla ifas hakknda vgleri yer almaktadr. Gerekten de bu yl 53.000 akann zerinde bir bor demesi kaytl olmasna ramen maalesef ayrntlar yoktur. Yaklak 64.000 aka bte a olumutur ve bunun 43.000 aka kadar tahsil edilemeyen alacaklardan kaynaklanmaktadr. zleyen 991-992/1583 ylnda alacaklarn iyice arttn gryoruz. 992-993/1584-1585 dnemine bakarsak, her ne kadar vakfn alacaklar azalsa da gerekte cari dnem masraflar dolaysyla nemli miktarda borcunun olutuunu gryoruz. Anlald kadaryla veresiye satn almlardan kalan borlardan oluan bte aklar mtevellilerin kendi ceplerinden karlanmtr. 993-994/1585 ylnda alt ay kapsayan muhasebe defteri icmali, eski mtevelli Mustafa Kemalin kendi cebinden vakf iin 173.071 aka harcama yaptn yazmaktadr. Muhakkak ki bu durumda vakf mtevelliye borlu oluyor ve bte imkan verdiinde borcunu dyordu. 995/1587 ylna gelindiinde bte ann dtn grebiliyoruz. Ayrca bu yl ran ile sava nedeniyle ham ipein ulamad ve dokuma tezgahlarnn ounun kapand bir yl.18 Ne yazk ki muhasebe defteri alt ay kapsadndan ve izleyen defter de bulunmadndan bunun kira gelirleri zerinde etkisini gremiyoruz. Defterlerin dnemi dzensiz olduundan, 1585 yl taiinin etkisini grmekte zorlanyoruz. Mali skntlarn asl nedeni harcamalarda art m gelirlerde dzensizlik veya d m ak deil.

996-997/1588 ylnda nihayet tam bir yllk defter ile karlayoruz. Cari dnem gelirlerinin artk yarm milyon akaya ulatn gryoruz. Aylk kira gelirleri ise 30.000 aka kadar icare-i muaccele ile birlikte 150.000 akaya kmtr. pek Han, yllk 160.000 akaya iltizama verilmitir ve yllk geliri 53.333 aka olarak hesap edilmitir. Vakfn mutfak harcamalar 200.000 akay am ve toplam giderler 400.000 aka dolaylarna ykselmitir.

Aslnda fiyatlar artt iin tarmsal gelirlerdeki art olaan karlamak gerekir. Ancak btn bu dnem iinde kiralarn artmamas dikkat ekici. Yine de vakfn maalar deyerek hizmetleri grd ve bte fazlas verebildii de aktr. Ancak bu durum ilgilendiimiz bu nc alt dnem iinde yava yava deiir. Bte fazlas der ve alacaklar birikir, sonunda vakf cari masraflar iin borlanmaya balar ve bte aklar oluur. Bu alt dnemin son yl olan 996-997/1588 ylnda bte aklar son bulur. Vakf 62.380 akalk bor demesi 18 Bkz., not 14.


yapar, 33.497 aka alacak kalr ama yine de dnem 12.122 aka bakyye ile kapatlabilir.

998/1590 ve Sonras 998-999/1590 ylnda vakfn mali durumu biraz daha dzelmi ve bte

fazlas 14.000 aka kadar olmutur. Vakfn 50.000 akaya yakn bor demi olmas da nemlidir. Yoksa bu yl sonunda bte fazlas daha yksek olacakt. Gerek aylk ve gerekse tarmsal gelirlerde art grlmektedir. 1585 ve sonras, fiyatlarda tai ile aklanabilecek yksek fiyat artlar yllardr. Bu nedenle, ayn zamanda mutfak harcamalar da artmtr. 999-1000/1591de vakf gelirleri yine yksek seyretmekle bte fazlas 60.000 akaya ulam ve yine bir miktar bor demesi de yaplmtr. Su yolu harap olduu iin 20.000 aka kadar bir mebla daha sonra bu vesile ile harcanmtr. Defter sonunda Han- Haririn de harap olduu ve tamiri gerektii ile ilgili bir kayt varsa da iyi okunamyor.

Bundan sonra, neredeyse onbe yllk bir dnem iin defterler mevcut deildir. 1013-1014/1605 tarihli dokuz aylk bir muhasebede vakf katibi ve bir cabiden olmak zere 5.000 aka istikraz olunduu ve bakiyenin sadece 15.000 aka olduu yazl.19 Bu dokuz ay iin 74.000 aka civar kira geliri kaytl. Ayn yl, 10.000 akadan fazla bor dendii ve 18.000 aka zerinde alacak kald kaytldr ve bu msvedde benzeri defterde bte fazlas kayd yer almamaktadr.

1014-1015/1606 yl mali durumunu yaklak on aylk msvedde defterinde takip etmek zor ama 24.000 aka kadar bor demesi ile 35.000 aka civar alacaktan sonra yine bir bte fazlas kalmad grlmektedir.20 Defter iindeki bir ok kalemde rakamlarn st izilerek baz dzeltmeler yaplmtr. 1015-1016/1606-1607 yllk msvedde defterinde cari gelirin 428.502 aka olduunu okuyabiliyoruz.21 pek Han 36.101 aka, vaz Paa Han 14.867 aka, dier dkkanlar 51.311 aka, krsal gelirler ise 145.021 aka getirmektedir. 116.514 aka eitli gelirler olarak kaytldr ki bunun 104,514 akas mahsulat satlarndan gelmektedir. Bu rakamlar kira gelirlerinde bir de iaret etmektedir. Oysa ayn dnemde fiyatlar 1580ler ile karlatrldnda ar ykselmitir. Kira gelirlerinin artmamasn ipekli dokuma sanayiinin geirdii buhran ile ilikilendirebiliriz. Dier yandan, tarmsal gelirler toplam da dmtr. Tam bu yllarda Kalenderolunun Bursa civarn talan ediyor olmas tarmsal ve kentsel gelirlerdeki d aklayabilir. Vakf bu yl harcamalarn da tam karlayamamtr ve nemli miktarda gelir tahsil edilemeden kalmtr. 144.000 aka civar maa demelerine ilaveten 175.700 aka mutfak gideri olumutur ki bunun 10.500 akas denmeden baki yani borlanarak kalmtr. nceki dnemlerden kalan 2.460 akalk bor ve maa demesinden sonra

19 MM 1880 20 MM 5919. 21 MM 15984.

KAYHAN ORBAY 142

79.936 aka tahsil edilmemi alacak kaydedilmi, yl sonunda ancak 94 aka nakit kesede kalmtr.

1016-1017/1608 yl yllk muhasebe defteri yine bir msvedde defter olarak grnmektedir.22 Cari yl geliri 525.543 aka olarak verilmitir. pek Han dkkanlarnn kiralar 26.664 aka iken vaz Paa Han gelirleri 12.888 akadr ve dier dkkanlardan 47.364 aka gelmektedir. Bu da toplam ancak 66.618 aka etmektedir. 207.432 aka ise krsal gelirlerden elde edilmitir. Maa giderlerinden sonra 205.273 aka mutfak gideri olmutur ki bu dneme gelindiinde artk fiyatlarn ncesine nazaran ok yksek artlar gstermi olduunu biliyoruz, stelik tam bu yllarda da fiyat seviyeleri ok yksektir. Dier taraftan vakf ayakta tutan da tarmsal fiyatlarn ykselmesi olabilir. Asl ilgin olan, bu ylki 197.359 akalk devasa tamirat masrafdr. Mehmed Iin trbe-i erifi tamiri ve tecdidi iin 76.361 aka, caminin tamiri iin 59.421, ar dkkanlarnn tamiri iin 25.236 aka, bir dier ardaki dkkanlarn tamiri iin ise 35.739 aka harcanmtr. Bu tamiratlar Celalilerin geride brakt tahribat nedeni ile olabilir. Ayn yl, nceki dnemlerden kalan 13.360 aka bor denmi ve 1013-1016 tarihleri arasndan 69.102 aka tahsil edilmemi alacak kalmtr. Sonuta vakf mali yl kasada sadece 384 aka ile kapatmtr.

1024-1025/1615 yllk defterinde 184.569 aka gibi bir bakiye kaytldr ancak bunun 178.363 akas alacaktr ve vakfn kesesinde gerekte nakit cinsinden 6.206 aka vardr.23 508.919 aka cari gelir kaytldr. pek Han yl iin sadece 80.000 akaya verilmitir. Bu yl beklenen 40.000 akann 26.667 akas yllk kira 13.333 akas pein demedir. vaz Paa Han yllk sadece 54.000 akaya kiraya verilmitir ve yllk getirisi 18.000 akadr. Dier dkkanlar ise 47.040 akaya kiradadr. Krsal gelirler 196.145 aka nakit ve 19.787 kilelik mahsulden elde edilen gelirdir. 106.333 aka da ilaveten yine krsal gelir kaynaklarndan olmak zere mukataa geliri olarak kaytldr. eitli gelirler kalemi 103.294 akadr ki bunun 4.550 akas icare-i muaccele ve geriye kalan 98.744 aka ise hububat satndandr. Gerekten de mahsuln ou anbara alnm ve sonra satlmtr. rnein buday haslat 11.102 kiledir ve bunun 734 kilesi reayann elinde baki kalm 10.368 kilesi ise anbara alnmtr. Sonra 180 kilesi kile bana 30 aka fiyat ile 5.400 akaya satlmtr, ancak 5.090 kile de arpa satlm ve 73.800 aka nakit girii olmutur. Yan sra pirin, erzen ve alef satlar da vardr. Bylece, kira gelirleri 100.000 akann altnda gereklemekle birlikte, krsal gelirler toplamda 400.000 aka civarna ykselebilmitir. Vakf bu yl 141.000 akalk maa demesinden sonra, 162.399 aka mutfak harcamas yapmtr. Fiyatlar ok yksek seviyelerde olmakla birlikte mutfak tketimi iin satn alm miktarlar ok dmtr. Vakf ayrca 12.060 aka tutan ve nceki dnemlerden kalan borlarn ve gecikmi maalarn demelerini yapmtr.

22 MM 1906. 23 MM 5000.


Bundan sonra vakfn kasasnda 107.000 aka civarnda nakit kald kaytl olmakla birlikte 180.000 aka civarnda ve 1013/1604 kadar erken bir tarihten beri birikmi olan tahsil edilememi alacak kayd bulunmaktadr. En yksek mebla 93.000 aka ile 1021/1612 ylndan mtevelli zimmetinde kalan alacakdr. nceki iki- yla ait alacak kaytlar ise kk meblalardan olutuundan ciddi bir tahsilat skntsna iaret etmemektedir.

1034/1624-1625 yllarnda, fiyatlarn yzyl bana nazaran dm olduunu gryoruz. nceki yldan devreden bakiye 334.985 gibi muazzam bir mebladr. Vakf hanlar iin alnan pein paralar defter bana kaydolmutur. Buna gre, Dergah- Ali Mteferrikalarndan Mustafadan pek Hanna itirak olarak 15.000 aka pein alndn ve vaz Paa Han iin Seyyid brahimden pein olarak 6.000 aka alndn gryoruz.24 Vakfn cari gelirleri 421.456 akadr. 82.368 aka vakfn dkkan kiralarndan gelmektedir. pek Hanndan 23.340 aka, vaz Paa Hanndan 14.004 ve dier dkkanlardan 45.024 aka gelmektedir. Vakf tarafndan toplanan 162.730 akalk krsal gelirlerin yan sra 103.000 aka mukataa geliri elde edilmitir. Mahsl satlarndan ise 73.358 aka gelmektedir.

Ayn yl 175.500 aka maalara denmi ve 195.476 aka ise mutfak giderleri iin harcanmtr. 59.049 aka gibi byk bir tamirat harcamas da olmutur. Dnem sonunda, vakf btesi 338.531 aka ierdedir. Bunun 280.000 aka kadar tahsil edilmemi alacak olarak kaytldr ve 56.078 aka ise borlanma ile karlanan bte adr, yani bortur. Alacaklar ayn bundan on yl ncesine ait defterde de kaytl olduu gibi 1013/1604 ylna kadar geri gitmektedir. Alacaklar iinde hem krsal hem de kentsel gelirler vardr. En yksek alacak kayd 1025/1616 ylndan 139.694 akadr. Bu alacak miktarndaki asl mebla 1024/1615 ve 1025/1616 seneleri hesaplarna nazaran eski mtevelli zimmetinde kalm grnen 134.082 akadr. Dier yllardan kalan alacaklar da hesap edildiinde aka grlmektedir ki muhasebe defteri banda kaydedilen muazzam miktardaki devreden bakiye aslnda alacaklardan olumaktadr.

1039-1040/1630 yllk muhasebe defterinde, ilgintir ki sadece 810 akalk devreden bakiye kaytldr.25 Anlalyor ki aradaki be yl iinde bir dzenlemeye gidilmi ve muhtemelen artk tahsiline imkan olmayan birok alacak kayd defterden silinmitir. Bu ilem yaplrken muhasebe defterleri bazan tahsilat glnn nedenini de ksaca not ettiklerinden bu kaytlar ieren muhasebe defterinin bulunmamas bir talihsizlik. Cari muhasebe yl defterinin banda 36.666 aka pein gelir temin edildiine dair bir kayt vardr ki bunun 11.666 akas pek Han dkkanlar iin alnmtr. Bunun dnda kira gelirleri toplam 84.660 akadr. Bunun 24.000 akas pek Hanndan, 18.000 akas vaz Paa Hanndan, 42.660 akas dier vakf dkkanlarndan gelmektedir. Krsal 24 MM 5829. 25 MM 5637.

KAYHAN ORBAY 144

kesimden vakf tarafndan toplanan nakit gelirler 154.446 aka, mukataaya verilen gelirler 81.000 aka ve hububat mahsul 17.161 kiledir. Bunun 15.724 kilesi anbara ekilmi ve 1.437 kilesi reayada baki kalmtr. Hububat satndan ise 44.616 aka gelir elde edilmitir. 150 kiilik personele 188.710 aka denmi ve 159.441 aka mutfak tketimine gitmitir. Defter hi alacak kaydetmeden bte an 198 aka olarak vermitir. zleyen muhasebe defteri 1040/1630 tarihlidir ve yaklak iki ay bile tutmayan bir mali dnemi kapsar. Bu ksa sre zarfnda 45.381 akalk krsal gelir topland ve dneme ait maa ve mutfak harcamalarnn yapld kaytldr.26

1054-1055/1644de yeniden 173.024 aka devreden bakiye olumutur.27 Cari gelirler 551.439 akadr. Bunun 101.352 akas, 38.052 aka pek Hanndan, 18.000 aka vaz Paa Hanndan ve 45.300 akas dier dkkanlardan olmak zere kiralardan gelmektedir. Mukataa gelirleri 172.000 aka ve vakfn kendisinin tahsil ettii krsal nakit gelirler 206.487 aka ve ayni gelir 15.798 kiledir. Bunun sadece 687,5 kilesi reayada baki kalmtr. 91.600 gibi byk bir mebla eitli gelirler kalemi altnda kaytldr ki bunun 48.300 akas icare-i muaccele geliri 31.300 akas ise hububat satndan gelirdir. Ayn yl, 162 personel iin 196.380 aka denmitir ki bunun 166.140 akas 152 daimi vakf alan ve 30.240 akas 10 zevaidhar iindir. 197.305 aka mutfak harcamas vardr. 5.000 aka kadar bor demesi kaydndan sonra 10.000 aka kadar da gecikmi maa demesi yaplmtr. Defter sonunda 184.524 aka alacak kaytldr. Ancak bu sefer alacak kaytlar 1041/1631 ylndan balatlmtr. 1048/1638 ylndaki 32.000 aka tutarndaki alacak dnda dier yllarda ok kk meblalar kaytldr. 1051-1053/1641-1643 dnemine denk gelen Mtevelli Mustafa Aa zamanndan, onun kendi hesaplarna gre vakf kesesinde 98.205 aka olmaldr ki bu en byk alacak mebla olarak kaydedilmitir. Cari yldan ise 11.500 aka alacak kalmtr. Defter 46.569 aka bte a gstermektedir.

1057/1647 yllk defterinde bakiye kayd yoktur ve cari gelir 279.975 aka olarak verilmitir.28 Kira gelirleri tablolarda da grlebilecei gibi toplam 95.520 akadr. Krsal gelirler 139.545 aka nakit ile 16.481 kile hububat ve bunun satndan gelen 44.910 akadr. 148 vakf alan ve 12 zevaidhar iin yaplan 164.160 akalk maa demesi ve 170.241 akalk mutfak harcamalar kaydedilmitir. Bte 154.019 aka gibi byk bir akla kapanmtr. Ancak alacak kayd gsterilmemitir.

1060-1061/1650 yllk muhasebe defterinin banda an aka-i avaid vacib-i sene 1060 zamm ode be vakf kaydndan 120.000 aka gibi byk bir mali yardm alnd anlalyor ki sanyorum bu maddi yardm merkezi bteden

26 MM 15749. 27 MM 5788. 28 MM 5612.


gelmektedir.29 Bunun dnda cari bte 415.020 akadr. Kira gelirleri toplamda 101.350 aka getirmektedir. Mukataa gelirleri 175.000 akadr ve 148.670 akalk dier krsal gelirler ile 15.770 kile hububat toplanm, tamam anbara ekilmi ve daha sonra bir ksm satlarak 46.373 aka elde edilmitir. Mutfak giderleri 221.029 akaya kmtr, nceki dnemlere ait 35.000 aka bor da dendikten sonra 567 aka bte a kalmtr.

Son ele alnacak defter 1061-1062/1651 ylnn yllk muhasebe defteridir.30 Yine 120.000 akalk bir avaid kayd vardr ki mtevellinin avaidi gibi grnmektedir. Cari gelirler 503.571 akadr ve bunun 101.352 akas kiralardan gelmektedir. Mukataa gelirleri yine 175.000 akadr. Krsal gelirler 177.610 aka olarak verilmitir ve 15.900 kile de hububat toplanmtr. Bunun bir ksmnn satndan da 39.699 aka gelir temin edilmitir. Ayrca 10.000 akalk eitli gelirler kaytldr. 200.000er aka civarnda maa ve mutfak harcamalarndan sonra 50.040 aka tamirat gideri olmutur. 69.000 akalk dier giderler iinde en ilginci mtevelliye 1061/1650 yl avaidi iin yaplan 60.000 akalk geri demedir. Yl sonunda kesede 602 aka kalmtr.

zet ve Deerlendirme ncelemenin balad 960/1553 yl ile 977/1569 yl arasnda, vakfn

dzenli olarak ilediini, maalarn dendiini ve kk bir zevaidhar kadrosunun idame ettirildiini, mutfan ak olduunu ve dier hizmetlerin de grlmekte olduunu gryoruz. Gelir ve giderlerde kk oynamalar olmakla birlikte vakf bte fazlas elde etmekte ve hatta merkezi hazineye gelir fazlas aktarmaktadr. Tamirat masraflar baz yllarda ykselmekle birlikte, byk bir afetin izlerini tayan bir onarm btesi olmamtr. Ksacas, vakfn mali bakmdan gl durumda olduunu syleyebiliriz. Ayn zamanda, krsal gelirlerin dnem boyunca seyri tarmsal ekonomide bir gerileme ima etmemektedir. Hanlar ve dkkanlardan elde edilen kentsel gelirlere bakarsak yine dikkate deer bir deiiklik grnmemektedir. Tm dnemi dikkate alrsak, vakfn gelirlerinde bir art trendi yakalanabilmektedir. Ayn dnemde, fiyatlar da dalgalanmalar ile hafif bir art eilimi gstermektedir.

977-988 / 1570-1579 dneminde de vakf gelir ve giderlerinde ciddi bir deiim, bir ilerleme veya ktleme grlmemektedir. Gelirlerin tahsilatnda da nemli bir aksama ve gecikme ve vakfn mali durumunda bir bozulma sz konusu deildir. Bu nedenle ekonomik koullarn, zellikle de tarmsal koullarn olduka istikrarl olduunu syleyebiliriz. Bu dnem iinde vakf baz yllarda byk tamirat masraflar stlenmi, merkezi bteye gelir transfer etmi ve bte fazlalar elde etmitir.

29 MM 5238. 30 MM 1907.

KAYHAN ORBAY 146

988-997/1580-1588 dneminin ortasndan itibaren tai sonucu fiyatlar artt iin tarmsal gelirlerdeki art beklenen bir gelimedir ki bu dnemi izleyen yllarda bu art daha ak grlebilecektir. Biraz da defterlerdeki dnemsel dzensizlikten kira gelirleri konusunda net bir sonuca varmak zordur. Ayn dnem iinde, bu dnemin son yl olan 997-1588 dnda, vakfn giderleri ciddi bir deiim gstermemitir. Bu son yldan itibaren ise giderlerde de nemli bir art ortaya kacaktr. Bu dneme ait defterlerin tam bir mali yl nadiren kapsam olmas nedeniyle mali dnem sonlarnda, tahsilat ve defter dnemleri arasnda uyumsuzluktan doan bte aklar kaytldr. Yine de, yllk tutulan defterler nceki dnemlerdeki mali gcn zayfladn, bte fazlalar derken tahsil edilemeyen alacaklarn biriktiini ve borlanldn gstermektedir. Buna karn, vakfn maalar deyerek hizmetleri grd ve mali adan refah yaamasa da bir mali krize girmediini syleyebiliriz.

Ele alnan son dnem 998/1590dan balayarak 1062/1651 ylna kadar gelen uzun bir dnemi kapsamaktadr. Bu dnemi bize daha gvenli ve ayrntl yanstacak sayda defter mevcut deildir. Yine de elimizdeki defterler nemli baz bulgular ieriyor. Bu dnem iinde vakfn temel olarak hububat fiyatlarndaki arttan istifade ettiini ve gelirlerini ykselttiini gryoruz. Hububat almlar vakfn mutfak giderlerini kabartmaktadr, ancak mutfak harcamalar nihayetinde toplam giderlerin sadece bir parasdr. Kadrolar ve maalar seviyesi sabit kalmakta olduundan vakfn dier byk harcama kalemi olan maa demeleri artmamaktadr. Tahsil ettii hububat ile fiyat artlarndan yararlanan ve btesini byten vakf ayn zamanda kira gelirlerini de ykseltmitir. 1000-1014/1591-1605 tarihleri arasndan defter bulunmadndan tam olarak ne zaman ortaya ktn kesin tespit edemesek de 1015-1017/1606-1608 yllarnda Celali olaylar nedeni ile gerek krsal gerek kentsel gelirlerin dtn gryoruz. Yine 1016-1017/1608 ylnda 200.000 akaya ulaan tamirat masraflar muhtemelen Celalilerin tahribat ile ilikilidir. Elimizdeki defterler vakfn 17.yy iine srekli bir mali kriz iinde olduunu gstermiyor. Dier taraftan kk meblalar halinde, baz yllarda ise nemli miktarlara da ulaan ve zaman iinde biriken alacaklar, harcamalara yetimeyen tahsilatlar nedeniyle oluan borlanmalar var. Buna karn, vakf ksa sreli mali skntlar izleyen yllarda atlatabiliyor. Tarmsal gelirlerin hububat fiyatlarndaki arta uyum salayabildii ve artt grlebiliyor. Ancak 17.yy iinde kira gelirleri vakfn 16.yy ortalarndaki kira gelirleri seviyesinin bile altnda kalmtr. Sanyorum, bu durumu Bursa ipekli dokuma sektrnn iinde bulunduu buhran ile birlikte deerlendirmek mmkndr.31

Ksaca, 1550lerden 1590lara kadar mali adan gl olan vakf, 1590lar civarnda mali skntlar yaamtr ve 17.yyda mali dalgalanmalar geirmesine karn krsal gelirlerini artrabilmi ancak kentsel kira gelirlerinde greli olarak

31 Dalsar, Bursada pekilik; izaka, Bursa Silk Industry.


ciddi bir d ortaya kmtr. Yine 17.yyda vakfn Celali karklklarndan etkilenerek gelir kaybna uradn ve yksek meblalara ulaan tamirat masraflarn karlamak zorunda kaldn syleyebiliriz. Sonu olarak, Yeil maret, Anadoluda kurulu dier baz byk Sultan vakflar ile benzerlik iinde 17.yyn ilk yarsnda mali sknt ve dalgalanmalar geirmitir.32

Tablolar ; Vakfn Ana Gelir ve Gider Kalemleri

Hicri Miladi Dnem Defter

960 1553 icmal

961 1554 icmal

962 1555 icmal

963 1556 icmal

964 1557 icmal

Toplam beklenen gelir Devreden Bakiye Cari dnemden gelir 328.346 325.120 339.058 332.533 324.296 Nakit gelir Mahsulat satndan gelir Aylk gelirler 110.067 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar

Tarmsal gelirler 212.425 Dier gelirler 1.804 Stok satlar Toplam giderler 312.198,5 Maa demeleri Mutfak giderleri Sair harcamalar Nakliye gideri Tamirat masraflar Dier giderler Der zimem Kalan Mebla

32 Orbay, Economic Development of the Imperial Waqfs.

KAYHAN ORBAY 148


965-966 1558 yllk muhasebe


967 1560 7 ay muhasebe



Toplam beklenen gelir

326.016 356.361 176.288,5 160.545 403.529

Devreden Bakiye 24.584 26.367 41.511 41.446 Cari dnemden gelir 301.432 318.543 134.297 362.082 Nakit gelir 273.830 270.844 320.461 Mahsulat satndan gelir

27.599 47.699 41.622

Aylk gelirler 106.028 107.397 42.382 56.218 109.841 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar

37.333 16.668 49.461

34.555 15.520 53.412

14.535 7.332 20.225

20.419 7.666 28.133

39.921 16.614 52.476

Tarmsal gelirler 167.048 162.795 209.082 Dier gelirler 754 652 1.538 Stok satlar 27.599 47.699 34.599 41.622 Toplam giderler 293.647 314.849,5 176.288,5 124.366,5 337.874,5 Maa demeleri 128.700 138.970 74.890 52.100 137.540 Mutfak giderleri 145.297 152.173,5 92.171,5 59.253 166.735,5 Sair harcamalar 5.481 3.925 3.388 1.930 7.098 Nakliye gideri 10.622 12.346 2.157 10.024,5 18.358 Tamirat masraflar 3.547 7.435 3.682 1.059 8.143 Dier giderler 38.480 Der zimem 5.999 18.157 Kalan Mebla 26.370 41.511 36.179 9.018 Hicri Miladi Dnem Defter


969-970 1562 8 ay muhasebe


970-971 1563 10 ay muhasebe



101.076 281.740 119.440 309.510 400.777

Devreden Bakiye 9.018 12.665 81.653 11.932 55.670 Cari dnemden gelir 91.058 269.075 37.787 276.578 348.107 Nakit gelir 219.929 231.132 296.522 Mahsulat satndan gelir

49.146 45.417 48.585


Aylk gelirler 36.950 69.274 4.082 93.599 113.918 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar Dier 33

11.668 3.834 15.448 6.000

23.836 11.442 33.386 420 34

32.069 14.022 44.738 2.58035

43.329 16.380 52.819 12.00036

Tarmsal gelirler 53.188 148.375 33.633 136.305 197.913 Dier gelirler 920 2.280 72 1.257 +

21.00037 3.441

Stok satlar 49.146 45.417 48.585 Toplam giderler 112.073 188.090 84.200,5 231,299 Maa demeleri 42.960 84.141 32.445 97.965 141.505 Mutfak giderleri 60.121 86.324,5 48.175 116.237 166.771 Sair harcamalar 2.557 1.765,5 2.044 3.322 7.260 Nakliye gideri 875 12.384 834 11.744 11.026 Tamirat masraflar 4.256 3.495 702,5 1.986 3.037 Dier giderler 11.997 21.630 22.585 Der zimem Kalan Mebla -11.997 38 81.633 -13.606 55.670 71.069 Hicri Miladi Dnem Defter



974-975 1567 4 aylk muhasebe

975 1567 7 aylk muhasebe



365.688 352.836 110.355 327.037 485.896

Devreden Bakiye 71.069 31.961,5 24.212,5 0 96.186 Cari dnemden gelir 294.000 320.875 413.18039 429.715 Nakit gelir 271.424 272.906 241.633 354.500 Mahsulat satndan gelir

23.195 47.969 85.404 75.215

Aylk gelirler 105.638 105.026 86.143 80.123 108.177 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar Dier

40.798 15.120 48.736

41.000 14.000 48.756

13.668 5.835 20.315

30.753 9.336 32.540

41.000 14.500 48.756 3.72040

Tarmsal gelirler 163.625 166.560 45.425 160.715 230.338

33 Bu dier gelirler, icare-i muaccele, pein tahsilat ve kefalet paralar gibi meblalar iermektedir. Yldan yla ciddi farkllklar gsterebilen bir kalemdir ve her zaman tablolara yanstlmamtr. 34 care-i muaccele geliri. 35 care-i muaccele geliri. 36 Sultan Han dkkanlar iin kefaleten pein alnd kaydolunmutur. 37 Vakfn tamirat iin merkezi hazineden yaplan yardm. 38 Vakfn borlarndan olumaktadr. 39 977-988 yl icmal defteri kaydna gre 974 yl cari geliridir. 40 care-i muaccele geliri.

KAYHAN ORBAY 150

Dier gelirler 2.164 1.320 1.080 795 1.685 + 14.300

Stok satlar 23.195 47.969 85.404 75.215 Toplam giderler 333.726,5 328.624 155.419 185.792,5 328.146 Maa demeleri 130.620 131.006 54.575 75.605 130.085 Mutfak giderleri 179.169 171.209,5 96.786 93.012 173.793 Sair harcamalar 6.247 4.133 3.300 2.967 5.754 Nakliye gideri 13.328 14.002 11.981 13.126 Tamirat masraflar 4.320 8.274 758 2.227,5 5.388 Dier giderler 45.064 45.064 40.000 41 Der zimem Kalan Mebla 31.961,5 24.212,5 96.181 157.750





979-980 1572 yllk icmal



488.469 592.738 488.469 528.560 508.307

Devreden Bakiye 157.750 157.804,5 157.750 107.458 112.194 Cari dnemden gelir 430.719 434.933,5 430.719 396.113 Nakit gelir 350.131 378.785 350.131 344.033 Mahsulat satndan gelir

80.588 56.148,5 80.588 52.080


41.000 14.500 48.756 23.940

46.625 15.759 53.235 14.300

43.970 15.600 49.248 3.960

44.690 16.300 49.164 6.310

Tarmsal gelirler 219.391 247.317 219.391 225.915 224.855 Dier gelirler 2.349 1.354 2.419 1.506 2.549 Stok satlar 80.588 56.148,5 34.864 67.406 52.080 Toplam giderler 330.664,5 397.842 350.756,5 412.866 333.782 Maa demeleri 131.390 155.445 135.998 150.915 142.940 Mutfak giderleri 161.301,5 209.624 186.591 206.800 168.481 Sair harcamalar 8.232 9.929 7.810,5 6.130 Nakliye gideri 12.861 16.495 13.404 7.952 9.540 Tamirat masraflar 16.880 6.351 6.953 41.003 6.691 Dier giderler 124.693 3.500 5.929 Der zimem 5.825 Kalan Mebla 157.804,5 70.203 107.458,5 112.194 168.596

41 Sene banda devreden bakiyenin 40.000 akas merkezi hazineye teslim edilmitir. 42 13 aylk.





983-984 1575-1576 yllk icmal

983-984 1576 4 ay muhasebe



632.008 497.178 504.650 179.178 354.022

Devreden Bakiye 188.596 101.610 101.760 131.760 28.505 Cari dnemden gelir 463.412 445.568 402.890 77.418 325.472 Nakit gelir 354.204 353.147 Mahsulat satndan gelir

109.208 92.421


48.750 17.665 53.651 6.340

45.000 17.000 49.524 3.970

15.000 5.668 16.508 2.280

30.000 11.502 32.216 3.002

Tarmsal gelirler 226.445 233.273 213.331 37.962 175.369 Dier gelirler 1.188 4.215 2.311 2.311 Stok satlar 109.208 92.421 70.907 70.907 Toplam giderler 407.142 395.418 423.746 150.628 273.118 Maa demeleri 155.415 143.460 144.630 61.035 83.595 Mutfak giderleri 212.265 215.662 213.127 77.066 136.061 Sair harcamalar 9.708 7.614 3.704 10.977 Nakliye gideri 24.954 19.286 22.152 22.152 Tamirat masraflar 5.400 9.396 29.156 8.823 20.333 Dier giderler 123.256 Der zimem 14.733 38.676 14.733 38.676 Kalan Mebla 101.610 87.027 42.228 13.817 42.228

KAYHAN ORBAY 152


984-985 1577 3 ay muhasebe



985-986 1578 6 ay muhasebe

986-987 1578 7 ay muhasebe


130.866 555.567 483.552 368.891 420.841

Devreden Bakiye 80.904 80.904 60.171 173.336 87.819 Cari dnemden gelir 49.962 474.663 423.381 195.555 333.022 Nakit gelir 406.315 260.060 Mahsulat satndan gelir

68.348 72.962


11.250 4.374 12.131 2.390

48.750 19.494 52.901 4.570

37.500 15.120 40.770

18.750 7.630 20.835 650

21.901 10.362 28.469 2.850

Tarmsal gelirler 19.817 279.128 258.141 147.690 Dier gelirler 1.277 1.277 1.973 Stok satlar 68.348 68.348 72.962 Toplam giderler 70.695 362.556,5 310.216 170.466 252.396 Maa demeleri 35.525 152.148 119.334 60.225 86.730 Mutfak giderleri 32.010 189.052 156.001 110.241 136.246 Sair harcamalar 1.630 11.021,5 6.296 3.960 6.798 Nakliye gideri 25.309 25.109 12.974 Tamirat masraflar 1.590 5.026 3.476 3.858 9.648 Dier giderler Der zimem 52.586 79.633 31.025 198.425 52.138 Kalan Mebla 7.585 93.378 142.311 0 116.307




988 1580 yllk muhasebe

988-990 1581 14 ay muhasebe

990-991 1582 yllk icmal


556.358 514.439 452.476 521.689 422.555

Devreden Bakiye 173.011 131.150 70.582 73.328 55.868 Cari dnemden gelir 383.947 383.289 381.894 448.321 366.987 Nakit gelir 346.940 337.286 330.229 403.984 345.257 Mahsulat satndan gelir

36.407 46.003 51.665 44.337 21.730

Aylk gelirler 110.792 118.433 115.920 130.550 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar Dier

40.651 18.192 48.854 2.900

42.000 17.000 48.768 10.470

42.000 17.042 48.684 8.035

48.499 21.512 56.460 3.920

Tarmsal gelirler 233.874 216.330 213.209 249.524 Dier gelirler 2.274 2.523 1.100 790 +

23.12043

Stok satlar 36.407 46.003 51.665 44.337 43 Yllk mali dnem dnda kalan ilave iki ayda toplana krsal gelirler.


Toplam giderler 425.208 443.857 379.147,5 517.807 487.245 Maa demeleri 142.305 145.800 137.350 189.861 162.394 Mutfak giderleri 240.240,5 260.125 213.767,5 294.707 238.873 Sair harcamalar 13.747 14.627 11.297 12.632 11.840 Nakliye gideri 14.478 12.000 8.265 17.103 12.758 Tamirat masraflar 14.138 7.705 6.968 3.804 7.782 Dier giderler 39.040 53.598 Der zimem 38.308 15.149 34.289 84.495 42.816 Kalan Mebla 92.842 54.433 0 0 -64.690


991-992 1583 yllk icmal


993 1585 5 ay icmal

992-993 1584-1585 16 ay icmal



469.980 415.128 216.530 631.644 216.530

Devreden Bakiye 39.454 1.333 1.333 Cari dnemden gelir 430.526 413.795 216.521 630.316 Nakit gelir 391.177 209.150 Mahsulat satndan gelir

22.618 7.380

Aylk gelirler 139.689 34.737 174.426 33.787 Sultan Han vaz Paa Han ar dkkanlar Dier

40.000 16.000 47.340 36.190

13.332 5.333 15.122 950

Tarmsal gelirler 251.488 174.164 424.927 174.173 Dier gelirler 240 960 Stok satlar 22.618 7.380 22.618 Toplam giderler 487.245 543.808 344.736 870.319 344.736 Maa demeleri 158.674 160.980 51.185 441.000 56.400 Mutfak giderleri 257.692 69.538 279.005 150.969 Sair harcamalar 12.187 2.573 14.760 132.753 Nakliye gideri 11.196 14.760 Tamirat masraflar 2.091 4.614 6.705 4.614 Dier giderler 28.036 99.662 79.858 179.520 Der zimem 113.047 13.052 166.968 8.762 Kalan Mebla -80.415 -136.967 -80.469 -136.968

KAYHAN ORBAY 154


993-994 1585 6 ay icmal






195.540 192.356 514.069 509.102 510.568

Devreden Bakiye 13.052 20.759 20.614 35.545 Cari dnemden gelir 182.488 192.356 493.310 488.288 475.023 Nakit gelir 96.625 Mahsulat satndan gelir

85.843 55.567


14.939 9.331 27.468 2.450

19.998 8.583 23.271 5.160

53.333 18.240 48.264 29.665

52.784 20.004 48.000 50.210

46.668 19.992 48.160 68.933

Tarmsal gelirler 128.188 135.344 288.241 316.270 291.265 Dier gelirler 92 Stok satlar 85.843 55.567 65.582 45.339 Toplam giderler 208.568 241.612 406.070 423.801 419.943 Maa demeleri 62.185 73.590 136.515 154.920 177.145 Mutfak giderleri 88.629 77.430 213.145 185.470 178.929 Sair harcamalar 5.166 28.561 13.772 18.370 11.873 Nakliye gideri 14.516 20.672 26.352 25.911 Tamirat masraflar 67 3.804 6.766 9.750 16.105 Dier giderler 38.072 9.740 62.380 23.560+

49.756 9.980+ 6.940

Der zimem 21.729 33.497 20.814 24.594 Kalan Mebla -26.080 -5.869 12.122 14.731 59.091


Hicri Miladi Dnem

1015-1016 1606-1607 yllk

1016-1017 1608 yllk

1024-1025 1615 yllk

1034 1624-1625 yllk

1039-1040 1630 yllk

Cari gelir 428.502 525.543 508.919 421.456 Kira gelirleri pek Han vaz Paa Han Dkkanlar

102.279 36.101 14.867 51.311

86.916 26.664 12.888 47.364

91.707 26.667 18.000 47.040

82.368 23.340 14.004 45.024

84.660 24.000 18.000 42.660

Krsal nakit gelirler

145.021 207.432 196.145 162.730 154.446

Mukataa geliri 106.333 103.000 81.000 Ayni gelirler (kile)

19.787 17.161

Mahsulat sat 104.514 98.744 73.358 44.616

Hicri Miladi Dnem

1054-1055 1644 yllk

1057 1647 yllk

1060-1061 1650 yllk

1061-1062 1651 yllk

Cari gelir 551.439 279.975 415.020 503.571 Kira gelirleri pek Han vaz Paa Han Dkkanlar

101.352 38.052 18.000 45.300

95.520 35.280 14.460 45.780

101.350 38.050 18.000 45.300

101.352 38.052 18.000 45.300

Krsal nakit gelirler

206.487 139.545 148.670 177.610

Mukataa geliri 172.000 175.000 175.000 Ayni gelirler (kile)

15.798 16.481 15.770 15.900

Mahsulat sat 31.300 44.910 46.373 39.699

KAYHAN ORBAY 156

Fiyatlar Tablosu rn Buday Pirin Et Sadeya rn Buday Pirin Et Sadeya lek kile kile kyye kyye lek kile kile kyye kyye

Yl Yl 1558 10,00 9,87 2,57 7,39 1580 14,08 22,29 3,43 12,45 1559 8,31 8,76 2,59 7,90 1581 15,47 20,51 4,00 12,08 1560 9,95 18,24 2,58 8,65 1584 8,02 22,27 4,00 13,80 1561 9,00 11,94 2,56 1585 9,41 22,23 4,02 18,15 1562 8,00 8,70 2,61 7,38 1587 27,28 8,55 11,71 11,78 1563 7,21 10,87 2,62 8,56 1588 34,55 39,10 7,94 18,63 1564 7,41 14,05 2,54 7,65 1590 29,11 4,31 1565 6,95 16,13 2,59 8,00 1591 23,11 27,21 4,70 22,55 1566 6,59 13,44 2,42 7,29 1605 58,11 39,22 4,00 37,68 1567 7,64 14,74 2,64 8,20 1606 43,76 4,00 44,05 1568 7,20 12,28 2,58 8,56 1607 41,75 39,51 1569 6,70 11,62 2,60 8,00 1608 33,47 51,05 37,73 1570 7,70 14,00 2,57 7,56 1615 40,00 40,00 10,03 24,63 1571 7,26 16,25 2,52 7,14 1625 30,00 25,00 10,00 25,83 1573 7,18 14,80 2,57 7,90 1630 30,86 11,58 29,79 1574 9,79 16,01 2,63 8,62 1631 30,00 1575 10,27 17,35 2,67 6,01 1644 23,00 25,00 10,00 24,00 1576 14,60 22,65 2,67 8,53 1647 35,00 10,00 25,00 1577 9,76 2,97 10,03 1650 19,51 30,00 10,00 24,00 1578 12,19 16,10 3,00 14,05 1651 20,00 30,00 24,00 1579 13,56 15,89 3,00 9,96


Yatay sayfa girecek

KAYHAN ORBAY 158

Kaynaka Akda, Mustafa, Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi 2 (1453-1559), stanbul, Cem Yaynevi, 1995. , Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas, Celali syanlar, stanbul, Cem Yaynevi, 1995. Barkan, mer Ltfi, The Price Revolution of the Sixteenth Century: A Turning Point in the Economic History of the Near East, International Journal of Middle East Studies, 1975. , Hdavendigar Livas Tahrir Defterleri I, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1988. Barkey, Karen, Bandits and Bureaucrats, New York, Cornell University Press, 1994. izaka, Murat, A Short History of the Bursa Silk Industry (1500-1900), Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. 23, no. 1/2, 1980, 142-152. Dalsar, Fahri, Bursada pekilik, stanbul, Sermet Matbaas, 1960. Faroqhi, Suraiya, Agricultural Crisis and the Art of Flute-Playing: The Wordly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652), Turcica Revue DEtudes Turques, XX, 1988, 43-69. Gerber, Haim, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, Jerusalem, The Hebrew University, 1988. Griswold, William J., The Great Anatolian Rebellion 100-1020 / 1591-1611, Berlin, Klaus Schwarz, 1983. Gran, Tevfik, Ekonomik ve Mali Ynleriyle Vakflar, Istanbul, Kitabevi, 2006. nalck, Halil, XV. Asr Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar, Belleten, cilt. 24, no. 93, 1960, 45-102. , The Ottoman State: Economy and Society, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, eds. Halil nalck with Donald Quataert, New York, Cambridge University Press, 1994. Lopez, Robert Sabatino, Silk Industry in the Byzantine Empire, Speculum, vol. 20, no. 1, 1945, 1-42. Orbay, Kayhan, Economic Development of the Imperial Waqfs; A Study in the Institutional and Local Economic History in the Transformation Period, yaynlanmam Doktora Tezi, Viyana niversitesi, 2007. , Distributing Food, Bread and Cash: Vakf Taamhoran and Fodulahoran Registers as Archival Sources for Imarets, in Feeding People, Feeding Power; Imarets in the Ottoman Empire, ed. Nina Ergin et al., stanbul, Eren Yaynclk, 2007, 171-196. , Fiyat Devrimi ve Ge 16. yy. ve 17. yy. inde Anadoluda Fiyat Deiimleri, bildiri metni Birinci ktisat Tarihi Kongresi, stanbul, 7-8 Eyll 2007. , Financial Development of the Waqfs in Konya and Agricultural Economy in the Central Anatolia, baslacak. zer, Ergen, XVI. Yzyln Sonlarnda Bursa, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 2006. Pamuk, evket, The Price Revolution in the Ottoman Empire Reconsidered, International Journal of Middle East Studies, 33, 2001, 69-89. , Prices in the Ottoman Empire, 1469-1914, International Journal of Middle East Studies, 36, 2004, 451-68. Uluay, aatay M., XVII. Asrda Saruhanda Ekiyalk ve Halk Hareketleri, stanbul, Manisa Halkevi Yaynlarndan Say: XI, 1944. Yalman, Bedri, Bursa, stanbul, Yenilik Basmevi, 1984.

16. ve 17. yüzyıllarda bursa ekonomisi sultan Çelebi mehmed yeşil İmaret’inin mali tarihi...

Documents