2931 بوصم یملاسا تااجم نوناق و یوع هیس رد یغب ¹ ج ......مبیل...
TRANSCRIPT
2931مصوب تحلیل جرم بغی در سیره علوی و قانون مجازات اسالمی
2هسز لطهبی، *1ػفطی فطیسى
13/38/3131تاریخ پذیزش: 80/80/3131تاریخ دریافت:
چکیذه
ضز. ایي لیبم هسلحب يلی اهبم هػم)و( اة يبم ذبظ ایطبى همبثل ثب هبم اسالهی ثغی بهیس هیيلیطغن سبثم قالی زض حمق ویفطی اسالهی، ث سبظگی ثب سػیت لبى ػسیس هؼبظار دسیس هؼطهب
فم اگبضی ضا ثبیس زض لطآى طيی ایي ػطماسالهی ث سیب لایي ویفطی افعز ضس اسز. ثبثطایي هجبی ضػ وز. اظ آؼب و زض هسر حىهز اهبم يلی)و( ذػظ سیط يلی زض سفىط ضیی ػسز اسالهی ث
سطیي هجى بی ثبغی )بوظیي، لبسكیي، هبضلیي( السام ث لیبم يلی حىهز ایطبى وطزس؛ ثبثطایي هن گطگصاض ایطاى یع ثب فن زضسز اظ ایي هكلت ى سیط ضش اهبم)و( زاسز. لبىسا اسشجبـ احىبم ثغی ضا هی
هبیز ثغی ضا یه ػطم ؾس اهیشی زاسش 1392ثب سأسی اظ ویي ضش زض لبى هؼبظار اسالهی هػة س ثطای آى هؼبظار حسی ؾى وز اسز. ط چس زض سییي هیعاى هؼبظار ثب سیط يلی ث ضطح شیل ن
ثبضس. جز زض شیؼ وبهل و ػبج وی
الجالغ، لیبم هسلحب، هؼبظار ثغبر ثغی، سیط يلی، غ ها: کلیذ واژه
سیب اسشبزیبض گط حمق زاطگب ثيلی. 1
ضبسی زاطگب آظاز اسالهی احس لن اضضس حمق ویفطی ػطموبضضبسی . زاطؼی2 Email: [email protected] یسس هسئل: *
البالغهفصلنامه پژوهشنامه نهج
1393زمستان -8شماره -سال دوم
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 46
مقذمه .زاسش ثز ثغی زض حبلی ث سبظگی اضز ازثیبر حمق ویفطی ضس و سبثمب لبگصاض يول ثبغی ضا هحبضث
زض دی ایؼبز سحل زض للوط ػطاین يلی اهیز 1392 هػة ثب ایي حبل زض لبى هؼبظار اسالهیاگبضی هؼبظار حسی ثطای ياى ثغی هسشمال ػطم السام هسلحب يلی هبم اسالهی ث ،هسشػت حس
ثب سػ ث ایي هكلت ایى ثغی اظ ػول هجبحظی اسز و فمب زض وشبة الؼبز .آى ؾى ضس اسزهاظیي فمی گصاض ؾى وطز ثب لعم سكجیك سحلیل آچ ضا و لبى ،احىبم ضاػى ث آى ضا آضز اس
ىش ثسیبض هن آى اسز و فمبی اهبهی حشی يلوبی ،ثب زض هط زاضز ایي هكلت .گطزز آضىبض هیگ و زض وشت سبضیری وبى .اسأسی اظ سیط حؿطر يلی)و( ثطگطفشيبه احىبم ثغی ضا ثب اسشبز س
زض هسر ذالفز ایطبى .طفشسزسز گ ؼطی ذالفز نبطی ضا ث 35آهس اسز حؿطر يلی)و( زض سبل .لبسكیي هبضلیي يلی حؿطر حىهز ایطبى لیبم وزس ،بی بوظیي س زسش اظ هسلوببى ث بم
الحسیس یع ایي حسیض ضا زض ضطح اثی چبچ اثي .ثیی ضس ثز السام ایي س گط سسف دیبهجط)ظ( دیص
: 1444 ،الحسیس اثی )اثي« بؼذ البکثي القبسطي الوبسقيستقبتل »: زاضز الجالغ آضز ثیبى هی غ
بیی و يلی حىهز ایطبى زسز ث لیبم الجالغ ث گط یع زض ذكج سم غ )و(اهبمذز .(1: 241فساض سجیؽ زض اهض دطسز قطدل ،بوظیي وسبی ثزس و اظ لحبل ضحی .فطهبیس ظزس اضبض هی
زسش زم لبسكیي .ػگ ػول همبثل ثب ایي گط اسز .ویي اهط ثبيض ضضش آبى ضس .ثزسحىهشی حؿطر .ضظی فبق ثز زض شیؼ زض غسز غػت حىهز ثزسزجبل سیبسز سشس، ایطبى ثیطشط ث
ػیشی آبى زض سیخ ضر .سهیي گط ثبغی هبضلیي ثزس .ثب لیبم آبى زض ػگ غفیي ث همبثل دطزاذزبدصیطی ثب ایي گط ثطذضز سرز آضشی اهبم)و( .ظز هع هیبی ذكطبن بی بضا ػبلز يػجیز
اظ ایي .(122: 1385 ،سب ػبیی و زض ػگ طاى ث هجبضظ سطوة لیبم آبى دطزاذز )هكطی ،زاضزبی هشسز ثبغی و يلی )و( گطیز یژگی ذبظ حىهز حؿطر اهیطحیض ثب سػ ث هلسطیي هجى زض وبض لطآى وطین ثطای ثحض فمی حملی اظ ساى ازيب وز هن ایطبى لیبم وزس، هی
اگبضی ثغی زض السام ث ػطمذیطا گصاض ایطاى ا سیط سز يلی اسز. ثب سػ ث ایى لبى ،ػطم ثغی ،سكجیمی لبى فلی زض هؾو ثحض ثب هبثى هشجط اسالهی لعم هكبل ؛لبى ػسیس هؼبظار وز اسز
اویز دطزاذشي ث ایي .ذػظ سیط اهبم يلی)و( هجیي اثبهبر ذالءبی احشوبلی لبى اسز ثث هبی حمیمی زض همبم گصاض اسالهی م هی زاضز چ هیعاى لبىـهكلت اظ آؼبیی اسز و هل
م زض شیؼ لع .ث اساف آضهبی هىشت حملی اسالم عزیه گطزز یسی ساسش اسزلبىثسیي لطاض آچ حبئع اویز اسز هبیز .گطزز بیی ثب هؾو ثحض زض ویي ضاسشب سػی هی دژص
ثبثطایي زض ایي دژص ثبیس دبسد .ثبضس بی ثبغی زض سیط يلی هی ثغی ح ثطذضز هؼبظار گطثب سیط يلی هكجك 1392 هػة هؼبظار اسالهییز ثغی هؼبظار ثبغیبى زض لبى بزاز و آیب ه
46 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
يجبضر زیگط آیب سیبسز ؟ ثیب یبظ ث سىویل یب اغالح زاضز وس ثز لبى زض ایي هؾو ثسس اسز ز؟ بی ثبغی ثب ضش حؿطر يلی)و( زض هؾو هب حي فی سبظگبضی زاض ویفطی همبثل ثب گط
بخش اول: معنای بغی و ارکان متشکله اول: معنای بغی
ضز و ظذن وبض هی ثغی زض هبی ػطح )ظهبی ث .اس ال لغز ثطای ولو ثغی هبی هشسزی مل وطزاظ 77ذیط زض آی ( ث هبی قلت198، آی و زض ثؿی اظ آیبر )سض ثمط ضم وطز اسز( قلت ضسیس
يسالشی یع اػبفی ثی سؼبظ اظ حس ثی ،وبض ضفش اسز. ػض فسبز هبی قلت ثسی ثسض لػع ث ( 112: 1388 ،)دیسی وچیي ثغی ث ظى ظبوبض یع اقالق ضس اسز هبی ثغی ثیبى ضس زض
گلسسز) ؼبظ هشسی اظ هطظ ذیص اسزاس و ثغبر ػوى ثغی ثبغی ث هبی هش وچیي آضز
،اغفبی )ضاغت «طلب تجبص االقتظبد تحش ،غالب»غت زض هفطزار آضز ضا .(162: 1388، ػیجبضی
ثبضس. زس ثغی قلت سأم ثب سؼبظ اظ حس هی زض ایي ثبض غبحت لبهس المطآى سؾیح هی» .(136: 1412و سؼبظ سز قلت یع ایي هى ثب هكلك سؼبظ لبثل ػوى اسز ظیطا سؼبظ اظ قلت ػسا یسز، ط ػب
وس ز ػض اسز یىى سؼبظ هوسح هظل سؼبظ اظ يسالز ث و ضاغت سػطیح هی سؼبظ چبى .سزط ز، زیگطى سؼبظ هصهم، هظل سؼبظ اظ حك ث هسة، یى يول ث احسبى اظ يول اػت ث
ل البغى طلب تجبص االقتظبد فوب اط»ضضى گیس: ی اظ سض 27ى ثبقل، وچیي ثیؿبى زض شیل آی
اطیط زض بی آضز: اثي« البغى طلب تجبص االقتظبد فوب تحشى»ساغب گفت: « تحشى کوت ا کفت
اطیط ثیؿبى مل ضس زض ایي هى )قلت سأم ثب سؼبظ( و اظ ضاغت اثي«. اطل البغى هجبص الحذ»
فمب ثحض ثغی ضا زض وشبة الؼبز ( 7: 247: 1412،لطیطی) «بزق اسزسوبم هاضز اسشوبل ایي ولو غاظ 9آی ،اس هسشس غسض حىن ثغی ثیبى وززض ایي ثبة ثساى اسشبز وطز ای و سطیي آی آضز هن
فأطلحا بوب فئى بغت إى طبئفتبى هي الوؤهي اقتتلا » :زاضز سض هجبضو حؼطار اسز و ثیبى هی
وب ببلؼذ أقطا إحذاوب ػلى الأخشى فقبتلا الت تبغ حتى تفء إلى أهش الل فئى فبءت فأطلحا ب
.«إى الل حب الوقطي
آب ثط اگط یىی اظ ؛هبى ثب ن ث عاو ػگ ثذطزاظس آب ضا آضشی زیسؤه گب ز گط اظط» طگب ثبظگطز زض هیبى آى ز ،ثب گط هشؼبظ دیىبض ویس سب ث فطهبى ذسا ثبظگطزز ،زیگطی سؼبظ وس
.« يسالز دیط ویس و ذساس يسالز دیطگبى ضا زسز زاضز ؛ث يسالز غلح ثطلطاض سبظیسغبحت سفسیط الویعاى زض .اس ث هبی نلن سسی ثسى حك زاسش« ثغز»ضا هػسض « ثغی»هفسطیي
ثطذی اظ زض همبثل یع ( 18: 314: 1417 ،قجبقجبیی« )لبغ الظلن تؼذ بغش الحقا» :شیل آی آضز اسز
)ض( زض وع الطفبى ث فبؾل همساز .اسبی اغكالحی آى ساسشهفسطیي یع آی ضا هشبست ثب ثغی ث ه
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 44
ثبغی وسی اسز :ثبضس هیی هشمس . اسزثیبى هربلفز ثب اسشبز آی زض هبی ثغی اغكالحی دطزاذش زض ،وبفط اسز ،زض ههط ا ثبغی .و ثب سػی ثبقل يلی اهبم يبزل لیبم وطز ث ػگ ثب ا السام وس
استذال بش ا الوؼبطش ػل قتب بغب : »والم ی چیي اسز .سثبض هبى هیؤحبلی و ذكبة آی ث ه
خطبء فئى الببغ هي خشج ػل اإلهبم الؼبد بتأل ببطل حبسب ػذب کبفش قل )ص( ب
فکف کى الببغ الوزکس ههب حت کى داخال ف ا ال .ػل حشبک حشب سلوک سلو
.(1: 386: 1419 ،همساز )فبؾل« هي رکش لفظ البغ ف ا أى کى الوشاد بزلک البغب الوؼدي لضم
ای وس بو ياله حلی)ض( غبحت ػاط)ض( ث ایطازار اضز دبسد الایي هط هرسش ثز اهب زض .ههي سشس اظ ثبة هؼبظ اسز چى آب نبطا ،هي ثط ثبغیبىؤاقالق ه اال :اس ثیبى وطز زاز
،آبى ث ايشمبز ذزضبى ، طبلظب .هي ضس اسزؤث آبى اقالق ه ،هي ثزسؤو لجل اظ ثغی هاظ ایي ،طبیثبثطایي ثب سػ .(193:1391 ،حسیي)دض هي سشس آی اضبض ث ايشمبز ذز آبى زاضزؤه ثس اظ ثغی یع
اس هبی لغی ثغی ضیط لطآی آى يلوب ث سجى آبى حملسابى ثغی ضا سطیف وزث هط هفسطیي :ضیس طبی زض سطیف ثغی آضز اسز .لیز هشفبسی ثب یىسیگط زاضس بب ثؿ و الجش سبضیف یژگی
زض سطیف ازضیس یع اثي .(2: 447: 1414 ،)ضیس طبی« ػل الوؼظم هي االئو ف ببؽ هي خشج»
«به ف ببؽـبلف ف احکـؼت خـبل هي خشج ػل االهبم ػبد کج ـک» س:ـو یبى هیـطی ثـس وبهل
:سب ثی ،ؼفی) زاس اهب غطف ذطع اظ اقبيز اهبم ضا ثغی هی )ض(( غبحت ػاط2: 15: 1414ازضیس، اثي)
البغ ف ػشف الوتششػ الخشج ػل االهبم الؼبد ببلف » فطهبیس: بغط یع هی( اظ فمبی ه21: 322
،فمبی يبه یع اظ ثغی ثحض وطز هصات هرشلف فم ال سز .(13: 147سب: ضحبی، ثی) «ح
زض هصت حفی ثغی يجبضر اسز اظ ذطع ثب حك يلی اهبم ثط حك .اس ئ زازاسبضیف گبگی ضا اضثغبر » :اسزوچیي گفش ضس .ثبغی یی وسی و اظ فطهبى اهبم ثطحك، ثبحك سطدیچی وس
یب سىلیفی و هشػ آبى سز ضا اؼبم ،ثطس هسلوببی سشس و ثط اهبم ذطع وطز اظ ا فطهبى وی ایي سطیف ضا ث « هربلفز ذز ضا سػی وبیسزآى زاضای لسضر ضجط ث زس ث ضطـ وی
گیس فمبی هبلىی زض سطیف ثغی هی .(162: 1388 ،ػیجبضی )گلسسز ی سجز زاز اسزهصت ضبفػیز الی ث زض غیط اظ ه ،ػطهی اسز و اظ اقبيز اهبم ضجطی و اقبيز اظ ی طبثز اػت ضس
ض فمب ث ػبز يلی ثبغیبى اظ ایي .(12 :1388 ،دیسیدیچی وس )ثب سػی فمی سط لیبم ل ی اسكاس. حلی)ض( ػبز ثب س غف ضا اػت ثغبر ضا یىی اظ آى غف ثطضوطز ی ياله .اس حىن زاز
،وفبیی اسز )ياله حلیزاس و ػگ ثب آبى اػت ایطبى ثغبر ضا ذبضع ضس اظ اقبيز اهبم حك هیثغی ضا ذطع يلی اهبم يبزلی و ظهبهساض اهض ،حملسابىثؿی اظ ثط دبی ویي سبضیف .(87: 1411
ثبضس سطیف احىبم ثغبر ضا زض هضز چیي افطازی هسلویي گطزیس زض همبم احیبی احىبم اسالهی هیوس يلی گصاض ثغی ضا لیبم ثب ػز ایي سبضیف لبى .(56: 1389غبزلی، سهحو)هیط زاس هؼطی هی
46 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
گطی و زض ثطاثط اسبس هبم ػوضی »آضز اسز: 287زض هبز .حىهز اسالهی زاسش اسزثب ايؿبی آى ،ضز زض غضر اسشفبز اظ سالح ثبغی هحسة هیلیبم هسلحب وس ،سالهی ایطاىا
لیبم هسلحب يلی هبم ػوضی اسالهی ایطاى ثغی ،قجك ایي هبز .«گطزس هحىم هی هؼبظار ايسامایي ضضش سأم ثب ظض ذطز ثبیسشی هسلحب زض ػز همبثل ؾسیز ثب اسبس .زاسش ضس اسز
زض لبى ثب گطزز و آیب هؾو ػطم ثغیهكطح هی الیؤثب ایي سؾیح س .هبم ػوضی اسالهی ثبضسلیبم يلی یفمهبثى ؟ چبچ سجییي گطز ثغی زض اس هشفبر اسز یف ثغی ثیبى وطزآچ فمب زض سط .ثحض اظ لیبم هسلحب يلی هبم اسالهی ضس اسز 287 حبل آى زض هبز ثیبى ضس اهبم هػم )و(
ث اذشػبظگب فمبی ضی سحمك ایي ػطم ال اثشسا ثبیس ثطضسی وز و آیب قجك زیسؤزض دبسد ث ایي س)ض( زض طبی؟ ثسیبضی اظ فمب وچى ضیس ز)و( زاضز یب زض ظهبى غیجز یع هشػض اسظهبى اهبم هػم
،(8: 23: 1418قجبقجبیی، ) زض ضیبؼ الوسبیلغبحت ضیبؼ)ض( ( 2: 447 :1414 ،)ضیس طبی، لواهبم »همػز اظ اهبم يبزل ضا آضىبض اظ ( 1: 389: 1414ذیی، ))ض( زض هبع الػبلحیي اهلل ذیی آیز
کل هي خشج ػل اهبم : »یسس ضید قسی)ض( یع زض بی هی .اس وززض سطیف ثغی اسشفبز « هػم
)ضید « ن ػل حب.. هي خشج ػل اهبم جبئشلن جض قتبل.ػبد کج بؼت خبلف ف احکبه ف ببع
زض حمیمز ضید حىهز هططو ضا زض همبثل حىهز بهططو لطاض زاز لبئل اسز ( 296 :1444 ،قسیساى شیؼ گطفز . ثب ایي سؾیح هیضز قطیك اهبم هػم)و( هحمك هیو حىهز هططو غطفب اظ
، ط حىهشی و هػة اظ قطف اهبم ثبضس وبى هػم)و( گصضش اظ هططيیز حىهز اهبم)و( زض ثیي فمب هكطح هضز لجل اظ اهبم هػم« یبثز فمی»وچیي .یز ضا ذاس زاضزهططي
چبض ای ػع آى یسز ،ػبه ی زض ازاض» :یسس اضزثیلی زض هؼوى الفبئس الجطبى هیهمسس .ثبضس هی ،زض اذشیبض زاضش ثبضس ،قالق ثز ط آچ و هطثـ ث دیطای هػم اسزاال حبون يلی ،و فمی
ثط يال .(12: 28: 1443 ،اضزثیلی)همسس« ضز هرشل هی ،هبم اػشوبيی ثطط ظیطا زض غیط ایي غضر،ثطاسبس هطی الیز فمی و ثط گطفش اظ .ساى اسشبز وطز ایي ث يوهبر ثحض الیز فمی یع هی
قؼ فبسجؼ فب ال سا اهب الحادث الا»ضطیف ل يوط ثي حهل سلیى ضایبر اغل وچى همج
م )و( و وبى فمبی يهبی اة هػة اظ قطف اهبم هػملیبم هسلحب يل ،ثبضس هی« حذثب
الی زض ؤ)ض( زض دبسد ث سسجطیعیاهلل هسی آیز .(13: 147سب: )ضحبی، ثی ضز ثغی هحسة هی ،ثبضس هیفمبی يهبم ثب حفم ضطایف یبثز، » فطهبیس: ى)و( زض ظهبى غیجز هیاهبم ظهب ی هضز اة ذبغ يبه
ى غیجز وجطی بئت ذبغی لىي ث هط ایؼبت زض ظهب ،ثبضس ط)يغ( هیبئت يبم حؿطر لی يػ .(5: 461: 1388سجطیعی، هسی« )حػط ث ظهبى غیجز غغطی ثز اسزلى اة ذبغ هث ،ساضس
اظ .ثبثطایي حىهز فمی هططـ ث حفم ضطایف هسضع زض زیي اسالم، هططيیز حىهز اهبم)و( ضا زاضز ،فمبز ،يسالز ،اسالم ایوبى ،ػز يملبیی چى فمبی هبغط ضطایف اقبيز اظ فمی ضا احطاظ یژگی
،)هشهطی اس هصوط ثزى زاسش سبظضىبض جزى ،قوى ساضشي ،ثریل جزى ،هضل لسضر زض اػطای ا
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 46
لیىي الیز ؛الیز فمی ثیي فمب اذشالف اسز ی ط چس زض دصیطش هطی .(1 :285-335: 1449زض ثیي لبئلیي ث الیز فمی یع زض .ثبضس فمی زض حس اهض حسجی هضز دصیطش وگی فمبی يهبم هی
ضسبی حوبیز اظ حىهز حبل وگی فمب ووههط ػز زاضز. اهب ثب ایي هكلك ثزى آى اذشالفساى چیي ثطزاضز الجالغ هی غ 36حشی زض سیط يلی یع هسشس ث به .اس اسالهی ضا فطؼ زاسش
ط اسالهی ضا ای اظ للو وسگبى يلی فطهبساض )بیت( ذیص زض هكم وطز و حؿطر اػبظ همبثل ثب لیبماهطی هجشی ثط يمل ز اسالهی زض ظهبى غیجز اهبم)و( لطاض حوبیز ویفطی اظ حىه ثسیي .اس غبزض فطهز
حىهز اسالهی جبیس ،ای هشمس ثبضس زض ظهبى غیجز ل ایى يس .ثبضس مل هضز دسس وگبى هیووب .ساضزػز 287ثب ایي سؾیح سبضؾی ثیي سطیف هؾو ػطم ثغی زض فم هبز .البه وز
ش ث يلز ػلگیطی اظ ضبئج زض هط گطفشي هطار ػویى فمب الج گصاض ث لبىآیس هط هی ایى ثهبم »وس يلی اػشبة وز گط ثبغی ضا لیبم « فمیلیبم يلی لی»وبضگیطی ياى زضسشی اظ ث
الجش .ضز هز اسالهی هحسة هیاظ ایي ض ثع زیس ایي ػطم حى .زاسش اسز« ػوضی اسالهیاهب زض گیطز فمی( ایطبى غضر هی)لی )و( یب بیت ذبظ يبميلی اهبم هػم ،سػ ثبیس زاضز لیبم
ذػظ ثب سػ ث زض شیؼ ث .الى گط ثبغی سمـ حىهز اهبم یب اة آى ضا لػس وز اسزضسس سطیفی و هط هی ثبثطایي ث .گیطز هی ضىل هیثغی يلی حبوویز هبم اسال 287هشي هبز
ذخل ف البغب کل » :فطهبیس ایطبى هی ،سطیي سطیف ثبضس اس وبهل هطحم وبضف الغكبء اظ ثغی وز
:سب ثی ،الغكبء )وبضف« ....بػ ف هب اهش ب ػببؽ ػل االهبم ا بئب الخبص ا الؼبم هوتغ ػي ط
ػت )و( بیت ذبظ یب يبم ایطبى و اقبيز اظ آى ای اهبم هػم( یی ثبغی وسی اسز و يل444 .لیبم وبیس ،اسز
دوم: ارکان متشکله
زض همبم ثیبى ضوي لبی ػطم ثغی 1392هؼبظار اسالهی هػة لبى 287قض و ثیبى ضس هبز وبىچبچ سجییي ضس هؾو ایي ػطم .گطزز ثغی حبغل هی ثبضس. هسشجف اظ ایي هبز ضوي هبزی ػطم هی
.یبثس )و( یب اة ایطبى وز هیو زض لبلت لیبم يلی اهبم هػمهجبضظ يلی سوبهیز هبم اسالهی اسز اظ .گیطز ثبثطایي ثغی سب اظ قطیك فل هبزی هظجز وطا ثب ثىبضگیطی سالح سابیی ذبظ غضر هی
زض شیؼ آضىبض ضسى ،لصا حػل شیؼ زض آى هسذلیشی ساضش ؛ػطهی هكلك اسز ،مػب و ایي ػط آىيجبضر زیگط سء یز يبم زض ایي ػطم سلك ث .زس لػس گط ثبغی ضوي هی ایي ػطم ضا سطىیل هیذبقط هكلك ثزى ایي ػطم سء یز ذبظ دس ث .لػس اضاز ث لیبم هسلحب يلی هبم اسالهی اسز
زض سیط يلی یع ثغی اضوبى هشطىل ػطم .يجبضسی هفطؼ زض سء یز يبم اسز هحولی ساضش ث)و( اظ قطیك فل هظجز وطا ثب سابیی سطىیالر بی ثبغی لیبم وس يلی اهبمگط .ثبضس هطز هیالجالغ غ 172زض ایي ثبض ذكج .وبضگیطی سالح لػس ثطاساظی بثزی حىهز ضا زاضشس اظ قطیك ث
46 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
ثط فطهبساض هي .سی ػگ ثیطى ضسس ح ظثیط )بوظیي( ثـقل: »زاضز ثیبى هیاظ لسبى حؿطر زض .«س ػوی ضا زسز دب ثسش وطشسالوبل هسلویي زیگط هطزم ثػط حول ض ضس زاضاى ثیزذعا
ح ثطذضز اهبم )و( ،شیؼ ثبغیبى غطف لیبم هسلحب هضز ضوي هی یع ثب سػ ث يسم حػلزس و ثغی زض سیط يلی یع طبى هی ،ثب آبى و ایطبى ضا ثبغی احىبم ثغی ضا يلی آبى اػطا وزس
.هكلك ثسى سء یز ذبظ سطیف ضس اسز
بخش دوم: تبیین ماهیت جرم بغی ماهیت جرم بغی در فقه :اول
اگبضی هسشس ث آیبر ضایبر اغل اظ فمب آى ضا ػطم ،ثبضس و زض فم آى زسش ػطایوی هی ثغی اظلبگصاض اسالهی ياى ثغی ضا زض لایي ویفطی ثس اظ امالة اسالهی اسشوبل ىطز .اس آى ثحض وز
گصاض ثب ض ضیىطز ػسیس لبىز . غطفب هبیز ایي ػطم ضا ثب ياى هحبضث هضز ؾى لطاض زاز ثزویفطی يياى یه ػطم ث سیب لای ث« ثغی»ياى 1392هػة سػیت لبى هؼبظار اسالهی
ایى ایي ػطم هبیشب یه ػطم سیبسی اسز یب یه .اگبضی هسشمل الى ضس اسز افعز هضز ػطمثطذی هشمسس زض حمق .زهط ػز زاض زض ثیي فمب حملسابى اذشالف ،ضز ػطم اهیشی هحسة هی
لی اظ ،هكطح جز یسز ،یع اظ اغكالحبر ػسیس اسزهؾي و زض حمق « ػطم سیبسی»اسالم م ثغی ػط ،ساى همطضار ػطم سیبسی ضا دیسا وز و یىی اظ ثبضظسطیي هػبزیك آى هط احىبم هحشی هی
لبثلیز مس ثطضسی اظ ز ههط فم .( ایي هط ذبلی اظ اضىبل یسز141: 1388 ،دیسیاسز. ) .ازاه دژص ضا زض ضاسشبی ویي هكلت دی ذاین گطفز .حمق ویفطی ثط دبی سیط يلی ضا زاضز
اس آبی وزبیی و السام ث ضضش زض سیط اهبم يلی)و( زض ظهبى حىهز ایطبى ثطذضز ثب گط ،زض ظهبی و بوظیي لػس ضضش يلی حؿطر ضا زاضشس .اس هشفبر ثز اسز و سحطوبر سیبسی زاضش
غلح ثطازضی ،ای ث فطهبساض ذز لجل اظ طگ ثطذضز هبهی ثب آبى زسشض ث هساضا ایطبى قی بهحیف ثي ساض ثػط يظوبىاس و حؿطر ث فطهب ضزالجالغ آ ضؾی زض به چبضم غهطحم سیس .زس هیوچیي سیط .«زاضین ایي وبى اسز و هب زسز هی ،اگط ث سبی اقبيز هب ثبظگطشس: »یسس هی
آهیع ثز ث غطف هربلفز هساضا ثطذضز غلح ،ایطبى زض ثطذضز ثب ذاضع لجل اظ لیبم ضضش زض ،ظیض»فطهبیس: هطحم ضید قسی هی .آبى ثطذضز هبهی ىطزسثسگیی سحطوبر سیبسی ثب
حؿطر زض ايشطاؼ هطغل سرطای ثز هطزی اظ ذاضع ثب لكى سري آى)و( زض هسؼس و يلی حبلی
کلمه حق یرید بها » :( اهبم زض دبسد فطهزال حکم اال هلل) :، ذكبة ث آى حؿطر گفزث لؿی حىویز
زیگط ،ؼس ذسا طینـوب زض هسـو هبى يجبزر ضیىی ایي :ضوب ثط هب س حك زاضیس : افعزس« باطال
الوبل گطزین سم آى آغبظگط ػگ هبسز هبى ثطذضزاضی ضوب اظ ثیز و هبزاهی و زسز ضوب ثبایيزض هربلفبی ذثی وبیبگط دصیطش گط سیض ثایي ح .(7: 265: 1387ضید قسی، « )ضینثب ضوب جب
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 67
گطزز. طهیي سیبسی هحسة هیزض الى سجییي ح ثطذضز ثیبى حمق هؼ .ط هبم حبوویشی اسزيوط فطظس ذلیف زم ثييجساهلل .حشی حؿطر زض هسر ذالفز ذیص وسی ضا اػجبض ث ثیز ىطزس
یچ گب یي)و( یع ه اهیطالوؤ س)ظ( طگع ثب حؿطر ثیز ىطزلبظ اظ غحبث دیبهجط اثی ثيسسزس الساهبر یي سیط ث ؾح طبى هی( ا2: 529: 1411 ،ايظن وفی هشطؼ ایطبى طسس. )اثي
ػز اهبم)و(زض همبثل هاضزی زض زضاى حىهز .سحطوبر سیبسی زض حىهز اسالهی ػز زاضش اسز: ذاین الجالغ هی سی ضطن غ زض بهاس. زاضز و ایطبى زسشض ثطذضز ضسیس ثب ضضضیبى غبزض وز
ایي به دبسد ث ثطازضش « فئى سأ قتب الوحلي حت ألق اهلل ، اهب سألت ػ هي سأ ف قتب»
. قبلت زضثبض لطىطى و اهبم يلی)و( سى ثؿى اظ زضوبى گسیل زاضش، ضش ضس اسز اثى ثييمیل)و( ثبض زیگط آهبز دیىبض ثب سشبى حىویي، چى هبی ضیس يلىس اظ زاهبػطاى ایي به چیي اسز و ث
بى ایصایى ظز اظ ضز، زض حطز فط ضفز ثطاى سؿیف اضاز هطزم وف يطاق زسز ث ثطبه ا هىضسیس قطفساضاى يلى ضا ضا ثب س عاض فط لطىط ث يطاق فطسشبز گفز: ط وؼب هى لیس ثي ػول ؾحبن
ػب ضظ زض ػبى زیگط لشل ثطسبیس اهالطبى ضا غبضر ویس طگع زض یه ػب وبیس؛ ضت زض یهثسذب ضا ث عزیىى وف ضسبیس. اهبم)و( اظ همبثل ثب لطىط يلى ثذطیعیس. ؾحبن و هطز هغطضى ثز ذز
اى وطش ضسس وثیس. يسثعضگى ث فطهبسى حؼط ثي يسى فطان وطز ا لطىطیبص ضا زض ن وچیي .(14: 56: 1386ضیطاظی، )هىبضمط لطاض سطػیح زازس ثمی اظ سبضیىى ضت اسشفبز وطز فطاض ضا ث
ذاس دس اگط آضثگطی زض اهط حىهز ث فش ثطذیعز اظ ا هی» :فطهبیس الجالغ هی غ 173زض ذكج بیی يلی حىهز ایطبى زض ویي ضاسشب لشی گط .«ضا ثىطس اگط ذصیطفز ثبیس ا ،و ث حك ثبظگطزز
قض هطرع ثبثطایي ث .قغیبى وطز زسز ث لیبم هسلحب ظزس اهبم)و( ثب آبى ثطذضز لبقى وزس زیذلوبسیه زاضز و الساهبر آبى ػج سیبسی لبسكیي هبضلیي سب ظهبی ،س گط ثبغی اين اظ بوظیي
افعایی آحبز ػبه هساضا ضفى ضج طس اظ قطق زیگطی وچى ثػیطرحؿطر هشطؼ آبى س ػة ا و آبى الساهبر هسلحب اؼبم زاز اهب ظهبی .اسآهیع ثب آبى ثطذضز وز گفشگی هسبلوز
سطیف ثغی ث ز گط سمسین ض فمب یع زض اظ ویي .)و( لطاض گطفش اسزلشبل ایبى هضز حىن اهبم)ض( هشمس اسز گطی و غطفب زض اهض غبحت ػاطثطذی اظ آبى وچى ضس ثیبىاس. چبچ ضس
زض .(21: 322 :سب ثی ،ؼفی) حىهشی سیبسی ثب ذاسز فطهبى دیطای يبزل هربلفز وس ثبغی اسز)ياله فمب هشمسس ثبغی وسی اسز و يلی حىهز زسز ث لیبم هسلحب ظس سساز ثیطشطی اظهمبثل ؛444سب: ثی ،؛ وبضف الغكبء13: 147 :سب ثی ،ضحبی ؛2: 447: 1414 ،؛ ضیس طبی1: 351: 1414حلی،
ثسى سطزیس ط ز سطیف ثب سیط يلی ورای زاضز هشب سطیف رسز ضا .(1394:94والشطی، گصاضی وز. زض شیؼ سطیف زم قجك سیط يلی سطیف غحیح ػطم ثغی ياى ثغی بم ساى ث وی
ثط دبی سیط يلی ػطم ثغی هبیشب یه ثب ثط آچ گفش ضس وچیي اظ ایي حیضگطزز. هحسة هی .ضز ػطم اهیشی هحسة هی
67 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
ماهیت جرم بغی در حقوق کیفری :دوم
چبچ .واض هبیز ػطم لیبم هسلحب يلی هبم اسالهی هضز هبلط ثز اسززض حمق ویفطی یع زاسز! اهب زض سیبسز ویفطی ػسیس ایي ػطم ثب ياى گصاض ایي ػطم ضا هحبضث هی ضس سبثمب لبى ثیبى
ضز ثب اگبضی ضس اسز. زض سیط يلی یع ثحض ضس و حؿطر)و( لبئل ث سفػیل زض ح ثطذ ثغی ػطمسوطز .وبضگیطی سالح یب يسم اسشفبز اظ آى يلی هبم اسالهی ثزس بی هربلف اظ حیض ث گط
سطدیچی الساهبر يلی حىهز ثسى اؼبم ضضش لیبم هسلحب و زض حمق اهطظی هوىي اسز گطزز، زض حىهز حؿطر ثطذضزثطذی اظ ایي ضفشبضب هضز ػطم اگبضی الى ثب بم ػطم سیبسی ثب آبى
ب ػج هربلف گطثطای )و( یع هطز اسز. چبچ زض ضایز یع شوط ضس ایطبى حملی ضا اهیطثطذضزاضی اظ حك آظازی .هبزاهی و السام فش ػیب هسلحب يلی حبوویز ساضش ثبضس لبئل سشس
سطیي دبیگب حیبر، حؿض اػشوبيی )چبچ ایطبى ذاضع ضا سب لجل اظ لیبم اظ ضز ث هسؼس و هناػشوبيی آى زضاى ثز هى ىطزس( يسم سحطین الشػبزی اظ ػول ایي هاضز اسز. زض حمق یي
ياى حمق هؼطهیي سیبسی زض لایي ث اهطظی یع زض ثسیبضی اظ وطضب چیي حمق اسشظبیی ضاساى گفز و زض هىشت دس وی .هضز ؾى لطاض زاز اس بی هربلف ػج ب هسى ذز ثطای گط
حملی اسالم ػطم سیبسی ح ثطذضز ثب سیبسیى ػز ساضز. حسالل سیط يلی ذف ثكالی ثط ایي ى سطیف احس وبهلی اظ ػطم سیبسی زض لایي هسى زاذلی ثسیي سطسیت اظ آؼب و سبو .ازيب اسز
ثسی ایي ػطم اظ لحبل ضىلی زض گصاض زض ؾى سطسیت اضائ طس وچیي ثب سػ ث السام ػسیس لبىزسز وبض سبیط ػطاین اهیشی هسشػت حس سفم زض هشي هاز هػطح لبی زض ضاثك ثب ایي ػطم، ث
گصاضی ایي ازيب سی هؼلس لبى هؤیسگصاض یع ػطم ثغی ضا اظ ػول ػطاین اهیشی زاسش آیس، لب هیث ط حبل هبیز ػطم ثغی، .ثبضس زض سػیت لبى هؼعایی زض ضاثك ثب ػطاین سیبسی زض سار لجل هی
ز ایي ػطم زض حمق واض هضز اذشالف فمب حملسابى ثز اسز. ثب سػ ث ایي اذشالفبر، هبیهط ث ایى ػطاین سیبسی زض الى يی همبثل ثطاساظی لسضر .ضز ویفطی ث ز زسش سمسین هی
و آیس، سب ظهبی حسبة هی حبوو اظ قطیك هجبضظار ضوسا وطا ثب سسثیط ضاثف زیذلوبسیه ثوبضگیطی ػگ عاو ثبضس، بز اظ سالح ثغضر طم فبلس اسشف هجبضظار سیبسی يلی لسضر حبوو ث
. اهب زض همبثل زض غضر اسشفبز اظ سالح ثب ػطم ثغی هػسالی اظ ػطم سیبسی اسزثب لحبل ضاثك شی ساى ثغی ضا یه ػطم سیبسی ث حسبة آضز. ثبثطایي زض ایي حبلز ثغی قض لكى وی لحبل ضاثك يیی ث
هشفبر ثب ضسس قجك سیط يلی ثغی یه دسیس وبهال هط هی ثایي ػز ثبیه ػطم اهیشی ذاس ثز. ػطم سیبسی اسز. الساهبر سیبسی يلی حىهز ضا ثغی ذاسى ذلف هؾو زض غبیز اضىبل اسز. ظیطا هؾو ػطاین سیبسی ثب هؾو ثغی هشفبر اسز؛ ط چس سف بیی آبى یىی ثبضس. زض ط
بسی اهیشی ثب غضر حشی اگط زض همبم ػوى هطار يلوبء حملسابى ثغی ضا یه ػطم ز ػی سیاذالل زض اهیز يوهی ػبه ،ثساین، ثبظ ن یگب شیؼ ط ز ػ ،لحبل احطاظ ضطایف ذبظ ط یه
ذاس ثز.
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 67
فمب زض وشبة الحسز ثحظی اظ ػطم ثغی .هط ػز زاضز زض هضز و هبیز هؼبظار ثغی یع اذشالف ضز سأییس فم فمب اسز یب یل ػطاین حسی سسف لبگصاض هاگبضی ثغی ش ىطز هلم یسز آیب ػطم
؟ سیط حؿطر یع ػبز ثب ثبغیبى ثز هطرع یسز و ایي ػبز اظ ثبة هؼبظار حسی اسز یب ذیطقلجس اهب ثب ایي ػز زض ثحض هیای ػساگب ثطضسی ایي هؾو همبل .الحی اسزكغطفب ػبز اغ
.ضز آى غحجز ذاس ضسهؼبظار ثبغی هرشػطی زض ه
بخش سوم: مجازات باغیثس اظ هكبل سكجیمی هبیز ػطم ثغی، ح ثطذضز هؼبظار ثغبر یع لبثلیز ثطضسی لبى ثب سیط
ثبیس گط یب ػویشی هشطىل آیس و ثطای سحمك ػطم ثغی زسز هی ث 287يلی ضا زاضاسز. اظ هبز زسز ث لیبم هسلحب يلی هبم ػوضی اسالهی ثعس. سفبر لیبم هسلحب ثب ػطم هحبضث افسبز فی
« فطز یب ط وس»اظ يجبضر « محاربه و افساد فی االرض»ویي ػب بضی هی ضز و زض ػطم االضؼ اظ
( 76:3 :1392 ،ضبهجیبسی) ثبیس گط یب ػویز ثبضس ػطمهطسىت « ثغی»و زض ػطم اسشفبز ضس زض حبلیع ثطبه ههض اظ گط یب ػویز هشطىل، زاضشي سبظهبى سطىیالر زاذلی هطاهبه هیي هطر
همبغسی هطشطن سالش فبلیز و سوبم افطاز گط ػوى ثطای یل ث حی ايشجبض الظم اسز ثثب فبلیز غیطلبی ثبضس لبی یب ثب نبط لبی لی يوالثبیس غیطگط وبیس. ػویز یب هی
فطار زض لبى ای ثطای سطریع گط اظ حیض سساز . ثب ایى ؾبثك(212 :1389 ،)ضىطی سیطسگط » :زاضز هیلبى ػسیس و ثیبى 134 ی هبز 1ی طس لی اظ قطیك سجػط ثی هؼبظار اسالهی دیص
اظ گط سجشب هسؼن هشطىل اظ س فط یب ثیطشط و ثطای اضسىبة ػطم سطىیل ب يجبضر اسزهؼطهسبیط ی وچیي ث لطی« گطزز سف آى ثطای اضسىبة ػطم هحطف هیضز یب دس اظ سطىیل، هی ههض اظ گطآیس زسز هی ، ث1375لبى سعیطار هػة 498 ی از ػطاین يلی اهیز اظ ػول هبزه
ذبسش اظ یه فبلیز لیبم هسلحب ضا ثط 287 ی ثبضس. زض شیؼ همي زض هبز سساز آبى حسالل س فط هیزاس، ظیطا اگط چیي جز، زلیلی ثطای اضبض وطزى ث گط يسم اضبض ث فطز زض هس هی هشطىل هبم
ث ایي ىش ن ثبیس سػ وطز و زض لیبم .(65: 1392هحوس غبزلی، ضز )هیطهبز هضز ثحض ػز ساساى يلی هبم ضوبض لكب وی ي هبػطایی ظیبز ثب سساز اگطزهسلحب هوال سساز افطاز زضگیط زض چی
ی افطاز گط ثبغی سشس. قجك هبز لیبم هسلحب سطسیت زاز. ىش ای و ثبیس ثطضسی ضز، ضرػیزو زض ثبضس. زض حبلی سبثیز، ػسیز زیي فطز هضزهط وی ساس ط وسی ثبضس یايؿب گط ه 287
یف سحمك ثغی سطسیت اظ ػول ضطا ضز ههض فطز هسلوبى اسز. ثسیي فم لشی اظ ثبغی غحجز هیاسشبز 9ی حؼطار آی ی هجبضو ب يبه ذبغ زض لل ذز ث سضثبضس. فم هسلوبى ثزى ثبغی هی
غضر فطزی گطی لبثل اس. وچیي زض فم اضسىبة ثغی ضضش يلی هبم هططو حبون، ث طزو ثبثطایي ثسیبضی اظ فمب سحمك ثغی هشطست ضسى احىبم هطثـ .(185: 1386،)اهیی آیشیسحمك اسز
67 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
ای و ثبظزاضسگی گ هبضؾبى لسضسوس لی ثبضس، ثى ال آ :اس ث آى ضا هـ ث س ضطـ زاسش دطاوسگی آبى، یبظهس غطف عی سؼیع یط الساهبر ػگی ثبضس. زم ایى اظ زسشطس اهبم
ای بزضسز ثبضس س ثبضس. سم ایى گطفشبض ضجثیطى ضفش زض لجؿ اهبم فش ی ذبضع ضالسام هسلحب گط ثبغی ثالهبى ذاس ثز. قجك ثب ػز ایي ضطایف همبثل ثب .(96: 1394)والشطی،
لبى ػسیس هؼبظار اسالهی هؼبظار ثبغی ػج حسی زاضش زض غضر لیبم هسلحب ثبغی 287هبز اگبضی ضس ایى ثغی زض ظهط ػطاین حسی ػطم .گطزس اسالهی ث هؼبظار ايسام هحىم هیيلی هبم
هط گصاض يؼیت ث ملسابى هشمسس غف ویفطی ثطای ثغی اظ لبىثبضس. ثطذی اظ ح هحل سطزیس هیض وشبة ضسس چطا و ثسى سػ ث هبثى اسالهی ػطهی ضا زض لسوز حسز ثیبى وطز اسز حشی ز هی
،ظضايزظار اضبض ای ث ثغی طس اسز )ياى هجى اغلی لبى هؼب سحطیط السیل اهبم ذویی)ض( ثثغی غطفب هؼبظار ثطذی زیگط هشمسس ث ايشمبز لبقج فمبی ال سز اهبهی هؼبظار .(385: 1392
اظ قطفی سیط يلی، ػگ ػبز ثب ثغبر ثز ث سرشی .(49: 1391دضثبفطای، سعیطی اسز ) همبثل ط حبل اغل ثطذضز ساى السام ایطبى ضا ايوبل هؼبظار هػكلح زض حمق ویفطی ثطضوطز. ث هی
گصاض ثب هبثى اگبضی لبى حبئع اویز اسز سكجیك ضی ػطمثب ثغبر هضز سأویس اػوبو اسز. اهب آچاس. زض سض هجبضو سث زاسش 12آی )و( هجبی ػبز ثطذضز ثب ثبغیبى ضاحؿطر يلی .اسالهی اسز
الکفش إن إى کثا أوب» :فطهبیس ایي آی ذساس هی ن هي بؼذ ػذن طؼا ف دکن فقبتلا أئو
.« لن لؼلن تى ال أوبى
بى ذز ضا دس اظ يس ذیص ثطىس آئیي ضوب ضا هضز قي لطاض زس ثب دیطایبى اگط دیوبى» .«آب دیوبى ساضس، ضبیس زسز ثطزاضس وفط دیىبض ویس چطا و
ا ث ذس :هبى)و( زض ػگ ػول آى آی ضا سالر وطز فطهززض سفسیط ایي آی آهس اسز اهیطهؤ ضظهی ذبقط آى آی اظ لطآى ) ظثیط یبضاص( ؼگیسم هگط ث)قلح ضىي سگس ! ثب ایي گط دیوبى
ضضبز آبى ثز ضش حؿطر لجل اظ ػگ ثب ثغبر سی زض ضفى ضج ا ایيػز ثب .(76: 1388ذسطی، 37آغبظ ػگ غفیي زض سبل الجالغ یع ضبس ایي هكلت اسز. ایطبى لجل اظ غ 54اسز. ذكج
ههض ضضگطی ث اهیس اضضبز سایز افطاز گط ثبغی هسأل ثیز آحبز هطزم ثب ذیص ضا ؼطی ثجطز ثب ثبغیبى دس اظ آى اػت اسز و وسی ث )ض( هشمس اسز ه حلیض يال یياظ ا .هكطح وزس
ا ػ وس ضج آبى ضا ضضي ثطقطف وبیس ض گسیل ضز سب اظ سجت ذطػطبى دطس سی آبىلبى طس ثس اظ ایي السام اگط آبى قجیشب .(9 :414سب: حلی، ثی غاة ضا ثطای ایطبى ضضي سبظز )ياله
ضید قسی)ض( ازيبی يسم زض ایي حبلز .ثط السام ذز دبفطبضی وطزس لشبل ثب آبى اػت ذاس ثزازضیس حلی)ض( یع لشبل ثب . اثي(7: 263: 1378ذالف زض ػگیسى ثب ثبغیبى وز اسز )ضید قسی،
( هسشس 2: 15: 1414ازضیس، )اثي «تجبص لالهبم قتبل هجبذ» :زاضز ا ػبیع زاسش ثیبى هیثغبر ض
ػي جؼفش بي هحوذ ػي أب » فطهبیس: ایطبى هی .)و( اسزيهیؤغسض ایي فشبی ن حسیظی اظ اهیط الو
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 66
قب: القتل قتلبى قتل کفبس قتل دسج -قتب الفئ الببغ حتى فئا القتب قتبالى -ػي ػل ع أ
یی ػگ ػبز ثط ز لسن اسز: ػبز ثب .(15: 83: 1449يبهلی، )حط «قتب الفئ الکبفش حتى لوا
ثطذی ثبغیبى سب ایى ث حك ثطگطزس ػبز ثب وبفطاى، سب ایى ث اسالم گطزى س. زض ویي ضاثكگطزز. اظ آى ػول ثحض اهال ی ثطذضز حؿطر ثب آبى هكطح هی فطو زض هسأل ػگ ثب ثبغیبى ح
ثبغیبى اسز. ثبثط نبط ثطذی ضایبر، اهال ثبغیبى، زاضای حطهز اسز جبیس هػبزض ضز. یىی اظ غسا ظز طوس هبل ذز ضا سطثبظاى اهبم يلی)و( زض ػگ ػول ث بم اثلیس هیگیس دس اظ ػگ يلی
ثطزاضز. هطزی قطز ذز ضا و هب زض آى غصا درش ثزین زیس، اظ ا ذاسشین سب درشي غصا غجط وس، ،یبفزهسأل زیگط ح ثطذضز ثب .(147: 1394والشطی، ب دبی ذز آى ضا اساذز ثطز )لی ا غجط ىطز ث
وطشي اسیطاى هؼطحبى آب سمیت ر هسؼن ثبضس،یبى، زاضای سطىیالاسطاء ثغبر اسز. اگط ثبغ. اهب اگط زاضای اسزو سیط يولی حؿطر زض ػگ غفیي چیي ثز بیطبى ػبیع ذاس ثز چبى فطاضی
گیطس. بیطبى هضز سمیت لطاض وی ضسس فطاضی ؼطحبى اسیطاى آبى ث لشل ویسطىیالر جبضس، هزض ویي .(83: 1372 ،دطسز اى ث ایي غضر يول وزس )حكل ػول ط)و( ثب اچبى و يلی
ع ػي الطبئفتي هي » :فطهبیس اهبم غبزق )و( هیضاثك ػي حفض بي غبث قب: سألت أبب ػبذ الل
-تبؼا هذبشا قب لس لأل الؼذ أى -فضهت الؼبدل الببغ -إحذاوب ببغ الأخشى ػبدل -الوؤهي
-ب لن کي فئ شجؼى إل - زا إرا لن بق هي أل البغ أحذ -لب قتلا أسشا لب جضا ػلى جشح
،حطيبهلی)«ػل جشحن جبص هذبشن تبغ -فئرا کبت لن فئ شجؼى إلب فئى أسشن قتل
1449 :73 :15). ث بغی زیگطی يبزل اسز )و( اظ ز قبیف ههي و یىی ثزقغیبص گیس: اظ اهبم غب ثي حفع»
ال وطزم. ضىسز زاز هغلة سبذش اسز، سؤ ػگ ثب یىسیگط دطزاذشس زسش يبزل، زسش ثبغی ضاایي حىن فطهزس ثط زسش يبزل ػبیع یسز و فطاضی ضا سمیت وطز هؼطح اسیط ضا ث لشل ضسبس.
جبضس و ث آب هطاػ زض ظهبی اسز و اظ ال ثغی یچ فطزی ثبلی وبس زاضای زسش سطىیالسیفطاضی آب ضسس، طاػ وس، اسیط آب ث لشل هیوس. اهب اگط زاضای زسش ای ثبضس و ث آى زسش ه
.«گطزس هؼطحبطبى یع وطش هی ضز سمیت هیگ اگط ثبغی زض حبل ػ»زس: ی هطحم ضید قسی فشی هیثط ویي دبی هكجك ثب سیط يل
ضز. زض غضر ز ثیز ثب اهبم ثط ا يطؾ هیض ػگیس اسز ظسای هی اسیط گطزز هلم ضز ا ویهبس. دس اظ ذبسو ػگ اگط یبى ػگ زض ثبظزاضز هیگطزز زض غضر اسشىبف، سب دب دصیطش، آظاز هی
و سش هطوعی ساضش ثبضس، ظهیي س یب فطاض وس زض غضسیثبغیبى، سث وس یب سالح ذز ضا ثط هبس یب وطش زاضشي سش هطوعی، زض ظساى هیضس اهب زض غضر فطاض ثبغیبى اسیطاطبى آظاز هی
.(271:7: 1387)ضید قسی، «ضس. زض ایي غضر وطشي هؼطحبى سمیت فطاضیبى یع ػبیع اسز هی
66 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
گصاض ثغی ؼبظار اسالهی هضز هسال لطاض گیطز. لبىاظ ایي حیض ضبیسش اسز هؼبظار ثبغیبى زض لبى هگطی و زض ثطاثط اسبس هبم »زاضز: لبلت گط هشػض زاضش ثیبى هیضا زض لبى ػسیس غطفب زض
ؿبی اي ،ضز زض غضر اسشفبز اظ سالح لیبم هسلحب وس ثبغی هحسة هی ،ػوضی اسالهی ایطاىاظ زض غضسی و ايؿبی گط ثبغی زسز ث اسلح ثجطس لجل .«گطزس هی آى ث هؼبظار ايسام هحىم
288یبثس. زض ایي ضاسشب هبز ػج حسی ث و سعیطی سملیل هیب اظ زضگیطی زسشگیط ضس هؼبظار آیط زسشگ ،لجل اظ زضگیطی اسشفبز اظ سالح ،طگب ايؿب گط ثبغی» :زاضز لبى هؼبظار اسالهی همطض هی
و سبظهبى حجس سعیطی زضػ س زض غضسیچبچ سبظهبى هطوعیز آى ػز زاضش ثبضس ث ،ضسزض ثحض هؼبظار ثبغی .«ضس دغ هحىم هی هطوعیز آى اظ ثیي ضفش ثبضس ث حجس سعیطی زضػ
م اسالهی زاضش چس ىش لبثل شوط اسز. ىش ال ایى گطی و سی زض لیبم هسلحب يلی هبغضر سئضیه يلی هبم ث ،قض قجیی لجل اظ لیبم يولی زض ایي ضاسشب اؼبم زس، ثثبضس الساهبر
ب ذاس ظز. زض الى چیي اسالهی ث ؾسیز ضطاضر ذاس دطزاذز سذس زسز ث السام هسلحساى بم ثطز. هؼبسیي )هبفمیي( ضا هیسبظهبى بیی ضبذ هبهی یع ذاس زاضز و اظ ثبة و گط
وس طگع اظ قطیك سئضیه هطی همبثل هیلبى سجز ث گطی و غطفب يلی هبم اسالهی و زض ضش اهبم يلی)و( زغسغ همبثل اظ قطق ثبضس. زض حبلی ای ساضش ثبضس سبوز هی السام هسلحب
شوط ضس «زض غضر اسشفبز اظ سالح»لیس 287یى زض هشي هبز زم اىش .ضس آهیع زیس هی هسبلوزبی ي گطگصاض لبئل ث سفىیه ثی ضسس هػت اثبم هبز اسز؛ چطا و هلم یسز لبى و ث هط هی
لیبم وس يلی هبم ث ویفیز لیبم يلی هبم زض غضر اسشفبز اظ سالح یب لیبم يلی هبم زض غضر شفبز اظ سالح، ضس اسز یب ذیط. هلم یسز گط ثبغی هؼبظاسص ايسام اسز یب هؼبظار ايسام يسم اس
ثبضس. اظ قطفی هطرع طس و غطف اسشفبز اظ اظ سالح سسف ايؿب گط ثبغی هی هـ ث اسشفبزس، ث ا طفب ايؿبیی و زسز ث سالح ثطزسالح هػت ايسام ولی ايؿبء گط ثبغی سز یب غ
زض غضر "يجبضر »بى زض ضفى ایي اثبم هشمسس: ضس. ثطذی اظ حملسا هؼبظار ايسام هحىم هیضس و ذز يوال زسز ث بی ثبغی هحسة هیزس و وس طبى هی 287زض هبز "اظ سالح اسشفبز
هػت ثبغی هحسة سالح ثطز ثبضس. چى اگط ثب ثز و غطف السام ث لیبم هسلحب اظ سی گطث اسشفبز « زض غضر اسشفبز اظ سالح»گط لیس ا ،يجبضر زیگط و ايؿبء ازاضاى آى ضز ثضسى
ثب سػ ث ایى هبز ث لیبم هسلحب يلی اسبس ،گب آى ،زاضز اضبض هیگط ) فطز ذبظ( اظ سالح « فبز اظ سالحزض غضر اسش»یبظی ث شوط لیس ز اسز، زیگط هبم ػوضی اسالهی ایطاى اضبض وط
ایي سفسیط اظ ثبة اغل سفسیط هؿیك لایي ویفطی .(66: 1392هحوس غبزلی، )هیط«ػز ساضزآیس. ثبثطایي نبط هط هی م یب اػوبل هاز لبی، هػ ثوچیي سفسیط هسى ث فى هشن زض ظهبى اثب
ضز. زض ایي ضی اسالهی ایطاى ثبغی هحسة هیس يلی هبم ػووس گط لیبم و هبز ثیبى هیغضر چس حبلز هشػض ذاس ثز. حبلز ال ایى ضبذ هبهی گط ثبغی یب ايؿبی گط زسز ث
ذبقط يؿیز زض گط ثبغی س، و زض ایي حبلز هشن ذبظ ثاسلح ثجطس لیبم ضا هسلحب ازاه ز
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 64
هسلحب، ث هؼبظار ايسام هحىم ذاس ضس. حبلز زم ایى ثب ػز سبظهبى هطوعیز حؿض زض لیبمگط، لجل اظ زیگطی اسشفبز اظ سالح، ايؿبء گط ثبغی زسشگیط ضس و هؼبظار آبى حجس سعیطی
ز. یطی زضػ دغ ذاس ثزضػ س زض غضر يسم سبظهبى هطوعیز گط، هؼبظار آبى حجس سعقض ولی هؼبظار وطز ث اػشبة هی «لجل اظ زضگیطی»گصاض اظ ضطـ زم لبىثز زض حبلز ثشط هی
هسلحب ضا ايسام حسی وز. زض ایي حبلز لیبم اسشفبز اظ سالح هیگط ثبغی ضا هـ ث اسشفبز یب يسم يلی ثغی غطفب ز ضس قجك سیط زاسز. زض ایي غضر یع طبث لیبم غیطهسلحب ضا حجس سعیطی هی
.ساى ثغی ذاس حشی زض ػز سطگی حىهز ضا وی ط سحطن السام سیبسی لیبم هسلحب اسز
گیری نتیجه ح ثطذضز ثب ثبغیبى طبى ثبثط آچ گفش ضس سشجى زض سیط يلی آضاء فمب زض هضز هبیز ثغی
ثبثطایي قجك .گیطز ی حبوویز هبم اسالهی غضر هیثز و يل زس و ثغی یه ػطم اهیشی هیلساهبر غیطهسلحب يلی )و( سحطوبر اضخ زاز زض زضاى حىهز حؿطر يلیضایبر اغل حازص
و اهطظ چیي الساهبسی ضا يلی حىهز ػطم سیبسی ساى ثغی بهیس. ثب ایي هبم اسالهی ضا ویههض سطگی آى اظ لی لسضر اسالهی هبم حبوو ثضه ثغی لیبم هسلحب ي ذاس. ثسى هیشیؼ زض هبیز ثغی ثیي ثبضس. زض م ایطبى هی)و( یب اة ذبظ یب يبطیك هجبضظ هسشمین ثب اهبم هػمق
گصاض یع اگبضی غضر گطفش زض لبى ػسیس سیط يلی وسیی اكجبق ػز زاضز. ظیطا لبى ػطمثغی ضا زض ظهط ػطاین يلی اهیز زاسش ثطای آى هؼبظار حسی ؾى وز اسز. الجش ؾى چیي
)و( هلم یسز لى ضس اسز زض فم سیط اهبمهؼبظاسی اظ و حسز ثطای گط ثبغی هحل سطزیس اثبضس؟ یب هؼبظار سعیطی هی حسز الی حىن لشبل ثطای ثغبر اظ و ػبز اسز یب هؼبظاسی اظ و
قض و گفش ضس ثب احطاظ ضطایكی ط ز و هؼبظار حسی سعیطی ضا ثطای گصاض وبى طچس لبىهط لكی زض ایي هضز زض حیك يلم اذشیبضار فمب يلوبء زیي گطفش اسز؛ لیىي انبض ثغبر زض هط
اگبضی هسشمل سفىیه ثغی اظ ياى هحبضث ػطمالسام ث ثز اظ يس ایي همبل ذبضع اسز. ثب ایىثبضس؛ لیىي زض هضز هیعاى هؼبظار گصاض، دسسیس ػی هی آى زض للوط ػطاین يلی اهیز سسف لبى
غضر هؼبظار سعیطی زض هط گطفش ثغبر و زض لبى ث ضطـ اسشفبز اظ سالح ايسام زض غیط ایيح ثطذضز هؼبظار .اهب وبهل و ػبج یسز ؛ثبضس ایى ثط گطفش اظ سیط يلی هی ضس، ثب
ثبغیبى و زض قی دژص هضز هكبل لطاض گطفز وبیبى وطز و لبى زض ایي ثبض ثسس یسز ال ثبغیبى ثحضحیي اههؼط ،ضسگبى ثبظزاضز ،ظیطا زض هضز اسطاء .ثبیسشی زض اغالحبر آسی وبهل گطزز
ض اغالح سىویل هؼبظار ثغبر زض لبى حبون ثبيض وسیی ؾی غضر گطفش اسز. اظ ایيهیي)و( زض هؾو هب حي فی ذاس ضش حؿطر اهیطالوؤ وبهل سیبسز ویفطی ايوبل ضس ثب سیط
.ضس
66 3131 زهستاى، هشتنالبالغه، سال دوم، شواره پژوهشناهه نهج
منابع لطآى وطین
الجالغ غ
سیسهسی سطػو ،(اسشساللی فم) اللو ضطح فی سحطیطالطؾ(، 1386) هحوسضؾب ،آیشی يلیطؾب ،اهیی .یبظزن چبح ،ق وشبة اشطبضار: سطاى ،زازهطظی
چبضم سبل ،اسالهی حمق فم هكبلبر فػلبه ،هسلحب لیبم ػطم سحلیل (،1391) حسي ،دضثبفطای ، .ضطن ضوبض
،اسالهی، فطگ يلم دژطگب اشطبضار: لن ،اسالهی حىهز زض سوطز ثغی(، 1391) هسی دضحسیي .ال چبح
،چبح اسالهی، اسیط فطگ دژطگب اشطبضار سبظهبى :سطاى ،سیبسی ػطم(، 1388) غالهطؾب دیسی .زم
زم سبل ،هػجبح فػلبه ،آبى ثب اسالهی حىهز ثطذضز چگگی ثبغیبى، (1372) ضجبى ،دطسز حك ، .دؼن ضوبض
فمی هصات همبض لطآى ثب الجالغ غ ثغبر هجبحض فمی سكجیك(، 1388) يلی ،ذسطی هحسي ،ضظهی .زم ثیسز ضوبض، ضطن سبل، سوسى سبضید فم سرػػی فػلبه ،آى زض
زم چبح ،ال ػلس ،لمس :سطاى ،اسالهی هؼبظار لبى هرشػط ضطح(، 1392) يجبس ،ظضايز. ،سم ػلس، هؼس: سطاى ،(يوهی آسبیص يلی ػطاین) اذشػبغی ػعایی حمق(، 1392) ضگ ضبهجیبسی ،
.ال چبح چبح، هبػط طط :سطاى ،وی حمق هن زض اسالهی هؼبظار لبى(، 1389) لبزض ،سیطس ضؾب ،ضىطی
.طشن ،ضطن چبح ،فشن ػلس االسالهی، زاضالىشت :سطاى، لطآى لبهس لغشبه(، 1412) اوجط يلی لطیطی. ضفشبض چگگی يبزل اهبم ثط ذطع ضبسی هػساق ثبغی ثغی هفم اوبی (،1394) اوجط يلی ،والشطی
.دؼن ثیسز ضوبض ،فشن سبل ،یي اسیط فػلبه ،ثغیبى ثب اسالهی هبم زم چبح ػبزا، ػگل :سطاى ،وطض اهیز يلی ػطاین(، 1388) ضػجلی ػیجبضی، گلسسز. ػلس زاص، چبدرب هسی، یسف اهلل آیز زفشط طط :لن .الوسشحسط الوسبئل(، 1388) یسف سجطیعی، هسی
.زم چبح .دؼن هبضف طط زفشط :سطاى ،هكطی ضیس آطبض زض اسالم سبضید (،1385) هطسؿی ،هكطی. چبح ،زن ػلس، االسالهی زاضالىشت :سطاى ،السالم يلی هیيؤاهیطالو اهبم دیبم (،1386) بغط ضیطاظی، هىبضم
.ال ،سطاى ،(آسبیص يوهی اهیز ػطاین يلی) 3ویفطی اذشػبغی حمق (،1389) حسیي هیطهحوسغبزلی:
.فسن چبح، ططهیعاى ،سطاى ،(يوهی آسبیص اهیز يلی ػطاین) 3 اذشػبغی ویفطی حمق(، 1392) حسیي هیطهحوسغبزلی:
.یىن ثیسز چبح ططهیعاى،
اهلل الوطيطی لن: طط هىشج آیز ،الحسیس اثی الجالغ إلثي ضطح غ (،1444) اهلل ج ثي الحویس الحسیس، يجس اثی اثي چبح ال. ،ػلس ال ،الؼفی
... علوی و قانوىتحلیل جرم بغی در سیره 66
ث ػبه لن: زفشط اشطبضار اثسش ،السطائط الحبی الشحطیط الفشبی (،1414) هػض ثي هحوس ،حلیازضیس اثي .چبح زم ،ػلس زم هسضسیي حظ يلوی لن،
ػلس زم ،زاض االؾاء :ثیطر ،سحمیك يلی ضیطی ،الفشح (،1411) ايظن ثي احوس ،وفیايظن اثي.
الجیز لن: هسس آل ،سفػیل سبیل الطی الی سحػیل هسبئل الططی (،1449) حسي هحوسثي ،يبهلیحط .چبح ال .ػلس دبعزن ،السالم يلین
لن: زفشط اشطبضار اسالهی ،إضضبز األشبى الی احىبم األیوبى (،1414) هكط )ياله( ثي یسف ثي حسي ،حلی .چبح ال ،ػلس ال، اثسش ث ػبه هسضسیي حظ يلوی لن
سطاى: هسس چبح طط ،احىبم زیيسجػط الوشلویي فی (،1411) هكط )ياله( ثي یسف ثي حلی، حسي .چبح ال .اثسش ث ظاضر فطگ اضضبز اسالهی
چبح ،ػلس ن ،السالم هسس آل الجیز يلین :لن ،سصوط الفمب (،سب ثی) هكط )ياله( ثي یسف ثي حلی، حسي .ال
طشن چبح ثیسز ،ػلس ال ،لن: طط هسی اللن .هبع الػبلحیي (،1414) اثالمبسن ،ذیی.
چبح ال ،زاض الطبهی -اللنلجبى: اشطبضار زاض ،هفطزار الفبل لطآى (،1412) هحوس ثي حسیي ،اغفبی ضاغت.
،سیعزن ػلس، ػب لن: ثی ،(السالم يلی) الػبزق فم (، سب ثی) غبزق ضحبی.
ػلس زم ،وشبثفطضی زاضی :لن، السهطمیالطؾ الجی فی ضطح الو (،1414) يلی ثي السیي ظیي ،طبیضیس. .چبح ال
چبح ،الوىشت الوطسؿی إلحیبء اآلطبض الؼفطی :سطاى .الوجسـ فی فم االهبهی (،1387) اثػفط ،قسیضید .ػلس فشن، سم
چبح زم ،زاضالىشبة الطثی :ثیطر ،البی فی هؼطز الفم الفشبی (، 1444) قسی، اثػفطضید.
ثیز لن: هسس آل، ضیبؼ الوسبئل فی سحمیك األحىبم ثبلسالئل ،(1418) هحوس ثي سیسيلی ،قجبقجبیی چبح ال. .ػلس طشن ،السالم يلی
زفشط اشطبضار اسالهی اثسش ث ػبه :لن ،الویعاى فی سفسیط المطآى (،1417) حسیيسیسهحوس ،قجبقجبیی .چبح دؼن ،ػلس ؼسن ،هسضسیي حظ يلوی لن
هصات سمطیت ػبی هؼوى اشطبضار :لن، المطآى فم فی الطفبى وع (،1419) يجساهلل همسازثي ،همساز فبؾل .ال چبح.ال ػلس ،اسالهی
اشطبضار هسی :اغفبى ،)چبح سگی(وطف الغكب يي هجوبر ضطی اغطاء (،سب ثی) الغكبء، ػفط وبضف.
زفشط اشطبضار :لن، هؼوى الفبئس الجطبى فی ضطح إضضبز األشبى (،1443) هحوس ثي احوس ،اضزثیلی همسس .چبح ال ،ػلس زاظزن ،اسالهی اثسش ث ػبه هسضسیي حظ يلوی لن
چبح ،طط سفىط :لن ،زضسبر فی الی الفمی فم السل االسالهی (،1449) يلی حسیي ،آثبزی ی ؼفهشهط .زم
ػلس ثیسز ،ثیطر: زاض إحیبء الشطاص الطثی ،ػاط الىالم فی ضطح ضطایى االسالم (،سب ثی) حسيهحوس ،ؼفی .چبح فشن ،یىن