(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

1

โครงการวจยเรอง

“นโยบายเศรษฐกจทางเลอกภายใตกระแสโลกาภวตนและอดมการณเสรนยมใหม: บทส ารวจองคความร และประสบการณ”

Alternative Economic Policy under Globalization and Neoliberalism:

A Survey of Theory and Practice

นโยบายเศรษฐกจทางเลอกของประเทศก าลงพฒนา Alternative Economic Policies of Developing

Countries

โดย

สฤณ อาชวานนทกล นกวชาการอสระ กรกฎาคม 2551

เอกสารประกอบการเสวนาวชาการเรอง “นโยบายเศรษฐกจทางเลอกภายใตกระแสโลกาภวตนและอดมการณเสรนยมใหม:

บทส ารวจองคความร และประสบการณ” จดโดย กลมศกษาขอตกลงเขตการคาเสรภาคประชาชน (เอฟทเอ วอทช) / คณะกรรมการประสานงานองคกรพฒนาเอกชนภาคเหนอ / ส านกขาวประชาธรรม/ โครงการ Local talk

23 กรกฎาคม 2551

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

2

บทน า : นโยบายพฒนาในอดมคต การพฒนาทคอยเปนคอยไปยอมสงสมอปสรรค ในขณะทความกาวหนานนสงสมแรงเสยดทานขนดวย เหมอนกบเราลมปลดเบรกมอรถยนตแลวขบไป เรากไมรตวดวยวามนมอปสรรค และเราสรางอปสรรคจากความไมรอนนน เหมอนทงปจเจก ทงรฐ ทงสงคมเปนไปในลกษณะนน ผมจงไมศรทธาในการพฒนา ผมเชอในการกลายพนธ ...ดจากดกแดและผเสอ ในแงหนงเราอาจจะคดวาผเสอเปนผลผลตจากดกแด แตดใหดๆ มนมอะไรใหนาพจารณาอกมาก ดกแดแตกตางจากผเสอโดยสนเชง ถาการเจรญของดกแดไมมการกลบกลายเปนอยางอน ดกแดจะใหญๆๆๆ เราพฒนาดกแดในทสด มนกคอการนอนแองแมงอยในนน แตแลวธรรมชาตไมเปนอยางนน คนหนงมนกลายเปนผเสอขนมาทนท - เขมานนทะ, ‚จตสถาปนา ธรรมสถาปนา‛ หนา 33

ไมวาจะวดดวยมตใด อดมการณเสรนยมใหมทประเทศสวนใหญใชด าเนนนโยบายเศรษฐกจอยในปจจบน ไดพสจนใหเหนแลววาไมสามารถจดการกบปญหาทางสงคม เชนอาชญากรรมและความรนแรงในครอบครว ความเครยดจากการท างานมากเกนไป ความเสอมโทรมของสงแวดลอม และปญหาอนๆ ทสงผลกระทบตอระดบ ‚ความอยดมสข‛ ของมนษย ซ ารายนอกจากจะจดการไมไดแลว อดมการณเสรนยมใหมยงมสวนส าคญในการผลกดนใหปญหาเหลานบางประการแยลง เนองจากธรกจหลายประเภทมตนทนทสงผลกระทบตอผอน แตผเลนในตลาดมองไมเหนหรอมองเหนแตไมตองรบภาระ ผลกระทบเหลานเรยกวา ‚ผลกระทบภายนอก‛ (externalities) ซงนบวน ผลกระทบภายนอกของระบบตลาดกยงปรากฏชดเจนขนเรอยๆ วามความรนแรงและสงผลกระทบตอไปเปนลกโซในวงกวางกวาทนกเศรษฐศาสตรเคยคาดคด เนองจากผลกระทบภายนอกหลายประการอยนอกเหนอกระบวนทศนของอดมการณเสรนยมใหม จงไมนาแปลกใจทปจจบน เศรษฐศาสตรในฐานะ ‚วทยาศาสตรสงคม‛ จะแตกแขนงออกไปเปนสาขาใหมๆ มากมาย อาทเชน เศรษฐศาสตรสงแวดลอม และเศรษฐศาสตรความสข ทขยบขยายพรมแดนของเศรษฐศาสตรออกไปนอกเหนอขอบเขตของปจจยทวดไดอยางชดเจนและเปนภววสย (normative economics) ซงกมกจะหมายถงปจจยทางเศรษฐกจทตกรอบขอบเขตกระบวนทศนของเศรษฐศาสตรกระแสหลกเสมอมา

นอกจากปจจยหลายประการทมผลตอความอยดมสขจะอยนอกขอบเขตของอดมการณเสรนยมใหมแลว ลกษณะหลายประการของระบอบเศรษฐกจใหมๆ เชน ระบอบเศรษฐกจขอมล (Information economy), ประโยชนจากเครอขาย (network economics), ทนขอมล (information capital) และการผลตนอกระบบตลาด (non-market production) ของปจเจกชนทท างานรวมกนบนอนเทอรเนต ยงอยนอกเหนอหรอขดแยงกบกระบวนทศนของเสรนยมใหมโดยตรง ท าใหทฤษฎเสรนยมใหมไรซงพลงทจะอธบายการท างานของระบอบเศรษฐกจเหลาน และท าใหแทบไมมประโยชนใดๆ ในการก าหนดนโยบายพฒนาทเกยวของ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

3

หากมองอยาง ‚เครงครด‛ และมเหตมผลทสด ปจจบนความกาวหนาในสาขาวชาตางๆ ทศกษามนษยและผลกระทบจาก ‚การพฒนา‛ ของมนษย และการเชอมโยงองคความรระหวางนกเศรษฐศาสตร นกมานษยวทยา นกจตวทยา และแพทย ไดพสจนใหเหนอยางไรขอกงขาอกตอไปวา มนษยมขดจ ากดในการใชเหตผล ท าใหบอยครงเมอเลอกท าในสงทเชอวาจะท าใหมความสขมากกวาเดม กลบท าใหมความสขนอยลงกวาเดม ธรรมชาตมขดจ ากดในการรองรบความตองการของมนษย ซงแปลวามนษยไมสามารถบรโภคในอตราปจจบนไดอยางไมมทสนสด นอกจากนน ระบบตลาดกมขดจ ากดในการสงเสรมองคประกอบตางๆ ของความอยดมสข นอกเหนอจากความมงคงทางเศรษฐกจ

‚ขดจ ากดของระบบ‛ (systemic constraints) เหลานลวนเปนสงทอดมการณเสรนยมใหมมองไมเหนวาเปนขดจ ากด และในเมอมองไมเหน อดมการณเสรนยมใหมจงไมสามารถอธบายไดวา เหตใดสดสวนของคนในประเทศพฒนาแลวทตอบแบบสอบถามวาตน ‚ไมมความสข‛ จงมแนวโนมสงขน สวนทางกบรายไดตอหวทพงสงขนอยางตอเนอง

มนษยทกคนรดวา เปาหมายของการพฒนาประเทศควรอยทการท าใหสมาชกในสงคมม ‚ความอยดมสข‛ มากกวาเดม ไมใชม ‚รายได‛ มากกวาเดมเพยงอยางเดยว ศาสนาแทบทกศาสนาในโลกมแนวคดคลายคลงกน เชน พทธเศรษฐศาสตรมองวา "ความกาวหนา" ทแทจรงของมนษยไมใชความเจรญดานวตถ หากเปนความเจรญดานจตวญญาณ ซงหมายความวาจะตองมคณธรรมและศลธรรมเปนเครองก ากบการกระท า มความเคารพตอธรรมชาต พฤตกรรมดานเศรษฐกจของมนษยเปนเพยงมตเดยวเทานนในการด ารงชวต ค าถามวาเราควรพฒนา อยางไร ส าคญกวาค าถามวา เราควรพฒนา เทาไร

‚ความอยดมสข‛ ของมนษยควรประกอบดวยอะไรบาง? แนนอนวารายได ความมงคง และการบรโภคเปนสวนส าคญ แตมองคประกอบอนๆ ทส าคญยงกวาดงสรปในแผนภาพท 1

แผนภาพท 1: GDP และองคประกอบอนๆ ของ “ความสข”

ทมา: Deutsche Bank Research, 2007

ปญหาของการใหปจจยทางเศรษฐกจหรอ ‚เสรภาพทางเศรษฐกจ ‛ (economic freedom) เปนเปาหมายเพยงหนงเดยวของการพฒนาคอ การด าเนนนโยบายตางๆ เพอบรรล

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

4

เปาหมายนอาจท าใหเราตองสญเสยองคประกอบอนๆ ของ ‚ความอยดมสข‛ ไป ไมในวนนกในวนหนาในรนลกหลานของเรา เชน การพฒนาอตสาหกรรมแบบสดโตงทท าลายปาแบบไมสนใจทจะอนรกษหรอฟนฟ อาจท าใหระบบนเวศเสอมโทรมจนผดอยโอกาสทอาศยปาไมมาหลายชวคนตองถกสญเสยวถชวต ท าใหน าปาไหลหลากลงมาท าความเดอดรอนใหกบผอาศยอยในเมองบอยครงกวาปกต ทงยงมสวนท าใหเกดภาวะโลกรอน ไมนบปญหาดานสงแวดลอมอนๆ ทเปนผลลพธโดยตรงจากการกอสรางโรงงานอตสาหกรรมทไมมมาตรการปองกนหรอก าจดมลพษและของเสยอยางเพยงพอ

อกตวอยางหนงของผลเสยตอความอยดมสขจากนโยบายพฒนาทเนนเพยงเปาหมายทางเศรษฐกจของประเทศคอ ถารฐบาลด าเนนนโยบายเพอกระตนผลตภาพ (productivity) ของแรงงานในระบบเพยงอยางเดยว ผลผลตมวลรวมประชาชาต (GDP) อาจเพมขนกจรง แตกตองแลกมาดวยระดบความอยดมสขทลดลงจากความเครยดของคนทตองท างานหนกกวาเดม ทงๆ ทอาจจะมรายไดเพมขน

วทยาศาสตรบอกเราวาการปลอยกาซเรอนกระจกเปนผลกระทบภายนอก (Externality)

ซงหมายความวา การปลอยกาซของเราสงผลกระทบตอชวตของคนอน เมอ ใครกตามไมตองรบผดชอบตอผลกระทบจากการกระท าของเขา เราเรยกสถานการณเชนนนวา ‚ความลมเหลวของระบบตลาด‛ [ดงนน ภาวะโลกรอน] คอความลมเหลวของระบบตลาดครงใหญทสดเทาทโลกเคยพบเหน.

- เซอร นโคลส เสตรน1 ปญหาระดบโลกดานสงแวดลอมเปนตวอยางทดทสดทแสดงใหเหนทงขอบกพรองของ

อดมการณเสรนยมใหม และแนว ‚นโยบายพฒนาในอดมคต‛ ไปพรอมๆ กน ประเดนสงแวดลอมน เคยเปนสงทนกเศรษฐศาสตรสวนใหญมองวาไมเกยวของกบกจกรรมทางเศรษฐกจ แตวนน ผเชยวชาญดานสงแวดลอมก าลงเขยนกฎเกณฑใหมรวมกบนกธรกจ นกลงทน และผบรโภคจตสาธารณะ เพอสราง ‚ระบอบเศรษฐกจทย งยน‛ ขนเปนครงแรกในประวตศาสตรมนษย บรษทขามชาตกวา 27 บรษทก าลงรวมพลงกนกดดนสภาคองเกรสอเมรกนใหออกกฎหมายก ากบควบคมปรมาณการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดในภาคธรกจ ซงถงแมวาอาจจะเปนการกระท าทมเปาหมายอยทการกดกนหรอก าจดคแขงเปนหลก กปฏเสธไมไดวาจะสงผลดตอสงคมสวนรวม

รายงาน State of the World ประจ าป 2008 ของ World Watch Institute อางงานวจยเมอเรวๆ นทระบวา ความเสยหายจากภาวะการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศอาจมมลคา

1 ทปรกษาประธานาธบด โทน แบลร ขององกฤษ อดตนกเศรษฐศาสตรอาวโสประจ าธนาคารโลก ผประพนธ ‚The Stern Review‛ รายงานการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศโลกทไดรบการยกยองวาเปนรายงานดานนทมความละเอยดสมบรณเปนอนดบตนๆ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

5

สงถงรอยละ 8 ของผลผลตของระบอบเศรษฐกจทวโลกภายในปลายป 2008 และอางตวเลขของธนาคารโลกทระบวา มประเทศ 39 ประเทศทความมงคงหดหายไปรอยละ 5 เมอค านวณมลคาความเสยหายทางสงแวดลอม อตราการสญเสยทรพยากรททดแทนไมได และความเสยหายจากการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด

ผเขยนรายงาน State of the World 2008 เสนอวา รฐบาลของประเทศตางๆ จ าตองเปลยนแปลงนโยบายพฒนาขนานใหญ เพอหลกเลยงการลมสลายของระบอบเศรษฐกจในระดบโลก เนองจากธรรมชาตไมสามารถรองรบพฤตกรรมการบรโภคอยางสนเปลองและเสยหายของมนษยไดนาน โดยเฉพาะเมอค านงถงสถานการณปจจบนทอนเดยและจน สองประเทศทมประชากรรวมกนกวาสองพนลานคน ก าลงตองการทรพยากรมหาศาลมาขบเคลอนเศรษฐกจของตนเอง รฐบาลทกประเทศควรหนเหการลงทนทงของตวเองและภาคเอกชน ออกจากกจกรรมทท าใหปญหาดานสงแวดลอมรนแรงขน เชน การใชเชอเพลงฟอสซล ไปสธรกจใหมๆ ทเปนมตรกบสงแวดลอม นอกจากน รฐบาลควรด าเนนโยบายทจะท าให ‚ราคา‛ ตางๆ ในระบอบเศรษฐกจสะทอนตนทนดานสงแวดลอมทแทจรง เชน ดวยการเกบภาษดานสงแวดลอม และยกเลกเงนอดหนนในธรกจอนตราย และในขณะเดยวกนกควรสงเสรมกจกรรมตางๆ ทชวยอนรกษสงแวดลอม โดยเฉพาะความหลากหลายทางชวภาพของระบบนเวศ

แผนภาพท 2: GDP ของโลกเปรยบเทยบกบปรมาณการใชพลงงาน

ทมา: Carol King, ‚Will we always be more capable in the future?‛;

Worldchanging.com - http://www.worldchanging.com/archives/007962.html

นกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมหลายคนมองวา เรายงไมควรลงมอใชเงนปรมาณมากๆ

เพอบรรเทาความเสยหายจากภาวะโลกรอน เนองจากอตราความกาวหนาดานเทคโนโลยและเศรษฐกจของมนษยในอดตทผานมาบงชวา สงคมสวนรวมนาจะม ‚เงน‛ มากขนและมความสามารถมากขนในอนาคตทจะจดการกบปญหาดานสงแวดลอม นกเศรษฐศาสตรเหลานมองวา การใชเงนไปเพอการนในวนนอาจ ‚ไมคมคา‛ ในแงเศรษฐกจเทากบการใชเงนในวนหนา

ปญหาหลกของมมมองท านอง ‚เราจะจดการปญหานไดดกวาในอนาคต‛ คอ มมมองนมองไมเหนขดจ ากดตางๆ ทกลาวถงไปแลวกอนหนาน เชน ปจจบนเรารอยางแนชดแลววา

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

6

อตราการเจรญเตบโตของเศรษฐกจโลกโดยรวมตงแตยคปฏวตอตสาหกรรมเปนตนมา มความเกยวโยงอยางแนนแฟนกบปรมาณการใชพลงงาน ซงผลตโดยเชอเพลงฟอสซลเปนหลก (แผนภาพท 2) และดงนน เชอเพลงฟอสซลจงเปนปจจยส าคญทก าหนดความสามารถของเราในการหา ‚เงน‛ ทจะตองใชในการจดการกบปญหาในวนหนา แตในเมอเชอเพลงฟอสซลมวนหมด เปาหมายหลกของการพฒนาประการหนงจงควรอยทการท าลาย ‚หวงโซเหตผล‛ ทเชอมระหวางการใชเชอเพลงฟอสซลกบการพฒนา กลาวอกนยหนงคอ มนษยจะตองหาทางออกแบบและใชระบบพลงงานทดแทนทไมใชเชอเพลงฟอสซลอยางจรงจง และในขณะเดยวกนกตองหาทางลดปรมาณการบรโภคลงดวย ถามนษยตองการเหนลกหลานมคณภาพชวตททดเทยมหรอดกวาคณภาพชวตของคนรนปจจบน มนษยกตองเรยนรทจะอยไดในทางทจะไมตองใชเชอเพลงฟอสซลในอนาคต ประเดนดานสงแวดลอมท าใหเราเรยนรวา นโยบายพฒนาในอดมคตนนจะตองม ‚ความยงยนทางสงแวดลอม‛ เปนสวนส าคญ แตในขณะเดยวกน หลกการอกขอหนงทมความส าคญไมแพกนตอความยงยนของอารยธรรมมนษย คอ ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ (social justice)

เหตใดเราจงตองค านงถง ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ หรอ ‚ความเทาเทยมกนของโอกาสและเสรภาพ‛ (‚equity of opportunity‛) ถาเราเชอมนในประโยชนของระบบตลาดมากกวาแนวคดแบบคอมมวนสตทวา ทกคนควรไดรบประโยชนจากการใชทรพยากรเทาเทยมกน (egalitarianism หรอ ‚equity of outcome‛)?

ค าตอบของค าถามนตองอาศยความเขาใจวา ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ แตกตางจาก ‚ความเทาเทยมกนดานทรพยากร‛ อยางไร

หากจะกลาวอยางเปนเสรนยม (Liberal) ทสด ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ มไดหมายถงสงคมทระบบตลาการท างานอยางเทยงธรรมอยางเดยว แตหมายรวมถงภาวะทสทธมนษยชนขนพนฐานของสมาชกในสงคมทกคนไดรบการปกปองคมครองอยางมประสทธภาพ และมโอกาสเทาเทยมกนในการไดรบบรการสาธารณปโภคขนพนฐานทจะชวยเสรมสรางศกยภาพทจ าเปนตอการพฒนาตวเอง หรอท อมาตยา เซน (Amartya Sen) เรยกวา ‚เสรภาพเชงบวก‛ อาท การศกษาขนพนฐาน ระบบสาธารณสข และระบบประกนสงคม

นกเศรษฐศาสตรการเมองหลายคนมองวา ขอบเขตของ ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ ควรรวมถงนโยบายการกระจายรายไดหรอลดความเหลอมล าทางรายไดดวย เชน ดวยการเกบภาษในอตรากาวหนา ก าหนดเพดานการถอครองทดน ฯลฯ เนองจากนโยบายดงกลาวมสวนส าคญในการสราง ‚ความยงยน‛ ของสงคมสวนรวม ยกตวอยางเชน ในหนงสอเรอง The Moral Consequences of Economic Growth เบนจามน ฟรดแมน (Benjamin Friedman) นกเศรษฐศาสตรการเมองประจ ามหาวทยาลยฮารวารด น าเสนอความเชอของเขาทวา การเตบโตของเศรษฐกจทม ‚ฐานกวาง‛ นนคอ เตบโตในทางทคนสวนใหญไดประโยชน ไมใชในทางทความมงคงกระจกตวอยในมอชนชนน านน เปนการเตบโตทท าใหคณภาพชวตของคนดขน และ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

7

เอออ านวยตอกระแสประชาธปไตย ซงจะผลกดนใหคนในสงคมรจกอดทนอดกลนตอความคดเหนทแตกตาง แทนทจะทะเลาะเบาะแวงจนน าไปสความรนแรง หรอถกกดขโดยผครองอ านาจ ดงนนในแงน การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจท ‚ด‛ ทมฐานกวาง จงชวยใหสงคมมระดบ ‚คณธรรม‛ สงขนกวาเดม และระดบคณธรรมทสงขนนนกจะท าใหสงคมยงยน มสนตสขและเสถยรภาพมากกวาในสงคมทความเจรญกระจกตวอยในมอคนเพยงไมกคน

ฟรดแมนเสนอวา สงทส าคญจรงๆ ไมใชอตราการเตบโตของเศรษฐกจ แตเปน นโยบาย ทท าใหเศรษฐกจนนเตบโต เขาวพากษงานวจยหลายชน รวมทงงานวจยขององคกรโลกบาลและกองทนการเงนระหวางประเทศ ทสรปวาอตราการเตบโตของเศรษฐกจสมพนธกบอตราการลดระดบความยากจน หรอไมกสรปวาอตราการเตบโตของเศรษฐกจสมพนธกบระดบการเปดเสรของประเทศ ฟรดแมนเสนอวา ขอสรปเชนนนตนเขนเกนไป เพราะในความเปนจรง สงทรฐบาลของประเทศตางๆ ตองตดสนใจ โดยเฉพาะรฐบาลของประเทศก าลงพฒนา ไมใชเปนการตดสนใจวาจะ ‚เตบโต‛ หรอ ‚ไมเตบโต‛ หรอ ‚เปดเสร‛ หรอ ‚ไมเปดเสร‛ (ถงแมวานกการเมองมกจะชอบลดทอนตดตอนประเดนใหฟงดงายกวาความเปนจรง) หากแตเปนการตดสนใจวาจะด าเนนนโยบายตางๆ อยางไรในรายละเอยด เชน ควรลดภาษน าเขาหรอไม ควรเปดเสรตลาดทนของประเทศแบบไมมเงอนไขหรอไม ควรสนบสนนการลงทนในกจกรรมวจยและพฒนาอยางไรและเทาไร ควรลงทนเพมอยางไรในการจดการศกษาขนพนฐาน ฯลฯ ฟรดแมนย าวาไมใชเรองงายทจะตอบค าถามทมลกษณะเฉพาะเจาะจงเหลาน เพราะนโยบายบางอยางอาจท าใหเศรษฐกจเตบโต แตในขณะเดยวกนกเพมอตราความยากจน เชน ถาใหอ านาจผครองตลาดไปใชอ านาจผกขาดในทางทเบยดเบยนคนจน ตวเองไดก าไรฝายเดยว นโยบายบางอยางอาจดส าหรบสงแวดลอม บางอยางอาจกอความเสยหายทมองไมเหนจนกวาเวลาจะผานไปนบสบป

ฟรดแมนสรปวา ไมควรมใครตงค าถามอกตอไปวาควรสนบสนนการเตบโตทางเศรษฐกจหรอไม แตค าถามควรจะเปน – มนโยบายใดบางทสามารถสงเสรม ‚การเตบโตทมคณธรรม‛ นนคอ การเตบโตทย งยน เพมระดบคณภาพชวตใหกบคนรนนและคนรนหลง และน าไปสสงคมทมความอดทนอดกลนและเปดกวางกวาเดม ม ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ ทผลประโยชนจากการพฒนาทางเศรษฐกจตกถงมอคนสวนใหญ และไมตองแลกมาดวยมตอนๆ ทส าคญตอความอยดมสขของประชาชน

กลาวโดยสรป นโยบายพฒนาในอดมคตควรตงเปาหมายทการสงเสรมและด ารง ‚ความ

อยดมสข‛ ของประชาชนในสงคม และดงนนจงนาจะมลกษณะดงตอไปน 1. ใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน ซงตามแนวคด ‚การพฒนาอยางยงยน‛

หมายความวา ไมใชทรพยากรธรรมชาตในอตราทเรวกวาความสามารถของมนษยในการผลตทรพยากรทดแทน และไมทงทรพยากรธรรมชาตในอตราทเรวกวาอตราทธรรมชาตจะสามารถดดซบมนกลบเขาไปในระบบ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

8

2. ประเมนผลดและผลเสยจากการด าเนนนโยบายอยางรอบคอบ ส าหรบผมสวนไดเสยแตละกลม โดยมงเนนการสงเสรมหรอธ ารงความอยดมสขของผดอยโอกาสทสดในโครงการนนๆ เปนหวใจส าคญ

3. มองทรพยากรทมวนหมดตางๆ รวมทงผลกระทบภายนอก เชน ปญหาดานสงแวดลอม คอรรปชน ฯลฯ วาเปน ‚ตนทน‛ ทตองจายหรอก าจดโดยไมใหประชาชนเปนผรบภาระ

4. มงเนนการพฒนา ‚ศกยภาพ‛ ของมนษย มากกวา ‚ระดบรายได‛ 5. สงเสรม ‚ความยตธรรมทางสงคม‛ โดยรฐตองคมครองสทธมนษยชนขนพนฐานของ

ประชาชน จดบรการสาธารณปโภคขนพนฐานทไดคณภาพ (ดวยตวเองหรอดวยความรวมมอจากภาคเอกชน) ด าเนนนโยบายทมจดมงหมายทการลดความเหลอมล าทางรายได และสงเสรมการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน

6. สามารถรองรบความหลากหลายของแตละวฒนธรรมทองถนในทกระดบได เพราะการใชชดนโยบายพฒนาทยดเยยดแบบ ‚ส าเรจรป‛ อาจน าไปสความขดแยงและความรนแรงในสงคม และดงนนจงไมอาจเรยกวาเปนระบบเศรษฐกจทย งยนได

รายงานฉบบนน าเสนอปรชญา ขอถกเถยง และประสบการณการพฒนาของประเทศ

ก าลงพฒนาสามกลมทด าเนนนโยบาย ‚เศรษฐกจทางเลอก‛ ทอยนอกเหนอกระบวนทศนของอดมการณเสรนยมใหม ไดแก ภฏาน (นโยบายพฒนาทตงอยบนความสข), ประเทศในโลกมสลม (บทบาทของอสลามในการพฒนา), และประเทศในทวปละตนอเมรกา (นโยบายประชานยม) ดวยการสงเคราะหวรรณกรรมทประเมนประสบการณพฒนาของประเทศดงกลาว

ประสบการณของประเทศแตละกลมในรายงานฉบบนสะทอนใหเหนวา นโยบายเศรษฐกจทางเลอกไมจ าเปนตองเปนชดนโยบายทอยตรงกนขามกบอดมการณเสรนยมใหมในทกๆ มต หากเปนการ ‚หาจดรวม สงวนจดตาง‛ ทผนวกผสานความตองการและบรบทเฉพาะถน เขากบปจจยตางๆ ทเปนหวใจหลกของระบบตลาด ดงนน ภฏานจงมงเนนการรกษาสงแวดลอมควบคไปกบความเจรญทางเศรษฐกจตามแนวทางของพทธเศรษฐศาสตร ระบบการเงนอสลามและตลาดทนอสลามก าลงพสจนใหโลกเหนวาสามารถด ารงอยเปนระบบคขนานกบระบบการเงนกระแสหลกไดดเพยงใด และประเทศในละตนอเมรกาหลายประเทศก าลงพยายามด าเนนนโยบายประชานยมใหมๆ ทเชอวาจะ ‚ยงยน‛ ไดจรงและชวยลดความเหลอมล าทางรายไดในประเทศ แยงชงความเปนเจาของทรพยากรกลบคนมาจากบรรษทขามชาตทเคยฉวยโอกาสเขามาตกตวงคาเชาทางเศรษฐกจในอดต

ถงแมวาบรบททางวฒนธรรม สงคม และประวตศาสตรของประเทศเหลานจะแตกตางกนอยางมากจากบรบทของประเทศไทย ผเขยนเชอวาประสบการณเหลานกยงเปนประโยชนตอทศทางการพฒนาของประเทศไทย อยางนอยกในแงทชใหเหนความส าคญของโครงสรางเชงสถาบน ขอบกพรองของอดมการณเสรนยมใหม ความพยายามของแตละประเทศในการ ‚พงพา

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

9

ตนเอง‛ ใหไดมากทสดเทาทจะท าได เพอลดความผนผวนของเศรษฐกจทไดรบผลกระทบจากกระแสโลกาภวตนอนเชยวกราก นอกจากน ประสบการณของประเทศเหลานยงชใหเหนวา นโยบายเศรษฐศาสตรทางเลอกนน นอกจากจะสามารถใชควบคไปกบระบบตลาดแลว ยงเปนไปไดทจะออกแบบใหมความยดหยนและยงยน ในทางทเออตอการเตบโตของเศรษฐกจโดยไมตองสญเสยมตอนๆ ทส าคญไมแพกน อาทเชน อตลกษณทางวฒนธรรม ตาขายสงคม และคณภาพชวต.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

10

บทท 1: การพฒนาทตงอยบนความสข (Happiness-based Development)

เราจะไมยอมใหใครมาบงคบเราใหยอมรบทกสงทเปนสมยใหมโดยปราศจากการพจารณาคณและโทษกอน เราจะเรยนรจากประสบการณของนานาประเทศทเดนบนถนนแหงการพฒนามากอนหนาเรา และเราจะพฒนาประเทศใหเปนสมยใหมอยางระมดระวง ดวยจงหวะและความเรวทสอดคลองกบศกยภาพและความตองการของเรา ซงประกอบดวยการอนรกษวฒนธรรม ประเพณ ระบบคณคา และสถาบนตางๆ

- ซ. ดอรจ รฐมนตรกระทรวงยทธศาสตร ภฏาน 1. ปรชญาและเบองหลง นโยบายพฒนาทตงอยบนความสข หมายถงชดนโยบายทตงอยบนความเชอวา เปาหมายสงสดของนโยบายการพฒนาประเทศควรอยทระดบ ‚ความสข‛ ของประชากร ไมใชระดบรายไดหรอดชนชวดทางเศรษฐกจอนๆ ปจจบน ภฎานเปนประเทศเดยวทประกาศใช ‚ความสขมวลรวมประชาชาต‛ (Gross National Happiness หรอ GNH) เปนเปาหมายหลกในการพฒนาประเทศ ดงวาทะทพระเจา จกม ซงย วงชก พระบดาของกษตรยองคปจจบน ตรสตอนเสดจขนครองราชยในป ค.ศ. 1972 วา ‚ความสขมวลรวมประชาชาต ส าคญกวาผลผลตมวลรวมประชาชาต‛ ถงแมวาแนวคดเรอง GNH ของภฏานจะมรากเหงามาจากการเปนสงคมทนบถอพทธศาสนามาเปนเวลานานหลายรอยป2 แนวคดเรอง GNH กสอดคลองกบทศทางงานวจยนอกประเทศ ทนกจตวทยา นกสงคมวทยา และนกเศรษฐศาสตรจ านวนมาก โดยเฉพาะในสาขาใหมคอ ‚เศรษฐศาสตรความสข‛ หนมาศกษาปจจยตางๆ ทสงผลกระทบตอระดบความสขของมนษย รวมถงการศกษาแนวทางทจะประมวลปจจยเหลานออกมาเปนดชนชวดความสขทภาครฐสามารถน าไปใชในการก าหนดนโยบายพฒนาระดบชาต

เนองจากงานวจยเกยวกบความสขของนกวชาการมความสอดคลองอยางสงกบ GNH และความพยายามในปจจบนทจะพฒนา GNH ใหมความเปน ‚วทยาศาสตร‛ มากขน ใน ภฏานเองกไดรบอทธพลและมการแลกเปลยนขอมลอยางสม าเสมอกบนกวชาการเหลานเชนกน การท าความเขาใจกบปรชญา ประสบการณ และความทาทายของนโยบายพฒนาของภฏานจงควรพจารณาควบคไปกบงานวชาการเหลาน เพอใหสามารถประเมนนโยบาย GNH ไดอยางเปนภววสย (objective) ทสด และเพอใหสามารถเปรยบเทยบกบประสบการณของประเทศอนๆ ได กอนทจะสรปปรชญาและเบองหลงแนวนโยบายพฒนาทตงอยบนความสข จ าเปนจะตองล าดบนยามของค าศพทตางๆ ทเกยวของใหชดเจนเสยกอน เพราะความคลมเครอและ

2 ภฏานในสมยโบราณปกครองโดย ‚ธรรมราชา‛ คอผน าทางศาสนาทประชาชนยกยองใหปกครองประเทศไปพรอมๆ กน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

11

ความเขาใจในนยามทไมตรงกนของผเชยวชาญ เปนสาเหตหนงทอธบายวาเหตใดววาทะเรองนบอยครงจงไมมประโยชน มากกวาจะเปนเพราะมความคดเหนหรอหลกการไมตรงกน

1. ‚ความสข‛ (happiness) หมายถง อารมณลงโลดใจ ณ ชวงเวลาใดเวลาหนง เปนคณสมบตนามธรรม เปนอตตวสย (subjective) และมหลายระดบขนอยกบเหตปจจยและสภาวะทางอารมณของแตละคน เชน ความสขจากการบรโภคสนคาทอยากได ความสขทางจตใจทรสกเมอไดชวยเหลอผอน ฯลฯ กระบวนทศน GNH ของภฎาน เนน ‚ความสข‛ ในความหมายทางธรรมตามหลกพทธศาสนามากกวาความสขทางโลก กลาวคอ มองวาความสขดานวตถ (ซงอาจสะทอนจากระดบรายได เชน GDP) เปนความสขชนต ากวาความสขดานจตวญญาณ

2. ‚อรรถประโยชน‛ (utility) หมายถง ประโยชนทไดรบจากการกระท า เปนภววสย (objective) และบางประเภทสามารถวดออกมาเปนตวเลข (เชน รายได) เนองจากอดมการณเสรนยมใหมตงอยบนสมมตฐานวา การกระท าสวนใหญของมนษยตงอยบนเหตผล (rational) และมนษยเปน ‚สตวเศรษฐกจ‛ ดงนนจงมองวา การกระท าใดกตามทท าใหใครกตามไดรบ ‚อรรถประโยชน‛ เพมขน จงนาจะท าใหคนผนนม ‚ความสข‛ ดวย ซงมมมองดงกลาวไดรบการพสจนหกลางดวยงานวจยสมยใหม โดยเฉพาะในสาขา ‚เศรษฐศาสตรความสข‛ วาไมใชความจรงเสมอไป อกทงยงไมใชสภาวะปกต (norm) ของมนษยดวย ดงจะไดอธบายตอไป

3. ‚ความอยดมสข‛ (well-being) หมายถง สภาวะทมนษยมความพงพอใจ (contentedness) ในการด ารงชวต ‚ความอยดมสข‛ คอสภาวะทด ารงอยตอเนองยาวนานกวา ‚ความสข‛ ซงอาจเกดขนเพยงชวครยามเทานน และเปน ‚ภววสย‛ มากกวา ‚ความสข‛ เพราะระดบความสขทคนแตละคน ‚รสก‛ อาจมไมเทากนถงแมวาจะอยในภาวะ ‚อยดมสข‛ ทดเทยมกน เชน คนหนงทมฐานะ ความเปนอย เสรภาพ ฯลฯ คอนขางดอาจรสกมความสขดกบชวต ในขณะทอกคนหนงทมปจจยเหลาน เ ทากนอาจรสกไมมความสขเลย เพราะมความทะเยอทะยานอยากไดใครมมากกวาคนแรก

เนองจาก ‚ความอยดมสข‛ เปน ‚ภววสย‛ มากกวา ‚ความสข‛ นนคอ เราสามารถตกลงกนไดวาควรประกอบดวยอะไรบาง โดยไมตองเปนกงวลกบความปรวนแปรของอารมณของผตอบแบบสอบถาม อกทงมองคประกอบหลายประการทมลกษณะเปน ‚สากล‛ สงพอทจะใชเปรยบเทยบระหวางประเทศไดโดยไมตองค านงถงบรบททางวฒนธรรมและสงคมทแตกตางกน เชน ระดบการศกษา ความปลอดภยในชวตและทรพยสน ความสะอาดของสภาพแวดลอม สขภาพจต ฯลฯ ระดบ ‚ความอยดมสข‛ จงเปนสงทนกเศรษฐศาสตร นกจตวทยา และสถาบนวจยและองคกรระดบโลก เชน องคกรเพอการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ใชเปนเปาหมายในการพฒนาดชนชว ดระดบความอยดมสขของปจเจกชนและสงคมสวนรวม ตวอยางเชน ดชนการพฒนามนษย (Human Development Index หรอ HDI) ของ UNDP, ดชนความสขของโลก (Happy Planet Index) ของ New Economics Foundation, ดชนคณภาพชวต (WHO Quality of Life หรอ WHOQOL) ขององคการอนามยโลก และดชนความอยดมสขทเปนอตตวสย (Subjective Well-being หรอ SWB) ทนกจตวทยาหลายคนก าลง

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

12

พฒนาอยางตอเนอง น าโดย เอด ดเนอร (Ed Diener) แหงมหาวทยาลยอลลนอยส ค าอธบายและผลลพธของดชนเหลานบางตวจะกลาวถงในล าดบตอไป

‚ความสข‛ ในอดมการณเสรนยมใหม

ผสงเกตการณจ านวนมากอาจมองวาอดมการณเศรษฐศาสตรแบบเสรนยมใหมไมเคยสนใจ ‚ความสข‛ ของผเลนในระบอบเศรษฐกจ แตความเชอนอาจเปนความเขาใจผดทคลาดเคลอน เพราะนกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมหลายคนเชอวา ‚ความสข‛ ของประชาชนเปนสงส าคญ เพยงแตไมใชสงทรฐควรตงเปนเปาหมายในการพฒนา เนองจากพวกเขามองวา ‚ความสข‛ มความสมพนธเชงบวกกบ ‚อรรถประโยชน‛ และเนองจาก ‚อรรถประโยชน‛ มความสมพนธเชงบวกโดยตรงกบระดบ ‚เสรภาพทางเศรษฐกจ‛ (economic freedom) นกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมจงเชอวา ตราบใดทรฐสามารถด าเนนนโยบายเศรษฐกจในทางทสงเสรมใหประชาชนทกคนมเสรภาพทางเศรษฐกจ (โดยแทรกแซงระบบตลาดใหนอยทสด) นนคอภาวะทดทสด (Pareto optimal) แลว

มลตน ฟรดแมน (Milton Friedman) หนงในนกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมทโดงดงทสดในโลก สรปแนวคดดงกลาวไวในหนงสอเรอง Capitalism and Freedom วา ‚...เสรภาพทางเศรษฐกจเปนเปาหมายในตวมนเอง ไมใชวถทางทจะน าเราไปสเปาหมายอนๆ …ผมเชอวาสงคมเสรเตบโตขนและด ารงอยไดเพยงเพราะเสรภาพทางเศรษฐกจเปนปจจยทมผลตภาพสงกวาวธการอนๆ ทเราสามารถใชในการควบคมกจกรรมทางเศรษฐกจ‛

นกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมหลายคนเชอวา ภาครฐไมควรก าหนดใหความสขเปนเปาหมายของการพฒนา เนองจากความสขเปนนามธรรมทไมมทางวดไดอยางชดเจน และเปนตวแปรแบบอตตวสย (subjective) ทยอมแปรเปลยนไปไมหยดนงตามอารมณของคนแตละคน และการเปลยนแปลงของบรบททางวฒนธรรม สงคม และประวตศาสตร แตอยางไรกตาม ในเมออดมการณเสรนยมใหมเชอวาระดบ ‚ความสข‛ มความสมพนธโดยตรงและเปนไปในทศทางเดยวกนกบ ‚อรรถประโยชน‛ นกเศรษฐศาสตรทเชอมนในแนวคดนหลายคนจงมองวา เราสามารถวดระดบ ‚ความสข‛ ของคนไดทางออม ดวยการวดระดบการบรโภคของผซอและระดบผลก าไรของผขาย ยกตวอยางเชน ถาสนคา X ขายด มผบรโภคซอไปใชเปนจ านวนมาก และบรษทผขายกท าก าไรไดด นกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมจะมองวานนแปลวาผบรโภครวาสนคา X และปจจยตางๆ ทใชในการผลตสนคานน มอบ ‚ความสข‛ ใหกบผใช ยงสนคาชนดนมผใชมากเทาใด สงคมสวนรวมกยงม ‚ความสข‛ มากขนเทานน เพราะความสขของสงคมมคาเทากบผลรวมของความสขของสมาชกแตละคนในสงคมนนๆ

กลาวโดยสรป อดมการณเสรนยมใหมเชอวา ยงคนในสงคมมรายไดมากขน คนกจะยงสามารถน าเงนนนไปใชในการบรโภคสงตางๆ มากขนเปนเงาตามตว และการบรโภคทมากขนนนกแปลวาผบรโภคไดรบอรรถประโยชนมากขน และดงนนจงนาจะมความสขมากขน ดงนน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

13

เปาหมายของอดมการณเสรนยมใหมจงมงไปทการกระตนใหเกดการบรโภคสงสด เพราะเชอวาภาวะเชนนนจะท าใหมนษยมความสขสงสด ขอถกเถยงตออดมการณเสรนยมใหม

ความฉาบฉวย ขอบกพรอง และขอจ ากดของมมมองแบบ ‚รายไดน าไปสความสข‛ ของอดมการณเสรนยมใหมดงกลาวขางตน สะทอนใหเหนอยางชดเจนขนเรอยๆ ในขอมลหลกฐานและผลงานวจยจ านวนมากตงแตปลายทศวรรษ 1970 โดยเฉพาะอยางยงจากงานวจยในสาขา ‚เศรษฐศาสตรความสข‛ ซงมงคนควาปจจยทท าใหคนรสกวาม ‚ความสข‛ และม ‚ความอยดมสข‛ นอกเหนอจากปจจยทางเศรษฐกจในกระบวนทศนเสรนยมใหม นกเศรษฐศาสตรความสขท างานอยางใกลชดกบนกจตวทยา นกวทยาศาสตรสมอง แพทย และนกมานษยวทยา เนองจากปจจยทสงผลกระทบตอระดบความสขและความอยดมสขของคนมลกษณะทเปนนามธรรม เปนอตตวสย และเกยวโยงกบบรบททางวฒนธรรมและสงคมในแ ตละประเทศมากกวาปจจยทางเศรษฐกจ

ปญหาของอดมการณเสรนยมใหมในการมอง ‚ความสข‛ อาจสรปไดอยางรวบรดทสดดงตอไปน:

ถงแมวาเสรภาพทางเศรษฐกจและปจจยทางเศรษฐกจ เชน ระดบการบรโภค และระดบรายได จะเปนตวก าหนด (determinants) ระดบความสขทส าคญ กมเสรภาพและปจจยอนๆ นอกเหนอจากเสรภาพและปจจยทางเศรษฐกจอกมากมายทจ าเปนตอความสขของมนษย

‚อรรถประโยชน‛ (utility) ในความหมายของเศรษฐศาสตรโดยทวไปซงตงอยบนสมมตฐานวามนษย ‚มเหตมผล‛ (rational) มความหมายแคบกวา ‚ความสข‛ โดยเฉพาะความสขทางจตใจ หรอความสขทางจตวญญาณในนยยะทางศาสนา เพราะบางรปแบบของ ‚ความสข‛ อธบายดวยเหตผลไมได และไดมาดวยการยอมเสยสละความสขอนๆ เชน ผปฏบตธรรมอาจยอมรบความเจบปวดหรอความล าบากทางกาย เพอฝกจตใหเขาถงความสขทางจตวญญาณ ซงถอเปนความสขขนละเมยดและสงสงกวาความสขทางกาย นอกจากน เวลาเราชวยเหลอผอนดวยการเสยสละ เชน การใหทานหรอบรจาค เรากมความสขทไดท าเชนนนแมวาจะตองสญเสย ‚อรรถประโยชน‛ ของตวเอง (เงน) ไป

งานวจยมากมายทศกษาขอบเขตของ ‚ความมเหตมผล‛ ของมนษยบงชวา ความสขของเราไมใชปจจยสมบรณ (absolute) หากเปนปจจยเปรยบเทยบ (relative) ทข นอยกบปจจยอนๆ เชน อตราเงนเฟอ ความสขของคนใกลชด ระดบรายไดของคนรจก ฯลฯ อกทง ‚ความมเหตมผล‛ ของมนษยกมขอบเขตและขอจ ากดมากมายทท าใหมกจะประเมนอรรถประโยชนผดพลาด โดยเฉพาะอรรถประโยชนทค าดว าจะไดร บในอนาคต (ด Loewenstein, O’Donoghue, และ Rabin, 2000) การตดสนใจในชวตประจ าวนตงอยบนอารมณความรสกมากกวาการใชตรรกะอยางเครงครด (ด Kahneman, 2002) และระดบอรรถประโยชน ซงเปนสงทมนษยแตละคนตองประเมนดวยตวเอง หรอเรยกวา self-assessment ทคนรายงานวาเคย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

14

ไดรบในอดต (remembered utility) กมคาไมสม าเสมอ แตเปลยนแปลงไปตามเวลาและอารมณความรสกของผถกส ารวจ (ด Kahneman, Wakker, และ Sarin, 1997)

ดวยเหตผลหลกโดยสรปดงกลาวขางตน ความเชอของอดมการณเสรนยมใหมทวา ‚อรรถประโยชน‛ เปนเครองบงช ‚ความสข‛ ของมนษย จงไมเปนความจรงเสมอไป อกทงยงไมใชปรากฏการณปกต (norm) ในชวตมนษย และไมใชธรรมชาตของมนษย

อมาตยา เซน (Amartya Sen) นกเศรษฐศาสตรสวสดการสงคมชาวอนเดยผไดรบรางวลโนเบลในป ค.ศ. 1998 เปนนกเศรษฐศาสตรคนแรกๆ ทชใหเหนวา ถงแมวา ‚เสรภาพทางเศรษฐกจ‛ จะเปนเงอนไขส าคญใน ‚ความอยดมสข‛ ล าพงการม ‚เสรภาพทางเศรษฐกจ‛ เพยงมตเดยว ไมเพยงพอตอการเขาถงหรอประเมนระดบความอยดมสข เซนชวา แนวคดของอดมการณเสรนยมใหมทเชอวาทกคนสามารถแสดงออกถงระดบอรรถประโยชนทพวกเขาไดรบนน เปนสมมตฐานทไมถกตอง เพราะคนยากจนมกไมสามารถแสดงความตองการและความไมพงพอใจของพวกเขาออกมาได เนองจากถกสภาพสงคม วฒนธรรม หรอความเชอทางศาสนากดทบเอาไว ดงตวอยางของผหญงชาวอนเดยหลายสบลานคนในชนบทหางไกลทถกกดขท งทางรางกายและจตใจ เสยงของผยากไรจงมกเปน ‚เสยงเงยบ‛ ทถกรฐมองขามหรอละเลยไดอยางงายดายในการรางนโยบายพฒนา

นอกจากปญหาในการแสดงออกถงความตองการของคนจน เซนยงชใหเหนวา คนทมเสรภาพทางเศรษฐกจระดบหนง (เชน มรายไดหรอระดบการบรโภคสงกวาคาเฉลย) อาจไมมความสขกไดเพราะขาดคณภาพชวตทด เชน ขาดแคลนโรงเรยนทด ขาดโอกาสในการเขาถงบรการสาธารณสขทมคณภาพ ชมชนมมลภาวะทางอากาศสง ขาดความปลอดภยในชวตและทรพยสน ฯลฯ ดงนน แทนทจะใชเสรภาพทางเศรษฐกจเปนมาตรวดความสขของมนษย เซนจงเสนอวานกเศรษฐศาสตรควรจะตงค าถามวา ‚อะไรคอคณภาพชวตของมนษย อะไรคอความสขของมนษย‛ ทงนควรย าวา ‚ความสข‛ ในมมมองของเซนหมายถงความสามารถทจะด ารงชวตอยางมคณคาและมศกยภาพ ซงใกลเคยงกบ ‚ความอยดมสข‛ ในกรอบคดดงกลาวขางตน

เซนสนบสนนใหร ฐด าเนนนโยบายในทางทสงเสรม ‚เสรภาพเชงบวก‛ (positive freedoms; บางครงแทนดวยค าวา ‚เสรภาพทมสาระ‛ หรอ substantial freedoms) ประการตางๆ ของมนษย เพราะเสรภาพเชงบวกเปนเงอนไขหลกทเอออ านวยใหประชาชนมคณภาพชวตทดและมความสข เซนถงกบกลาววา ‚เสรภาพเชงบวกมความส าคญยงในฐานะเปาหมายหลกของการพฒนา‛3

‚เสรภาพเชงบวก‛ ในกรอบคดของเซนมความหมายกวางขวางครอบคลมกวาแนวคดเรองเสรภาพในอดมการณเสรนยมใหม และสามารถใชก าหนด (determine) และพยากรณ (predict) ระดบความสขของมนษยไดดกวา เราอาจเขาใจแนวคดเรอง ‚เสรภาพเชงบวก‛ ของเซนไดดขนดวยการแทนค านวา ‚ความสามารถ‛ (capability) ซงเปนค าทเซนใชแทนค าวา

3 Sen, Amartya. Development as Freedom, p. 37

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

15

‚เสรภาพเชงบวก‛ ในงานเขยนของเขา ‚ความสามารถ‛ คอสงทอยระหวางศกยภาพภายในทยงไมไดรบการขดเกลา (raw capacity) กบกจกรรมทกระท าไปแลว (executed activity)

เซนเสนอวา คนเราสวนใหญเกดมาพรอมกบศกยภาพในการตดสนใจเกยวกบสภาพแวดลอมในการด ารงชวตของเรา เชนเดยวกบทเราเกดมาพรอมกบศกยภาพในการมองเหนโลกเปนสตางๆ แตการพฒนาความสามารถในการแยกแยะระหวางสครามกบสฟา หรอแยกแยะระหวางแมวกบสนข คอสงทเราตองพฒนาจากประสบการณและการศกษาทงในและนอกระบบ ในท านองเดยวกน ความสามารถในการใชเหตผลอภปรายรวมกบผอนเกยวกบปญหาสงคมเพอบรรลขอตกลงรวมกนน น ไมใชสงทเรามตดตวมาตงแตเกด แตเปนความสามารถทจะตองเรยนรจากการสงเกตผอน และการลงมอปฏบตดวยตวเอง

เซนอธบายตอไปวา ล าพงการมความสามารถใดกตาม ไมไดแปลวาความสามารถนนจะถกน ามาใช ยกตวอยางเชน คนทฝกยกน าหนกอยางสม าเสมอจะสามารถยกน าหนกไดด แตอาจไมใชความสามารถนยามนอนหลบหรออานหนงสอ ดงนน ถาความสามารถหรอเสรภาพเชงบวกจะเปนผลดตอการพฒนาอยางแทจรง กตองหมายความวาเสรภาพนนไดรบการ ‚ใช‛ อยางสม าเสมอ กลาวอกนยหนงคอ การ ‚ใช‛ ความสามารถหรอเสรภาพเชงบวก คอความหมายของ ‚ความอยดมสข‛ ในกรอบคดของเซน

เซนแบง ‚ความสามารถ‛ หรอ ‚เสรภาพเชงบวก‛ ทส าคญทสดตอการพฒนามนษยออกเปน 5 ประเภท ไดแก

1) เสรภาพทางการเมอง หมายถงโอกาสทประชาชนมในการรวมกนก าหนดวาใครควรไดเปนผปกครองประเทศ ครอบคลมสทธในการออกเสยงเลอกตง โอกาสในการตรวจสอบและวพากษวจารณผมอ านาจ เสรภาพในการแสดงความคดเหน และเสรภาพของสอ

2) เสรภาพทางเศรษฐกจ หมายถงโอกาสทปจเจกชนสามารถใชทรพยากรทางเศรษฐกจในกจกรรมการบรโภค การผลต และการแลกเปลยน ตววดเสรภาพขอนครอบคลมทงระดบรายไดสมบรณ (absolute level of income) การกระจายรายได (income distribution) และโอกาสในการเขาถงแหลงการเงน

3) โอกาสทางสงคม หมายถงโอกาสในการไดรบการศกษาขนพนฐาน โอกาสในการเขาถงสาธารณสข ฯลฯ

4) การรบรองความโปรงใส หมายถงเสรภาพทคนจะท าธรกรรมระหวางกน รวมทงระหวางประชาชนและภาครฐ ดวยความหวงวาจะไดรบการเปดเผยขอมลและความชดเจน การรบรองเหลานมบทบาทส าคญในการปองกนคอรรปชน ภาวะขาดความรบผดชอบทางการเงน และปญหาการละเมดหลกธรรมาภบาลทดของภาครฐและภาคธรกจ

5) ความมนคงทคมภย (protective security) หมายถง ‚ตาขายสงคม‛ ทจะชวยรองรบผยากไรทสดในสงคมใหรอดพนจากความทกขแสนสาหส ในมมมองของเซน เสรภาพเชงบวกขอนรวมถง ‚โครงสรางเชงสถาบนทมเสถยรภาพคงท เชน เบยประกนสงคมส าหรบผวางงาน เบย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

16

เลยงชพส าหรบผสนไรไมตอก และมาตรการสนบสนนในกรณฉกเฉน เชน เงนบรรเทาความเดอดรอนในภาวะขาวยากหมากแพง หรอการจดหางานในภาครฐใหกบผตกงานอยางกะทนหน‛

‚เสรภาพเชงบวก‛ มสวนคลายเงนและเสรภาพเชงลบ (negative freedom เชน เสรภาพทจะไมถกคกคาม) ตรงทเปนสงทเราสามารถ ‚มอบ‛ ใหกบปจเจกชนหรอคนกลมใดกลมหนงได และสามารถวดคราวๆ ไดวาใครมมากนอยกวากนเพยงใด แตเงนและเสรภาพเชงลบไมสามารถใชเปนดชนชวดระดบเสรภาพเชงบวกไดอยางสม าเสมอ ยกตวอยางเชน เราอาจ ‚แปลง‛ รายไดทเพมขนเปนเสรภาพเชงบวกเพมขน แตการแปลงรายไดเปนเสรภาพเชงบวกไมไดเกดขนโดยอตโนมตและท าไดอยางงายดายเทากนทกคน ยกตวอยางเชน คนปวยหรอสขภาพไมแขงแรงยอมไมสามารถแปลงรายไดสวนเพมเปนการขยบขยายโอกาส (เพมเสรภาพเชงบวก) ไดเทากบคนสขภาพด ในท านองเดยวกน ผหญงทอาศยอยในถนอนตรายยอมกลวทจะออกไปนอกบานมากกวาผหญงอกคนหนงทอาศยอยในพนททปลอดภยกวา เซนชวา ขอเทจจรงดงกลาวแปลวารฐควรลงทนในโครงการสาธารณะทจะชวยใหคนเขาถงระบบสาธารณสขราคายอมเยา หรอท าใหถนทอยอาศยของคนปลอดภยกวาเดม แทนทจะน าเงนทจะใชลงทนในโครงการเหลานไปแจกจายใหกบคนปวยหรอผทอาศยอยในถนอนตราย ถาหากรฐตองการจะสงเสรม ‚เสรภาพเชงบวก‛ ของประชาชนจรงๆ 2. ดชนชวดความสข ความพงพอใจในชวต และความอยดมสขของมนษย

แนวคดของเซนมอทธพลตอสาขาเศรษฐศาสตรพฒนาและองคกรระดบโลก โดยเฉพาะองคกรเพอการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ซงไดน าแนวคดของเซนไปประยกตใชในการปรบปรงตวชวดการพฒนามนษย (Human Development Index หรอ HDI) และผลต ‚รายงานพฒนามนษย‛ (Human Development Report) ประจ าปส าหรบทกประเทศ

ดชน HDI ประกอบดวยตวชวด 3 ตวหลก ไดแก 1. ความยนยาวของอายประชากร สะทอนความสามารถในการใชชวตอยางมสขภาพด

และสะทอนคณภาพของระบบสาธารณสขในประเทศ 2. อตราการรหนงสอและจ านวนปทประชากรไดรบการศกษา สะทอนความสามารถใน

การเขาถงโอกาสตางๆ 3. รายไดตอหวประชากร สะทอนระดบเสรภาพทางเศรษฐกจ ถงแมวาดชน HDI จะเรมมการใชและอางองอยางแพรหลาย กยงไมครอบคลม

‚เสรภาพเชงบวก‛ ขออนๆ นอกเหนอจากเสรภาพทางเศรษฐกจและโอกาสทางสงคม ทเซนชวาส าคญตอระดบความอยดมสขของมนษย เชน เสรภาพทางการเมอง และความปลอดภยในชวต อกทงยงไมครอบคลมปจจยดานสงแวดลอมหรอระบบนเวศ ซงทงสงผลกระทบตอระดบความอยดมสขของประชาชน และอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศ

นกจตวทยาหลายคนทศกษา ‚ความอยดมสข‛ ของมนษยจากการส ารวจ ‚ความรสกพงพอใจในชวต‛ ในมตตางๆ น าโดย เอด ดเนอร (Ed Diener) และ มารตน เซลกแมน (Martin

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

17

Seligman) เสนอวารฐบาลควรใชดชน ‚ความอยดมสข‛ ประกอบกบดชนทางเศรษฐกจในการด าเนนนโยบาย เนองจากหลกฐานจากประเทศพฒนาแลวหลายประเทศบงชวา ประชากรทตอบแบบสอบถามวารสก ‚มความสข‛ กบชวต มอตราสวนคงทหรอนอยลงตงแตหลงสงครามโลกครงทสองเปนตนมา ถงแมวารายไดตอหวจะเพมสงขนอยางตอเนอง อาทเชน สดสวนของชาวอเมรกนทตอบวา ‚มความสขมาก‛ กบชวต มอตราสวนขนลงระหวางชวงแคบๆ คอรอยละ 29-32 ตงแตทศวรรษ 1970 ถงป 2002 ในขณะทรายไดตอหวพงสงขนกวา 2.4 เทา ระหวางชวงเวลาเดยวกน4

งานวจยของนกจตวทยาเกยวกบความสขสรปวา ปจจยหลกทสงผลบวกตอความสขไดแก การมคชวตทด การมเพอนด การไดท างานทรสกวามคณคา (Rewarding work) การมเงนใชเพยงพอ การมโภชนาการและการออกก าลงกายทด การไดนอนหลบอยางเตมอม การคดเชงบวก ความภาคภมใจในตวเอง การไดชวยเหลอผอน การไดท ากจกรรมสนทนาการ ตลอดจนการปฏบตธรรมหรอยดมนในศาสนาทนบถอ

เนองจากการมเงนใชเพยงพอเปนเพยงปจจยเดยวเทานนในบรรดาปจจยทท าใหมนษยมความสข ดเนอรและเซลกแมนจงเสนอวา ภาครฐควรใชดชนชวดความอยดมสขเปนเปาหมายหนงในการด าเนนนโยบาย ยกตวอยางเชน ถารฐบาลใชดชนชวดความอยดมสขควบคไปกบเปาหมายอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ กนาจะเพมแรงจงใจใหรฐบาลด าเนนโครงการทมงสงเสรมปฏสมพนธในสงคม ลดอาการเครยดของประชาชน และสงเสรมกฎหมายหรอมาตรการทสนบสนนบรษทเอกชนทใสใจทจะปรบปรงระดบความสขของพนกงาน ถงแมวาการกระท าเชนนนอาจท าใหบรษทมตนทนสงขนหรอมก าไรนอยลง (ในความเปนจรง มงานวจยจ านวนไมนอยทชวา พนกงานทท างานอยางมความสขมผลตภาพ (Productivity) สงกวาพนกงานทท างานอยางไมมความสข)

ตวอยางของผลงานวจยลาสดในเศรษฐศาสตรความสขทสอดคลองกบผลงานวจยของนกจตวทยา ไดแกงานของรชารด ลายารด (Richard Layard, 2003, 2005) ซงรายงานวา ยงมนษยมความมงคงสงกวาระดบพงตนเอง (subsistence level) มากเพยงใด ความพงพอใจในชวตของเรากยงมความซบซอนและขนอยกบปจจยอนๆ นอกเหนอจากปจจยทางเศรษฐกจมากขนเทานน เชน เสรภาพทางการเมอง ความไววางใจของประชาชนตอระบบราชการ และระดบคอรรปชนในสงคม

จอหน เฮลลเวลล และคณะ (John Helliwell et. al, 2001, 2003, 2006) วเคราะหความแตกตางของระดบความอยดมสข ในระดบนานาชาตและระดบบคคล โดยใชขอมลจาก ‚บทส ารวจคณคาระดบโลก‛ หรอ World Values Survey สามชดทครอบคลมผลการส ารวจระดบ ‚ความพงพอใจในชวต‛ ของประชากรในหาสบประเทศทวโลก งานวจยของเฮลลเวลลสรปวา ระดบความพงพอใจในชวตมความเกยวโยงกบดชนตางๆ ทธนาคารโลกใชวด ‚คณภาพของรฐบาล‛ อยางใกลชดกวารายไดตอหว นอกจากน เฮลลเวลลยงพบวา ระดบความพงพอใจของ

4 David Myers, ‚Happiness,‛ Psychology 7th Edition, 2004, Worth Publishers, NY

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

18

ประชาชนในประเดนตางๆ มล าดบความส าคญไมเทากนทกประเทศ ขนอยกบระดบการพฒนา เชน ความสามารถของรฐในการสรางสภาพแวดลอมทปลอดภย และใหบรการประชาชนอยางซอตรงและมประสทธภาพ เปนปจจยทประชาชนในประเทศรายไดนอยทระบบธรรมาภบาลยงไมเขมแขง ใหความส าคญสงกวาปจจยอนๆ แตในประเทศทภาครฐมประสทธภาพ และประชาชนมรายไดและความไววางใจในระบบราชการสงถงระดบหนงแลว คนจะใหคณคากบการสรางและรกษาโครงสรางเชงสถาบนของระบอบประชาธปไตยมากกวา

ในรอบสบปทผานมา มนกเศรษฐศาสตรจ านวนมากขนเรอยๆ ทพยายามประเมนผลกระทบของมตตางๆ ทส าคญตอระดบความสขของมนษยออกมาเปนมลคาทเปนตวเลข ทงทางบวกและทางลบ เชน เสรภาพในการมสวนรวมทางการเมอง (Frey และ Stutzer 2002), มลพษทางอากาศ (Welsch 2002), มลภาวะทางเสยงจากเครองบน (Praag และ Baarsma 2001), และสภาพอากาศ (Rehdanz และ Maddison 2003)

อยางไรกตาม งานวรรณกรรมปรทศนของวล วลกนสน (Will Wilkinson, 2007) นกเศรษฐศาสตรประจ าสถาบนคาโต (Cato Institute) สะทอนความเหนของนกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมจ านวนมากทวา เรายงไมสามารถใช ‚ความสข‛ เปนเปาหมายในนโยบายพฒนาได เพราะนกเศรษฐศาสตรความสขยงไมเหนพองตองกนวานยามของ ‚ความสข‛ ควรเปนเชนใด ตราบใดทนยามของ ‚ความสข‛ ยงไมมความเปน ‚วทยาศาสตร‛ พอ เรากไมสามารถใชมนเปนมาตรฐานในการประเมนประสทธผลของสถาบนตางๆ หรอก าหนดนโยบายสาธารณะได

วลกนสนเตอนวา การตความขอมลหลกฐานจากงานวจยดานเศรษฐศาสตรความสขเพอน าไปเปนพนฐานในการด าเนนนโยบายพฒนาของภาครฐน น จะตองกระท าดวยความระมดระวงและรดกมอยางยง เขาชใหเหนวา ความเหนของนกเศรษฐศาสตรหลายคนทมองวาภาครฐควรมงเนนนโยบายเกยวกบการกระจายรายได โดยอางวานโยบายเชนนนจะท าใหประชาชน ‚มความอยดมสขมากขน‛ นน ยงไมมขอมลหลกฐานรองรบอยางเพยงพอ ในขณะทระดบเสรภาพทางเศรษฐกจและรายไดเฉลยตอหวมความสมพนธทางสถต (statistical correlation) สงมากกบระดบความอยดมสขของประชากร

ผเขยนคดวา ล าพงขอเทจจรงทวาความสมพนธระหวางนโยบายกระจายรายได หรอระดบความเหลอมล าของรายได กบระดบความอยดมสขยงไมชดเจนนน มไดแปลวารฐบาล ‚ไมควร‛ ด าเนนนโยบายดงกลาวโดยสนเชง เนองจากถงแมวาปจจยทางเศรษฐกจ เชน รายไดตอหว จะเปนองคประกอบของความอยดมสขทวดไดโดยตรงและงายทสดตามธรรมชาตของปจจยประเภทน แตความอยดมสขกประกอบสรางจากปจจยอนๆ อกมากมายทวดยากกวาปจจยทางเศรษฐกจ และดงนนจงวดความสมพนธระหวางปจจยเหลานกบความอยดมสขยากตามไปดวย

อยางไรกด ขอเทจจรงทวามปจจยอนๆ มากมายนอกเหนอจากปจจยทางเศรษฐกจทสงผลกระทบตอระดบความอยดมสขของประชาชน ซงหลายครงเราไมสามารถมองเหนวาปจจยเหลานนสงผลกระทบอยางไร จนกวาเวลาจะผานไปนานพอทจะเหนผลกระทบและพสจนความเกยวโยงระหวางปจจยเหลานนกบความอยดมสข เปนแรงผลกดนใหนกเศรษฐศาสตรความสข

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

19

พยายามนยามและวดปจจยเหลานนอยางไมหยดยง โดยเฉพาะปจจยดานสงแวดลอม ซงเปนปจจยทพสจนชดเจนแลววา ไดรบผลกระทบจากแบบแผนการพฒนาของมนษย และสงผลสะทอนกลบตอทงระดบความสข และระดบความอยดมสขของมนษย ดชนความสขของโลก

เนองจากปจจยดานสงแวดลอมเปนองคประกอบส าคญในแนวคดเรอง GNH ซงภฏานใชเปนเปาหมายหลกของนโยบายพฒนาประเทศ จงควรกลาวถงดชนความสขทค านงถงสงแวดลอมเปนองคประกอบส าคญ กอนทจะกลาวถงประสบการณของภฏานในล าดบตอไป

‚ดชนความสขของโลก‛ (Happy Planet Index หรอ HPI) ทพฒนาโดย New Economics Foundation (http://www.neweconomics.org/) ซงตพมพผลการประเมนครงแรกในป ค.ศ. 2006 เปนดชนชดแรกในโลกทน าดชนวดผลกระทบทางสงแวดลอมมารวมกบดชนวดความอยดมสขของประชากร HPI วด ‚ประสทธภาพเชงนเวศ‛ (ecological efficiency) ของแตละประเทศในการ ‚แปลงสภาพ‛ ทรพยากรธรรมชาตใหประชากรมชวตทยนยาวและมความสข ประเทศทม HPI สงอาจไมใชประเทศทประชากร ‚มความสขทสด‛ แตเปนประเทศทสามารถมอบชวตทยนยาวและมความสขใหกบประชากรไดโดยไมกอความตงเครยดตอระบบนเวศหรอใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง

มลคาของ HPI คอผลลพธของสมการ:

HPI = ความพงพอใจในชวต (life satisfaction) x ความยนยาวของอาย (life expectancy) รอยเทานเวศ (ecological footprint)

องคประกอบในดชน HPI ไดแก 1) ‚ความพงพอใจในชวต‛ เปนความเหนทเปนอตตวสย (subjective) จากการตอบ

ค าถามวา ‚ตอนนคณรสกพอใจกบชวตมากนอยเพยงใด?‛ โดยใหประเมนเปนตวเลขจาก 0 (ไมพอใจเลย) ถง 10 (พอใจมาก) ขอมลดานความพงพอใจในชวตทใชในการค านวณ HPI สวนหนงมาจากรายงาน World Values Survey (http://www.worldvaluessurvey.org/) ซงจดท าโดยเครอขายนกสงคมวทยาทวโลก

2) ความยนยาวของอาย (life expectancy) เปนตวเลขอตตวสย (objective) หมายถงระยะเวลาทประชากรโดยเฉลยนาจะใชชวตไดถง ค านวณจากอตราการตายของประชากรในชวงอายตางๆ เปนตวเลขเดยวกนกบทใชในดชน Human Development Index ของ UNDP

3) รอยเทานเวศ (ecological footprint) หมายถงระดบความตองการของมนษยทมตอระบบนเวศและทรพยากรธรรมชาต เปรยบเสมอน ‚รอยเทา‛ ทมนษยประทบลงบนธรรมชาต มลคาของรอยเทานเวศมคาเทากบพนทบนบกและในทะเลทตองใชในการฟนฟ (regenerate) ทรพยากรธรรมชาตขนมาใหมเพอรองรบปรมาณการบรโภคของมนษย ดดซบของเสย และท าใหของเสยเหลานนไมเปนพษภย (render harmless)

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

20

ในป 2007 World Wildlife Fund (WWF) สรปขอมลรอยเทานเวศจากทกประเทศในโลกวา ประชากรทวโลกบรโภคเกนกวาศกยภาพของโลกไปเกอบรอยละ 50 ตวเลขนหมายความวา ถาคนทวโลกไมปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค เราจะตองใชโลกถง 1.50 ใบเพอรองรบความตองการของมนษย กลาวอกนยหนงคอ มนษยจ าเปนจะตองควบคมอตราการเตบโตของประชากร ลดระดบการบรโภค เลกใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง และปรบเปลยนพฤตกรรมใหเปนมตรกบสงแวดลอมมากขน กอนทจะไมมโลกใหมนษยอาศยอย

ผลการค านวณดชน HPI ในป 2006 ของ 178 ประเทศทวโลกแสดงใหเหนวา ไมมประเทศใดทไดระดบ ‚ด‛ (สเขยว) ในดชนทงสามตวทประกอบกนเปน HPI ตามหลกเกณฑของคณะผจดท าดงตอไปน

แผนภาพท 3: Happy Planet Index ในป 2006

ทมา: Happy Planet Index, New Economics Foundation, 2006.

ประเทศทมดชน HPI สงทสดในโลก 20 อนดบแรกสวนใหญเปนประเทศทมลกษณะ

เปนหมเกาะ ม ‚รายไดปานกลาง‛ ตามนยามของธนาคารโลก และอยในทวปอเมรกากลาง ทะเลคารบเบยน และอเมรกาใต ในบรรดาประเทศเอเชยสามประเทศทตด 20 อนดบแรก คอ เวยดนาม ภฏาน และฟลปปนส ภฏานเปนประเทศเดยวทมดชนองคประกอบระดบ ‚ด‛ (สเขยว)

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

21

ถงสองในสามตว คอดชนความพงพอใจในชวต และรอยเทานเวศ สรปผลการค านวณของประเทศทม HPI สงสด 20 อนดบแรกไดในตารางท 1:

ตารางท 1: ประเทศทม Happy Planet Index สงสด 20 อนดบแรก Rank Country Life Sat. Life Exp. Eco. Footprint HPI

1 Vanuatu 7.4 68.6 1.1 68.2

2 Colombia 7.2 72.4 1.3 67.2

3 Costa Rica 7.5 78.2 2.1 66.0

4 Dominica 7.3 75.6 1.8 64.6

5 Panama 7.2 74.8 1.8 63.5

6 Cuba 6.3 77.3 1.4 61.9

7 Honduras 7.2 67.8 1.4 61.8

8 Guatemala 7.0 67.3 1.2 61.7

9 El Salvador 6.6 70.9 1.2 61.7

10 Saint Vincent & Grenadines 7.2 71.1 1.7 61.4

11 Saint Lucia 7.0 72.4 1.6 61.3

12 Vietnam 6.1 70.5 0.8 61.2

13 Bhutan 7.6 62.9 1.3 61.1

14 Samoa (Western) 6.9 70.2 1.4 61.0

15 Sri Lanka 6.1 74.0 1.1 60.3

16 Antigua and Barbuda 7.4 73.9 2.3 59.2

17 Philippines 6.4 70.4 1.2 59.2

18 Nicaragua 6.3 69.7 1.1 59.1

19 Kyrgyzstan 6.6 66.8 1.1 59.0

20 Solomon Islands 6.9 62.3 1.0 58.9

ทมา: Happy Planet Index, New Economics Foundation, 2006. นอกจากจะเปนดชนแรกในโลกทประเมนประสทธภาพของประเทศตางๆ ในการแปลง

ทรพยากรธรรมชาตเปน ‚ความอยดมสข‛ ของประชาชน การเปรยบเทยบดชน HPI และองคประกอบทงสามสวนระหวางประเทศๆ ยงชใหเหนวา มโมเดลการพฒนามากกวาหนงโมเดลทน าไปสระดบความอยดมสขใกลเคยงกน ยกตวอยางเชน ประชากรของสหรฐอเมรกาและทวปยโรปตะวนตกมอายยนยาวและมความพงพอใจในชวตคอนขางดกจรง แตตองแลกมาดวย ‘ตนทน’ ทสงมากในแงของการใชทรพยากรธรรมชาต เมอน า HPI มาพลอตเปรยบเทยบกบรายไดตอหวของประชากร จะเหนวารายไดตอหวทเพมขนไมไดแปลวา HPI จะสงขนตามไปดวย ดงแสดงในแผนภาพท 4:

แผนภาพท 4: HPI vs. รายไดตอหว (ขนาดของวงกลมแสดงขนาดของประชากร)

ทมา: Happy Planet Index, New Economics Foundation, 2006.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

22

ปจจบน ดชน HPI ดชนประกอบสามตว และ ‚ดชนทางเลอก‛ อนๆ ทพยายามวดระดบความอยดมสข ก าลงไดรบการพจารณาอยางจรงจงโดยนกการเมองและผก าหนดนโยบายในหลายประเทศ ในฐานะดชนทควรใชควบคไปกบ GDP ในการก าหนดนโยบายพฒนา ยกตวอยางเชน รฐบาลทองถนและรฐบาลระดบประเทศในหลายประเทศในทวปยโรป รวมทงสหภาพยโรปเอง ไดเรมใชรอยเทาเชงนเวศ ซงเปนดชนท World Wildlife Fund รณรงคท าประชาสมพนธอยางตอเนอง ในการวางแผนนโยบายพฒนา หลงจากทดชน HDI ของ UNDP ไดรบการใชอยางแพรหลายมาแลว โดยเฉพาะในการประเมนความคบหนาของประเทศตางๆ ในการบรรล ‚เปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ‛ (Millennium Development Goals) ทผน าทกประเทศตกลงรวมกนกบสหประชาชาตในป 2000 วาจะปฏบตตาม5 3. ประสบการณของภฏาน

ภฏานเปนหนงในประเทศก าลงพฒนาท ‚ใหม‛ ทสดในโลก เนองจากเพงเรมนโยบายพฒนาประเทศใหเปน ‚สมยใหม‛ อยางจรงจงในทศวรรษ 1960 เทานน ภฏานเปดประเทศรบนกทองเทยวตางชาตเปนครงแรกในป ค.ศ. 1974 และรฐบาลเพงอนญาตใหประชาชนรบสญญาณโทรทศน ใชโทรศพทมอถอ และใชอนเทอรเนตเปนครงแรกในป ค.ศ. 1999 เทานน

ภฏานเปนประเทศขนาดเลก มเนอทท งหมดประมาณ 47,000 ตารางกโลเมตร เลกกวาภาคเหนอของประเทศไทย ไมมทางออกทางทะเล พรมแดนทางเหนอจรดเทอกเขาหมาลยในเขตประเทศจน ทเหลออกสามทศลอมรอบดวยดนแดนของประเทศอนเดย เนปาลอยหางออกไปเพยงเลกนอยทางทศตะวนตก ภมประเทศสวนใหญของภฏานเปนภเขาสง ชาวภฏานสวนใหญอาศยอยในบรเวณหบเขาทางตอนกลางของประเทศ (ระดบความสง 1,100 ถง 2,600 เมตร) และตอนใต (ระดบความสง 300 ถง 1,600 เมตร) ภเขาสงชนจากเหนอจรดใตหลายลกทลดหลนลงมาจากเทอกเขาหมาลย เปรยบเสมอน ‚ก าแพงธรรมชาต‛ ทตดขาดชมชนในหบเขาตางๆ ออกจากกน ภมประเทศทเปนอปสรรคตอการตดตอสอสารและการพฒนา เปนสาเหตหลกทภฏานมภาษาทองถนกวา 20 ภาษา แมวาจะมประชากรเพยง 672,000 คน และเปนสาเหตหลกทท าใหบรการพนฐานของรฐ โดยเฉพาะดานสาธารณสข การศกษา และการขนสง (ตดถนน) ท าไดอยางยากล าบากและตองใชเงนลงทนคอนขางสง

ภฏานเปนหนงในประเทศทมรายไดนอยทสดในโลก โดยมรายไดประชาชาต (GDP) ในป 2007 เพยง 4.3 พนลานเหรยญสหรฐ (อนดบท 160 ในโลก) คดเปนรายไดตอหวเพยงประมาณ 6,400 เหรยญสหรฐตอคนตอป (อนดบท 117 ในโลก) รฐบาลภฏานประเมนวาประชากรกวารอยละ 85 ยงเปนเกษตรกรรายยอยในชนบททเพาะปลกเพอยงชพเปนหลก โดยพชทนยมปลกไดแก ขาว ขาวโพด และมนฝรง ถงแมจะใชพนทการเพาะปลกเพยงรอยละ 8

5 UNDP, MDG Targets and Indicators, http://www.undp.org/mdg/goallist.shtml

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

23

ของพนทท งประเทศ6 ประชากรยากจนยงมสดสวนสงถงรอยละ 32 ทวประเทศ และรอยละ 38 ในชนบท โครงสรางเชงสถาบน

กอนชวงปลายศตวรรษท 19 ภฏานอยภายใตระบบการปกครองแบบ ‚ธรรมราชา‛ โดยผน าทางศาสนาพทธ (theocracy) ทไดรบการยอมรบจากประชาชนในวงกวาง เปนประเทศ ‚ปด‛ ทมการตดตอคาขายกบตางประเทศนอยมากและไรซงความสมพนธทางการทตใดๆ กบตางประเทศ จนถงป 1865 ภฏานลงนามในสนธสญญาซนชล (Treaty of Sinchulu) กบสหราชอาณาจกร ยอมรบเงนอดหนน (subsidy) รายปจากองกฤษ แลกกบการยกพนทบรเวณพรมแดนบางสวนใหกบอนเดย (ซงอยใตการปกครองขององกฤษในสมยนน) ตอมาในป ค.ศ. 1907 รฐบาลองกฤษใหความช วย เหลอกบราชวงศ วงช ก ใน การสถาปนาระบอบสมบรณาญาสทธราชยเปนครงแรกในประเทศ

ในป 1949 สองปหลงจากทอนเดยไดรบเอกราช อนเดยและภฏานลงนามในขอตกลงระหวางประเทศ โดยอนเดยยกพนทพรมแดนทเคยถกองกฤษปกครองคนใหกบภฏาน แตตกลงวาจะมอบเงนอดหนนรายปใหกบภฏานตอไป แลกกบการทภฏานตกลงใหอนเดยรบผดชอบนโยบายการทหารและความสมพนธระหวางประเทศ (ประเดนหลงไดรบการแกไขใหภฏานมอสระมากขนในการด าเนนนโยบายระหวางประเทศ ในการแกสญญากบอนเดยเมอตนป 2007)

หลงจากรฐบาลจนบกเขายดครองทเบต ประเทศเพอนบานทางตอนเหนอของภฏานในป ค.ศ. 1959 ภฏานกตดสนใจปดพรมแดนกบทเบตอยางเปนทางการ และรเรมความพยายามทจะเขาเปนสมาชกประชาคมโลก เยาวหะราล เนหร นายกรฐมนตรอนเดยในขณะนน ประกาศในรฐสภาอนเดยวา ‚ใครกตามทรกรานภฏาน ถอวารกรานอนเดยดวย‛7 อนเดยและภฏานเปนพนธมตรอยางไมเปนทางการนบแตนนเปนตนมา อยางไรกตาม เมอสงครามระหวางอนเดยกบปากสถานอบตขนในป 1971 ภฏานแสดงความกงขาเกยวกบความสามารถของอนเดยในการคมครองภฏานจากจน ทเขาขางปากสถานในสงครามครงนน8

ภฏานไดเขาเปนสมาชกสหประชาชาตในป ค.ศ. 1971 ในปตอมา พระเจาจกม ซงย วงชก ทรงขนครองราชยเปนกษตรยองคทส ในราชวงศวงชก พระมหากษตรยพระองคนทรงปฏรปการเมอง ผองถายอ านาจสมอพลเรอนตลอดรชสมย เชน ในป 1998 ทรงถายโอนอ านาจในการบรหารราชการทงหมดไปสคณะรฐมนตร (Council of Ministers) และอนญาตใหเสยงในสภาแหงชาต (National Assembly) สองในสามมสทธถอดถอนกษตรยได

ปจจบน การปกครองของภฏานอยในชวงเปลยนผานจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย ไปสระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมข (Constitutional monarchy) เชนเดยวกบประเทศไทยและองกฤษ โดยกระบวนการเปลยนแปลงระบอบการปกครองในครงน 6 Asian Development Bank, Bhutan Country Performance Assessment, http://www.adb.org/Documents/CAPs/BHU/0101.asp 7 Andrea Matles Savada, ed (1991), ‚Bhutan: A Country Study‛. Washington: GPO for the Library of Congress. 8 อางแลว

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

24

มจดเรมในป 2005 เมอรฐบาลภฏานเผยแพรรางรฐธรรมนญฉบบแรกของประเทศ ซงปจจบนรางนยงรอการรบรองจากรฐสภาแรกทมาจากการเลอกตง ตอมาในเดอนธนวาคม 2006 พระเจาจกม ซงย วงชก ทรงสละราชสมบตใหกบพระเจาจกม เคซาร นมเกล วงชก กษตรยองคปจจบน

ภฏานจดการเลอกตงทวไปครงแรกภายใตรฐธรรมนญฉบบใหมเมอวนท 24 มนาคม 2007 ถงแมจะมประชาชนไปใชสทธออกเสยงเลอกตงถงประมาณรอยละ 80 ผลการเลอกตงท าใหผสงเกตการณหลายฝายเปนหวงวาระบอบประชาธปไตยจะท างานไดดเพยงใด เนองจาก ‚พรรคสนตภาพและความเจรญแหงภฏาน‛ (Druk Phuensum Tshogpa) ทน าโดยจกม ทนเลย อดตนายกรฐมนตร ชนะการเลอกตงอยางถลมทลาย โดยไดทนงถง 44 จาก 47 ทนงในรฐสภา ในขณะทพรรคคแขงคอ ‚พรรคประชาธปไตยของประชาชน‛ (People’s Democratic Party)

พายแพอยางหมดรป รวมทงเสยทนงในเขตของหวหนาพรรคตวเอง คารมา อรา (Karma Ura) ผอ านวยการศนยภฏานศกษา (Center for Bhutan Studies) สถาบนวจยของรฐ กลาวกบผสอขาวหนงสอพมพ New York Times วา ‚ระบอบประชาธปไตยทดจะตองมฝายคานทเขมแขง ตอนนเราไมแนใจวาจะเกดอะไรขน นไมใชสถานการณทเราอยากเหน‛9 การพฒนาทต งอยบน GNH

รฐบาลภฏานด าเนนนโยบายพฒนาตามกรอบของแผนพฒนาประเทศทประกาศอยางเปนทางการเปนครงแรกในป ค.ศ. 1998 แผนนตงอยบนหลกการ ‚เสาหลกสตนแหงความสข‛ (Four Pillars of Happiness) ทสอดคลองกบพระราชด ารสของพระเจาจกม ซงเย วงชก ‚เสาหลกสตน‛ ดงกลาวประกอบดวย:

1. การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน (sustainable economic development) 2. การอนรกษสงแวดลอม (conservation of the environment) 3. การสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต (promotion of national culture) 4. ธรรมาภบาลทด (good governance) ถงแมวาภฏานจะยงไมมการวด GNH ออกมาเปนตวเลขอยางเปนทางการ และถงแมวา

ผลของการด าเนนนโยบายดงกลาวอาจตองใชเวลาอกหลายปในการเกบขอมลและประเมนผลไดผลเสยทพสจนไดอยางแนชด เนองจากภฏานเพงด าเนนนโยบาย GNH มาไดไมนาน แตรฐบาลกไดด าเนนนโยบายตามหลกการดงกลาวขางตนอยางเครงครด จนบงเกดผลเดนชดเปนรปธรรมหลายประการ โดยเฉพาะความสามารถในการอนรกษสงแวดลอม และอตลกษณทางวฒนธรรมทมเอกภาพ ซงผลลพธดงกลาวกชวยเกอหนนใหภฏานสามารถด าเนนนโยบายสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษทมอบ ‚มลคาสง ผลกระทบต า‛ (high-value, low-impact tourism) ใหกบประเทศไดอยางตอเนอง

9 Sengupta, Somini, ‚Heavy Turnout in First Bhutan Election‛, The New York Times, March,25 2008 http://www.nytimes.com/2008/03/25/world/asia/25bhutan.html

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

25

การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน ภาครฐยงมบทบาทน าในการพฒนาเศรษฐกจของภฏาน เนองจากภาคธรกจเอกชนยงม

ขนาดเลกมาก ถงแมวาอตราการเตบโตทางเศรษฐกจของภฏานจะอยในระดบสง คอ GDP โตไมต ากวารอยละ 7-8 ตอปตงแตทศวรรษ 1980 เปนตนมา10 แตอตราการเตบโตดงกลาวไมอาจกลาวไดวาเปน ‚การเตบโตทางเศรษฐกจอยางยงยน‛ เนองจากประกอบดวยรายไดจากการผลตกระแสไฟฟาพลงน าสงอนเดยเปนหลก โดยเฉพาะหลงจากทโรงไฟฟาพลงน าตาลา (Tala Hydroelectric Project) ขนาด 1,020 เมกะวตต ซงเปนโครงการรวมมอระหวางรฐบาลอนเดยกบภฏานขนาดใหญทสดในประวตศาสตร สรางเสรจและเปดด าเนนการในเดอนกรกฎาคม 2006 GDP ของภฏานกเตบโตกวารอยละ 17 ในปงบประมาณ 2007 (สนสด 30 มถนายน 2007) จากรอยละ 7.8 ในปกอนหนา แตอตราการเตบโตนสวนใหญมาจากรายไดจากการขายไฟฟา ซงเตบโตรอยละ 11.3 ในป 2007 (คดเปนรอยละ 66 ในอตราการเตบโตของ GDP)11

ถงแมวาการผลตไฟฟาขายอนเดยจะเปนแหลงรายไดทส าคญของประเทศและอนเดยเองกมความตองการไฟฟาอยางตอเนอง ภฏานกไมอาจหวงพงอตสาหกรรมนใหเปนตวขบเคลอนหลกของการเตบโตทางเศรษฐกจในระยะยาว เนองจากการผลตไฟฟาไมตองใชแรงงานหรอพนกงานจ านวนมาก จงไมอาจรองรบความตองการของบณฑตปรญญาตรรนใหมๆ ของประเทศ นอกจากน การผลตไฟฟาพลงน ายงตองใชทรพยากรธรรมชาตและสงผลกระทบตอสงแวดลอม ซงเปนหนงในสเสาหลกของหลกการ GNH และเปนประเดนทสาธารณชนใหความสนใจสง ตลอดจนสงผลกระทบตอความรสกอยดมสขของประชากร

โรงไฟฟาทรฐบาลประกาศวาจะสรางอกสามแหง ไดแก Punatsangchhu I (1,095 เมกะวตต) ทเรมกอสรางแลว คาดวาจะแลวเสรจในป 2014 และอกสองแหงทจะสรางระหวางป 2009-2016 ไดแก Mangdechu (670 เมกะวตต) และ Punatsangchhu II (990 เมกะวตต) รวมกบโรงไฟฟาทมอยเดม จะเพมก าลงการผลตกระแสไฟฟาของทงประเทศเปน 4,235 เมกะวตต ในเมอรฐบาลตองปลอยใหมการถางปาและท าลายสงแวดลอมทกครงทมการกอสรางโรงไฟฟาพลงน า สกวนหนงภฏานกจะตองหยดกอสรางโรงไฟฟาใหมๆ หรอมฉะนนกตองปรบลดเปาหมายพนทปาทตองการอนรกษเอาไว ควบคไปกบการหาวธด าเนนอตสาหกรรมนในทางทลดผลกระทบตอสงแวดลอมใหเหลอนอยทสดเทาทเทคโนโลยจะเอออ านวย

ปจจยเสยงทส าคญอกประการหนงของอตสาหกรรมผลตไฟฟาในภฏานคอ ท าใหเศรษฐกจของภฏานตองพงพงอนเดยในอตราสงมาก โดยปจจบนภฏานใชระบบคาเงนคงท ตรงอตราแลกเปลยนไวท 1 นลตรม ตอ 1 รปอนเดย มลคากระแสไฟฟาทสงออกไปขายใหกบอนเดยมสดสวนสงถงรอยละ 88 ของมลคาการสงออกทงหมดของภฏาน และมลคาของสนคาอปโภคบรโภคทน าเขาจากอนเดยกมสดสวนใกลเคยงกน คอประมาณรอยละ 82 ของมลคาการน าเขาทงหมดในแตละป นอกจากน อนเดยยงเปนผปลอยสนเชอดอกเบยต า (soft loan) และ

10 Bhutan Statistical Yearbook (2006). 11 Asian Development Bank (2008), ‚Bhutan update‛.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

26

ผใหอดหนนเพอการกศลรายใหญในภฏาน ทงยงเปนแหลงสงแรงงานมฝมอ (เชน คร) และไรฝมอ (เชน แรงงานกอสราง) เขามาท างานในภฏานอกดวย

เมอค านงวาอตราการพงพงอนเดยทสงมากเปนสาเหตหลกทท าใหการพฒนาเศรษฐกจของภฏานยง ‚ไมยงยน‛ อยางแทจรง การสรางภาคธรกจเอกชนในประเทศทมความหลากหลายมากขนเพอใหประเทศพงพาเศรษฐกจของตวเองไดจงเปนเปาหมายส าคญในนโยบาย ‚พฒนาเศรษฐกจอยางยงยน‛ ตามหลกการ GNH แตเปาหมายนท าไดไมงายนก เมอค านงวาภาคเกษตรซงสวนใหญยงท าแบบยงชพ ไมใชการเพาะปลกเพอสงออก ยงมสดสวนสงถงรอยละ 21 ใน GDP ป 2006 และการกอสรางสาธารณปโภคพนฐานทจ าเปนตอการพฒนาเศรษฐกจ โดยเฉพาะถนนหนทาง ยงมสดสวนรอยละ 16 ใน GDP ในขณะทอตสาหกรรมบรการ ซงมการทองเทยวเปนองคประกอบหลก ยงมสดสวนเพยงรอยละ 7 เทานนใน GDP ของปเดยวกน12 ซงสวนหนงเปนผลจากการด าเนนนโยบายควบคมอตราการขยายตวของอตสาหกรรมทองเทยวอยางเขมงวด เพอมใหสงผลกระทบทางลบตอสงแวดลอมและอตลกษณทางวฒนธรรม สองเสาหลกของหลกการ GNH การอนรกษสงแวดลอม

ในขณะทนโยบายการพฒนาเศรษฐกจอยางยงยนของภฏานก าลงเผชญกบความทาทายทสอใหเหนวายงไม ‚ยงยน‛ เทาทควร และการจะพฒนาใหยงยนกวาเดมดวยการสงเสรมภาคธรกจเอกชนในประเทศกยงตองใชเวลาอกนานหลายป ความส าเรจทผานมาของการอนรกษสงแวดลอม ซงเปนเสาหลกทสองของหลกการ GNH กสะทอนใหเหนวาเสาหลกตนนเปนเสาหลกท ‚ส าคญทสด‛ ในกระบวนทศนของภฏาน

กฎหมายสงแวดลอมของภฏานระบวา จะตองมพนทปาไมไมต ากวารอยละ 60 ของพนทท งประเทศ พนทสงวน (รวมอทยานแหงชาต ปาสงวน และเขตรกษาพนธสตวปา) ไมต ากวารอยละ 25 และรฐบาลไดประกาศแบนอตสาหกรรมปาไมตงแต ค.ศ. 1976 ปจจบนอนญาตใหคนตดไมไปสรางบานเรอนและอาคารเทานน แตตองขออนญาตจากรฐและตองปลกตนไมชดเชย นโยบายอกประการหนงของรฐบาลทชวยอนรกษสงแวดลอม คอมาตรการจ ากดจ านวนนกทองเทยวทางออมดวยการเกบภาษทองเทยวแพงถงคนละ 200 เหรยญสหรฐตอวน เพอลดความเสยงทการทองเทยวจะท าลายสงแวดลอม

นโยบายรกษาสงแวดลอมอยางเขมงวดของรฐบาลไดรบความรวมมอจากประชาชนเปนอยางด เนองจากชาวภฏานสวนใหญมความรกและหวงแหนสงแวดลอมจากพนฐานทเปนพทธศาสนกชนผเครงครด โดยเฉพาะในชนบททว ดยงเปนศนยกลางของชมชนและพระมบทบาทผน าสง เปนทยอมรบนบถอของชาวบาน

ผลลพธของการด าเนนนโยบายอนรกษสงแวดลอมอยางเครงครดและความรวมมอของประชาชน ท าใหภฏานมสภาพแวดลอมทสวยงามและคงความหลากหลายทางชวภาพเปน

12 Bhutan Statistical Yearbook (2006).

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

27

อนดบตนๆ ของโลก พนทปายงปกคลมกวารอยละ 70 ของประเทศ แมจะมการตดถนนอยางตอเนองตงแตทศวรรษ 1960 สวนทางกบทศทางการพฒนาในประเทศสวนใหญทการตดถนนมกน าไปสการถดถอยของพนทปาไม ปจจบน World Wildlife Fund ประเมนวา ในเนอท 47,000 ตารางกโลเมตรของภฏาน มนกกวา 770 ชนด พนธพชกวา 5,400 ชนด13 ธนาคารโลกประเมนวา อตราการตดไมตอปของภฏานอยทประมาณรอยละ 4.5 ของอตรายงยนระยะยาว (long-term sustainable yield) เทานน

อยางไรกตาม การใหความส าคญตอการอนรกษสงแวดลอมในระดบสงอาจเพมแรงตงเครยดตอการพฒนาประเทศในชวงตอไป ในขณะเดยวกน ความพยายามทจะรกษาอตลกษณทางวฒนธรรมกอาจสง ‚ผลกระทบยอนกลบเชงลบ‛ (negative feedback) ในทางทกระท าความเดอดรอนตอชนกลมนอยในประเทศ เชน ชาวเนปาลอพยพ และกดกนสทธเสรภาพทางการเมองในทางทเปนอปสรรคตอระบอบประชาธปไตยของภฏาน ดงจะอธบายในหวขอ ‚ปญหาและความทาทาย‛ ตอไป

การสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต

การสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาตเปนเสาหลกของหลกการ GNH ทท าใหภฏานไดรบการยกยองอยางแพรหลายวาสามารถรกษา ‚อตลกษณทางวฒนธรรมของแท‛ ไวไดโดยทวฒนธรรมไมถกลดทอนใหเหลอเพยงการจดฉากโชวนกทองเทยว ดงทเกดขนในประเทศก าลงพฒนาจ านวนมาก เนอหาของนโยบายนมจดเรมตนในทศวรรษ 1980 เมอรฐบาลรเรมแคมเปญ ‚ชาตเดยว ชาตพนธเดยว‛ (one nation, one people) เพอดดกลนชนกลมนอย เชน ชาวเนปาลและชาวอนเดยอพยพ เขามาเปนสวนหนงในสงคมกระแสหลกของภฏาน แคมเปญนรวมถงการประกาศใชชดจรยธรรมแบบจารตเกาแกทเรยกวา ดรกม นมซา (driglam namzha) ทวประเทศ การประกาศใชภาษาซองกา (Dzongka) ปนภาษาประจ าชาต การบงคบใหประชาชนทกคนใสชดประจ าชาต และการบงคบใหบานเรอนและอาคารทกหลงใชสถาปตยกรรมแบบดงเดม

ในขณะเดยวกน นโยบาย ‚สงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต‛ ของภฏานกม ‚ดานมด‛ ทกดกนและกดขชนกลมนอยทไมไดสบเชอสายมาจากทเบตเหมอนกบชาวภฏานสวนใหญ ยกตวอยางเชน ในขณะเดยวกบทประกาศแคมเปญสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต รฐบาลภฏานกประกาศกฎหมายทกดกนโอกาสในการท างานและรบการศกษาของประชาชนท ‚ไมไดสบเชอสายมาจากชาวภฏานทแทจรง‛ ทงยงพยายามขบไลชาวภฏานเชอสายเนปาลทอาศยอยทางตอนใตของประเทศ ซงรฐบาลมองวาเขาเมองอยางผดกฎหมายถงแมวาชนกลมนอยเหลานจะอาศยอยในภฏานมาแลวหลายชวอายคน ผลทเกดขนคอชาวภฏานเชอสายเนปาลลกฮอขนตอตานอยางรนแรง รฐบาลตอบโตดวยการเนรเทศชนกลมนอยเหลานออกไปนอกประเทศ รวมทงผทมความเหนขดแยงกบรฐบาล ชนกลมนอยนบแสนคนทถกเนรเทศลงเอยดวยการ

13 WWF Bhutan Programme, http://www.wwfbhutan.org.bt/wwfbhutanbackground.htm

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

28

อาศยอยในคายกกกนผอพยพของสหประชาชาตในเนปาลในฐานะผลภย อกประมาณ 70,000 คนอาศยอยในสหรฐอเมรกาในฐานะผล ภยทางการเมองเชนกน

ปจจบน ชาวภฏานเชอสายเนปาลทล ภยอยในเนปาลหลายกลมไดรวมตวกนกอตงแนวรวมชอ ‚The National Front For Democracy‛ (NFD) เคลอนไหวเรยกรองใหรฐบาลปลอยตวนกโทษทางการเมอง และรณรงคเพอ ‚ประชาธปไตยทแทจรง‛ ในภฏานอยางตอเนอง ในป 2005 เมอภฏานเผยแพรรางรฐธรรมนญฉบบแรก แกนน าของแนวรวม NFD กใหสมภาษณตอสถานโทรทศน BBC ขององกฤษวา ‚ภฏานไมมวนมประชาธปไตยไดจนกวารฐบาลจะยอมใหผลภยเดนทางกลบประเทศ‛14

ธรรมาภบาลทด

เสาหลกสดทายในหลกการ GNH ของภฏานคอ ‚ธรรมาภบาลทด‛ ซงเปนปจจยททวความส าคญขนเรอยๆ โดยเฉพาะในชวงเปลยนผานระบอบการปกครองไปสระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมข ซงจ าเปนตองมระบบราชการทเขมแขงและสามารถกระจายอ านาจไปสทองถนไดอยางมประสทธภาพ และมกลไกตรวจสอบดแลทไดผล ในประเดนน รฐบาลจ าเปนจะตองใชเงนลงทนคอนขางมากในการจดตงและท านบ ารงโครงสรางเชงสถาบนใหมๆ ทจ าเปนในระบอบประชาธปไตย ไมวาจะเปนระบบราชการ สถาบนตลาการ และองคกรอสระอนๆ ปจจบนรฐบาลภฏานอยระหวางการพฒนากรอบนโยบายและแนวทางการใหเงนสนบสนนองคกรบรหารสวนทองถน ซงแบงเปน 20 เขต (Dzongkhag) ยอยลงไปถงระดบ ‚บลอก‛ (Gewog) แตละบลอกประกอบดวยหมบาน 4-5 หมบาน แตละแหงมลกบานประมาณ 20 ครวเรอน ภฏานจดการเลอกตงระดบทองถนตงแตป 2002) และขยบขยายสาธารณปโภคพนฐานในชนบท ไมวาจะเปนถนนหนทาง โรงเรยน โรงพยาบาล และเครอขายการสอสาร ใหครอบคลมประชากรทงประเทศ ระดบความส าเรจของนโยบาย GNH

ภฏานยงไมมดชนชวด GNH อยางเปนทางการ ปจจบนรฐบาลโดยศนยศกษาภฏาน (Center of Bhutan Studies) อยระหวางการออกแบบดชนดงกลาว โดยไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมลและส ารวจความเหนของประชาชนทวประเทศเกยวกบองคประกอบตางๆ ทสงผลตอ GNH ระหวางเดอนธนวาคม 2007 ถงเดอนมนาคม 2008 และจะน าผลการส ารวจมาประมวลและพฒนาเปนดชนชวดตอไป

แบบส ารวจ GNH ของศนยศกษาภฏานครอบคลมทงขอมลทเปนอตตวสย (subjective) ขนอยกบผตอบแบบสอบถาม และขอมลทเปนภววสย (objective) โดยมขอบเขตกวางกวาดชน HDI ของ UNDP และดชนเกยวกบความสขอนๆ ทพฒนาในวงวชาการตะวนตก โดยมองคประกอบ 9 สวน ไดแก

14 BBC, ‚Exiles attack Bhutan Constitution‛, April,4 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4410237.stm

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

29

1. ความอยดมสขดานจตใจ (Psychological well-being) 2. ธรรมาภบาลทด (Good governance) 3. การศกษา (Education) 4. สขภาพ (Health) 5. พลงของชมชน (Community vitality) 6. การใชเวลาและสมดลในชวต (Time use and balance) 7. วฒนธรรม (Culture) 8. ความหลากหลายและความยดหยนของระบบนเวศ (Ecological diversity and

resilience) 9. มาตรฐานในการด ารงชวต (Living standard) ในดชนทพยายามประเมนระดบความสขหรอความอยดมสขของมนษย ภฏานมกจะ

ไดรบการจดอนดบใหอยในอนดบตนๆ ของโลก ยกตวอยางเชน ใน Happy Planet Index (HPI) ทกลาวถงไปแลวกอนหนาน ภฏานม HPI สงเปนอนดบท 13 จาก 178 ประเทศทวโลก และเปนประเทศในทวปเอเชยเพยงประเทศเดยวทดชนประกอบของ HPI อยในระดบ ‚ด‛ สองในสามตว คอระดบรอยเทาเชงนเวศและความพงพอใจในชวต สวนสาเหตหลกทดชนประกอบตวทสามของภฏานคอ ‚ความยนยาวของอาย‛ มคาเฉลยทวประเทศต ากวาคาเฉลยของทงโลกเลกนอย (64.7 ป เทยบกบ 65 ป) นน สวนหนงมาจากการทภฏานยงเปนประเทศพฒนาทคอนขางใหม ประกอบกบการมภมประเทศทเตมไปดวยภเขาสง (เชน ประชากรกวารอยละ 10 อาศยอยหางจากถนนทใกลทสดกวา 6 ชวโมงเดน) ท าใหการใหบรการสาธารณสขโดยรฐท าไดอยางยากล าบากและมคาใชจายสง

การทชาวภฏานม ‚ความพงพอใจในชวต ‛ คอนขางสง ทงๆ ทรายไดตอหวของประชากรและดชนทช วดระดบการพฒนาอนๆ ใน Human Development Index (HDI) เชน อตราการรหนงสอ ยงอยในระดบต า (รอยละ 4715) อาจเปนเพราะหลายปจจยทสงผลเชงบวกตอ ‚ความอยดมสข‛ ของชาวภฏานอยนอกเหนอการค านวณดชนอยาง HDI หรอ HPI โดยเฉพาะโครงสรางสงคมในชนบททมวดเปนศนยรวมจตใจ ซงมลกษณะชวยเหลอเกอกลและสมพนธโยงใยเปน ‚ตาขายสงคม‛ ส าหรบชาวบาน ไมตางจากสงคมเกษตรในชนบทไทยสมยกอน ยกตวอยางเชน ชาวบานในชนบทภฏานจ านวนมากยงใชระบบแลกเปลยนสนคากบสนคาโดยตรง (barter economy) และอาศยความชวยเหลอจากเพอนบานในการท ากจกรรมตางๆ เชน ประเพณ ‚ลงแขก‛ มลคาของกจกรรมเหลานและมลคาของสงทเปลยนมอกนในระบบแลกเปลยน (ซงนบเปน ‚free goods‛ หรอ ‚สนคาฟร‛ ในกระบวนทศนเสรนยมใหม) เปนองคประกอบหลกของ ‚เศรษฐกจนอกระบบ‛ ทมมลคาและคณคาตอประชาชนแตไมถกรวมอยในตวเลข GDP และดงนนจงไมอยในตวเลขรายไดตอหวดวย

15 UNDP, Human Development Report: Bhutan (2007-2008).

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

30

นอกเหนอจากโครงสรางสงคมชนบทและศรทธาในศาสนาพทธ สองปจจยส าคญในความพงพอใจในชวตแตไมถกวดเปนตวเลข ความพอเพยงในปจจยสของชาวภฏานยงเปนอกปจจยหนงทส าคญ โดย UNDP ประเมนวา มประชากรเพยงรอยละ 5.9 ทไมไดรบแคลอร 2,214 กโลแคลอรตอหวตอวน ซงเปน ‚ปรมาณแคลอรข นต า‛ ทจ าเปนตอการยงชพในนยามของสหประชาชาต16 คาเฉลยของภฏานทงประเทศอยทประมาณ 2,500 กโลแคลอรตอหวตอวนโดยเฉลย ซงเปนอตราทสงกวาคาเฉลยของประเทศยากจนอนๆ ทมระดบรายไดตอหวทดเทยมกบภฏาน โดยเฉพาะในทวปแอฟรกา ชาวภฏานสวนใหญมเสอผาพอเพยง มบานอย และแทบไมมใครไมมทดนท ากน แตละครอบครวจะไดรบการจดสรรทดนประมาณครอบครวละ 10 ไรโดยเฉลย การมทดนท ากนอยางทวถงของประชาชนเปนผลจากการปฏรปทดนหลายครง โดยเฉพาะในรชกาลของพระเจาจกม ดอรจ วงชก พระอยกาของกษตรยองคปจจบน ผทรงประกาศเลกทาส จดสรรและแจกจายทดนทปฐมกษตรยในราชวงศวงชกทรงยดมาจากเจาเมองและเจาของทดนรายใหญหลงสถาปนาราชวงศ ใหกบราษฎรทวประเทศ 4. ปญหาและความทาทาย

ภายใตกระแสโลกาภวตนทถาโถมเขาสประเทศทวโลก โดยเฉพาะโลกาภวตนดานสงแวดลอมทน าโดยภาวะโลกรอน และการไหลบาของวฒนธรรมตางประเทศผานสอตางๆ เชน โทรทศนและอนเทอรเนต ท าใหภฏานตองเผชญกบความทาทายนานปการทนบวนจะมแตทวความรนแรงขนเรอยๆ อยางหลกเลยงไมได ล าพงถาภฏานเลอกเจรญรอยตามแนวทางพฒนาทมงสรางความเจรญทางเศรษฐกจเปนหลกดงทอดมการณเสรนยมใหมสงเสรม การรบมอกบความทาทายเหลานกเปนเรองยากพอดอยแลว ดงนน เมอค านงถงความกลาหาญของภฏานทประกาศวาจะพฒนาโดยยด GNH เปนเปาหมาย ภฏานกอาจรบมอกบความทาทายทงหลายไมไดเลยถาปราศจากความรวมมอของทกภาคสวน ทงจากชาวภฏานเองและบคคลภายนอก โดยเฉพาะองคกรโลกบาลอยาง UNDP, World Wildlife Fund ตลอดจนนกพฒนา นกเศรษฐศาสตร และนกจตวทยาทกคนทเหนความบกพรองและอนตรายของโมเดลพฒนาแบบ ‘ส าเรจรป’ ทต งอยบนอดมการณเสรนยมใหม

นอกจากจะตองอาศยความรวมมอและความสนบสนนจากภายนอกแลว ความส าเรจของโมเดลพฒนาแบบภฏานยงขนอยกบความสามารถของรฐบาลภฏานเองในการด าเนนนโยบายพฒนาแบบ ‚ยดหยน‛ มากกวาทผานมา ในทางทเคารพตอสทธเสรภาพของประชาชนในระบอบประชาธปไตยและใชนวตกรรมตางๆ โดยเฉพาะเทคโนโลยพลงงานทดแทน อยางมประสทธภาพ ทงน เพอใหภฏานสามารถรกษาสงแวดลอม ธรรมาภบาล และอตลกษณทางวฒนธรรมไวไดโดยไมตองสญเสยศกยภาพในการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและยกระดบชวตความเปนอยของประชากร

16 UNDP, ‚MDGs Goal 1: Eradicate extreme poverty and hunger‛, http://www.undp.org.bt/mdg/mdg_one.htm

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

31

ปญหาและความทาทายทส าคญของภฏาน อาจแบงตามเสาหลกสตนของหลกการ GNH ไดดงตอไปน (ยกเวนประเดนดานธรรมาภบาลทด ซงรฐควรสงเสรมอยางตอเนองอยแลวไมวาโมเดลการพฒนาจะเปนไปในทศทางใด) ปญหาและความทาทายดานการพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน

ดงทไดอธบายกอนหนานแลววา เศรษฐกจของภฏานก าลงเตบโตแบบไม ‚ยงยน‛ เทาทควรในระยะยาว เนองจากยงตองพงพงอนเดยในอตราทสงมาก ทงในดานการสงออก น าเขา และแรงงาน นอกจากน รฐบาลกยงตองพงพาเงนชวยเหลอจากตางประเทศกวารอยละ 30 ตอป เพอน าไปใชจายในการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะการสรางสาธารณปโภคพนฐาน ซงภมประเทศทเตมไปดวยภเขาท าใหภฏานมตนทนสงกวาคาเฉลยของประเทศก าลงพฒนา

สาเหตหลกทท าใหรฐบาลภฏานยงตองพงพงเงนตราตางประเทศในการพฒนาประเทศ คอการทภาคเอกชนในประเทศยงไมเขมแขง ท าใหรฐบาลมฐานภาษทเลกมาก ธรกจสวนใหญยงเปนธรกจในครวเรอนหรอธรกจขนาดเลก ซงเปนเพราะขอจ ากดหลายประการ เชน ประชากรในประเทศมจ านวนนอย ภมประเทศเปนอปสรรคตอการประกอบธรกจและการคาระหวางประเทศ แรงงานทมการศกษายงมไมมาก และเงนออมในประเทศยงอยในระดบต า เนองจากประชากรสวนใหญยงด ารงชพแบบพออยพอกน และประเทศเพงมสกลเงนเปนของตวเองและระบบธนาคารในปลายทศวรรษ 1960 รฐบาลจงไมมฐานเงนออมทน ามาใชเพอการพฒนาประเทศได จ าตองอาศยเงนกดอกเบยต าหรอเงนใหเปลาจากประเทศพนธมตรคออนเดย สถาบนการเงนระหวางประเทศ เชน ธนาคารเพอการพฒนาแหงเอเชย (Asian Development Bank หรอ ADB) และองคกรระหวางประเทศเชน UNDP สงผลใหการใชจายของภาครฐยงมขนาดใหญในระบอบเศรษฐกจ คอคดเปนมลคากวารอยละ 34 ใน GDP

อกปจจยหนงทอาจอธบายวาเหตใดการพฒนาภาคธรกจเอกชนในภฏานจงเปนไปอยางเชองชาคอ ชาวภฏานสวนใหญยงด ารงชวตอยางสนโดษตามหลกพทธศาสนา และไมคนเคยกบความเสยงทนกธรกจจ าเปนตองเผชญ จนท าใหปราศจากความกระตอรอรนทจะรเรมธรกจใหมๆ ท าใหเจาของธรกจจ านวนมากยงเปนชาวฮนดหรอชาวภฏานเชอสายอนเดยหรอเนปาลทประกอบอาชพคาขายมานานกวาคนภฏาน

นอกจากน อตสาหกรรมทองเทยวซงเปนธรกจทมศกยภาพสงสดทจะเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจ กยงมสดสวนเพยงรอยละ 7 ใน GDP เนองจากถกรฐบาลก ากบดแลอยางเครงครด เพอไมใหกระทบเปาหมายในการอนรกษสงแวดลอม ดงนนในอนาคต รฐบาลอาจตองยอมผอนปรนกฎเกณฑบางประการเพอกระตนการเตบโตของธรกจนในทางทไมขดตอหลกการ GNH

อตราการเตบโตของประชากรวยท างาน (หนมสาวอายนอยกวา 20 ป มสดสวนสงถงรอยละ 40 ของประชากร) การเปลยนแปลงจากสงคมชนบทสสงคมเมองตามระดบการพฒนาเศรษฐกจ และระดบการศกษาของคนรนใหมทดกวาเดม ท าใหภฏานตองสรางงานกวา 14,000 ต าแหนงในแตละป แตเนองจากภาคธรกจยงมขนาดเลกมากและเตบโตชากวาอปทานของ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

32

แรงงานทมการศกษา ประกอบกบขอเทจจรงทโรงไฟฟาพลงน าซงเปนรายไดหลกของรฐไมจ าเปนตองใชแรงงานมาก ท าใหรฐบาลตองรบภาระการจางงานกวารอยละ 60 ของจ านวนบณฑตทจบปรญญาแตละป

การเตบโตทเชองชาของภาคธรกจในภฏานทไมสามารถรองรบบณฑตจบใหมไดอยางทนทวงท ประกอบกบอตราการอพยพเขาภฏานของแรงงานจากบงคลาเทศและอนเดย โดยเฉพาะแรงงานในภาคกอสราง แรงงานตางชาตเหลานยอมรบคาแรงถกกวาชาวภฏาน มทกษะในการท างานสงกวา และท างานใชแรงงานทบณฑตจบใหมไมยนดท า ท าใหอตราวางงานของภฏานเรมกอตวเปนปญหาใหญ ปจจบน รฐบาลภฏานประเมนวามแรงงานชาวอนเดยและบงคลาเทศกวา 50,000 คนในประเทศ

ในสวนของนโยบายพฒนาชนบท รฐบาลภฏานก าลงเนนการสงเสรมใหเกษตรกรปลกพชทมมลคาทางเศรษฐกจมากขน เพอเพมรายไดและยกระดบความเปนอย เชน แอปเปลและสม สงออกไปยงประเทศเพอนบานคออนเดยและบงคลาเทศ เนองจากนโยบายนเปนนโยบายคอนขางใหม จงยงตองรอดวารายไดจากการปลกพชเหลานจะท าใหชาวนาหลดพนจากปลกความจนอยางยงยนไดจรงหรอไม

ประเดนสดทายทควรกลาวถงคอ ประเทศทมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจสงมกหนไมพนปญหาชองวางรายไดระหวางคนรวยกบคนจน ภฏานกเชนกน ไมวารฐบาลจะพยายามเดน ‘ทางสายกลาง’ เพยงใด กยงตองเผชญกบสถานการณทแทบจะเรยกไดวาเปน ‘ผลพวงธรรมชาต ’ ของการพฒนาประเทศ เพราะผมการศกษายอมมโอกาสหารายไดในระดบสงกวาชาวนาหลายเทา ปจจบนรายไดตอหวของประชากรในเมอง สงกวาระดบรายไดในชนบทแลวอยางนอยสองเทา และมแนวโนมวาจะสงขนตอไปในอนาคต ปญหาและความทาทายดานการอนรกษสงแวดลอม

เนองจากการสญเสยทรพยากรธรรมชาตและความบรสทธของสงแวดลอมอยางนอยบางสวนเปนผลพวงทหลกเลยงไมไดของการพฒนาเศรษฐกจ นโยบายการอนรกษสงแวดลอมของภฏาน ซงเปนหนงใน ‚สเสาหลก‛ ของหลกการ GNH จงตองเผชญกบความทาทายจากการพฒนาเศรษฐกจ ซงจ าตองตดไมท าลายปาในการสรางเมอง สถานทประกอบการ ฯลฯ นอกเหนอจากการกอสรางโรงไฟฟาพลงน าใหมๆ ซงเปนโครงการขนาดใหญทสงผลกระทบตอสงแวดลอมคอนขางมาก นอกจากน การเตบโตของสงคมเมองยงกอใหเกดปญหามลภาวะและขยะอตสาหกรรมทจ าเปนจะตองไดรบการควบคมดแล ปจจบนรฐบาลไดกนทโลงแปลงหนงนอกเมองหลวงใหเปนททงขยะ ตอนแรกคาดวาจะใชเวลา 15 ปถงจะเตม แตตอนนมขยะเตมพนทไปแลวกวาหนงในสาม

นอกจากภฏานจะตองเผชญกบความทาทายจากการพฒนาภายในประเทศ กยงตองเตรยมรบมอกบผลกระทบจากปจจยภายนอกทอยนอกเหนอการควบคม โดยเฉพาะผลพวงจากภาวะโลกรอน โดยรายงานพฒนามนษยประจ าป 2007-2008 ของสหประชาชาตระบวา ถาอตรา

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

33

การปลอยกาซเรอนกระจกทเปนตนเหตส าคญของโลกรอนยงด าเนนตอไปในอตราเดยวกนกบปจจบน ธารน าแขงในเทอกเขาหมาลยหลายแหงจะละลายจนไมมเหลอในอกไมเกน 28 ปขางหนา เนองจากธารน าแขงเหลานเปนแหลงก าเนดแมน าในภฏานซงอยทางตอนใตของเทอกเขาหมาลย และแมน าในภฏานกเปนแหลงพลงงานทใชในการผลตไฟฟา ซงเปนแหลงรายไดหลกของประเทศ แนวโนมดงกลาวจงเปนเรองทนาวตกส าหรบภฏาน และท าใหความจ าเปนทจะขยบขยายฐานเศรษฐกจของประเทศใหกวางมากขนและลดการพงพงอนเดย ทวความเรงดวนมากกวาเดม

นาโด รนเชน (Nado Rinchen) ปลดกระทรวงสงแวดลอมของภฏานกลาววา ธารน าแขงในภฏานเองกก าลงละลาย กลายเปนทะเลสาบซงมระดบน าสงขนเรอยๆ จนสมเสยงตอการ ‘แตก’ ออกเปนน าปาไหลหลากทวมบานเรอนคน ปจจบนภฏานมทะเลสาบทเกดจากธารน าแขงกวา 2,600 แหง ในจ านวนน งานวจยลาสดของรฐบาลระบวา 26 แหง ‘อาจเปนอนตราย’ นอกจากน ในชวงหาประหวาง 2002-2007 อณหภมเฉลยในภฏานปรบตวสงขนกวาสององศา สงผลใหฝนตกชาลงกวาเดม สงผลเสยและเพมความเสยงในการเพาะปลกของเกษตรกร17

ปญหาและความทาทายดานการสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต

ดงทไดกลาวไปกอนหนานแลววา นโยบายสงเสรมวฒนธรรมประจ าชาตของภฏานทด าเนนการอยางเครงครด มสวนกอใหเกดความตงเครยดภายในประเทศ ถงแมวาจะชวยสรางอตลกษณทางวฒนธรรมทชดเจนตอผมาเยอน โดยเฉพาะความตงเครยดระหวางชาวภฏานสวนใหญทมเชอสายทเบต กบชาวภฏานเชอสายอนเดย เนปาล และบงคลาเทศซงยายเขามาอาศยอยในภฏานจากประเทศเพอนบาน นบถอศาสนาฮนดหรออสลามเปนหลก ไมใชศาสนาพทธเหมอนชาวภฏานสวนใหญ ทงยงมประเพณ วฒนธรรม และภาษาเปนของตนเอง มาตรการปราบปรามและขบไลชาวภฏานเชอสายเนปาลออกจากประเทศในทศวรรษ 1990 ท าใหมผล ภยนบแสนคนในคายผอพยพของสหประชาชาตในเนปาลสบมาจนปจจบน และท าใหนโยบาย ‚สงเสรมวฒนธรรมประจ าชาต‛ ของรฐบาลดจะเปนนโยบาย ‘เผดจการทางวฒนธรรม’ (cultural fascism) ในทางปฏบต ทแขงกราวและไมเอออ านวยตอการเสรมสรางความรและความเขาใจระหวางชาตพนธ ซงนบวนจะยงทวความส าคญขน เพราะความตองการแรงงานท าใหมชาวอนเดย บงคลาเทศ และเนปาลเดนทางมาท างานในภฏานมากขนเรอยๆ จนปจจบนมแรงงานตางชาตกวา 50,000 คน คดเปนรอยละ 7.4 ของประชากรทงประเทศ

นอกจากน การเปลยนผานไปสระบอบประชาธปไตยของภฏาน ซงจะมรฐบาลและรฐสภาทมาจากการเลอกตงเปนครงแรกในป ค.ศ. 2008 จะยงเพมแรงกดดนใหรฐบาลภฏาน ยอมโอนออนผอนปรนตอความคดเหนทแตกตางของชนกลมนอย และเปดโอกาสใหพวกเขาไดเขามามสวนรวมทางการเมอง ซงขอเรยกรองของชาวภฏานสวนนอยนนเปนขอเรยกรองทม

17 Kuensel Online, ‚Bhutan under fire from global warming‛, http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=9511

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

34

ความชอบธรรม และสมควรทรฐบาลภฏานจะตองใสใจทจะแกไข เพราะ ‚ความสข‛ ในหลกการ GNH ควรเกดขนบนพนฐานของความยตธรรม ภาวะทชาวภฏานสวนใหญมความสขแตชนกลมนอยนบแสนคนตองทนทกขทรมานอยางตอเนองจากนโยบายทเปลยนแปลงได ยอมไมใชภาวะทพงปรารถนาในสงคมประชาธปไตย

นอกจากภฏานจะตองปรบแนวคดเกยวกบวฒนธรรมใหยดหยนและครอบคลมมากกวาการตความวฒนธรรมแบบคบแคบวาหมายถง ‘วฒนธรรมทางการ’ หรอ ‘พธกรรมทางศาสนาดงเดม’ เพยงอยางเดยว รฐบาลภฏานกควรปรบเปลยนนโยบายดานวฒนธรรมใหสอดคลองกบกระแสโลกาภวตนดานวฒนธรรม โดยเฉพาะวฒนธรรมจากโลกตะวนตกทไหลบาเขาประเทศอยางรวดเรวผานสอตางๆ หลงป 1999 ซงเปนปทรฐบาลอนญาตใหประชาชนตดตงโทรทศน ใชโทรศพทมอถอ และเขาอนเทอรเนตไดเปนครงแรก ปจจบน ผสงเกตการณหลายฝายเรมมองแลววา กระแสโลกาภวตนดานวฒนธรรม โดยเฉพาะวฒนธรรมบรโภคนยมของสงคมตะวนตก เปนตวการหลกทสงผลใหอตราการตดยา อาชญากรรม และพฤตกรรมไมพงประสงคตางๆ เพมสงขนในหมวยรน ทงๆ ทพฤตกรรมเหลานอาจมสาเหตอนๆ ทอธบายไดดกวา เชน อตราการวางงาน ความเหลอมล าทางรายไดระหวางชนชนน าผมการศกษากบประชาชนทเผชญกบชวงเปลยนผานจากสงคมชนบทสสงคมเมอง และชองวางในการสอสารหลกธรรมในพทธศาสนา ระหวางพระซงยงสอนศาสนาตามประเพณดงเดม กบคนรนใหมทหางเหนจากวดมากขนเรอยๆ ทงทางรางกายและจตใจ สรป ถงแมวาจะเรมออกเดนทางบนถนนแหงการพฒนาไปส ‘ความเปนสมยใหม’ ไดไมถงครงศตวรรษ และตองเผชญกบอปสรรคและความทาทายมากมาย ความยดมนในหลกการ GNH ของภฏานในการพฒนาประเทศ กก าลงกอใหเกดผลอนเปนรปธรรมทนาชนชมและนาศกษาอยางยง โดยเฉพาะในแงทประสบการณการพฒนาของภฏาน สามารถใชเปนกระจกสะทอนขอจ ากดและขอบกพรองของอดมการณเสรนยมใหมทมงเนนการพฒนาทางเศรษฐกจเพยงมตเดยว โดยไมสนใจมตอนๆ ทส าคญตอความอยดมสขของประชาชนไมยงหยอนไปกวากน โดยเฉพาะมตดานสงแวดลอม ความรสกวาเปนสวนหนงของชมชน และศรทธาในศาสนา ซงลวนเปนปจจยททกประเทศอาจตองสญเสยจนยากแกการฟนฟหรอไมสามารถฟนฟกลบคนมาไดอก เนองจากไมเคยค านงถง ‘คณภาพ’ หรอ ‘ความยงยน’ ของนโยบายพฒนาตงแตแรก

ในฐานะทภฏานเปนประเทศก าลงพฒนาคอนขางใหมทปจจยเหลานยงไมถกกระทบจนสายเกนแก ความพยายามของภฏานจงสมควรไดรบการสนบสนนจากประชาคมโลก โดยเฉพาะในสถานการณปจจบนทภฏานตองเผชญกบกระแสโลกาภวตน และความทาทายใหญๆ มากมาย ไมวาจะเปนอตราการพงพงตางชาตทยงอยในระดบสงและกระจกตว , ความ ‘แคบ’ ของฐานเศรษฐกจภายในประเทศ, ความตงเครยดระหวางเปาหมายอนรกษสงแวดลอมและการพฒนาทางเศรษฐกจ, ความตงเครยดระหวางชาวภฏานสวนใหญและชาวภฏานเชอสายอนเดย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

35

และเนปาล ซงเรยกรองใหรฐบาลขยบขยายขอบเขตของประชาธปไตยใหพวกเขาไดมสวนรวมทางการเมองอยางทควรจะเปน, และกระแสโลกาภวตนดานวฒนธรรมทผลกดนใหภฏานตองทบทวนนโยบายทจะอนรกษอตลกษณทางวฒนธรรมในลกษณะ ‘ตายตว’ เชนในอดต

ประสบการณและแนวคดเรอง GNH ของภฏานชใหเราเหนวา ‘ความสข’ สามารถใชเปนเปาหมายในการพฒนาประเทศไดโดยไมตองสญเสยประโยชนของระบบตลาด ถงแมวาการยดมนในเปาหมายนจะแปลวาอตราการเตบโตทางเศรษฐกจอาจไมสงเทากบในประเทศทมงเนนการเตบโตทางเศรษฐกจเพยงมตเดยว การเตบโตแบบแรกกนาจะม ‘คณภาพ’ ดกวา เพราะท าใหประชาชนมความอยดมสขมากกวา และดงนนจงนาจะ ‘ยงยน’ กวาการเตบโตแบบหลง อนทจรง นกเศรษฐศาสตรหลายคนในอดตเคยเสนอวารฐบาลควรใหความส าคญกบการลงทนในโครงการตางๆ นอกเหนอจากการสงเสรมการแขงขนในระบบตลาด เชน ดเนอร และ โออช (Diener และ Oishi, 2000) และกอนหนานนกลเบรธ (Galbraith, 1984) เสนอวาการเพมเมดเงนลงทนใน ‚บรการสาธารณะ‛ เชน สวนสาธารณะ และโรงพยาบาล เปนวธเพมความสขเฉลยของประชากรทมประสทธภาพ ในขณะท ไซตอฟสก (Scitovsky, 1992) และ เลน (Lane, 2000) เสนอวาระดบการศกษาและเวลาพกผอนทคนใชอยกบเพอนฝงและครอบครว เปนปจจยทเพมระดบความสขของมนษยไดดทสด ในขณะทการซอสนคาอปโภคบรโภคมแนวโนมทจะท าใหคนมความสขเพยงชวครยาม แตแทบไมสงผลอะไรเลยตอระดบความสขของคนผนนในระยะยาว (Hagerty และ Veenhoven, 2003)

ไมตองสงสยวางานวจยและคนควาของนกเศรษฐศาสตรความสข นกจตวทยา และนกสงคมวทยาจะชวยเพมเตมและปรบปรงองคความรของเราเกยวกบปจจยตางๆ ทสงผลตอความสขและความอยดมสข ใหชดเจนและสมบรณยงขนในอนาคต และผลการวจยกสรปแนชดวา ความเจรญทางเศรษฐกจในระดบทเกนความตองการพนฐาน เปน ‚พนฐาน‛ ทจ าเปนตอความสขของประชากร แตถาจะมสงใดทประสบการณของภฏานและงานวจยพสจนใหเหน คอขอเทจจรงทวาผก าหนดนโยบายไมอาจละเลย ‘ความสข’ ของประชาชน หรอมองวาความเจรญทางเศรษฐกจท าใหประชาชนมความสข ‘โดยอตโนมต’ โดยไมตองสนใจปจจยอนๆ ไดอกตอไป

นโยบายพฒนาของภฏานภายใตหลกการ GNH สอดคลองกบแนวคดเรอง ‘ระบอบเศรษฐกจแบบผสม’ (mixed economy) และแนวคดเรอง ‘การพฒนาอยางยงยน’ ซงตงอยบนความเชอทวา ระบบตลาดสามารถท าหลายสงหลายอยางไดด แตไมใชทกอยาง โดยเฉพาะการผลตและจดสรรปจจยนอกเศรษฐกจทสงผลตอระดบความอยดมสขของประชาชน และสงผลตอความยงยนของระบอบเศรษฐกจเอง การสงเสรมปจจยเหลานจ าตองอาศยความรวมมอระหวางภาครฐ ภาคธรกจ และภาคประชาชน ในการรวมกนก าหนดเปาหมายของ ‚การพฒนาประเทศ‛ เสยใหม ใหสะทอนความตองการของมนษยมากขน มความเหมาะสมตอสภาพสงคม และเอออาทรตอผยากไรมากขน หลงจากทนโยบายพฒนาของประเทศสวนใหญถกครอบง าโดยอดมการณเสรนยมใหมทมองเหนแตความส าคญของตลาดและมลคาทเปนตวเงนเทานนตลอดระยะเวลากวาครงศตวรรษทผานมา.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

36

บทท 2: บทบาทของอสลามในการพฒนา (Role of Islam in Development)

ถงแมวาศาสนาอสลามจะเปนศาสนาทมผนบถอมากถง 1,400 ลานคนทวโลก แตปจจบนอาจเปนศาสนาทมคนเขาใจผดมากทสด เนองจากถกผกอการรายคลงศาสนาหวรนแรงหลายกลม รวมทง ‚นกอสลามนยม‛ (Islamists) หลายคนทหวไมรนแรงเทาแตมอคต บดเบอนค าสอนเพอสรางความชอบธรรมใหกบการกระท าอนโหดเหยมหรอแนวคดของตนเอง

หนงในขอกลาวหาของนกประวตศาสตรและนกเศรษฐศาสตรเสรนยมใหมหลายคนคอ อสลามเปน ‚อปสรรค‛ ส าคญทกดขวางการพฒนาของประเทศมสลม (หมายถงประเทศทมประชากรกวากงหนงนบถอศาสนาอสลาม) ท าใหเศรษฐกจเจรญเตบโตชาและท าใหสงคมลาหลง นกคดเหลานมกมองวา โลกทศนของอสลามสนบสนนทศนคตและระบบคณคาทใหความส าคญนอยมากกบความรบผดชอบและผลงานสวนบคคล ประสทธผลและประสทธภาพ หรอความอยดมสขทางวตถ (material well-being) ชาวมสลมใหความส าคญตอชวตใน ‚โลกหนา‛ หลงความตายมากกวา ความเชอเชนนน าไปสทศนคตแบบกมหนายอมรบในชะตากรรม ซงเปนอปสรรคส าคญทขดขวางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

ขอกลาวหาของผทเชอมนในอดมการณเสรนยมใหม ซงหลายคนในจ านวนนนเปนพวก ‚สายเหยยว‛ ทสนบสนนการด าเนนนโยบายตางประเทศแบบแขงกราวของรฐบาลอเมรกนภายใตการน าของจอรจ บช ผลก มกถกกระพอโดยสอกระแสหลก และไดรบความนยมและความเชอถอจากสาธารณชนคอนขางงายในสถานการณหลงโศกนาฏกรรม 9/11 ทโลกยงตกอยในภาวะหวาดกลวกลมผกอการรายหวรนแรงชาวมสลม และความหวาดกลวนนกมกจะแปรเปลยนเปนการแบงเขาแบงเราและความเกลยดชงแบบไรเหตผลไดงาย นอกจากน นกคดเสรนยมใหมจ านวนมากยงใชวธ ‚มกงาย‛ ในการ ‚เหมารวม‛ ประเทศมสลมทวโลกวา ‚เหมอนกน‛ ทงในแงระบอบการเมอง ระดบความเจรญทางเศรษฐกจ และคานยมของประชาชน เชนในหนงสอขายดเรอง What Went Wrong? โดย เบอรนารด ลอส (Bernard Lewis) นกประวตศาสตรชาวอเมรกน ทงๆ ท ‚โลกมสลม‛ มความหลากหลายในมตเหลานนไมแพกลมประเทศอนๆ ในโลกทถกตกรอบจดกลมตามวาทกรรมกระแสหลก เชน โลกตะวนตก ฯลฯ

แผนภาพท 5: สดสวนประชากรทเปนมสลมในแตละประเทศ

ทมา: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Muslim_distribution.png

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

37

1. ปรชญาและเบองหลง กรอบความคดเกยวกบระบอบเศรษฐกจอสลามและระบบการเงนอสลามมรากฐานมาจากชดกฎเกณฑ หลกค าสอน และจารตทเรยกรวมๆ วา ‚ชารอะฮ‛ (Sharia) ซงเปน ‚ชดกฎหมายสงสด‛ ในศาสนาอสลามทมเนอหาครอบคลมทงทางโลกยและทางธรรม ไมวาจะเปนมตทางเศรษฐกจ สงคม หรอการเมอง จดเรมตนของชารอะฮมาจากตวบทในคมภรอลกรอาน ผานการขยายความและตความโดยผน าทางศาสนาและนกวชาการอสลามอยางตอเนอง โดยใชวธนรนย (Qiyas) และเสยงขางมากในการลงประชามต (Ijma’) ในกรณทมผตความแตกตางกน

เปาหมายหลกของชารอะฮ (Sharia) คอ ‚การสงเสรมความอยดมสขของมนษยชาต ซงหมายถงการพทกษรกษาศรทธาในศาสนา (din), สขภาพรางกาย (nafs), สตปญญา (aql), คนรนหลง (nasl) และความมงคง (maal)‛ ดวยการใชปญญาธรรม เมตตาธรรม และความยตธรรม ชารอะฮบอกวา มนษยจะตองมความเขมแขงทงดานวตถและดานจตวญญาณหรอศลธรรม นนหมายความวา การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทมงเนนการตอบสนองความตองการขนพนฐานและหลกเลยงการใชจายทส นเปลอง เปนมาตรการทจ าเปนตอการบรรลความอยดมสข18 ผลจากการ ‚อาน‛ ชารอะฮเพยงเบองตนเทานกชดเจนแลววา หลกค าสอนอสลามมไดตอตานการพฒนาทางเศรษฐกจ เพราะมองความมงคง (maal) วาเปนสวนหนงของ ‚ความอยดมสข‛ ของมนษย สวนการก าหนดใหพทกษรกษา ‚สตปญญา‛ นนมนยยะวา ชมชนจะตองมศกยภาพในการตอตานอทธพลทเปนพษจากภายนอก และยดมนในประเพณหรอวฒนธรรมอนดงามทยงเปนประโยชนตอสงคมทามกลางความเปลยนแปลงของโลก ทงยงย าเตอนวา ระดบการศกษา การคนควาวจย และการวเคราะหทใชเหตผลอยางเครงครด ลวนเปนสงจ าเปนตอการพฒนาสตปญญาของสงคม

องคประกอบสดทายในนยาม ‚ความอยดมสข‛ ของชารอะฮ ทระบใหคนรนปจจบนปกปอง ‚คนรนหลง‛ นน หมายความวาคนรนปจจบนตองประพฤตตนในทางทค านงถงความยตธรรมตอคนรนหลง ไมวาจะดวยการกระจายรายไดระหวางรน (เชน มรดก) การเผอแผความเจรญทางเศรษฐกจ การอนรกษทรพยากรธรรมชาต และการดแลรกษาสงแวดลอม คมภรอลกร- อานมตวอยางมากมายทแสดงใหเหนการยดมนในเปาหมายน เชน ศาสดาโมฮมหมดสงหามไมใหคนตดตนไมรอบเมองเมดนาห

การทเนอหาหลายตอนในคมภรอลกรอานตอกย าประเดนเรอง ‚ความพอประมาณ‛ และ ‚ความสมดล‛ ในการแสวงหาความสขทางโลก เปนหลกฐานหนงทยนยนวาแนวคดเรอง ‚การพฒนาอยางยงยน‛ นนสอดคลองกบหลกศาสนาอสลาม นกวชาการอสลามหลายคนเชอมนวา ถาประเทศทประกาศวาเปน ‚ประเทศมสลม‛ ยดมนในหลกค าสอนอยางแทจรง ประเทศเหลานนกอาจประสบความส าเรจในการประกาศตอเพอนรวมโลกวา ทกประเทศจ าเปนตอง

18 Hasan, Zubair (2006), ‚Sustainable development from an Islamic Perspective: meaning implications and policy concerns‛.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

38

สรางระบอบเศรษฐกจทเทาเทยมกน สงคมทดกวาเดม และโลกทคควรแกการใชชวตส าหรบคนรนนและรนหลงทยงไมเกด19

‚ความลาหลง‛ ทางเศรษฐกจของโลกมสลมโดยรวมในชวงสองศตวรรษทผานมาเปนขอเทจจรงทปฏเสธไมได โดยเฉพาะเมอค านงถงอตราการเตบโตทางเศรษฐกจประเทศในทวปอาหรบเพยงทวปเดยว ซงเปนทวปทมชาวมสลมอาศยอยหนาแนนทสด เปรยบเทยบกบอตราการเตบโตทางเศรษฐกจของโลกโดยรวม เชน สดสวน GDP ตอหวในประเทศอาหรบ 8 ประเทศตอคาเฉลยของโลกปรบตวลดลงอยางตอเนอง จากรอยละ 40.7 ของคาเฉลย GDP ตอหวของทงโลกในป 1820 เหลอเพยงรอยละ 16.9 เทานนในป 2006 ดงแสดงในแผนภาพท 6

นอกจากน สดสวน GDP ตอหวของประเทศอาหรบทงหมด 17 ประเทศตอคาเฉลยโลกในปเดยวกน กเพมขนจากรอยละ 65.6 ในป 1950 เปนรอยละ 94.9 (แสดงวาประชากรอาหรบโดยเฉลยมรายไดเกอบเทาคาเฉลยโลก) ในป 1980 ซงเปนปทประเทศในกลมสมาชกโอเปค ไดรบอานสงสจากราคาน ามนทพงขนสงสดในปเดยวกนหลงเกดวกฤตน ามนโอเปคในป 1973 แตหลงจากนนกลดต าลงอยางตอเนอง จนเหลอเพยงรอยละ 66.5 ของคาเฉลยโลกในป 2006 ซงสงกวาระดบของป 1950 เพยงเลกนอยเทานน20

แผนภาพท 6: สดสวน GDP ตอหวในประเทศอาหรบ 8 ประเทศ (จอรแดน, อรก, ซเรย,

เลบานอน, ปาเลสไตน, อยปต, ตนเซย, โมรอกโก) ตอคาเฉลยโลก, 1820-2006

ทมา: A. Illarionov, ‚What is to be blamed for economic stagnation in Arab world?‛

โวลเกอร เนยนเฮาส (Volker Nienhaus, 2006) สรปขอโตแยงเกยวกบบทบาทและ

อทธพลของอสลามในระบอบเศรษฐกจวา มรากมาจากความลาหลงทางเศรษฐกจของประเทศในโลกมสลมตงแตยคปฏวตอตสาหกรรมเมอปลายศตวรรษท 18 ในโลกตะวนตก ความลาหลงดงกลาวมกถกอธบายดวยวาทกรรมชดใดชดหนงในค าอธบายสองชดหลก กลาวคอ ค าอธบาย

19 Hasan, Zubair (2006), ‚Sustainable development from an Islamic Perspective: meaning implications and policy concerns‛. 20 A. Illarionov (2007), ‚What is to be blamed for economic stagnation in Arab world?‛, Second Economic Freedom of the Arab World Conference, Jordan, November 23, 2007.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

39

ชดแรกมองวา ปจจยทางทศนคตและความเชอทมรากมาจากโลกทศนแบบอสลาม เปนสาเหตหลกของพฤตกรรมทกดขวางความเจรญทางเศรษฐกจ ในขณะทค าอธบายชดทสองมองวา ปจจยเชงสถาบนและความบกพรองเชงสถาบนเปนสาเหตส าคญของความลาหลงทางเศรษฐกจในโลกมสลม

ขอถกเถยงเกยวกบค าอธบายชดแรกจะสรปในหวขอ ‚ขอถกเถยงทางปรชญา‛ และขอถกเถยงเกยวกบค าอธบายชดทสองจะสรปในหวขอ ‚ประสบการณพฒนาของประเทศมสลม‛ ในล าดบตอไป

2. ขอถกเถยงทางปรชญา

นกเศรษฐศาสตรหลายคนมองวา โลกทศนของอสลามสงเสรมทศนคตและระบบคณคาทไมใหความส าคญตอผลงานและความรบผดชอบของปจเจกชน ทงยงไมสนใจเรองความส าเรจทางวตถ ประสทธผล และประสทธภาพของระบอบเศรษฐกจ เนองจากชาวมสลมสนใจ ‚ชวตในโลกหนา‛ มากกวา ท าใหมทศนคตกมหนายอมรบในโชคชะตา ไมขวนขวายท างานเทาทควร และทศนคตนกเปนอปสรรคตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

เนยนเฮาสเสนอวา ถงแมวาสงคมมสลมโดยรวมในบางประเทศอาจมทศนคตและพฤตกรรมทตรงกบมมมองดงกลาว กมไดแปลวาอสลามเปนสาเหตของทศนคตและพฤตกรรมดงกลาว เพราะสาเหตทแทจรงอาจมาจากปจจยอนๆ เชน ทศนคตเหลานอาจเปนผลพวงจากประสบการณของประชาชนหลายชวอายคนทเรยนรวา พวกเขาไมมวนไดรบผลตอบแทนจากการท างานหนกในระบอบทมลกษณะเปนเผดจการและเศรษฐกจถกครอบง าโดยชนชนน า ตรงกนขาม วรรณกรรมวจยทศกษาหลกอสลามทเกยวกบเศรษฐศาสตรและธรกจ ลวนลงความเหนวา อสลามสงเสรมทศนคตและแนวคดทใกลเคยงอยางยงกบระบอบทเราเรยกวา ‚ระบอบเศรษฐกจตลาดเพอสงคม‛ (social market economy) ซง ‚เศรษฐกจในอดมคต‛ ตามหลกอสลามมองคประกอบหลกๆ ดงตอไปน

มนษยทกคนมหนาทท างานเพอหาเลยงชพ พระอลเลาะหเปนเจาของสดทายของสรรพสงทกอยางบนโลก มนษยมสทธใช

ทรพยากรธรรมชาต แตไมมสทธใชอยางสนเปลองหรอท าลาย มนษยจะมกรรมสทธ สวนบคคลในปจจยการผลตกได แตตองไมใชปจจยการผลตเหลานนในทางมชอบ

มนษยควรแสวงหาความมงคงอยางชอบธรรมไดดวยการท างานหนกและรบมรดกตกทอด แตไมควรใชความมงคงนนไปเพอการบรโภคอยางฟมเฟอยหรอสนเปลอง การใชความมงคงไปชวยเหลอสงคมเปนสงทควรสนบสนน (และใครทท าเชนนนกจะไดรบผลตอบแทนในโลกหนา)

สงคมมหนาทดแลคนจนและคนดอยโอกาส หนาทดงกลาวถกก าหนดเปนสถาบน (institutionalized) ในระบบทเรยกวา ซากาต (zakat ซงผรบางทานแปลวา ‚ภาษเพอการกศล‛) หมายถงภาษรอยละ 2.5 ในสนทรพย และรอยละ 5 หรอ 10 ใน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

40

สนคาเกษตร ทกนไวใชท ากจกรรมเพอสงคมตามขอบเขตทศาสดาโมฮมหมดก าหนด และขยายความโดยผน าทางศาสนายคแรกๆ ถงแมวาในความเปนจรง ประสทธผลและประสทธภาพของระบบ ซากาต ยงไมสงเทากบทนกอสลามนยมหลายคนใชกลาวอางวาเปน ซากาต เปน ‚ประกนสงคม‛ ของสงคมอสลาม ดวยเหตผลหลกๆ สามขอคอ ขอจ ากดของประเภทสนทรพยทเกบ ซากาต, พฤตกรรมหลกเลยงการจาย ซากาต ซงท ากนอยางแพรหลาย และความไรประสทธภาพของระบบจดเกบเงนดงกลาว21

ราคาในการท าธรกรรมตางๆ ตองเปนราคาท ‚ยตธรรม‛ หมายความวาเปนผลลพธของตลาดทมการแขงขนอยางเสรจรงๆ การผกขาดและกกตนสนคาน าไปสการฉวยโอกาสเอาเปรยบผอน และดงนนจงตองถกตอตานหรอก าจด

เปาหมายของนโยบายการเงนของรฐควรอยทการรกษาเสถยรภาพของราคา เปาหมายของนโยบายการคลงของรฐควรอยทการสรางสมดลระหวางรายได (จาก

การเกบภาษ) และรายจาย (เพอสาธารณประโยชน) ในทางทงบประมาณไมขาดดล นอกจากน หลกอสลามยงก าหนดวา รฐมหนาทสรางโครงสรางพนฐานในสงคม รวมทง

โครงสรางเชงสถาบน เชน ระบบกฎหมาย และสนคาสาธารณะ (Public goods) แตตองไมแทรกแซงตลาดเสร นยยะของหลกเศรษฐศาสตรตางๆ ทระบในอสลามสนบสนนโครงสรางเชงสถาบนเดยวกนกบทท าใหเศรษฐกจในโลกตะวนตกเตบโตอยางรวดเรวตงแตศตวรรษท 18 เปนตนมา ไมวาจะเปนกรรมสทธสวนบคคล ธรกจ ตลาดทน กฎหมายแรงงาน กตกาการแขงขน ฯลฯ

ปญหาทเกดขนคอ โครงสรางเชงสถาบนเหลานไมมในโลกมสลม หรอถามกไมมประสทธผลเทาทควร กวาโลกมสลมจะมโครงสรางเชงสถาบนเหลาน กใชเวลานานมากจนเปดโอกาสใหผมอทธพลใชอ านาจผกขาดทางการเมองและเศรษฐกจฉวยโอกาสแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจไดเปนเวลานาน และกดขวางระดบการพฒนาของประเทศโดยรวม สวนค าอธบายวาเหตใดโครงสรางเชงสถาบนจงมปญหาในโลกมสลมนน จะกลาวถงในหวขอถดไป

. 3. ประสบการณการพฒนาของประเทศมสลม

‚เศรษฐศาสตรอสลาม‛ เรมปรากฏเปนสาขาวชาทชดเจน เปนเศรษฐศาสตรทต งอยบนกฎเกณฑ (normative economics) ทมมตทางอดมการณสง เปนครงแรกเพยงเมอกลางทศวรรษ 1970 เทานน และไมนานหลงจากนน ผเชยวชาญเศรษฐศาสตรอสลามหลายคนกมองเหนวา หลกค าสอนอสลามทอธบายในหวขอทแลวไมสามารถอธบายสภาพความเปนจรงของระบบเศรษฐกจในประเทศมสลมได โดยเฉพาะความบกพรองดานโครงสรางเชงสถาบนทจ าเปนตอการพฒนาเศรษฐกจในทางทสอดคลองกบหลกอสลาม เปนทชดเจนวาอาณาจกรออตโตมน (Ottoman Empire) ซงปกครองศนยกลางทางอารยธรรมของประเทศอสลามในทวป

21 Timur Kuran (2004), ‚Islam and Mammon: The Economic Predicaments of Islamism‛, Princeton University Press.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

41

ตะวนออกกลางและแอฟรกาเหนอ (Middle East และ North Africa หรอเรยกรวมๆ วา MENA) กวาเจดรอยปตงแตตนศตวรรษท 13 ถงตนศตวรรษท 20 ไมไดวางโครงสรางเชงสถาบนขนพนฐาน (เชน กรรมสทธสวนบคคล) อยางเพยงพอในยคปฏวตอตสาหกรรมในยโรปชวงปลายศตวรรษท 18 ซงเปนชวงหวเลยวหวตอทส าคญในประวตศาสตรโลก แตสาเหตของความลมเหลวดงกลาวไมใชความเครงครดของหลกอสลาม หากเปนปจจยอนๆ ทอธบายไดดกวา โดยเฉพาะความออนแอของอาณาจกรออตโตมนทเรมสญเสยอ านาจควบคมดนแดนทอยชายขอบของอาณาจกรตงแตปลายศตวรรษท 17 เมออาณาจกรออตโตมนขยายอาณานคมจนสดก าลงแลว ท าใหผน าออตโตมนไมสามารถน าดนแดนใหมๆ ทกรฑาทพเขายดครองมาแจกจายใหกบผน าประเทศราชและแมทพนายกองทงหลาย เพอ ‚ซอ‛ ความจงรกภกดของพวกเขาไดอกตอไป ท าใหตองหนมาเกบ ‚ภาษทนา‛ (farm tax) จากราษฎร

ผปกครองอาณาจกรออตโตมนด าเนนโยบายภาษทนาอยางเขมงวดในทางทไมเปนธรรม กลาวคอ ก าหนดอตราภาษสงลบลวจนเกษตรกรสวนใหญไมมทางจายได เพอใหผปกครองยดทนาไดโดยงายเพอน าไปใชในการเสรมสรางความมนคงทางการเมองของตวเอง นโยบายดงกลาวท าใหประชาชนสวนใหญไมตองการสะสมทรพยสน โดยเฉพาะอสงหารมทรพยทโยกยายไมได เชน บานและทดน เพราะเสยงตอการถกยดทรพยสนเมอไมมเงนจายภาษ ประชาชนนยมสะสมทนทมสภาพคลองสงกวา และสามารถ ‚ซอน‛ ทนดงกลาวจากสายตาของรฐอยางแนบเนยน คานยมทมเหตผลดงกลาวเปนค าอธบายวา เหตใดนกธรกจในโลกมสลมสมยนนจงนยมท าธรกจคาขาย ไมนยมท าธรกจทตองใชสนทรพยสภาพคลองต า เชน โรงงานอตสาหกรรม หรอบรษทผผลตสนคา

ในขณะเดยวกน ความเสอมสลายของอาณาจกรออตโตมนทงทางดานการทหารและเศรษฐกจในศตวรรษท 19 กเดนสวนทางกบกระแสการปฏวตอตสาหกรรมทพดกระพอไปทวยโรปในขณะนน โดยมภาคธรกจเอกชน ทนของเอกชน และโครงสรางเชงสถาบนใหมๆ เชน บรษทจ ากด และตลาดทน เปนปจจยขบเคลอนทส าคญ ความเสอมสลายของอาณาจกรออตโตมนท าใหปจจยขบเคลอนเหลานไมสามารถลงหลกปกฐานไดในภมภาค MENA ซงอาณาเขตสวนใหญยงอยภายใตอทธพลของอาณาจกรออตโตมน หรอไมกถกครอบง าโดยนกลาอาณานคมจากยโรปซงเขามามอทธพลในดนแดนชายขอบของทวปอาหรบตงแตตนทศวรรษ 1800

ตอมาเมอประเทศในภมภาค MENA ไดรบเอกราชในศตวรรษท 20 ประเทศตางๆ ในภมภาคนตางกตกอยภายใตการปกครองแบบเผดจการ ไมวาจะเปนเผดจการทหาร หรอเผดจการศาสนาหวรนแรงทไมเขาใจหลกอสลามอยางถองแท หรอไมกเปนรฐราชการขนาดใหญภายใตระบอบสงคมนยม ซงลวนแตเปนระบอบการปกครองทสงวนอ านาจทางเศรษฐกจไวในมอของชนชนน าเพยงกลมเดยว และดงนนจงขดขวางไมใหโครงสรางเชงสถาบนทจ าเปนตอการอบตขนของตลาดเสร ซงเปนหวจกรส าคญของการพฒนาเศรษฐกจ ปญหาดงกลาวเพงไดรบการแกไขในครงหลงของศตวรรษท 20 เมอกระแสประชาธปไตยเบงบานใน MENA ชวยให

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

42

ตลาดเสร กรรมสทธสวนบคคล และการเปนผประกอบการรายยอยเปนพนฐานหลกของการปฏรปเศรษฐกจของประเทศในภมภาคน

ถงแมวาหลกชารอะฮจะไมมเนอหา ‚ตอตาน‛ พฒนาการทางเศรษฐกจ ตราบใดทการพฒนานนไมละเลยมตอนๆ ทส าคญตอความอยดมสขของมนษย และถงแมวาประวตศาสตรของประเทศในโลกมสลมจะสะทอนใหเหนคอนขางชดเจนวาพฒนาการของโครงสรางเชงสถาบน อธบายระดบการพฒนาทางเศรษฐกจไดดกวาหลกอสลาม กมนกเศรษฐศาสตรและผส งเกตการณจ านวนไมนอยทมองวา อสลามสงผลกระทบอยางมนยส าคญตอระดบการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศทประชากรสวนใหญเปนชาวมสลม ตอขอกลาวหาน งานวจยจ านวนไมนอยน าเสนอขอมลหลกฐานและผลวเคราะหทางสถตทพสจนวา ขอกลาวหาท านองนมลกษณะ ‚เกนความจรง‛ และไรซงเหตผลสนบสนน

หนงในงานวจยลาสดทศกษาความสมพนธทางสถตระหวางอสลามกบระดบการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมไดแกงานวจยของ เฟรเดอรค ไพรออร (Frederic Pryor, 2007) ซงใชดชน 44 ตวทสะทอนสถาบนเศรษฐกจ และการวเคราะหแบบจดกลม (cluster analysis) แบงระบอบเศรษฐกจในประเทศก าลงพฒนา 62 ประเทศ ออกเปนสรปแบบใหญๆ ตามระดบการแทรกแซงและควบคมของรฐในระบอบเศรษฐกจ ไพรเออรพบวา ระบอบเศรษฐกจของประเทศทประชากรเกนกงหนงเปนมสลมนนไมมรปแบบเดยวกน แตแตกตางกระจายกนไปตามรปแบบตางๆ จนไมอาจสรปวาอสลามเปนปจจยก าหนด (determinant) ได ดงแสดงในแผนภาพท 7

แผนภาพท 7: ระบอบเศรษฐกจของประเทศก าลงพฒนา 62 ประเทศ

ทมา: Frederic Pryor, The Economic Impact of Islam on Developing Countries, Table 2

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

43

ในการวเคราะหผลกระทบของอสลามตอสถาบนทางเศรษฐกจตางๆ ไพรเออรพบความสมพนธทมนยยะทางสถต (Statistically significant) ระหวางอสลามกบตวแปรเพยงตวเดยว กลาวคอ สดสวนของประชากรท เ ปนมสลมของประเทศก าลงพฒนาเหลาน มความสมพนธเชงผกผน (inverse relationship) กบสดสวนของบรษททอบรมพนกงานของตวเองในประเทศเหลานน

ถงแมวาระดบความเจรญทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศตางๆ จะเกยวโยงกบรปแบบของระบอบเศรษฐกจ ผลการวเคราะหแบบถดถอย (Regression analysis) ในงานวจยของไพรเออรกบงชวา มดชนเพยงสองตวทมความสมพนธเชงสถตทส าคญกบสดสวนประชากรทเปนมสลม ไดแก สดสวนประชากรหญงทไมรหนงสอตอประชากรชายทไมรหนงสอในกลมประชากรผใหญทประเทศมสลมรายงานมตวเลขต ากวาคาเฉลย และระดบความสขจากการสอบถามประชากรทประเทศมสลมรายงานมตวเลขสงกวาคาเฉลย

ขอสรปของงานวจยทวาอสลามในฐานะศาสนาสงผลกระทบนอยมากตอโครงสรางเชงสถาบน ระบอบเศรษฐกจ หรออตราการเตบโตทางเศรษฐกจและสงคมนน ไมควรท าใหใครแปลกใจ เนองจากหลกค าสอนของศาสนาอนๆ กไมไดสงผลกระทบในสาระส าคญตอพฒนาการทางเศรษฐกจของประเทศอนๆ เชนเดยวกน ยกตวอยางเชน ถงแมวาลทธโปรแตสแตนทและแคธอลกอาจมอทธพลอยบางในชวงแรกเรมของยคปฏวตอตสาหกรรม (เชน นกคดหลายคนทน าโดย แมกซ เวเบอร (Max Weber) นกเศรษฐศาสตรการเมองชาวเยอรมน เชอวาหลกค าสอนในลทธโปรแตสแตนททสงเสรมใหคนท างานหนก เปนปจจยส าคญทเอออ านวยตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในยคนน) ลทธทงสองกมไดมความสมพนธทเปนเหตเปนผลอนใดกบรปแบบของระบอบเศรษฐกจในประเทศตางๆ ในปจจบน

หากเรามองศาสนาในภาพรวม งานวจยของ มารคส โนแลนด (Marcus Noland, 2006) แสดงใหเหนอยางชดเจนวา ไมมความสมพนธเชงสถตทมนยยะส าคญใดๆ ระหวางความเชอทางศาสนากบอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ไมวาจะในระดบระหวางประเทศ (cross-national) หรอในระดบระหวางภมภาคตางๆ ในประเทศ (subnational) ผลการวเคราะหของโนแลนดสอดคลองกบขอสรปของไพรเออรและนกวจยคนอนๆ ทวา ไมมขอมลใดๆ ทสนบสนนความเชอวาอสลามกดขวางพฒนาการทางเศรษฐกจ ในทางตรงกนขาม โนแลนดรายงานวา ‚คาสมประสทธทมความส าคญทางสถตแทบทกตวมความสมพนธเชงบวกกบสดสวนประชากรทเปนมสลม บงชวาอสลามสงเสรมความเจรญ ไมใชอปสรรค‛22

แนนอนวาผน าหลายคนในโลกมสลมมกอางหลกอสลามเปนเหตผลในการประกาศนโยบาย แตขออางเหลานนลวนไมมมล หรอไมกไมมสาระส าคญในภาพรวมของงานวจยทมงคนหาความสมพนธเชงสถตทวดได

ขอสรปของงานวจยทใชเครองมอทางสถตเปนไปในทศทางเดยวกน กลาวคอ ‚ระดบความเปนอสลาม‛ (ซงสะทอนในสดสวนประชากรทเปนมสลม) ของแตละประเทศ ไมม

22 Noland, Marcus (2006), ‚Religion, Culture, and Economic Performance‛. Institute for International Economics.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

44

ความสมพนธเชงสถตใดๆ กบ ‚ระดบความเจรญทางเศรษฐกจ‛ ของประเทศนนๆ นอกจากจะมเหตมผลและสอดคลองกบสถตทางเศรษฐศาสตรแลว ขอสรปนยงสอดคลองกบประสบการณของใครกตามทเคยไปเยอนประเทศในโลกมสลมมามากกวาหนงประเทศ และสอดคลองกบความเหนของชาวมสลมเองเกยวกบสาเหตส าคญของ ‚ความลาหลง‛ ทางเศรษฐกจของโลกมสลมโดยรวมเมอเปรยบเทยบกบโลกตะวนตก เชน ผลการสอบถามความคดเหนของชาวมสลมจากการสมตวอยางใน 13 ประเทศ ของ Pew Global Institute ในป 2006 ระบวา ชาวมสลมสวนใหญมองวา คอรรปชนของรฐบาล ปญหาขาดการศกษาของประชากร และ/หรอนโยบายแทรกแซงของสหรฐอเมรกาและโลกตะวนตก เปนสาเหตหลกของความลาหลงทางเศรษฐกจของประเทศในโลกมสลม

แผนภาพท 8: ผลการตอบแบบสอบถามของชาวมสลมใน 13 ประเทศ

ทมา: ‚The Great Divide: How Westerners and Muslims View Each Other, Pew Global Attitudes Project‛ 2006.

ขอเทจจรงทวาหลกอสลามไมใชสาเหตของความลาหลงทางเศรษฐกจ มนยยะทส าคญ

ยงตอการด าเนนนโยบายพฒนาในประเทศมสลม กลาวคอ รฐบาลประเทศมสลมควรมงเนนการสงเสรมโครงสรางเชงสถาบนตางๆ ทงานวจยเศรษฐศาสตรจ านวนมากพสจนใหเหนแลววา มสวนเอออ านวยตอความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในสาระส าคญ เชน กรรมสทธสวนบคคล สทธในการมสวนรวมทางการเมองของประชาชน กฎหมายปองกนการผกขาด ฯลฯ ตลอดจนโครงสรางพนฐานทางสงคมอนๆ ทส าคญ เชน การศกษา สาธารณสขพนฐาน ฯลฯ นอกจากโครงสรางเหลานจะสนบสนนพฒนาการทางเศรษฐกจแลว ยงเปนโครงสรางทชารอะฮใหการสนบสนนและยนยนวาเอออ านวยตอการสราง ‚เศรษฐกจในอดมคต‛ ในสงคมอสลามอกดวย 4. ตวอยางบทบาทของอสลามในการพฒนา: ระบบการเงนอสลาม

เนองจากทงทศนคตของคนและรปแบบของโครงสรางเชงสถาบนลวนเปนปจจยทแปรเปลยนไปไดตามกาลเวลา การประเมนบทบาทของอสลามในการพฒนาจงจ าเปนจะตองตงอยบนการวเคราะหมตใดมตหนงทสะทอนหลกอสลามอยางชดเจนและสงผลเปนรปธรรมทวดได

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

45

ผานชวงเวลาตางๆ (Time-series analysis) ไมใชวเคราะหสถานการณเพยงชวขณะใดชวขณะหนงเทานน ในแงน มตหนงทแสดงใหเหนบทบาทของอสลามในระบบเศรษฐกจแบบตลาด และระบอบการเมองแบบประชาธปไตย คอพฒนาการของ ระบบการเงนแบบอสลาม และ ตลาดทนอสลาม

ขอเทจจรงประการแรกทส าคญตอความเขาใจคอ ถงแมวาทงระบบการเงนอสลามและตลาดทนอสลามจะน าเสนอบรการทางการเงนทตรงตามหลกชารอะฮ แตกสามารถด ารงอยควบคไปกบระบบการเงนกระแสหลกและระบบตลาดทนกระแสหลก ในความเปนจรง ประเทศมสลมสวนใหญในโลกกใช ‚ระบบคขนาน‛ แบบน นอกเหนอจากธนาคารอสลามเตมรปแบบ หลายประเทศมธนาคารกระแสหลกจ านวนมากทใหบรการการเงนแบบอสลามผาน ‚หนาตางอสลาม‛ (Islamic window) ภายในธนาคาร และผซอผลตภณฑและบรการทางการเงนแบบอสลามกไมจ าเปนตองเปนชาวมสลม แตเปนใครกไดทสนใจและสามารถท าตามเงอนไขและกฎเกณฑของการเงนอสลามได

หลกการของระบบการเงนแบบอสลาม

ระบบการเงนแบบอสลาม (Islamic financial system) หมายถงระบบการเงนทใหซอขายผลตภณฑทางการเงนทไมขดตอหลกชารอะฮ หลายคนมกเขาใจผดวา ระบบการเงนอสลามไมมขอแตกตางจากระบบการเงนกระแสหลก เพยงแตตองหาทาง ‚เลยงบาล‛ เรยก ‚ดอกเบย‛ วาเปน ‚คาธรรมเนยม‛ อยางอน เพราะการเกบหรอจายดอกเบยขดกบหลกชารอะฮ แตในความเปนจรง แกนแทของระบบการเงนอสลามไมไดอยทการจายหรอไมจายดอกเบย เพราะนนเปนเพยงมตเดยวทเหนชดทสดในหลกชารอะฮ หากอยทการสงเสรมทกษะและทศนคตแบบ ‚ไมเสยงเกนตว‛ ของผประกอบการ การปกปองสทธในทรพยสนสวนบคคล ความโปรงใสและความเทาเทยมกน (level playing field) ของผเลนในระบบ ตลอดจนความศกดสทธของสญญาทางการเงน ซงลวนเปนปจจยทส าคญและจ าเปนตอความแขงแกรงของระบบการเงนทกรปแบบ ไมวาจะเปนระบบการเงนกระแสหลกหรอกระแสรองกตาม

ปจจบนระบบการเงนอสลามและระบบธนาคารอสลามมขนาดถง 250 พนลานเหรยญสหรฐ โตขนจาก 6 พนลานเหรยญสหรฐในตนทศวรรษ 1980 คดเปนอตราการเตบโตกวา 50 เทาในชวงเวลาเพยง 20 ปเศษ ขนาดและอตราการเตบโตของระบบการเงนอสลาม ซงสวนหนงเปนผลพวงจากรายไดอนมหาศาลจากธรกจน ามนในประเทศแถบตะวนออกกลางซงสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม และตองการหาชองทางลงทนทไมขดกบหลกชารอะฮ สงผลใหผเลนในตลาดและผก ากบดแลภาครฐในหลายประเทศ โดยเฉพาะประเทศทมประชากรชาวมสลมในสดสวนสง ก าลงหนมาใหความสนใจกบระบบการเงนอสลาม ซงมตลาดทนอสลามเปนสวนประกอบส าคญในการจดสรรทน

แนวคดเรองการเงนอสลามเปนแนวคดทไมอยนง แตพฒนาเปลยนแปลงไปเรอยๆ ตามกาลเวลาและนวตกรรมในโลกการเงนกระแสหลก ปจจบนแตกแขนงออกไปเปนส านกคดสแหง

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

46

หลกๆ ไดแก ฮานาฟ (Hanafi) มาลก (Maliki) ชาฟอย (Shafei) และ ฮมบาล (Hambali) แตละส านกคดมการตความรายละเอยดปลกยอยในชารอะฮแตกตางกนไปตามมมมองของตน ท าใหเงอนไขบางประการของเครองมอทางการเงนอสลามแตละชนดอาจเปนเรองท ‚รบได‛ ในส านกคดแหงหนง แต ‚รบไมได‛ ในส านกคดอกแหงหนง อยางไรกตาม การตความของส านกคดทงสแหงนไมแตกตางกนในสาระส าคญ โดยเฉพาะหลกการหามคดดอกเบย

หลกการพนฐานทส าคญทสดของระบบการเงนอสลามคอการหาม ‚รบา‛ (Riba) ซงมความหมายตามตวอกษรวา ‚สวนเกน‛ (excess) ผรตความในบรบทของการเงนวา รบา หมายถง ‚สวนเพมของทนทปราศจากความชอบธรรม ไมวาจะเปนสวนเพมจากเงนกหรอยอดขาย‛ ซงความ ‚ไมชอบธรรม‛ น นหมายถงอตราผลตอบแทนทก าหนดไวลวงหนา (predetermined return rate) ทผกอยกบระยะเวลาและยอดเงนตนเทานน แปลวานกลงทนหรอผใหกจะไดรบผลตอบแทนในอตราดงกลาวแนๆ ไมวาผลลพธของการลงทนนนจะเปนเชนใด บรษททระดมทนประสบความส าเรจในการด าเนนธรกจหรอไม

นกวชาการอสลามสวนใหญเหนพองตองกนวา รบาไมไดหมายถงการคดดอกเบยในอตรา ‚สงเกนเหต‛ (usury) เทานน หากหมายถงการคดดอกเบยธรรมดาๆ ดวย หลายคนมกจะสบสนระหวางรบากบอตราผลตอบแทนหรอผลก าไรจากการด าเนนธรกจ ทจรงแลวอสลามสงเสรมการแสวงหาและแบงปนผลก าไร เพราะก าไรซงเกดจากความส าเรจในการด าเนนธรกจนน เปนสญลกษณแหงความส าเรจของผประกอบการ และการสรางความมงคงใหกบชาวมสลม ซงเปนสองสงทชารอะฮสนบสนน ในขณะทดอกเบยซงถกก าหนดไวกอนลวงหนาในสญญาเงนกกระแสหลก ไมไดขนอยกบผลลพธของการด าเนนธรกจ และอาจไมสรางความมงคงใหกบทงผใหกหรอผก ถาธรกจนนประสบผลขาดทน

การหามรบาแปลวา เจาหนทตองการท าธรกรรมกบชาวมสลมจะไมสามารถคดดอกเบยเงนกได ตองใชเงอนไขอนๆ แทน เชน ก าหนดสวนแบงผลก าไร (Profit sharing) จากกจการของลกหนทกเงนไปลงทนท า หรอถาลกหนตงใจกเงนไปซอทรพยสน เจาหนกอาจใชวธซอทรพยสนนนมากอน แลวน าทรพยสนนนไปขายตอหรอคดคาเชากบลกหนในอตราทรวมผลตอบแทนไวแลว

เนองจากชารอะฮหามคดดอกเบย ความสมพนธระหวาง ‘เจาหน’ กบ ‘ลกหน’ ในระบบการเงนอสลามจงมลกษณะททงสองฝายมผลประโยชนรวมกน ไมวาจะเปน ‘การรวมกนแบงความเสยง’ (risk-sharing) หรอ ‘การรวมลงทน’ (co-investing) ซงท าใหทงสองฝายมกจะมมมมองเกยวกบการบรหารจดการเงนกอนนนในทศทางทตรงกนมากกวาเจาหนและลกหนในระบบการเงนปกต (นอกจากทตองยดมนในหลกคณธรรมตามหลกศาสนา) ซงกหมายความวา ความเสยงจากการมผลประโยชนขดแยงกน (เชน ความเสยงทลกหนนสยไมดอาจเลอก ‘ชกดาบ’ ทงๆ ทมความสามารถในการจายคนเงนก ) นน มนอยมากหรอแทบไมมเลยในการเงนอสลาม นอกจากนน โครงสรางเงนกแบบแบงผลก าไรกยงชวยลดความเสยงทเงนกจะกลายเปน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

47

หนเสยอกดวย เพราะการ ‘จายคน’ มความยดหยนตามกระแสเงนสดของลกหนมากกวาเงนกปกต

ขอหามการรบและจายดอกเบยถอเปนแกนของหลกการเงนอสลาม ซงถกรองรบโดยหลกการขออนๆ อาทเชน การหามเลนการพนนและรบรายไดอนมบงควร (Unearned income) โดยในประเดนน หลกชารอะฮหามชาวมสลมท าธรกรรมหรอสญญาใดๆ กตามทมความไมแนนอนสงมาก (gharar) หรอแสวงหาก าไรโดยปราศจากขอมลสนบสนนอยางแนนหนา เนองจากถอวาทงสองอยางนมลกษณะคลายคลงกบการพนน (al-qimaar) ซงเปนกจกรรมตองหาม นอกจากน ชารอะฮยงหามชาวมสลมไมใหรบรายไดใดๆ กตามทไมไดหามาดวยน าพกน าแรงของตวเอง ซงถอวาเปนรายไดทมบงควรจะได (al-maysir แปลวา unearned income)

เปนทนาสงเกตวาหลกศาสนาขอนไมไดหามชาวมสลมไมใหลงทน (ซงมความไมแนนอนอยางนอยระดบหนงเสมอ เนองจากตงอยบนการคาดการณอนาคตทยงมาไมถง) เพยงแตระบวาใหลงทนไดเฉพาะในกรณทการตดสนใจนนตงอยบนพนฐานของขอมลทหนกแนนเชอถอได และชาวมสลมไดวเคราะหขอมลนนมาอยางดแลวเทานน นบวาหลกชารอะฮขอนไมตางกนมากนกกบหลกการลงทนของ ‘นกลงทนเนนคณคา’ (value investors) และหลกการบรหารธรกจทวไปทนกธรกจผรอบคอบทกรายรจกมานานแลว

นอกจากการหามรบาและหามการรบรายไดอนมบงควร หลกชารอะฮทมนยยะตอระบบการเงนอสลามอกขอหนงคอ การหามการควบคมราคาและการบดเบอนราคา เนองจากชารอะฮยดมนในระบบตลาดเสร ซงราคาสนคาถกก าหนดดวยความเคลอนไหวของอปสงคและอปทาน ไมมการแทรกแซงใดๆ ทงสน รวมทงจากภาครฐ (อยางไรกตาม ผเชยวชาญกฎหมายอสลามหลายคนมองวา อสลามยอมรบการแทรกแซงของภาครฐได หากรฐกระท าเชนนนเพอแกไขภาวะ ‚ผดปกต‛ ในตลาดซงมสาเหตมาจากภาวะการแขงขนทไมเสรจรง เชน ถกผครองตลาดรายใดรายหนงบดเบอนกลไกตลาด) ดงนน อสลามจงหามการ ‘ป นราคา’ ดวยการสรางภาวะอปทานขาดแคลนเทยม (ihtikar) หรอภาวะอปสงคเทยม (najash เชน ภาวะทผซ อเพมราคาเสนอซอไปเรอยๆ แตไมไดตงใจจะรบมอบสนคาชนนนจรงๆ)

ในภาคปฏบต หลกการขอส าคญทกลาวถงเบองตนนน ตองน ามาใชรวมกบหลกการพนฐานขออนๆ ในอสลาม เพอใหเหนภาพรวมของทงระบบ เชน อสลามหามแลกเปลยนสนคาและบรการตองหาม เชน สรา และเนอหม การลงทน (เชน ซอหน) ในบรษททผลตสนคาและบรการตองหามเหลานกท าไมไดเชนเดยวกน นอกจากน ชารอะฮยงระบวา ปจเจกชนตองเสยสละเสรภาพในการท าสญญาทางธรกจและธรกรรมตางๆ ถาหากสญญาหรอธรกรรมนนขดตอหลกศาสนาขออนๆ ทส าคญยงกวา เชน ประโยชนสวนรวม (Maslahah Mursalah)

ในเมอการหามรบาเปนเพยงหลกการขอเดยวในชารอะฮ ความเขาใจวาระบบการเงนอสลาม ‚ท างาน‛ อยางไร จะเกดขนไดอยางถองแทกตอเมอเราเขาใจภาพรวมของหลกค าสอนขออนๆ ในชารอะฮทเกยวของกบธรกจและการเงน ซงรวมถงจรรยาบรรณในการท างาน การ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

48

กระจายความมงคง ความยตธรรมทางสงคมและเศรษฐกจ ตลอดจนความรบผดชอบของปจเจกชน รฐ และผมสวนไดเสยทกรายในระบบเศรษฐกจ ประวตโดยสงเขปของการเงนอสลาม

ถงแมวาสถาบนการเงนในประเทศมสลมบางประเทศ เชน มาเลเซย จะเรมคดหาหนทางทจะด าเนนระบบทหามธนาคารจายและรบดอกเบยอยางจรงจงในทศวรรษ 1980 เทานน การท าธรกรรมการเงนแบบอสลามกมมาตงแตยคแรกๆ ของอสลามแลว ในยคกลางของประวตศาสตรโลกตะวนตก (ครสตศตวรรษท 9-14) พอคาชาวมสลมอาศยความรและความช านาญดานคณตศาสตรและวทยาศาสตรของอารยธรรมมสลม (แขกมวร) เปนพนฐานในการท าหนาทเปน ‚คนกลาง‛ ทขาดไมไดในการคาระหวางประเทศแถบยโรปแทบทงทวป ดวยการคดคนตราสารหนทมเงอนไขคอนขางสลบซบซอนในประเทศสเปน กลมประเทศแถบทะเลเมดเตอเรเนยน และกลมประเทศแถบทะเลบอลตก

หลงจากทไดรบเอกราชจากประเทศเจาอาณานคม ในชวงตนทศวรรษ 1960 ประเทศมสลมหลายแหงกเรมเกดความสนใจทจะน ารปแบบการเงนอสลามกลบมาใชใหมในประเทศของตน ความพยายามทจะปลดแอกประเทศใหเปนอสระจากอทธพลของตะวนตกในอยปตและมาเลเซย น าไปสการจดตงสถาบนการเงนมสลม ซงถกออกแบบใหด าเนนธรกจแบบไมมดอกเบยเพอใหสอดคลองกบหลกชารอะฮ แตแนวคดนเพงไดรบการสนบสนนอยางจรงจงในทศวรรษตอมาคอ 1970 เทานน เมอรายไดอนมหาศาลจากธรกจน ามนทตองการแสวงหาผลตอบแทนดๆ จากการลงทนทถกหลกอสลาม เปนแรงผลกดนใหเกดธนาคารพาณชยขนาดเลกจ านวนมากในประเทศในเอเชยตะวนออกกลาง ในชวงเวลาเดยวกน นกวชาการในโลกมสลมกเรมศกษาคนควาทฤษฎและท างานวจยเชงลก เพอสรางองคความรวาระบบการเงนทปราศจากดอกเบยนนจะท างานไดอยางไร

อปสงคทสงขนเรอยๆ ตลอดชวงทศวรรษ 1980 ท าใหระบบการเงนอสลามเตบโตขนเปนเงาตามตว ในทศวรรษตอมาคอ 1990 การเตบโตและขนาดของระบบการเงนอสลามกเรมดงดดใหธนาคารพาณชยจากโลกตะวนตกเขามาเจาะตลาดน โดยเรมจากการเสนอบรการดานบรหารความมงคง (wealth management) ตอเศรษฐชาวมสลม และหลงจากนนกขยายตลาดไปสชาวมสลมหมมากผาน ‚หนาตางธนาคารอสลาม‛ (Islamic window) ซงหมายถงฝายหนงในองคกรทธนาคารจดตงขนเพอท าหนาทใหบรการการเงนอสลาม ไมไดตงเปนนตบคคลตางหาก

ปจจบนมสถาบนการเงนกวา 240 แหงทใหบรการการเงนอสลาม (ไมคดดอกเบย) กระจายอยใน 40 ประเทศทวโลก ตลาดทนอสลาม

ระหวางทศวรรษ 1980 และ 1990 สถาบนการเงนอสลามสามารถระดมทนจากเงนฝากของประชาชนในปรมาณมหาศาล แลวกน าเงนฝากนนไปแสวงหาก าไรดวยการใหบรการทาง

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

49

การเงนไมกชนด ซงเนนหนกไปทผลตภณฑเพอการสงออกและน าเขา (trade financing) เปนหลก

บรการการเงนอสลามทส าคญของสถาบนการเงนอสลาม ทตรงตามหลกชารอะฮดงทไดอธบายไปแลวกอนหนาน ประกอบดวย - การขายแบบตนทนบวกสวนตาง (cost-plus-sale) หรอทนเพอการขาย (purchase finance)

เรยกวา มรอบาฮะห (Murabaha) - การเชาซอ เรยกวา อญาเราะฮ (Ijara) - การแบงผลก าไรจากธรกจ (ถาขาดทน เจาของทนซงโดยมากเปนผกอตงธรกจนนๆ จะเปน

ผรบผลขาดทนทงหมด ในขณะทพนธมตรทมารวมบรหารจดการธรกจ เชน ธนาคารอสลาม ไมตองรบภาระถาธรกจขาดทน แตจะไดสวนแบงถาธรกจมก าไร) เรยกวา มฎอรอบะฮ (Mudaraba) ในแงน มฎอรอบะฮมลกษณะคลายคลงกบการลงทนแบบรวมลงทน (venture capital) ในระบบการเงนกระแสหลก

- การรวมทนท าธรกจ (เจาของทนทงสองฝายแบกรบผลก าไรและผลขาดทนตามสดสวนของทนทลง) เรยกวา มชารอกะฮ (Musharika)

ถงแมวาสถาบนการเงนอสลามจะมความเสยงคอนขางต าจากบรการการเงนอสลาม

ดงกลาวขางตน (สวนหนงเนองจากลกคาสถาบนการเงนอสลามมกปฏบตตามหลกชารอะฮอยางเครงครดในฐานะชาวมสลมทด) สถานการณตลาดทไมเอออ านวย ปญหาขาดแคลนสภาพคลอง พอรตลงทน เครองมอบรหารความเสยง สนทรพยสภาพคลองสง (เชน ตราสารอนพนธ) ตลอดจนขอจ ากดอนๆ ท าใหมลคาสนทรพยของสถาบนการเงนอสลามอยในระดบคอนขางคงทตลอดชวงเวลา 20 ป (ทศวรรษ 1980-1990) และสนทรพยเหลานนสวนใหญกเปนตราสารการเงนระยะสน อปสรรคเหลานเปนแรงกดดนใหสถาบนการเงนอสลามเรงคดคนผลตภณฑใหมๆ และเทคนควศวกรรมการเงน นอกจากน อปสรรคส าคญประการหนงทกดขวางการเตบโตของการเงนอสลามคอการขาดความเขาใจในสภาวะตลาดการเงนสมยใหมทเปลยนแปลงอยางรวดเรว ตลอดจนรายละเอยดของกฎเกณฑทตรงตามหลกชารอะฮ ความทาทายนทวความซบซอนมากขนเมอค านงวา ส านกคดแตละแหงตความชารอะฮแตกตางกน

เมอถงปลายทศวรรษ 1990 สถาบนการเงนอสลามลวนตระหนกดวา การพฒนาตลาดทนอสลามเปนปจจยส าคญตอความอยรอดและการเตบโตของพวกเขา ในขณะเดยวกน การผอนคลายกฎระเบยบในภาคการเงน และการเปดใหทนไหลเวยนระหวางประเทศโดยเสรในหลายๆ ประเทศ ท าใหสถาบนการเงนอสลามและสถาบนการเงนกระแสหลกเรมรวมมอกนอยางใกลชดมากขน เพอหาหนทางเพมสภาพคลองและบรหารจดการพอรตลงทน ผลทเกดขนคอพฒนาการหลกๆ ในสองดาน ไดแก การอบตขนของกองทนหน (equity fund) ทลงทนตรงตามหลกชารอะฮ และการเสนอขายหลกทรพยทมสนทรพยอางอง (asset-backed securities) แบบอสลาม เรยกวา ซคก (Sukuk) ซงมโครงสรางความเสยงและผลตอบแทนคลายคลงกบตราสาร

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

50

หนกระแสหลก ภายในไมถงหาป ตลาดซคกขยายตวจนมขนาดถง 30,000 ลานเหรยญสหรฐ มผออกและเสนอขายซคกทงจากภาครฐและเอกชนจ านวนมาก หลกการของซคก

หลกการหามรบาของชารอะฮแปลวาตราสารหนปกตไมสามารถใชในโลกการเงนอสลามได แตการ ‚ผก‛ ผลตอบแทนของหลกทรพยเขากบผลก าไรของสนทรพยไมขดตอหลกชารอะฮ ค าวา ‚ซคก‛ (พหพจนของศพทภาษาอารบคทแปลวา ‚ประกาศนยบตร‛) สะทอนสทธการมสวนรวมของผถอซคกในสนทรพยอางอง รปแบบของหลกทรพยประเภทนปรบปรงจากกระบวนการแปลงสนทรพยเปนทน (securitization) ในการเงนกระแสหลก กลาวคอ ใชวธจดตงเครองมอเฉพาะกจ (special purpose vehicle หรอยอวา SPV) ขนมาซอสนทรพย และเสนอขายหลกทรพยทใหสทธในผลตอบแทนจากสนทรพยดงกลาวตอนกลงทน สทธในผลตอบแทนดงกลาวแสดงสดสวนความเปนเจาของในสนทรพยนนๆ ในชวงระยะเวลาหนง เมอความเสยงและผลตอบแทนจากกระแสเงนสดทมาจากสนทรพยนน ถก ‚สงตอ‛ ใหกบผถอซคก (นกลงทน)

รปแบบของสญญาหลกทใชในกระบวนการแปลงสนทรพยเปนทนเพอสรางซคก เปนสญญาตวกลางแบบอสลามทรจกกนในชอ มฎอรอบะฮ (Mudaraba) ซงอนญาตใหคสญญาฝายหนงท าหนาทเปนนายหนา (ผจดการ) แทนคส ญญาอกฝายหนง (เจาของทน) แลกกบคานายหนาหรอขอตกลงทจะแบงผลก าไร นกการเงนน าสญญามฎอรอบะฮไปใชสราง ‚เครองมอเฉพาะกจมฎอรอบะฮ‛ (special purpose mudaraba หรอ SPM) ซงมโครงสรางคลายคลงกบ SPV ในการเงนกระแสหลก เพอรบมอบสทธในสนทรพย และออกตราสารทอางองสนทรพยดงกลาว สนทรพยอางองท SPM รบมอบมไดหลายประเภท แตจะตองไมขดตอหลกชารอะฮ (เชน ไมเปนธรกจเหลา หรอบอนการพนน) สวนประเดนทวาตราสารซคกจะซอขายไดงายเพยงใด และตอรองไดเพยงใดนน ขนอยกบประเภทของสนทรพยอางอง และส านกคดทผออกหลกทรพยเชอถอ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

51

แผนภาพท 9: โครงสรางของซคก (Sukuk)

ซคกสวนใหญทออกและเสนอขายในปจจบนตงอยบนสนทรพยสองประเภท ประเภทแรกคอสทธในผลตอบแทนทสรางจากธรกรรมการขายทช าระเงนงวดเดยว (ซาลาม หรอ Salam) การขายทช าระเงนเปนงวดๆ (bay’ mu’ajjal) และ/หรอการขายทเลอนเวลาการสงมอบสนคา (bay’ salam) ซงเปนธรกรรมชนดทผขายสญญาวาจะสงมอบสนคา ณ วนเวลาในอนาคตทระบในสญญา โดยทผซ อสญญาวาจะขายสนคานนคนใหกบผขายในอตราทตกลงกนไวแลว

ซคกทต งอยบนธรกรรมแบบซาลามเปนผลตภณฑการลงทนระยะสนทมประโยชนมาก เพราะการระดมทนเพอซอสนทรพยนนมกเปนธรกรรมระยะสนทมระยะเวลาตงแตสามเดอนถงหนงป อยางไรกตาม เน องจากซคกเปนเครองมอทางการเงนทมความปลอดภยสงมาก (กลาวคอ นกลงทนไมมความเสยงทจะเสยดอกเบยหรอเงนตน) จงตองนบเปนตราสารหนภายใตหลกชารอะฮ นนเปนเหตผลทนกลงทนจ านวนมาก รวมทงในประเทศอสลาม ไมสามารถซอขายซคกในตลาดรองได ไมวาจะในราคาสงกวาหรอต ากวาราคาเสนอขายในตลาดแรก เพราะการซอขายในตลาดรองจะท าใหเกดรบา หรอดอกเบยระหวางการท าธรกรรม ขอจ ากดขอนท าใหนกลงทนในตลาดแรกทซอซคกทมซาลามเปนพนฐานมกจะถอซคกนนไปจนถงวนครบก าหนดช าระคน ดงนน เพอท าใหซคกมระยะเวลานานยงขน จงไดมการคดคนซคกชนดทอางองกบสญญาเชา เรยกวา อญาเราะฮ (Ijara’) อญาเราะฮคอเครองมอทางการเงนทมลกษณะคลายคลงกบสญญาเชาในการเงนกระแสหลกมากทสด และสามารถน าเสนอผลตอบแทนทยดหยน คออาจเปนอตราผลตอบแทนคงทหรอผนแปรกได กระแสเงนสดจากสญญาเชาดงกลาว

หนวยงานระดมทน เพมอนดบความนาเชอถอ (credit enhancement)

ผรบประกน (Guarantor)

สนทรพยอางอง (ijara/เชา)

การจายผลตอบแทนตามเงอนไข (servicing)

นกลงทน: นกลงทนอสลาม นกลงทนสถาบนกระแสหลก กองทนบ านาญ ฯลฯ

Mudaraba เฉพาะกจ SPM/SPV

สนทรพย หนสน

สนทรพย ijara (เชา)

ตราสาร Sukuk

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

52

ซงรวมทงคาเชาและเงนตนทผอนช าระคนเปนงวดๆ จะถก ‚สงผาน‛ ไปใหกบนกลงทนในรปของผลตอบแทนรายงวดและเงนตน ซคกทอางองอญาเราะฮเปนวธระดมทนระยะกลางและระยะยาวทคอนขางมประสทธภาพ สถานการณปจจบนของตลาดทนอสลาม

ตลาดทนอสลามก าลงเตบโตขนเปนตลาดทมชวตชวา โดยเฉพาะส าหรบผทตองการกเงนจากประเทศเกดใหมในทวปตะวนออกกลาง เอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยใต และแอฟรกาเหนอ ในดานอปทาน เมดเงนทลงทนในชองทางการลงทนแบบอสลาม โดยเฉพาะเครองมอทางการเงนทไมขดตอหลกชารอะฮ ไดขยายตวขนจนอยในระดบทสามารถรองรบตลาดทนทมประสทธภาพและท างานไดด ตลาดทนอสลามก าลงพฒนาไปเปนตลาดทนระดบโลกอยางแทจรง องคกรทระดมทนปรมาณมหาศาลจากตลาดทนอสลามไดส าเรจมตงแตธนาคารระหวางประเทศเพอการพฒนา (เชน ธนาคารโลก) ทไดอนดบความนาเชอถอสงมาก ไปจนถงบรษทเอกชนทมความเสยงสงกวาจากประเทศก าลงพฒนา เชน บงคลาเทศ

ในดานอปสงค ประเทศในโลกก าลงพฒนา โดยเฉพาะกลมประเทศทมรายไดปานกลาง จะตองทมเงนลงทนจ านวนมหาศาลในสาธารณปโภคในชวงสบปขางหนา ยกตวอยางเชน ธนาคารโลกประเมนวาอนโดนเซยประเทศเดยวจะตองใชเงนลงทนในสาธารณปโภคถง 5,000 ลานเหรยญสหรฐ (รอยละ 2 ของรายไดมวลรวมในประเทศ) ตอป เพอใหอตราการเตบโตทางเศรษฐกจในระยะปานกลางแตะระดบรอยละ 6 ตอปตามเปาหมายทรฐบาลตง เนองจากตลาดทนในประเทศของลกหนเหลานไม ‚ลก‛ พอทจะตอบสนองความตองการเงนทน (หมายความวานกลงทนในประเทศมเงนลงทนไมมากพอ) พวกเขาจงตองหาทางระดมทนจากนกลงทนตางชาต

นอกจากน ผมสวนไดเสยชาวมสลมในประเทศรายไดปานกลางเหลานน กแสดงความโนมเอยงทจะใชการเงนแบบทไมขดตอหลกชารอะฮ ผตองการเงนก โดยเฉพาะองคกรในภาคประชาสงคม ก าลงเรมสะทอนความตองการของผมสวนไดเสยของพวกเขาในการท าธรกรรมทางการเงน และนนกสงผลใหสถาบนการเงนตวกลางตางๆ รวมทงธนาคารพาณชยและวาณชธนกจ ตลอดจนสถาบนการเงนเพอการพฒนา เรมหนมาใหความสนใจกบ ‚ความตองการทไมใชตวเงน‛ ของลกคาของพวกเขา เพอใหสามารถแขงขนไดในตลาด

ส าหรบธนาคารเพอการพฒนาระหวางประเทศ เชน ธนาคารโลก พฒนาการของตลาดทนอสลามเปนหวขอทมความส าคญและทนตอเหตการณเปนอยางยง เพราะธนาคารเพอการพฒนาเหลานใหสนเชอสาธารณปโภคตอประเทศสมาชกในปรมาณมหาศาล และดงนนจงยอมมความสนใจในตลาดทนอสลามในฐานะทเปนทางเลอกใหมในการระดมทน การจดสรรทนในตลาดการเงนอสลามทสวนใหญอยในประเทศทมอตราการออมสงมาก (เชนประเทศแถบตะวนออกกลางหรอมาเลเซย) ไปสนบสนนการลงทนในประเทศก าลงพฒนา เปนวธทธนาคารเพอการพฒนาสามารถใชในการพฒนาโมเดลการรวมมอระหวางประเทศแบบใหม ทฟงเสยงของผมสวนไดเสยทงสองดาน นอกจากน ธนาคารเพอการพฒนากสามารถสงเสรมใหตลาด

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

53

การเงนมเสถยรภาพยงกวาเดม ดวยการสนบสนนการพฒนาตลาดทนอสลามใหมสภาพคลอง และใหสถาบนการเงนอสลามสามารถกระจายการลงทนใหพอรตลงทนมความหลากหลายมากขน และบรหารความเสยงไดดกวาเดม ทายทสด ธนาคารเพอการพฒนากควรสนบสนนการผนวกรวมตลาดการเงนอสลามเขาในโครงสรางของระบบการเงนโลกในระยะยาวอกดวย ตวอยางธรกรรมส าคญในตลาดทนอสลาม

ในป ค.ศ. 2006 ผสงเกตการณหลายฝายมองวา อตราการเตบโตของมลคาสนทรพยภายใตการบรหารจดการทถกหลกชารอะฮจะลดลงจากป 2005 แตจะมการเนนคณภาพของตราสารมากกวาปรมาณ การแขงขนในตลาดทนอสลามจะทวความรนแรงขน เมอค านงวามธนาคารอสลามและธนาคารพาณชยกระแสหลกจ านวนมากทแขงกนอยในตลาดน

หลกทรพยแบบอสลามไดรบความนยมสงขนเรอยๆ ในรอบ 5 ปทผานมา ทงในฐานะชองทางการระดมทนของรฐบาลประเทศอสลาม และของบรษทเอกชนดวยการออกตราสารแบบซคก ในป 2000 มซคกทออกและเสนอขายเพยงฉบบเดยว มลคา 336 ลานเหรยญสหรฐ แตพอมาถงป 2004 กมการเสนอขายตราสารชนดนถง 64 ดล มลคารวมสงเกอบ 7,000 ลานเหรยญสหรฐ ในป 2005 ตวเลขกพงสงเกน 10,000 ลานเหรยญสหรฐ ปจจบนตลาดซคกมมลคาถง 30,000 ลานเหรยญสหรฐ และก าลงเตบโตขนอยางไมหยดยง

มาเลเซยมประสบการณในการออกตราสารอสลามเพอใชในการสรางสาธารณปโภคมานานกวาหนงทศวรรษ ดลหนงทมความคดสรางสรรคดในป 2005 คอการออกตราสารอสลาม 4 รนส าหรบ PLUS Expressway ผบรหารทางดวนสายส าคญๆ ในประเทศ รวมทงทางหลวงเหนอ-ใตระยะทาง 797 กโลเมตรทเชอมระหวางประเทศไทยกบสงคโปร ตราสารอสลามของ PLUS ประกอบดวยตราสารมลคา 100 ลานเหรยญสหรฐ อาย 11 ป, ตราสารมลคา 200 ลานเหรยญสหรฐ อาย 12 ป, ตราสารมลคา 250 ลานเหรยญสหรฐ อาย 13 ป, และตราสารมลคา 180 ลานเหรยญสหรฐ อาย 14 ป ทางหลวงเปนสนทรพยอางอง ในขณะทคาผานทางเปนรายไดส าหรบตราสาร ตราสารเหลานมอายยาวกวาอายของตราสารอสลามสวนใหญ ซงมกมอาย 5 ป แตการวางแผนอายของตราสารเหลานใหครบก าหนดไมตรงกน แปลวา PLUS มความยดหยนทจะช าระคนตราสารกอนก าหนดแลวระดมทนใหม (refinancing) ถามความจ าเปน แทนทจะตองช าระเงนตนคนใหกบผถอตราสารทงหมดพรอมกนในคราวเดยว การวางแผนลวงหนาแบบนเปนประโยชนตอมาเลเซยมาก ประเทศแถบตะวนออกกลางควรจะตามอยางมาเลเซย

ในป 2005 มการทดลองโครงสรางซคกแบบใหมๆ ในตลาดทนอสลามของมาเลเซย โดยเฉพาะซคกทต งอยบนการแบงก าไรจากการรวมทน ทเรยกวา มชารอกะฮ (Musharakah) ซงใชสวนแบงก าไรเปนตวก าหนดผลตอบแทนของตราสาร CIMB Islamic (สถาบนการเงนอสลามแหงหนง) เปนผออกแบบและรบประกนการเสนอขายซคกแบบนเปนครงแรก คอซคกมลคา 658 ลานเหรยญสหรฐ ทออกโดย Musharakah One Capital กองทนรวมลงทน (venture

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

54

capital fund) ตอมาในเดอนมถนายน 2005 บรษทลกของธนาคารชอ Arab Banking Corporation ซงมส านกงานใหญในกรงบาหเรน ออกแบบและเสนอขายซคกทต งอยบนมชารอกะฮเปนครงแรกในทวปตะวนออกกลาง ส าหรบ Investment Dar แหงคเวต of Kuwait เงนจ านวน 50 ลานเหรยญสหรฐทไดรบ จะถกน าไปใชในการลงทนแบบรวมลงทนเชนกน ถงแมวาธรกจรวมลงทนในตะวนออกกลางจะยงดอยพฒนากวาธรกจนในมาเลเซยคอนขางมาก กยงจดวาเปนธรกจทมแนวโนมดมากโดยเฉพาะในสหรฐอาหรบเอมเรตสและซาอดอาระเบย นโยบายการเงนแบบอสลาม หวขอทแลวแสดงใหเหนอยางชดเจนวา ระบบการเงนอสลามและตลาดทนอสลามแสดงใหเหนความยดหยนของหลกชารอะฮในการสนบสนนระบบการเงนและตลาดทนทนอกจากจะสามารถด ารงอย ‚ควบค‛ ไปกบระบบการเงนและตลาดทนกระแสหลกแลว ยงสามารถ ‚ตอยอด‛ ระบบการเงนกระแสหลกในทางทเปนประโยชนตอเศรษฐกจโดยรวม กลาวคอ ตราสารทออกในตลาดทนอสลามชวยเพมทางเลอกในการลงทนใหกบนกลงทนในตลาดทนกระแสหลก และระบบธนาคารแบบอสลามกชวยกระจายความเสยงออกจากระบบธนาคารกระแสหลก เทากบเปนการเพมเสถยรภาพใหกบระบบธนาคารกระแสหลกทางออม ผเชยวชาญดานการเงนอสลามบางคนมองวา ระบบธนาคารอสลามรบภาระความเสยงสงกวาธนาคารกระแสหลก เนองจากโครงสรางการแบงปนก าไรของมฎอรอบะฮจะดงดดนกธรกจทท าธรกจทมความเสยงสงวาจะขาดทนใหมาใชบรการมฎอรอบะฮ มากกวานกธรกจทม นใจวากจการของตนจะท าก าไร23 เกดเปนความเสยงทศพทเศรษฐศาสตรเรยกวา ‚adverse selection‛

เนองจากการคดดอกเบย ไมวาจะเปนดอกเบยเงนฝากหรอเงนก เปนเรองตองหามในหลกชารอะฮ ผสงเกตการณหลายคนจงมองวาธนาคารกลางของประเทศทใชระบบการเงนแบบอสลามเปนหลก เชน อหราน จะมขดจ ากดในการด าเนนนโยบายทางการเงน (monetary policy) เนองจากการใชดอกเบยเปนเครองมอหลกในนโยบายการเงนของธนาคารกลางกระแสหลก อยางไรกตาม งานวจยบางชนทศกษาประสทธภาพของธนาคารกลางอหรานระบวา ธรกรรมมชารกา และมรอบะฮะหของธนาคารอสลาม สามารถใชก าหนดนโยบายการเงนไดคอนขางด กลาวคอ ในธรกรรมมชารกา ธนาคารน าเงนของผฝากเงนไปลงทนในโครงการหรอกจการใดกจการหนง แลวหลงจากนนกน าผลก าไรมาแบงใหกบผฝากเงน แตเนองจากกจการเหลานมกตองใชเวลานานกอนทจะมก าไร ธนาคารอสลามจงมกจะสงมอบ ‚สวนแบงก าไรทคาดวาจะไดรบ‛ (expected profits) ลวงหนาใหกบผฝากเงนกอน เปนรายเดอนหรอรายป แลวหลงจากนนเมอกจการมก าไรแลวจรงๆ ธนาคารจงจะสงมอบสวนแบงก าไรทแทจรงใหกบผฝากเงน ดงนน การก าหนด ‚อตราก าไรทคาดวาจะไดรบ‛ จงเปนวธทธนาคารกลางในระบบอสลามสามารถใชในการควบคมปรมาณเงนฝากในระบบได ยกตวอยางเชน ในป 2006 ธนาคารกลาง

23 Kuran, Timur (2004), ‚Islam and Mammon: The Economic Predicaments of Islamism‛. Princeton University Press, Chapter 1.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

55

อหรานก าหนดอตราผลก าไรทคาดวานาจะไดไวทรอยละ 7 ส าหรบเงนฝากระยะสน และรอยละ 16 ส าหรบเงนฝาก 5 ป (Kiaee, 2007)24 5. ความทาทายในอนาคตและนโยบายทจ าเปน ในอนาคตอนใกลน มความเปนไปไดสงมากทเครองมอทางการเงนแบบอสลามทมอบอตราผลตอบแทนคงทใหกบนกลงทน และมสทธไลเบยกบผประกน (Obligor) เชน อญาเราะฮและมรอบาฮะห จะเปนทตองการของนกลงทนมากกวาเครองมอทางการเงนประเภทอนๆ ถงแมวาประเภทของตราสารทออกในตลาดทนอสลามนนจะขนอยกบความตองการของนกลงทนเปนหลก แตลกหนสวนใหญทอยากระดมทนกยอมตองการก าหนดตนทนดอกเบยทตองจายใหเปนแบบตายตว มากกวาจะใชระบบการแบงสวนแบงก าไร เพราะผลตอบแทนในแบบหลงมความไมแนนอนสงกวา

แมวาสถานการณของตลาดทนอสลามโดยรวมจะดสดใส ผก ากบดแลภาครฐในประเทศตางๆ กยงจ าเปนจะตองด าเนนนโยบายและมาตรการตางๆ อยางเปนรปธรรมทสดเพอใหตลาดทนเตบโตได โดยเฉพาะในประเดนดานกฎหมายและกฎเกณฑการก ากบดแล ยกตวอยางเชน ในการออกตราสารหนแบบอญาเราะฮ เจาของสนทรพยอางองอาจจ าเปนตองท าสญญาเชา ในขณะทเจาของสนทรพยมกเปนรฐบาลเอง หรอหนวยงานของรฐ กฎหมายและกฎเกณฑทเกยวของในประเทศนนๆ อาจไมอนญาตใหหนวยงานของรฐน าสนทรพยดงกลาวไปค าประกนหรอใหเชา ซงเปนธรกรรมทจ าเปนตอการออกแบบอญาเราะฮ นโยบายสงเสรมการเงนอสลามของรฐจะเปนเงอนไขทจ าเปนตอพฒนาการของตลาดทนในอนาคต

ปจจบนธรกรรมการเงนแบบอสลามมกจะเสยเปรยบตราสารหนกระแสหลกในดานความคมคาของตนทน (cost-efficiency) เนองจากความซบซอนของตราสารท าใหมคาใชจายดานกฎหมาย การท าเอกสาร และการเผยแพรเอกสารคอนขางสง นอกจากน เนองจากราคาและเงอนไขของตราสารในตลาดทนอสลามสวนใหญใชราคาในตลาดตราสารหนกระแสหลกเปนพนฐานอางอง ผตองการระดมทนจากตลาดทนอสลามจงไมมความไดเปรยบดานตนทน ดงนน ผตองการระดมทนจงตองก าหนดกลยทธระยะยาวขององคกรทละเอยดถถวน ดานนกลงทนเองกสามารถมสวนรวมในพฒนาการของตลาดทนอสลาม ดวยการเสนอซอตราสารเหลานนในราคาสง ฝายสถาบนการเงนตวกลางเองกควรหาวธลดคาใชจายของลกคาในการท าธรกรรม เชน ดวยการก าหนดมาตรฐานสากลส าหรบโครงสรางตราสารและกระบวนการท าธรกรรม

กาวตอไปของการพฒนาตลาดทนอสลามจ าเปนจะตองใชความรและความเชยวชาญแบบบรณาการจากหลากหลายสาขา นบตงแตการตความคมภรทางศาสนา ไปจนถงความเชยวชาญดานการออกแบบเครองมอทางการเงน ผานกระบวนการแบงปนความร การฝกสอนซงกนและกน และความเขาใจในกลไกตลาด กอนธรกรรมอสลามขามชาตจะเกดไดในตลาดแรก

24 Kiaee, Hasan (2007), ‚Monetary Policy In Islamic Economic Framework: Case of Islamic Republic of Iran‛, MPRA Paper, No. 4837.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

56

และตลาดรอง ผเลนในตลาดกควรจะยอมรบสญญาทมาจากตางภมภาคและตางส านกคดเสยกอน สรป

ถงแมวาอสลามจะไมไดมบทบาทโดยตรงในระดบการพฒนาเศรษฐกจในโลกมสลมในทางทเปนเหตเปนผลเทากบทนกคดเสรนยมใหมเชอ หลกอสลามกสอดคลองกบแนวคด ‚การพฒนาอยางยงยน‛ ทก าลงไดรบความสนใจมากขนเรอยๆ โดยรปแบบของ ‚ระบอบเศรษฐกจในอดมคต‛ ในหลกอสลามมลกษณะเปน ‚เศรษฐกจแบบผสม‛ (mixed economy) ทประกอบดวยระบบตลาดทรฐก ากบดแลไมใหมการผกขาด เกงก าไร หรอเอาเปรยบ และระบบสวสดการสงคมทด าเนนการโดยรฐ (ดวยกลไกเชงสถาบน เชน การเกบ ซากาต ไปชวยเหลอผดอยโอกาส) ในแงน ระบอบเศรษฐกจในอดมคตของอสลามมลกษณะคลายกบระบอบรฐสวสดการ (welfare state) ของประเทศแถบสแกนดเนเวย หรอระบอบ ‚เศรษฐกจเพอสงคม‛ (social market economy) ทบางประเทศในยโรปเคยใชระหวางชวงสงครามเยน คอระหวางป ค.ศ. 1960-1970

ถงแมวาจะยงไมมประเทศใดในโลกมสลมทสราง ‚ระบบเศรษฐกจในอดมคต‛ ตามหลกศาสนาไดส าเรจบรบรณ ประสบการณการพฒนาของโลกมสลมกตอกย าความจ าเปนและความส าคญของโครงสรางเชงสถาบนทสงเสรมเสรภาพทางเศรษฐกจ เชน กรรมสทธสวนบคคล และโครงสรางพนฐาน เชน การศกษา ซงลวนเปนปจจยส าคญทสงผลกระทบตอระดบการพฒนาทางเศรษฐกจ มากกวาความเชอศาสนา ไมวาจะเปนอสลามหรอศาสนาอนใดในโลก

ปจจบน ชาวมสลมทวโลกจ านวน 1,600 ลานคน รวมกนเปน ‚ตลาด‛ ขนาดใหญทระบบการเงนอสลามจะพฒนาและเตบโตตอไปไดอกยาวไกล รายไดจากธรกจน ามนในกลมประเทศอาหรบ และความตองการผลตภณฑทางการเงนทตรงตอหลกชารอะฮทเพมขนเรอยๆ ท าใหตลาดทนอสลามเตบโตขนอยางรวดเรว และผมสวนไดเสยฝายตางๆ ก าลงเรมมองเหนศกยภาพของตลาดน การพฒนาโครงสรางเชงสถาบนระดบโลก เชน มาตรฐานบญชและองคกรก ากบดแล ลวนเปนกาวส าคญในทศทางทถกตอง อยางไรกตาม การพฒนาตลาดทนอสลามจ าเปนตองอาศยความเปนผน าทเขมแขง และนโยบายทสรางสรรคของรฐบาลเจาภาพ กอนทผเลนในตลาดจะมโอกาสรเรมธรกรรมการเงนอสลามใหมๆ ได นกการเงนกระแสหลกและกระแสรองเหนพองตองกนวา ตลาดทนอสลามทพฒนาแลวจะเปนประโยชนอยางมากตอทงผตองการทนและนกลงทนสถาบน และจะชวยสงเสรมเสถยรภาพของสถาบนการเงนอสลาม เพราะพอรตลงทนของพวกเขาจะมคณภาพและความหลากหลายมากขน สภาพคลองของสถาบนการเงนเหลานจะดขน และพวกเขากจะมเครองมอบรหารความเสยงใหใชมากขน พฒนาการเหลานจะชวยใหตลาดการเงนอสลาม รวมทงผเลนทกฝายในตลาด สามารถผนวกรวมเขาไปในโครงสรางของระบบการเงนกระแสหลกไดอยางกลมกลนกวาทเปนอยในปจจบน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

57

การเตบโตอยางกาวกระโดดของระบบการเงนแบบอสลามและตลาดทนอสลาม เปนตวอยางอนดทช ใหเหนความยดหยนของหลกอสลาม ในการด ารงอยรวมกบระบบการเงนกระแสหลก และใชประโยชนจากกระแสโลกาภวตนในทางทแสวงหาความเจรญทางเศรษฐกจไดโดยไมตองสญเสยวฒนธรรม หลกการ หรอความเชอทางศาสนาของตนเอง.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

58

บทท 3: นโยบายประชานยมในละตนอเมรกา (Populist policies in Latin America) 1. ปรชญาและเบองหลง

ในชวงทศวรรษ 1980 เศรษฐกจมหภาคของภมภาคละตนอเมรกาประสบความลมเหลวเปนอยางมาก ประสบกบวกฤตหลายดานในคราวเดยว ทงวกฤตหนตางประเทศ ปญหาเงนเฟอสง สวน GDP กลดลงอยางฮวบฮาบ จนเปนทกลาวขานวาเปน “ยคมด” ของละตนอเมรกา ตลอดระยะเวลาทผานมา รฐบาลของประเทศละตนอเมรกาไดด าเนนการตามนโยบายเศรษฐกจหลายอยาง ควบคไปกบการเปลยนแปลงระบอบการเมองการปกครอง และภายใตลกษณะของวฒนธรรมเฉพาะตวของแตละประเทศ แตนโยบายทถอเปนเอกลกษณอยางหนงของละตนอเมรกาซงเกอบทกประเทศในทวปนนเคยใชไมวาจะอยภายใตระบอบการเมองแบบใด คอแนวนโยบายทปจจบนเรยกกนวา ‚ประชานยม‛ ดงนน การท าความเขาใจสภาพเศรษฐกจละตนอเมรกา จงตองท าความรจกแนวคดเกยวกบประชานยมเสยกอน ความหมายและรากฐานของแนวคดประชานยม

ประชานยม (Populism) มรากศพทภาษาละตนมาจากค าวา Populus ซงมาจากรากศพทเดยวกบค าวา People ทหมายถง “ประชาชน”25 เกดขนอยางชดเจนครงแรกในทศวรรษท 186026 ในกลม Narodniks ของรสเซย ซงเปนขบวนการทางการเมองทใชคอมมนของชาวนาเปนฐานรากในการผลกดนใหรฐบาลท าตามจดมงหมายทางการเมอง

แนวคดประชาน ยมมรากฐานทางปรชญาเก ย วพนกบลทธประโยชนนยม (Utilitarianism) ของ เจเรม เบนแธม (Jeremy Bentham) นกปรชญาชาวองกฤษชวงปลายศตวรรษท 18 ผเสนอวารฐมหนาทสรางสงทด (‚อรรถประโยชน‛) ใหกบประชาชนจ านวนมากทสด (‚The greatest good for the greatest number‛) โดยไมจ าเปนตองใหความสนใจกบประเดนทเปนนามธรรมและคณคาทางศลธรรม27 เชน ความยตธรรม เสรภาพ หรอ ‚สงคมทด‛

ลทธประโยชนนยมเตบโตขนพรอมๆ กบการพฒนาทางวทยาศาสตรทเชอมนวาทกสงอยางนบไดและวดได และไดรบอทธพลของมนมา รฐจงมก “ชงตวง” และมอบ “สงทด” ตามความเหนของรฐใหกบประชาชน โดยมองวาประชาชนเปนผถกปกครอง (Subject) และสทธ (Right) เปนของกลมผปกครอง28 ประชาชนมหนาทรบฟงและรบ “สงทด” จากผปกครองเทานน ขดแยงกบหลกความยตธรรมทวา ทกคนในสงคมตองมสทธเทาเทยมกน และโดยเฉพาะการจดสรรทรพยากรตองเปนไปอยางเสร คนกลมใดกลมหนงจะมอทธพลในการก าหนดคณคาและจดสรรทรพยากรใหกบคนกลมอนๆ มได

25 วทยากร เชยงกล (2548), “ปรชญาการเมอง เศรษฐกจ สงคม”, กรงเทพ, สายธาร. 26 ยงมขอถกเถยงอยวา นโยบายการเมองในอาณาจกรโรมนโบราณ สมยของ จเลยส ซซาร เขาขายประชานยมดวยหรอไม 27 เรองวทย เกษสวรรณ (2547), “วเคราะหประชานยมในเชงปรชญา”. มตชนรายวน, วนท 13 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ปท 27 ฉบบท 9774 28 อางแลว

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

59

ตอมา เมอลทธทนนยมแพรขยายใหญขนในทวป ท าใหคนจนทถกชนชนนายทนเอาเปรยบมจ านวนมากขน และเนองจากในขณะเดยวกนกไดรบอทธพลจากลทธวตถนยมและลทธบรโภคนยมท าใหคนจนเหลานมงเนนการบรโภคและยดตดกบวตถมากขนดวย ซงท าใหฐานะยงยากจนลงไปอก การแพรขยายของลทธตางๆ เหลาน สนบสนนใหแนวคดประชานยมเตบโตขนเชนกน เนองจากรฐบาลเหนวาประชาชนสวนใหญไดรบความล าบาก มฐานะยากจน และมความเปนอยไมด จงเขามามบทบาทในการจดสรร “สงทด” เพอชวยเหลอคนสวนมาก ตามแนวคดของลทธประโยชนนยม

สาเหตทส าคญอกอยางหนงคอ การด าเนนนโยบายเศรษฐกจแบบ ‚เปดเสรสดขว‛ ภายใตอดมการณเสรนยมใหมของ “ตะวนตก” ซงถก ‚น าเขา‛ มาใชอยางเรงรบและรนแรงในแทบทกประเทศในละตนอเมรการะหวางทศวรรษ 1960-1980 เสมอนเปนการเปดชองทางใหนายทนตางชาตเขาถงและขดรดเอาทรพยากรตาง ๆ ของประเทศไมวาจะเปน ปาไม แรธาต ทดน น ามน และแรงงาน ไดงายขน เฉกเชนเดยวกบสมยประเทศยงตกเปนอาณานคมของจกรวรรดอย ท าใหเกดการถายเททรพยากรจากประเทศดอยพฒนา ไปสประเทศพฒนาแลวอยางถกตองตามกฎหมาย เพราะกฎหมายถกตราขนเพอเออประโยชนใหกบประเทศพฒนาแลวเปนหลก

ผลจากการด าเนนนโยบาย “เปดเสรสดขว” น มไดกอใหเกดประโยชนตามทประชาชนคาดหวงไว เมอผนวกกบโครงสรางเชงสถาบนทไมเขมแขง เชน ถกรวบอ านาจโดยเผดจการทหาร กกลบสรางปญหามากมายใหกบประเทศเหลานน ไมวาจะเปน ปญหาการวางงาน ปญหาฉอราษฎรบงหลวง ปญหาการผกขาดธรกจของบรรษทตางชาตทงกจการทวไปและกจการทเคยเปนของรฐ ท าใหประชาชนเดอดรอนและสรางความเหลอมล าทางสงคมสงมาก

ภายใตสถานการณเชนน ผปกครองภายใตแนวคดประชานยมจงพยายามน าเสนอแนวนโยบายทมลกษณะเปนปฏกรยาโตกลบ (Reactionary) นโยบายเดม โดยมสาระตอตานแนวคดแบบ “ตะวนตก” (เชนอดมการณเสรนยมใหม ซงมกจะอางความมประสทธภาพ เสรภาพ และการแขงขน) และลดรอนอ านาจทางเศรษฐกจของชนชนน า (Establishment) ทงชนชนน าระดบทองถนและระดบชาตทมบรรษทตางชาตคอยหนนหลง บางกยดกจการของเอกชนกลบคนมาเปนของรฐดงเดม บางกออกกฎหมายหามมใชชาวตางชาตถอครองทรพยสนของประชาชนภายในประเทศ รวมทงนโยบายอน ๆ ทมงใหระบบเศรษฐกจเออประโยชนแกชนชนฐานรากมากกวาทผานมา29 ท าใหประชาชนสวนใหญของประเทศซงเปนคนจน ไดประโยชนจากนโยบายเหลานนในเบองตนโดยไมตองแบกรบตนทนเอง แตในระยะยาวนน งานศกษาสวนใหญพบวา ประเทศทใชนโยบายประชานยม โดยเฉพาะประเทศแถบละตนอเมรกา ยงไมมประเทศใดทประสบความส าเรจ ยงไปกวานน การใชนโยบายประชานยมอาจเปนสาเหตหนงของวกฤตการณตางๆ ในประเทศอกดวย

29 ดร.อมมาร สยามวาลา และดร.สมชย จตสชน (2550), ‚แนวทางการแกปญหาความยากจน : เสรนยม ประชานยม หรอรฐสวสดการ” , สมมนาประจ าป ๒๕๕๐ ของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย , วนท 10-11 พฤศจกายน 2550

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

60

2. รปแบบและหลกการของนโยบายประชานยม

หลกการพนฐานของนโยบายประชานยม คอการระดมทรพยากรทางการคลงของรฐบาล ทงเงนในงบประมาณและเงนนอกงบประมาณ และรายไดจากการคาขายของรฐบาล เชน รายไดจากการขายน ามน รายไดจากการขายสลากกนแบงรฐบาล มาใชจายอยางเตมทในนโยบายประชานยมรปแบบตางๆ ดงจะอธบายตอไป รวมทงการท าใหสถาบนการเงนของรฐใหเปนแหลงเงนทนในการใชจายงบประมาณไปในนโยบายประชานยมรปแบบตาง ๆ โดยเนนหนกไปในการใช นโยบายกงการคลง ซงเปนนโยบายการเงนทมผลเสมอนนโยบายการคลง30 อยางเชน นโยบายอตราแลกเปลยนหลายอตราของการซอขายสนคาเกษตรทมผลอดหนนเกษตรกรและชาวนา เปนตน ท าใหประชาชนไดรบสวสดการ โดยไมตองแบกรบตนทนเองในระยะสน

ในสวนของเปาหมายในการด าเนนนโยบายประชานยมนน รฐบาลมกอางวาการด าเนนนโยบายประชานยมเปนไปเพอชวยเหลอคนยากจนทเปนกลมคนสวนใหญภายในประเทศใหมสทธเสรภาพมากขน และมชวตความเปนอยดข น บางกอางวาเปนนโยบายทจะแกไขปญหาความยากจนได อยางไรกด มเสยงวพากษวจารณมากถงเปาหมายทแทจรงของการด าเนนนโยบายประชานยมเหลาน โดยเฉพาะขอครหาทวา รฐบาลอาจพยายามอดฉดเงนและใชจายทางการคลงไปในโครงการตางๆ ใหกบคนจนเพยงเพอตองการสรางคะแนนนยมทางการเมอง หวงผลจากคะแนนเสยงในการเลอกตงครงตอไป ในขณะเดยวกนกใชประโยชนจากกระบวนการก าหนดนโยบายและกระบวนการน านโยบายไปใชเพอแสวงหาสวนเกนทางเศรษฐกจใหกบตวเองและพวกพองเทานน

ในทางปฏบต นโยบายประชานยมมหลากหลายรปแบบ ซงอาจแบงออกเปนมาตรการหลก 3 มาตรการ ไดแก 1) มาตรการพฒนาความเปนอยของประชาชนในระดบรากหญา 2) มาตรการสรางสวสดการสงคม และ 3) มาตรการแกไขปญหาความยากจนและการยกหน/พกช าระหน ซงลวนแลวแตสรางความนยมทางการเมองใหกบพรรครฐบาลของประเทศทน านโยบายเหลานไปใชทงสน อาท นโยบายควบคมราคาสนคา นโยบายขนคาแรงขนต า อยางทใชในประเทศชล นโยบายยกหน จางขาราชการเพมจ านวนมาก ออกกฎหมายคาจางแรงงานแตหามไลคนงานทเกยจครานออก และเพมสวสดการตางๆ นอกจากนนยงเออการบรโภคดวยการใช ‚อตราแลกเปลยนปลอม‛ โดยใหอตราแลกเปลยนภายในประเทศสงกวาราคาตลาดมาก ๆ เพอใหสนคาน าเขามราคาถก อยางทใชในประเทศเวเนซเอลา31 นโยบายอดหนนคนยากจนในเรองทอยอาศย เสอผาและเงน รวมทงสรางสถานเลยงเดกก าพราและโฆษณาเพอตอกย าและใหความหวงคนยากจน โดยใชงบประมาณของรฐทงหมดของประเทศอารเจนตนา หรอแมแต

30 อางแลว 31 ดร. ไสว บญมา (2549) , “ปจจยทท าให ‘ละตนอเมรกา’ ยงพฒนายงจน ( 1 และ 2 )”, ประชาชาตธรกจ, วนท 13 กมภาพนธ 2549, ปท 29 ฉบบท 3766.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

61

นโยบายประกนสขภาพ นโยบายพกหนเกษตรกร บานเอออาทร และกองทนหมบานในประเทศไทยสมย พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตร32 3. บทบาทของนโยบายประชานยมในละตนอเมรกา

แนวคดประชานยมเขาไปมบทบาทในประเทศตางๆ ในแถบภมภาคละตนอเมรกาดวยแบบแผนลกษณะทคลายคลงกน เมอพจารณาจากประวตศาสตรพบวา แตเดมในยคทจกรวรรดนยมก าลงแพรขยายอ านาจ ประเทศแถบละตนอเมรกาทถอวาเปนประเทศทอดมสมบรณ เตมไปดวยทรพยากรธรรมชาตทหลากหลาย ดงนนจงดงดดใหประเทศมหาอ านาจผแสวงหาอาณานคมเขามาครอบครองเปนเมองขนและขดรดทรพยากรไปเปนจ านวนมาก

หลงจากไดรบเอกราชจากประเทศเจาอาณานคม ประเทศในภมภาคนสวนใหญ ไดใชระบบการปกครองแบบสงคมนยมและระบบการปกครองทเปนเผดจการทหาร ยกเวนประเทศเมกซโก รฐบาลทหารด าเนนนโยบายชาตนยม โดยยดกจการและทรพยสนของเอกชนใหมาเปนของรฐ แตเนองจากการบรหารจากภาครฐเปนระบบทไมมประสทธภาพ จงท าใหกจการเหลานนตองประสบผลขาดทน ในระหวางนน เนองจากรฐบาลทหารตองการอยในอ านาจเปนเวลานาน ซงท าใหตองการคะแนนนยมจากประชาชน จงเรมด าเนนนโยบายประชานยมในรปแบบตาง ๆ เพอท าใหประชาชนนยมชมชอบ มากไปกวาน นรฐบาลทหารยงมพฤตกรรมแสวง หาผลประโยชน ฉอโกง เออผลประโยชนใหกบพวกพองของตนเอง

ยกเวนประเทศอารเจนตนาเพยงประเทศเดยวเทานนทแนวคดประชานยมเขามามบทบาทดวยวธทตางออกไป ทงทแตเดมอารเจนตนาเปนประเทศทพฒนาไปคอนขางมาก เหนอกวาประเทศในยโรปและอาจเทยบเทากบประเทศอเมรกาซงเปนประเทศพฒนาแลวดวยซ า แตการปกครองกลบถกครอบง าดวยกลมเศรษฐทดนเพยงไมกกลมทเหนแกประโยชนสวนตน มพฤตกรรมขดรดเอาเปรยบชนชนกรรมาชพ จนกระทงท าใหคนจนมจ านวนเพมมากขน ตอเมอ นาย ฮโปลโต อรโกเยน ชนโยบายประชานยมชวยเหลอคนยากจนในการหาเสยงเลอกตงป พ.ศ. 2459 เขาจงไดรบเลอกอยางทวมทน และด าเนนนโยบายประชานยมจากนนเปนตนมา33

สวนประเทศอนๆ หลงจากทรฐบาลไดด าเนนนโยบายประชานยม พบวาเกดปญหาและผลกระทบทงทางเศรษฐกจและสงคมอยางมาก อนเน องมาจากการด าเน นนโยบายและพฤตกรรมของรฐบาลทหาร ไมวาจะเปน ปญหาเงนเฟอ ปญหาการใชจายเกนตวของรฐบาล ปญหาอตราแลกเปลยนและปญหาหนตางประเทศ ปญหาตาง ๆ เหลานขยายวงกวางจนเปนวกฤตการณระดบชาต รายแรงจนบางประเทศถงขนลมละลาย 34 กอปรกบปญหาอน ๆ ทมลกษณะเฉพาะในแตละประเทศ เชน ปญหาเชอชาตและความขดแยงระหวางชนชนปกครอง

32 รงสรรค ธนะพรพนธ, “ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจรฐบาลทกษณ” 33 ดร. ไสว บญมา (2549) , “ปจจยทท าให ‘ละตนอเมรกา’ ยงพฒนายงจน ( 1 และ 2 )”, ประชาชาตธรกจ, วนท 13 กมภาพนธ 2549, ปท 29 ฉบบท 3766. 34 ชวงป พ.ศ. 2507- 2528 ประเทศบราซลประสบปญหาเศรษฐกจรนแรง มภาวะเงนเฟอสงกวารอยละ 1700 จนประเทศลมละลาย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

62

สวนนอยกบชนพนเมองสวนใหญ ปญหายาเสพตดและการฉอราษฎรบงหลวง ฯลฯ ท าใหประเทศเกดความระส าระสายเปนอนมาก

ในชวงเวลานนถงแมวาอ านาจในการปกครองจะเปนของรฐบาลทหาร แตกยงมการแทรกแซงจากประเทศสหรฐอเมรกามาเปนระยะๆ โดยในชวงป พ.ศ.2443-2518 มการแทรกแซงทางการทหารกวา 100 ครง เทากบมการแทรกแซงทก 1 ครงในแตละรอบ 9 เดอน ตลอดระยะเวลา 75 ป เหตผลสองประการทท าใหสหรฐอเมรกาเขามาแทรกแซงในภมภาคละตนอเมรกาไดแก ประการแรก ตองการตอตานขบวนการภาคประชาชน ประการทสอง ตองการตอตานรฐบาลทแขงขน และตองการมอสรภาพจากสหรฐอเมรกา โดยสหรฐอเมรกาจะสนบสนนก าลงทหารแกฝายทสวามภกด 35 เพอปราบปรามฝายตรงกนขาม ดงนนจงมการตอสกนระหวางฝายตอตานและฝายสนบสนนเกดขนตลอดเวลา

ในทสดเมอประเทศทประสบปญหาตาง ๆ มากมายและรายแรงจนไมสามารถแกไขไดดวยตนเอง จงตองขอความชวยเหลอจากองคกรโลกบาล ไมวาจะเปน ธนาคารโลก (World Bank) และกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) โดยการกยมเงนจาก IMF ประเทศผกจะตองด าเนนเมนนโยบายตามค าแนะน าของ IMF มเชนนนจะไมไดรบการพจารณาอนมตเงนกครงตอไป

เมนนโยบายท IMF แนะน าใหประเทศทประสบปญหาวกฤตเศรษฐกจท าตามนนมแนวคดมาจาก ฉนทมตวอชงตน ทเนน 4ations นนคอ การรกษาเสถยรภาพ (Stabilization) โอนกจการของรฐใหเอกชนด าเนนการ (Privatization) เปดเสร (Liberalization) และ การผอนปรนกฎเกณฑ (Deregulation) ดงนนการแกไขปญหาเศรษฐกจมหภาคทละตนอเมรกนตองเผชญจงตองใชเมนนโยบายทรดเขมขดมาก ไมวาจะเปน นโยบายเกบภาษในอตราทเพมมากขน นโยบายลดการใชจายภาครฐบาล ซงลวนแลวแตเปน นโยบายเศรษฐกจแบบหดตว มผลกระหน าซ าเตมใหประชาชนตองตกงาน กจการตาง ๆ ตองปดตวลงไปมากมายจากภาวะเศรษฐกจฝดเคอง เกดความเดอดรอนไปเปนทอดๆ ถงประชาชนระดบรากหญาซงเปนคนสวนใหญของประเทศ หากจะกลาววา IMF ไดใหยารกษาทผดกบโรคกคงไมผดนก ท าใหประเทศตาง ๆ ทประสบปญหาตองวนเวยนอยในวกฤตบานเมองซ าแลวซ าอก

อยางไรกด ในชวง 25 – 30 ปทผานมา ไดมการเปลยนแปลงระบบการปกครอง ทงจากการปฏวตทมสหรฐอเมรกาอยเบองหลงและการลอบสงหารผน าฝายทหารหลายครงหลายหน จนท าใหระบอบเผดจการถกโคนลม และเปลยนผานเขาสระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย โดยหนมายดถอลทธเสรนยมใหมกนมากขน มการปฏรประบบเศรษฐกจใหเปนทนนยมทมประเทศมหาอ านาจ โดยเฉพาะประเทศสหรฐอเมรกาและกลมประเทศยโรปเปนศนยกลาง คอยถายโอนทรพยสน ความมงคง ผลก าไร ผลประโยชนและเงนคาสมปทาน/คาภาคหลวงจ านวนมาก จากภมภาคละตนอเมรกาไปสประเทศตนเอง ทงโดยวธทถกกฎหมายและไมถกกฎหมาย36 35 ปเตอร รอสเซส (2550) , “ชนกลมใหญในละตนอเมรกา”, ทองถนสนทนา, http://www.localtalk2004.com/V2005/detail.php?file=1&code=a1_29062007_01. 36 Petras, James, ‚Latin America, the EU and the US: The New Polarities”

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

63

ไมตางอะไรกบการขดรดทรพยากรของประเทศอาณานคมในยคลาอาณานคม การปลนชงทรพยากรในลกษณะนท าใหประเทศในภมภาคนเขาสวกฤตใหญอกครง

จนกระทงในชวงตนทศวรรษ 1990 ขบวนการสงคมการเมองนอกรฐสภาททนตอการปลนชงของสหรฐอเมรกาไมไหว เรมปรากฏขนทวทงละตนอเมรกา จากนนจงเกดการลกฮอครงใหญของประชาชน เพอโคนลมประธานาธบดทเปนนอมนของสหรฐอเมรกาและยโรป ถงแมขบวนการมความเขมแขงมากในการเรยกรองการเปลยนแปลงโครงสรางสถาบนครงส าคญในประวตศาสตร แตแลวกลบท าไมส าเรจ ตองกลบเขาสกระบวนการเลอกนกเลอกตงเขามาเปนผน าอกครงหนง และแมวาขบวนการสงคมการเมองโดยภาพรวมจะเสอมถอยลงไป แตกระนนในบางประเทศการตอสของมวลชนกลบท าใหไดระบอบการเมองใหม ทถงจะไมไดปลอดอทธพลของลทธเสรนยมใหม แตกไมเลอกเดนตามสหรฐอเมรกาและกลมประเทศยโรปอกตอไป อยางประเทศเวเนซเอลา โดยการน าของประธานาธบด อโก ชาเวซ และประเทศโบลเวยโดยการน าของ ประธานาธบด อโว โมราเลซ37

การด าเนนนโยบายของประเทศเหลาน มแนวคดตอตานสหรฐอเมรกาและกลมประเทศยโรปอยางออกนอกหนา38 เรมออกกฎหมายใหมประกาศยดกจการของเอกชนใหกลบมาเปนของรฐอกครง นอกจากนนยงใชจายเงนรายไดจากการขายน ามนซงเปนทรพยากรหลกของประเทศ ไปในการสรางเสรมระบบสาธารณสข การศกษา ระบบการฝกอาชพ และสรางสถานอนบาลเดกออน ฯลฯ ซงลวนแลวแตเปนนโยบายประชานยมทงสน และประเทศโบลเวยกรบลก ด าเนนรอยตามนโยบายของประธานาธบด อโก ชาเวซ ดงนนจงเหนชดวานโยบายประชานยมไดกลบเขามามบทบาทในภมภาคละตนอเมรกาอกครงหน ง ซงในแตละประเทศกจะมรายละเอยดแตกตางกนออกไป

เอยน เบรมเมอร ชวา แมผลส ารวจจากสถาบน Latinobarometro จากประเทศชลในป 2005 จะสะทอนวาผตอบแบบสอบถามสวนใหญเหนวา “ ระบบตลาดเปนระบบเดยวทจะสามารถพฒนาประเทศของเขาได” แตกมแนวโนมความตองการใหรฐเปลยนไปใชนโยบายประชานยมหรออยางนอยทสดกนโยบายทมระดบความ “ซาย” ในแงอดมการณทางการเมองมากขนอยางเหนไดชดจรง โดยมความตองการในนโยบายประชานยม หรอนโยบายการเมองและเศรษฐกจแบบชาตนยมอยบางในประเทศชล, โคลมเบย, บราซล และเมกซโก ความตองการแบบนเพมสงขนในประเทศเปร, อาเจนตนา, เอกวาดอร และโดยเฉพาะอยางยง เวเนซเอลากบโบลเวย ระดบความตองการทแตกตางกนน ก าหนดโดยสถานการณทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมทตางกน สวนความสามารถของรฐบาลในการตอบสนองตอความตองการนน กขนอยกบปจจยดานเศรษฐกจและการเมองเชนเดยวกน ดงนนจงพบวา รฐบาลของประเทศทมทรพยากรธรรมชาตมาก เชน ในเวเนซเอลา โบลเวย และเอกวาดอร กจะสามารถน านโยบายประชานยมหรอนโยบายทมลกษณะ “เอยงซาย” ออกมาใชไดมากกวาประเทศอน ๆ

37 อางแลว 38 Bremmer, Ian (2006), ‚Populist Resurgence in Latin America?‛,Survival, Vol.48:2, p. 5-16.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

64

แนวโนมความตองการนโยบายทวานนไมไดเปนเหมอนกนหรอมรปแบบเดยวกน (uniform) เสยทเดยว เนองจากประเทศตาง ๆ อยภายใตบรบททางประวตศาสตร การเมอง สถาบนทางสงคม และปจจยเชงวฒนธรรมทแตกตางกน ทวาประชาชนตางมแนวโนมทจะเรยกรองนโยบายประชานยมทรบผดชอบมากกวาทผานมา ยกตวอยางเชน ในประเทศเมกซโก ชล และบราซล ทโครงสรางเชงสถาบนไดรบการพฒนาดกวาเพอนบาน มโอกาสวานโยบายทรฐบาลใชจะมลกษณะ ‚ทวนนโยบายเดม‛ (policy reversal) มากกวา สวนประเทศทโครงสรางเชงสถาบนยงคงออนแอ อยางประเทศ เวเนซเอลา โบลเวย เปร นโยบายจะมลกษณะรวมศนยอ านาจอยทตวผน ามาก ซงสมเสยงตอการใชอ านาจไปในทางทผด

สวนในประเทศทสถาบนไดรบการพฒนาดแลว แตประสบปญหาจากนโยบายประชานยมอยางประเทศอาเจนตนา จะพบวาแมจะตองเผชญปญหาเงนเฟอรนแรงเปนเลขสองหลก (double digit) แตประชาชนกยงเรยกรองนโยบายประชานยมตอไป เพราะประชาชนยอมรบการ ‚แลก‛ ระหวางปญหาเงนเฟอ (ราคาสนคาแพงขน) กบนโยบายประชานยมทจะกระตนเศรษฐกจระยะสนได แมวาการใชนโยบายแบบนจะท าใหตนทนทสงคมจะตองแบกรบเพมสงขนอก กลาวโดยสรป นกเศรษฐศาสตรยงตองจบตามองตอไปวา การกลบมาด าเนนนโยบายประชานยมในรปแบบใหมๆ โดยเฉพาะนโยบายประชานยมเสรเชนน จะเปนเหตใหเกดวกฤตของประเทศอกหรอไม 4. ความสอดคลองกนระหวางการด าเนนนโยบายประชานยมกบปจจยตาง ๆ

เมอพจารณาจากงานศกษาสวนใหญทศกษาผลจากการด าเนนนโยบายประชานยมภายในภมภาคละตนอเมรกาพบวา เมอถงทสดแลว รฐบาลตางๆ ทเลอกใชนโยบายนกลบตองพบแตความลมเหลวอยเสมอ39 เมอพจารณาจากปจจยทางดานความสอดคลองกนของนโยบายเศรษฐกจมหภาคทรฐบาลใชซงสวนใหญเปนนโยบายประชานยมกบปจจยเชงวฒนธรรม ประวตศาสตร การเมองการปกครอง และปจจยทางดานทรพยากร พบวา การด าเนนนโยบายประชานยมสอดคลองกบปจจยทางดานวฒนธรรม ประวตศาสตร และทรพยากรของละตนอเมรกนพอสมควร ปจจยเชงวฒนธรรมและทรพยากรธรรมชาต

เนองจากลกษณะภมประเทศของภมภาคละตนอเมรกาทเปนเทอกเขาสลบซบซอน เปนถนทอยอาศยของคนหลายเชอชาต ไมวาจะเปน ชนชาวพนเมอง คนเชอสายอนเดยน คนเชอสายอนโดนเซย คนผวด า คนลกผสมและอน ๆ ท าใหภมภาคนประกอบไปดวยวฒนธรรมและภาษาทหลากหลายและซบซอน มการปกครองในแบบเฉพาะตว เนนการท าเกษตรและพงพาตนเอง ไมคอยยอมรบวฒนธรรม ภาษา และระบบการเมองของตางชาต พรอมกนนนภมภาคนกยงประกอบไปดวยทรพยากรธรรมชาตจ านวนมากและหลากหลาย โดยเฉพาะอยางยงน ามน

39 Dornbusch, Rudiger and Edwards, Sebastian, “The Macroeconomics of Populism in Latin America”

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

65

ซงแหลงพลงงานส าคญทดงดดใจของประเทศมหาอ านาจทงในภมภาคเดยวกนและภมภาคอน ๆ จนกระทงตองตกเปนเมองขนของประเทศมหาอ านาจทงหลาย โดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกาและกลมประเทศยโรปในยคทมการลาอาณานคม ซงประเทศเจาอาณานคมไดเขามายดเยยดระบบการปกครองแบบตะวนตก ขดรดเอาทรพยากรไปใช และเอาเปรยบชนพนเมองตาง ๆ นานา ตลอดระยะเวลาทเปนอาณานคมอย และแมตอมาประเทศมหาอ านาจจะคนเอกราชใหแลว แตกยงคงแทรกแซง เอาเปรยบประเทศละตนอเมรกาตอไปในรปแบบอน ๆ

การเลอกด าเนนนโยบายประชานยมในเวลาตอมา จงสอดคลองกบความตองการของคนสวนใหญในประเทศอยางมาก เพราะนอกจากจะเปนนโยบายทเอาใจประชาชนในดานตาง ๆ แลว ยงไมขดแยงกบวฒนธรรมดงเดมของแตละชนชาตอกดวย ประชาชนยงคงท าเกษตรพงพาตนเองได โดยมรฐบาลเขามาสนบสนนในดานตาง ๆ มากไปกวานนการทภมภาคละตนอเมรกามทรพยากรทอดมสมบรณ ยงชวยเกอหนนการด าเนนนโยบายประชานยมไดดอกดวย เนองจากรฐบาลสามารถน ารายไดจากการขายทรพยากรตาง ๆ โดยเฉพาะน ามนซงถอเปนรายไดหลก มาอดหนนโครงการประชานยมตาง ๆ ไดดวย ปจจยเชงประวตศาสตร

เนองจากประวตศาสตรของละตนอเมรกาเตมไปดวยเหตการณทถกประเทศมหาอ านาจตางๆ เขามาครอบครองหรอครอบง าทงโดยทางตรงและทางออมตลอดระยะเวลาอนยาวนาน การครอบง าของประเทศตะวนตกท าใหชนพนเมองทถกกดขขมเหงโดยประเทศมหาอ านาจตอตานประเทศเหลาน ไมวาจะแสดงออกหรอไมกตาม ยงการทประเทศมหาอ านาจเขามาเผยแพรระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย และลทธเศรษฐกจเสรนยมใหม ใหผน าทท าหนาทรกษาผลประโยชนของตน (ทอาจเรยกวา ‘ผน านอมน’) น าไปใช หากแตระบอบการเมองแบบประชาธปไตยและระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมกลบถกกลมชนชนปกครองเบยงเบนบดเบอนเพอสรางผลประโยชนใหกบกลมของตนเอง จนกลายเปนประชาธปไตยทเปนประชาธปไตยแตเพยงรปแบบ สถาบนทางการเมองพนฐานออนแอจนไมสามารถท างานได แทนทประชาชนจะมสทธเสรภาพเตมทตามระบอบประชาธปไตย กลบถกจ ากดสทธทงดานสทธทางสงคมและสทธสวนบคคล

สวนระบอบทนนยมกเปนเพยง “ทนนยมพวกพอง” ทเออประโยชนกบคนบางกลม ท าใหชองวางระหวางชนชนถางขน การกระจายรายไดแยลง สวนการจางงานแทนทจะเพมขนตามกลไกตลาดกลบท าใหคนตกงานหรอไมกถกกดคาจางจนต าเกนกวาจะมคณภาพชวตทสมควรมได จนเกดผลกระทบตอประชาชนมากมาย นนยงท าใหประชาชนตอตานและเรมเรยกรองนโยบายทเขาอกเขาใจและใหความเปนธรรมตอคนสวนใหญมากขน โดยไมตองเดนตามสหรฐอเมรกา สงผลใหนโยบายประชานยมเปนทตองการของคนละตนอเมรกนอยางแพรหลาย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

66

ปจจยเชงการเมอง การปกครอง สวนความสอดคลองกนระหวางการด าเนนนโยบายประชานยมกบปจจยทางดาน

การเมอง การปกครอง จะมากนอยแตกตางกนไป ขนอยกบอดมการณทางการเมองทแตละประเทศยดถอ เชน ประชาธปไตย สงคมนยม หรอเผดจการทหาร ขนอยกบลทธความเชอทางเศรษฐกจวาเชอในลทธเสรนยมใหม หรอลทธตอตานเสรนยมใหม และขนอยกบปจจยเชงสถาบนอน ๆ เชน กลไกการตรวจสอบการทจรต กลไกการลงโทษ และประชาสงคม

5. รปแบบของประชานยมละตน

เนองจากในภมภาคละตนอเมรกามการด าเนนนโยบายประชานยมควบคไปกบรปแบบการเมอง การปกครองทหลากหลาย รวมทงโครงสรางทางสถาบนของประเทศตาง ๆ ในภมภาคน ยงไมไดรบการพฒนาอยางจรงจง โดย สตฟ สเตน (Steve Stein) ผเชยวชาญดานประวตศาสตรเปรและผเขยนเรอง Populism in Peru ใหความเหนวา ประชานยมในละตนอเมรกาม 3 รปแบบดวยกน ประกอบไปดวย ประชานยมดงเดม (Classic Populism) แบบของ ประธานาธบด เปรอน ในอารเจนตนา, ประชานยมเสรนยมใหม (Neo-populism or Neo-populism Liberalism) แบบของ ประธานาธบด อลเบอรโต ฟจโมร ในเปร และประชานยมแบบชาเวซ (Chavista populism) หรออาจเรยกไดวาเปน ประชานยมชาตนยม (Neo-populism Nationalism) ของประธานาธบด อโก ชาเวซ ในเวเนซเอลา ซงมลกษณะเฉพาะของตนเอง

ประชานยมแบบดงเดม (Classic Populism)

ส าหรบประชานยมแบบดงเดม ผาสก พงษไพจตรใหความเหนวา มลกษณะเดนของตวผน าทท าใหประชาชนเชอไดวา สามารถน าความรงเรองมาสประเทศหรอท าใหประเทศผานพนวกฤตได โดยความนยมของผน ามาจากความนยมสวนตว หาใชจากอดมการณทางการเมองไม

ฐานเสยงอยทหลายชนชนแตสวนใหญเปนกลมสหภาพแรงงาน ท าใหมนโยบายทส าคญ คอ นโยบายเพมคาจางและสวสดการใหกบกลมสหภาพแรงงาน นโยบายพฒนาอตสาหกรรมทดแทนการน าเขา มการปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ นอกจากนนยงมนโยบายจดสรร กระจายและแจกจาย สนคาและบรการตาง ๆ ใหกบประชาชนสวนใหญของประเทศซงเปนคนจนและชนชนกลางใหเปนธรรมมากขน โดยพยายามเปดพนทส าหรบคนจนชายขอบใหเขามามบทบาทในกระบวนการทางการเมองและนอกจากนน ยงใชนโยบายควบคมราคาสนคาและเนนบทบาทของรฐในการท าหนาทพฒนาเศรษฐกจและสงคม และพยายามปกปองประเทศจากการเอาเปรยบของตางชาต40 อกดวย

แมนโยบายจะมลกษณะคอนไปทางสงคมนยม แตกไมไดตงใจตอตานทนนยมเสยทเดยว เนองจากไมมนโยบายการปฏรปทดน และไมจ ากดสทธและควบคมการถอครอง 40 วนย ผลเจรญ (2546), “ผลกระทบของนโยบายประชานยมทมตอเศรษฐกจ สงคม และการเมองไทย”, สมมนาการเมองการปกครองไทย, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

67

ทรพยสน ของชนชนนายทน จงไมอาจกลาวไดวาการด าเนนนโยบายในลกษณะน มพนฐานอยบนอดมการณสงคมนยม นโยบายแบบนกลบมลกษณะตองการกระจายการบรโภคมากกวาตองการปฏวตอะไร

รฐบาลทด าเนนนโยบายในลกษณะน ไดแก รฐบาลน าโดยประธานาธบด Juan Peron แหงประเทศอารเจนตนา ในชวงป ค .ศ. 1946-1955 และ 1973-1974 รฐบาลน าโดยประธานาธบด Jose Maria Velasco Ibarra แหงประเทศเอกวาดอร ในชวงป ค.ศ.1934-1935 และ 1944-1947 ประธานาธบด Salvador Isabelino Allende Gossens ในชวงป ค.ศ.1970-1973 และประเทศปานามา รฐบาลน าโดยประธานาธบด Arnulfo Arias ชวงป ค.ศ. 1940-1941 และ 1949-1951 และรฐบาลน าโดยประธานาธบด Omar Torrijos ในชวงป ค.ศ. 1968-1981

ประชานยมเสรนยมใหม (Neo-populism or Neo-populism Liberalism)

ประชานยมเสรนยมนน ไมไดเนนการจดสรรและกระจายการบรโภคเหมอนกบประชานยมดงเดม หากแตคอนขางตอตานดวยซ าไป เนองจากเลอกด าเนนนโยบายประชานยมควบคไปกบนโยบายเศรษฐกจแบบเสรนยมใหม ซงปลอยใหกลไกตลาดเปนตวก าหนดกจกรรมทางเศรษฐกจ และลดบทบาทของรฐลง แลวใชนโยบายเอาใจฐานเสยงทสวนใหญเปนกลมคนระดบลางในเศรษฐกจนอกระบบ เชน คนหาบเร แผงลอย คนขบแทกซ คนในสลม และเจาของธรกจขนาดยอม สวนประชาชนคนยากคนจนนน ตองอดทนรอจนกวาผลประโยชนทไดจากการพฒนาเศรษฐกจจะหลงไหลมาถงมอตนเอง

นโยบายเอาใจกลมคนระดบลางน จะใชเฉพาะกลมเทานน โดยมนโยบายกอตงธนาคารเพอท าธรกจขนาดเลก ขนาดยอม และหาบเร นโยบายการสรางโรงเรยน ใหคอมพวเตอร แมวาในบางพนทจะยงไมมไฟฟาใชกตาม และนโยบายเพมโบนสใหขาราชการ ซงนโยบายนไมมการปรบปรงในเชงโครงสรางแมแตนดเดยว

ลกษณะส าคญอกประการหน งของผน าแนวน คอ การแยกตวเองออกจากกลมนกการเมองรนเกา หรอ กลมอ านาจเกา และอางวาพวกเขาเปนตวขดขวางการด าเนนนโยบายเพอประชาชน แตกลบเปนมตรกบกลมทหาร ปราบปรามกลมทเหนตางจากรฐบาล และควบคมสอมวลชนดวยวธตาง ๆ

รฐบาลทด าเนนนโยบายในลกษณะน ไดแก รฐบาลของประธานาธบด อลเบอรโต ฟจโมร (Alberto Fujimori) ประเทศเปร ในป ค.ศ. 1990-2000 รฐบาลของประธานาธบด คารลอส เมเนม (Carlos Menem) ประเทศอารเจนตนา ในชวงป ค.ศ. 1989-1999 รฐบาลของประธานาธบด เฟอรนนโด คอลลอร เดอ เมลโล (Fernando Collor de Mello) ประเทศบราซล ในชวงป ค.ศ. 1990-1992 และรฐบาลของประธานาธบด อบดาลา บคารม (Abdala Bucaram) ประเทศเอกวาดอร ในป 1996-1997

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

68

ประชานยมชาตนยม (Neo-populism Nationalism) ประชานยมแบบสดทาย คอ ประชานยมชาตนยมหรอแบบเฉพาะตวของประธานาธบด

อโก ชาเวซ ทเปนกลางซาย เอนเอยงไปทางนโยบายแบบประธานาธบด ฮวน เปรอน กลาวคอ มนโยบายยดกจการของเอกชนใหกลบมาเปนของรฐ โดยเฉพาะกจการทไดรบสมปทานคาน ามน และด าเนนนโยบายใหสวสดการกบคนจนหลายอยาง เชน สรางระบบสาธารณปโภค ระบบการศกษา การฝกอาชพ เปนตน มากไปกวานนยงไดด าเนนการปฏรปโครงสรางสถาบนใหมเกอบทงหมด โดยสงเสรมใหตง องคกรชวตชมชน (community living organization - OCVs) ในทกชมชน เพอท าหนาทดแลและยกระดบความเปนอยของคนในชมชนใหดขน นอกจากนนยงตงกระทรวงขนมาใหม 3 กระทรวง เพอดแลปญหาทอยอาศย ปญหาความอดอยาก และปญหาเกยวกบพลงงาน และไดแกไขรฐธรรมนญใหม โดยเพมมาตราทเกยวของกบผลประโยชนของประเทศชาต และสทธมนษยชน จนอาจเรยกไดวาเปน ‚รฐธรรมนญฉบบประชาชน‛ อยางแทจรง โดยคาใชจายตาง ๆ ในการปฏรประบบดงกลาวน ไดรบการอดหนนโดยรายไดจากการคาน ามน ซงในอดต รายไดจากกจการนสวนใหญจะตกเปนของบรรษทขามชาตทเขามาประกอบธรกจในเวเนซเอลา

นอกจากนน ผน ารฐบาลยงมทาทตอตานสหรฐอเมรกาอยางชดเจนอกดวย ไมวาจะเปนการตอตานการท าขอตกลงการคาเสรภมภาคอเมรกา (FTAA) โดยหนไปรวมมอกนภายในภมภาคละตนอเมรกาเองแทน ตอตานนโยบายตางๆ ของสหรฐอเมรกา ทงนโยบายตางประเทศทกดกนประชาชนเชอชาตอน ๆ โดยเฉพาะละตนอเมรกา และตะวนออกกลางไมใหเขาประเทศ หลงเหตการณระเบดตกเวรลดเทรด 11 กนยายน อกทงนโยบายสงทหารไปรบในพนทตาง ๆ เชน อฟกานสถาน อรก

ภมภาคละตนอเมรกาถอเปนฐานการผลตทส าคญ ผลตสนคาตาง ๆ ปอนสหรฐอเมรกาเปนจ านวนมาก และยงแหลงอปทานของน ามนทใหญแหงหนงของสหรฐอเมรกาอกดวย โดยเฉพาะประเทศเวเนซเอลาไดสงออกน ามนเปนสดสวนถง 15 เปอรเซนตของจ านวนทสหรฐอเมรกาน าเขาทงหมด แตประธานาธบด อโก ชาเวซ ของเวเนซเอลา ทแสดงออกวาตอตานสหรฐอเมรกามาโดยตลอด ไดออกมาขวาจะยายการสงออกและการคาขายจากสหรฐอเมรกาไปทประเทศอน ๆ เชน จน อนเดย และยโรป มากขน นยวาจะไมยอมท าตามความประสงคของสหรฐอเมรกาอกตอไป

อยางไรกดในประเดนดงกลาว เอยน เบรมเมอร ใหความเหนวา ชาเวซ ยงไมอาจน าเรองอปทานน ามนมาเปนขอตอรองกบสหรฐอเมรกา เนองจากปรมาณน ามนทเวเนซเอลาสงออกใหกบสหรฐอเมรกาเพยงประเทศเดยว มสดสวนสงมากถง 70 เปอรเซนตของจ านวนสงออกทงหมด ซงถอเปนอปสงคขนาดใหญ ยากทจะลดปรมาณการสงออกลงไดงาย ๆ อกทงการขนสงสนคาทางเรอจากภมภาคละตนอเมรกาไปยงภมภาคเอเชย ตองใชระยะเวลานานถง 7 สปดาห ท าใหตนทนในการเดนทางคอนขางสงเมอเทยบกบการสงออกไปยงสหรฐอเมรกา ดงนน สหรฐอเมรกาจงยงคงมอทธพลตอภมภาคละตนอเมรกาในระดบทสงอย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

69

รฐบาลทด าเนนนโยบายประชานยมแบบชาตนยมไดแก รฐบาลของประธานาธบด อโก ชาเวซ (Hugo Chavez) ประเทศเวเนซเอลา ในชวงป ค.ศ.1999-ปจจบน รฐบาลของประธานาธบด อลน การเซย (Alan Garcia) ประเทศเปร ในชวงป ค.ศ. 2006-ปจจบน และรฐบาลของประธานาธบด ควนเตมอก คารเดนส (Cuauhtémoc Cardenas) ประเทศเมกซโก ในป ค.ศ.1988 ดสรปรปแบบตางๆ ของประชานยมไดในตารางท 2:

ตารางท 2: ประชานยม 3 รปแบบ แบงตามประเทศ ประชานยมแบบดงเดม ประชานยมเสรนยมใหม ประชานยมชาตนยม ประเทศอารเจนตนา

ประธานาธบด Juan Peron ป ค.ศ. 1946-1955 และ 1973-1974

ประธานาธบด Carlos Menem ป ค.ศ. 1989-1999

ประเทศเปร ประธานาธบด Alberto Fujimori ป ค.ศ. 1990-2000

ประธานาธบด Alan Garcia ป ค.ศ. 2006-ปจจบน

ประเทศเวเนซเอลา

ประธานาธบด Hugo Chavez ป ค.ศ.1999-ปจจบน

ประเทศบราซล

ประธานาธบด Fernando Collor de Mello ป ค.ศ. 1990-1992

ประเทศเอกวาดอร

ประธานาธบด Jose Maria Velasco Ibarra ป ค.ศ.1934-1935 และ 1944-1947

ประธานาธบด Abdala Bucaram ป ค.ศ.1996-1997

ประเทศเมกซโก

ประธานาธบด Cuauhtémoc Cardenas ป ค.ศ.1988

ประเทศชล ประธานาธบด Salvador Isabelino Allende Gossens ในชวงป ค.ศ.1970-1973

ประเทศปานามา

ประธานาธบด Arnulfo Arias ชวงป ค.ศ. 1940-1941 และ 1949-1951ประธานาธบด Omar Torrijos ในชวงป ค.ศ. 1968-1981

ปจจยเชงสถาบน

โดยทวไป ปจจยทนาจะมความส าคญตอความส าเรจในการด าเนนนโยบายประชานยมมากกวาปจจยดานการเมองการปกครอง คอปจจยเชงสถาบน ไมวาจะเปนกลไกการถวงดล

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

70

ตรวจสอบ และลงโทษผมอ านาจ เพอแกปญหาฉอราษฎรบงหลวงทเกดขนในทกรฐบาลทด าเนนนโยบายประชานยม และชะลอภาระทางการคลงของรฐเพอปองกนปญหาเงนเฟอและปญหาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ

ความออนแอของสถาบนตางๆ ในภมภาคละตนอเมรกา สงผลใหการพฒนาประชาธปไตยภายในประเทศเปนไปอยางยากล าบาก รวมทงท าใหทผานมาประชาชนตองพบกบรฐบาลทเขามาแสวงหาผลประโยชนสวนตวตลอด กอปรกบการถกเอารดเอาเปรยบจากตางชาต ท าใหประชาชนสนหวง และมแนวโนมทจะควาผลประโยชนทรฐบาลประชานยมหยบยนใหแลกกบคะแนนเสยงทตนม โดยไมสนใจผลกระทบในระยะยาว ซงท าใหนโยบายประชานยมเปนทนยมส าหรบนกการเมองทจะเลอกมา “ขาย” ใหกบประชาชนทกครงทลงสมครรบเลอกตง

ในกรณของประเทศเวเนซเอลาในปจจบน หากใครมองวาการด าเนนนโยบายของชาเวซในเวเนซเอลามแนวโนมวาจะประสบ ‚ความส าเรจ‛ ในระยะยาว (กลาวคอ ไดรบการสนบสนนจากประชาชนสวนใหญ และไมกอใหเกดปญหาตอระดบการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ) แนวโนมดงกลาวกนาจะมสาเหตมาจากตวนโยบายทมลกษณะเปนการ ‚ปฏรป‛ โครงสรางสถาบนของประเทศอยางเฉพาะเจาะจง มากกวาระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยแบบเอยงซายของชาเวซ

ผลดและผลเสยทเกดจากการด าเนนนโยบายประชานยมแบบตาง ๆ สามารถสรปไดดงน

ผลด-ผลเสยของประชานยมแบบดงเดม

การด าเนนนโยบายในลกษณะนสงผลใหรายไดทแทจรงและการบรโภคอยในระดบดขน อยางมนยส าคญในชวงระยะเวลาหนง ประชาชนไดสนคาและบรการมาอปโภคบรโภคโดยไมตองแบกรบตนทน ท าใหเศรษฐกจในระยะแรกเตบโต

อยางไรกด สวนทเตบโตนนมาจากการบรโภค มใชการลงทนแตอยางใด จงไมกอใหเกดการสะสมทนเพอพฒนาเศรษฐกจในระยะยาว และแทนทจะลดความยากจน กลบเพมความยากจนใหกบคนในชนบทดวยการสงเสรมการบรโภคทไมจ าเปน

สวนพฤตกรรมการใชจายเกนตวของรฐบาล กอใหเกดปญหาหนตางประเทศ เงนเฟอ และปญหาอตราแลกเปลยน นอกจากนนยงเปนนโยบายทไมกอใหเกดการพฒนาประเทศอยางแทจรง ท าเพอเพยงตองการความนยมทางการเมองของผน ารฐบาลเทานน กอปรกบสถาบนทออนแอในประเทศ ไมวาจะเปนกลไกการถวงดลและตรวจสอบ กลไกการลงโทษ และการพฒนาประชาธปไตยทตวมเตยม กอใหเกดปญหาฉอราษฎรบงหลวงเปนจ านวนมาก ในทสดนโยบายนจงไมประสบความส าเรจ มากกวานนยงน าพาประเทศไปสวกฤตครงรนแรงอกดวย

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

71

ผลด-ผลเสยของประชานยมเสรนยมใหม การด าเนนนโยบายในลกษณะน สงผลใหเกดผลกระทบคลายคลงกบประชานยมแบบ

แรก ตางกนทแบบน มผลดทเกดจากนกลงทนจากในและตางประเทศมความเชอมนทจะเขามาลงทนภายในประเทศมากกวาการด าเนนนโยบายประชานยมแบบดงเดมและประชานยมชาตนยม และเมอใชนโยบายควบคกบเสรนยมใหม ทเนนกลไกตลาดมากขน จะท าใหเกดประสทธภาพเพมมากขน หากประเทศมโครงสรางทางสถาบนทด

อยางไรกตาม เนองจากโครงสรางทางสถาบนของประเทศตางๆ ในภมภาคนยงไมไดรบการพฒนาอยางจรงจง จงท าใหนโยบายหลายอยางเปนไปเพอผลประโยชนของชนชนน ามากกวาตองการเพมประสทธภาพ และนโยบายบางนโยบาย เชน นโยบายการเปดการคาเสรกบตางประเทศนน แทนทจะมผลชวยเหลอผผลตสวนใหญภายในประเทศ กลบเออประโยชนใหกบกลมทนเพยงบางกลมเทานน กอใหเกดปญหาฉอราษฎรบงหลวงเปนจ านวนมาก

ผลด-ผลเสยของประชานยมชาตนยม

การด าเนนนโยบายในลกษณะน สงผลใหรายไดทแทจรงเพมขน ระบบบรการสขภาพและระบบการศกษามคณภาพดกวาเดม นอกจากนน ประชาชนยงไดรบแจกทดนท ากนจากนโยบายปฏรปทดนอกดวย ซงนบวาเปนนโยบายทสอดคลองกบการปพนฐานและพฒนาประเทศ แตกเหมอนกบการด าเนนนโยบายประชานยมโดยทวไป ทบทบาทหลกในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเปนของรฐบาล สงผลใหรฐบาลมภาระในการใชจายมาก ซงอาจสงผลกระทบไมตางกนกบนโยบายประชานยมแบบอน ๆ อยางไรกตาม ประเทศเวเนซเอลามรายไดมหาศาลจากการคาน ามน (รอยละ 15 ของ GDP และรอยละ 90 ของรายไดจากการสงออกแตละป) มารองรบภาระการใชจายของรฐบาล จงอาจมศกยภาพในการด าเนนนโยบายประชานยมไดยนยาวกวาประเทศอนๆ ในละตนอเมรกา นอกจากน รฐบาลเวเนซเอลายงเพงด าเนนนโยบายตางๆ เหลานไดไมนาน จงยงไมอาจสรปไดวาผลจากการด าเนนนโยบายประชานยมเชนนจะประสบความส าเรจอยางแทจรงหรอไม เพยงใด

อยางไรกตาม สถตการพฒนาทางเศรษฐกจของเวเนซเอลาในชวงทศวรรษทผานมาทดขนในแทบทกมตอาจเปนเครองบงชวา นโยบายประชานยมชาตนยมแบบชาเวซนนอาจไม ‚มกงาย‛ และ ‚ตนเขน‛ เทากบทหลายคนเชอ หากเปนการ ‚ปฏรป‛ ระบบเศรษฐกจในทางทสอดคลองกบหลกเศรษฐศาสตรพนฐาน กลาวคอ ก าจดอ านาจผกขาด (ในทนของบรษทขามชาต) ใหรฐด าเนนการอยางมประสทธภาพไมแพเอกชน (ขอนยงเปนทถกเถยงกนอย) แลวน ารายไดของรฐมาใชในการยกระดบคณภาพชวตของประชาชนสวนใหญทยงยากจนอย แผนภาพท 10 แสดงสดสวนสนทรพยทน (Gross Capital Formation) ตอ GDP ตงแตป 1998 เปนตนมา แสดงใหเหนวาสดสวนดงกลาวเพมสงขนอยางตอเนองตงแตชาเวซเปนประธานาธบด ยกเวนในปทคนงานในธรกจน ามนนดหยดงาน ขอเทจจรงดงกลาวสวนทางกบความเหนของคนจ านวนมากท ‚เชอ‛ วา นโยบายตอตานอทธพลของบรรษทขามชาตของชาเวซจะท าใหการ

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

72

ลงทนในเวเนซเอลาชะงกงน นอกจากน เมอพจารณาอตราการเตบโตของ GDP ระหวางป 2003-2007 พบวา เวเนซเอลาเปนหนงในประเทศทโตเรวทสดในโลก โดยมอตราการเตบโตของ GDP ทแทจรง (real GDP) ระหวางชวงเวลาดงกลาวสงถงรอยละ 87.3

แผนภาพท 10: สดสวนสนทรพยทนตอ GDP ของเวเนซเอลา

ทมา: ธนาคารกลางเวเนซเอลา, เวบไซต Venezuela Analysis - http://www.venezuelanalysis.com/analysis/2397

แมวาภาพเบองตนของประชานยมชาตนยมจะดด แตกลบซอนปญหาไวภายใตความ

ออนแอของสถาบน ทท าใหผน าทด าเนนนโยบายลกษณะนมอ านาจคอนขางเบดเสรจ จนอาจครอบง าประชาชน สถาบนทางการเมอง หรอองคกรอสระได ซงถอวาเปนความสมเสยงทสงคมจะตองแบกรบวา ทางเลอกของนโยบายแบบนอาจสงผลทเลวรายกวาทางเลอกอน ๆ และอาจท าเพอเรยกคะแนนนยมในระยะสนเทานนโดยไมค านงถงผลกระทบตอสถานะทางการคลงของประเทศ ความสามารถในการพงตนเองของประชาชน หรอเสถยรภาพของเศรษฐกจในระยะยาว

ดงนนจงสรปไดวา ปจจยเชงการเมองการปกครองอาจไมใชปจจยก าหนดความส าเรจของการด าเนนนโยบายประชานยม เนองจากการเลอกด าเนนนโยบายประชานยมทผานมาในประวตศาสตรของละตนอเมรกานน ไมเคยสอดคลองและประสบความส าเรจไมวาจะด าเนนนโยบายท านองนควบคไปกบระบอบการเมองการปกครองแบบใดกตาม ไมวาจะเปนสงคมนยมประชาธปไตย หรอเสรนยมประชาธปไตย 5. ขอถกเถยงเกยวกบนโยบายประชานยม

ประสบการณของประเทศเวเนซเอลาทกลาวถงไปแลวสะทอนใหเหนวา การด าเนนนโยบายประชานยมนนมไดสงผลเสยตอประชาชนเสมอไป แทจรงในทางทฤษฎ แนวคดแบบประชานยมไมไดเปนแนวคดท ‚ไมด‛ ไมจ าเปนตองเปนตวการในการกอปญหาและสราง

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

73

ผลกระทบทเลวราย อยางไรกด กยงคงมตวอยางความลมเหลวของการด าเนนนโยบายประชานยมใหเหนอยมาก ยงไมมทใดทประสบความส าเรจอยางจรงจง ดงนนจงยงคงมขอถกเถยงเกยวกบระบบเศรษฐกจภายใตการด าเนนนโยบายประชานยมอยเสมอ โดยสามารถสรปขอถกเถยงหลกๆ ไดดงตอไปน

ขอถกเถยง #1: การด าเนนนโยบายประชานยมชวยแกปญหาใหกบคนยากจนไดหรอไม

ฝายสนบสนนขอนอางวา นโยบายประชานยมเปนนโยบายทชวยยกระดบการด ารงชวตของคนจน ท าใหไดบรโภคสนคาและบรการไดทวถงมากขน ค านงถงสทธและอ านาจการตอรองของคนจนเพอใหตอสกบการกดขของชนชนนายทนไดมากขน บางกท าใหคนจนมทดนท ากนมากขนดวย โดยน างบประมาณทไดจากการคาน ามน ซงเปนทรพยากรหลกของชาตมาใช

สวนฝายตอตานแยงวา แมวาในระยะแรกอาจมผลเสมอนวารายไดของประชาชนเพมขน แตในระยะกลางถงระยะยาวแลว นอกจากนโยบายประชานยมจะไมชวยคนจนแลว ยงอาจซ าเตมใหฐานะเลวรายลง ดวยการเพมภาวะหนสนภายในครวเรอน สนบสนนลทธบรโภคนยมวตถนยม ท าใหคนจนมวฒนธรรมใชจายเกนตว และรอคอยความชวยเหลอจากรฐตลอดเวลา โดยไมคดพงพงการผลตของตนเองอกตอไป เพราะคดวาอยางไรเสย รฐจะตองเขามาชวยเหลอ

เพราะฉะนน ผลดจากการด าเนนนโยบายนนไมยงยนสถาพร มหน าซ ายงกอผลเสยอกดวย อกทงเงนงบประมาณทน ามาจากการคาขายน ามนอาจจะไมเพยงพอตอการด าเนนนโยบายประชานยม จนท าใหรฐและประเทศชาตลมละลายได เพราะถงแมการด าเนนนโยบายประชานยมจะมลกษณะคลายคลงกบการด าเนนนโยบายในรฐสวสดการ แตระบบรฐสวสดการกลบมงบประมาณทไดจากการเกบภาษ ทมากและมนคงกวารายไดจากการคาน ามนมากนก ขอถกเถยง #2: การด าเนนนโยบายกระตนอปสงคระยะสนแบบเคนสสงผลดมากกวาผลเสย

ฝายสนบสนนขอนอางวา การด าเนนนโยบายแบบนจะชวยกระตนเศรษฐกจใหดขน ท าให GDP เพมขน กระตนการใชจายของประชาชน สงผลใหมเงนหมนเวยนในระบบมากขน และเปนผลดตอระบอบเศรษฐกจโดยรวม

สวนฝายตอตานแยงวา การด าเนนนโยบายนท าใหราคาสนคาพงสงขน ประชาชนใชจายเกนตว กอใหเกดปญหาเงนเฟอและปญหาขาดดลบญชเดนสะพด ซงสงผลใหมเงนทนไหลออกอยางฉบพลน41 ฝายตอตานนโยบายประชานยมจงเปรยบเทยบวาการด าเนนนโยบายเชนนเทากบเปน ‚การตายผอนสง‛ (unconscionably long time dying)42

ขอถกเถยง #3: การด าเนนนโยบายประชานยมอยภายใตอดมการณสงคมนยมหรอไม

41 ตรณ พงศมฆพฒน (2547), “ท าไมทกคนจงเสยหายจากประชานยม”, มตชนรายวน, วนท 01 ธนวาคม พ.ศ. 2547, ปท 27 ฉบบท 9762 42 Alan Knight, ‚Populism and Neo-populism in Latin America, especially Mexico‛, Cambridge University Press.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

74

ฝายสนบสนนอางวา นโยบายประชานยมมลกษณะคลายกบนโยบายสงคมนยมอย อาท นโยบายปฏรปทดนและนโยบายการกระจายรายไดอยางเปนธรรม ซงเปนนโยบายเพอยกระดบความเปนอยของประชาชนใหเทาเทยมกนมากขน

สวนฝายตอตานแยงวา ตวนโยบายประชานยมของบางประเทศนน มไดมลกษณะของสงคมนยมทงหมด ยงมนโยบายทมงเนนทางดานอนอยดวยในสดสวนมาก เชน นโยบายตอตานจกรวรรดนยม นโยบาย นโยบายดงคะแนนเสยงจากประชาชนระดบรากหญา นโยบายเศรษฐกจแบบพอเพยง นโยบายขจดการฉอราษฎรบงหลวงและปลกฝงลทธชาตนยม ดงนนแนวนโยบายไมไดอยภายใตอดมการณสงคมนยมอยางทฝายสนบสนนอาง เพยงแตตองการโหนกระแสความนยมซมอน โบลวาร43และอดมการณสงคมนยม เพอคะแนนนยมทางการเมองของตนเอง ขอถกเถยง #4: แนวนโยบายประชานยมตอตานอดมการณเสรนยมใหมจรงหรอไม

ฝายหนงอางวา การด าเนนนโยบายประชานยมในละตนอเมรกา อยภายใตอดมการณทตอตานลทธเสรนยมใหม โดยพจารณาจากนโยบายทรฐบาลเลอกใช เชน นโยบายโอนกจการของเอกชนใหกลบมาเปนของรฐ นโยบายขนอตราภาษส าหรบกจการตางชาต นโยบายหามโอนกรรมสทธในอสงหารมทรพยใหคนตางชาต นโยบายปกปองอตสาหกรรม

สวนอกฝายหนงอางวา รฐบาลอาจไมไดตอตานอดมการณเสรนยมใหมจรงๆ หากเพยงตองการก าจดปญหาการครอบง าระบอบเศรษฐกจของบรรษทตางชาตเทานน (ซงสอดคลองกบอดมการณเสรนยมใหมทมองวา การผกขาดเปนผลเสยตอระบบตลาดและเศรษฐกจโดยรวม) นอกจากนน ยงไมอาจกลาววานโยบายประชานยมตอตานอดมการณเสรนยมไปเสยทงหมด เนองจากมรฐบาลประชานยมทด าเนนนโยบายประชานยมภายใตอดมการณเสรนยมใหม อยางรฐบาลเปรของประธานาธบด อลเบอรโต ฟจโมร ดวย

ขอถกเถยง #5: การด าเนนนโยบายประชานยม ท าใหกระบวนการพฒนาประชาธปไตยและประชาสงคมตองตดขดจรงหรอไม

ฝายหนงอางวา การด าเนนนโยบายประชานยมนน ไปสรางวฒนธรรมการบรโภคและการรอคอยความชวยเหลอจากภาครฐ ซงท าลายความสมพนธ ประชาสงคมและวฒนธรรมการพงตนเองของคนในชนบท นอกจากนนผน ารฐบาลประชานยมมกจะแทรกแซงการน าเสนอขาวของสอมวลชน และปราบปรามกลมผตอตาน โดยไมเปดโอกาสใหแสดงความคดเหน

สวนอกฝายหนงแยงวา ยงมหลายประเทศทนโยบายประชานยมไปไดด กบการพฒนาประชาธปไตยและประชาสงคม เชน นโยบายบางสวนของรฐบาลประธานาธบด อโก ชาเวซ ทสงเสรมและสรางสทธ เสรภาพ ใหกบประชาชน ปฏรปสถาบนและโครงสรางทางสงคมตาง ๆ ทท าใหยอมรบความแตกตางหลากหลายภายในชาต และเนนนโยบายเศรษฐกจแบบพงตนเอง

43 ผน าสงคมนยมทปลดปลอยภมภาคละตนอเมรกาจากการเปนเมองขนของสเปน

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

75

นอกจากนน ยงสงเสรมองคกรในชมชนและประชาสงคม ซงเปนสวนหนงของการกอรางสรางประชาธปไตยใหเกดภายในประเทศอกดวย

ขอถกเถยง #6: การด าเนนนโยบายประชานยมมเปาหมายเพอชวยเหลอคนจนจรงหรอไม

ฝายสนบสนนอางวา ผน ารฐบาลเลอกด าเนนนโยบายประชานยมเพราะตองการชวยเหลอ รกษาสทธกบประชาชน และพยายามแกไขปญหาใหกบคนยากคนจน สวนหนงเพราะเขาใจหวอกของคนจนทถกเอารดเอาเปรยบมาตลอด อกสวนมแนวคดวาการพฒนาประเทศตองเนนการพฒนาจากประชาชนระดบรากหญาขนมา (bottoms-up approach) ไมใชเนนการพฒนาทชนชนน า (top-down approach) แลวคาดหวงวาผลประโยชนทางเศรษฐกจจะไหลรน (trickle-down) ลงสรากหญาโดยอตโนมต

สวนฝายตอตานแยงวา ผน ารฐบาลประชานยมตองการเพยงแคคะแนนความนยมเพอทจะรกษาอ านาจและแสวงหาผลประโยชนสวนตวตอไปใหนานทสดเทานน มไดสนใจผลประโยชนของประชาชนสวนรวมอยางแทจรง เนองจากเมอพจารณาตวนโยบายบางนโยบาย พบวาเบองหลงนน เออประโยชนใหกบรฐบาล หรอกลมผลประโยชนทเกยวของกบรฐบาล ทงนบางรฐบาลกไมเคยแมแตมเปาหมายการกระจายรายไดทเปนธรรมมากขน เชนนจะสามารถยกระดบคณภาพชวตความเปนอยของประชาชนไดอยางไร

นอกจากขอถกเถยงดงกลาวขางตน ยงมขอถกเถยงอกขอทย ง ไมมขอสรปในวรรณกรรมเศรษฐศาสตร ถงแมวาขอถกเถยงนจะไมเกยวกบนโยบายประชานยมโดยตรง แตเกยวของกบตนเหตของความหายนะของเศรษฐกจละตนอเมรกา คอขอถกเถยงทวาแทจรงแลว ความลมเหลวของระบบเศรษฐกจละตนอเมรกาในชวงเวลาทผานมานน เกดจากการด าเนนนโยบายประชานยม หรอเกดจากการด าเนนนโยบายตามฉนทมตวอชงตน (Washington Consensus) แบบไมลมหลมตากนแน 44 6. การปรบตวภายใตกระแสโลกานวตรของนโยบายประชานยม

ในยคโลกานวตรทโลกทงโลกเชอมตอถงกน ระเบยบเศรษฐกจและระบบการเมองโลกเปลยนแปลงไป จงเกดค าถามวานโยบายประชานยมจะไปกนไดกบสภาพของโลกปจจบนหรอไม

ดงทไดกลาวไปบางแลววา ประชานยมดงเดมในยค 1960-1980 นน สนบสนนนโยบายปกปองธรกจในประเทศ และด าเนนนโยบายเศรษฐกจแบบคอนขางปด ตอมาเมอกระแสโลกานวตรพฒนาและโถมกระหน าไปทวโลก ซงสงผลใหอดมการณเสรนยมใหมแพรกระจายไปพรอมกนดวย ท าใหนโยบายประชานยมเรมปรบตวกลายเปนประชานยมแบบใหม (Neo-populism) ทแยกเปนสองกระแสนนคอ ประชานยมเสรนยมใหม และประชานยมชาตนยม

44 ดร.อนสรณ ธรรมใจ (2549), ‚เศรษฐกจละตนอเมรกากบการเตบโตของสงคมนยมชาตนยม (1)‛ , กรงเทพธรกจ, วนศกรท 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2549.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

76

หลกการของประชานยมเสรนยมและประชานยมชาตนยม คอ ประจกษพยานของการปรบตวภายใตกระแสโลกานวตรของประชานยมในละตนอเมรกา การปรบตวตอบสนองและสนบสนนกระแสโลกานวตร

ประเทศทสนบสนนโลกานวตร ยอมสนบสนนอดมการณเสรนยมใหม ทเนนการเปดเสรในดานตาง ๆ และสงเสรมใหกลไกตลาดท างาน เชน รฐบาลประชานยมเสรนยมใหมของประธานาธบด อลเบอรโต ฟจโมร แหงเปร ซงแสดงใหเหนวาหลกการของทนนยมนนไมไดขดตอการด าเนนนโยบายประชานยมแตอยางใด แมวาอาจมรายละเอยดปลกยอยทเฉพาะเจาะจงกวาประชานยมโดยทวไปบาง ยกตวอยางเชน ไมเลอกด าเนนนโยบายปฏรปทดน นโยบายกระจายรายได แตเนนสงเสรมการบรโภคของประชาชน กระตนอปสงคระยะสนเพอกระตนเศรษฐกจมหภาค

อยางไรกตาม แมวาประชานยมกบอดมการณเสรนยมใหมจะไมขดแยงกน แตการด าเนนนโยบายเพอพฒนาเศรษฐกจและสงคมในลกษณะน ยงไมประสบความส าเรจและกอปญหามากมายใหกบประเทศ โดยเฉพาะภาระทางการคลงทจ ากดขดความสามารถของรฐบาลตอไปในการด าเนนนโยบายลกษณะเดยวกนอก การปรบตวตอบสนองและตอตานกระแสโลกานวตร

ส าหรบประเทศทถกเอารดเอาเปรยบจากบรรษทขามชาต ทเจรญเตบโตพรอม ๆ กบกระแสโลกานวตร ยอมมปฏกรยาตอตานในรปแบบตาง ๆ เชน รฐบาลประชานยมชาตนยมของประธานาธบด อโก ชาเวซ ซงมนโยบายตอตานกจการจากตางชาต โดยโอนกจการของเอกชนเดมใหกลบมาเปนของรฐ นโยบายปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ สงเสรมใหประชาชนพงพาตนเอง ซงลวนแตเปนนโยบายเศรษฐกจคอนขางปด เพอลดผลกระทบจากความผนผวนภายนอกประเทศทสงผลภายในประเทศ ผานกระแสโลกานวตร และลดการถกเอารดเอาเปรยบจากบรรษทขามชาต

แตฝายสนบสนนเสรนยมใหมกลบอางวา ผลกระทบท เกดขนมสาเหตมาจากกระบวนการพฒนาระบบเศรษฐกจในละตนอเมรกาเองมากกวา ทไมเปดใหเกดการคาอยางเสรอยางจรงจง เมอรฐบาลขายรฐบาลวสาหกจออกไปแลว กลบไมเปดใหรายอนเขามาแขงขน ไมมความโปรงใส และไมมกลไกการรบผดชอบ นอกจากนนยงไมมพฒนาการทางธรกจใดๆ ไมวาจะเปนดานเงนทน การด าเนนธรกจ การกระจายความเปนเจาของ หรอการกระตนนวตกรรมดงนนการพฒนาเศรษฐกจดวยวถเสรนยมใหมจงไมประสบความส าเรจในละตนอเมรกา

อยางไรกด แนวโนมจ านวนประเทศทด าเนนนโยบายประชานยมเสรนยมกลบลดลงเรอยๆ หลงจากทพบวาการปฏบตตามอดมการณเสรนยมใหม ทประเทศมหาอ านาจแนะน ากงยดเยยดใหใชนน ไดกอความเสยหายใหกบประเทศเปนอนมาก

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

77

สงทท าใหประชาชนในประเทศเหลานนเรมมความไมพอใจมากขน สวนหนงเปนผลมาจากนโยบายการเปดเสร นโยบายการโอนกจการส าคญๆ ของรฐใหเปนของเอกชน ไมวาจะเปน กจการการบน กจการรถไฟ กจการโทรศพท โดยเฉพาะอยางยงการใหสมปทานขดเจาะกาซธรรมชาต แกบรษทเอกชนตางชาตขนาดใหญ โดยเกบคาสมปทานเพยงเลกนอยเทานนเมอเทยบกบผลประโยชนทตางชาตไดรบและสงออกไปยงประเทศถนฐานของตวเอง45 ท าใหบรรษทตางชาตร ารวยในขณะทประชาชนคนพนเมองกลบยากจนลง จงเรมเปลยนแปลงไปด าเนนนโยบายตอตานในรปแบบตาง ๆ มากขน การด าเนนนโยบายตอตานกระแสโลกานวตรในรปแบบตาง ๆ

ในขณะทประเทศก าลงพฒนาจ านวนมากก าลงเรงลงนามเพอการจดท าเขตการคาเสร (FTA) ด าเนนนโยบายเอาอกเอาใจนกลงทนตางชาต และเดนหนาโอนกจการของรฐใหเปนของเอกชน ประธานาธบดโบลเวยกลบลงนามรวมกบประธานาธบดเวเนซเอลาและควบา ในการสราง “เขตเศรษฐกจของประชาชน” (Bolivarian Alternative for the Americas, ALBA)46 และหนหลงใหกบการท า FTA กบอเมรกา โดยประเทศเวเนซเอลาจะสงน ามนราคาถกใหกบประเทศโบลเวยและควบา ขณะเดยวกนควบากจดสงบคลากรทางการแพทยไปท างานและใหการอบรมในเวเนซเอลาและโบลเวย

สวนประธานาธบด เนสเตอร คชเนอร ของอารเจนตนา กเลอกใชนโยบายควบคมเงนทนไหลเขา ทเขามาเกงก าไร โดยถาเงนไหลเขามา 1 ดอลลารอเมรกา จะคนกลบออกไปเพยง 25 เซนต เทานน เพอลดความผนผวนจากการเกงก าไร นอกจากนน ประธานาธบด อโว โมราเลซ แหงโบลเวย กสงทหารเขาไปยดแหลงขดเจาะกาซธรรมชาตและน ามน คนจากผรบสมปทานซงสวนใหญเปนบรรษทขามชาต

มากไปกวานนยงมโครงการอยาง “เปโตรคารป” (Petro Caribe) ขายน ามนราคาถก และโครงการ “เปโตรชว” (Petro Sur) น ามนแลกลกวว เพอสงเสรมอตสาหกรรมปศสตวและบรรเทาภาวะขาดแคลนน ามน สวนทแปลกใหมและนาสนใจไปกวานน คอโครงการ “เทเลซว” (Tele Sur) ซงผลตรายการทางเลอก เนนความเปนอสระและความกาวหนาของรายการ เพอถวงดลสอตะวนตกกระแสหลกอยาง ซเอนเอน (CNN) และโครงการอน ๆ อกมากมาย

อยางไรกด การด าเนนนโยบายตอตานกระแสโลกานวตรอนเชยวกรากอยางในยคปจจบนนไมใชเรองงาย รฐบาลทด าเนนนโยบายในลกษณะนตองเจอกบอปสรรคมากมาย โดยเฉพาะกระบวนการสรางความวนวายภายในประเทศเพอโคนลมประธานาธบด ภายใตการสนบสนนของกลมทนขามชาตทเสยประโยชน ไมวาจะเปนการยยงใหคนงานหยดงาน ท าลายเครองจกร กกตนอาหาร ไมยอมสงออกสนคา ท าใหอาหารขาดแคลน และขนราคาสนคา สรางความเดอดรอนใหกบประชาชนเปนอยางมาก นอกจากนนยงลกลอบสงเงนออกนอกประเทศ

45 วรากรณ สามโกเศศ (2547), “โบลเวยและเศรษฐกจละตนอเมรกา”. มตชน, วนท 8 กรกฎาคม 2547. 46 จกรชย โฉมทองด, “อเมรกาใตกบโลกาภวตน”. มหาวทยาลยเทยงคน.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

78

เพอท าลายเสถยรภาพของคาเงนมากถง 3.2 หมนลานเหรยญดอลลารอเมรกน47 ซงไมใชวธใหม เคยใชในสมยทนายพล ปโนเชต ภายใตการสนบสนนของสหรฐอเมรกา ท าการปฏวตรฐบาลของประธานาธบด อนเยนเด มาแลว

การเปลยนแปลงเหลานมไดเปนเพยงการเปลยนแปลงธรรมดา แตอาจเรยกไดวาเปนการ ‚ปฏวตทางนโยบาย‛ ซงเปนผลพวงจากการถกกดขขมเหงนานนบศตวรรษ ความกดดนตาง ๆ ถกแปรเปลยนเปนแนวคดตอตาน ‚ทนนยมผกขาด‛ และตอตานการแสวงหา ‚คาเชาทางเศรษฐกจ‛ เพอกอบโกยก าไรสงสดของบรรษทขามชาต

กลาวโดยสรป นโยบายและโครงการตางๆ ทรฐบาลประชานยมในละตนอเมรกาด าเนนในชวงสามทศวรรษทผานมา สวนใหญมไดตองการชวงชงตลาดหรอแสวงหาก าไรสงสดใหภาคเอกชนของประเทศตนเองในทางทเบยดเบยนคนจน ถงแมวาแตละประเทศจะมศกยภาพในการด าเนนนโยบายประชานยมไมเทากน ขนอยกบบรบททางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉพาะทรพยากรธรรมชาต เปนส าคญ นอกจากน นโยบายประชานยมจ านวนมากยงไมกระตนใหประชาชนใชจายจนเกนตวอกดวย หากแตเปนการเตมเตมสวนทขาดซงกนและกน และรปแบบของประชานยมกไมไดหยดนงตายตว หากมววฒนาการไปตามยคสมยและพฒนาการของเศรษฐกจการเมอง เชน นโยบาย ‚ประชานยมชาตนยม‛ ปลายศตวรรษทยสบพงเปาไปทการ ‚ปฏรปเชงโครงสราง‛ มากกวานโยบายระยะสนท านองขายสนคาราคาถกเหมอนทแลวๆ มา

ประสบการณของประชานยมในละตนอเมรกาบงชวา การแลกเปลยนผลผลตและเทคโนโลยเพอตอบสนองความตองการของประชาชนอยางมประสทธภาพนน ไมจ าเปนตองอาศยเพยงระบอบทนนยมแบบเสรนยมใหมทสงเสรมการเปดเสรแบบไรเงอนไขเทานน หากยงมแนวทางอนๆ ทเปนธรรมตอประชาชนเจาของประเทศมากกวา ทายทสด ตราบใดทภมภาคละตนอเมรกายงไมสามารถแกปญหาความยากจน และความไมเทาเทยมกนอยางรนแรงระหวางชนชน นโยบายประชานยมกจะยงคงมความส าคญและเปนทตองการของประชาชนอย ตางกนเพยงวาจะมาในรปแบบใดเทานน

47 กมล กมลตระกล (2549), “ขอดเกลดแปรรปรฐวสาหกจในละตนอเมรกา”, คอลมนเดนคนละฟาก ประชาชาตธรกจ, วนท 26 มกราคม 2549.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

79

บรรณานกรม บทน า & บทท 1: การพฒนาทตงอยบนความสข เขมานนทะ (2547). จตสถาปนา ธรรมสถาปนา. กรงเทพ.อมรนทร, 2547. Asian Development Bank, Bhutan update, 2008. Asian Development Bank (2003), ‚Country Economic Review: Bhutan‛. Andrea Matles Savada, ed (1991), ‚Bhutan: A Country Study‛. Washington: GPO for the

Library of Congress., http://lcweb2.loc.gov Asian Development Bank, Bhutan Country Performance Assessment,

http://www.adb.org/Documents/CAPs/BHU/0101.asp Benkler, Yochai (2006), ‚The Wealth of Networks: How Social Production Transforms

Markets and Freedom‛. Bhutan Statistical Yearbook, 2006. ‚Bhutan under fire from global warming‛ Kuensel Online, http://www.kuenselonline.com,

(05/12/2007) Diener, Ed and Oishi (200). ‚Money and happiness: Income and subjective well-being

across nations‛, Diener, Ed and Suh, eds.,Analyzes SWB in relation to money, age, gender, democracy, and other factors., Massachusetts: MIT Press, p. 185 - 215

Diener, Ed and Seligman, Martin E.P., ‚Measure for Measure: The case for a national

well-being index‛, Science & Spirit, http://www.science-spirit.org/article_detail.php?article_id=612

Diener, Ed and Seligman, Martin. ‚Beyond Money: Toward an economy of wellbeing‛.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

80

European Parliament (2007) , ‚Alternative progress indicators to Gross Domestic Product

(GDP) as a means towards sustainable development‛, Policy Department : Economic and Scientific Policy.

‚Exiles attack Bhutan Constitution‛, http://news.bbc.co.uk, (04/04/05) Friedman, Benjamin M. (2006). ‚The Moral Consequences of Economic Growth‛,

Society, Volume 43, Number 2, p. 15-22. Frey, Bruno S. und Alois Stutzer (2002), ‚Happiness and Economics: How the Economy

and Institutions Affect Human Well-Being‛, Princeton: Princeton University Press. Friedman, Milton, ‚Capitalism and Freedom‛. Helliwell, John F. and Huang, Haifang (2006), "How’s Your Government? International

Evidence Linking Good Government and Well-Being‛, NBER Working Paper, No. W11988

Hagerty, Michael and Veenhoven, Ruut (2003), ‚Wealth and Happiness Revisited:

Growing wealth of nations does go with greater happiness‛, Social Indicators Research, vol. 64, 2003, p. 1-27.

Kahneman, Daniel (2002), ‚Maps of Bounded Rationality: A Perspective on Intuitive

Judgment and Choice‛. Nobel Prize Lecture. Kahneman, Daniel and Krueger, Alan, et. Al (2006), ‚Would You Be Happier If You Were

Richer? A Focusing Illusion‛. CEPS Working Paper , No. 125, May 2006. Kahneman, Daniel and Krueger, Alan. ‚Developments in the Measurement of Subjective

Well-Being‛. Journal of Economic Perspectives, Winter 2006, p. 3–24.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

81

Lane, Robert E. (2006), ‚The loss of happiness in market democracies‛, International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, Yale University Press, Vol.1, Issue 3, p. 283-286.

Layard, Richard (2003), ‚Income and happiness: rethinking economic policy‛, Lionel Robbins Memorial Lactures.

Layard, Richard (2003), ‚What Would Make a Happier Society‛, Lionel Robbins Memorial

Lactures. Layard, Richard (2005), ‚Happiness, Lessons from a New Sciences‛, Penguin UK. Myers, David (2004), ‚Happiness Psychology 7th Edition‛, New York: Worth Publishers. New Economics Foundation (2006), ‚The Happy Planet Index‛. Pearson, Natalie O (2008), “Ecuador Plans to Nix Exploitation of 1B Bbl Oil Deposit”,

Dow Jones Newswires, March 03, 2008. Powdthavee, Nattavudh (2007), ‚Economics of Happiness: A Review of Literature and

Applications‛, Institute of Education, University of London. Pink, Daniel (2004). ‚The True Measure of Success‛. WIRED Magazine. Rehdanz, D. and Maddison (2003). ‚Climate and Happiness‛ Working Paper No. FNU-

20, Centre for Marine and Climate Research.

Scitovsky, Tibor (1992). ‚The Joyless Economy: The Psychology of Human Satisfaction (Revised Edition)‛, Oxford: Oxford University Press.

Sen, Amartya (1999), ‚Development as Freedom‛. First Anchor Books. Sengupta, Somini, ‚Heavy Turnout in First Bhutan Election‛, The New York Times,

(25/03/08), http://www.nytimes.com/2008/03/25/world/asia/25bhutan.html

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

82

Stern Review, Wikipedia, The free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Stern_Review.

UNDP, MDGs Goal 1: Eradicate extreme poverty and hunger,

http://www.undp.org.bt/mdg/mdg_one.htm UNDP, Human Development Report: Bhutan (2007-2008). Veenhoven, Ruut and Kalmijn, Wim (2005), “Inequality-adjusted Happiness in Nations:

Egalitarianism and Utilitarianism Married in a New Index of Societal Performance‛. Journal of Happiness Studies.

Welsch, Heinz (2002). ‚Preferences over Prosperity and Pollution: Environmental Valuation based on Happiness Surveys‛, Kyklos, Volume 55 Issue 4, P. 473-494.

White, A (2007), ‚A Global Projection of Subjective Well-being: A Challenge To Positive Psychology?‛, Psychtalk, No. 56, 2007, p. 17-20.

Wilkinson, Will (2007), ‚In Pursuit of Happiness Research: Is It Reliable? What Does It

Imply for Policy?‛ Policy Analysis, Cato Institute, April 11, 2007. World Watch Institute, “State of the World 2008”. WWF Bhutan Programme, http://www.wwfbhutan.org.bt/wwfbhutanbackground.htm WWF Network's Secretariat (2007). ‚WWF International's Annual Report 2007‛. บทท 2: บทบาทของอสลามในการพฒนา A. Illarionov (2007), ‚What is to be blamed for economic stagnation in Arab world?‛,

Second Economic Freedom of the Arab World Conference, Jordan, November 23, 2007.

Bernard Lewis (2002), ‚What Went Wrong: Western Impact and Middle Eastern

Response‛, New York: Oxford University Press.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

83

Hasan, Zubair (2006), ‚Sustainable development from an Islamic Perspective: meaning

implications and policy concerns‛. ‚Islamic Finance News Guide‛ (2006). Kiaee, Hasan (2007), ‚Monetary Policy In Islamic Economic Framework: Case of Islamic

Republic of Iran‛, MPRA Paper, No. 4837. Kuran, Timur (2004), ‚Islam and Mammon: The Economic Predicaments of Islamism‛.

Princeton University Press. Kiaee, Hasan (2007), ‚Monetary Policy In Islamic Economic Framework: Case of Islamic

Republic of Iran‛, MPRA Paper, No. 4837. Leiss, Jonathan (2007), ‚Islamic Economics and Banking in the Global Economy‛,

Governing Firms and Financial Markets. Nienhaus, Volker (2006), ‚Islamic Economic System – A Threat to Development?‛. Noland, Marcus (2006), ‚Religion, Culture, and Economic Performance‛. Institute for International Economics. Onis, Ziya (1997), ‚The political economy of Islamic resurgence in Turkey: the rise of the

Welfare Party in perspective‛, Third World Quarterly, 18:4, p.743. Pew Global Attitudes Project (2006), ‚The Great Divide: How Westerners and Muslims

View Each Other‛. Presley, John R. and Sessions, John G. (1994), ‚Islamic Economics: The Emergence of

A New Paradigm‛, The Economic Journal, p. 584-596. Pryor, Frederic (2007), ‚The Economic Impact of Islam on Developing Countries‛.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

84

Shams, Rasul (2004), ‚A Critical Assessment of Islamic Economics‛, HWWA Discussion Paper, Hamburg Institute of International Economics.

The Pew Global Attitudes Project (2006), ‚The Great divide: How Westerners and

Muslims vies each other‛, Europe’s Muslims More Moderate, www.pewglobal.org. Weber, Max (1905), ‚The Protestant Ethic and the ‘Spirit’ of Capitalism‛. Zamir Iqbal and Hiroshi Tsubota (2006), ‚Emerging Islamic Capital Markets - a

quickening pace and new potential‛, The World Bank. บทท 3: นโยบายประชานยมในละตนอเมรกา ภาษาไทย กมล กมลตระกล (2549), “ขอดเกลดแปรรปรฐวสาหกจในละตนอเมรกา”, คอลมนเดนคนละฟาก

ประชาชาตธรกจ, วนท 26 มกราคม 2549. กมล กมลตระกล (2547), ‚อโก ชาเวซ : ประชานยมของแท (1 และ 2)‛. คอลมน เดนคนละ

ฟาก ประชาชาตธรกจ, วนท 21 ตลาคม 2547. จกรชย โฉมทองด, “อเมรกาใตกบโลกาภวตน”. มหาวทยาลยเทยงคน. ดร.ไพโรจน วงศวภานนท, “ทกษณกบมรดกทางการคลงของรฐ วถเศรษฐกจ”, กรงเทพ

ธรกจ, วนพธท 22 พฤศจกายน พ.ศ. 2549. ดร.ไสว บญมา (2551), ‚Guide to the Perfect Latin American Idiot แนะน าละตนอเมรกน

ปญญาออน (1)”, คอลมน ผามนสมองของปราชญ, มตชน, วนท 28 เมษายน 2551, ปท 31 ฉบบท 3996.

ดร. ไสว บญมา (2549) , “ปจจยทท าให ‘ละตนอเมรกา’ ยงพฒนายงจน ( 1 และ 2 )”,

ประชาชาตธรกจ, วนท 13 กมภาพนธ 2549, ปท 29 ฉบบท 3766.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

85

ดร.อนสรณ ธรรมใจ (2549), ‚เศรษฐกจละตนอเมรกากบการเตบโตของสงคมนยมชาตนยม (1)‛, กรงเทพธรกจ, วนศกรท 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2549.

ดร.อมมาร สยามวาลา และดร.สมชย จตสชน (2550), ‚แนวทางการแกปญหาความยากจน :

เสรนยม ประชานยม หรอรฐสวสดการ” , สมมนาประจ าป ๒๕๕๐ ของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย , วนท 10-11 พฤศจกายน 2550

ปเตอร รอสเซส (2550) , “ชนกลมใหญในละตนอเมรกา”, ทองถนสนทนา,

http://www.localtalk2004.com/V2005/detail.php?file=1&code=a1_29062007_01. ภควด วระภาสพงษ (2549), “การเมองเรองพลงงานในละตนอเมรกา”, แปลและเรยบเรยงจาก

Mark Engler, ‘Globalization's Watchdogs’, ประชาไท, วนท 2 กรกฎาคม 2549. ภควด วระภาสพงษ (2549), “Latin America, the EU and the US: The New Polarities‛. แปล

และเรยบเรยงจาก James Petras, ประชาไท, วนท 6 สงหาคม 2549. มน พธโนทย, “กระแส "ทนนยมของรฐ" ก าลงมาแรงไล "โลกาภวตน",

http://www.parliament.go.th/news/news_detail.php?prid=8623. รศ.ดร.ตรณ พงศมฆพฒน (2547), “ท าไมทกคนจงเสยหายจากประชานยม”, มตชนรายวน,

วนท 01 ธนวาคม พ.ศ. 2547, ปท 27 ฉบบท 9762 รศ.ดร.ตรณ พงศมฆพฒน (2546), ‚กลวธกระตนเศรษฐกจ: ประชานยมทหลงทาง‛, มตชน

รายวน, วนท 29 มกราคม พ.ศ. 2546. รงสรรค ธนะพรพนธ, “ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจรฐบาลทกษณ”. เรองวทย เกษสวรรณ (2547), “วเคราะหประชานยมในเชงปรชญา”. มตชนรายวน, วนท 13

ธนวาคม พ.ศ. 2547 ปท 27 ฉบบท 9774

วรากรณ สามโกเศศ (2547), “โบลเวยและเศรษฐกจละตนอเมรกา”. มตชน, วนท 8 กรกฎาคม

2547.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

86

วรากรณ สามโกเศศ (2547), “ค าสาปแชงจากการมทรพยากร”, มตชน, วนท 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2547.

วนย ผลเจรญ (2546), “ผลกระทบของนโยบายประชานยมทมตอเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

ไทย”, สมมนาการเมองการปกครองไทย, มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วทยากร เชยงกล (2548), “ปรชญาการเมอง เศรษฐกจ สงคม”, กรงเทพ, สายธาร. ภาษาองกฤษ Bremmer, Ian (2006), ‚Populist Resurgence in Latin America?‛,Survival, Vol.48:2, p. 5-

16. Dornbusch, Rudiger and Edwards, Sebastian (1989), “The Macroeconomics of Populism

in Latin America”, Policy, Planing, and Research working papers: Macroeconomic Adjustment and Growth, Country Economics Department, The world Bank.

Fishlow, Albert (1990), ‚The Latin American State‛, The Journal of Economic

Perspectives, Vol.4, No.3, p.61-74. Fraga, Arminio (2004), ‚Latin America since the 1990s: Rising from the

Sickbed?‛,Journal of Economic perspectives, Vol.18, No.2, p.89-106. Gavin, Michael and Perotti, Roberto (1997), ‚Fiscal Policy in Latin America‛. NBER

Macroeconomics Annual, Vol.12, p.11-61. Knight, Alan (1998), ‚Populism and Neo-populism in Latin America, especially

Mexico‛,Journal of Latin American Studies, Cambridge University Press, Vol.30, No.2, p.223-248.

Murillo, M. Victoria (2000), ‚From Populism To Neoliberalism Labor Unions and Market

Reforms in Latin America‛, World Politics 52, p.135-174.

(ฉบบราง โปรดอยาน าไปอางองโดยไมไดรบอนญาตจากผเขยน)

87

Rodríguez, Francisco, ‚The Political Economy of Latin American Economic Growth‛, Department of Economics, University of Maryland.

Stein, Steve and Kozloff, Nikolas (2006), ‚Hugo Chavez and Latin American Populism‛,

InConversation, The Brooklyn Rail. Weisbrot, Mark and Sandoval, Luis (2008), ‚The Venezuelan Economy in the Chavez

Years‛, The Center for Economic and Policy Research (CEPR).