âšÌ͹

ÇÔ¡Äμ

ÊÔè§áÇ´Å

ŒÍÁ ÀѾ

ÔºÑμ Ô

ÊÔèÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÇ´ÅŒÍÁÈÖÈÖ¡ÉÒ

ÊÌҧ “¨ÃÔ¸ÃÃÁ´ŒÒ¹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ”

¡ÒÃà Ô¹·Ò§ÊÙ‹¡ÒÃà Ô¹·Ò§ÊÙ‹

¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹

ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒ à¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

3¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 3¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

คานา

หนงสอ “การเดนทางสสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน” พฒนาเนอหาจากการ

ดาเนนโครงการแผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนทกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

รวมกบสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ดาเนนการศกษาวจย เพอเปนแนวทางการพฒนา

กระบวนการสงแวดลอมศกษาของประเทศไทยแกหนวยงานตางๆ อนจะเปนประโยชนตอการพฒนา

งานดานสงแวดลอมและดานการศกษาของประเทศไทยนบแตน

โดยไดรบเกยรตจากรองศาสตราจารย สรชย หวนแกว เปนผเขยนและเรยบเรยงเนอหาของ

แผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ใหงายแกการเขาใจและการนาไปใช โดยมเนอหา

ถงสถานการณสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน การเชอมโยงใหเหนความจาเปนของการ

นาไปใชในการพฒนางานและกจกรรมดานสงแวดลอมศกษา รวมทงกลไปการขบเคลอนให

กระบวนการสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนสามารถเกดขนไดจรงในสงคมไทย

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

4 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การเดนทางสสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

ISBN : 978-974-286-761-4

ทปรกษา อรพนท วงศชมพศ รชน เอมะรจ ธเนศ ดาวาสวรรณ สากล ฐนะกล สาวตร ศรสข

ผเขยน รองศาสตราจารย สรชย หวนแกว

บรรณาธการ นนทวรรณ เหลาฤทธ

กองบรรณาธการ บรรพต อมราภบาล จงรกษ ฐนะกล นชนารถ ไกรสวรรณสาร หรณย จนทนา

ออกแบบและจดพมพโดย บรษท ดอกเบย จากด

ลขสทธโดย กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 49 พระรามหก ซอย 30 แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพ 10400 http://www.deqp.go.th

âšÌ͹

ÇԡĵÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ

ÀѾԺѵÔ

ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒ

ÊÌҧ “¨ÃÔ¸ÃÃÁ´ŒÒ¹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ”

¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹

5¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 5¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

หนา

คานา 3คากลาวเปด

- “การศกษาเพอการพฒนาทยงยนและพอเพยง : ความทาทายและความรวมมอ” 7 โดย รศ.สรชย หวนแกว บทนา - สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน สงทตองทาความเขาใจเบองตน 17 • สาระสาคญ 18 • องคประกอบหลก 21 • เปาประสงค 23 • ความเปนมาของแผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (EESD) 25 • วตถประสงคของแผนหลกของแผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 26 (EESD) บทท 1 - สถานการณสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 27 - สถานการณในโลกและระดบภมภาค 28 - สถานการณในประเทศไทย 31 - สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน กบสถานศกษาของไทย 36 - สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน กบองคกรและหนวยงานภาครฐ ภาคธรกจ 45 และองคกรไมแสวงหากาไร อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 46 ในภาคราชการ สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 48 ในภาคราชการ อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 48 ในภาคธรกจ สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ในภาคธรกจ 50 อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 51 ในองคกรไมแสวงหากาไร สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 53 ในองคกรไมแสวงหากาไร

สารบญ

6 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 6 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 54 ในองคกรปกครองสวนทองถน สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 55 ในองคกรปกครองสวนทองถน อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 56 ในสอมวลชน สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ในสอมวลชน 57บทท 2 - รากฐานและแนวทางการพฒนาของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนใน 59 ประเทศไทย - ปจจยเกอหนนและอปสรรคบนทอนของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 60 ในประเทศไทย - ประตแหงโอกาสของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ในประเทศไทย 68 - กระแสการพฒนาระดบชาตและนานาชาต 68 - ภาคเครอขาย 68 - เทคโนโลยและชองทางการสอสารใหม 68 - กาแพงทขวางกนของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ในประเทศไทย 69 - สรปการวเคราะหปจจยบวกและปจจยลบของ การพฒนาสงแวดลอมศกษา 69 เพอการพฒนาทยงยน ในประเทศไทย บทท 3 - อดมคตและจนตนาการของการพฒนาสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 73 ในประเทศไทย - แผนหลกการพฒนาของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 75 ในกรอบระยะเวลา 2551-2555 - ภารกจและเปาหมาย 75 - หลกการสาคญ 77 - ยทธศาสตรการพฒนา พ.ศ. 2551-2555 78 - พลวตของยทธศาสตรการพฒนา 79 - การขบเคลอนทางยทธศาสตร 80บทท 4 - การขบเคลอนไปสสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน 91 - กลไกการดาเนนงานและการประสานงาน 92 - กลไกการประเมนผล 94บรรณานกรม 115

7¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 7¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ในการรวมกนดาเนนการเกยวกบเรองสงแวดลอมศกษาในสงคมปจจบนมขอโดดเดน และปญหาทาทายอยางไรบาง หลายทานในทนคงไดรวมอยในการเปดตวทศวรรษการศกษา เพอการพฒนาทยงยน (UN Decade of Education for Sustainable Development-UNDESD 2005-2014) ณ อาคารสหประชาชาต 2 เมอวนท 19 ธ.ค. 2550 มาแลว ขณะเดยวกน หลงการประชมเวทของสหประชาชาตเรองโลกรอนทบาหล กแสดงออกถงความตนตวดวยการพดคยในเรองเหลานกนอยางกวางขวาง บรรยากาศของการพดจาอภปรายทปรากฏอยโดยทวไป ประกอบกบ ความโชคดทบานเรามพระราชดารในเรองปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกอยดวย สงเหลานอาจนอมนาอารมณความรสกใหไปในทานองทวา การศกษาเพอการพฒนาทยงยนในประเทศของเรานน เปนสงทไดรบการดาเนนการกนอยแลว จงไมตองปรบปรงเปลยนแปลงอะไรอก ขอเพยงแตเราสนใจชกชวนคนมาทาเพมเตมใหมากขนกนาทจะเพยงพอแลว กลาวเฉพาะสถาบนวจยสงคมเองซงไดมนกวจยไปทางานกบชาวมอแกนทหมเกาะสรนทร หลายคนทางานเกยวกบคนมปญหา คนไทยทไรสถานะ หลายๆ คนในทประชมนกทางานเกยวกบทองทะเลและคนชายขอบ พวกเราไดคนพบวา ผคนซงดารงชวตอยดวยการพงพาอาศยฐานทรพยากรธรรมชาตเหลาน ตองถกกระทบกระเทอนจากแนวทางการพฒนาและการเปลยนแปลง ในยคสมยปจจบนจนเหลอทจะประมาณ ภายใตสถานการณของประเทศเชนในปจจบนน ยอมเปนการบงบอกวาในดานหนง การจดการศกษาเพอการพฒนาทยงยนยงคงเดนหนาตอไป ในขณะทผคนซงมชวตอยชายขอบและชมชนทองถนกเปนอกโลกหนง โดยทตางคนตางอยไมจาตอง มสวนเกยวของกบการจดการศกษาเพอการพฒนาทยงยน กลายเปนคนละเรองกนโดยปรยาย ใชหรอไม

“การศกษาเพอการพฒนาทยงยนและพอเพยง: ความทาทายและความรวมมอ”1

รศ. สรชย หวนแกว

1 ในการประชมเชงปฏบตการพจารณา “ราง” แผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาอยางยงยน (พ.ศ.2551-2555) วนท 24 มกราคม 2551 ณ หองประชมศศนทร ฮอลล ชน 9 สถาบนบณฑตบรหารธรกจศศนทร จฬาลงกรณมหาวทยาลย จดโดยสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบ กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม 2 จดโดยคณะกรรมการแหงชาตวาดวยการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO)

8 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 8 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ประเดนคาถามในเบองแรกกคอ การทมผไดรบผลกระทบดารงอยจรงเรากาหนดวางทาท

เชนไรเมอเราพดถงการศกษาสงแวดลอมเพอการพฒนาทยงยน ทงสองสงจะเกยวของกนแคไหน

เพยงใด ความหมายภายนอกดเหมอนจะสวมใสเสอคลมสเดยวกน ดวยคาเรยกขานเดยวกน

แตวาความหมายภายในทเราใหนนเหมอนกนหรอไม การพฒนาทยงยน “ของเรา” มความเชอมโยง

กบ “คนอน” ซงเปนผอยรวมแผนดนเดยวกน คนอนซงอาจเปนคนไรสถานะทางกฎหมาย และ

บางกรณไดแกผตกเปนเหยอของมลภาวะจากโครงการขนาดใหญ หรอสงทไดรบผลกระทบ

อาจจะเปนสตวอน รวมทงสงมชวตอนหรอไม ทามกลางความตนตวอยางสาคญในเรองสงแวดลอม

ศกษาเพอการพฒนาทยงยนเชนน จงใครจะชใหเหนวา สภาพการณเชนนชวนใหรสกถงความเสยง

อนแฝงเรนอยดวย เปนอาการโนมเอยงทจะเดนลงรองเดมๆ เพยงแตเพมปรมาณ เพมกระบวนการ

เขาไปเทานน ขอทนาหวงใย คอ การถอดถอนเอาความหมายเชงลกซงเปนหวใจของเรองนออกไปเลย

เปนหวใจทจะทบทวนทศทางการพฒนา (Paradigm Shift) ปรากฎการณทเราแลเหน คอ แทนทจะ

สนใจ ใสใจคณภาพของการพฒนา เรายงหวนกลบไปคานงถงการบรรลเปาของการพฒนาเกยวกบ

อตราความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจการคาเปนเอก โดยละเลยดานคณภาพเชนดงเคย

ในบรบทของการปรบตวทางเศรษฐกจโลกปจจบน แนวโนมของการมองแตตวเลขอตรา

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพมขนของความเจรญยงเปนไปอยางแขงแรง การถกเรอง

สงแวดลอมศกษาในสงคมปจจบนจงมความเหนพองในเปลอกนอก แตแฝงดวยปญหาแตกตางและ

ขดแยงในรายละเอยดขนพนฐาน ดงนนนาจะตองชวนใหหนมาตงหลกรวมกนใหได เพราะเรา

ไมอาจแนใจไดเลยวาความหมายทแตละคนให กบคาวา “การพฒนา” “สงแวดลอม”

“พอเพยง” นน ผคนเหนตรงกนหรอไม และการศกษาทเราตางเรยกขานนนหมายถง

สงเดยวกนหรอไม โดยบางทกปรากฏเปนการเพมหลกสตรในมหาวทยาลยเพยงเทานน ททางของ

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนจะอยตรงไหนในโลกทนำหนกยงเทไปทการคดแบบเนน

เศรษฐกจทขยายตวโดยไมสนสด

ปญหาของการศกษาสงแวดลอมเพอการพฒนาทยงยนในทามกลางบรบทปจจบนจะม

ประการใดบางนน บคคลททางานในองคกรทองถน ทางานเปนครบาอาจารย รวมทงในดานสอ

ซงมประสบการณมากกวากคงจะไดชวยกนจาแนกแจกแจงกนตอไป หากในทนจะขอแสดงทศนะ

9¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 9¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

จากมมมองสวนตนททางานจากดตวอยในมหาวทยาลย จนไดแลเหนขอใหญใจความอยางนอย3

ประการซงแสดงถงภาวะขาดแคลนความสมดลในการคดจนถงขนเอนเอยงไปทางความคดแบบ

เกาๆ อนเรามกมองขามไปหรอวายงมไดใสใจเทาทควร

ประการแรก การเปลยนแปลงในสถานะของการสรางความรและประเภทของความร

ทแลวมา เราสนใจเรองของการเปลยนแปลงเกยวกบความรกนเพยงเลกนอย สนใจเรองการ

เปลยนแปลงความร สภาพการณเกยวกบความรนอยเกนไป แมจะมการพดถงความรทมฐานขอมล

แตวาความรกบขอมลนน กนาจะมความแตกตางกน นนบเปนประเดนสาคญ เพราะสภาวะทเรยกวา

สงคม ฐานความร ยอมมองเหนวาโลกนตองมความรเปนตวนา เปนระบบทเชอมโยง ไมปดกนตนเอง

เรยนรจากทกฝายอยางกวางขวาง เปนตน การเปลยนแปลงทางดานความร ไดสาแดงออกมา

ในหลายลกษณะ ความรทพฒนาขนในโรงเรยน ในสถาบนการศกษาทมหาวทยาลย ในทกวนน

แมจะยงมความสาคญ ทวากยงไมเพยงพอ เราตองยอมรบวาโลกทกาวมาถง ณ พ.ศ.น วามความร

ทมาจากผปฏบตจรง มความรนอกระบบมความรของภมปญญาทองถน นกปราชญชาวบาน ฯลฯ

กวา 2 ทศวรรษแลวทมการใชคาวา ภมปญญาทองถน และภมปญญาชาวบาน ฯลฯ

จนเราคอนขางจะคนชนกนแลว แตกไมไดมความสนใจกนมากนก วาความรดงกลาวมเนอหา

แตกตางจากความรทไดมการพฒนากนในมหาวทยาลยอยางไร เราตงหลกสตรในมหาวทยาลย

มากมาย โดยทหลกสตรจานวนไมนอย มมหาวทยาลยในเมองใหญของตางประเทศและในประเทศ

เปนตนแบบสาหรบมหาวทยาลยในตางจงหวดหลายแหง ฯลฯ มการตงขอสงเกตทนารบฟงวา

การศกษากบการเรยนรในสงคมปจจบน มลกษณะทวงสวนทางกนมากยงขนทกท มโครงการ

การศกษา หลกสตรปรญญาระดบตางๆ เพมขนมากมาย แตความสามารถทจะเรยนรเรองปญหา

ความเดอดรอนทสงคมเผชญในทกระดบซงทวมากขนนนกลบตรงกนขาม สภาพการณท

กลบตาลปตรกนเชนนเปนไปไดอยางไรกน แตภาวะเหลอเชอเชนนเปนสงทเกดขนจรงและดเหมอน

จะไมอาจหยดยงตวมนเอง

ปญหาทจะตองพจารณาอกประการหนงกคอ สงทเรยกวาความร เกยวกบ ความรสก

หรอไม ความร คอ ขอมล จดจา แมนยา คดคานวณ แตความรสกนนไดแก เรองความด ความงาม

3 Michael Gibbons, et.al, The New Production of Knowledge. The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies. London: Sage Publications, 1994

10 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 10 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ความถกตอง เรองอะไรคอสงทเราตองยดเหนยวเวลาอยดวยกน กอนหนานเราเคยเชอวาความรเดม

กคอความรท เปนกลาง แยกขาดออกจากความรสกราวกบเกรงกลววาสงนจะเขามาทาลาย

ความบรสทธของความร แตมาบดนโลกทงผองมความตนตวเกดขนในหลายวงการวาความรในฐานะท

เปนเพยงเครองมอ (Instrumental Knowledge) โดยไมมสตกากบ (Non-reflexive) นนกลบเปนภย

ของการอยรวมกนเปนความรอนจะนาพาโลกไปสหายนะเพราะวกฤตโลกรอน ฯลฯ กได นคอ ขอแรก

ของการเปลยนแปลงสถานะของความร

ประการทสอง เงอนไขของการกอใหเกดความรและการนาเอาความรไปใชกมลกษณะ

เดนขามไปไมพนรองเดม ดงทปรากฏวาแมมหาวทยาลยในปจจบนจะไดมการมอบปรญญากตตมศกด

ใหแกบคคลตางๆ ทยอมรบกนในฐานะผสรางความร โดยมไดจากดตวอยแตคนในรวสถาบนการศกษา

ชนสงแตฝายเดยว แตเมอไดมอบปรญญากตตมศกดแกทานไปแลวกกลบไมมเวลามาสนใจเนอหา

ความรของบคคลเหลานนเอาเลย อาท ผสรางความรเปนใคร มลาดบกระบวนการเรยนรกนมาอยางไร

มตใหมของภมปญญาทตนเตนยนดกนเปนความรทมหาวทยาลยยกยองโดยมไดสาเหนยก

อยางแทจรง แตขอสาคญกคอการขาดซงการทาใหความรนนอยในสถานะเสมอกน ดาเนนการ

แลกเปลยนเรยนรซงกนและกน สาหรบสงเสรมกระบวนการเรยนรรวมกนในมตใหมกอเกดขนได

ตวขบเคลอนการสรางความรในปจจบนยอมเปนไปภายใตความมงมาดปรารถนาทจะอยรวมกน

ทยงยน แทนทจะปลอยใหเปนการมงสงเสรมกาลงการแขงขนในดานใดดานหนงเทานน

อนทจรง การแขงขนไมใชเรองเสยหาย แตการเนนการแขงขนดานเดยวคอทางดานเศรษฐกจ

การทารายไดเพมขน แขงขนเพอจะสรางมลคาเพมโดยทมเครองชวดอยางแยกสวน โดยปราศจาก

เครองชวดทวดความสามารถของการอยรวมกนและวดความสมพนธของการอยรวมกน หากวดแต

ความแขงขน กจะเปนการสรางความรซงชวนใหเกดการแขงขนมากขนเพอจะไดเหนผลงาน อนเปนการ

ขดแยงกบการสรางเงอนความรใหมททาใหคนตองหนมาใสใจวาการแขงขนเพมขนนน หลายตอหลาย

กรณเปนการเบยดเบยนฐานทรพยากรของชมชนและสงคมสวนรวมโดยไมรตว เปนการทาลาย

“สายสมพนธ” ทพงพาอาศยกนในการดารงชวตทยงยนในระยะยาว โดยมงประสงคจะบรรลเปาหมาย

เฉพาะหนาประเทศไทยในปจจบนมการสรางโครงการพฒนาขนาดใหญ (Mega-projects) ทม

ความคด เสนอ “สนคาตวใหม ๆ” อยางตอเนองไมขาดสาย ไมไดหยดยงเพยงแคโครงการภายใน

พรมแดนของราชอาณาจกรไทย หากแตรวมไปถงสรางโครงการขนาดใหญในประเทศเพอนบาน

หลายตอหลายแหงแลว

11¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 11¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ในเรองเงอนไขการสรางความรและการใชความรน ใครจะขอตงขอสงเกตเปนคาถามเกยวกบ

แรงจงใจวา พลงขบเคลอนการสรางความรและการใชความรนนแททจรงแลวคออะไร4 เปนการมงเนน

ทความสามารถในการแขงขน การมงกาไรมงอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเทานน หรอวา

เราสนใจเรองนเพราะตองการมองเรองการอยรวมกนทยงยน มการพฒนาทยงยนมากขน เราคงปฏเสธ

ไมไดวาเงอนไขการสรางความรและการใชความรเปลยนแปลงไปมากในยคโลกโลกาภวตน ดานท

ขบเคลอนดวยพลงการแขงขนทางเศรษฐกจนนชดเจนในความรบรโดยทวไป ดงทเกดขนในแวดวงของ

หนวยงานราชการ และธรกจ รวมทงมหาวทยาลย แตอกดานหนงทแมจะสอดรบไปดวยกนแตก

ถกพดถงนอยมากกคอ ในเชงลกลงไปโลกปจจบนกขบเคลอนดวยความสานกทางสงคมรวมกนมากขน

ดวย เชน มความตนตวในมนษยธรรมเพมขน ผคนขามทวปมความรสกเปนหวงเปนใยมนษยทหางไกล

ในดนแดนคนละซกโลกสามารถสมผสถงความไมเปนธรรมในโลกทแขงขนทางเศรษฐกจอยาง

กวางขวาง จกรกลใดเลา ทขบเคลอนทศวรรษการศกษาเพอการพฒนาทยงยน? แมวาโครงการ

เหลานนจะมตรายหอททกคนยอมรบรวมกน แตในความเปนจรงไดมการตระหนกถงความหมายหรอ

คณคาทแทจรงของถอยคาเหลานนแคไหนเพยงไร จงอยากใหเราหนมาตรวจสอบรวมกนวา เงอนไข

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนนน เกยวของกบคณคาแบบไหน แรงจงใจอะไรทจะนาไปส

การยอมรบขอพจารณาอนเรายงมไดหนมาคดใหมอยางเตมทนก

ประการทสาม โครงสรางกลไกทรองรบการจดสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

ควรจะเปนเชนไร โครงสรางและกลไกการศกษาแตละท ตางกมประเดนรายละเอยดอนผดแผกกนไป

ในกรณของโรงเรยนทแมจะกลาวถงการปฏรปการศกษาแตโครงสรางและกลไกทรองรบกไมไดเกอกล

สงทควรจะเปน ความตนตวเรองการศกษาเพอการพฒนาทยงยนเกดขนในหลายท มหลายโรงเรยน

หลายสถาบน บคคลทเกยวของทงในและนอกสถาบน เราจะมโครงสรางและกลไกรองรบอยางไร

โครงสรางกลไกทเราพดกนทงในมหาวทยาลยและนอกมหาวทยาลย อาท การสอสารในสงคม

บางครงกนกคดไปในทางรปธรรมเอาเลย ดงเชนความพยายามทไดรบความสาเรจระดบหนงกคอการ

ตงสถานโทรทศนสาธารณะ โครงสรางและโอกาสทเกดขนแบบเดมไมพอ ตองสรางโครงสรางและ

โอกาสใหมหรอกลไกใหม หรอวธสรางความเชอมโยง (connectivity) แบบใหม ๆ

4 ในทานองเดยวกน พระพรหมคณากรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดตงคาถามตอยคสมยปจจบนไวในจกรใด ขบดนยคไอท งานบญ กลมขนธหา พฤษจกายน 2550 สาหรบมหาวทยาลยซงถกรกหนกจากกระแสการคาพาณชย อดตอธการบด มหาวทยาลย ฮารวารด เขยนไวอยางนาสนใจใน Derek Bok, Universities in The Market Place: The Commercalization of Higher Education, 2003, Princeton, N.J. : Princeton University Press

12 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 12 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

เพราะฉะนนจงเกดปรากฏการณดงทไดกลาวไวในเบองตนแลววา กระแสความตนตว

ในเรองสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนมสงยงขน เชอมโยงกบการพฒนาดวยปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงกนมากขนและกวางขวางขน แตทงปวงนกยงมไดเออใหเกดการปรบปรง

เปลยนแปลงโครงสรางในเชงลกเทาทควร เรายงคงดาเนนการไปตามแบบเดม เพยงแตวาแตงเตม

คาใหมเขาไป หากปราศจากการเคลอนยายในเชงความหมาย ไมมมตแนวลกในความสานก

รวมกนเอาเลย สภาพการณเชนนการทบทวนการพฒนาเชอมโยงกบการตนตวเรองปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยงจะมความจาเปนหรอไม อยางไร การพจารณาในโอกาสนจงมความสาคญมาก

ความรมหลายประเภท ความรเชงวชาการทรำเรยนอยในมหาวทยาลยนบวาสาคญและ

ถกถอวาเปนระบบความรอนชอบธรรมเปนทรบรองกนในประเทศและระหวางประเทศ จนอาจกลาว

ไดวาเปนความรสากล ความรเหลานเปนระบบของความรประเภททสามารถนาไปเทยบโอน

ปรบขนอตราเงนเดอน ความรทมการคดคานวณคาตอบแทน แตความรประเภทอนๆ ทมความ

ตนตวกน โดยมกจะเรยกขานกนในถอยคาใหม เชน ภมปญญาทองถน ฯลฯ ปรากฏการณเรองการ

ดแลปากบชมชนอยใกลปา คนสามารถอยคกบปาโดยไมทาลายปา อาจทาความเขาใจไดยาก

สาหรบผคนทเตบโตมาในสงคมเมอง เขาคดวาชมชนกบปาตองแยกออกจากกน การอยใกล

กมแตจะทาลายกน ทกวนนความรบางประเภทไดรบการยกสถานะเปนความรหลกทมความถกตอง

นาเชอถอกวา แตความรอยางเชนคนกบปาพงพาอาศยกนไดด กลบกลายเปนความรชายขอบ

ทไมไดรบการยอมรบ และถกผลกไปอยชายขอบ ทเปนเชนนกเพราะเปนความรชนดทสงคมถอวา

อนตราย ไมมทมทางในสงคม

ปจจบนเราจะพบวา ความรของคนหลายกลมทอยชายขอบกาลงไดรบความสนใจมากขนๆ

เชน ความรเพอนชวยเพอนทประสบเคราะหกรรมกรณของผปวยทตดเชอ HIV ยงกวานในหวงเวลา

3 ปของเหตการณสนามทผานมาทาใหเรายงประจกษชดมากขน วาบรรดาอาสาสมครสนามจรงๆ

กคอคนทเผชญกบภยสนามดวยตวเอง การชวยคนอนทาใหเขาลมความเศราซมจากความรสก

โทษตนเองทไมอาจชวยคนในครอบครวไดทน ตอนนพวกเขาใชชวตในการรวมฟนฟชมชน

หลงภยพบตไดอยางนาศกษา มความรทตดตวคนหลายชนดหลายประเภทและหลายกลม

ซงนกวชาการเรารจกและคนเคยนอยมาก สงคมมกรจกและคนเคยแตความรทเรยกวาเปนระบบ

และอยในสถาบน (Institutionalized Knowledge) ความรเหลานจะมฐานะพเศษคอ มคณคา

13¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 13¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

มากกวา เปนความรเลศเลอกวาความรอนๆ มอานาจสรางความชอบธรรมใหกบการตดสนใจ

ของผมอานาจทางการเมองและโครงการขนาดใหญไดงาย ในขณะทความรซงเรยกวาความร

ชายขอบนน มสถานะตำตอยกวา แมไดรบการเอยอางถงอยบางเปนบางครงบางคราว

อยางไรกด ถาจะมงทศทางการพฒนาทยงยนจรงจงแลวไซร การจดแบงความรเปนระดบ

สงตำ (Hierarchy of Knowledge systems) นกเปนปญหาใหญทสมควรไดรบการทบทวน และ

วธการแสวงหาความรทจะนามาแกไขปญหากตองปรบเปลยนไป แมแตภายในมหาวทยาลย

การแบงชนระหวางความรกนระหวางวชาสายวทยาศาสตรเทคโนโลย กบสายสงคมศาสตรและ

สายมนษยศาสตร กนาจะเปนประเดนทตองมการทบทวนดวย เราตองการการทางานอยางไมจากด

เฉพาะกลมสาขาวชาตนเอง หรอเรยนรแตภายในโครงสรางเดมอยางจากดวง เชน ชาวมหาวทยาลย

ทางานของตนเองไป กรมกทางานตวเองไป กระทรวงกทาไป องคกรพฒนาเอกชน กทางาน

ของตวไป ฯลฯ การทางานโดยขาดทาททเปดกวางกวาเดม โดยเฉพาะในฝายทอยในโครงสราง

ทมอานาจและสถานะเดมน กลบเปนการทบทวนความคบแคบแกกนและกนใหมากยงขนไปอก

สงทาทาย 4 ประการ

เราใหคณคากบความรประเภทใดบาง ประเดนวาดวยคณคา (Values) ไดกลายเปนปญหา

พนฐานในการจดการศกษาอยางไร โจทยขอนนบเปนเรองททาทาย ประการแรก เราพดถงมลคาเพม

กนจนกระทงตดปาก และโดยทไมสกรตวถอยคานไดแฝงเขามาในการประเมนโครงการ เหตฉะน

ความรทเพมมลคาได (Value added) จงกลายเปนความรทไดรบการยกยองและประเมนวาสาคญ

กวาความรประเภทอนอนไมอาจตมลคาได ดงนนในโอกาสของการอภปรายถกเถยงกนในเรอง

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน จงนาจะเปนโอกาสอนดทจะพจารณาวาคณคาใดทแฝงอย

ในการประเมนความรในหมพวกเรา คณคาทแฝงอยในการประเมนความรในสงคมเปนคณคา

ชนดใด เราใหความสาคญแตกบความรทขายไดแตอยางเดยวใชหรอไม หรอการทจะมใหเปนเชนนน

เราพงทาอยางไรกนด

เราไดรบมอบหมายจากกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมใหดาเนนการศกษาวจยเรอง

แผนหลกฯ น ทานคงเหนวามหาวทยาลยนาจะเปนแหลงทชวยทางานนได ขณะเดยวกน พวกเรา

ในรวมหาวทยาลย กลบรสกวาเรายงจะตองแสวงหาความรจากอกหลายๆ แหลง จงหนไปพงทานท

14 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 14 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อยนอกแวดวงของมหาวทยาลย ในฐานะทเปนแหลงความรประเภทอน เราตองการผทมความรจาก

ทกๆ องคาพยพเพอเขามาชวยกาหนดทศทางในเรองน...5 อนทจรง บอยครงทมการตงคาถามขนวา

ใครเปนผตดสนวาความรชนดใดมคณคา เราจะไววางใจใหมหาวทยาลยเปนผตดสนอะไรวาเปน

คณคาโดยลาพงไดละหรอ หรอวาสงคมอาจทจะมสวนรวมในการกาหนดวาความรอยางใดทม

คณคาดวย เพราะชวตสงคมยอมเนนการอยรวมกนอยางยงยนนนเอง6 หากแยกความด ความงาม

ออกไปจากความรเสยแลว เราจะนาเอาสงใดมาสอนาคตของมนษยชาต ดวยความหวงใย

ตออนาคตทปราศจาก “คณคาทจะอยรวมกน” จงจาเปนทเราจะตองเรยนรเรองการอยรวมกน

เงอนไขใหมของการเรยนรยอมจะตองไดรบการรงสรรคใหเกดมขน

ประการทสอง จะเพมมตของคณคาพอเพยงและยงยนเขาไปในวธวทยา ท เนน

“ความเปนกลาง” ไดอยางไร คาวา “วชาความร” ในปจจบน โดยเฉพาะวชาความรทคนชนไดยน

ไดฟงกนในรวมหาวทยาลยเปนความรทแบงแยกวชาออกจากกนเพอพฒนาศาสตรตางๆ จนเปน

ระบบของวชา การพฒนาวชาการในมหาวทยาลยไดอาศยแบบจาลองทวางอยบนหลกของการ

พฒนาความรทมความรทางวทยาศาสตรกายภาพเปนตนแบบ คอเอาเงอนไขความเปนกลาง มาเปน

เงอนไขของการสรางความรทงหลายทงปวงโดยไมรตวคอ ปลอยใหคณคาของความรตองตกอยภาย

ใตวธคดเชงเครองมอ โดยมไดตระหนกถงคณคาของความรในเชงวพากษ (Critical Knowledge)

และความรเชงเตอนสต (Reflexive Knowledge) ขณะเดยวกนความรทสะทอนถงคณคาสงสงท

มนษยพงมงหวง (Humanistic Values) ยอมจะถกกดกนออกไปอยชายขอบ มองอกแงหนง

ความรวทยาศาสตรทถอวาแขงแกรงนกหนากกลบเปนความรทขาดมตของหวใจของการ

สานกรวมกน โดยเฉพาะในบรบทของปญหาวกฤตสงแวดลอมและภมอากาศ วทยาศาสตร

และเทคโนโลยสรางผลงานใหมหาวทยาลยไดมาก แตดานสงคมศาสตร ดานการศกษา

ดานมนษยศาสตร ซงวดไดยากจงเปนขออางทจะละเลยคณคาเหลานเสย แมในหมนกสงคมศาสตร

เองกกลบไปยดคณคาตามกระแสเชนนมใชนอย

5 คณะผวจยโครงการนไดแก รศ.สรชย หวนแกว, คณปารชาต ศวรกษ, คณนฤมล อภนเวศ, คณสกรานต โรจนไพรวงศ, คณวรรณ พฤฒถาวร, ดร.นฤมล อรโณทย, คณรตนา จารเบญจ, คณปารชาต ชตนกล, คณวรดา ธรรมวจตร, คณจงจตร นลกรณ และคณพรพมล วมลธาดา 6 จรส สวรรณเวลา, สงคมความรยคท 2 สถาบนวจยวทยาศาสตรการแพทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547

15¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 15¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ประการทสาม จะฝาทฏฐหรอความยดมนถอมนบางรปแบบไดอยางไร เราจาตองกระตน

เตอนใหเกดความตระหนกวา เราตกอยในภาวะของโลกกวางจตแคบอยางไมคอยรตวมานาน

ความคบแคบของการศกษาเพอการพฒนาทยงยนอาจจะเกดขน ถาเราสนใจแตเฉพาะเรอง

อนจากดอยในพรมแดนประเทศไทย เยาวชนจะทาสงใดกตองเนน “ภมใจในความเปนไทย”

มปญหายากอยางไรกตองอาง เรารกประเทศไทย กลายเปนสงเสรมใหคบแคบโดยไมรตว

เราพากนลมไปวาไทยเรากมหลายชาตพนธ หากไมหลดจากกรงขงตรงน กจะกลายเปน

ปญหา แมแตการอางเอาผลประโยชนแหงชาตซงมกถกนยามดวยผลประโยชนทางการเมอง

เฉพาะหนา กเปนการเสยงทจะกอความเสยหายขนได เพราะเทาทผานมา ธรกจและโครงการ

ขนาดใหญจานวนมใชนอยทไปดาเนนกจการในประเทศเพอนบานในนาม “คนไทย” จนบางกรณ

เกดปญหาเอารดเอาเปรยบ ดงนน การจดการศกษาแกคนไทยในรปการแลกเปลยนเรยนรขามแดน

จงจาเปนอยางยงทเราจะตองชวยกนเชอชวนใหผคนหลดพนออกจากกรอบความคดในยามท

สงคมไทยเผชญปญหาดวยการจากดการมองแตผลประโยชนชาตทจะไดเฉพาะหนา แตละเลย

ผลประโยชนยงยนทตองอยรวมกบประชาชนประเทศเพอนบานในฐานะ “พลโลก” ดวยกนไป

ขอจากดทางวธวทยาแบบชาตนยมทางวธวทยา (Methodological Nationalism) จงเปนเรองทเรา

ตองชวนกนพจารณาตรวจสอบเพอจะกาวฝาไปใหพน

ประการทส จะทางานเปน “ภาค” ไดอยางไร ปญหา Ownership สงแวดลอมศกษาน

เปนงานของใคร หรอของหนวยงานใด ใครเปนเจาของแผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนา

ทยงยน จรงอยในทางบรหารราชการแผนดนจาตองมกระทรวงหรอกรมทเปนเจาภาพ แตเรอง

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนน ไมอาจจะปลอยใหอยภายใตหนวยงานหนง เสมอนหนง

วาเปนเจาขาวเจาของ หรอผขบเคลอนใหสาเรจไดภายในบรบทของตวเอง มฉะนนกจะเปนเพยง

ของกรมหรอของหนวยงานราชการเทานน อนเปนการจากดตวแคบอยางนาเสยดาย และคง

ไมถกตองตามเจตนารมณทตงไวอยางแนนอน ทประชมนประสงคจะชวยกนสรางทา และขบเคลอน

โดยอาศย “พลงภาค” รวมกนมากกวา อยางไรกตาม สงทาทายทตองฟนฝาใหไดมากคอ วธการดๆ

อนจะนามาใชเปนแผนหลกสงแวดลอมศกษาซงเปนของกลางของทกภาคสวน เพอการขบเคลอน

ไปดวยกนได ดงททานทงหลายจะไดมสวนชวยชแนะในทประชมแหงนกนตอไป

16 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

17¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทนา สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

สงทตองทาความเขาใจเบองตน

18 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 18 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทนา สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

สงทตองทาความเขาใจเบองตน สาระสาคญ สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Environmental Education for Sustainable

Development - EESD) ในแงหนงหมายถง การเรยนรเรองสงแวดลอมกบชวตและการเผยแพร

ความรนนใหกวางขวางออกไป ขณะทอกแงหนงหมายถงความสมพนธกนของสงแวดลอมกบ

การพฒนาเศรษฐกจและสงคม สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนนนมความสาคญ

เพราะเปนความรพนฐานของการดารงชวตและการอยรวมกนในชมชน สงคม ประเทศ

และโลก เมอสงคมสวนใหญไดรจกเขาใจในเรองนแลว จะเปนผลใหเกดเปนความ

ตระหนกอยางลกซง จนสามารถเปลยนความคดและพฤตกรรมใหเปนไปในทางอน

ทงนเพอผลกดนใหการกระทานบแตนน เปนการพฒนาท

ยงยนสาหรบชนรนนและอนชนรนตอไป

ในโลกเราทกวนน ผคนลวนถกบมเพาะและพรำสอน

ลกหลานรนตอๆ ไปวา ในฐานะทเปนปจเจกชนคนหนง

เราไมสามารถชวยแกไขปญหาของโลกได เพราะไมม

อานาจอทธพลพอทจะชนาชะตากรรมของโลก ดงนนเรา

จงตองรอคอยใหผมอานาจเขามาแกไข แมจะพอมสงละอน

พนละนอยใหเราพอกระทาไดอยบาง อาท การลดการใชสอย

ธรรมชาตอยางฟมเฟอย เรอยไปจนถงการนาเอาทรพยากร

กลบมาใชใหม แตการพลกหนามอเปนหลงมอในเรอง

สงแวดลอมของโลกนน ยอมเปนภาระกจของผมอานาจ

โดยแท มการเปรยบเทยบสภาวการณเชนนวา เหมอนกบ

เกอกลตอการพฒนา ตามครรลองของการรกษาและฟนฟสงแวดลอม

19¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 19¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บานทกาลงถกเพลงไหม แตเราถกอบรมมาวาปญหาเชนนจะตองจดการโดยมออาชพเทานน

คนธรรมดาสามญตองไมเขาไปยมยามจนกวาเจาหนาทดบเพลงจะมาถง เราจงไดแตยนด

อยเฉยๆ แตจนแลวจนรอดบรรดามออาชพทวากยงเดนทางมาไมถงสกท ทายทสดบานซงกาลง

มอดไหมอยกลางเปลวเพลงนน กพงทลายลงมาตอหนาตอตาของเรา

แทจรงแลว ไมมใครเลยในบรรดาคนเราทปราศจากคณสมบตของการเปลยนแปลงแกไข

วกฤตการณทกาลงบงเกดขนกบโลก ควรมการเผยแผความจรงในเรองนใหเปนทรบรกน

ในวงกวาง การทโลกจะมการพฒนาตอไปไดอยางยงยนนน เราไมเพยงแตตองการมออาชพ

เชน วศวกรดานสงแวดลอม หากยงตองการนกกฎหมาย นกวทยาศาสตร ทใสใจใน

สงแวดลอม พอครวแมครวทมจตสานกในเรองสงแวดลอม เรอยไปจนนกขาย นกพฒนาทดน

นกอตสาหกรรม นกสอสารมวลชน พอคาวาณชย ทหารปลดประจาการ นายหนาคาหน

แมกระทงชางกอสรางใสใจในสงแวดลอม ฯลฯ ไมวาจะมอาชพเปนอะไร หากวาเราทา

สงทรบผดชอบอยใหดทสด ยอมเปนการปฏบตตอโลกทแวดลอมเราอยอยางแตกตางออกไป

จากทแลวๆ มาไดมากอยางมากมาย

ดวยเหตน “การศกษา” จงเปนปจจยสาคญอยางยง

ในวถของความยงยน ไมวาจะในสวนท เกยวของกบ

สงแวดลอมหรอวาการพฒนา เราตองเปลยนแปลงแนวคด

คาสอนสงทมตอเนองกนมาวา วกฤตสงแวดลอมเปนเรอง

ของคนอน เราตองทาใหผคนท เกยวของกบเรองอน

สลกสาคญน แลเหนวา หาใชผประกอบวชาชพเฉพาะทาง

สงแวดลอมเทานนไม ทมบทบาทหนาทแกไขเยยวยา

ปญหาน หากแตจะตองเปนพวกเราทกๆ คนโดยไมยกเวน

ใครเลย

เมอมองในระดบของบคคล สงแวดลอมศกษาเพอ

การพฒนาทยงยน (EESD) นบเปนเรองของการเรยนร

ตลอดชวต (Life-long Learning) ทเชอมโยงการเรยนร

ทกประเภท ทงการศกษาในรปแบบทเปนทางการ และ

20 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 20 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การเรยนรตามธรรมชาตหรอในชวตประจาวน อยางทเรยกกนวาการเรยนรตามอธยาศย เพอให

เกดการเสรมสราง ปรบเปลยนเจตคตและพฤตกรรมทางดานสงแวดลอม ทงนเมอยกการมอง

ใหเหนอขนไปในระดบประเทศแลว สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน นบเปนเรองของ

การจดการศกษาเพอพฒนาพลเมอง (Civic Education) ใหเปนกาลงสรางสรรคสงคมในปจจบน

และอนาคต

เพราะเหตเชนนกลมเปาหมายของสงแวดลอมศกษาฯ (EESD) จงครอบคลมประชากร

ทกเพศ ทกวย ทกอาชพ ในทกองคกร ทกชมชน และทกภาคสวนของสงคม

แนวคดชนรากฐานของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ยอมไดแก

1) แนวคดเรองการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) หมายถง การพฒนา

ทสนองความตองการของมนษยยคปจจบน ภายใตทรพยากรทมจากด โดยไมรดรอนทอนโอกาส

ชนรนตอไปทจะพฒนาอยางพอเพยงกบความตองการในอนาคต การพฒนาทยงยนจะตอง

คานงถงมตดานเศรษฐกจ มตดานสงคม และมตดานสงแวดลอม ซงมความสมพนธ

เกยวเนองกนภายใตบรบททางวฒนธรรมของชมชนและสงคมนนๆ

ภาพท 1 กรอบแนวคดการพฒนาทยงยน

การพฒนาทยงยน

มตดาน เศรษฐกจ

มตดาน สงคม

มตดาน สงแวดลอม

บรบททางวฒนธรรมของชมชนและสงคม

21¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 21¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

2) แนวคดเรองสงแวดลอมศกษา (Environmental Education) คอกระบวนการเรยนร

และสรางความเขาใจทมผลใหประชากรโลกเกดความสานกและหวงใยในปญหาสงแวดลอม

และปญหาทเกยวของอนๆ มความร ความเขาใจ ทกษะ ความชานาญ และความมงมนอทศตน

คนหาหนทางดาเนนการแกไขปญหาทงทกาลงเผชญอย และปองกนปญหาใหมทจะเกดขน

ทงโดยลาพงตนและดวยการรวมมอกบผอน กลาวไดวาสงแวดลอมศกษาเปนทงความรพนฐาน

เพอการดารงชวตทวไป เปนความรเรมตนของการประกอบอาชพทกสาขา และเปนความเขาใจ

ทเออใหเกดการอยรวมกนในชมชน สงคม ประเทศ และโลก

3) แนวคดเรองการเรยนรตลอดชวต (Continuing, Life-long Learning) หมายถง

การศกษาอยางผสานผสมกลมกลนกนระหวางการศกษาในระบบ นอกระบบ และการศกษาตาม

อธยาศย เพอใหสามารถพฒนาคณภาพชวตไดอยางตอเนองตลอดไป

4) การศกษาเพอพฒนาพลเมอง (Civic Education) เปนการเสรมสรางความร

แกพลเมอง เพอสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนและสรางสานกวฒนธรรมพลเมอง ในระดบ

ของสงแวดลอม ไดแกการสรางความรความเขาใจแกพลเมองเพอใหเกดจรยธรรมดาน

สงแวดลอม (Environmental Ethics) และทาใหประชาชนเปนพลเมองสเขยว (environmental

citizen)

องคประกอบหลก ในภาพรวม สงแวดลอมศกษาฯ มองคประกอบหลก 5 ประการ ไดแก

1. กลมเปาหมาย คอ ทกๆ คนโดยไมยกเวนผใดเลย หากอาจจาแนกแยกออกไดเปน

หลายมต ตามแงมมทบคคลนนๆ จะเกยวของกบการพฒนา อาท ผกาหนดนโยบาย ผปฏบต

นโยบาย และประชาชนทกเพศ ทกวย ทกพนท ทกสาขาอาชพ หรอรวมระดบปจเจกบคคล

ครอบครว องคกรและสถาบนตางๆ อาท สถานศกษา สถานประกอบการ สถาบนศาสนา ชมชน

สงคม ฯลฯ

2. องคความร ซงแสดงออกในรปลกษณตางๆ อาท หลกสตร module ขาวสาร

แนวความคด ขอมล ขอเทจจรง สถานการณ ซงทาใหเราประจกษชดจนสามารถสรรหา

หนทางเลอกในการดารงชวตไดอยางเหมาะสมรอบดานกบตนเอง ยงไปกวานนยงอาจเขาไปรวม

กาหนดแนวทางการพฒนาทเปนมตรกบสงแวดลอมอกดวย

22 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 22 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

3. ทมาของความรและวธการเรยนร เพอพฒนาจตสานกและจรยธรรมดานสงแวดลอม

อาท ศนยเรยนรทงนอกและในสถานศกษา สอการเรยนร บคลากรผเผยแพรสอสารองคความร

โครงการ กจกรรม ชองทางการสอสารสาธารณะและแลกเปลยนเรยนรทกรปแบบ

4. ภาคเครอขาย ไดแก บคคล หนวยงาน องคกรทกภาคสวนทจะมบทบาทสาคญในการ

นาองคประกอบท 2 ขบเคลอนผานองคประกอบท 3 ไปสองคประกอบท 1 อาท หนวยงานภาค

รฐ หนวยงานภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ครและสถานศกษา

องคกรตางประเทศ สอมวลชน

23¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 23¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

5. โครงสรางเชงสถาบน อาท นโยบาย ยทธศาสตร งบประมาณ

และทรพยากรอนๆ หนวยงานทรบผดชอบหลก และหนวยงานอนๆ

ทเกยวของ รวมทงกลไกกระบวนการประสานงาน

เปาประสงค เปาประสงคของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ไดแก

การทบคคลและประชาชนมสวนรวมทจะปองกนและแกไขปญหา

สงแวดลอม รวมทงรวมมอกนพฒนาคณภาพสงแวดลอม โดยอาศย

วธการอยางสรางสรรค ทงนเพอใหกอเกดขนซง

ความร ความเขาใจจนประจกษชด ในเรองระบบนเวศ ธรรมชาต

ความสมพนธระหวางมนษย สงคม กบสงแวดลอม สาเหตของปญหา

สงแวดลอม ผลกระทบทเกดจากการกระทาของคนเรา และการพฒนา

ดานตางๆ รวมทงแนวทางในการแกไขปญหา

ภาพท 2 องคประกอบหลกของสงแวดลอมศกษาฯ (EESD)

ทมา-วธการเรยนร เชน

สถานประกอบการ

โรงเรยน

ศาสนสถาน

กลมเปาหมาย

ผบรหาร-คนงาน

คร-นกเรยน

แกนนำ ปราชญ อบต.ลกบาน

ภาคเครอขาย

ภาคเครอขาย

ภาคเครอขาย

องคความร EESD

โครงสรางเชงสถาบนทเกอหนนการพฒนา EESD

24 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 24 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ความตระหนกแนแกใจ ถงปญหาและผลกระทบตอสงแวดลอม กบทงรสกผกพน หวงใย

มจตสานก และเลงเหนคณคาความสาคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม วาม

ศกยภาพและเปนโอกาสในการพฒนาคนและสงคม

คานยมอดมการณ ทเกอกลตอสงแวดลอม มงมนอทศตวทจะปกปองรกษาคณภาพสง

แวดลอม แกไขปญหาทกาลงเกดอย และปองกนปญหาใหมทอาจเกดขนไดในอนาคตคานยม

อดมการณอาจเตบโตงอกงามไปจนถงระดบ “จรยธรรมดานสงแวดลอม”

ความชาญฉลาดในระดบปฏบตการ ทจะสงเกตเหน บงชปญหา เกบขอมล ตรวจสอบ

วางแผน การคดวเคราะห เพอการแกปญหา รวมถงความสามารถในการตดสนใจ ซงเปนทกษะ

สาคญในการแกไขและปองกนปญหา

เครอขายความรวมมอ ของบคคลและสงคม โดยการสงเคราะหและสรางสรรคพฤตกรรม

อยางใหม หรอบคคลและประชาชนผลกดนใหเกดนโยบาย ยทธศาสตร มาตรการใหมๆ ทเปน

นวตกรรมการนาความรและทกษะมาใชในรปของการมสวนรวม เกดเครอขายการแลกเปลยน

เรยนรและการแบงปนประสบการณ

ฉะนน ความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ จะเกดขนกตอเมอบคคล และ/หรอ สงคม

ไดมการยกระดบจากความ “ไมร” เปนความ “ร” เปนความ “รสก” เปนความ “คดจะทา” และ

เปนการ “ลงมอกระทา” อยางไรกตาม การ “ลงมอกระทา” นนควรมแหลงกาเนดมาจาก

“อปนสย หรอ พฤตกรรม” ซงมความยงยน มใช “กจกรรม” ชวขณะระยะสนเทานน

สงคมใดทบคคลและประชาชนมความกาวหนาในมตตางๆ ดงเปาประสงคทระบไว

ขางตนน ยอมหวงไดวาสงแวดลอมศกษาฯ หรอ EESD จะมบทบาทในการนาพาไปสสงคม

ทมการพฒนาทยงยนอนแทจรง

25¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 25¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ความเปนมาของแผนหลกสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน (EESD)

เมอป พ.ศ. 2535 องคการสหประชาชาตไดจดการ

ประชมครงสาคญวาดวยเรองสงแวดลอมและการพฒนา มชอ

เรยกวา “Earth Summit” ทเมองรโอ เดอ จาเนโร ประเทศ

บราซล โดยการประชมไดเนนใหทกประเทศเกดความตระหนกและระมดระวงใหมากขนในเรอง

การพฒนาทสรางผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอม พรอมกบเสนอ “แผนปฏบตการ 21”

(Agenda 21) เพอใหประเทศตางๆ ทเขารวมลงนามเหนชอบ และใชเปนแนวทางปฏบตการ

เพอสรางความสมดลระหวาง “การพฒนา”กบ “การอนรกษสงแวดลอม” วธการทสาคญ

ประการหนงกคอ การศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Education for Sustainable Development

– ESD) โดยใหแนวทางไวในบทท 36 (chapter 36)

โดยทกลมประเทศเพอนบานในอาเซยนกเหนความสาคญของสงแวดลอมศกษาดวย

เชนกน จนเกดความรวมมอกนจดทา แผนปฏบตการสงแวดลอมศกษาแหงอาเซยน ฉบบแรก

สาหรบป พ.ศ. 2543-2548 และฉบบท 2 สาหรบป พ.ศ. 2549-2553

องคการสหประชาชาตและประเทศสมาชกยำถงความสาคญของ “แผนปฏบตการ 21”

อกครงในการประชมสดยอดโลกเพอการพฒนาทยงยน ณ กรงโยฮนเนสเบอรก ประเทศ

แอฟรกาใต เมอป พ.ศ. 2545 แลวในปลายปเดยวกนนนเอง ทประชมสหประชาชาตกมมต

ประกาศใหป พ.ศ. 2548-2557 เปนทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน

ในสวนของประเทศไทย ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสงคมในหลายทศวรรษ

ทผานมา สงผลใหเกดการเปลยนแปลงในดานวถชวตความเปนอยในระดบปจเจกบคคลและ

ครวเรอน และการเปลยนแปลงทางวตถธรรมและธรรมชาตแวดลอม เศรษฐกจ สงคม ตลอดจน

คานยมและวฒนธรรมของชมชนและสงคมอยางรวดเรว เปนการขวางกนความสามารถและ

โอกาสของประชาชน โดยเฉพาะอยางยงอนชนรนหลงทจะเตบโตขนมาอยางมคณภาพชวตทด

และการพฒนาทยงยน

26 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

วตถประสงคของแผนหลกสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน (EESD) โดยมวตถประสงคเพอใหเกดความชดเจนในการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ตงแต

แนวความคด วธการ และเปาหมาย เกดการมสวนรวมของหนวยงาน และกลมองคกรตางๆ

ทสาคญในอนทจะกระตนใหเกดการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทยอยางกวางขวาง

26 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

27¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 1 สถานการณสงแวดลอมศกษา

เพอการพฒนาทยงยน

28 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 28 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สถานการณในโลกและระดบภมภาค

สงทแสดงใหเหนวาโลกไดเรมตนตระหนกถงสภาวะวกฤตในเรองสงแวดลอม ยอมไดแก การประชมระหวางประเทศเรองสงแวดลอมของมนษย (The United Nations Conference on the Human Environment) เมอป พ.ศ. 2515 ทกรงสตอกโฮลม ประเทศสวเดน นบไดวาเปนครงแรก ทมการพดถงปญหาสงแวดลอมและแนวทางแกไขในระดบโลก ทประชมไดเสนอแผนปฏบตการ ทงในระดบประเทศและระหวางประเทศ ในเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต การศกษา การตงถนฐานของมนษย และมลพษ เพอใชเปนเครองมอตอสกบวกฤตสงแวดลอม อยางไรกตามในอก 3 ปตอมา กลบเปนทปรากฏชดวาการเตบโตทางเศรษฐกจและเทคโนโลย ไดสรางปญหาสงคม สงแวดลอม และความไมเทาเทยมกนระหวางคนจนและคนรวยสงขนมาก คราวนจงไดเกดการประชมเชงปฏบตการสงแวดลอมศกษา (The International Workshop on Environmental Education) ขน ณ เมองเบลเกรด ประเทศยโกสลาเวย ในทประชมมการแสดง ความเหนวาควรดาเนนการปฏรปแนวทางการศกษาทงระบบ และไดเสนอกรอบสงแวดลอมศกษา ซงตอมาเรยกวา กฎบตรเบลเกรด (Belgrade Charter) ทกาหนดเปาหมายของสงแวดลอมศกษาวา เพอพฒนาประชากรโลกใหมจตสานกและหวงใยในสงแวดลอม มความร ทกษะ เจตคต ความตงใจจรง และความมงมนในการแกไขปญหาทกาลงเผชญอย และปองกนปญหาใหม ทงดวยตนเองและรวมมอกบผอน นอกจากน ไดใหแนวทางปฏบตไวดวย จากกฎบตรเบลเกรดนไดนาไปสการประชมระหวางประเทศเรองสงแวดลอมศกษา (The Intergovernmental Conference on Environmental Education) ทเมองทบลซ สหภาพโซเวยต ในป พ.ศ. 2520 โดยทการประชมชชดถงความเชอมโยงระหวางสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และการเมอง กบพฤตกรรมของมนษยทปฏบตตอสงแวดลอมและตอมนษยดวยกนเอง จากจดนจงเปนเรองทเขาใจไดวาสงแวดลอมศกษาหาใชเรองเกยวกบธรรมชาตเทานนไม แตมความสมพนธกบดานอนๆ ของสงคมดวย นอกจากน ทประชมยงไดเสนอหลกการและแนวทางสงแวดลอมศกษาโดยยดเปาหมายและแนวทางของกฎบตรเบลเกรด รวมทงเพมเตมแนวทางปฏบตสงแวดลอมศกษาทงระดบทองถน ประเทศ ภมภาค และระหวางประเทศ สาหรบคนทกวย ทงในและนอกระบบการศกษา

บทท 1 สถานการณสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

29¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ 29¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ในป พ.ศ. 2530 คณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The World Commission on Environment and Development) ดาเนนการเผยแพรรายงานทชอ Our Common Future (อนาคตรวมกนของเรา) รายงานซงมขอความพมพไวชดเจนทบนปกหลกวา นคอ “เอกสาร ทสาคญทสดแหงทศวรรษวาดวยอนาคตของโลก” ชนนนเองททาใหแนวคดและความหมายของ “การพฒนาทยงยน” (sustainable development) วาคอการพฒนาทตอบสนองความตองการของ คนรนปจจบน โดยไมลดทอนความสามารถของคนรนอนาคต ทจะตอบสนองความตองการของตนเอง (Development that meets the needs of present generations without compromising the ability of future generations to meet their own needs.) ไดรบการกลาวอางองจนถงทกวนน ดงไดกลาวแลววา แมนานาประเทศจะตนตวลกขนมาแสดงความเอาจรงเอาจงทจะแกไขปญหาสงแวดลอม ตามทมการประชมครงแรกทกรงสตอกโฮลม เมอ พ.ศ. 2515 กตาม แตสถานการณสงแวดลอมโดยรวมกยงนาวตกมากขนเรอยๆ ตอมาอก 2 ทศวรรษเมอมเหตการณสาคญคอการประชมวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The United Nations Conference on Environment and Development) หรอการประชม Earth Summit ทเมองรโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซล เมอป พ.ศ. 2535 สถานการณสงแวดลอมกยงมไดกระเตองขน ความขอนไดรบการตอกยำจากสถาบน Worldwatch Institute ซงกลาวไววา “แตวาโดยรวม แนวโนมดานสภาพแวดลอมโลก หาไดทาใหเกดความมนใจไม ระหวาง 20 ป นบแตการประชมทสตอกโฮลมเปนตนมา สขภาพของโลกไดเสอมโทรมลงๆ อยางนากลวอนตราย” อยางไรกตาม ในการประชม Earth Summit ณ เมองรโอ เดอ จาเนโร นน ผแทนจากประเทศตางๆ รวมทงประเทศไทย ไดรวมลงนามและรบรองเอกสารสาคญทมชอวา เอกสารแผนปฏบตการเพอสรางการพฒนาทยงยนใหเกดขนในโลกศตวรรษท 21 หรอ Agenda 21 เปนแผนแมบทของโลก เพอแนวทางปฏบตการทจะทาใหเกดการพฒนาทยงยนทงในดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม โดยเฉพาะอยางยงในบทท 36 (chapter 36) อนวาดวยเรองการสงเสรมการศกษา จตสานกสาธารณะ และการฝกอบรม ระบวาการศกษาทงในและนอกระบบเปนรากฐานสาคญทชวยใหประชาชนเกดความตระหนก มจรยธรรม คานยม เจตคต ทกษะ และพฤตกรรมทสอดคลองกบการพฒนาทยงยน และชวยใหการมสวนรวมในการตดสนใจเปนไปอยางมประสทธภาพ การศกษาจงควรบรณาการ ทงเรองสงแวดลอมกายภาพและชวภาพ สงแวดลอมดานสงคม เศรษฐกจ และการพฒนามนษย กลาวไดวาการประชม Earth Summit สงผลกระทบอยางกวางขวางยงกวาการประชม ครงใดๆ กอนหนานน ดวยการกอกระแสตนตวในเรองสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (EESD) เดนชดขนในประเทศตางๆ ทวทงโลก แผนปฏบตการ 21 และสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ไดรบการเนนยำถงความสาคญอกครง ในการประชมสดยอดโลกเพอการพฒนาทยงยน (The World Summit on Sustainable

30 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Development) ณ กรงโยฮนเนสเบอรก ประเทศแอฟรกาใต เมอป พ.ศ. 2545 และตอมาใน ปลายปเดยวกน ทประชมสหประชาชาตมมตประกาศใหป พ.ศ. 2548-2557 เปน “ทศวรรษ แหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน” (The United Nations Decade of Education for Sustainable Development, 2005-2014) มความมงหมายใหมการบรณาการหลกการ คานยม และแนวทาง การพฒนาทยงยนในทกสวนของการศกษาเรยนร ใหนาไปสการสรรคสรางพฤตกรรมทกอใหเกด ความยงยน ทงดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และความยตธรรมในสงคมสาหรบคนรนปจจบนและอนาคต โดยทสหประชาชาตไมไดกาหนดแนวทางและตนแบบทเปนสตรสาเรจ ทวาใหขนกบลกษณะอนเฉพาะของแตละประเทศทจะกอรปขนเองตามลาดบความสาคญ และการดาเนนงานตามความเหมาะสม ในฝายของกลมประเทศอาเซยนเอง ไดจดทาแผนปฏบตการสงแวดลอมศกษาแหงอาเซยน (ASEAN Environmental Education Plan) สาหรบใชเปนกรอบการดาเนนงาน ตงแตป พ.ศ. 2543-2548 เพอสงเสรมสงแวดลอมศกษาในกลมประเทศสมาชก และกระตนใหประชาชนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เหนความจาเปนในการใสใจสงแวดลอม ภายหลงจากสนสดระยะดาเนนงานแลว ไดพบวาประเทศอาเซยนสวนใหญมแผน และการจดกจกรรมสงเสรมสงแวดลอมศกษาทงในและ นอกสถานศกษา มการสอดแทรกสงแวดลอมศกษาในการเรยนการสอน สรรคสรางนวตกรรมการจดกจกรรมในหลายๆ รปแบบ โดยการดำเนนโครงการโรงเรยนสเขยว (Eco-school, Green school, Sustainable school) มการฝกอบรมครและบคลากรในการจดการเรยนการสอน จดทาเวบไซต ฐานขอมลสงแวดลอมศกษาอาเซยน (ASEAN Environmental Education Inventory Database-AEEID) เพอเปนเครอขายเผยแพรผลงานสงแวดลอมศกษาในระหวางประเทศสมาชกอาเซยน ดวยกนเองและสประเทศอนๆ ทวโลก

31¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ตอเนองจากแผนปฏบตการสงแวดลอมศกษาแหงอาเซยนฉบบแรก ไดมการพฒนาแผนฯ ฉบบท 2 (พ.ศ. 2549-2553) ขน โดยไมจากดอยในระดบเพยงแคการสงเสรมเทานน หากเนนทการลงมอปฏบตและมยทธศาสตรเลยทเดยว โดยคาดหวงวาจะสามารถนาไปสผลสาเรจไดจรงภายในกรอบเวลา 5 ป ภายใตทศทางเดยวกนกบวสยทศนอาเซยนป ค.ศ. 2020 (Asean Vision 2020) ทม “อาเซยนสะอาดและเขยว” (Clean and Green Asean) เปนเปาหมาย ซงประกอบไปดวยพลเมองทใสใจและมจรยธรรมดานสงแวดลอม อาจนาพาอาเซยนไปสการพฒนาทยงยน มเรองบรณาการ สงแวดลอมศกษาและการมสวนรวมเปนแนวคดหลก และอยางสอดคลองกบทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน โดยทงหมดนมความมงปรารถนาใหอาเซยนรวมมอรวมใจกนกาวไปขางหนาเพอสงคมใหมทอยบนฐานของความยงยนทงดานนเวศ สงคม และเศรษฐกจ นอกจากน ยงคาดหวงถงผลในทางรปธรรม อาท การบรณาการสงแวดลอมศกษาในการศกษาขนพนฐาน มงานวจยนวตกรรมดานสงแวดลอมศกษาเพมขน มการฝกอบรมสาหรบเยาวชน นกการศกษา และผมสวนเกยวของ โดยทภาคเอกชนและประชาสงคมเขามามสวนรวมและสนบสนนมากขน เปนตน ในทางกลไกการปฏบตงานนน มงประสงคจะใหมการตงคณะทางานสงแวดลอมศกษา ประกอบดวยผแทนจากประเทศสมาชก ทาหนาทประสานความรวมมอในการนาแผนฯ ไปปฏบตใหเกดผลสาเรจ และมสานกงานเลขาธการอาเซยน (Asean Secretariat) และ IGES (Institute of Global Environmental Strategies) เปนผสนบสนนการทางาน ตลอดจนชวยเหลอจดหาทนในการจดกจกรรมหลกระดบภมภาค ในกรณของประเทศไทย สานกความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระหวางประเทศ ของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดประสานงานมายงกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ใหเปนศนยกลางการประสานงาน (focal point) ในการจดทาขอเสนอของประเทศไทย และไดรบการคาดหวงวาจะใหเปนผประสานงานหลกเพอใหเกดการดาเนนงานตามแผนฯ อาเซยน ตอไป

สถานการณในประเทศไทย

แมวาในระดบประเทศไทยเราจะไมเคยมนโยบายชดเจนในเรองสงแวดลอมศกษามากอน แตในกฎหมายของไทย ตลอดจนนโยบาย และแผนงานตางๆ ไดปรากฎเคาลางของประเดนตางๆ ทมนยยะถงหลกการและเหตผล รวมทงแนวทางการพฒนาสงแวดลอมศกษาในประเทศไทย ดงตอน หากกลาวถงระดบโครงสรางเชงสถาบนของไทย นมตหมายทางบวกแรกๆ ในเรองการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบประเทศ มขนตงแตม พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ทกาหนดใหมการพฒนาองคกรการบรหารการจดการ มาตรการคมครองสงแวดลอม การควบคมมลพษ ตลอดจนสทธและหนาทของประชาชนในการรวมกนสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมธรรมชาต

32 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ตอมาในบทบาทของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมไดจดทา แผนหลกและแผนปฏบตการสงแวดลอมศกษา (ระดบประเทศ) ป พ.ศ.2540 - 2544 ซงมเนอหาระบถงเปาหมายของสงแวดลอม หลกการของสงแวดลอมศกษา แผนหลกสงแวดลอมศกษา และสรปโครงการสงแวดลอมศกษาตามนโยบายและมาตรการ อนถอกนวาเปนเอกสารเกยวกบแนวทางการสงเสรมและพฒนาสงแวดลอมศกษาฉบบแรกและฉบบเดยวของประเทศไทย อยางไรกตาม แผนหลกและแผนปฏบตการฯ ดงกลาว กเปนเพยงระดบขอเสนอแนวทางในการดาเนนการเทานน อยางไรกตาม เนองจาก พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ซงได บงคบใชมานาน ในฐานะของเครองมอสาหรบจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศ ในการวางแผนและจดการสงแวดลอม ขณะท สงคมไทยในเวลาตอมาไดม รฐธรรมนญแหง ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เกดขน กฎหมายสงสดในการปกครองประเทศฉบบน ม เจตนารมณม งมนหลายประการทจะพทกษ รกษาสทธ เสรภาพของ ประชาชน โดยเฉพาะดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดงทไดบญญตไวในมาตรา 66 และ 67 เพราะเหตน ตอมาดวยความรวมมอกนของหลายหนวยงาน ไดมการศกษาวจยในเรอง “โครงการศ ก ษ า แ ล ะ จ ด ท า ข อ เ ส น อ แ น ะ เชงนโยบายการปรบปรงแกไขกฎหมายวาดวย การสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535” ดาเนนการสรปประเดนปญหาเรองการบงคบใชกฎหมาย ไดพบวา พ.ร.บ. ดงกลาวมหลายประเดนทไม สอดคลองกบรฐธรรมนญ

33¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 โดยเฉพาะการรบรองสทธการมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประชาชนและชมชน นโยบายการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะโครงการขนาดใหญ ประชาชนมบทบาทนอยมากในการมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตงแตขนตอนรบรขอมลขาวสาร การแสดงความคดเหน การรวมตดสนใจ การรวม ดาเนนการ จนถงขนตอนการรวมตดตามและประเมนผล ขาดความเชอมโยงความสมพนธระหวาง

นโยบายสงแวดลอม แผนจดการคณภาพสงแวดลอม แผนปฏบตการเพอจดการ คณภาพสงแวดลอมระดบจงหวด รวมทงแผนพฒนาจงหวดและองคกรปกครอง

สวนทองถนเขาดวยกน ทาใหเหนถงความจาเปนทจะตองมบทบญญตของกฎหมายใหสอดคลองเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจสงคม และการเมองทไดเปลยนแปลงไป มการรบรองสทธหนาทและเพมเตมบทบาทในการมสวนรวมของประชาชนหรอองคกรเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม รวมทงปรบปรงบทบญญต ใหมเนอหาสาระทสอดคลองกบบทบญญต ในกฎหมายอนทเกยวของดวย จงไดจดทารางพระราชบญญตขนใหม โดยเปนการยกเลกบทบญญตในพระราชบญญตเดมทงฉบบและยกรางขนใหมทงฉบบใหมความสอดคลองตอเนองกน ทงระบบ เพอใหถกตอง เหมาะสมตอการสงเสรมและรกษาคณภาพ

สงแวดลอม ซงสวนหนงไดกลายเปนทมาของ นโยบายและแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม

แหงชาต พ.ศ. 2540-2559 อนมงใหมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสง เสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต ควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทยงผลใหการพฒนาประเทศเปนการพฒนาทยงยน และเสรมสรางคณภาพชวตของประชาชน โดยไดกาหนดแ น ว ท า ง ท จ า เ ป น เ ร ง ด ว น ใ น ก า ร ฟ น ฟ ทรพยากรธรรมชาตทเกดทดแทนได ใหไหลสสภาพสมดลของการใชและการเกดทดแทนและ

กาหนดแนวทางการแกไข รวมทงกาหนดแนวทางในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม แหงชาตในอนาคต

34 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ดงทไดกลาวไววา กลมประเทศอาเซยนรสกตระหนกและใหความสาคญในเรองของ สงแวดลอมมากขนเรอยๆ โดยไดจดทาแผนปฏบตการสงแวดลอมศกษาแหงอาเซยน พ.ศ.2551-2552 (ASEAN Environmental Education Action Plan: AEEAP 2008-2012) ขนมากอนแลว และ ประเทศไทยกรบเปนเจาภาพในการจดประชมเชงปฏบตการ มเจาหนาททเกยวของจาก 10 ประเทศสมาชก และม จน เกาหล ญปน เขามาเพมเตมอก 3 ประเทศ ในชวงเดอนกรกฎาคม 2551 เพอ แลกเปลยนประสบการณการดาเนนงานดานสงแวดลอมศกษาของแตละประเทศ แผนหลก สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน พ.ศ. 2551-2555 นจะเปนกรอบแนวทางในการดาเนนงานดานสงแวดลอมศกษาในประเทศ โดยใหมความสอดคลองกบแผนของอาเซยนทไดมการประกาศใชไปแลว โดยแผนฯจะมงสงเสรมใหเกดกระบวนการเรยนรตลอดชวต ทงในระบบและนอกระบบการศกษา และเนนสรางกระบวนการเรยนรโดยเฉพาะดานสงแวดลอมใหกบทกภาคสวนในสงคม แผนหลก สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน หรอแผนหลก EESD น มระยะดาเนนการเปนเวลา 5 ป บนพนฐานความเหมาะสมกบสภาพปจจบนของสงคมไทย และใหสอดรบกบแผนปฏบตการ สงแวดลอมศกษาแหงอาเซยน ตลอดจนทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยนดงคา ประกาศตามททประชมแหงสหประชาชาตไดมมต แผนหลกนจะเปนแนวทางใหองคกรหรอหนวยงาน ทเกยวของทาแผนปฏบตการดานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน และสามารถนาไปประกอบการจดทางบประมาณเพอสนบสนนการพฒนางานดานนของประเทศไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลตอไป

35¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ภาพท 3 แสดงความเชอมโยงระหวางแผนหลก EESD กบนโยบาย ยทธศาสตร และแผนระดบระดบชาต

รฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 ม. 66-67 สทธบคคลและชมชนในการ มสวนรวมจดการ บารงรกษา และใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากลหายทางชวภาพอยางสมดลและยงยน ม. 85 รฐตองสงเสรม บารงรกษา คมครองคณภาพสงแวดลอมตามหลกการพฒนาท ยงยน...โดยประชาชน ชมชนทองถน และองคกรปกครองสวนทองถนตองมสวนรวม ในการกาหนดแนวทางการดาเนนงาน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (2550-2554)

พนธกจ “พฒนาคนใหมคณภาพ...มความม น ค ง ใ น ก า ร ด า ร ง ช ว ต อ ย า ง ม ศ ก ด ศ ร ภ า ย ใ ต ด ล ย ภ า พ ข อ ง ค ว า ม ห ล า ก ห ล า ย ทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม... สนบสนนใหชมชนมองคความรและสรางภมคมกนเพอคมครองฐานทรพยากร คมครองสทธและสงเสรมบทบาทของชมชนในการบรหารจดการทรพยากร ปรบแบบแผนการผลต และการบรโภคทเปนมตรกบสงแวดลอม ....

พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพ สงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

ม.6 สทธของบคคลในการรบทราบขอมลจากทางราชการในเรองเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม

พ.ร.บ. การศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ม.6-8, 15 หลกการและรปแบบของการจดการศกษา ม.23 การเรยนรและบรณาการเรองตางๆ รวมทงความรความเขาใจประสบการณเรองการจดการ บารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยงยน

นโยบายและแผนการสงเสรมและ รกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต

พ.ศ. 2540-2559 นโยบายการสงเสรมการสรางจตสานกและจตวญญาณดานการอนรกษ นโยบายการศกษาและประชาสมพนธเพอสงแวดลอม เสรมสรางสมรรถนะของชมชนในทกระดบใหมความเขมแขง และเกดขบวนการความรวมมอในการจดการสงแวดลอมอยางมประสทธภาพ

หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544

“เรองสงแวดลอมศกษา หลกสตรการศกษาขนพนฐานกาหนดสาระและมาตรฐานการเรยนร ไวในสาระการเรยนรกลมตางๆ โดยเฉพาะกลมวทยาศาสตร กลมสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม กลมสขศกษาและพลศกษา

แผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาอยางยงยน พ.ศ. 2551-2555

36 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สภาวะการดาเนนงานในระดบการศกษาขนพนฐานนน เนอหาเกยวกบสงแวดลอมไดรบการกลาวถงเปนครงแรกอยในวชาสรางเสรมประสบการณชวตและวชาวทยาศาสตร ของหลกสตรประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตน พ.ศ. 2521 โดยไดคลคลายผานระยะเวลาเกอบ 3 ทศวรรษมาสการประกาศใชพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ทเนนการปฏรปการเรยนรใหเทาทนกบสภาพความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และความเจรญกาวหนาทางวทยาการดานตางๆ ของโลกยคโลกาภวตน พรอมกบคานงถงสภาพความตองการ ทแทจรงของสถานศกษาและทองถน ในสวนของเนอหาการศกษามงหมายใหครอบคลมถงความรความเขาใจและประสบการณเรองการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลยงยนไวดวย

สงแวดลอมศกษาฯ กบสถานศกษาของไทย

37¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544 ภายใตพระราชบญญตการศกษาแหงชาต ไดระบเกยวกบ “สงแวดลอมศกษา”เอาไวในหวขอโครงสรางของหลกสตร ดงน “เรองสงแวดลอมศกษา หลกสตรการศกษาขนพนฐานกาหนดสาระและมาตรฐานการเรยนรไวในสาระการเรยนรกลมตางๆ โดยเฉพาะกลมวทยาศาสตร กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม กลมสขศกษาและพลศกษา” อยางไรกตาม การดาเนนการบรณาการสงแวดลอมศกษาเขาในหลกสตรการศกษา และกลมสาระการเรยนรอยางเปนระบบทตอเนองยงเกดขนนอยมาก และสภาพการจดการเรยนการสอน สงแวดลอมกไมแตกตางมากนกจากยคกอนการปฏรปการศกษา ตามรายงานวจยเรอง “ถอดรหส สงแวดลอมศกษาในโรงเรยนจากงานวจย” ของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมในป พ.ศ. 2549 ซงทาการศกษาวจยสภาวะการทางานดานสงแวดลอมในสถานศกษาทงรฐบาลและเอกชนทวประเทศ คนพบวา แมแตโรงเรยนทมนโยบายดานสงแวดลอมและสงแวดลอมศกษาสวนใหญ ยงคงม การจดการเรยนการสอนตามทเคยจดมากอนมหลกสตรการศกษาขนพนฐาน อยางจากดอยใน 3 รปแบบหลก อนไดแก

38 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

1) การสอดแทรกรายวชาท เกยวของในเวลาเรยนปกต ไดแก สาระการเรยนรกลมวทยาศาสตร กลมสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม และกลมการงานอาชพและเทคโนโลยใน สถานศกษาทอยเขตชนบท 2) การสอดแทรกสงแวดลอมศกษาในกจกรรมพฒนาผเรยน ซงมปรากฏใหเหนในโรงเรยนสวนใหญ โดยเฉพาะกจกรรมลกเสอ-เนตรนาร นอกจากนจะสอดแทรกในกจกรรมชมนมและการ จดคายสงแวดลอม 3) การจดการเรยนการสอนและกจกรรมสงแวดลอมศกษาภายใตโครงการตางๆ ทรเรมโดยหนวยงานภาครฐและองคกรเอกชนทไมแสวงผลกาไร เชน โรงเรยนในฝน โครงการมหงสาสายสบ โครงการสวนพฤกษศาสตรในโรงเรยน โครงการรงอรณ โครงการนกสบสายนำ และโครงการแขงขนรอยเทาทางนเวศในโรงเรยน (School Ecological Footprint) เปนตน และยงมอก 2 รปแบบยอยถดตอจากการใชหลกสตรการศกษาขนพนฐานทกชวงชนแลว ไดแก

39¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

4) การบรณาการแบบโครงการเขากบสาระการเรยนรของการจดทำหลกสตรทองถน ซง สถานศกษาสามารถกาหนดหลกสตรนเองไดโดยใหสอดคลองกบบรบทและองคความรทองถน และมสดสวนเนอหารอยละ 50 ของหลกสตรสถานศกษา อยางไรกด มโรงเรยนจานวนนอยมากทมการจดตามลกษณะขางตน หากเทยบกบการจดตามสามรปแบบหลก สาหรบการบรณาการแบบสหวทยาการหรอขามสาระการเรยนรพบวามนอยทสด และ 5) การจดกจกรรมดานสงแวดลอมของโรงเรยนทงในและนอกสถานศกษา ในสถานศกษา ยอมไดแก การบรหารจดการสงแวดลอมและการใชทรพยากร เชน การอนรกษและประหยดไฟฟา การประหยดนำ ธนาคารขยะรไซเคล การนาวสดเหลอใชกลบมาใชใหมในรปแบบตางๆ และระบบมาตรฐาน ISO 14001 เปนตน อยางไรกตาม โรงเรยนจานวนไมนอย เนนความสาคญ

ไปทการพฒนาสงแวดลอมทางวตถธรรม เชน การจดสภาพแวดลอมในโรงเรยนและการจดภมทศน ให เขยว สะอาด และสวยงาม โดยเขาใจวาเปนภาพสะทอนความสาเรจของสงแวดลอมศกษา และมองไมเหนการ จดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษาในฐานะทจะ นาไปสการปรบเปลยนคานยมและพฤตกรรมในระยะยาว

ขณะทนอกสถานศกษานน โรงเรยนยงไดจดกจกรรมรวมกบชมชนและองคกรปกครอง สวนทองถน ซงสวนใหญเนนกจกรรมอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม การจดการขยะและรกษา ความสะอาด ตลอดจนเปนแหลงเรยนรในดานอาชพและภมปญญาทองถน แมกระนนการเรยนรปญหาในชมชนดวยประสบการณตรงอยางลกซงและการรวมมอกนแกไขปญหายงนบวามนอยมาก อนงในการสารวจสภาวะการดาเนนงาน สงแวดลอมศกษาของสถานศกษาในประเทศไทย สมควรกลาวถง ศนยสงแวดลอมศกษาระดบจงหวด เอาไวดวย เพราะแมวามไดสงกดอยกบกระทรวงศกษาธการ แตศนยสงแวดลอมศกษาระดบจงหวดซ งร เ ร มโดยกรมสง เสรมคณภาพส งแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กดาเนนงานเกยวของกบสถานศกษาโดยตรง โครงการเรมตนตงแตป พ.ศ. 2538 จนปจจบน

40 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

มจดประสงคเพอสงเสรมการพฒนางานสงแวดลอมศกษาทงในและนอกสถานศกษา เชน พฒนาเทคนค คมอ สอและอปกรณการเรยนการสอน และจดฝกอบรมครและบคลากรทเกยวของ มการประสานงานกนระหวางโรงเรยนกบชมชน หนวยงาน และองคกรตางๆ ในทองถน เพอเกอหนนใหเยาวชนและชมชนมความร จตสานก รวมทงการเพมพนทกษะในการปฏบตและดารงชวตอยางมความรบผดชอบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทงในป พ.ศ. 2548 ไดเกดแนวคดการพฒนาโครงการศนยสงแวดลอมศกษาใหมความเหมาะสมและเทาทนการเปลยนแปลงของสงคมไทยและสงคมโลก จงมการรเรมโครงการพฒนาเกณฑและตวชวดโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน เพอใชในการพฒนาโครงการศนย สงแวดลอมศกษา (ระยะท 2) โดยจะเนนการบรหารจดการตามหลกการ “การศกษาเพอการพฒนา ทยงยน” ทเกดขนจากความสนใจและความสมครใจของบคลากรในโรงเรยนเปนสาคญ โดยอาศย การประเมนสถานภาพและศกยภาพของตนเอง เพอกาหนดทศทางในการพฒนาศนยฯ ตาม ความพรอมและบรบทของแตละโรงเรยน

41¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

โครงการพฒนาเกณฑและตวชวดฯ ไดพฒนาตอมาเปนโครงการ “Eco-School” สาหรบใชเปนแนวทางการพฒนาโรงเรยนทงระบบ ตามกรอบพนธกจไว 4 ดาน ไดแก ดานนโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ ดานการจดกระบวนการเรยนร ดานระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอม และดานการมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา โดยจะมการฝกอบรมครและทดลองใชในโรงเรยนนารองในปการศกษา 2551 จำนวน 41 โรงเรยนทวประเทศ 2550-2552 อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในการศกษาขนพนฐานของสถานศกษา เมอเกดการปฏรปโครงสรางการบรหารรปแบบใหมขน ความเปลยนแปลงนไดสงผลกระทบถงหนวยศกษานเทศกสวนกลาง ซงไดรเรมงานดานสงแวดลอมศกษาไวมใชนอย ใหมอนตองถกยบเลกลงไปดวย โดยศกษานเทศกตองยายไปประจาในเขตพนทการศกษา 185 เขตทวประเทศตามความเหมาะสมของภมลาเนา หรอประจาในหนวยงานอนๆ ภายใตกระทรวงศกษาธการ หนวยศกษานเทศกเหลานเคยมบทบาทจดฝกอบรมครและศกษานเทศกทวประเทศ โดยลาสดกอนจะถกยบมกจกรรม นาสนใจ อาท โครงการสรางความเขมแขงสงแวดลอมศกษาในประเทศไทย (Strengthening Environmental Education in Thailand: SEET) เนองจากการใหความรและพฒนาทกษะดาน สงแวดลอมศกษาใหแกครและศกษานเทศกเอง ในลกษณะทเปนโครงการดงทเคยดาเนนการมา เกดขนไดไมงายนก ในขณะเดยวกน ศกษานเทศกทมความรและประสบการณดานสงแวดลอมศกษาจะมโอกาสนเทศและพฒนาครในเรองดงกลาวได กตอเมอครและโรงเรยนมความประสงค จะเขารวมดวย การสงเสรมและพฒนาศกยภาพครในดานสงแวดลอมศกษาจงมขอจากดเพมมากขน

42 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สงแวดลอมศกษาฯ จะดาเนนการอยางไดผล ยอมตองอาศยการจดการเรยนการสอนทไดมาตรฐานทงระบบของสถานศกษาดวย แตจากการประเมนคณภาพการศกษาของสถานศกษา ขนพนฐาน ในสงกดสานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน รอบแรกระหวางป พ.ศ.2544-2548 สถานศกษาทไดรบการประเมนคณภาพการศกษาจากสานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (สมศ.) จานวน 26,584 แหง ปรากฏวาไดมาตรฐานเพยงรอยละ 34 เทานน โดยดานทไมไดมาตรฐานไดแก ผเรยน ไมสามารถคดอยางเปนระบบ ความรและทกษะทจาเปนตามหลกสตร ทกษะการแสวงหาความรดวยตนเอง รกการเรยนร และพฒนาตนเองอยางตอเนอง ทกษะการทางาน รกการทางาน สามารถรวมทางานกบผอนและมเจตคตทดตออาชพสจรต ผบรหาร ไมสามารถบรหาร “การเรยนรของโรงเรยน” ไดทงระบบ แตหลายโรงเรยน เนนการบรหารการจดการศกษาโดยเฉพาะการมหลกสตรท เหมาะสมกบผ เรยนและทองถน มสอการเรยนการสอนทเออตอการเรยนร การสงเสรมกจกรรมและการเรยนการสอนทเนนผเรยน เปนสาคญ ครอาจารย ไมสามารถจดการเรยนการสอนอยางมประสทธภาพได และการจดการเรยน การสอนไมเนนผเรยนเปนสาคญ ประกอบกบความไมเพยงพอของคร ผลการประเมนขางตนสะทอนให เหนถงปญหาในทศทางเดยวกนกบอปสรรคของ การดาเนนงานสงแวดลอมศกษาในโรงเรยน ตามผลการศกษาวจยของกรมสงเสรมคณภาพ สงแวดลอมในป พ.ศ. 2549 ซงมสาระสาคญดงน สงแวดลอมศกษาเปนนโยบายนามธรรมทขาดแนวทางและวธปฏบตอยางเปนรปธรรม ทชดเจน ผสอนขาดความร ความเขาใจ และทกษะในการจดสงแวดลอมศกษา ครอาจารยมภาระงานมาก และขาดความรวมมอจากครทงระบบโรงเรยน ทาใหการ บรณาการแบบสหวทยาการ และการจดกจกรรมนอกสถานทเปนไปไดยาก เนนและใหความสำคญ ในการดแลความปลอดภยของนกเรยนในขณะทากจกรรมภาคสนาม ขาดความรในการใชแหลงขอมล แหลงเรยนรจากธรรมชาตและสงแวดลอมทใกลตว มาสงเสรมการเรยนรของนกเรยน ในความเหนของกระทรวงศกษาธการ อปสรรคปญหาสาคญของสงแวดลอมศกษา คอการขาดความเชอมโยงกระบวนการเรยนรและวถชวตของนกเรยนในสถานศกษากบนอกสถานศกษา ซงควรสอดคลองและเกอหนนกนอยางมาก เชน ขณะทนกเรยน เรยนรและทากจกรรมการคดแยกขยะในโรงเรยน แตทบานและสงคมโดยรวมยงไมเหนความสาคญและไมมการจดการกบขยะทคดแยกแลวอยางเปนระบบ เปนตน ความแตกตางของสงทเรยนรและการปฏบตในโรงเรยนกบนอกรวโรงเรยน เปนขอกดขวางสาคญตอกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษาและการนาไปปฏบตอยางตอเนอง อนจะนาไปสการเกดผลเปนรปธรรมไดอยางแทจรง

43¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สาหรบสภาวะการดาเนนงานในระดบการศกษาขนอดมศกษานน ปรากฏวาสถาบน การศกษาในระดบอดมศกษามการใหความสาคญกบความรดานสงแวดลอมและสงแวดลอมศกษามากขนเปนลาดบ ทงในดานจดการเรยนการสอนของสถาบนการศกษา และกจกรรมเสรมหลกสตร สาหรบนสตนกศกษา อยางไรกด สงแวดลอมศกษายงไมไดเปนวชาบงคบ แตเปนรายวชาเลอก ในบางคณะ โดยเฉพาะคณะครศาสตรและคณะศกษาศาสตร สวนในระดบปรญญาโทมสาขา สงแวดลอมศกษาเปดสอนในมหาวทยาลยเปนสวนใหญ นอกจากน สถาบนอดมศกษามสวนรวมในโครงการดานสงแวดลอมตางๆ โดยมทงทเปน การรวมมอระหวางมหาวทยาลย และรวมมอกบโรงเรยน ชมชน องคปกครองสวนทองถน หนวยงานภาครฐและองคกรเอกชนตางๆ ดงน 1. ความรวมมอกนระหวางสถาบนในลกษณะเปนเชงจดตง ไดแก • สมาคมสถาบนอดมศกษาสงแวดลอมไทย เปนความรวมมอของมหาวทยาลยตางๆ จากทกภมภาคของประเทศทจดการเรยนการสอนดานสงแวดลอม จดทะเบยนเปนสมาคมเมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2548 เพอรวมมอกนพฒนาและแกไขปญหาสงแวดลอมอยางเปนระบบและยงยน กจกรรมของสมาคมในดานการเรยนการสอน ไดแก การพฒนามาตรฐานหลกสตรการเรยนการสอนดานสงแวดลอม การแลกเปลยนทางวชาการ สงเสรมการพฒนาหลกสตรในระดบตากวาปรญญาตร สนบสนนการสรางเครอขายทางดานสงแวดลอม ดานกจกรรมพฒนาศกยภาพและเสรมสราง ความสามารถบคลากร รวมทงพฒนาวชาชพนกสงแวดลอมเพอรบใชสงคม สาหรบดานบรการวชาการแกสงคมนนกเชน การฝกอบรม การเผยแพรขอมลผานสอตางๆ ตลอดจนดานความรวมมอกบ ตางประเทศ สมาชกของสมาคมมทงทเปนสถาบน บคคลในสถาบน ตลอดจนนสตนกศกษาและ บคคลทวไป ซงปจจบนมสมาชกประเภทสถาบน 31 แหง และสมาชกประเภทบคคล 435 คน 2. ความรวมมอระหวางมหาวทยาลยกบโรงเรยนและชมชน และหนวยงานภาครฐ ตวอยางเชน • คณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล รวมมอกบองคการบรหารสวนจงหวดสมทรสาคร จดโครงการ “โรงเรยนสงแวดลอมขององคการบรหารสวนจงหวดสมทรสาคร” ซงเปนรปแบบหนงของการเรยนรทใหผเรยนไดฝกฝนทกษะในการคดวเคราะหหาเหตผล ตลอดจนสามารถแกไขปญหาไดในเบองตน โดยศกษาจากประสบการณจรงในภาคสนาม เปนหลกสตรระยะสนสาหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 4-5 โดยเนนทสงแวดลอมของจงหวดสมทรสาครใน 4 ดาน คอ ขยะมลฝอย นำเสย อากาศเสย และปาชายเลน เปนตน • ศนยสงแวดลอมศกษา มหาวทยาลยราชภฏพระนคร สนบสนนดานวชาการและ การฝกอบรมใหแกโครงการศกษาธรรมชาตปาชายเลนปากอาวมหาชย ซงจดโดยเครอขายผปกครองหองเรยนประถมศกษาปท 3 โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยเกษตรศาสตร และจดประชมเชงปฏบตการ “อาสาสมครพทกษสงแวดลอม” ใหแกนกเรยนระดบประถมศกษาปท 5-6 เปนตน

44 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

• หนวยวจยสงแวดลอมศกษา คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร จดฝกอบรมเชงปฏบตการโครงการฝกอบรมการจดกจกรรมมลฝอยชมชนแบบมสวนรวมของโรงเรยนและชมชนในพนทตางๆ ในจงหวดสงขลา ปตตาน และตรง รวมทงเปนแหลงสนบสนน สอการเรยนร เกยวกบการจดการขยะแบบมสวนรวม นอกจากน ไดรวมกบกรมสงเสรมคณภาพ สงแวดลอม เพอพฒนาแนวคด นโยบาย กลไก และตวชวดโรงเรยนสงแวดลอมศกษาตามหลก การศกษาเพอการพฒนาทยงยน 3. ความรวมมอระหวางสถาบนการศกษาดานครศาสตร ตวอยางเชน • ศนยวจยและพฒนาการศกษาเพอการพฒนาทยงยน คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เนนการดาเนนงานฝกอบรมครระดบอดมศกษาทวประเทศ ในเรองทกษะชวต สงแวดลอม และโลกศกษา โดยรวมมอกบสภาคณบดคณะครศาสตร ศกษาศาสตรแหงประเทศไทย นอกจากน ไดรวมมอกบ UNESCO จดฝกอบรมใหแกครอาจารยจากประเทศแถบเอเชยและแปซฟกดวย อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในการศกษาขนอดมศกษา กลาวไดวาในระดบอดมศกษา สงแวดลอมศกษาเปนความรวมมอกนของทกภาคสวน ในสงคม ทงองคกรภาครฐและเอกชน ทงในดานสงแวดลอมศกษาและการจดการสงแวดลอม โดยมบทบาทหลกเปนผใหความรและวชาการในการจดฝกอบรม การพฒนาหลกสตร และการพฒนาสอการเรยนร นอกจากน มการทาวจยและใหคาปรกษาดานการจดการกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษาดวย

45¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สงคมทวไปมกรจกงานสงแวดลอมศกษาเทาทดาเนนการและขบเคลอนโดยสถานศกษาหรอมความเกยวของกบสถานศกษาไมทางใดกทางหนงเปนสวนใหญ ขณะทงานสงแวดลอมศกษา ซงดาเนนการนอกเหนอจากสถานศกษาออกไป ยงไมเปนทรบรหรอไดรบความสนใจมากนก เนองเพราะภายนอกสถานศกษางานสงแวดลอมศกษามกผสมผสานอยในเนองานดานการจดการ สงแวดลอม สวนเนองานทมความชดเจนโดยตรงนนมนอย และเปนไปอยางกระจดกระจาย ทงในแง รปแบบ เนอหา พนทการทางาน กลมเปาหมาย รวมทงมลกษณะเฉพาะเจาะจงหรอจากดขอบเขตอยในแวดวงเลกๆ ขาดการประชาสมพนธ และยงไมมการประมวลศกษาอยางจรงจง จงทาใหยากทจะมองเหนภาพรวมได อยางไรกตาม สถานการณของงานสงแวดลอมศกษาทดาเนนการภายนอกสถานศกษาไดรบการวจยคนควาอยางจรงจง ในระหวางทมการจดทาแผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน โดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมรวมกบสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอใชประกอบในการรางแผนหลกฯ และเพอรเรมการศกษาเอาไวเปนเบองตน โดยเนนหนกใน 4 กลมหลก ไดแก ภาคธรกจ องคกรพฒนาเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน และสอมวลชน ดงจะไดนามาแสดงใหเหนเปนลาดบไป อนงนอกจากนนทางคณะวจยรางแผนหลกฯ ยงไดผนวกกจกรรมความเคลอนไหวทางดานนของภาคราชการเขาไวดวย ในฐานะทมบทบาทสาคญเชนกน

สงแวดลอมศกษาฯ กบองคกรและหนวยงานภาครฐ ภาคธรกจ และองคกรไมแสวงหากาไร

46 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในภาคราชการ บทบาทสาคญของหนวยงานราชการหรอทแสดงถงศกยภาพทนาสนใจ ไดแก 1. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงมปรชญาและภารกจหลกเกยวกบ การสงวน อนรกษ และฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หนวยงานในใตสงกดจงยอมมบทบาทในดานการสงเสรมกระบวนการเรยนรของสาธารณชนเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอความยงยนอยเอง อนง สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หรอ สผ. และ กรมควบคมมลพษ หรอ คพ. แมทศทางของงานจะเนนไปในดานการจดการสงแวดลอมมากกวา แตกมกจกรรมการปลกฝงจตสานกผานการใหความรและขอมล โดยมเนองานรปธรรมคอ การจดทารายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม โดย สผ. และรายงานสถานการณมลพษ โดย คพ. เปนประจาทกป กรมปาไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ตางมพนทในความดแลทเปนแหลงเรยนรตามธรรมชาตไดเปนอยางด เปนสงเออใหแกบคคลภายนอก และสาหรบการจดกจกรรมของหนวยงานเอง ขณะทกรมทรพยากรธรณ และรฐวสาหกจในสงกดกระทรวง เชน องคการสวนสตวในพระบรมราชปถมภ องคการสวนพฤกษศาสตร ตางมแหลงเรยนร ในอกรปแบบทมนษยจดสรางขน สาหรบพพธภณฑทรพยากรธรณ (พพธภณฑแรและหน) ปจจบนมทงสน 6 แหงทงในภมภาคและกรงเทพมหานคร เปนแหลงรวบรวมความรทางธรณวทยาและทรพยากรธรณ เพอเผยแพรและสงเสรมใหประชาชนเหนคณคา สวนสวนสตวในความดแลขององคการสวนสตวฯ ปจจบนม 5 แหง คอ สวนสตวดสต สวนสตวเปดเขาเขยว สวนสตวเชยงใหม สวนสตวนครราชสมา และสวนสตวสงขลา โดยทางองคการมการพฒนาสอการสอน ฝกอบรม และการจดกจกรรมในวนและวาระสาคญตางๆ ดวย ทางดานสวนพฤกษศาสตรนนเปนสถานทรวบรวมพนธไมเพอใหเปนแหลงความรและศกษาธรรมชาตของเยาวชนและประชาชนทวไป ปจจบนนอกจากสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหมแลว ยงมการพฒนาศนยรวมพนธไมประจาภมภาคจานวน 4 แหง คอ ศนยรวมพรรณไมบานรมเกลา จงหวดพษณโลก จงหวดระยอง จงหวดขอนแกน และ จงหวดนราธวาส 2. กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ภายใตวสยทศน “เปนองคกรหลกในการพฒนาวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม เพอสรางปญญาในสงคมใชสนบสนนเศรษฐกจพอเพยง และสรางความสามารถของประเทศอยางยงยน” ทาใหหนวยงานในกระทรวงฯ มการดาเนนงานในดานการจดการความรเพอกระตนและสงเสรมสงคมไทยใหสนใจและเหนความสาคญของวทยาศาสตร การจดหาสถานทใหความรและความเพลดเพลนของสาธารณชน เปนแหลงทองเทยวของครอบครว นกทองเทยว หรอในรปแบบของการจดทาความรเผยแพรและใหบรการบนเครอขายเทคโนโลย สารสนเทศ เอกสารแผนพบ การจดนทรรศการ เปนตน

47¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

หนวยงานในกากบดแลของกระทรวงดงกลาว อาท สานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต หรอ สวทช. นบวามบทบาทในงานดานสงแวดลอมศกษาอยบาง นอกจากนนยงมแหลงเรยนรทนาสนใจอยในความดแลของหนวยงานตางๆ ในกระทรวงฯ เชน พพธภณฑวทยาศาสตร ซงมการจดแสดงเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยดานตางๆ ซงหลายเรองมความเกยวของสมพนธกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชน วทยาศาสตรพนฐานและพลงงาน นเวศวทยา การเปลยนแปลงภมอากาศของโลก เรองของผลกระทบการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และวทยาศาสตรเทคโนโลยในชวตประจาวน เปนตน 3. กระทรวงศกษาธการ นอกจากจะมบทบาทหลกสาหรบงานสงแวดลอมศกษาใน สถานศกษาแลว กระทรวงศกษาธการยงมหนวยงานทรบผดชอบดานการใหความรและปลกจตสานก ทเกยวของกบดานสงแวดลอมแกกลมตางๆ ในสงคม ทสาคญคอศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา ซงเปนแหลงเรยนรวทยาการเพอการเรยนรทางดานวทยาศาสตรเทคโนโลย ธรรมชาตวทยาสงแวดลอม และดานดาราศาสตร โดยมศนยในเครอขายทงสน 15 ศนยกระจายทวประเทศ เชน ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา รงสต ศนยฯ ขอนแกน ศนยฯ นครศรธรรมราช ศนยฯ ตรง ศนยฯ ลาปาง ศนยฯ กาญจนบร เปนตน แหลงเรยนรทสาคญของศนยฯ สวนกลางคอ “ทองฟาจาลอง” ซงเปดโอกาสใหนกเรยน นกศกษา เยาวชน และประชาชนทวไป เขาศกษาหาความร โดยมการจดแสดงนทรรศการในอาคาร เชน นทรรศการดาราศาสตรและอวกาศ นทรรศการเปดโลกสงแวดลอม สวนนทรรศการนอกอาคาร เชน สวนวทยาศาสตร สวนเกษตรธรรมชาต ไมในวรรณคด สวนสมนไพร นอกจากนนยงมการจดกจกรรมสาหรบเยาวชนระดบตางๆ เพอเรยนรและใหเกดความเขาใจในความสมพนธระหวางวทยาศาสตรและสงแวดลอม เชน กจกรรมคายวทยาศาสตรและสงแวดลอม คายนกดาราศาสตรนอย เปนตน 4. กระทรวงพลงงาน กอนหนาทจะมการรวมหนวยงานตางๆ จดตงขนเปนกระทรวง หนวยงานเหลานนกมบทบาทในดานสงแวดลอมอยแลว ในสวนของงานสงแวดลอมศกษาทโดดเดน กคอโครงการรงอรณ ซงเปนความพยายามทจะบรณาการเรองการอนรกษพลงงานและสงแวดลอม เขาสการศกษาในระดบประถมศกษา ซงจดวาเปนงานททากบสถานศกษาเปนสาคญ แมวาโครงการจะมองคกรพฒนาเอกชนเปนกลไกการปฏบตงานกตาม เราจงอาจกลาวไดวา บทบาทตองานสงแวดลอมศกษาภายนอกสถานศกษาโดยกระทรวงและหนวยงานของกระทรวงมมใชนอยเชนกน อนมกไดแกกจกรรมรณรงคกระตนการตนตวของสงคมวงกวาง โครงการในลกษณะทเปนการสรางภาพลกษณ โดยเฉพาะในสวนของรฐวสาหกจและบรษทมหาชนในกากบดแล ไมวาจะเปนการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย บรษท ปตท. จากด (มหาชน) ขณะเดยวกนหนวยงานทมภารกจหลกในดานการผลตพลงงานเหลานยงมบทบาทในการเปนแหลงทนสนบสนนงานดานสงแวดลอมตางๆ ซงรวมถงสงแวดลอมศกษาดวย

48 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในภาคราชการ ในภาคราชการของไทย หนวยงานหลายแหงไดดาเนนงานทกอใหเกดกระบวนการเรยนร เกยวกบความรดานวทยาศาสตรสงแวดลอมและธรรมชาตศกษา ทวายงไมผสานเชอมโยงกบกจกรรมการดารงชวตและการพฒนาของมนษย เชนเนนไปในทางจดทาและเผยแพรเนอหาผานสอรปแบบตางๆ หรอมศนยการเรยนรภายในสงกด หนวยราชการบางแหงมการจดกจกรรมทาโครงการ ทงแบบระยะสนและตอเนอง ขณะทบางแหงมบทบาทเกอหนนทรพยากรดานตางๆ ใหแกผปฏบตงานอนๆ อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในภาคธรกจ การตราพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2518 (ฉบบท 1) ถอเปนจดเรมตนการวางมาตรการปกปองสงแวดลอมโดยรฐ ดวยการกาหนดใหมการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (EIA) เปนครงแรก ภาคธรกจจงไดเรมหนมาคานงถงปจจยดานสงแวดลอมในฐานะตนทนทมองไมเหน แตเชอมโยงโดยตรงกบตวเลขของการกาไรหรอขาดทน นอกเหนอจากบทบญญตของรฐแลว ปจจยทไหลมาตามกระแสของโลก เชน ในชวงของ การประชม Earth Summit โดยเฉพาะในระยะ 5 ปแรก ไดสงผลใหภาคธรกจรสกตนตวในเรอง สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ภาคธรกจหลายแหงไดกอตงองคกรสาธารณประโยชนขน เชน หางสรรพสนคาเซนทรลกอตงมลนธเพอสงแวดลอม กลมบรษทสยามกลการกอตงสมาคมธงคเอรธ กลมบรษทแปลนกอตงมลนธสานแสงอรณ บรษทบางจากปโตรเลยมจดทาโครงการเพอ สงแวดลอมและสงคม กลมธรกจการปโตรเลยมแหงประเทศไทย (ปตท.) ดาเนนการโครงการปลกปาถาวรเฉลมพระเกยรต เปนตน และในทางกลบกน สถานการณในประเทศกมผลกระทบอยางสาคญ โดยเฉพาะดานเศรษฐกจ เมอประเทศไทยประสบปญหาวกฤตเศรษฐกจกมสวนไมนอยตอกจกรรม สงแวดลอมของภาคธรกจ และสงผลใหหลายโครงการตองลมเลกไป เชน สมาคมธงคเอรท โครงการของบรษทสทธผลมอเตอร และโครงการสงแวดลอมของหางสรรพสนคาเดอะมอลล เปนตน ลวงมาถงทกวนน ประเดนในเรองภาวะโลกรอน นบเปนกระแสความตนตวทมาแรงและครอบคลมกวางขวางทสด โดยเฉพาะเมอภาพยนตรสารคด An Inconvenient Truth ไดรบรางวล ออสการ (Academy Award) ในป พ.ศ. 2550 และนายอล กอร อดตรองประธานาธบดสหรฐอเมรกา ผบรรยายในเรองไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพของป 2007 ดเหมอนความแปรปรวนของสภาพ ภมอากาศมผลกระทบอยางรนแรง ในทกภมภาคของโลกจะเกดปรากฏการณตอกยำสงซงไดนาเสนอ อยใน An Inconvenient Truth เชนเดยวกบแนวความคดเรองความรบผดชอบตอสงคม (Corporate Social Responsibility: CSR) และมาตรฐานสากลใหมวาดวยเรองการรบผดชอบตอสงคม (ISO 26000 หรอ ISO SR) ไดแพรหลายมากขนและอาจมการบงคบใชในอนาคตอนใกล สถานการณเหลานมสวนกระตนใหภาคธรกจมกจกรรมดานสงแวดลอมและชมชนมากขนอกครง

49¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การรวมตวกนของภาคธรกจในรปเครอขายการทางานดานสงแวดลอม และสงแวดลอมศกษากเกดขนไมนอย ไดแก 1. สถาบนสงแวดลอมอตสาหกรรม ภายใตการบรหารของสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ทาหนาทใหบรการทางวชาการดานการจดการสงแวดลอมอตสาหกรรม โดยการสงเสรมการใชเทคโนโลยสะอาดแกสมาชกสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ซงมจานวนมากกวา 5,000 ราย รวมทงการทาโครงการทมความตอเนอง เชน โครงการลดการใชพลาสตกและโฟม 2. คณะกรรมการนกธรกจเพอสงแวดลอมไทย (TBCSD หรอ ธวท.) เปนการรวมกน ขององคกรธรกจขนาดใหญ 30 องคกร เพอเสรมสรางความตระหนกและพฒนาศกยภาพในดาน สงแวดลอมใหแกสมาชกเปนหลก รวมทงดาเนนกจกรรมเพอการพฒนาธรกจอยางยงยน เชน โครงการฉลากเขยว โครงกายคายเยาวชนเรยนรปญหาขยะ โครงการวางแผนการจดการสงแวดลอมชมชน เกาะเกรด 3. เครอขายธรกจเพอสงคมและสงแวดลอม (Social Venture Network Asia หรอ SVN Asia) สงเสรมและใหความรดานธรกจเพอสงคมและสงแวดลอม โดยเฉพาะอยางยงในกลมธรกจขนาดกลางและเลก (SMEs) กลมนไดเขาไปสนบสนนและลงพนทศกษาผลกระทบสงแวดลอมและชมชนจากเขอนปากมล เปนตน 4. สมาคมกลมความรวมมอระหวางองคกรพฒนาเอกชน ราชการ และกลมอตสาหกรรมไทยเพอสงแวดลอม (Industries, Non-government and Government Organization Association หรอ IN Group) ทางานบรการใหความรและคาปรกษาดานเทคโนโลยสะอาดเปนหลกแกสมาชกกวา 200 ราย โดยใชวธการประชมรายเดอนและจดทาจลสาร 5. โครงการเครอขายสารสนเทศดานพลงงานและสงแวดลอมของประเทศไทย (Thailand Energy and Environment Network: TEENET) เพอตอบสนองขอมลขาวสารดานพลงงานและ สงแวดลอมทมทงจากหนวยงานภาครฐและเอกชน นอกจากนการจดตงเครอขายดงกลาว ยงชวยลดความซำซอนของการจดเกบขอมลสารสนเทศ ตลอดจนกอใหเกดการเผยแพร และการแลกเปลยนขอมลในลกษณะเครอขายทประสานงานกน 6. องคกรเครอขายอนๆ ทขบเคลอนดาน CSR ในเชงสงเสรมแนวคด และวธปฏบตเกยวกบการดาเนนธรกจดวยความรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอมแกภาคธรกจ เชน เครอขายธรกจ รวมรบผดชอบตอสงคมไทย (Thai CSR) สถาบนธรกจเพอสงคม ศนยสงเสรมธรกจเพอสงคม ในสงกดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และ Network of NGO and Business Partnerships for Sustainable Development เพอแลกเปลยนความรระหวางภาคธรกจและ ประชาสงคมทวโลก เปนตน

50 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในภาคธรกจ กจกรรมโดยสวนใหญเปนเรองการจดการสงแวดลอม มากกวาสงแวดลอมศกษาฯ บรษทธรกจทเคลอนไหวดานสงแวดลอมมากทสด ไดแก องคกรขนาดใหญทเปนสมาชก คณะกรรมการธรกจเพอสงแวดลอมไทย กลมธรกจพลงงานและสาธารณปโภค มองคกรทเคลอนไหวดานกจกรรมสงแวดลอม เปนจานวนมากและคอนขางตอเนองทสด เชน บรษทบางจาก กลมบรษท ปตท. บรษทเชฟรอนประเทศไทย บรษทผลตไฟฟา บรษทปนซเมนตไทย เปนตน ทงนเพราะการดาเนนงานของธรกจเกยวของกบการเปลยนแปลงธรรมชาตและสงแวดลอมโดยตรง ทงยงมฐานปฏบตการและการผลตตงอยในชมชน บรษทธรกจสวนมากมองวา กจกรรมสงแวดลอมเปนเรองทไดทงผให-ผรบ (Win-Win) สวนท “ได” ขององคกรคอความไดเปรยบทางการแขงขน เชน การใหความรดานสงแวดลอมแกพนกงานในองคกรเปนการลดตนทนขององคกร การทากจกรรมสงแวดลอมใหแกสงคมเปนการเสรมภาพลกษณองคกร และเอออานวยผลประกอบการธรกจ รวมทงดงดดการลงทนมากขนในอนาคต (เชน ผบรโภคและผซอหน) ตลอดจนลดความเสยงตอแรงกดดนรอบดาน องคกรธรกจสวนใหญไมไดคดวาตนเองเปน “ผใหความรดานสงแวดลอม” โดยตรง แตเปนความรบผดชอบตอสงคม บรษทธรกจสวนใหญทดาเนนกจกรรมสงแวดลอม ยงตองการการสนบสนนองคความร ทงดานสงแวดลอมและสงแวดลอมศกษาจากผเชยวชาญ รวมถงประสบการณและทกษะ มความพยายามปรบตวใหหลดพนจากกรอบของการประชาสมพนธภาพลกษณ โดยการ เปนผสรางสรรคกจกรรมมากขน และใหพนกงานเขามามสวนรวมมากยงขน (บางกวาเปนการทาประชาสมพนธทซบซอนขน) หรอปรบโครงสรางองคกรใหมหนวยงานรบผดชอบโดยตรง นอกจากน พบวาภาคธรกจมแนวโนมทจะบรหารและดาเนนกจกรรมหรอโครงการ ดานสงแวดลอมเอง เนองจากตระหนกแลววาการบรจาคหรอสนบสนนดวยเงนไมอาจสรางกจกรรมทยงยนได ทงยงเปนภาระใหแกองคกรเนองจากจานวนผขอทนมมาก และธรกจบางรายพบวา องคกรพฒนาเอกชนทตนสนบสนนใชเงนทนในการบรหารจดการ (Management) มากกวาเนอหากจกรรม ในอตรา 60:40 และบางครงกดาเนนการลาชาหรอไมบรรลเปาหมาย

51¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในองคกรไมแสวงหากาไร องคกรไมแสวงหากาไรท เปนองคกรพฒนาเอกชนมบทบาทสาคญตอการพฒนางาน สงแวดลอมศกษาฯ ทงในสถานศกษาและนอกสถาบนการศกษามานาน องคกรพฒนาเอกชนดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมความเตบโตขนเปนเงาตามตวปญหาสงแวดลอมซงนบวนจะมความซบซอนมากขน ปจจบนมองคกรมากกวา 155 แหง ทจดทะเบยนกบกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยทไมจดทะเบยนกยงมอกเปนจานวนมาก องคกรพฒนาเอกชนททางานเกยวของกบสงแวดลอมศกษาฯ อาจแบงออกเปน 4 กลม ดงน 1. กลมททางานสงแวดลอมศกษาฯ อยางชดเจน เปนกลมทรเรมและพฒนานวตกรรมใหมๆ ดานการเรยนรทสามารถนาไปใชไดทงในการเรยนการสอน การเรยนรของชมชนทองถน และบคคลทวไป เชน การบรณาการการเรยนการสอนดานพลงงานโดยสถาบนสงแวดลอมไทย กระบวนการนกสบสายนำโดยมลนธโลกสเขยว การเรยนรระบบนเวศในนาขาวโดยมลนธการศกษาไทย การเรยนรธรรมชาตผานกระบวนการทางศลปะทกแขนงโดยศนยศกษาศลปธรรมชาตเดกรกปา จงหวดสรนทร กระบวนการมสวนรวมของชมชนโดยสมาคมพฒนาประชากรและชมชน ศนยศกษาธรรมชาตบางปโดยกองทนสตวปาโลก (WWF) ประเทศไทย และกจกรรมอนรกษลมนำเจาพระยากบตาวเศษ โดยสมาคมสรางสรรคไทย เปนตน 2. กลมทมเนองานสงแวดลอมศกษาฯ อยบางในบางสวนของงานหลก เปนกลมทมงาน สงแวดลอมศกษาฯ แฝงอยในกจกรรมหลกตางๆ เชน มลนธศนยสอเพอการพฒนา (โครงการกระดาษเพอตนไม) มลนธเกษตรกรรมยงยนประเทศไทย ศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซฟก มลนธฮกเมองนาน มลนธพฒนาอสาน มลนธพฒนาศกยภาพชมชน มลนธสบนาคะเสถยร เปนตน นอกจากน มกลมทเนนเนอหาเฉพาะทองถน เชน สมาคมสรางสรรคชวตและสงแวดลอม (มศนยธรรมชาตศกษามอนแสงดาว) มลนธพทกษธรรมชาตเพอชวต จงหวดอบลราชธาน (อนรกษและพทกษปาดงนาทาม) มลนธพะเยาเพอการพฒนา โครงการสงเสรมเครอขายปาชมชนและลมนำบรรมย ชมรมศกษาและอนรกษปาตะวนออก กลมอนรกษและพฒนาลาหวยหลวงตอนลาง เครอขายชาวบานรวมอนรกษปาทามแมนำมล 3 จงหวด เปนตน

52 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

3. กลมทมเนองานใกลเคยงหรอเออตองานสงแวดลอมศกษาฯ มกลมทเนนการทางานในเชงประเดน เชน มลนธชววถ (ไบโอไทย) รณรงคคดคานการปลกทดลองพชจเอมโอในแปลงเปด มลนธสายใยแผนดนและสหกรณ กรนเนท เนนการทาเกษตรอนทรย มลนธขาวขวญ เนนการทาเกษตร ทไมใชสารเคม มลนธเพอการพฒนาทยงยน กลมศกษาและรณรงคมลภาวะอตสาหกรรม เครอขายกะเหรยงเพอวฒนธรรมและสงแวดลอม เครอขายแมนำเอเชยตะวนออกเฉยงใต สมาคมอนรกษนกและธรรมชาตแหงประเทศไทย เปนตน นอกจากน มองคกรทเนนการทางานในเชงพนท ไดแก กลมอนรกษกาญจน กลมอาสาสมครเพอปองกนสงแวดลอม จงหวดเชยงราย ประชาคมกองทนชมชน จงหวดลาพน โครงการพฒนาชมชนเพอการอนรกษปาภหลวง โครงการฟนฟพนทชมนำปาทามมล เครอขายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมภาคอสาน เปนตน 4. กลมททางานดานการใหการศกษา การพฒนาบคลากร การสอสาร และศลปวฒนธรรม กลมนแมวาเปาหมายหลกขององคกรจะไมไดเปนประเดนดานสงแวดลอมศกษาฯ โดยตรง แตกมเนอหาหรอมลกษณะทเปดสาหรบประเดนทางดานน กลมททางานดานการศกษาและพฒนาบคลากร เชน มลนธอาสาสมครเพอสงคม โรงเรยนหมบานเดก มลนธเดก เปนตน กลมททางานดานสอและ การรณรงค เชน มลนธศนยสอเพอการพฒนา คณะกรรมการเผยแพรและสงเสรมงานพฒนา มลนธสอเพอการศกษาของชมชน (สานกขาวประชาไท) เปนตน และกลมททางานดานศลปวฒนธรรม เชน มลนธสอชาวบาน (มะขามปอม) สถาบนศลปวฒนธรรมเพอการพฒนา (มายา) เปนตน

53¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในองคกรไมแสวงหากาไร มองคกรไมแสวงหากาไรทเปนองคกรพฒนาเอกชนประกอบไปดวยความร ประสบการณ และทกษะดานสงแวดลอมศกษาฯ รวมทงมโครงการทจดวาเปนตนแบบไดจานวนหนง มศกยภาพทจะสงเสรม สนบสนน และรวมพฒนางานดานสงแวดลอมศกษาฯ ทงในเชงของประเดน การจดกระบวนการเรยนร ตลอดจนการเชอมประสานกลมเปาหมายทแตกตางหลากหลาย เนองจากมองคกรตางๆ กระจายตวทางานอยทวประเทศ องคกรทมอยเปนจานวนมากและประกอบไปดวยความแตกตางหลากหลาย แตทวา ขาดขอมลทเปนระบบระหวางองคกรทงหลาย จงเปนอปสรรคในการกาหนดวถทางทจะเขาถงและเชอมประสานงานอยางถกตองและขาดประสทธภาพ องคกรพฒนาเอกชนสวนใหญมจดแขงอยตรงทความชดเจนในทางอดมการณ ซงมกจะสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยน แตจดออนคอ ความชดเจนนทาใหไมพรอมทจะรวมมอกบฝายอนทเหนตางออกไป สวนใหญมความถนดและศกยภาพเฉพาะทยนยนจะปกปกรกษาความคดและทวงทเดมๆ ไว มอสระและความยดหยนในดานการบรหารจดการ เออตอการรเรมสรางสรรค แต ขณะเดยวกนกอาจมปญหาในเชงความเปนระบบและการตดตามตรวจสอบ องคกรสวนใหญไมสามารถสรางรายไดไดเอง ยงตองการทนสนบสนนจากภายนอกทงภายในประเทศและตางประเทศ

54 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในองคกรปกครองสวนทองถน องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) มอสระในการกาหนดนโยบาย การปกครอง การบรหารจดการ และการเงนการคลง ตามพระราชบญญตและพระราชกาหนดทตราขน ประกอบกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ไดระบชดเจนในมาตรา 290 ถงอานาจหนาทสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม ในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอมทงทอยในเขตพนท และนอกเขตพนทเฉพาะในกรณทอาจมผลกระทบตอการดารงชวตของประชาชนในพนทของตน โดยทชมชนทองถนตองมสวนรวมดวย ทงหมดทกลาวมานชวยเปนปจจย ทาให อปท. มศกยภาพอยางมากในการสงเสรมกจกรรมสงแวดลอมศกษาฯ ทเปนประโยชนตอชมชนทองถน จากงานวจยไดมการคนพบวา ในชวงทศวรรษทผานมา อปท. โดยสวนใหญมบทบาท การดาเนนงานพฒนาทองถนเพมมากขน จากทเคยเนนเฉพาะงานดานโครงสรางพนฐาน เชน ดานการกอสราง ปรบปรง พฒนาถนน ทางเดนและสะพาน งานดานการดแลรกษาความสะอาด เปนตน มาใหความสาคญเพมขนในดานการพฒนาคน พฒนาคณภาพชวตของประชาชน รวมทงการจดสวสดการสงคม ในขณะเดยวกน อปท. หลายแหงไดปรบบทบาทการทางานโดยเปดโอกาสใหประชาชน มสวนรวมแสดงความคดเหน และสรางกลไกการมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชมชนมากขน รวมทงยอมรบฟงความเหนหรอขอเสนอแนะของประชาชน องคกรปกครองสวนทองถน มประเดนปญหามากมายทตองดาเนนการในเรองสงแวดลอมชมชน อาท ความเสอมโทรมดานทรพยากรธรรมชาต ไดแก แหลงนำผวดน แหลงนำใตดน แผนดน มการทรดตว การพงทลายของดนชายตลงจากการกดเซาะของนำ การจบทรพยากรสตวนำบรเวณชายฝงทะเล การบกรกพนทสาธารณะเพอการอยอาศย ดานมลพษ ไดแก ปญหาการกาจดสงปฏกลและของเสยอนตรายจากโรงงานอตสาหกรรมและชมชน ปญหานำเสยทเกดขนจากแหลงกาเนดมลพษประเภทโรงงานอตสาหกรรม การเกษตรกรรมและยานพาหนะทางนำ ปญหาอากาศเสยจากโรงงานอตสาหกรรม และแหลงกาเนดมลพษประเภทยานพาหนะ นอกจากน มปญหาเหตเดอดรอนราคาญ เชน ฝนละออง เสยง กลนเหมนจากการเกษตรกรรม อตสาหกรรม และการใชยานพาหนะ ในขณะเดยวกน จากการศกษาวจยในภาคสนามของ อปท. กไดพบเชนวา อปท. ใชกระบวนการเรยนรสงเสรมชมชนใหตระหนกถงผลกระทบจากปญหาสงแวดลอมโดยการมสวนรวม มกจกรรมในพนททเปนรปธรรม เชน อบต. บางพระ จงหวดชลบร จดอบรมความรเกยวกบปญหา สารเคม ใหความรเกยวกบสาเหตและวธการแกไข กระตนใหชมชนคนหาปญหาโดยไปดสถานทจรง ทมการลกลอบทงของเสยและกากของเสยอนตราย เปนตน เทศบาลนครระยอง จงหวดระยอง เทศบาลเมองทาขาม อาเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน และเทศบาลตาบลปรก อาเภอสะเดา จงหวดสงขลา

55¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

มการจดการขยะชมชน โดยใหการศกษาถงเสนทางการเดนของขยะมลฝอยจากครวเรอน การนาไปทง การเกบขน และการนาไปกาจด มการแลกเปลยนเรยนรประสบการณจากชมชนตนแบบ เปนตน สาหรบเทศบาลตาบลเมองแกลง จงหวดระยอง ใชกระบวนการนกสบสายนำและเครอขายนกสบสายนำในการอนรกษและฟนฟคลองประแส รวมทงการรณรงคใหความรความเขาใจในการตดตง ถงดกไขมน เปนตน สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในองคกรปกครองสวนทองถน องคกรปกครองสวนทองถนสวนหนงใชสงแวดลอมศกษาฯ ในการแกไขปญหาสงแวดลอม ซงเปนภารกจทสาคญดานหนงของการจดบรการสาธารณะใหแกประชาชนในชมชนทองถน โดยผานกลไกของการมสวนรวมของประชาชน การจดเวทประชาคม การถายทอดความร การเผยแพรขอมลขาวสาร การแลกเปลยนประสบการณ ซงเปนการดาเนนงานแบบรวมคดรวมทา รวมแกไขปญหา เพอใหการบรหารงานทองถนตรงกบปญหาและความตองการและเกดประโยชนสงสดตอประชาชน ในพนท ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน มบทบาทสาคญมากตอการผลกดนแผนสงแวดลอมศกษาฯ ซงหากสามารถผลกดนใหเกดนโยบายดานนบรรจไวในการจดทาแผนพฒนาทองถน (แผน 3 ป) และแผนงบประจาปของแตละทองถนแลว จะทาใหการดาเนนงานดานสงแวดลอมศกษาฯ มการปฏบตทชดเจน มความตอเนอง และเปนการดาเนนงานเชงรกซงสามารถแกไขปญหาสงแวดลอมได ในระยะยาว แมวาองคกรปกครองสวนทองถน จะเปนหนวยงานทองถนทใกลชดกบประชาชนมากทสด แตยงมขอจากดในการประสานการทางานเพอเชอมโยงกบองคกรชมชนและแกนนาชมชน กานน ผใหญบาน และองคกรพฒนาเอกชน ซงพบวาในบางพนท องคกรชมชนและ องคกรพฒนาเอกชน มประสบการณในการทางานสงแวดลอมศกษาฯ อยางตอเนอง ประสบผลสาเรจ และมศกยภาพสง ในการระดมความรวมมอจากประชาชน งบประมาณเพอสนบสนนสงแวดลอมศกษาฯ ของ อปท. ยงอยในวงจากด ทงนเพราะ งบประมาณสวนมากยงคงใชไปในการดาเนนงานดานโครงสรางพนฐานของชมชน เชน ถนน บอนำ สงปลกสราง การจดซอวสดอปกรณ มากกวาการนามาใชเพอการจดกระบวนการเรยนรแบบบรณาการ การอบรมเพมพนทกษะของผปฏบตงานและแกนนาชมชน และการพฒนาศนยขอมลเพอการเรยนร บคลากรผมความรความเชยวชาญในกระบวนการสงแวดลอมศกษาฯ ยงเปนทตองการของ อปท. เพอทจะจดกระบวนการพฒนาสาระความรเฉพาะดานทสอดคลองกบปญหาและความตองการของชมชน เชน การบรโภคอยางยงยน การลดการใชสารเคมในบานเรอนและภาคการเกษตร การเฝาระวงปญหามลพษจากอตสาหกรรม เปนตน

56 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อปสรรคและความสาเรจของสงแวดลอมศกษาฯ ในสอมวลชน สอมวลชนกบสงแวดลอมศกษาฯ มกจกรรมความเคลอนไหวทไมแนนอน ขนอยกบกระแสสงคมและสภาวะเศรษฐกจของประเทศในแตละชวงเปนอยางมาก ชวงทศวรรษท 2530 มการตนตวเรองปญหาสงแวดลอมทวโลก สอมวลชนจงใหความสนใจนาเสนอเนอหาดานสงแวดลอม โดยในชวงเวลาดงกลาวมการไหลบาของขาวสารจากซกโลกตะวนตกเกยวกบสถานการณสงแวดลอมทกาลงตกอยในสภาวะวกฤต จนกระทงตนป พ.ศ. 2532 นตยสาร Time ประกาศใหโลกเปนดาวเคราะหแหงปทอาจสญพนธได (Planet of the Year: Endangered Earth) ภายในประเทศกมเหตการณสาคญเกดขน เชน การอนมตสรางเขอนปากมลและการคดคานจากชมชนและกลมอนรกษอยางเขมขน การทคณะรฐมนตรเหนชอบใหประกาศแหลงธรรมชาตอนควรอนรกษ 263 แหงเนองในปการพทกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และรองขอใหสอโทรทศน นาเสนอสารคดสงแวดลอม รวมถงการเสยชวตของคณสบ นาคะเสถยร ซงสรางพลงการตนตวใหแก ทงภาครฐและเอกชนอยางมาก ทาใหมการสนบสนนเงนทนในการผลตรายการสงแวดลอม และสอมวลชนใหความสนใจนาเสนอเนอหาสงแวดลอมเพมขนอยางเหนไดชด ไดแก สอโทรทศน เชน ทงแสงตะวน เผชญหนาสภาวะแวดลอม สอวทย เชน กรนเวฟ หนงสอพมพหลายฉบบเปดหนาขาว สงแวดลอมและมการจดสรรตาแหนงนกขาวสายสงแวดลอมไวอยางชดเจน ตลอดจนมนตยสาร ดานสงแวดลอมโดยเฉพาะเกดขนหลายฉบบ เชน นตยสารโลกสเขยว วารสารผลใบ และนตยสาร โลกใบใหม เปนตน ชวงทศวรรษท 2540 การเกดวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 สงผลใหงบประมาณสนบสนนทงจากภาครฐและเอกชนลดนอยลง ทาใหปรมาณและคณภาพของสอมวลชนกระแสหลกในการ นาเสนอขาวสงแวดลอมโดยภาพรวมมแนวโนมลดลงอยางเหนไดชด เชน หนงสอพมพหลายฉบบ ยบโตะขาวและเลกจางนกขาวสงแวดลอมจานวนมาก อยางไรกตาม หลงจากทมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 (ทมกเรยกวา “ฉบบประชาชน”) ทาใหเกดกระแสตนตวทางการเมอง มผลใหสอกระแสรองมบทบาทเพมมากขน เชน วทยชมชน และอทธพลของการเกดสอประเภทเวบไซตขาวทางอนเทอรเนต ไดใหความสาคญกบเนอหาดานสงแวดลอมคอนขางมาก สาเหตอาจเปนเพราะเรองสงแวดลอมเปนเรองในวถชวต ชวงปลายทศวรรษท 2540 ถงปจจบน ปญหาภาวะโลกรอนกลายเปนตนเหตสาคญททาใหสอมวลชนไดพากนสนใจนาเสนอเนอหาสงแวดลอมมากขน อยางไรกตาม ปรากฏการณดงกลาวเปนเพยงกระแส และโดยสวนใหญไมไดชวยกอใหเกดความรความเขาใจปญหาอยางแทจรง ขณะท สอมวลชนซงนาเสนอเนอหาสงแวดลอมอยางจรงจงและตอเนองยงมปรมาณทนอยมาก โดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบกบวกฤตการณของปญหาทเกดขน

57¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

สรปสภาวะการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในสอมวลชน สอมวลชนมองเหนตนเองมบทบาทหลก 2 ดาน อนไดแก มบทบาทโดยหนาท คอการนาเสนอขาวสารขอเทจจรงและใหการศกษาเพอใหเกดความรความเขาใจ กระตนใหเกดความตระหนก และ นาไปสการปฏบต ในขณะเดยวกนกมบทบาทเชงอดมการณ คอการเปนกระบอกเสยงใหกบผทไดรบความเดอดรอนอนเกดจากการคกคามทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและตรวจสอบความ ไมชอบมาพากล ทเกดขนกบสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ในดานนโยบายองคกร เจาของธรกจสอโทรทศนและวทยสวนใหญ ไมมนโยบายสนบสนนการนาเสนอขาวสงแวดลอม เพราะเปนรายการทไมสรางรายได เนองจากถกมองวาเปนประเภทรายการทมอนดบผด ผฟงจานวนนอย และไมสามารถแขงขนกบรายการประเภทบนเทงได สอสงพมพกเชนเดยวกน คอใหความสาคญกบเนอหาประเภทสงแวดลอมเปนลาดบรองๆ ในดานการนาเสนอเนอหา สอโทรทศนและหนงสอพมพสวนใหญเปนการรายงานขาว เชงสถานการณมากกวาการรายงานเชงวเคราะหเจาะลก ในขณะท สอนตยสารใหความสนใจ กบการนาเสนอปญหาความขดแยงในการใชทรพยากรและสงแวดลอมคอนขางมาก สอกระแสรองอยางวทยชมชนและเวบไซตขาว ทาหนาทเปนกระบอกเสยงใหกบชาวบานทฐานทรพยากรถกคกคาม โดยไมตองพงสอกระแสหลกเหมอนแตกอน แตในระยะยาว อาจม ขอจากดในดานองคความร บคลากรในการผลตเนอหา และงบประมาณ

58 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

59¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 2 รากฐานและแนวทาง

การพฒนาของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนา ทยงยนในประเทศไทย

60 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

เปนเวลากวา 15 ป ทสงแวดลอมศกษาไดดาเนนงานตอเนองมาในประเทศไทย สงคมยอมจะสงสมประสบการณและตนทนดานตางๆ เอาไวในเนอในตวมใชนอย แตสงทตกเปนผลกอยกมได หมายถงเฉพาะดานทเปนบวกเทานน หากยงรวมเอาไวดวยสงทขาดตกบกพรองและสวนทเปนปญหาหรออปสรรคดวยเสมอไป การพฒนาสงแวดลอมศกษาในระยะตอไปจากนจงมไดตงตนจากฐานทวางเปลา แผนหลกสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน พ.ศ. 2551 – 2555 จะมประสทธผลอยางแทจรงได จาเปนตองคานงถงบรบทรากเหงาทเกยวของในอดตและปจจบน ทงสวนทเปนจดแขง จดออน ปจจยทจะเออสความสาเรจหรอประตแหงโอกาส รวมทงเงอนไขทเปนขอจากดหรอกาแพงทขวางกน ไปพรอมกน

ปจจยเกอหนนและอปสรรคบนทอนของสงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทย

ปจจบน แมประเทศไทยจะยงไมมนโยบายและยทธศาสตรดานสงแวดลอมศกษาทชดเจน แตโครงสรางเชงสถาบนบางอยาง เชน กฎหมาย นโยบาย และยทธศาสตรสาคญของประเทศ ทสนบสนนและเอออานวยตอการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ กปรากฏใหเหนเปนเคาลางในเรองนอย

บทท 2 รากฐานและแนวทางการพฒนาของสงแวดลอมศกษา

เพอการพฒนาทยงยนในประเทศไทย

61¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

นบตงแตรฐธรรมนญ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นโยบายและแผนตางๆ ทงดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมและดานการศกษา ทงยงมหนวยงานของรฐทรบผดชอบงานดาน สงแวดลอมศกษาโดยตรง คอ สวนสงแวดลอมศกษา ในสงกดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงถอวาเปนกระทรวงทมภารกจหลกสอดคลองกบงาน สงแวดลอมศกษาฯ เปนอยางด อยางไรกตาม การขาดนโยบายและยทธศาสตรสงแวดลอมศกษาทชดเจนในระดบประเทศ กยอมทาใหการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาในประเทศไทยยงอยในสภาพ “ตางคน ตางทา” ขาด “เจาภาพ” เปาหมายรวม และการประสานงานระหวางหนวยงานและองคกรตางๆ ทาใหไมเหน ภาพรวมของเปาหมายและทศทาง ทงยงขาดพลงทจะสามารถขบเคลอนสงแวดลอมศกษาฯ ใหกาวหนาไดอยางตอเนองและชดเจน นกการเมองและระดบผกาหนดนโยบายซงมกมองเหนแตปญหาเฉพาะหนา ประกอบกบความไมรจกเขาใจในสงแวดลอมศกษาฯ ทาใหมองขามความสาคญและการใชประโยชน เนองเพราะสงแวดลอมศกษาฯ ตองใชความตอเนองในระยะยาว หนวยงานและองคกร สวนใหญซงมระยะเวลาการดาเนนงานอยางจากดจงมกละเลยการใชยทธศาสตรสงแวดลอมศกษาฯ เพอขบเคลอนความสาเรจของงาน ทาใหสงแวดลอมศกษาฯ ไมมบทบาทในการสนบสนนการดาเนนงานตามนโยบายและยทธศาสตรสาคญ

62 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

และกดจเดยวกบการกอรปของโครงสรางเชงสถาบนทเกอหนนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาอยางยงยน ในเรองของเนอหาสาระทางความคดความเขาใจนน หนวยงานและองคกรตางๆ ทงในภาคสวนของรฐ ธรกจเอกชน องคกรพฒนาเอกชน ตลอดจนชมชนบางแหง กไดสงสมองคความรและประสบการณทเกยวของกบสงแวดลอมศกษาในระดบและลกษณะตางๆ อยางกวางขวางและ ตอเนอง ตลอดจนมแหลงเรยนรตางๆ จานวนหนง เพยงแตยงขาดการแลกเปลยนและเชอมประสาน ใหเหนภาพรวม สงคมไทยมองคความรทางดานสงแวดลอมทครอบคลมเกอบทกประเดนในเกอบทกพนท แมวาองคความรสวนใหญจะยงไมไดมการจดระบบ และดดแปลงใหอยในรปแบบทจะนามาใชประโยชนดานสงแวดลอมศกษาฯ ไดสะดวก นอกจากนนยงมภมปญญาทองถนและวฒนธรรมประเพณของชมชนหลายแหงทสอดคลองและเออตอการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ รวมทงมปราชญทองถนจานวนมากทเหมาะสมเปนบคลากรใหกระบวนการเรยนรแกชมชนและทองถน

63¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ทวาความตนตวในเรองสงแวดลอมและกจกรรมความเคลอนไหวดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทแมจะเกดขนในสงคมไทยมากวา 3 ทศวรรษแลว แตความเขาใจในเรองสงแวดลอมศกษาฯ ยงจากดอยในแวดวงเฉพาะอยางมาก สาธารณชนทวไปหรอแมแตองคกรดานสงแวดลอมเองกยงไมมความเขาใจเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ เทาทควร และยงขาดความตระหนกถงบทบาท และความสาคญของสงแวดลอมศกษาฯ ในการทางานดานสงแวดลอม รวมทงขาดทกษะในการใช สงแวดลอมศกษาฯ ดวย องคความรและผเชยวชาญดานสงแวดลอมศกษาฯ โดยตรงยงคงมอยไมมากนก และแมวาจะมองคความรเกยวกบสงแวดลอมศกษาทสงสมในหนวยงาน องคกร และสถานศกษาตางๆ อยางมากมายและกวางขวางนน แตกขาดการสงเคราะห จดระบบ และจดทาใหอยในรปแบบ ทสามารถแลกเปลยนเรยนรและนามาใชเพอวตถประสงคเชงสงแวดลอมศกษาฯ ไดสะดวก การพฒนาองคความรใหมๆ ซงเปนเรองทตองระดมพลงจากภาคสวนตางๆ อยางกวางขวางและหลากหลาย ยงขาดการดาเนนการและการสนบสนนอยางจรงจง สาหรบสงแวดลอมศกษาฯ ในสถานศกษานน พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ปฏรปการเรยนรโดยมงผเรยนเปนสาระสาคญ และเนนในเรองกระบวนการเรยนรทมงปลกฝงจตสานก ความร ความเขาใจ และประสบการณเรองการจดการ การบารงรกษา ตลอดจนการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อยางสมดลยงยน ขณะทหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544 ระบเอาไวชดเจนเรองโครงสรางของหลกสตรวา สงแวดลอมศกษาเปนการเรยนรทตองกาหนดสาระและมาตรฐานไวในสาระการเรยนรกลมตางๆ โดยเฉพาะกลมวทยาศาสตร กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม กลมสขศกษาและพลศกษา

64 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

โรงเรยนและครจานวนมใชนอยทมประสบการณในการพฒนา module และสอการเรยนรจากการดาเนนงานสงแวดลอมศกษารวมกบองคกรพฒนาเอกชน และบรษทตางๆ โดยบางกจกรรมและบางโครงการยงไดดาเนนการอยางตอเนองตอมาดวย นอกเหนอไปจากครอาจารยจานวนหนง ซงเคยรบการฝกอบรมเกยวกบเรองสงแวดลอมศกษามาแลว สถาบนอดมศกษาบางแหงไดรเรมหลกสตรสงแวดลอมศกษา ซงจะชวยขยายจานวน บคลากรทจะหนนชวยการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในระยะยาวตอไป แตเนองจากนโยบายของกระทรวงศกษาธการคอจะสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาเชงบรณาการใหสอดแทรกอยในสาระวชาตางๆ จงจะไมพฒนาใหเปนหลกสตรเฉพาะ ซงนบวามขอด เพราะลกษณะสารตถะของสงแวดลอมศกษาฯ สอดคลองกบแนวทางการเรยนรแบบบรณาการ แตกมขอเสยในทางปฏบต เนองจากครผสอนสวนใหญยงขาดทกษะในการบรณาการและเชอมโยงความรหลากหลายมต ดงนนแบบแผนการเรยนรดงกลาวอาจไมทาใหเกดสงแวดลอมศกษาฯ อยางครอบคลมเปนระบบ แตจะไดรบความสาคญและไดรบการพฒนามากบางนอยบางตามแตความสนใจและทกษะความสามารถของผสอนในโรงเรยนตางๆ และทาใหขาดแนวทางการพฒนาทชดเจน ในแงเนอหา งานสงแวดลอมศกษาในสถานศกษาสวนใหญมลกษณะแยกสวน ไมบรณาการ และยงขาดความชดเจนในเปาหมายเพอการพฒนาทยงยน นอกจากน เนองจากทผานมางานสงแวดลอมศกษาในสถานศกษา โดยเฉพาะระดบประถมและมธยม เกดจากการรเรมภายนอก เชน ดวยทนจากตางประเทศ การดาเนนโครงการของหนวยงานรฐ องคกรพฒนาเอกชน ฯลฯ โรงเรยนเปนเพยงผปฏบตการตามแผนหรอแนวทางทถกคดคนและกาหนดไวแลว จงขาดบทบาทและประสบการณการดาเนนงานในภาพรวม โดยเฉพาะในแงของ การรเรม การจดสรางองคความรใหม การวางแผน และการบรหารงาน สวนชดประสบการณตางๆ ยงขาดการประมวล สงเคราะห และวเคราะห เพอทจะนาไปส การกาหนดนโยบายและแผนทมประสทธภาพ สามารถแกไขจดออนทผานมา รวมทงการหลกเลยงความผดพลาดทเคยเกดขนแลว อนง การขาดการผสานเชอมโยงระหวางสงแวดลอมศกษาฯ ในสถานศกษา และ สงแวดลอมศกษาฯ นอกสถานศกษา นบเปนขอจากดของความสาเรจของการดาเนนการ สงแวดลอมศกษาฯ ในสถานศกษา นกเรยนไมเหนความสาคญของสงท เรยนรและปฏบตใน สถานศกษาเมอพบวาชมชนสงคมภายนอกมไดมแนวคดและการปฏบตทสอดคลองกน ขณะท สงแวดลอมศกษาฯ ทอยนอกเหนอสถานศกษาของไทย ซงมไดมกระทรวงศกษาธการทาหนาทเปน “เจาภาพ” สงแวดลอมศกษาโดยปรยายเหมอนในสถานศกษา ดงนนการขาดความรสกวาเปนเจาขาวเจาของอยางแทจรงของสงแวดลอมศกษานอกสถานศกษาจงเปนสงบนทอน แมวาหนวยงานและองคกรตางๆ จะมการดาเนนงานดานสงแวดลอมศกษาอยไมนอย แตเปนการดาเนนการ

65¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ในลกษณะตางคนตางทาในขอบเขตจากด กระจดกระจาย และไมตอเนอง ไมมพลงพอทจะนาไปส การเปลยนแปลง ความรเกยวกบสถานการณของสงแวดลอมศกษานอกสถานศกษายงมจากด ทงในเชงภาพรวมและรายละเอยด องคความรกระจดกระจายและแหลงเรยนรทมอยจานวนมากเปนทรจกแตภายในแวดวงเฉพาะเทานน ประเดนเนอหายงไมครอบคลมและขาดการบรณาการเนอหาหลากหลายดาน เขาดวยกน ความยากลาบากในการทาความเขาใจในงานสงแวดลอมศกษาฯ จนสามารถมจนตภาพอยางแจมชดกเปนสาเหตหนง ในขณะทผทางานดานสงแวดลอมหรอท เกยวของจานวนมาก มความเขาใจสบสนระหวาง “สงแวดลอมศกษา”กบ “การจดการสงแวดลอม” ในภาคราชการ หลายหนวยงานมแหลงเรยนรทงทเปนธรรมชาต และทไดรบการจดสรางขนซงเออตองานสงแวดลอมศกษาฯ บางหนวยงานสามารถรวมดาเนนงานได รวมทงสนบสนนทรพยากรในการดาเนนงานดวย แตหนวยงานราชการสวนใหญกยงไมมความคดเชอมโยงกบสงแวดลอมศกษาฯ ถกละเลยในฐานะทเปนเครองมอเพอตอบสนองตอเปาหมายการทางานหรอนโยบาย แหลงเรยนรตางๆ ทมอยนนทาหนาทเนนหนกดานการใหความรในลกษณะทเปนจารตประเพณหรอฝายรบ ยงขาดการรกเพอมงไปสการสรางความตระหนก ความเขาใจ และการเปลยนแปลงพฤตกรรม สาหรบภาคธรกจนน องคกรธรกจจานวนหนง โดยเฉพาะบรษทขนาดใหญใหความสาคญ กบการทากจกรรมเพอสงคมดานสงแวดลอมมากขน ทงทเกดจากความสนใจของผบรหารเอง และ ไดรบการกระตนหรอกดดนใหดาเนนการเพอภาพพจนทดและเพอใหทดเทยมมาตรฐานสากล หลายประเภท ปจจบนบรษทธรกจหลายแหงมศกยภาพทจะแสดงบทบาทสาคญในการพฒนา สงแวดลอมศกษา ทงในการเปนแหลงทน แหลงความรในบางเรองทเกยวเนองกบธรกจประกอบการ ตลอดจนการเปนหนวยปฏบตการทงภายในองคกรและนอกองคกร เครอขายความรวมมอของภาคธรกจ ททากจกรรมเพอสงคมดานสงแวดลอม ยงมการ ดาเนนการอยางเขมแขง อาท คณะกรรมการนกธรกจเพอสงแวดลอมไทย (TBCSD หรอ ธวท.) เครอขายธรกจเพอสงคมและสงแวดลอม รวมทง มองคกรหรอกลไกสนบสนนอยจานวนหนง เชน สถาบนสงแวดลอมอตสาหกรรมในสงกดสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย สถาบนธรกจเพอสงคม ศนยสงเสรมธรกจเพอสงคมในสงกดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย อยางไรกตาม ประเดนสงแวดลอมศกษาทมบทบาทอยในธรกจปจจบน ยงคงจากดตวอยในธรกจขนาดใหญ มวตถประสงคในการดาเนนงานผสมผสานระหวางการดาเนนงานเชงรบเพอปองกนหรอลดปญหาจากการดาเนนธรกจซงสรางผลกระทบตอสงแวดลอม และการดาเนนงานเชงรกเพอสรางภาพลกษณทดแกบรษท ทาใหขาดความชดเจนในเปาหมายเพอการพฒนาทยงยน กลายเปน ขอจากดในการประสานความรวมมอกบบางเครอขาย อาท องคกรพฒนาเอกชนทกาหนดบทบาทเปน

66 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ฝายตรวจสอบวพากษวจารณการดาเนนงานของบรษท ในขณะทองคกรธรกจสวนใหญยงขาดความร ทงเชงเนอหาและกระบวนการทางานดานสงแวดลอมศกษา ซงตองการการเสรมแรงจากภาคสวนอน ประเทศไทยมองคกรพฒนาเอกชนทมประสบการณและองคความรในงานสงแวดลอมศกษาเขมขนอยจานวนหนง ทงในเชงเนอหาและกระบวนการ ขณะเดยวกนกมองคกรพฒนาเอกชนและองคกรชมชนททางานดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจานวนมาก องคกรเหลานทางานครอบคลมประเดนเนอหาดานตางๆ อยางกวางขวาง และสอดรบกบแนวทางการพฒนาทยงยน ในสวนของพนทกมองคกรททางานในระดบตางๆ ครอบคลมทกภมภาคของประเทศ โดยบางสวน กมการทางานแบบเครอขายในระดบทองถน ระดบภมภาค และระดบชาต รปธรรมประการหนงของความรวมมอน ไดแก งานสงแวดลอมประจาป องคกรเหลานมงานดานสงแวดลอมศกษาสอดแทรก ในการดาเนนงานมากบางนอยบาง ทงทเกดขนอยางมจดมงหมายหรอวาเปนไปเอง ในภาพรวม จงนบวามศกยภาพทจะเปนผดาเนนการหรอผมสวนสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ไดด แมกระนนองคกรพฒนาเอกชนททางานดานสงแวดลอมศกษายงนบวามจานวนไมมาก และสวนใหญดาเนนการเปนรายโครงการโดยอาศยงบประมาณจากแหลงทนอน โดยองคกรพฒนาเอกชนและองคกรชมชนจานวนมากททางานดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แมเนอหางานจะอยในแนวทางการพฒนาทยงยนอยางชดเจน แตบทบาทสวนใหญเปนการรณรงคและขบเคลอนนโยบายดวยเครองมออนๆ ประเดนสงแวดลอมศกษามกถกนาไปผกตดกบเปาหมายหลกในงานเฉพาะสวน ของตนเอง มากกวาทจะขยายผลดวยการเดนหนาไปสเปาหมายของการเปลยนแปลงสสงคมทมพลเมองทมหวใจสเขยวในตนเอง ดวยปรมาณและความหลากหลายขององคกรพฒนาเอกชน โดยเฉพาะบรรดาองคกรเลกๆ ทไมมสถานะทางการ ทาใหเขาถงยาก อกทงองคกรสวนใหญจะมความถนดและศกยภาพเฉพาะ (ทางานเฉพาะประเดนหรอเฉพาะพนท) ซงตองการจะธารงรกษาไวโดยไมยอมเปลยนแปลง รวมทง มกจะมเกณฑหรอมาตรฐานเชงอดมการณสาหรบกาหนดความรวมมอกบภาคสวนอน โดยเฉพาะ ภาคธรกจเอกชน ปจจบนองคกรปกครองสวนทองถนไดรบโอนภารกจและงบประมาณเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทองถน ซงในการดาเนนงานตองใชแนวทางการมสวนรวมของประชาชน และ อปท. จานวนไมนอยใชสงแวดลอมศกษาในการสนบสนนการดาเนนงาน แมองคกรปกครองสวนทองถนจะเปนหนวยงานหลกดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนท แตหลายแหงยงไมเหนความสาคญของสงแวดลอมศกษา และในบรรดาทตระหนกถงความสาคญเอง กยงตองการการสนบสนนทางวชาการจากหนวยงานและองคกรอนๆ อกมาก กรณเมอนามาเปรยบเทยบกบชมชนเมอง เปนทนาสงเกตวา ขณะทในพนทชนบทของประเทศ กระบวนการชมชนเขมแขงสามารถกระตนใหเกดการสบคนและสงเคราะหทนและภมปญญาทองถน จนกระทงเกดความตระหนกและความสนใจเรยนรเกยวกบความสมพนธระหวางการพฒนา

67¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ชมชน และฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางกวางขวาง แตกระบวนการขางตนใชไมไดผลกบชมชนเมอง ทงทเมองเปนพนททมการบรโภคเขมขนและมขนาดใหญ ดงนนจงมการสบดงทรพยากรธรรมชาตและกอผลกระทบตอสงแวดลอมอยางมากและอยางซบซอน แตภาพรวมของ สงแวดลอมศกษาฯ ภาคเมองยงขาดการพฒนา ซงสวนหนงอาจเกดจากการขาดองคกรททางานดานนอยางจรงจงและตอเนอง สาหรบสอมวลชน มผสอขาวสายสงแวดลอม ทงททางานในองคกรสอปจจบนและทเลกแลวแตยงคงเหนความสาคญและมความสนใจเนอหาดานน นอกจากนนยงมการรวมตวของผสอขาว สายสงแวดลอมททางานในองคกรสอ โดยเฉพาะสอสงพมพ จดตงเปนชมรมนกขาวสงแวดลอม โดยมการดาเนนกจกรรมตางๆ อยางตอเนอง ทงทเกยวกบวชาชพโดยตรงและทมากกวานน ในภาพรวมสอทนาเสนอเนอหาดานการพฒนาสงแวดลอมในแนวทางทยงยนอยางจรงจงและตอเนองมนอยมาก โดยตองเผชญและฝาฟนกบขอจากดตางๆ ไมวาจะเปนทน การไมไดเวลา ออกอากาศทเปนชวงผชมมาก เปนตน สวนหนงสอพมพทเคยตนตวเรองขาวสงแวดลอมเมอชวงทศวรรษ 2530 แตภายหลงเกดวกฤตเศรษฐกจในป 2540 ทาใหนกขาวและขาวสงแวดลอมลดบทบาทความสาคญลง หนงสอพมพสวนใหญในปจจบนไมมโตะขาวสงแวดลอม และไมมหนาสงแวดลอม แมมนกขาวทรบผดชอบงาน ในสายสงแวดลอม แตตองแขงขนและแสวงหาพนทในหนาขาวทวไป โดยทคอนขางไดรบความสาคญอยในลาดบทายๆ สอทเปนชองทางเขาถงผฟงไดอยางกวางขวาง เชน วทยกระจายเสยง และเขาถงผชมวงกวางไดอยางมประสทธภาพ เชน โทรทศน ยงคงไมใหความสาคญกบเนอหาดานสงแวดลอม และมประสบการณกบเนองานดานนคอนขางนอย การนาเสนอขาวสงแวดลอมเปนไปในลกษณะตามกระแส มากกวาเปนความคดรเรมจากตนเอง หรอมบทบาทในเชงรก การขาดงบประมาณและปราศจากผสนบสนนนบเปนขอจากดสาคญของการผลตรายการดานสงแวดลอม โดยเฉพาะในกรณของโทรทศน ขณะเดยวกน ดวยธรรมชาตของสอทมเวลาจากดและราคาแพง ทาใหการนาเสนอเรองสงแวดลอมบางประเดนทมมตซบซอนเปนไปไดยาก

ประตแหงโอกาสของสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน ในประเทศไทย กระแสการพฒนาระดบชาตและนานาชาต ในชวงหลงของทศวรรษทผานมา สงคมไทยมความตระหนกและตนตวกบเรองสงแวดลอมขนแตอยางใด อนเนองมาจากเหตภยพบตรนแรง ซำซาก เชน นำทวม ดนถลม สนาม และกระแส ความสนใจของโลกเรองภาวะโลกรอนทกระตนใหสงคมตระหนกถงผลกระทบของการพฒนาทไมคานงถงขดจากดของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

68 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การประกาศทศวรรษสากลแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน โดยทองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) เปนหนวยงานหลกในการสงเสรมทศวรรษ ดงกลาว กจะมสวนสนบสนนใหหนวยงานตางๆ ทงไทยและตางประเทศใหความสนใจกบการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ใหเพมสงขนเชนกน นอกจากนน แนวคดในเรองการพฒนาทคลคลายมาในชวงทศวรรษกอน อาท การพฒนา ทคนเปนศนยกลาง เศรษฐกจพอเพยง การพฒนาทใหความสาคญกบความสขมวลรวมของคน ในประเทศ (Gross National Happiness หรอ GNH) ยงกวาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (Gross Domestic Product หรอ GDP) กระบวนการชมชนเขมแขง และความสาคญของทนและ ภมปญญาของชมชนทองถน เปนแนวทางทสอดคลองและสนบสนนสงแวดลอมศกษาฯ ในภาคธรกจ แนวคดเรองความรบผดชอบตอสงคม หรอ CSR และมาตรฐานสากลใหม วาดวยเรองการรบผดชอบตอสงคม (ISO 26000 หรอ ISO SR) มแนวโนมทกลายเปนเงอนไขสาคญ ทภาคธรกจตองปฏบตอยางแพรหลาย ซงจะทาใหองคกรธรกจตางๆ เขามามบทบาทในทางทสงเสรมสงแวดลอมศกษาฯ มากยงขน

ภาคเครอขาย ปจจบน การปรากฏขนขององคกรระดบชาตททนและเครอขายทวประเทศ องคกรเหลาน กอตงขนเพอทางานสนบสนนการพฒนาทยงยน อาท สานกงานกองทนสนบสนนการวจย กองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ คณะกรรมการสขภาพแหงชาต จงนาทจะเปนพนธมตรสาคญในการทางานสงแวดลอมศกษาฯ องคกรปกครองสวนทองถนไดรบการโอนภารกจทางดานสงแวดลอมเพมขน เปนเหตใหตองการความรและเครองมอตางๆ จงเปนโอกาสทสงแวดลอมศกษาฯ จะสอดแทรกเขาไปได โดยทภาคสวนนมตนทนในแงของอานาจทางปกครอง อานาจตามกฎหมาย และงบประมาณอยดวย ทงนยอมรวมไปถงองคกรพฒนาเอกชนซงทางานในสายวฒนธรรมและการศกษาทให ความสนใจตอประเดนเนอหาดานสงแวดลอม เออใหสามารถสรางงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนได

เทคโนโลยและชองทางการสอสารใหม ปจจบนมเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารใหมๆ ทมตนทนตำ ทวาประสทธภาพสง โดยเฉพาะอยางยง อนเตอรเนตทชวยใหสามารถคนหาแหลงเรยนรเผยแพรความรความเขาใจเรอง สงแวดลอมศกษาฯ ไดทงภายในและระหวางประเทศ นอกจากนน การเกดขนของสอกระแสรอง เชน วทยชมชน เวบไซตขาวตางๆ กจะเปนชองทางการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ไดกวางขวางและหลากหลายมากขน

69¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ในสวนของสอมวลชน การปฏรปสอทกาลงดาเนนการอยอยางตอเนอง และการถอกาเนดขนของทวสาธารณะยอมนาจะสงผลใหเกดโอกาสและพนทในการสอสารเรองสงแวดลอมศกษาฯ เพอสรางความเขาใจในสงคมไทยมากขน เปนชองทางในการเผยแพร และอาจดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ โดยตรงดวย

กาแพงทขวางกนของสงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทย การทางานในเรองสงแวดลอมศกษาฯ จาเปนตองดาเนนการอยางตอเนองยาวนาน จงจะ เหนผลเปนรปธรรมความสาเรจ จงมกถกมองขามความสาคญ โดยผกาหนดนโยบายและหนวยงานตางๆ มกใหความสนใจกบการทางานทใหผลสาเรจในระยะสน แมวาจะไมยงยน โดยเฉพาะอยางยงปจจบนประเทศไทยมวาระแหงชาตทสาคญและเรงดวนหลายเรอง อนไดแกดานการเมอง เศรษฐกจและความมนคง ซงจะเปนเรองทไดรบความสนใจจากผกาหนดนโยบายและสาธารณชนในลาดบตนๆ ดวยเหตนสงแวดลอมศกษาฯ จงอาจไมไดรบความสนใจ และไมไดรบการสนบสนนดานทรพยากร เทาทควร องคกรตางประเทศซงเคยเปนแหลงสนบสนนทางการเงนทสาคญ มแนวโนมวาจะลดความชวยเหลอ เพราะประเทศไทยเปนประเทศทมระดบการพฒนาคอนขางสงแลว ในขณะทองคกรธรกจ ซงไดรบผลกระทบจากเศรษฐกจซงชะลอตวกอาจจะลดบทบาทในฐานะแหลงทนดวยเชนกน

สรปการวเคราะหปจจยบวกและปจจยลบของการพฒนา สงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทย เมอพจารณาประตแหงโอกาส และกาแพงทขวางกนจากสงเกอหนน และบนทอน ตลอดจนขางตนน จะเหนวาสงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทยยงอยในระยะเรมตนพฒนา ปจจยเกอหนนทสาคญคอศกยภาพของหนวยงานและองคกรตางๆ ซงเรยกวาเปนทนเดมทสามารถนามาตอยอดในการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ และปจจบนกมโอกาสตางๆ ทจะเอออานวยตอการเสรมพลงตอยอดปจจยดงกลาว ทงนจาเปนจะตองกาจดขอบนทอนหลกๆ ซงไดแกการขาดโครงสรางเชงสถาบนทสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ การขาดการจดการความรและขอมลทเปนระบบเพอการใชประโยชน ไดงาย และขาดการประสานการดาเนนงานระหวางฝายตางๆ ทเกยวของ ในสวนกาแพงทขวางกนนน ไมไดปดตาย และเปนสงทนาจะสามารถฝาขามไปได หากมการเยยวยาแกไขสงบนทอนและเพมพนการเกอหนน ฉะนนแนวทางการพฒนาทควรไดรบ ความสาคญอนดบแรกจงไดแกการพฒนาฐานของสงแวดลอมศกษาฯ ใหเขมแขง ควบคไปกบการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ โดยการตอยอดจากพลงเกอหนนซงเปนทนทมอยเดม

70 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ตารา

งท 1

สรป

ผลกา

รวเค

ราะห

ปจจ

ยบวก

และป

จจยล

บของ

การพ

ฒนา

สงแว

ดลอม

ศกษา

ฯ ใน

ประเ

ทศไท

ย

บนทอ

น เก

อหนน

กร

อบกฎ

หมาย

นโย

บาย

และย

ทธศา

สตร

สาคญ

ของป

ระเท

ศสนบ

สนนแ

ละเอ

ออาน

วย

หน

วยงา

นและ

องคก

รตาง

ๆ มอ

งคคว

ามรท

เก

ยวขอ

งและ

มแหล

งเรย

นรแบ

บตาง

ๆ

นโ

ยบาย

การศ

กษาแ

ละกา

รจดท

าหลก

สตร

ของ

ศธ.

สงเส

รมกา

รบรณ

าการ

EES

D กบ

กา

รเรย

นการ

สอนว

ชาตา

งๆ

โร

งเรย

นและ

ครจา

นวนไ

มนอย

มประ

สบกา

รณ

จากก

ารทา

งานร

วมกบ

ภาคส

วนอน

ๆ

มก

ารเร

ยนกา

รสอน

สงแว

ดลอม

ศกษ

าใน

ระดบ

อดมศ

กษา

ธร

กจขน

าดให

ญสน

ใจเป

นแห

ลงทน

และม

ปร

ะสบก

ารณ

ในงา

นดาน

สงแว

ดลอม

ม

องคก

รพฒ

นาเอ

กชนด

านสง

แวดล

อม

จานว

นมาก

อป

ท. ม

ภาร

กจใน

การจ

ดการ

สงแ

วดลอ

มแล

ะทาง

านโด

ยเนน

การม

สวนร

วมขอ

งประ

ชาชน

ม

นกข

าวส

งแวด

ลอม

ทม

คณ

ภาพ

และ

ประส

บการ

ณ

ขา

ดเจา

ภาพ

นโยบ

าย ย

ทธศ

าสตร

เปา

หมาย

รวม

กลไก

การ

ประส

านงา

น แล

ะกาก

บ ตด

ตาม

ประเ

มนผล

หน

วยงา

นละเ

ลยยท

ธศาส

ตร E

ESD

ในกา

รทาง

านดา

นสงแ

วดลอ

มเพ

ราะใ

ชเวล

านาน

จงจะ

เหนผ

ลสาเ

รจเป

นรปธ

รรม

สง

คมมค

วามเ

ขาใจ

EES

D จา

กด ข

าดคว

ามตร

ะหนก

EESD

ชมช

นเมอ

งลาห

ลงแล

ะไมพ

ฒนา

เพร

าะขา

ดองค

กรทท

างาน

ตอเน

อง

คร

ขาดท

กษะก

ารบร

ณาก

าร E

ESD

ในกา

รเรย

นการ

สอน

ขา

ดควา

มเชอ

มโยง

ระหว

าง E

ESD

ในแล

ะนอก

สถาน

ศกษา

ธรกจ

ขนาด

ใหญ

อาจม

ผลปร

ะโยช

นทบซ

อน เป

นอปส

รรคต

อการ

สราง

ความ

รวมม

อแบบ

พหภา

คในก

ารพฒ

นา E

ESD

อง

คกรพ

ฒน

าเอก

ชนไม

ใหค

วาม

สาคญ

กบกา

รขยา

ยผลง

าน

สงแว

ดลอม

ททาอ

ยไปส

งาน

EESD

อป

ท. ส

วนให

ญยง

ไมเห

นควา

มสาค

ญหร

อขาด

ความ

รควา

มเขา

ใจแล

ะทกษ

ะ EE

SD

ขา

วสงแ

วดลอ

มถกล

ดบทบ

าทแล

ะชอง

ทางก

ารเผ

ยแพร

เพรา

ะเงอ

นไข

ทางเ

ศรษฐ

กจ

สรปผ

ลการ

วเคร

าะห

ปจ

จยบว

กและ

ปจจย

ลบ

ของก

ารพ

ฒนา

สง

แวดล

อมศก

ษาฯ

ใน

ประเ

ทศไท

ย

71¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ภย

พบต

วกฤต

สงแว

ดลอม

และ

โลกร

อน ฯ

ลฯ

กระต

นใหส

งคมไ

ทยตน

ตวแล

ะใหค

วามส

าคญ

กบ

สงแว

ดลอม

มากข

น

แนวท

างกา

รพฒ

นาสา

คญใน

ปจจบ

น เช

น เศ

รษฐก

จพอเ

พยง

ชมชน

เขมแ

ขง ส

อดคล

องแล

ะสน

บสนน

EES

D

มองค

กรระ

ดบชา

ตทม

ปรชญ

าและ

แนวท

าง

การด

าเนน

งาน

ทนาจ

ะเปน

พนธม

ตรสา

คญ

เท

คโน

โลยใ

หม

ดาน

สอแล

ะการ

ปฏ

รปสอ

จะ

เปด

พน

ทใน

การส

รางค

วาม

เขาใ

จและ

การ

ดาเน

นงาน

EES

D มา

กขน

- เม

อพจา

รณาจ

ากมต

จดแข

งและ

โอกา

สนน

พบวา

มโอ

กาสท

จะพฒ

นาจด

แขงเ

พอรก

ไปขา

งหนา

ไดมา

ก แต

จะตอ

งกาจ

ดจดอ

อนเส

ยกอน

การ

รกไป

ขางห

นาจ

งเป

นแ

นวท

างก

ารพ

ฒน

าทค

วร

ความ

สาคญ

เปนล

าดบท

2 ซ

งสาม

ารถด

าเนน

การ

คขนา

นไปก

บการ

กาจด

จดออ

นได

- เน

องจา

ก EE

SD ใ

นประ

เทศไ

ทยยง

มจดอ

อน

ทโคร

งสรา

งเชง

สถาบ

นซงเ

ปนขด

จากด

สาคญ

ของ

การพ

ฒนา

EES

D รว

มทงจ

ะเปน

รากฐ

านสา

คญขอ

งกา

รดาเ

นนงา

น EE

SD อ

ยางย

งยน

และป

จจบ

น กเ

ปนโอ

กาสด

ทจะ

กาจด

จดออ

นน

จงคว

รให

ความ

สาคญ

เปน

ลาดบ

แรกก

บกา

รกาจ

ดจดอ

อน

เพอพ

ฒนา

ฐานใ

หเขม

แขง

ม

วาระ

แหงช

าตท

สาค

ญแล

ะเรง

ดวน

ดาน

การเ

มองแ

ละเศ

รษฐก

จทจะ

ดงคว

ามสน

ใจไป

จาก

เรอง

EES

D

องคก

รตาง

ประเ

ทศมแ

นวโน

มทจ

ะลดค

วาม

ชวยเ

หลอ

ธร

กจเอ

กชนไ

ดรบ

ผลกร

ะทบจ

ากเศ

รษฐก

จชะ

ลอตว

อาจ

ลดบท

บาทใ

นฐาน

ะแหล

งทสน

บสนน

เน

องจ

ากกา

แพงม

ใชอ

ปสร

รครา

ยแรง

ทจะ

สงผล

กระท

บตอก

ารพฒ

นา E

ESD

มากน

ก แต

กอา

จเปน

ความ

ไมสะ

ดวกใ

นการ

ทางา

นได

จงคว

รม

การด

าเน

นกา

รเพ

อกา

วขา

มกา

แพงเ

หลา

นน

แนวท

างกา

รพฒ

นานจ

งไดร

บคว

ามสา

คญเป

น ลา

ดบท

3

- เน

องจ

ากกา

แพงม

ใชอ

ปสร

รครา

ยแรง

ทจะ

สงผล

กระท

บตอก

ารพฒ

นา E

ESD

มากน

ก แล

ะ ถา

มการ

พฒ

นาฐา

นใหเ

ขมแข

งแลว

กจะส

ามาร

ถรบ

มอกบ

สงกด

ขวาง

เหลา

นได

แนวท

างกา

รพฒ

นาน

จงได

รบคว

ามสา

คญเป

นลาด

บท 4

ประต

แหงโ

อกาส

จด

แขง-

โอกา

ส : ร

กไปข

างหน

า จด

ออน-

โอกา

ส : พ

ฒนา

ฐานใ

หเขม

แขง

กาแพ

งทขว

างกน

จด

แขง-

การข

วางก

น : ก

าวขา

มกาแ

พง

จดออ

น-กา

รขวา

งกน

: ปรบ

เปลย

นภาย

ใน

เพอร

บควา

มเสย

ง

72 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

73¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 3 อดมคตและจนตนาการ

ของการพฒนาสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนา ทยงยนในประเทศไทย

74 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 3 อดมคตและจนตนาการของการพฒนา

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนในประเทศไทย

การดาเนนงานพฒนาสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน มอดมคตอยทการยกระดบงานดานสงแวดลอมของประเทศขน จากทกวนนทเนนการจดการ “สงแวดลอม” ไปสชนของการจดการ “คน” เพอใหประชาชนทกคนเปนผรวมรบผดชอบดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและพฒนาคณภาพ สงแวดลอม ซงเปนฐานชวตของชมชนและสงคม ทงเปนฐานทรพยากรทสาคญในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ โดยการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ถกกาหนดจดหมายปลายทางไปสการทประชาชนทกคน ไมยกเวนใครเลย ไมวาจะเพศ วย องคกร ชมชน ภาคสวนใดๆ เกดความร ความเขาใจ ความตระหนกและรสกอยางลกซงถงปญหา สาเหตของปญหา และผลกระทบของปญหา มเจตคตและคานยม ทเปนมตรตอสงแวดลอม มทกษะทสาคญจาเปน และเขารวมรบผดชอบดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและพฒนาคณภาพสงแวดลอม เหตเพราะวาการพฒนาเชนน มอาจทาใหเหนผลประจกษไดภายในระยะเวลาอนสน ดงนนระยะเวลาและความตอเนอง คอเงอนไขความจาเปนทการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ แตความจาเปนของสงแวดลอมศกษากเปนเรองทไมอาจนงเฉยได ในการดแลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงในเชงรกและเชงรบ เพอสนบสนนการการพฒนาทยงยน ฉะนนจงตองกาหนดแผนและ เปาหมายการดาเนนงานเปนระยะๆ

75¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

แผนหลกการพฒนาของสงแวดลอมศกษาฯ ในกรอบระยะเวลา 2551-2555

ภารกจและเปาหมาย ในฐานะเครองมอสาคญในการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ แผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ระยะแรกเรมมภารกจสาคญ 2 ประการ คอ 1. การเปนกระจกสะทอนใหเกดความตระหนกและเขาใจสถานการณ ปญหา อปสรรค และบทบาทของสงแวดลอมศกษาฯ ในสงคมไทย และกระตนใหเกดความตระหนก ความรบผดชอบ และการมสวนรวม ตลอดจนการขยายเครอขายในการรบมอกบปญหาและสงเสรมการพฒนาทยงยน 2. การเปนเขมทศและแผนทนาทางในการกาหนดประเดนรวม เปาหมายรวม ตลอดจนทศทางและแนวทางการพฒนารวมกน เพอเปดชองทางการมสวนรวมใหกลมตางๆ เหนวาตนเอง จะมบทบาทไดอยางไร มชองทางความรวมมอกบกลมอนๆ ในประเดนอะไร อยางไร เพอใหเกด ความรวมมอทมพลงทสามารถขบเคลอนไปสความสาเรจ เปาหมายความสาเรจของแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ในระยะเวลา 5 ปแรกเนนเปาหมายเชงกระบวนการซงสาคญจาเปนตอการวางรากฐานเพอพฒนา EESD อยางตอเนองและยงยน โดยคานงถงผลการวเคราะห SWOT ในบทท 2 ซงนาไปสการระบลาดบความสาคญของแนวทาง การพฒนาตามลาดบดงน 1) การพฒนาฐานใหเขมแขง 2) การรกไปขางหนาโดยตอยอดจากทนเดม ทมอย 3) การกาวขามกาแพงทขวางกน 4) การปรบตวรบมอกบอปสรรคกดขวาง เปาหมายการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ในกรอบระยะเวลา 2551-2555 ไดแก 1. หนวยงาน องคกร ตลอดจนกลมเปาหมายตางๆ มความเขาใจและตระหนกถงบทบาทของสงแวดลอมศกษาฯ 2. มโครงสรางเชงสถาบนเพอสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษา อยางยงยน 3. มความรวมมอและการประสานงานระหวางฝายตางๆ เพอสนบสนนการพฒนา สงแวดลอมศกษาฯ อยางตอเนอง 4. มการพฒนาและการแลกเปลยนความร เจตคต และทกษะเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ ทงในและนอกสถานศกษาเพอทาใหสงแวดลอมศกษาฯ เปนสวนหนงของการเรยนรตลอดชวต 5. มการนาสงแวดลอมศกษาฯ ไปใชสนบสนนการดาเนนนโยบาย ยทธศาสตร และ การดาเนนงานพฒนาในระดบประเทศ สาขา พนทและทองถน

76 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ตารางท 2 แสดงความสมพนธระหวางอดมคตและจดหมาย EESD กบภารกจและเปาหมาย แผนหลก EESD พ.ศ. 2551-2555

อดมคต EESD การขยายขอบเขตการดาเนนงานดาน สงแวดลอมของประเทศจากปจจบนท เนน การจดการ “สงแวดลอม” ไปสการจดการ “คน” เพอใหประชาชนทกคนเปนผรวมปองกนและแกไขปญหาและพฒนาคณภาพสงแวดลอม ซงเปนฐานชวตของชมชนและสงคม ทงยงเปนฐานทรพยากรทสาคญในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศอยางยงยน

เปาหมายแผน EESD (2551-2555) 1. หนวยงาน องคกร ตลอดจนกลม

เปาหมายตางๆ มความเขาใจและตระหนกถงบทบาทของ EESD 2. มโครงสรางเชงสถาบนเพอสนบสนนการพฒนา EESD อยางยงยน 3. มความรวมมอและการประสานงานระหวางฝายตางๆ เพอสนบสนนการพฒนา EESD อยางตอเนอง 4. มการพฒนาและการแลกเปล ยน ความร เจตคต และทกษะเกยวกบ EESD ทงในและนอกสถานศกษาเพอทาให EESD เปน สวนหนงของการเรยนรตลอดชวต 5. มการนา EESD ไปใชสนบสนน การดาเนนนโยบาย ยทธศาสตร และการ ดาเนนงานพฒนาในระดบประเทศ สาขา พนท และทองถน

จดหมาย EESD ป ร ะ ช า ช น ท ก ค น ไ ม ย ก เ ว น ใ ค ร เ ล ย เกดความร ความเขาใจ ความตระหนกถงปญหา สาเหตของปญหา และผลกระทบของปญหา มเจตคตและคานยมทเปนมตรตอ สงแวดลอม มทกษะทสาคญจาเปน และ เขารวมรบผดชอบดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต และพฒนาคณภาพสงแวดลอม

ภารกจแผน EESD 1. ก า ร เ ป น ก ร ะ จ ก ส ะ ท อ น ใ ห เ ก ด ความตระหนกและเขาใจสถานการณ ปญหา อปสรรค และบทบาทของ EESD ในสงคมไทย และกระตนใหเกดความตระหนก ความรบผดชอบ และการมสวนรวม ตลอดจนการขยายภาคเครอขายในการรบมอกบปญหาและสงเสรมการพฒนาทยงยน 2. การ เปน เขมทศและแผนทน าทาง ในการกาหนดประเดนรวม เปาหมายรวม ตลอดจนทศทางและแนวทางการพฒนา อยางกวางๆ รวมกน เพอเปดชองทางการม สวนรวมใหกลมตางๆ เหนวาตนเองจะมบทบาทไดอยางไร มชองทางความรวมมอกบกลมอนๆ ในประเดนอะไร อยางไร เพอใหเกดความ รวมมอทมพลงทสามารถขบเคลอนไปสความสาเรจ

77¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

หลกการสาคญ ในการจดทาแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ไดมการประชมกลมยอยผเชยวชาญและกลม ผเกยวของตางๆ ทมความรและประสบการณเรองนหลายครง ทประชมไดยำถงความสาคญของประเดนตางๆ ซงอาจจดไดวาเปนหลกการสาคญอนพงสาเหนยกในการจดทาแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ดงตอไปน 1. มใชแผนของหนวยงานใดหนวยงานหนง และมใชแผนการดาเนนงานของภาครฐ แตเปนแผนของทกภาคสวนในสงคม 2. เนนการพฒนาจากทนความรและทนทางสงคมทมอยในภาคสวนตางๆ ของสงคมไทย โดยเฉพาะอยางยงภมปญญาทองถน และควรหลกเลยงการสรางนยามใหม ขอบเขตใหม แนวคดใหม ซงอาจนาไปสการสรางความสบสนมากกวาจะเปนประโยชน 3. ใหความสาคญกบภาคสวนและภาคในระบบการศกษาเทาๆ กบภาคสวนและภาค นอกระบบการศกษา 4. ตระหนกถงความหลากหลายของชมชน สงคม วฒนธรรม และระบบนเวศ ซงจะตอบรบและตอบสนองตอความตองการสงแวดลอมศกษาทมจดเนนและรปแบบทแตกตางกน

78 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศาสตรการพฒนา พ.ศ. 2551-2555 ยทธศาสตรการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ทจะนาไปสการบรรลเปาหมายทกาหนดไว ไดแก 1. การสอสารสาธารณะเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ 2. การพฒนาโครงสรางเชงสถาบนเพอเกอหนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ 3. การบรณาการสงแวดลอมศกษาฯ กบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและ นโยบายสาธารณะอนๆ 4. การสรางและเสรมพลงเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ 5. การตลาดเพอสงแวดลอมศกษาฯ 6. การเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอกสถานศกษา 7. การจดการความรสงแวดลอมศกษาฯ แตละยทธศาสตรอาจรองรบเปาหมายการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ มากกวาหนงเปาหมาย และจะมบทบาทในการขบเคลอนไปสเปาหมายตางๆ ในระดบมากและนอยแตกตางกน

79¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ภาพท 3 แสดงพลวตระหวางยทธศาสตร EESD พ.ศ. 2551-2555

3 ยทธศาสตรการบรณาการ EESD กบการจดการทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม และนโยบายสาธารณะอนๆ

4 ยทธศาสตรการสรางและเสรมพลงเครอขาย

6 ยทธศาสตรการเชอมโยง EESD ในและนอกสถานศกษา

7 ยทธศาสตรการจดการความร EESD

2 ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางเชงสถาบน

1 ยทธศาสตรการสอสารสาธารณะ

5 ยทธศาสตรการตลาดเพอ EESD

พลวตของยทธศาสตรการพฒนาสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน การพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ จาเปนตองคานงถงพลวตรของยทธศาสตรทง 7 ขอ ซงควร ดาเนนการตามขนตอน เพราะยทธศาสตรตางๆ มพลวตของความเชอมโยงและการหนนเสรม ซงกนและกนทสาคญดงภาพขางลางน (ลกศรหมายถงการหนนเสรม) ทจรงแลว พลวตระหวางยทธศาสตรตางๆ มความซบซอนกวาน และมความสมพนธในเชงปอนกลบ (feedback) ดวย ภาพนแสดงเฉพาะพลวตและความเชอมโยงสาคญทควรไดรบความสนใจเปนพเศษ

80 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การขบเคลอนทางยทธศาสตร 1. การสอสารสาธารณะกบสงแวดลอมศกษาฯ การวางยทธศาสตรการสอสารสาธารณะเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ เปนสงสาคญยง เรองแรกทตองดาเนนการ เพอสรางความเขาใจในอดมคตรวมกนในเรองสงแวดลอมศกษาฯ โดยเฉพาะความสาคญของสงแวดลอมศกษาฯ ทจะปองกนและแกไขปญหาตางๆ ความจาเปนของบทบาทหนวยงาน องคกร และกลมตางๆ อนคอจดเรมตนของเครอขายความรวมมอ เปนรากฐานของการดาเนนงานตามยทธศาสตรอนๆ ซงระยะตอไป เมอกลมตางๆ ตระหนกเขาใจถงความสาคญของ สงแวดลอมศกษาฯ ยอมตองการแสวงหาความร ทกษะเพมเตม การสอสารสาธารณะยอมเขามา มบทบาทอกครงในฐานะทเปนเครองมอเพอรบรและสงผานความรและทกษะใหแกกลมอนๆ กวางขวางออกไป การสอสารสาธารณะจะตองใชในหลากหลายรปแบบ และใชทงการสอสารทางเดยว อาท การสอสารทางหนงสอพมพ วทย โทรทศน และการสอสาร 2 ทาง อาท การจดกจกรรมทเปดโอกาสใหผสอสารและผรบสารไดแลกเปลยนเรยนร ตลอดจนควรเชอมโยงไปสแหลงเรยนรและรปแบบการเรยนรตางๆ โดยเฉพาะความสามารถทจะเขาถงขาวสารขอมลทวา เมอสนใจและตองการเรยนรเพมเตมหรอตองการเขารวมกจกรรมตางๆ แลว จะสามารถแสวงหาแหลง-ชองทางไดจากทใดบาง หวใจสาคญของยทธศาสตรนคอ จะตองแสดงใหทกฝายเหนวา สงแวดลอมศกษาฯ ไมใชเรองใหมและไมใชเรองของผเชยวชาญ แตเปนสงททกๆ คนมความเกยวของและประพฤตปฏบตกน อยแลว จงอาจขยายดาเนนการใหกวางขวางมากขน ไดผลดยงขน รวมทงการทาใหฝายตางๆ มองเหนตาแหนงแหงทและบทบาทของตวเอง ตลอดจนลทางในการรวมมอกบผอนในกระบวนการสงแวดลอมศกษาฯ อยางแจมชด การสรางความเขาใจในอดมคตรวมกนเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ แบงการดาเนนงาน ตามกลมเปาหมายเปน 3 ระยะ ระยะท 1) หนวยงานและองคกรภายใตโครงสรางเชงสถาบนมบทบาทเกยวของและม ความสาคญทจะใหความเกอหนนสงแวดลอมศกษาฯ และเปนเครอขายใหแก สงแวดลอมศกษาฯ ระยะท 2) หนวยงานและองคกรทมบทบาทสาคญในการพฒนา และเผยแพรแลกเปลยน องคความร เจตคต และทกษะสงแวดลอมศกษาฯ ทงในและนอกสถานศกษา ระยะท 3) สาธารณชนทวไป

81¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

2. โครงสรางเชงสถาบนกบการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ความเอออานวยทางโครงสรางเชงสถาบน จะชวยใหเกดความชดเจนดานนโยบาย แนวทางการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ การจดสรรภารกจความรบผดชอบ กลไกและกระบวนการประสานงาน ทรพยากรสนบสนน ซงทาใหเครอขายเกดความเชอมนวาจะมฐานการสนบสนนทเขมแขงเพยงพอ จะขบเคลอนไปสความสาเรจตามเปาหมาย โครงสรางเชงสถาบนทสาคญ ประกอบไปดวย 1. นโยบาย/แผน นโยบายสงแวดลอมศกษาฯ ทชดเจนจะชวยยกระดบความสาคญของ สงแวดลอมศกษาฯ และหนนเสรมการแสวงหาความรวมมอและภาคเครอขายทงในและนอกภาครฐ รวมทงความรวมมอและภาคเครอขายจากตางประเทศ แผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ทไดรบ การยอมรบจากฝายตางๆ จะแสดงแนวทางการดาเนนงานสาคญและเปนกรอบในการจดทา แผนปฏบตการของฝายตางๆ ทเกยวของ 2. การจดสรรภารกจระหวางฝายตางๆ ทเกยวของ ความจาเปนทจะตองมหนวยงานหลก หรอ “เจาภาพหลก” ทจะรบผดชอบการขบเคลอนการดาเนนงานตามแผนหลกฯ เปนสงสาคญ และ ทเหนออนใดกคอความเขาใจรวมกนวาแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ น มใชแผนของหนวยงานใด หนวยงานหนง และ มใชแผนการดาเนนงานของภาครฐ แตเปนแผนของทกภาคสวนในสงคม ฉะนน “เจาภาพหลก” จะมบทบาทสาคญในการประสานความคดและประสานงานระหวางฝายตางๆ ทเกยวของ ทงน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม มภารกจทสอดคลองและเหมาะสมทจะทาหนาทเจาภาพหลกของสงแวดลอมศกษาฯ แตจาเปนจะตองมการปรบกระบวนการทางานของสวนตางๆ ภายในกรมฯ ใหสามารถรองรบการดาเนนงานในสวนนไดอยางมประสทธภาพ นอกจาก “เจาภาพหลก” แลว ในบางกรณยงม “เจาภาพรวม” ทรบผดชอบการประสานงานและขบเคลอนยทธศาสตร และ “ภาคเครอขาย” ซงเปนหนวยงาน องคกร และกลมตางๆ ทจะชวยสนบสนนการทางานของเจาภาพหลกและเจาภาพรวม โดยแตละฝายจะตองมความเขาใจบทบาท และทางานตามความรบผดชอบของตนเอง มการทาความเขาใจและปรกษาหารอเรองแนวคด แนวทาง และวธการทางานอยางใกลชด 3. กลไกการประสานงานระหวางหนวยงานและองคกรทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงระหวางเจาภาพหลกและเจาภาพรวมและภาคเครอขายสาคญ ถอเปนเงอนไขความสาเรจทสาคญ กลไกการประสานงานดงกลาวอาจเปนกลไกทเปนทางการ เชน การจดตงคณะกรรมการ หรอเปนกลไกทไมเปนทางการ เชน การสรางเครอขาย การประชมเครอขายอยางไมเปนทางการกได 4. ทรพยากร ในทนหมายรวมถงบคลากรและงบประมาณ ตลอดจนแนวทางวธการระดมทรพยากรสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ทงจากภาครฐ เอกชน ประชาชน และองคกร ตางประเทศ อนง เนองจากงานสงแวดลอมศกษาฯ จะเปนการดาเนนการหลายฝายทมแหลง

82 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

งบประมาณหลากหลาย การจดการแบบรวมศนยจงไมเหมาะสมทจะนามาใชในกรณน หากตองเปนการประสานงานระหวางฝายตางๆ ททางานรวมกนขบเคลอนยทธศาสตรบรรดาม ในการประมาณการทรพยากรทจาเปนตองใช และระบแหลงทรพยากรทมศกยภาพ ตลอดจนแนวทางการระดมทรพยากร อนง พงคานงเสมอวา ในการทางานเรองสงแวดลอมศกษาฯ เปนการลงทนของสงคมเพอประโยชนในระยะยาว จะไมเกดประโยชนตอบแทนอยางเปนรปธรรมในระยะสน ภาครฐจงจะตองใหการสนบสนนทรพยากรในการดาเนนงานในเรองสาคญทจะไมสามารถแสวงหาทรพยากรสนบสนนไดจากแหลงอน 5. ระบบขอมล เนองจากการทางานแบบเครอขาย เปนหวใจหลกของการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ระบบขอมลเกยวกบหนวยงาน/องคกรตางๆ ทเกยวของ กจกรรมและความกาวหนาในการ ดาเนนงานฯลฯ จงมความสาคญมากตอการประสาน และเชอมโยงการดาเนนงานของเครอขายตางๆ ตามยทธศาสตรการสรางและเสรมพลงภาคเครอขาย สงแวดลอมศกษาฯ แมวาปจจบนหนวยงานและกลมองคกรตางๆ มขอมลอยบางแลว แตยงไมครอบคลม ไมทนสมย และไมเชอมโยงกน การพฒนาระบบขอมลสงแวดลอมศกษาฯ จงควรใหความสาคญกบการเชอมโยงขอมลทมอยเดม แลวเพมเตมและปรบปรงใหทนสมยและครอบคลมยงขน 6. กฎหมาย กฎ ระเบยบตางๆ ทสาคญจาเปนทจะตองพฒนาหรอแกไขปรบปรง เพอสนบสนนการพฒนา สงแวดลอมศกษาฯ ซงจาเปนจะตองมการทบทวนดวา มกฎหมาย กฎ ระเบยบอะไรบางทควรแกไขปรบปรง หรอพฒนาขนใหมเพอสนบสนนการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ อยางไรกด เรองนตองใชเวลาในการดาเนนการและไมใชความจาเปนเรงดวน ควรจะให หนวยงาน กลม องคกรตางๆ ทางานสงแวดลอมศกษาฯ ไปสกระยะหนงกอน เพอใหทราบปญหาอปสรรคสาคญในการดาเนนงาน แลวจงพจารณาดาเนนการเรองน ดวยเหตผลดงไดกลาวมาขางตน การพฒนาโครงสรางเชงสถาบนเพอสนบสนนการพฒนา สงแวดลอมศกษาฯ ควรดาเนนการเปน 2 ระยะ กลาวคอ ระยะท 1) เรงพฒนาโครงสรางเชงสถาบนสวนท 1, 2 และ 3 ซงจะเปนพนฐานสาคญ ของการดาเนนงานยทธศาสตรนและยทธศาสตรอนๆ ตอไป ระยะท 2) พฒนาโครงสรางเชงสถาบนสวนท 4, 5 และ 6 แตในกรณหนวยงานภาครฐ ซงจาเปนตองใชงบประมาณในการดาเนนงานกจะตองจดทางบประมาณ เพอใหสามารถเรมดาเนนงานไดทนทและดาเนนงานไดอยางตอเนอง

83¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

3. บรณาการสงแวดลอมศกษาฯ กบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและนโยบายสาธารณอนๆ เปนการนาสงแวดลอมศกษาฯ ไปเจอผสมควบคกบการทางานดานทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม อาท การจดการขยะ การจดการและอนรกษปา การลดมลพษทางอากาศ นำ การปรบปรงภมทศน การฟนฟดน ฯลฯ ซงเปนการจดการ “คน” ควบคไปกบการจดการ “สงแวดลอม” โดยทวไปหนวยงานและองคกรตางๆ อาจมกจกรรมสงแวดลอมศกษาฯ อยบางแลว การมแนวคดทชดเจน เกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ และการใหความสาคญกบการดาเนนการดงกลาวมากยงขน จะชวย เสรมสรางขบวนการสงแวดลอมศกษาฯ และทาใหการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดผล อยางยงยนมากขน นอกจากนน ยงมความจาเปนทจะตองนาสงแวดลอมศกษาฯ ไปแทรกใสไวในนโยบายดานอนๆ อาท นโยบายดานการทองเทยว การขนสง อตสาหกรรม พลงงาน ฯลฯ เพอใหประชาชนมความเขาใจถงความสมพนธและผลกระทบตอสงแวดลอมทงทางบวกและทางลบทเกดขน และชวยกน สงเสรมนโยบายและการดาเนนงานดงกลาวไปในทศทางทเออตอการพฒนาทยงยน การบรณาการสงแวดลอมศกษาฯ กบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และนโยบายสาธารณะตางๆ จะชวยยกระดบความสาคญของสงแวดลอมศกษาฯ และสงเสรมให สงแวดลอมศกษาฯ มบทบาทในการปองกนและแกไขปญหาอยางเปนรปธรรม ซงจะมผลตอการขยายความตองการและโอกาสของการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ อยางยงยน การบรณาการดงกลาวควรดาเนนการตงแตระดบชาตถงระดบทองถน โดยควรเรมจากนโยบาย ยทธศาสตรทสงแวดลอมศกษาฯ สามารถเปนมาตรการและวธการดาเนนงานสาคญในการปองกนและแกไขปญหา โดยในชวงเรมตนทองถนควรเปนลาดบความสาคญแรกสดทจะดาเนนงาน เนองเพราะสามารถเหนผลเปนรปธรรมไดเรวและชดเจน

84 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศาสตรนจาเปนตองไดรบการสนบสนนจากยทธศาสตรอนๆ โดยเฉพาะอยางยงยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางเชงสถาบนและยทธศาสตรการสรางและเสรมพลงภาคเครอขาย ระหวางป พ.ศ. 2551-2555 มเปาหมายอย 3 ระดบทจะดาเนนการบรณาการสงแวดลอมศกษาฯ กบ

ระดบท 1) นโยบาย/ยทธศาสตรในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 ในสวนทสงแวดลอมศกษาฯ เปนปจจยสาคญตอความสาเรจของนโยบาย/ ยทธศาสตรนนๆ ไดแก การปรบแบบแผนการผลตและการบรโภคทเปนมตร กบสงแวดลอม ซงกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกไดรบมอบหมายใหเปน เจาภาพในการดาเนนการเรองดงกลาวดวย ระดบท 2) นโยบาย/ยทธศาสตร/แผนพฒนาจงหวดเพอใหเปนตนแบบ/ตวอยาง การดาเนนงานในระดบจงหวด ระดบท 3) นโยบาย/ยทธศาสตรองคกรปกครองสวนทองถน เพอใหเปนตนแบบ/ตวอยาง การดาเนนงานแกองคกรปกครองในระดบทองถนตางๆ โดยเนนการบรณาการ สงแวดลอมศกษาฯ กบการดาเนนงานของเทศบาล ซงปจจบนเปน อปท. ทม ศกยภาพสงในการจดการสงแวดลอมและไดรบประโยชนจากสงแวดลอม ศกษาฯ มากกวา อปท. รปแบบอนๆ

85¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

4. ภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ มความสมพนธกบยทธศาสตรอนๆ ทงหมด จงเปนเงอนไขความสาเรจทสาคญของการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ของประเทศไทย รวมทงยงตอบสนองหลกการสาคญในการพฒนาสงแวดลอมศกษาฯ ของประเทศไทยใน 2 ประการ ไดแก การพฒนาจากทนความรและทนทางสงคมทมอยในภาคสวนตางๆ ของสงคมไทย และ การตระหนกถงความหลากหลายของชมชน สงคม และระบบนเวศ ซงจะตอบรบและตองการสงแวดลอมศกษาทมจดเนนและรปแบบทแตกตางกน ภาคเครอขายอาจมการรวมกลมหลายลกษณะ ซงจาแนกออกไดตามความเกยวของเปน ภาคสวน เชน หนวยงานภาครฐ องคกรเอกชน สถานศกษา คร นกเรยน องคกรปกครองสวนทองถน องคกรพฒนาเอกชน องคกรชมชน ซงปจจบนบางกลมกมการคมตวกนขนเปนเครอขายอยแลว เชน เครอขายธรกจเพอสงคมและสงแวดลอม ประเดนปญหา เชน กลมองคกรทสนใจปญหามลพษในเมอง กลมองคกรทสนใจฟนฟปาไม กลมองคกรทสนใจเรองพลงงาน ฯลฯ ซงในแตละเครอขายกอาจจะมความรวมมอจากหลายภาคสวน พนท ทงในพนทเขตเมอง จงหวด อาเภอ ตาบล หมบาน ลมนำ ฯลฯ ภาคเครอขายจงควรดาเนนการในรปแบบกระจายศนยตามภาคสวน ประเดนปญหา และพนท ฯลฯ ซงมความสนใจรวมกนและสามารถแลกเปลยนความรประสบการณ และทางานรวมกนไดอยางตอเนอง

86 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

อนง เนองจากหนวยงานและองคกรตางๆ ททางานดานสงแวดลอม การศกษา สขภาพ และการพฒนาหลายแหงมปรชญาและแนวทางไปในวถเดยวกบการพฒนาทยงยน โดยมการทางาน ในรปแบบเครอขายอยบางแลว จงควรผกมตรกบหนวยงานและองคกรเหลานเพอเชอมโยงเครอขาย แทนทจะพฒนาเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ เปนการเฉพาะ ยทธศาสตรนจาเปนตองไดรบการหนนชวยจากยทธศาสตรการสอสารสาธารณะและยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางเชงสถาบน เพอยกระดบความสนใจและความสาคญของงาน สงแวดลอมศกษาฯ และสรางวสยทศน เปาหมาย และแนวทางการดาเนนงานรวมกนในกลมภาค เครอขาย การสรางและเสรมพลงเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ เปนการเพมพนจานวนผรวมขบวนการ และจะมผลในการขยายทงความตองการและการตอบสนองของสงแวดลอมศกษาฯ เปนยทธศาสตรทสามารถดาเนนการไดทนท โดยจะดาเนนการแบบคอยเปนคอยไปและแบงระยะการดาเนนงานดงน

ระยะท 1) การเสรมพลงภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ ททางานสงแวดลอมศกษาฯ ในปจจบน ระยะท 2) การขยายภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ สหนวยงานและองคกรทม ความสนใจและศกยภาพสงทจะทางานสงแวดลอมศกษาฯ ไดแกองคกรท ทางานดานสงแวดลอมทกภาคสวน โดยเฉพาะอยางยง องคกรปกครอง สวนทองถน องคกรพฒนาเอกชน และสถาบนการศกษา ระยะท 3) การเสรมพลงภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ อยางตอเนอง พรอมกบการ ขยายภาคเครอขาย สงแวดลอมศกษาฯ ตามความสนใจและศกยภาพของ หนวยงานและองคกรตางๆ 5. การตลาดเพอสงแวดลอมศกษาฯ เนองจากสงแวดลอมศกษาฯ มใชเรองนาตนตาตนใจชวนใหตองตดตามสาหรบหนวยงาน องคกร และสาธารณชนแตสงแวดลอมศกษาฯ จาเปนตองมการดาเนนงานอยางตอเนองจงจะเกด สมฤทธผล ยทธศาสตรการตลาดเพอสงแวดลอมศกษาฯ จงมความสาคญอยางยงยวดสาหรบ หนนเสรมการดาเนนงานยทธศาสตรอนๆ โดยเฉพาะอยางยงยทธศาสตรทจาเปนตองอาศย ความรวมมอจากภาคธรกจเอกชน ซงใหความสาคญกบภาพลกษณ ความสนใจ และการยอมรบของสาธารณชน ยทธศาสตรการตลาดเพอสงแวดลอมศกษาฯ มเปาหมายสาคญ 2 ประการ คอ 1) เนนการสรางสงแวดลอมศกษาฯ ใหเปนจดสนใจอยางตอเนอง เพอใหผคนและองคกรสนใจทจะเขาสกระบวนการเรยนร ทาความเขาใจ และพฒนาทกษะสงแวดลอมศกษาฯ โดยจะตอง

87¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

เพมพนกลมผสนใจอยางตอเนอง ซงจะเปนการขยายความตองการเรองสงแวดลอมศกษาฯ โดยเฉพาะอยางยงในกลมเปาหมายทอาจจะไมสามารถเขาถงไดดวยวธการอนๆ นอกจากนนยงชวยสรางสสนความแปลกใหม และนาสนใจใหสงแวดลอมศกษาฯ ในภาพรวม 2) ทาใหสงแวดลอมศกษาฯ เปนกลยทธการตลาดของภาคธรกจเอกชน โดยภาคเอกชน เหนวาการมสวนรวมในขบวนการสงแวดลอมศกษาฯ จะชวยสรางภาพลกษณทด ทาใหสาธารณชนใหการยอมรบองคกร และผลตภณฑขององคกร ซงจะเปนการเอออานวยใหเกดแหลงทน และการสนบสนนกจกรรมสงแวดลอมศกษาฯ ของหนวยงานและองคกรตางๆ เพมมากขน ทงน อาจพจารณาตวอยางการดาเนนงานดานการตลาดเพอสงคมของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ เชน การลดการบรโภคยาสบและสรา การลดอบตเหต ฯลฯ 6. สงแวดลอมศกษาฯ กบความเชอมโยงกบในและนอกสถานศกษา มงตอบสนองหลกการสาคญ 2 ประการ ไดแก การใหความสาคญกบภาคสวนและภาค ในระบบการศกษาเทาๆ กบภาคสวนและภาคนอกระบบการศกษา และ การพฒนาจากทนความรและทนทางสงคมทมอยในภาคสวนตางๆ ของสงคมไทย การเชอมโยงเชนนมอยแลวจากความรวมมอระหวางสถานศกษากบหนวยงานและองคกรตางๆ อาท องคกรพฒนาเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน องคกรชมชน ปราชญทองถน บรษทเอกชน ฯลฯ แตยงอยในขอบเขตจากด และสวนใหญเปนลกษณะการสรางกจกรรมสงแวดลอมศกษาฯ เพอการเรยนรของเดกในสถานศกษา ทจรงแลวยงมโอกาสแลกเปลยนเรยนรเรองสงแวดลอมศกษาฯ ระหวางสถานศกษาดวยกนเอง และระหวางสถานศกษากบองคกรอนๆ อกมาก แตจาเปนตองอาศยแรงหนนเสรมทางนโยบายซงไดแกการยกระดบเรองสงแวดลอมศกษาฯ ใหเปนเรองสาคญ ทงน การดาเนนการตามแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ กจะเปนสวนสนบสนนทสาคญประการหนงดวย ยทธศาสตรนมงกระตนและสนบสนนการเชอมโยงดงกลาวในระดบพนท ซงจะเปนการ ระดมทนเดมดานสงแวดลอมศกษาฯ ทมอยในสถานศกษาและนอกสถานศกษา เพอสรางและเผยแพรองคความร เจตคต ประสบการณ และทกษะทเกยวของกบสงแวดลอมศกษาฯ ซงครอบคลมการพฒนาในมตตางๆ อาท การพฒนาบคลากร การพฒนาแหลงเรยนร การพฒนาสอการเรยนร โครงการ และกจกรรมตางๆ ฯลฯ จนตกผลกเปนนวตกรรมใหมๆ มการดาเนนงานทเปนรปธรรมในพนทตางๆ เกดการแลกเปลยนเรยนรจากประสบการณจรง พรอมกนนนกจะมผลใหเกดการขยายภาคเครอขายอยางตอเนอง การเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอกสถานศกษาจะเปนเครองเทยบเคยงใหเหน ความตองการ การตอบสนองของสงแวดลอมศกษาฯ และเปนทางเชอมตอใหเกดการถายเทและ ไหลเวยน ระหวางสวนขาดและสวนเกนของ สงแวดลอมศกษาฯ ในสถานศกษา และสงแวดลอมศกษาฯ นอกสถานศกษา ตวอยางเชน องคกรปกครองสวนทองถนซงมทรพยากร แตขาดทกษะและ

88 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

กาลงคนทจะทางานดานสงแวดลอมศกษาฯ เพอสนบสนนการจดการดานทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอมในทองถน สามารถรวมมอกบสถานศกษาในพนทซงขาดทรพยากรและกจกรรมการเรยนร ดงนกจะเปนโอกาสในการเรยนรจากประสบการณจรงของครและนกเรยน และเปนโอกาสในการพฒนานวตกรรมใหมๆ ดวย

เนองจากพนทตางๆ มลกษณะจาเพาะกนผดแผกกนไป จงควรดาเนนการใน 2 ลกษณะ คอ ลกษณะท 1) การสรางตนแบบ/ ตวอยางการเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอก สถานศกษา เพอกระตนความสนใจของหนวยงานและองคกรทเกยวของ ในพนทตางๆ ซงในระยะแรกควรเรมจากโรงเรยนตนแบบ โรงเรยนนารอง ประเภทตางๆ ของกระทรวงศกษาธการ เนองจากโรงเรยนเหลานเปนแหลง เรยนรดงานของสถานศกษาอนๆ อยแลว กจะทาใหสามารถขยายผลได รวดเรว ลกษณะท 2) การสนบสนนการเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอกสถานศกษา ตามความสนใจและความสมครใจ เพอใหเกดความหลากหลายทเหมาะสม ตามบรบทของแตละสถานการณและพนท ปจจบนมความรวมมอใน ลกษณะนกระจายอยในพนทตางๆ ในระดบหนง ซงควรจะไดรบการเผยแพร ใหเปนทรจกเพอเปนตวอยาง และจะชวยสนบสนนการขยายขอบเขต การเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอกสถานศกษาใหกวางขวางขน

89¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศาสตรนสามารถดาเนนการไดทนท โดยอาจเรมดาเนนการในวงจากดกอน และสามารถ ดาเนนการไดอยางยดหยนตามความสนใจและขอจากดดานทรพยากร ฯลฯ 7. การจดการความรเรองสงแวดลอมศกษาฯ การพฒนาองคความรสงแวดลอมศกษาฯ เปนการดาเนนงานดานตอบสนอง ซงจะเปนประโยชนอยางแทจรงกตอเมอมความตองการ หรอความสนใจทจะเรยนรเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ แตการสนองตอบกมสวนสรางความตองการดวยเชนกน เชน กรณทเนอหาสาระเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ สรางความตระหนก กระตนชกชวนใหเกดความสนใจใครทจะเรยนรเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ มากขน เปาหมายของยทธศาสตรนคอ การพฒนาระบบความรเพอสนบสนนสงแวดลอมศกษาฯ ไดแก การพฒนาองคความร การเผยแพรความร การแลกเปลยนเรยนรเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ โดยเชอมโยงระหวางผสรางและผใชความร ในและนอกสถานศกษา ฯลฯ และสนบสนนการ แลกเปลยนความรระหวางฝายตางๆ อยางกวางขวาง

90 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

การดาเนนงานทสาคญคอ การพฒนาระบบการจดการความรทรวบรวมองคความร บคลากร แหลงเรยนร หลกสตร สอการเรยนร ตวอยางโครงการและกจกรรม ประสบการณ และทกษะทเกยวของ ซงเกดจากการดาเนนงานในพนทตางๆ ใหเปนระบบ สามารถเขาถงไดงาย สามารถเปนแหลงเรยนร ทสนบสนนการเรยนรตามอธยาศยสาหรบคนทกกลม ทกเพศ ทกวย ทกอาชพ ทกพนท ไดตลอดชวต อนง องคความรเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ ครอบคลมทงความรในเชงวชาการ วทยาศาสตร และทกษะวธตางๆ รวมถงความรจากการสงเกต ประสบการณ ฯลฯ ซงเปนทนความรทไดจากการสงสมภมปญญาทองถนของชมชนตางๆ และเมอภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ เพมจานวนขน แขงแกรงมากขน องคความรเกยวกบสงแวดลอมศกษาฯ กจะขยายตวอยางรวดเรว ฉะนนจงจาเปนตองมระบบการจดการความรทมประสทธภาพมารองรบใหทนการณ ในขณะทการสรางเสรมพลงภาคเครอขาย และการเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอกสถานศกษา เปนการเคลอนไหวกระจายออกไปในระดบพนท การจดการความรจะเนนการเกบเกยวประมวลรวบรวม แลวจดระบบตวความรซงเกดจากการดาเนนงานของภาคเครอขายตางๆ ในทกพนทใหเปนภาพรวมระดบชาต และเปนอกยทธศาสตรหนงทสนบสนนหลกการการใหความสาคญกบ ภาคสวน และภาคในระบบการศกษาเทาๆ กบภาคสวนและภาคนอกระบบการศกษา และหลกการ การตระหนกถงความหลากหลายของชมชน สงคม และระบบนเวศ ซงจะตอบรบและตองการ สงแวดลอมศกษาทมจดเนนและรปแบบทแตกตางกน การจดการความรสงแวดลอมศกษาฯ เปน

เรองคขนานกบยทธศาสตรการสรางและเสรมพลง ภาคเครอขายสงแวดลอมศกษาฯ และยทธศาสตรการเชอมโยงสงแวดลอมศกษาฯ ในและนอก สถานศกษา เปนยทธศาสตรทสามารถดาเนนการไดทนท โดยในกรอบเวลาของแผนหลกฯ น

ควรเนนการจดการความรทมอยเดมและเกดขนในปจจบนอยางมประสทธภาพ เพอสรางฐาน

รองรบการสรางความรทตองสรางขนใหมในระยะตอไป

91¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 4 การขบเคลอนไปสสงแวดลอมศกษา

เพอการพฒนาทยงยน

92 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

บทท 4 การขบเคลอนไปสสงแวดลอมศกษา

เพอการพฒนาทยงยน

กลไกการดาเนนงานและการประสานงาน 1. แผนปฏบตการและแผนงบประมาณ หนวยงานทเปนเจาภาพของแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม) มภารกจในการประสานงานกบหนวยงาน/องคกรทเปนเจาภาพหลกในแตละยทธศาสตร และเจาภาพรวมเพอนาแผนหลกสงแวดลอมศกษา พ.ศ. 2551-2555 ไปจดทาแผนปฏบตการและแผนงบประมาณประจาป โดยควรจดทาแผนในลกษณะบรณาการใหครอบคลมการดาเนนงานของหนวยงานและองคกรตางๆ ทกภาคสวนทมบทบาทสาคญ เพอใหทกฝายเหนภาพรวมของการดาเนนงานสงแวดลอมศกษาฯ ในประเทศไทย รวมทงการดาเนนงานของหนวยงานและองคกรตางประเทศ โดยแตละ หนวยงานและองคกรจะจดทาคาของบประมาณและบรหารงบประมาณเอง

93¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

2. คณะอนกรรมการกากบการดาเนนงานตามแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เสนอใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตแตงตงคณะอนกรรมการกากบการดาเนนงานตามแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ ซงประกอบดวย หนวยงานทเปนเจาภาพของแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ และหนวยงานทเปนเจาภาพหลก เจาภาพรวมในแตละยทธศาสตร ผทรงคณวฒจากภาคสวนตางๆ โดยมผทรงคณวฒจากภายนอก เปนประธาน และผแทนกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเปนฝายเลขานการ คณะอนกรรมการฯ มภารกจในการดแลกากบการการดาเนนงานตามแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ และแผนปฏบตการในภาพรวม เปนเวทการประสานนโยบายและยทธศาสตร ประสานงานกลาง พจารณาตดสนใจประเดนตางๆ ทเปนประเดนรวมระหวางยทธศาสตรตางๆ รวมทงรบผดชอบการตดตามประเมนผลและทบทวนยทธศาสตร 3. คณะทางานขบเคลอนรายยทธศาสตร คณะอนกรรมการกากบการดาเนนงานตามแผนหลกสงแวดลอมศกษาฯ แตงตงคณะทางานขบเคลอนรายยทธศาสตรเพอรบผดชอบการขบเคลอนแตละยทธศาสตร ซงประกอบดวยเจาภาพหลกและเจาภาพรวมของยทธศาสตรนนๆ ภาคเครอขายสาคญ ผทรงคณวฒ โดยมผแทนหนวยงานทเปนเจาภาพหลกเปนประธาน และผแทนกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเปนฝายเลขานการ คณะทางานขบเคลอนรายยทธศาสตรเปนจดจดการทสาคญในการนายทธศาสตรส การปฏบต และควรมการดาเนนงานอยางเขมขนและตอเนอง 4. สานกงานเลขานการสงแวดลอมศกษาฯ กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเปนสานกงานเลขานการสงแวดลอมศกษาฯ ซงจะรบผดชอบการประสานงานระหวางกลไกสาคญตางๆ ระบบแผน งบประมาณ และระบบขอมลเพอสนบสนน การดาเนนงานตามแผนหลกฯ ในระยะแรก กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมควรดาเนนการเอง แตควรมแนวทางทจะ ถายโอนภารกจบางสวนใหองคกรนอกภาครฐ เพอกระจายงานทเพมมากขนใหเกดความคลองตว และเพอใหเกดการทางานในลกษณะเครอขายทเขมแขงอยางยงยน

94 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

กลไกการประเมนผล กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมใหหนวยงาน/องคกรภายนอกประเมนผลการดาเนนงาน กงแผนเพอเสนอแนวทางการปรบปรงแผนและ/หรอปรบปรงการดาเนนงาน คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตใหหนวยงาน/องคกรภายนอกประเมนผลการดาเนนงานเมอสนสดแผน เพอใหทราบ ปญหา อปสรรค บทเรยน และตวอยางความสาเรจ และเพอสนบสนนการจดทาแผนในระยะตอไป

95¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ตารา

งท 3

แสด

งหนว

ยงาน

/องค

กรทม

ศกยภ

าพเป

นเจา

ภาพห

ลก เจ

าภาพ

รวม

และภ

าคเค

รอขา

ยสาค

ญ

ยทธศ

าสตร

กา

รพฒ

นา

EESD

ห

นวย

งาน

/องค

กรท

ม ศก

ยภาพ

เปน

เจาภ

าพห

ลก

หน

วยงา

น/อ

งคกร

ทมศ

กยภ

าพ

เปน

เจาภ

าพรว

ม ภ

าคเค

รอขา

ยสาค

ญ

1. ก

ารสอ

สารส

าธาร

ณะ

เกยว

กบ E

ESD

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พ

สงแว

ดลอม

-

กรมป

ระชา

สมพน

ธ -

องคก

ารกร

ะจาย

เสยง

และแ

พรภา

พสาธ

ารณ

ะ

แหงป

ระเท

ศไทย

(Tha

i Pub

lic B

road

cast

ing

Se

rvic

e –

TPBS

)

- สอ

มวลช

น -

สอทา

งเลอ

ก เช

น เค

รอขา

ย

วทยช

มชน

- นก

วชาก

าร E

ESD

2. ก

ารพฒ

นาโค

รงสร

าง

เชงส

ถาบน

เพอส

นบสน

น กา

รพฒ

นา E

ESD

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พ

สงแว

ดลอม

-

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

ศกษา

ธการ

-

หน

วยงา

นใน

สงก

ดกร

ะทรว

งทรพ

ยากร

ธรรม

ชาตแ

ละสง

แวดล

อม

- หน

วยงา

นในส

งกดก

ระทร

วงวท

ยาศา

สตรแ

ละ

เท

คโนโ

ลย

- กร

มสงเ

สรมก

ารปก

ครอง

สวนท

องถน

- สา

นกงบ

ประม

าณ

- ห

นวย

งาน

/องค

กรท

ทาง

าน

EE

SD ใน

ปจจบ

น -

หนวย

งาน/

องคก

รทยง

ไมได

ทางา

น EE

SD แ

ตมศก

ยภาพ

สงทจ

ะมบท

บาทส

าคญ

ในกา

ร

ทางา

น EE

SD

3. ก

ารบร

ณาก

าร E

ESD

กบกา

รจดก

ารทร

พยาก

ร ธ

รรม

ชา

ตแ

ละ

สง

แวดล

อมแล

ะนโย

บาย

สาธา

รณะอ

นๆ

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พ

สงแว

ดลอม

-

สานก

งานค

ณะก

รรมก

ารพฒ

นากา

รเศร

ษฐกจ

และส

งคมแ

หงชา

ต -

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

มหาด

ไทย

- กร

มสงเ

สรมก

ารปก

ครอง

สวนท

องถน

- ผว

าราช

การจ

งหวด

-

อปท.

-

หนวย

งาน/

องคก

รทมบ

ทบาท

สาคญ

กบนโ

ยบาย

สาธา

รณะ

นน

ๆ

96 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศ

าสตร

กา

รพฒ

นา

EESD

ห

นวย

งาน

/องค

กรท

ม ศก

ยภาพ

เปน

เจาภ

าพห

ลก

หน

วยงา

น/อ

งคกร

ทมศ

กยภ

าพ

เปน

เจาภ

าพรว

ม ภ

าคเค

รอขา

ยสาค

ญ

4.กา

รสรา

งและ

เสรม

พล

งภาค

เครอ

ขาย

EE

SD

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พ

สงแว

ดลอม

-

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

ศกษา

ธการ

-

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

ทรพย

ากรธ

รรมช

าต

แล

ะสงแ

วดลอ

ม -

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

วทยา

ศาสต

รและ

เทคโ

นโลย

-

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

พลงง

าน

- กร

มสงเ

สรมก

ารปก

ครอง

สวนท

องถน

-

สานก

งานพ

ระพท

ธศาส

นาแห

งชาต

-

สภาอ

ตสาห

กรรม

แหงป

ระเท

ศไทย

-

เครอ

ขายน

กธรก

จดาน

สงแว

ดลอม

และด

าน

CS

R -

เครอ

ขายอ

งคกร

พฒนา

เอกช

น

ดานส

งแวด

ลอม

- สถ

าบนว

จยดา

น

ทร

พยาก

รธรร

มชาต

และ

สง

แวดล

อม

- สถ

าบนอ

ดมศก

ษาทม

หลกส

ตรสง

แวดล

อมศก

ษา

- หน

วยงา

น/อง

คกรท

ทางา

น

EE

SD ใน

ปจจบ

น -

หนวย

งาน/

องคก

รทยง

ไมได

ทางา

น EE

SD แ

ตมศก

ยภาพ

สงทจ

ะมบท

บาทส

าคญ

ในกา

ร

ทางา

น EE

SD

5. ก

ารตล

าดเพ

อ

EE

SD

- เค

รอข

ายน

กธร

กจ

ดาน

สงแว

ดลอม

และด

าน C

SR

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พสงแ

วดลอ

ม -

หนวย

งานใ

นสงก

ดกระ

ทรวง

ทรพย

ากรธ

รรมช

าต

แล

ะสงแ

วดลอ

ม -

กระท

รวงพ

ลงงา

น -

สถาบ

นการ

ศกษา

ดานน

เทศศ

าสตร

และ

สอสา

รมวล

ชน

- นก

วชาก

ารดา

นการ

ตลาด

,

นเทศ

ศาสต

ร -

สอมว

ลชน

97¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศ

าสตร

กา

รพฒ

นา

EESD

ห

นวย

งาน

/องค

กรท

ม ศก

ยภาพ

เปน

เจาภ

าพห

ลก

หน

วยงา

น/อ

งคกร

ทมศ

กยภ

าพ

เปน

เจาภ

าพรว

ม ภ

าคเค

รอขา

ยสาค

ญ

6. ก

ารเช

อมโย

ง EE

SD

ใน

และน

อกสถ

าน

ศก

ษา

- หน

วยงา

นในส

งกดก

ระทร

วง

ศก

ษาธก

าร

- กร

มสงเ

สรมค

ณภา

พ

สงแว

ดลอม

- สถ

าบนอ

ดมศก

ษาทม

หลกส

ตรสง

แวดล

อม

ศกษา

-

กรมส

งเสร

มการ

ปกคร

องสว

นทอง

ถน

- สา

นกงา

นพระ

พทธศ

าสนา

แหงช

าต

- หน

วยงา

น/อง

คกรท

มประ

สบกา

รณ

กา

รทาง

าน E

ESD

ในสถ

านศก

ษา

- อง

คกรป

กครอ

งสวน

ทองถ

น -

องคก

รพฒ

นาเอ

กชน

- สถ

าบนก

ารศก

ษา

- สถ

าบนท

างศา

สนา

- หน

วยงา

น/อง

คกรต

างปร

ะเทศ

ทใหก

ารสน

บสนน

EES

D

7. ก

ารจด

การค

วามร

EESD

-

กรมส

งเสร

มคณ

ภาพ

สง

แวดล

อม

- หน

วยงา

นในส

งกดก

ระทร

วงศก

ษาธก

าร

- หน

วยงา

นในส

งกดก

ระทร

วงทร

พยาก

รธรร

มชาต

และส

งแวด

ลอม

(เชน

องคก

ารสว

นพฤก

ษศาส

ตร

อง

คกา

รสวน

สตวใ

นพ

ระบ

รมรา

ชปถม

ภ

อง

คการ

กาซเ

รอนก

ระจก

องค

การจ

ดการ

นำเส

ย)

- หน

วยงา

นในส

งกดก

ระทร

วงวท

ยาศา

สตรแ

ละ

เท

คโนโ

ลย (เ

ชน ส

านกง

านพฒ

นาวท

ยาศา

สตร

แล

ะเทค

โนโล

ยแหง

ชาต

สถาบ

นสง

เสรม

การส

อนวท

ยาศา

สตรแ

ละเท

คโนโ

ลย อ

งคกา

ร

พพธภ

ณฑ

วทยา

ศาสต

รแหง

ชาต)

-

สถาบ

นวจ

ยดา

นท

รพยา

กรธร

รมชา

ตและ

สงแว

ดลอม

-

สถาบ

นอด

มศกษ

าทม

หลกส

ตรสง

แวดล

อม

ศก

ษา

- หน

วยงา

น/อง

คกรต

างๆ

ททาง

าน E

ESD

ในปจ

จบน

- ภา

คเคร

อขาย

EES

D ทง

ใน

แล

ะนอก

สถาน

ศกษา

98 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

1. ก

ารสอ

สาสา

ธารณ

ะ

ตารา

งท 4

แผน

ทชทศ

การด

าเนน

งานต

ามแผ

นหลก

EES

D พ.

ศ. 2

551-

2555

ยทธศ

าสตร

EES

D พ

.ศ. 2

551

พ.ศ

. 255

2 พ

.ศ. 2

553

พ.ศ

. 255

4 พ

.ศ. 2

555

เนนก

ารสอ

สารก

บกล

มเป

าหมา

ยทม

ศกยภ

าพสง

ทจะเ

ปนภา

คเคร

อขาย

EE

SD

และส

นบสน

นกา

รพฒ

นาโ

ครงส

ราง

เชงส

ถาบน

ขยาย

การส

อสาร

สกลม

เปาห

มาย

ทม

บท

บาท

สาค

ญใน

การพ

ฒน

าแล

ะแลก

เปลย

นควา

มร

ในแล

ะนอก

สถาน

ศกษา

ขยาย

การส

อสาร

สกลม

เปาห

มายอ

นๆ

และ

สาธา

รณชน

ทวไป

พฒนา

การส

อสาร

สาธา

รณะอ

ยางต

อเนอ

ง

2. ก

ารพฒ

นาโค

รงสร

าง

เช

งสถา

บน

เจาภ

าพหล

ก-รว

มและ

ภาค

เครอ

ขายส

าค

ญขอ

งยท

ธศาส

ตรต

างๆ

รวมก

นราง

แผนป

ฏบตก

าร

แผนง

บประ

มาณ

และ

กลไก

การป

ระสา

นงาน

จดทา

ระบบ

ขอมล

EE

SD

ศกษ

า จด

ทำกฎ

หมาย

กฎ

ระเ

บยบต

างๆท

จะตอ

งพฒ

นาแล

ะแกไ

ขเพ

อส

นบ

สน

นก

าร

พฒนา

EES

D

พฒนา

โครง

สราง

เชงส

ถาบน

อยาง

ตอเน

อง

การบ

รณาก

าร ก

บกา

รจ

ดก

ารท

รพย

าก

ร ธ

รรม

ชา

ตแ

ละ

สง

แวดล

อมแล

ะนโย

บาย

สาธา

รณะอ

นๆ

บรณ

าการ

EES

D กบ

แ

ผน

ปฏ

บต

การ

ผล

ตแล

ะการ

บรโ

ภคอ

ยาง

ยงยน

สงเส

รมกา

รบรณ

าการ

EE

SD

กบนโ

ยบาย

/ยท

ธศาส

ตร/แ

ผนพฒ

นาจง

หวด

และก

ารดา

เนนง

าน

ของ

อปท.

ขยาย

และส

นบสน

นการ

บรณ

าการ

อยาง

ตอเน

อง

3. ก

ารสร

างแล

ะเสร

ม

พลงภ

าคเค

รอขา

ย ปร

ะสาน

งานแ

ละสร

างแน

วรวม

ระหว

างหน

วยงา

น/

องคก

รตาง

ๆ ทท

างาน

EE

SD ใน

ปจจบ

น

ขย

ายเค

รอข

ายก

บอง

คกรท

มคว

ามสน

ใจแล

ะศก

ยภาพ

สงท

จะ

ทางา

น EE

SD

เสรม

พลงภ

าคเค

รอขา

ย EE

SD อ

ยางต

อเนอ

ง พร

อมกบ

ขยาย

ภาคเ

ครอข

าย

EESD

ตาม

ความ

สนใจ

และศ

กยภา

พของ

หนวย

งานแ

ละอง

คกรต

างๆ

99¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ยทธศ

าสตร

EES

D พ

.ศ. 2

551

พ.ศ

. 255

2 พ

.ศ. 2

553

พ.ศ

. 255

4 พ

.ศ. 2

555

4. ก

ารตล

าด

ศกษ

าตว

อยา

งควา

มสา

เรจ

การต

ลาด

เพอ

สงค

มแ

ละกา

รตลา

ดเพ

อสงแ

วดลอ

ม เพ

อส

นบ

สน

นก

ารจด

ทา

แผนป

ฏบตก

าร

เรม

งานก

ารตล

าดเพ

อ EE

SD

โดยเ

นนภา

คธร

กจเอ

กชน

ขยาย

การด

าเนน

งานส

กล

มเปา

หมาย

อนๆ

พฒนา

การต

ลาดเ

พอ E

ESD

อยาง

ตอเน

อง

5. ก

ารเช

อมโย

งในแ

ละ

นอ

กสถา

นศกษ

า ส

รปต

วอย

างค

วาม

สาเร

จของ

การเ

ชอมโ

ยงใน

และน

อกสถ

านศก

ษา

เพอส

นบสน

นการ

จดทา

แผนป

ฏบตก

าร

สราง

/เผยแ

พรตน

แบบ/

ตวอย

างกา

รเชอ

มโย

ง EE

SD

ในแล

ะนอก

สถาน

ศกษา

สนบ

สนนก

ารเช

อมโย

ง EE

SD

ในแล

ะนอก

สถาน

ศกษ

าตาม

ความ

สนใจ

และค

วามส

มครใ

จ

สงเส

รมกา

รเชอ

มโยง

ในแล

ะนอก

สถาน

ศกษา

อย

างตอ

เนอง

6. ก

ารจด

การค

วามร

สร

ปบทเ

รยนแ

ละคว

ามสา

เรจ

EESD

ในด

านตา

งๆ เพ

อสนบ

สนนก

ารจด

ทาแผ

น ปฏ

บตก

ารแล

ะการ

ดาเน

นงา

นใน

แตละ

ยทธศ

าสตร

พฒนา

ระบบ

การจ

ดการ

ความ

ร EES

D ป

ระสา

นงา

นกบ

ภาค

เค

รอขา

ย EE

SD เ

พอ

เชอม

โยงร

ะหวา

งผสร

างกบ

ผใชค

วามร

แล

ะค

วาม

รใน

แล

ะนอ

กสถ

านศก

ษา

พฒนา

การจ

ดการ

ความ

ร EE

SD อ

ยางต

อเนอ

ง โด

ยเน

นกา

รจด

การค

วามร

ทมอ

ยเดม

และเ

กดขน

ในปจ

จบนอ

ยางม

ประ

สทธภ

าพ เ

พอร

องรบ

การร

ะบ

ความ

รทตอ

งสรา

งขนใ

หมใน

ระยะ

ตอไป

การป

ระเม

นผล

แผนห

ลก E

ESD

ประเ

มนผล

กงแผ

น แล

ะปรบ

แผน

ประเ

มนผล

สนสด

แผน

100 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

101¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Executive Summary

102 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Environmental Education for Sustainable Development Master Plan

2008-2012

Introduction Environmental education for sustainable development (EESD) has been a matter of interest at the international level for over a decade, starting with the adoption of “Agenda 21”, a global guideline for actions to achieve a balance between development and environmental conservation. This has subsequently led to the drafting of the ASEAN Environmental Educational Action Plan. In 2002, the United Nations General Assembly resolved to declare 2005-2014 “the United Nations Decade of Education for Sustainable Development”. Thailand had drafted an Environmental Education Master Plan and Action Plan (1997-2001), which was regarded as its first and only document to set down a guideline to promote and develop environmental education. The plan was, however, only a proposed guideline for implementation. The Department of Environmental Quality Promotion under the Ministry of Natural Resources and Environment, therefore, deems it necessary to draft an Environmental Education for Sustainable Development (EESD) Master Plan for the years 2008-2012 to serve as a frame of reference for agencies concerned to prepare action plans as well as draft budget proposals to support the development of EESD.

Concept of Environmental Education for Sustainable Development EESD refers to a learning process and dissemination of knowledge on the environment and the relationship between the environment and economic and social development. Such knowledge and skills are fundamental for peaceful and sustainable livelihood in all communities, societies, countries and the world. EESD should lead to the

103¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

promotion, strengthening or changing of attitudes and behaviors in a way that is conducive to development based on the principles of environmental rehabilitation and conservation toward sustainable development for this and future generations. From an individual’s viewpoint, EESD, with the objective to instill environmental-friendly attitudes and behaviors, is part of life-long learning, be it formal or informal education. At the national level, EESD is the part of civic education to create responsible citizens to care for the society now and in the future.

EESD Situation in Thailand Thailand has not had a clear policy for environmental education. But there are some significant elements that may be construed as principles, purposes and guidelines for environmental education. These may be found in Thailand’s laws, policies, and important plans such as the Constitution of B.E. 2550, National Environmental Quality Promotion and Conservation Act of B.E. 2535, National Education Act of B.E. 2542, the Tenth National Economic and Social Development Plan (2007-2011), and the National Policy and Plan for the Promotion and Conservation of Environmental Quality (1997-2016). The National Education Act of B.E. 2542 underscores the importance of a learning process that promote environmental awareness and instill environmental ethics, while the Basic Education Curricula of B.E. 2544 (effective from academic year 2003) specify EESD contents and standards in various fields of education, particularly science, social studies, religion and culture, health and physical education. Teachers have a responsibility to integrate EESD in the instruction of various subjects or organize a multi-disciplinary learning. In actual practice, most teachers and students benefit from experimental learning based on projects and activities that schools implement in cooperation with government agencies, non-government or private organizations. At higher education, several institutions have established master’s degree programs on environmental education and cooperated closely with schools and communities.

104 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

In general, the most significant limitation is the teachers’ inexperience and lack of integrated education skills, partly due to the limited time they can allocate to EESD. Another barrier is the decoupling between EESD inside educational institutions and EESD outside the educational institutions, which results in the discontinuity and disconnection between school-based EESD and the family’s and communities’ way of life. Several government agencies have undertaken EESD activities, e.g. those under the Ministries of Education, and Energy. In the business sector, large corporations have shown interest in EESD and have begun to apply various international environmental standards in their operation. Some environmental NGOs that are directly involved in EESD have accumulated a vast array of knowledge, skills and experience. Most environmental NGOs are not directly engaged in EESD, but exhibit good potentials to support its development, provided that there is some coordination and networking mechanism among a great number of diverse groups and some financial support. Some local administrative organizations have been able to apply EESD in their environmental work, but most of them need technical support. As for the media sector, business conditions have led to a reduced coverage of environment news in mainstream media. While alternative media are playing an increasingly important role, their impact is not broad-based and, in the long run, they may encounter limitations in terms of their knowledge base, staff and budgets.

EESD Development in Thailand A SWOT analysis shows that EESD development in Thailand is still at a nascent stage. Various agencies and organizations have some background and are in a position to become active contributors, provided that certain major weaknesses – the lack of institutional structure, knowledge management and coordination among stakeholders are successfully addressed. Threats are negligible and therefore manageable. Hence, the first priority should be given to EESD institutional development to allow EESD to develop further from existing strengths.

105¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Major Principles of the EESD Master Plan Several small group meetings of experts and stakeholders were held to provide inputs and feedbacks into the drafting of this EESD master plan. The meetings stressed the importance of the following points which may be regarded as fundamental guiding principles in the drafting of the plan: 1. The plan belongs to no specific agency and should not be regarded as a government’s program; it is an EESD plan of all sectors in the society. 2. EESD development should be based on existing knowledge, particularly local wisdom and social capital from various sectors of Thai society. New definitions, new concepts, should be used only when necessary to avoid confusion which would do more harm than good. 3. It is important to achieve a balance between school-based and society-based EESD. 4. It is important to recognize that diverse communal, social, cultural and ecological systems desire EESD with different emphases and approaches.

106 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Stre

ngth

s

Th

e co

untry

’s ke

y le

gal f

ram

ewor

ks,

polic

ies

and

stra

tegi

es a

re s

uppo

rtive

. Ag

enci

es/o

rgan

izatio

ns h

ave

rele

vant

kn

owle

dge.

M

inist

ry o

f Edu

catio

n’s

polic

y an

d cu

rricu

la p

rom

ote

the

inte

grat

ion

of

EESD

into

var

ious

sub

ject

s an

d m

ulti-

disc

iplin

ary

teac

hing

and

lear

ning

. M

any

scho

ols

and

teac

hers

hav

e ga

ined

ex

perie

nce

from

wor

king

with

oth

er

sect

ors.

Hi

gher

edu

catio

n of

fers

env

ironm

enta

l ed

ucat

ion

cour

ses.

Bi

g bu

sines

ses

are

inte

rest

ed in

sp

onso

ring

envir

onm

enta

l age

nda

and

activ

ities.

En

viron

men

tal N

GO

s ar

e re

lativ

ely

stro

ng in

bot

h qu

antit

y an

d qu

ality

. Lo

cal a

dmin

istra

tive

orga

niza

tions

are

no

w re

spon

sible

for e

nviro

nmen

tal

man

agem

ent a

nd m

ost s

ee th

e ne

cess

ity to

invo

lve th

e pu

blic

. M

any

repo

rters

on

the

envir

onm

ent

issue

s ar

e ef

ficie

nt a

nd e

xper

ienc

ed.

Sum

mar

y of

ana

lysis

of

stre

ngth

s, w

eakn

esse

s,

oppo

rtuni

ties,

thre

ats

and

EES

D de

velo

pmen

t ap

proa

ch

Wea

knes

ses

Ther

e is

a la

ck o

f cha

mpi

on, l

ead

agen

cy, c

lear

po

licy/

stra

tegy

, sha

red

goal

s an

d co

ordi

natin

g m

echa

nism

s.

Gov

ernm

ent a

genc

ies

do n

ot s

tress

EES

D in

thei

r de

velo

pmen

t pro

gram

s/pr

ojec

ts b

ecau

se c

oncr

ete

resu

lts ta

ke ti

me.

So

ciet

y ha

s sc

ant u

nder

stan

ding

and

awa

rene

ss o

f EE

SD.

EESD

in u

rban

com

mun

ities

has

been

sta

gnan

t due

to

lack

of a

ctive

org

aniza

tions

to c

arry

out

the

work

on

a s

usta

ined

man

ner.

Teac

hers

do

not h

ave

nece

ssar

y sk

ills to

inte

grat

e EE

SD in

thei

r tea

chin

g.

Ther

e is

a di

scon

nect

ion

betw

een

scho

ol-b

ased

EE

SD a

nd n

on-s

choo

l-bas

ed E

ESD.

Co

nflic

t of i

nter

ests

may

be

an o

bsta

cle

for b

ig

busin

esse

s to

sup

port

EESD

and

may

hin

der m

ulti-

late

ral c

oope

ratio

n.

Mos

t env

ironm

enta

l NG

Os

have

not

dem

onst

rate

d th

e in

tere

st to

exp

and

activ

ities

beyo

nd th

eir c

urre

nt

agen

da.

Loca

l adm

inist

rativ

e or

gani

zatio

ns d

o no

t pay

muc

h at

tent

ion

or la

ck E

ESD

know

ledg

e, u

nder

stan

ding

an

d sk

ills.

Due

to re

cent

and

cur

rent

pol

itical

and

eco

nom

ic

situa

tion,

pol

itical

and

eco

nom

ic n

ews

over

shad

ow

envir

onm

enta

l new

s.

107¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Oppo

rtuni

ties

Natu

ral d

isast

ers,

glo

bal w

arm

ing

and

the

UN’s

decl

arat

ion

of

the

Deca

de o

f ESD

hav

e ra

ised

Thai

soc

iety

’s aw

aren

ess

of a

nd

atte

ntio

n to

the

envir

onm

ent.

Curre

nt d

evel

opm

ent p

hilo

soph

ies,

suc

h as

the

suffi

cien

cy

econ

omy

and

com

mun

ity e

mpo

werm

ent,

are

in lin

e wi

th a

nd

supp

ortiv

e to

EES

D.

Poss

ible

opp

ortu

nity

to fo

ster

par

tner

ship

with

nat

iona

l-lev

el

orga

niza

tions

that

sha

re S

D va

lues

. Ne

w m

edia

tech

nolo

gy a

nd m

edia

refo

rm s

houl

d pa

ve a

way

for

mor

e co

nven

ient

cha

nnel

s an

d sp

ace

to c

omm

unic

ate

EESD

to

the

publ

ic.

Stre

ngth

s-Op

portu

nitie

s:

Mov

ing

forw

ard

Goo

d op

portu

nitie

s to

de

velo

p fro

m th

ese

stre

ngth

s pr

ovid

ed th

at

maj

or w

eakn

esse

s ar

e su

cces

sful

ly ad

dres

sed.

M

ovin

g fo

rwar

d sh

ould

be

seco

nd p

riorit

y or

run

in

para

llel w

ith th

e el

imin

atio

n of

wea

knes

ses.

Wea

knes

ses-

Oppo

rtuni

ties:

St

reng

then

ing

the

fund

amen

tals

The

mai

n ob

stac

le to

EES

D de

velo

pmen

t in

Thai

land

is th

e la

ck o

f ins

titut

iona

l stru

ctur

e.

Addr

essin

g th

is we

akne

ss is

th

eref

ore

the

first

prio

rity.

Thre

ats

Urge

nt n

atio

nal p

olitic

al a

nd e

cono

mic

age

ndas

hav

e di

verte

d at

tent

ion

away

from

EES

D.

Inte

rnat

iona

l org

aniza

tions

are

likel

y to

sca

le d

own

aid

to T

hai

orga

niza

tions

. Pr

ivate

bus

ines

ses

feel

ing

the

pinc

h of

the

econ

omic

cru

nch

may

cut

bac

k fin

anci

al s

uppo

rt.

Stre

ngth

s-Th

reat

s:

Copi

ng w

ith th

reat

s

Whi

le th

reat

s ar

e no

t se

rious

, the

y co

uld

pose

an

obst

acle

. Co

ping

with

th

reat

s re

ceive

s th

ird

prio

rity.

Wea

knes

ses-

Thre

ats:

In

tern

al a

djus

tmen

t to

coun

ter r

isks

Beca

use

thre

ats

are

quite

ne

glig

ible

, and

can

be

easil

y de

alt w

ith g

iven

soun

d fu

ndam

enta

ls, in

tern

al

adju

stm

ent t

o co

unte

r risk

s ra

nks

as fo

urth

prio

rity.

108 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

EESD

Visi

ons

and

Obj

ectiv

es a

nd E

ESD

Mas

ter P

lan

Miss

ions

and

Tar

gets

(200

8-20

12)

EESD

vis

ions

Exte

nd b

eyon

d “e

nviro

nmen

tal’’

man

agem

ent t

o “h

uman

’’ m

anag

emen

t so

tha

t ev

ery

citiz

en i

s in

volv

ed i

n th

e pr

even

tion

and

solvi

ng o

f env

ironm

enta

l pro

blem

s, im

prov

ing

the

qual

ity o

f th

e en

viro

nmen

t, w

hich

is

a ba

sis

for

the

com

mun

ity,

soci

ety’

s w

ay o

f lif

e an

d re

sour

ce b

ase

for

natio

nal e

cono

mic

and

soc

ial d

evel

opm

ent.

EESD

obj

ectiv

es

Peop

le o

f all

sexe

s, a

ges,

in a

ny o

rgan

izatio

ns, c

omm

unitie

s an

d se

ctor

s re

cogn

ize

and

unde

rsta

nd e

nviro

nmen

tal

prob

lem

s, a

s w

ell a

s ca

uses

and

effe

cts

of th

e pr

oble

ms.

Th

ey h

ave

envi

ronm

enta

lly-fr

iend

ly a

ttitu

des

and

ethi

cs,

poss

ess

nece

ssar

y sk

ills a

nd ta

ke p

art i

n co

nser

ving

natu

ral

reso

urce

s an

d im

prov

ing

the

qual

ity o

f the

env

ironm

ent.

Targ

ets

of E

ESD

Mas

ter P

lan

(200

8-20

12)

1. A

genc

ies/

orga

niza

tions

and

tar

get

grou

ps u

nder

stan

d

an

d re

cogn

ize th

e im

porta

nce

and

role

of E

ESD.

2.

The

re is

ade

quat

e in

stitu

tiona

l stru

ctur

e to

sup

port

EESD

deve

lopm

ent i

n th

e lo

ng ru

n.

3. A

ll pa

rties

coo

pera

te w

ith o

ne a

noth

er t

o pr

omot

e a

sust

aina

ble

EESD

dev

elop

men

t.

4. E

ESD

know

ledg

e, a

ttitu

des

and

skills

are

dev

elop

ed a

nd

ex

chan

ged

with

in a

nd o

utsid

e ed

ucat

iona

l ins

titut

ions

so

that

EES

D ca

n be

a p

art o

f life

long

lear

ning

. 5.

EES

D is

inte

grat

ed in

dev

elop

men

t pol

icie

s, s

trate

gies

and

impl

emen

tatio

n at

nat

iona

l, se

ctor

al, a

rea

and

loca

l

leve

ls.

Mis

sion

s of

EES

D M

aste

r Pla

n

1. B

e a

mirr

or to

refle

ct a

nd ra

ise th

e pu

blic

awa

rene

ss o

n

EE

SD s

ituat

ion,

as

wel

l as

eve

ryon

e’s

role

and

resp

onsib

ility

in e

nsur

ing

sust

aina

ble

deve

lopm

ent.

2. B

e a

com

pass

and

a r

oad

map

for

thos

e wh

o ha

ve a

n

in

tere

st a

nd r

espo

nsib

ility

in E

ESD

to fo

ster

an

allia

nce

and

netw

ork

to w

ork

toge

ther

tow

ard

shar

ed t

arge

ts,

an

d to

allo

w ea

ch p

arty

see

to s

ee h

ow it

can

con

tribu

te

to

and

bec

ome

part

of t

he p

ower

ful d

rivin

g fo

rce

for

su

stai

nabl

e de

velo

pmen

t.

109¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

1. Public communications First order of business is public communications. Public communications play a vital role in creating a shared understanding and vision about EESD, the roles and responsibilities that different agencies, organizations and various groups can undertake in EESD development. This strategy lays an important ground work for institutional development and networking strategies. Different types of public communications should be used. Moreover, public communications should not only communicate, but also guide the target groups toward various learning sources.

EESD Development Strategies (2008-2012) Each strategy may support more than one EESD development objectives and these strategies support one another to and generate a synergy needed to promote EESD.

7. Knowledge management

1. Public communications

2. Institutional development

3. Mainstreaming EESD in natural resources and environmental policy and other public policies

4. Network management and empowerment

6. Enhancement of linkage between school-based and non-school-based EESD

5. Social marketing

110 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

The essence of this strategy is to make all parties realize that EESD is everybody’s business, that they are already involved in EESD to some extent, and they could contribute more. Various groups should see the opportunity and value of their contribution as well as how to cooperate with others toward the EESD objectives. 2. Institutional development A strong institutional base is needed to reassure potential partners that there will be an effective management system to support EESD development. Among fundamental institutional structure are: 1) a clear policy/plan to place EESD agenda at the national level, and to provide guidelines for the parties concerned to develop action plans; 2) designated responsibilities among the parties concerned, particularly the main responsible agency or “lead agency”, “supporting agencies” and “network organizations”; 3) coordination mechanism to liaise among relevant agencies and organizations, notably among the lead agency, supporting agencies and key network organizations; 4) resources, including personnel and budget as well as a resource mobilization plan; 5) an information system on related agencies/organizations, activities and progress, etc, for the purpose of coordinating activities and sharing information among various parties; 6) laws, rules and regulations that require improvement or amendment to support EESD development. 3. Mainstreaming EESD in natural resources and environmental policy and other public policies. First of all, EESD should not be promoted separately, but should become an important part of national resources and environmental policies, such as garbage and wastewater management. This means that the “human management” aspect would receive more attention and could contribute more to environmental management. EESD should also be mainstreamed into other public policies, such as tourism, transportation and industry, so that the public understand the relations and impacts between such policies and the environment. With such understanding, public policies for sustainable development would find strong supporters among the public.

111¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

The integration of EESD into natural resources and environmental policies, and other public policies would enhance the role and status of EESD and allow EESD to become more visible and yield concrete results in preventing, mitigating and solving problems. Such integration should be carried out at both national and local levels. A good starting point is the policy/strategy that EESD can be made a significant contribution such as the environmentally friendly production and consumption strategy. In the initial phase, focus should be on local administration where it is possible to realize quick and concrete results. 4. Network management and empowerment This strategy is linked to most other strategies and is therefore a critical success factor for a successful EESD development in Thailand. It aims to turn target groups into participants in the EESD movement. There are many different types of networks. Some are sector-based, issue-based, area-based, etc. EESD network management should be decentralized to allow for nodes with different interests, characters and styles. Individuals and organizations that share similar interests would join the same node and are likely to exchange knowledge, experiences and participate in joint activities. Moreover, it is more effective for EESD to link up with existing networks that share some common interests rather than establishing a new, stand-alone EESD network. 5. Social marketing EESD is hardly a “hot issue” that captures news headlines or attention from the general public. But EESD needs continuous implementation to bear fruit. Thus, a social marketing strategy is needed, especially when cooperation from the private sector, especially large corporations that are concerned about their public image and public attention and acceptance, is needed. The social marketing strategy aims to put a constant spotlight on and adding freshness and attractiveness to EESD. Some business corporations may see the possibility to use EESD as their social marketing tool. An effective social marketing strategy would help mobilize funding and other kinds of support for EESD, as well as adding more actors and activities to the EESD movement.

112 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

6. Enhancement of linkage between school-based and non-school-based EESD This strategy aims to strengthen cooperation among educational institutions and between educational institutions and other agencies and organizations, e.g. NGOs, business companies, and local administrative organizations. Such cooperation would mobilize and stimulate EESD strengths that exist inside and outside educational institutions to create and disseminate EESD knowledge, attitudes, experience and skills for the development of human resources, learning sources, learning modules, projects and activities. Such multi-sectoral cooperation and multi-dimensional development would invigorate EESD innovations and development as well as yield concrete results in various locations. Such development can be promoted by a) setting up pilot models, possibly at the Ministry of Education’s prototype and pilot schools, or b) supporting collaboration between educational institutions and other organizations on the basis of mutual interests. In any case, it is important to allow for and encourage diverse approaches, styles, and models that are appropriate for different social and cultural contexts. 7. Knowledge management The strategy aims to develop a knowledge management system that supports the production, dissemination, exchange, and use of EESD knowledge by strengthening linkages between knowledge producers and users, covering both school-based and non-school-based EESD. Underpinning this strategy is a systematic EESD knowledge management system that is effective and participatory enough to encourage and mobilize all kinds of learning from various organizations, communities, areas. Knowledge should be categorized, synthesized, and repackaged for convenient dissemination, easy application and reference by relevant users. Such knowledge includes but is not limited to facts, theories, resource persons, learning sources, curricula, learning modules, programs, projects, activities, best practices, lessons learned. This knowledge should be easily accessible and support lifelong informal learning of people of all groups, sexes, ages, professions and locations.

113¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

While the network management and empowerment strategy and the enhancement of linkage between school-based and non-school-based EESD strategy are meant to drive and decentralize EESD endeavors to the local level, the knowledge management strategy aims to harness fruitful results from local experiences so that they become collective learning that supports further EESD development.

Mechanisms to Implement and Coordinate EESD

Key mechanisms are as follows: Action and budget plans. As the EESD lead agency, the Department of Environmental Quality Promotion is responsible for coordinating with agencies/organizations that are designated as lead agencies and supporting agencies of all EESD strategies to prepare annual action and budget plans. Subcommittee for the Implementation of the EESD Master Plan. The Ministry of Natural Resources and Environment proposes to the National Environment Board to appoint the Subcommittee on the Implementation of the EESD Master Plan, comprising of the lead agency for the EESD Master Plan and the lead agencies and supporting agencies for all EESD strategies, plus experts from various sectors. The subcommittee is responsible for steering and monitoring the implementation of the EESD Master Plan and action plans. The subcommittee also serves as a forum for policy and strategy coordination, and is responsible for monitoring and review of the strategies under the EESD Master Plan. Strategy Implementation Working Groups. The Subcommittee for the Implementation of the EESD Master Plan appoints Strategy Implementation Working Groups to be in charge of implementing each strategy. Each group consists of the lead agency and supporting agencies, plus key network organizations and experts. The EESD Secretariat. The Department of Environmental Quality Promotion serves as the EESD secretariat, and is responsible for coordinating the planning, budgeting, and information systems in support of the implementation of the EESD Master Plan.

114 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

Evaluation. The Department of Environmental Quality Promotion assigns an external organization to conduct a mid-term evaluation, to propose improvement to the plan and/or its implementation. The National Environment Board assigns an external organization to conduct an evaluation at the end of the EESD Master Plan to review performance, progress, problems, obstacles, lessons learned, success stories and other important issues to support the drafting of the next EESD Master Plan. This EESD Master Plan also outlines performance indicators for the assessment of progress and outcome by EESD strategy.

115¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

หนงสอภาษาไทย กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. ถอดรหสสงแวดลอมศกษาในโรงเรยนจากงานวจย. กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2550. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. รายงานสรปโครงการศนยสงแวดลอมศกษาระดบ จงหวด (พ.ศ.2538 – 2546). กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, (ม.ป.ป.). กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. สรปสาระสาคญแผนหลกและแผนปฏบตการ สงแวดลอมศกษา (ระดบประเทศ) พ.ศ. 2540-2544. กรงเทพฯ: กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, (ม.ป.ป.). กระทรวงศกษาธการ. หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2544. กรงเทพฯ: กรมวชาการ, 2544. เกอเมธา ฤกษพรพพฒน. รายงานการศกษาบทบาทของภาคสอมวลชนกบการพฒนา งานดานสงแวดลอมศกษา. เสนอตอกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2551. (เอกสารไมตพมพ) จรส สวรรณมาลา. เหลยวหลงแลหนา: ยสบปเศรษฐกจสงคมไทย. ใน การสมมนาทางวชาการ ประจาป พ.ศ. 2547 นวตกรรมทางสงคมกบความเขมแขงของชมชนทองถน, 27- 28 พฤศจกายน 2547 ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร จอมเทยน จงหวดชลบร ชฎาพนธ มลพนธ. รายงานการศกษาบทบาทของภาคธรกจเอกชนกบการพฒนางานดาน สงแวดลอมศกษา. เสนอตอกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม, 2551. (เอกสารไมตพมพ) ประสาน ตงสกบตร. รายงานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาอยางยงยน. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2550. มศรา สามารถ และสาธต ภรมยไชย. รายงานผลการศกษาองคกรปกครองสวนทองถน กบการบรหารจดการสงแวดลอม. กรงเทพฯ: เสมาธรรม, 2545.

บรรณานกรม

116 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550. ราชกจจานเบกษา124 (24 สงหาคม 2550):112 -116. วรรณ พฤฒถาวร และเยาวนจ กตตธรกล. รายงานกรณศกษา: องคกรปกครองสวนทองถน กบสงแวดลอมศกษา. เสนอตอสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551. (เอกสารไมตพมพ) วระศกด เครอเทพ. เรยนรจากประสบการณจรงของนวตกรรมทองถนไทย. ประชาคมวจย 60 (มนาคม – เมษายน 2548): 8-14. ศนยวจยกฎหมายและการพฒนาสงแวดลอม. รายงานวจยฉบบสมบรณโครงการปรบปรง แกไขและพฒนากฎหมายท เกยวของกบการสงเสรมและรกษาคณภาพ สงแวดลอมขององคกรปกครองสวทองถน. กรงเทพฯ: คณะนตศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2547. สานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (องคกรมหาชน). สรปผลการ สงเคราะหผลการประเมนคณภาพภายนอกการศกษา ระดบการศกษาขนพนฐาน (รอบแรก พ.ศ. 2544-2548). (ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.). สานกงานเลขาธการสภาการศกษา. รางกรอบทศทางการพฒนาการศกษาในชวงแผน พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ทสอดคลองกบ แผนการศกษาแหงชาต. กรงเทพฯ: กระทรวงศกษาธการ, 2550. อรณ เอยมสรโชค และสกรานต โรจนไพรวงศ. รายงานการศกษาองคกรพฒนาเอกชนกบ สงแวดลอมศกษา. เสนอตอกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม, 2551. (เอกสารไมตพมพ). อลศรา ชชาต และคนอนๆ. รายงานการศกษาบทเรยนจากกจกรรมสงแวดลอมศกษาของ กระทรวงศกษาธการ. (ม.ป.ท.), 2547. อาไพ หรคณารกษ. คด..มอง..คาดการณ..เกยวกบ “การศกษาเพอการพฒนาทยงยนใน บรบทไทย”. กรงเทพฯ: สถาบนสงแวดลอมไทย, 2550.

117¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ภาษาองกฤษ Association of South East Asian Nations. ASEAN Environmental Education Action Plan (AEEAP) 2006 – 2010:Environmental Education for sustainable Development, Document, 2006. United Nations Environment Programme. Report of the United Nations Conference on the Human Environment. Stockholm, 1972. United Nations Secretariat. Report of the World Summit on Sustainable Development Johannesburg. South Africa, 26 Aug.- 4 Sept. New York: 2002. สออเลกทรอนกส ภาษาไทย กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน. [Online]. แหลงทมา: http://www. dede.go.th/dede/index.php?id=60 กระทรวงพลงงาน สานกนโยบายและแผนพลงงาน. [Online]. แหลงทมา: http://www. eppo.go.th/index_thaigov- T. htm กระทรวงพลงงาน. [Online]. แหลงทมา: http://www.energy.go.th/moen/default.aspx กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย. [Online]. แหลงทมา: http://www.most.go.th/ home.htm ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา. [Online]. แหลงทมา: http://www.sciplanet.org/main/ know_02.html สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด. [Online]. แหลงทมา: http://www. warehouse.mnre.go.th/portal) สานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (องคกรมหาชน). [Online]. แหลงทมา: http://www.onesqa.or.th/th/ home/index.php องคการพพธภณฑวทยาศาสตร. [Online]. แหลงทมา: http://www.nsm.or.th/

118 ¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÊÙ‹ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁÈÖ¡ÉÒà¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹

ภาษาองกฤษ UN Documents Cooperation Circles. Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. [Online]. Available from: http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Background of the UN Decade of Education for Sustainable Development, 2005-2014. [Online]. Available from: http://portal.unesco.org/education/en/ev.php United Nations Enviroment Programme. [Online]. Available from: http:// www.untp.org/Documents.Multilingual/Default.aps?DocumentID=97 United Nations. Agenda 21. [Online]. Available from: http://www.un.org/esa/sustdev/ documents/agenda21/ndex.htm, 2007

พมพท โรงพมพดอกเบย 1032/203-208 ซอยรวมศรมตร แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2272 1169-72 โทรสาร 0-2272 1173