คู่มือการอบรมเพื่อพัฒนาศักยภาพ อสม...

คมอการอบรมพฒนาศกยภาพการด าเนนงาน เพอลดโรคไตส าหรบ อสม.

ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข รวมกบภาคเครอขาย

สถาบนโรคไตภมราชนครนทร สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล(ประเทศไทย)

กรมอนามย กรมสนบสนนบรการสขภาพ

สขภาพดไมมขาย ถาอยากไดตองรบท า “ มาดแลสขภาพกนเถอะคะ ”

ทปรกษา

นายแพทยอษฎางค รวยอาจณ รองอธบดกรมควบคมโรค นายแพทยสญชย ชาสมบต ผอ านวยการส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค แพทยหญงจรพร คงประเสรฐ รองผอ านวยการส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค นายแพทยสกานต บนนาค เลขานการแผนพฒนาระบบบรการสขภาพ

(Service plan) สาขาไต กรมการแพทย นายแพทยวศษฎ ประสทธศรกล นายแพทยทรงคณวฒ กรมควบคมโรค นายแพทยถาวร สกลพาณชย ผอ านวยการส านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกน

สขภาพไทย นางณฐธวรรณ พนธมง หวหนากลมโรคไมตดตอเรอรง ส านกโรคไมตดตอ

กรมควบคมโรค บรรณาธการ

นางสาวธดารตน อภญญา นกวชาการสาธารณสขกลมโรคไมตดตอเรอรง ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

ผชวยบรรณาธการ นางสาวอลสรา อยเลศลบ นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ

กลมโรคไมตดตอเรอรง นางสาวณฐธดา ช านยนต นกวชาการสาธารณสข กลมโรคไมตดตอเรอรง

คณะบรรณาธการส านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

นางสาวหทยชนก ไชยวรรณ นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ กลมโรคไมตดตอเรอรง

นางสาวนชร อาบสวรรณ นกวชาการสาธารณสข กลมโรคไมตดตอเรอรง นางสาววภารตน ค าภา นกวชาการสาธารณสข กลมโรคไมตดตอเรอรง นางสาวณฐสดา แสงสวรรณโต นกวชาการสาธารณสข กลมโรคไมตดตอเรอรง

จดท าโดยกลมโรคไมตดตอเรอรงส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข โทรศพท 02-5903987 โทรสาร 02-590-3988

บทน า

รปแบบทางในการการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง

1. มาตรการทส าคญ 7 มาตรการในการจดการโรคไตเรอรง จากการศกษาวเคราะห และสงเคราะหจากตนแบบทง 2 แบบ ทงกระบวนการท างาน ผลลพธ ปจจย

ความส าเรจ ปญหาและอปสรรค และเปรยบเทยบกบมาตรการส าคญในระดบโลก โดยหลงจากพจารณารวมกบอาจารยผเชยวชาญและภาคเครอขายทส าคญ ไดเปนมาตรการทส าคญ7 มาตรการในการจดการโรคไตเรอรง ดงน

มาตรการท 1 เฝาระวง ตดตามและการคดกรองโรคและพฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคทง เพอเชอมโยงการใหบรการระดบชมชนและสถานบรการ

มาตรการท2 การสรางความตระหนกในระดบประชากรและกลมเปาหมายเฉพาะ มาตรการท 3การเสรมสรางสงแวดลอมลดเสยงและการจดการโรคไตเรอรงโดยชมชน มาตรการท 4การใหค าปรกษาและปรบเปลยนพฤตกรรม มาตรการท 5 การพฒนาคณภาพการบรการ มาตรการท 6การเสรมสรางศกยภาพผด าเนนงานทเกยวของทกระดบใหมความเขมแขง มาตรการท 7 การก ากบ ตดตาม และประเมนผลและมระบบสารสนเทศทมประสทธภาพ และจากทง 7 มาตรการ น าสการพฒนารปแบบแนวทาง และกจกรรม ในการด าเนนงานเพอลดโรคไต

เรอรง ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง ทงในสถานบรการ (คลนกชะลอไตเสอม) และในชมชน โดยมวตถประสงคส าคญ เพอ

1. ปองกนชะลอความเสอมของไต ในผปวยทมระดบ eGFRระดบ 1-3

2. การชะลอเกดไตวายระยะสดทาย ในผปวยทมระดบ eGFRระดบ 4-5

3. การเสรมสรางสงแวดลอมลดปจจยเสยงและจดการโรคไตเรอรงในชมชน การด าเนนงานและกจกรรมส าคญตามมาตรการทง 7 มาตรการดงน (ปรบรวมกบของ service plan นพ สกานต)

มาตรการ การด าเนนงานและกจกรรมส าคญ

มาตรการท 1 การเฝาระวง ตดตามและการคดกรองโรคและพฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคทง เพอเชอมโยงการใหบรการระดบชมชนและสถานบรการ

a) การด าเนนงานในระดบชมชน 1. บรณาการ กบ DHS (District Health System) 2. ต าบลจดการสขภาพ (รพสต.+อสม+อสค เปนผน าการจดการ)

b) การด าเนนงานในสถานบรการ ผานคลนกชะลอไตเสอม (CKD clinic) ใน รพช. /รพศ. / รพท. 1. การคดกรองในประชาชนทวไปทเปนกลมเสยงคอ

- คดกรอง DM และ HT - คดกรองCKD ในกลม DM, HT, ผทมประวตการใชยา NSAIDs เปนประจ า และอาย60 ปขนไป

2. การคดกรองภาวะแทรกซอนในกลมปวย - กลมผปวย DM, HT คดกรองภาวะแทรกซอนทางตา ไต เทา หวใจและหลอดเลอด - กลมผปวยCKD คดกรอง ภาวะน าและเกลอเกน สมดลเกลอแรหรอกรดดางในเลอดผดปกต

ภาวะทพโภชนาการ อาการจากการมของเสยในเลอดคง

มาตรการท 2 ระดบสวนกลาง - รวมกบเครอขายและกรมวชาการ ก าหนดประเดนส าคญ และ Key message เพอสอสารไปส

ประชากรทงในวงกวางและกลมเฉพาะ (กลมเสยงและกลมปวย) - พฒนาผลตและรวบรวมสอและเครองมอตนฉบบ เพอสนบสนนการด าเนนงานของพนทปฏบตการ ใน

ความรและประชาสมพนธ - สนบสนนทรพยากรในรปแบบตางใหพนท

1.บคลากร : การจดอบรมหลกสตรคร ก. และสนบสนนวทยากรลงไปในพนท 2.วสด อปกรณ : พฒนาผลตและรวบรวมสอและเครองมอตนฉบบ 3.งบประมาณ : การบรณาการงบประมาณ สป. กรมวชาการ สปสช สมาคมวชาชพ (ในการอบรมคร ก. และ การจดท าสอ)

ระดบเขต/จงหวด

- ก าหนดเปนนโยบายของจงหวด ในการสอสาร key message เรองโรคไตเรอรง พรอมกนทวทงจงหวด

- สอสารเตอนภย เพอสรางความร ความตระหนก เรองโรคไตเรอรง เบาหวานและความดนโลหตสง ตามประเดนส าคญ และ Key message ทก าหนดไว ผานสอวทยโทรทศนสอสงพมพวารสารและ/หรอหนงสอพมพของทองถน รวมทงปายโฆษณาประชาสมพนธในสถานทราชการ

- สงเสรมและสนบสนนการด าเนนงานประชาสมพนธ ระดบชมชน

- การประชาสมพนธผานชองทางสอสารของชมชน วทยชมชน เสยงตาสาน บอรด เวทประชาคมของชมชน

- สรางและพฒนาศกยภาพทมหมอครอบครวและ อสม. ในการใหความรและการประชาสมพนธ - คนหาบคคลตนแบบ ในการดแลตนเองจากไตเรอรงไดด เพอเปนสอบคคลในชมชน

มาตรการท 3 ระดบสวนกลาง

- พฒนารวมมอกบหนวยงานทเกยวของ เพแก าหนดและจดใหมแนวทางในการควบคมผลตภณฑ 1. การก าหนดมาตรฐานฉลากสนคา 2. การควบคมปรมาณโซเดยม และ น าตาล ในผลตภณฑ - การคดและเผยแพรเมนอาหารทเหมาะสมกบผปวย NCDและ CKD - ผลตเครองมอทดสอบปรมาณโซเดยม และ น าตาลในอาหารดวยตนเอง

ระดบพนท

- ก าหนดใหมพนทส าหรบผลตภณฑทมโซเดยมต า รวมทงเพมทางเลอกอาหารทปรมาณโซเดยมต าและชองทางการเขาถงทเหมาะสมกบผปวย NCD และ CKD

- จดใหมกจกรรม/โครงการ สนบสนนลดการบรโภคเกลอ และเสรมสรางพฤตกรรมสขภาพในชมชน - จดใหมกจกรรม/โครงการ สนบสนนการดแลผปวยโรคไตเรอรงในชมชน

มาตรการท 4 - การประเมนพฤตกรรม และระยะความพรอมตอการเปลยนแปลง (stage of change)ในการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยง

- การสรางทกษะในการจดการตนเองและสนบสนนใหเกดการจดการตนเอง (Self-management support) การสรางทกษะในการจดการตนเอง เนนการลดบรโภคเกลอและโซเดยม (Sodium reduction) และ ความรในการใชยา NSAIDs อยางถกตอง หลกเลยงการใชยาหรอสารทมพษตอไต

มาตรการท 5 - พฒนา รปแบบการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงในสถานบรการ (รายละเอยดในหวขอตอไป)

มาตรการท 6 - หลกสตรการอบรม system manager โดยกรมควบคมโรค เปนผพฒนาหลกสตร - หลกสตรการอบรม case manager โดยกรมควบคมโรค เปนผพฒนาหลกสตรส าหรบ 15 จงหวด - หลกสตรการอบรมเชงปฏบตการระยะสนส าหรบสหวชาชพ โดย Service plan และภาคเครอขาย

เปนผพฒนาหลกสตร - หลกสตรการอบรม อสม.โดยกรมสถาบนโรคไตภมราชนครนทร และกรมสนบสนนบรการสขภาพ

เปนผพฒนาหลกสตร - หลกสตรการอบรมดานโภชนบ าบดโดยสมาคมนกก าหนดอาหาร เปนผพฒนาหลกสตร

มาตรการท 7 - พฒนา รายละเอยดตวชวดและชดขอมลเพอการก ากบการด าเนนงานเชงคณาพ ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงในสถานบรการและชมชน

2. รปแบบการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงในสถานบรการ โดยสามารถสรปตามแผนภาพแสดงรายละเอยดรปแบบและแนวทางการด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรง (CKD) ในสถานบรการดานลาง แผนภาพแสดงรายละเอยดรปแบบและแนวทางการด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรง (CKD) ในสถานบรการ

หมายถง * DM, HT ทควบคมได หมายถง ผปวยทสามารถควบคมระดบนาตาลและระดบความดนโลหตไดตามเกณฑทก าหนด ** eGFRคงท หมายถง มการลดลงของ eGFRเฉลย < 4 mL/min/1.73m2 ตอป *** ภาวะแทรกซอนทางไต หมายถง ภาวะน าและเกลอเกน สมดลเกลอแรหรอกรดดางในเลอดผดปกต ทพโภชนาการ อาการจากของเสยในเลอดคง เปนตน หมายเหตclinic ใน รพช. ควรจดระบบใหผปวยจากต าบลเดยวกนมาตรวจในสปดาหเดยวกน เพอให จนท จาก รพสต. มารวมกจกรรมกบผปวยในพนทของตนไดงาย เชนเดยวกบ clinic ใน รพ.จงหวด ควรจดระบบใหผปวยจากอ าเภอเดยวกนมาตรวจในสปดาหเดยวกน จนท จาก รพช. มารวมกจกรรมกบผปวยในพนทของตนไดงาย

ผปวยเบาหวานความดนโลหตสง และ โรคไตเรอรงในสถานบรการ

รพท. หรอ รพศ. รพช. รพ.สต.ศสม

• CKD ระยะ 1-2 และ • CKD ระยะ 3 ทไดรบการดแลจน eGFRคงท** และ ไมมภาวะแทรกซอนทางไต*** • ควรไดรบการตรวจประเมนจากแพทยในระดบ รพช. อยางนอยปละครง

• CKD ระยะ 4 ท eGFRไมคงท** หรอมภาวะแทรกซอนทางไต*** ทควบคมไมได • CKD ระยะ 5 ** ทงระยะท 4 และ 5 ตองพบอายแพทยโรคไต ความถตามระยะโรค • จดบรการเชนเดยวกบระดบ รพช.เพอดแลผปวย CKD ระยะ 3-4 ในเขตเมอง

• CKD ระยะ 3 ในชวง 1 ปแรก หรอ ม eGFRไมคงท • CKD ระยะ 4 ท eGFRคงท** และ สามารถควบคมภาวะแทรกซอนทางไต*** ได • ควรไดรบการตรวจประเมนจากแพทยอายรกรรมโรคไต. อยางนอยปละครง

เปาหมาย: คนหาและจดการปจจยเสยงทสงผลตอ DM HT กจกรรมส าคญ - ควบคมระดบน าตาลในเลอด - ควบคมระดบความดนโลหต (BP) - คดกรองภาวะแทรกซอนของผปวย DM, HT (ตา, ไต, เทา, หวใจ และ หลอดเลอดตบ)

และ คดกรองโรคไตในผปวยทมความเสยงโรคไตเชน DM, HT, ผใชยา NSAIDs, ผสงอาย

- ลดเครองดม Alc. - งดสบบหร - ควบคมน าหนกตว (คาดชนมวลกาย BMI) - ควบคมอาหาร - ออกก าลงกาย • จดกจกรรมเรยนรแบบกลมเพอใหสามารถจดการตนเองและควบคมโรคได • จดระบบสนบสนนแบบรายบคคลในการดแลตนเองและปรบเปลยนพฤตกรรมในกรณท

DM, HT ควบคมไมได หรอ eGFRไมคงท หรอมพฤตกรรมไมเปนไปตามเปาหมาย • จดการปจจยเสยงและเยยมบานรวมกบชมขน

เปาหมาย : ปองกนการเกดไตวายระยะสดทาย และ ใหการบ าบดทดแทนไต กจกรรมสาคญ - จดบรการ CKD clinic (โดยอาจรวมอยกบ nephro clinic) - ใหการรกษาผปวย CKD ทความยงยากซบซอน - เฝาระวงรกษาภาวะแทรกซอน - เตรยมความพรอมผปวยเพอการบ าบดทดแทนไต - วนจฉยภาวะ ESRD - ใหการรกษาดวยการบ าบดทดแทนไต - ให palliative care กรณผปวย End Stage Kidney Disease

(ESDR) ทเลอกไมรบการบ าบดทดแทนไต - มทมสหสาขา (อยางนอยตองม อายรแพทยโรคไต พยาบาล เภสชกร

นกก าหนดอาหาร/นกโภชนาการ) เพอใหบรการในคลนก - จดรปแบบ Self-management support ทเหมาะสม

เปาหมาย : เพอชะลอความเสอมของไต และ ระวงรกษาภาวะแทรกซอน กจกรรมสาคญ

- บรณาการ NCD&CKD clinic ในกรณ CKD stage 1-2 • ถาม DM เขา DM clinic • ถาม HT ไมม DM เขา HT clinic • ถามแต CKD ไมม DM หรอ HT เขาวนเดยวกบ HT clinic

– แยกบรการ CKD clinic ในกรณ CKD stage 3-4 – มทมสหสาขา (อยางนอยตองม แพทย พยาบาล เภสชกร นกก าหนดอาหาร/นกโภชนาการ)

เพอใหบรการในคลนก – จดใหมกลม Self-help groupเพอจดการความเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรม ตามระยะ

ความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม (Stage of Change) – จดรปแบบ Self-management support ทเหมาะสมมงใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม – ตดตามเยยมบานใหครอบคลม รวมกบทมสหสาขาและทมชมชน – เฝาระวงภาวะแทรกซอนและรกษาภาวะแทรกซอน – การเตรยมความพรอมผปวยเพอรบการบ าบดทดแทนไต ในผปวยม eGFR ระดบ 4 – ให palliative care กรณผปวย End Stage Kidney Disease (ESDR) ทเลอกไมรบการ

บ าบดทดแทนไต

DM, HT ทควบคมได* และ ไมมภาวะแทรกซอน (ตา, ไต, เทา, หวใจ และ หลอดเลอดตบ)

DM, HT ทควบคมไมได หรอ มภาวะแทรกซอน (ตา, ไต, เทา, หวใจ และ หลอดเลอดตบ

ทไมรนแรง ควบคมภาวะแทรกซอนได)

DM, HT ทมภาวะแทรกซอน (ตา, ไต, เทา, หวใจ และ หลอดเลอดตบ ทรนแรง หรอ ควบคมภาวะแทรกซอนไมได)

2.1 ความหมายคลนก CKD แบบบรณาการ ตามรปแบบการจดการโรคไตเรอรง ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง

- “คลนก CKD แบบบรณาการ”หมายถงหนวยบรการในสถานบรการสขภาพสงกดส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสขทมการจดระบบบรการรกษาพยาบาลผปวยโรคไตเรอรงไดตามระยะและสงเสรมปองกนการชะลอความเสอมของไตไดอยางมประสทธภาพซงตองมองคประกอบ4ขอดงตอไปน(ตามแนวพฒนาระบบบรการสขภาพ สาขาโรคไต)

1. บคลากรการด าเนนงานในคลนก CKD แบบบรณาการ ควรประกอบดวยบคลากรจากสหสาขา ไดแก 1.1 แพทย 1.2. พยาบาล 1.3. นกก าหนดอาหารหรอนกโภชนาการ 1.4. เภสชกรระบคนทแนนอน 1.5 นกกายภาพบ าบดทงนขนอยกบศกยภาพของโรงพยาบาล

2. การใหความรและสรางความตระหนก ทงแบบกลมและรายบคคลในประเดนส าคญประกอบดวย 2.1. การใชยา 2.2. การรบประทานอาหาร 2.3 การปฏบตตว/การดแลตวเอง 2.4 การออกก าลงกาย 2.5. ในระดบA และ S (รพศ./รพท.)มการใหค าแนะน าและเตรยมพรอมผปวย CKD

3. มการจดท าระบบขอมลผปวยโรคไตเรอรงเพอใชในการวเคราะหขอมล 4. มการด าเนนงานรวมกนกบชมชน (Community Network) หมายเหต 1. ก าหนดใหรพ.ระดบรพศ.(A)/รพท.(S)/รพท.ขนาดเลก(M1) ทจดตง CKD CLINIC ตองมองคประกอบ

ครบทง 3 ขอถาไมมตองพฒนาตอไป 2.ระดบรพช.(M2,F) จดใหมบรการรกษาและใหความรผปวย CKD ตามองคประกอบและมบคลากรตาม

กรอบอตราก าลงและมแนวทาง (CPG) การสงตอผปวย CKD ไปรพ. A ,S ,M1 ตามความรนแรงของโรค

- กลมเปาหมายในการรบบรการ ครอบคลม 1. ในระดบรพ.สต.และ ศสม.คอ ผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงทควบคมไดและไมม

ภาวะแทรกซอน 2. ในระดบโรงพยาบาล M และ F หรอ รพช. คอ ผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงทควบคมไมได

หรอ มภาวะแทรกซอนทควบคมได 3. ในระดบ โรงพยาบาล S และ A หรอ รพท., รพศ. คอ ผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง ม

ภาวะแทรกซอนทรนแรง หรอ ควบคมภาวะแทรกซอนไมได

1.2การจดตงคลนก CKD แบบบรณาการ การจดตงคลนก CKD แบบบรณาการอาจจะจดตงเปนคลนกเฉพาะเพมเตม หรอผสมผสานไปกบคลนกโรคเรอรงเดม เชน คลนกเบาหวาน คลนกความดนโลหตสง ภายในสถานบรการนนๆกจกรรมในการด าเนนงานแบงเปน 3ดาน ครอบคลม 7 มาตรการตามรปแบบการด าเนนงานคลนก CKD แบบบรณาการ ดงน

ดานท 1 ดานระบบบรหารจดการ 1. ผบรหารตองสนบสนนและมนโยบายชดเจนเชน ก าหนดและก ากบทศทางในการน ารปแบบ (model)และ

มาตรการจากสวนกลางมาปรบใหเขากบบรบทของเขตหรอจงหวด 2. มการแตงตงคณะท างาน และก าหนดบทบาทหนาทใหชดเจน 3. มโครงสรางการด าเนนงานทชดเจน และก าหนดผรบผดชอบหลกในคลนกCKD แบบบรณาการรวมถงมการ

จดตงทมสหสาขาใหครบองคประกอบ 4. มการพฒนาศกยภาพใหบคลากรจากสหสาขาโดยเนนเรองโภชนบ าบด,การใชยาทเหมาะสม, การปฏบตตว/

การดแลตวเองและการออกก าลงกาย ในระดบ S และ M1มการใหค าแนะน าและเตรยมพรอมผปวยโรคไตเรอรง ทคาดวาจะเขาสไตวายระยะสดทาย ภายในระยะเวลา 1ปหรอ eGFR< 20 ml/min

5. มการพฒนาพยาบาลผจดการรายกรณ (Nurse case manager)และสหสาขาใน CKD clinic โดยเฉพาะนกโภชนาการ

6. มนโยบายปรบปรงมาตรฐานหองปฏบตการใหมความเทยงและความแมนย าในทนคอการตรวจCreatinineซงจะน าไปค านวณเปนeGFRซงใชก าหนดระยะโรคไดถกตองมากขนเพอการตดตามรกษาผปวยไดถกตองยงขนและการรายงานผลคาระดบ serum creatinine ควรรายงานผลเปนคาทศนยม 2 ต าแหนงเชนคา serum creatinine เทากบ 1.01 mg/d การตรวจวดคาระดบ serum creatinine ทวดดวยวธ enzymatic methodเพอการประเมนคาอตรา

การกรองไต และค านวณคาอตราการกรองไตดวยสตร CKD-EPI (Chronic Kidney Disease Epidemiology Collaboration) (การค านวณคา eGFR สามารถค านวณออนไลนผานเวบไซตของNational Kidney Foundation ท http://goo.gl/NPexnnหรอ ดาวนโหลด application ท http://goo.gl/nPRcoS)

ในกรณทโรงพยาบาลตรวจคาระดบ serum creatinine ทวดดวยวธ modified kinetic Jaffereaction ไดใหใชสมการ MDRD ในการประเมนคา eGFR

7. ในสวนของชมชนมการด าเนนงานเพอการดแลตอเนอง ผาน“ทมรกษไต” โดยในทมประกอบดวยเจาหนาทรพ.สต. โรงพยาบาลอสม. และผดแลผปวยโดยทกสวนตองผานการอบรมเนอหาทเกยวของและมการระบหนาทอยางชดเจน

8. จดใหมการด าเนนงานในรปแบบเครอขายและเชอมโยงกบชมชน และโรงพยาบาลทงในระดบสงและต ากวา 9. มสวนรวมของชมชน ด าเนนงานผานทางระบบสขภาพอ าเภอ (DHS)และต าบลจดการสขภาพ

ดานท 2 ดานระบบบรการ 1. มการคดกรองผปวยโรคไตเรอรงในผปวยโรคเบาหวานและความดนโลหตสงออกมาจากคลนกโรคเบาหวาน

ความดนโลหตสง เพอเขารบบรการในคลนก CKD แบบบรณาการโดยมกจกรรมตามล าดบ ดงน - จดใหมการตรวจคดกรอง - พบพยาบาลประเมนเบองตน - จดท าแฟมประวตNCD - นดเขาตรวจตดตามใน NCD-CKD clinic

2. มการใหบรการในคลนก CKD แบบบรณาการโดยสหสาขาอยางเปนรปธรรม 3. จดใหมบรการคลนก CKD แบบบรณาการ100% ใน รพ.ระดบ A, S, M, F และบรณาการการท างาน

รวมกนในคลนกโรคไมตดตอเรอรงรวมถงด าเนนการคดกรอง CKD 100% ภายใน 6 เดอน 4. น ารปแบบการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง (Model) และมาตรฐาน

จากสวนกลาง มาปรบใหเขากบบรบทของพนท รวมถงก าหนดแนวทางในการดแลรกษาทเหมาะสมในโรงพยาบาลโดยยดตามค าแนะน าส าหรบการดแลผปวยโรคไตเรอรงกอนการบ าบดทดแทนไต พ.ศ. 2558,

http://goo.gl/NPexnn

http://goo.gl/nPRcoS

แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวานและแนวทางเวชปฏบตส าหรบความดนโลหตสงของสมาคมวชาชพตางๆและสหสาขาทเกยวของกบการด าเนนงานรบทราบอยางทวถง

5. มการตดตามและประเมนผลการรกษาเนองจากการรกษาปองกนเนนทการปรบเปลยนพฤตกรรมตองมการตดตามเยยมบานเพอดความส าเรจของการปรบเปลยนพฤตกรรมและใหค าแนะน าทเหมาะสม กจกรรมเยยมบานประกอบดวย

- ประเมนการรบประทานอาหารผปวย - วดความดนโลหต - ตรวจสอบการใชยา และการออกก าลงกาย

ดานท 3 ดานระบบขอมล 1. มการลงทะเบยนผปวยโดยก าหนดนยามอยางชดเจน 2. มการสรางเครอขายขอมลใหผเกยวขางสามารถสอสารผานขอมลกนไดอยางครอบคลม 3. มระบบรายงานขอมลทสงถงผเกยวของเพอการตดสนใจ 4. มการน าขอมลทมมาวเคราะหหาปญหาหาทางแกอยางเปนระบบ 5. มศนยขอมลและการเฝาระวง 6. มระบบฐานขอมลผปวยและการใหบรการผปวยโรคไตเรอรงครบทกจงหวด ซงสามารถน ามาใช ในการ

ตดตามประเมนผล 2.2 ขนตอนการด าเนนงานการใหบรการในคลนก CKD แบบบรณาการ

1 กจกรรมส าคญในคลนก CKD แบบบรณาการตามล าดบ ดงน 1.1ตรวจคดกรองดวยการตรวจทางหองปฏบตการ และแบงกลมตามระยะของโรค (Stage of CKD) 1.2 ใหความรแบบกลมเพอสรางความความรตระหนกดวยการดวดทศนโดยเนนทการใหความรเรองโรคและปจจยเสยงของการเกดโรค,อนตรายของโรคแนวทางการดแลรกษาสขภาพ และวธการปองกน ในประเดน การใชยา อาหารและโภชนาการ และการออกก าลงกายโดยก าหนดเรองทจะใหความรในแตละครงทเขารบบรการ(15 นาท) - ครงท 1 รกษไต ตอน ไตเรอรงคออะไร (9.03 นาท) - ครงท 2รกษไต ตอน ใครเสยง (6.30 นาท) - ครงท 3รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคเบาหวาน (7.33 นาท) - ครงท 4รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคความดนโลหตสง (7.55 นาท) - ครงท 5รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคไขมนในเลอดสง (8.06 นาท) - ครงท 6รกษไต ตอน หางไกลไตเรอรง (12.03 นาท)

1.3 พบพยาบาล เพอซกประวตตรวจรางกายตามแบบประเมนเบองตน (5-10นาท) - ซกประวตทวไปและบนทกลงสมดบนทกประจ าตว ทแบงตามระยะของโรค - ตรวจวดระดบความดนโลหต - ตรวจวดปรมาณโซเดยมในปสสาวะ ดวยแถบวดUrine paper ในปสสาวะทกครงทรบบรการ - ประเมนสภาพปญหาของผปวย เพอจดกลมเขาพบสหสาขา เพอแกไขปญหาและปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพ - ประเมนระยะความพรอม (Stage of change) ในการปรบเปลยนพฤตกรรม - ประเมนระดบความรผปวย ครงแรกและครงสดทาย ในการรบบรการ

1.4 แบงกลมผปวยเปนกลมตามปญหาหลก จากทแพทยก าหนดจากการตรวจครงกอน หรอจากการประเมนเบองตนของพยาบาลไดแก การใชยา อาหารและโภชนาการ การออกก าลงกายและการรกษาอนๆ เขากลมพบสหสาขาตามปญหาหลก (30-40 นาท)

1.5 เขาพบแพทย (5-10นาท) 1.6 ตรวจหองปฏบตการเพมเตม(บางกรณ) 1.7 ผปวยทมปญหาเรงดวนเขาพบสหสาขาเปนรายบคคล 1.8 ผปวยทไมมความพรอมหรอนอย ไมตระหนกในการปรบเปลยนพฤตกรรม จดใหเขา

กระบวนการกลม โดยพยาบาลผรบผดขอบคลนก CKD แบบบรณาการ คลนก NCD และนกจตวทยาเพอกระตนและสรางแรงจงใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมและจดการตนเองอยางเหมาะสม (ถาม)

1.9 รบใบสงยาและใบนด

2 ขนตอนการใหบรการในสถานบรการระดบ M2 และ F

กรณเปนผปวยรายใหมแรกเขา clinic กรณผปวยรายเกา การตรวจตดตาม

ปฐมนเทศ

พบพยาบาลประเมนเบองตนและจดท าแฟม NCD

นดเขาตรวจตดตามใน NCD-CKD clinic

ตรวจคดกรอง

ตรวจหองปฏบตการ

พยาบาล ซกประวตตรวจรางกายตามแบบประเมนเบองตน

แบงกลมผปวยเปนกลมตามปญหาหลก (จากทแพทยก าหนดจากการตรวจครงกอน หรอ จากการประเมนเบองตนของพยาบาล)อาหาร, ยา, การออก

ก าลง, การรกษาอนๆ

เขากลมพบสหสาขาตามปญหาหลก

เขาพบแพทย

ผปวยทมปญหาเรงดวนเขาพบสหสาขาเปนรายบคคล

ตรวจหองปฏบตการเพมเตม

ดวดทศนความรทวไป

รบใบสงยาและใบนด

แรกเขา clinic

M2/F

3 ขนตอนการใหบรการในสถานบรการระดบ A/S/M1

กรณเปนผปวยรายใหม แรกเขา clinic กรณผปวยรายเกา การตรวจตดตามA/S/M1

แรกเขา clinic

ปฐมนเทศ

พบพยาบาลประเมนเบองตนและจดท าแฟม CKD

นดเขาตรวจตดตามใน CKD clinic

ตรวจคดกรอง

เนนเพมเรอง

• ภาวะแทรกซอน : การปองกนและรกษาเบองตน • การเตรยมความพรอมส RRT

ตรวจหองปฏบตการ

พยาบาล ซกประวตตรวจรางกายตามแบบประเมนเบองตน

แบงกลมผปวยเปนกลมตามปญหาหลก (จากทแพทยก าหนดจากการตรวจครงกอน หรอ จากการประเมนเบองตนของพยาบาล)อาหาร, ยา, การออก

ก าลง, การรกษาอนๆ

เขากลมพบสหสาขาตามปญหาหลก

เขาพบแพทย

ผปวยทมปญหาเรงดวนเขาพบสหสาขาเปนรายบคคล

ตรวจหองปฏบตการเพมเตม

ดวดทศนความรทวไป

รบใบสงยาและใบนด

คมออบรมพฒนาศกยภาพ อสม. เพอลดโรคไตเรอรง_Thidarat Apinya หนา 13

Page13

4 แนวทางการสงตอและใหบรการของสถานบรการระดบตางๆ

CKD DM/HT

Stage 4-5 In CKD clinic

In DM/HT clinic

• CKD Stage 3 • DM/HT ควบคมไมได

• CKD Stage 1-2 • DM/HT ควบคมได • Prevention • Screening • Home visit

2.3 ทรพยากรสนบสนนการด าเนนงานของคลนก CKD แบบบรณาการ 1 บคลากรคณะบคลากรทสงผลตอความส าเรจในการด าเนนงานนนตองอยในรปสหสาขาและมบทบาท

หนาทความรบผดชอบของสหสาขา โดยมรายละเอยดประกอบดวย

สหวชาชพ บทบาท หนาท

แพทย - ใหการรกษาตามมาตรฐาน - แจงผล LAB,V/S เชอมโยงกบพฤตกรรมเสยง

พยาบาลผจดการรายกรณ (case manager & coordinator)

- แนะน าการรบบรการในคลนกชะลอไตเสอม - ใหความร โรค CKD - แนะน าการแปรผล eGFR - ซกประวต ประเมนปญหา พฤตกรรมการปรบเปลยน - คดกรอง วด Vital Signและแจงผลการตรวจใหทราบ - นด เพอตดตาม และตองตดตามเมอผปวยขาดนด - ประสานงานสงตอ รพท./รพศ.และทมเยยมบาน

เภสชกร - ทบทวนการใชยาของผปวย - ใหความรเรองการอานฉลากยา ความเขาใจยาทใช และหลกเลยงการใชยากลม

NSAIDs นกโภชนาการ/นกก าหนดอาหาร

- ประเมนภาวะโภชนาการของผปวย - ใหความรเรองโภชนบ าบด เนนการลดอาหารเคม และการรบประทานอาหารโปรตนต า

นกกายภาพบ าบด(หรอผรบผดชอบแทน)

- สอนและแนะน าการออกก าลงกายทเหมาะสม - วดมวลกลามเนอ - ประเมน ADL

** หมายเหต:ในทกโรงพยาบาลระดบ A,S หรอ M1 ควรมแพทยอายรศาสตรโรคไตครบทกจงหวด และมกมารแพทยโรคไตครบทกเขต

DHS

H H

A

S/M1

DHS

H H

M2/F M2/F


Page14

2 อปกรณ สนบสนนการด าเนนงาน(อางถงในการประชม Service plan ครงท 1/2559 วนท 15 ธนวาคม 2558)

- เครองวดความดนโลหตอตโนมต แบบพกพา จ านวน 3 เครอง - เครองตรวจวดปรมาณโซเดยมในอาหาร จ านวน 3 เครอง - แถบวดปรมาณโซเดยมในปสสาวะ (Urine paper) จ านวน อยางเพยงพอ - เครองตรวจวดมวลกลามเนอ จ านวน 1 เครอง - แบบจ าลองอาหาร (Food Model Set) จ านวน 1 ชด

3 คมอ เครองมอ และการด าเนนงาน(ภาคผนวก)

คมอแนวทาง เครองมอ สอสนบสนน

1. แนวทางการรกษาความดนโลหตสง ในเวชปฏบตทวไป 2. แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน 3. ขนตอนการประเมนความเสยงเบาหวานและความดน

โลหตสง 4. แนวทางพฒนาการด าเนนงานคลนก NCD คณภาพ 5. แนวทางการตรวจคดกรองและดแลรกษา

ภาวะแทรกซอนทางไต 6. คมอการจดการดแลผปวยโรคไตเรอรงระยะเบองตน 7. แนวทางการตรวจคดกรองและดแลรกษา

ภาวะแทรกซอนทเทาในผเปนเบาหวาน 8. แนวทางการตรวจคดกรองและดแลรกษาโรคเบาหวา

เขาจอประสาทตา 9. หนงสอความรเรองโรคไต ส าหรบประชาชน 10. คมอองคความรและเครองมอทกษะการจดการ

ตนเองเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมและการสนบสนนทยงยน

11. คมอจดกจกรรมกลมเรยนรเพอปรบพฤตกรรมสขภาพส าหรบคลนกเบาหวาน

12. คมอการดแลผปวยลางไตทางชองทองแบบตอเนองในชมชน

13. แนวทางปฏบตของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

1. ชดสอองคความรลดเกลด ลดโซเดยม (Salt Reduction Toolkit) (www.thaincd.com)

2. Application:FoodiEat

3. แบบประเมนการรบประทานอาหารอยางงาย (EDA)

1. แผนพบ/Poster

- แผนพบ โรคความดนโลหตสงกบโรคไต - แผนพบ โรคไตเรอรงจากเบาหวาน - แผนพบโรคไตเรอรงปองกนได - แผนพบ อาการ สาเหต การตรวจโรคไต - แผนพบ การใชยาในผปวยโรคไตเรอรง - แผนพบผลกระทบจากฟอสฟอรส ตอผปวยโรคไต - แผนพบวธเลอกกนผก ผลไมในผทเปนโรคไต - แผนพบลดเกลอ ลดโซเดยม - แผนพบลดเคม ลดโรค

2. สอวดทศน เพอใหความร ในคลนก CKD

- รกษไต ตอน ไตเรอรงคออะไร - รกษไต ตอน ใครเสยง - รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคเบาหวาน - รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคความดนโลหตสง - รกษไต ตอน ไตเรอรงกบโรคไขมนในเลอดสง - รกษไต ตอน หางไกลไตเรอรง

http://www.thaincd.com/


Page15

รปแบบการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงในชมชน

ชมชน ถอเปนหนงใน 3 องคประกอบส าคญในการดแลผปวยโรคเรอรง อนไดแก ผปวยและครอบครวชมชนและระบบบรการสขภาพเพอสรางศกยภาพใหผปวยและครอบครวหรอผดแล ให มศกยภาพและสามารถจดการปญหาสขภาพตนเองไดอยางเหมาะสมยงยนโดยแตละองคประกอบมความเชอมโยงเกอหนนซงกนและกนแมจะมบทบาทและศกยภาพทแตกตางกนดงแสดงในแผนภาพท 9

ผปวยโรคไตเรอรง โดยเฉพาะทมสาเหตมาจากการเปนภาวะแทรกซอนของเบาหวานและความดนโลหตสงนนผปวยสวนใหญอยในชมชนรวมถงกลมเสยงของการเกดโรค (กลมทยงไมไดรบการวนจฉย)การจดใหมบรการและการดแลตอเนองไปยงชมชน ถอเปนกลยทธส าคญในการด า เนนงานเ พอใหการด าเนนงานลดโรคไตเรอรง บรรลผล

โดยไดก าหนดมาตรการทเกยวของกบชมชนเปนหลกหลก ไวในรปแบบการจดการโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสงไวคอ 1) มาตรการเฝาระวง ตดตามและการคดกรองโรคและพฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคระดบชมชน, 2) การสรางความตระหนกในระดบประชากรและกลมเปาหมายเฉพาะระดบชมชนและ3 )มาตรการการเสรมสรางสงแวดลอมลดเสยงและการจดการโรคไตเรอรงโดยชมชนโดยมงเนนใหเกดการด าเนนกจกรรมโดยชมชนเอง เพอรวมคนหา คดกรองผทมความเสยง เพอเขารบบรการทเหมาะสม การสรางความร ความตระหนกตอการเกดโรค ปจจยเสยงของโรค และการปองกนการเกด รวมถงการมกจกรรมเสรมสรางสงแวดลอมทด เพอลดปจจยเสยงและจดการโรคไตเรอรง

1. บคลากรทเกยวของและบทบาทในการด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรงในชมชน 1.1 บคลากรจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลเปนบคลากรส าคญ เปนผน าในการด าเนนงาน

ระดบชมชน มศกยภาพในด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรงไดครอบคลมทกมตสามารถประสานเชอมโยงการด าเนนงานมสมพนธภาพทดและมความใกลชดกบ หนวยงาน ชมชนและประชาชนประชาชนมความไวใจกลาเขาหาและรบรไดถงการไดรบบรการอยางเทาเทยมกน

บทบาทและกจกรรมส าคญ 1. จดกจกรรมการคดกรองเบาหวานและความดนโลหตสง (DMHT) รวมถงการคดกรองความเสยงของโรค

ไตเรอรง(CKD)ใน เบาหวานและความดนโลหตสงรวมกบโรงพยาบาลชมชนและหนวยงานสวนทองถน 2. จดใหมกจกรรมการสอสารเตอนภย ดวย Key Message ทก าหนดไวและการรณรงค เพอสรางกระแสลด

โรคไตและปจจยเสยงตอการโรค ในชมชน

แผนภาพท 9แสดงกรอบแนวคด (Conceptual framework) หนสวน และองคประกอบในการพฒนาระบบการดแลผมปญหาสขภาพเรอรง


Page16

3. จดใหมกจกรรมสนบสนนและสรางเสรมสงแวดลอมเพอลดเสยง เชน การก าหนดมาตรการชมชนใหมรานอาหารลดเคมในชมชน

4. มการตดตามเยยมบาน (Home health care) รวมกบโรงพยาบาลชมชน ในรปแบบสหสาขา ตามเกณฑทก าหนด ดงน ทมรกษไต - ผปวยทมภาวะแทรกซอนทางไตทควบคมไมได และคา eGFRไมคงท หลงจากผานการเขา

Group และ Individual education แลว - ผปวยทเพงออกจากโรงพยาบาล (Discharge) - ผปวยทเพงไดรบการท า Vascular Access - กลมทเบองตนปฏเสธการรกษา - อนๆ ทพนทเหนสมควร เชน ผปวยไมมาตามนด

5. จดใหมกจกรรมเพอจดการความเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรม ในรปแบบทเหมาะสม เชน คาย หรอ แคมป หรอ คลาส

6. สามารถเชอมโยงขอมลของชมชน และรวมเปนทมสหวชาชพ ของโรงพยาบาล ในการดแลผปวยโรคไตเรอรง

7. เปนพเลยงและทปรกษาในการด าเนนงานเพอลกโรคไตเรอรงในชมชน ใหแก อสม. และผใหการดแล (Caregiver) หรอ อสค.

8. ตดตามการและประเมนผล กจกรรม ปฏบตงาน และเกบรวมรวบขอมลผลลพธ ทงในระดบบคคลและภาพรวมชมชน

9. ด าเนนการพฒนาศกยภาพอสม. และ บคคลตนแบบในชมชน 1.2 อาสาสมครสาธารณสข (อสม.)เปนผมความส าคญอยางมากเนองจากเปนก าลงส าคญในการรวม

พฒนาสขภาพประชาชนเปน“ผน าดานสขภาพภาคประชาชน” มความใกลชดและรบรปญหาของประชาชนและชมชนไดเปนอยางด

บทบาทและกจกรรมส าคญ 1. รวมกบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลด าเนนงานเรองการคดกรอง,การสอสาร, การจดกจกรรม

ปรบเปลยนพฤตกรรมในชมชน และ การตดตามเยยมบาน 2. เปนหนงในสหสาขา ทมรกษไตเพอรวมด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรงในชมชน 3. ใหความร สรางความตระหนกกบประชาชนและชมชน ในประเดน “ลดเคมเพอลดโรคไตเรอรง” 4. เกบรวบรวมขอมลรายบคคลของผปวยในความรบผดชอบในประเดนดวยแบบบนทกขอมลเยยมบาน

ผปวยโรคไตเรอรง โดย อสม.และแบบบนทกขอมลการใชยาผปวยโรคไตเรอรง - ลกษณะทวไปและสภาพแวดลอม ทอยอาศย - อาหารและโภชนาการ - การใชยา

5. ตดตามดแล และใหค าปรกษา ผปวยในความรบผดชอบ 6. ด ารงตนใหเปนตนแบบและเปนทปรกษากบประชาชนในชมชน


Page17

สรปการด าเนนงานทมรกษไตและเครอขายเยยมบานเปนทมทดแลผปวยในระดบชมชน อาจใชทมเดยวกบหมอครอบครว(family care team) และมบทบาท หนาทดงตอไปน

บคลากร บทบาท หนาท

เจาหนาท รพ.สต. - แนะน าบรการ - ใหความร โรค CKD - ซกประวต ประเมนปญหา พฤตกรรมการปรบเปลยน - คดกรอง วด V/S และแจงผล - นดและตดตามเมอขาดนด - รวบรวมขอมลจากการท างานของทมรกษไต และประสานงานสงตอ รพช.

อสม. - คดเลอกตวแทนหมบานละ 1 คน - เกบขอมลและใหความรเรอง ความดนโลหตสง บนทกรายการอาหาร ตรวจ

การใชยา กระตนการออกก าลงกาย อาสาสมครครอบครว(อสค.) ผดแลผปวย

(care giver)

- ปรงอาหารใหเหมาะสมกบผปวยโรคไตเรอรงและชวยเกบขอมลการรบประทานอาหาร

- ดแลเรองการรบประทานยา และกระตนการออกก าลงกาย

2. บคลากร/หนวยงาน ทสนบสนนการด าเนนงานเพอลดโรคไตเรอรงในชมชน

องคกรปกครองสวนทองถน

บทบาทและกจกรรมส าคญ 1. รวมกบภาคสาธารณสขจดบรการคดกรองความเสยงตอโรคไตเรอรง(CKD) รวมกบการประเมนคดกรอง

DM HT ประจ าป 2. สนบสนนทรพยากรในการด าเนนงาน กจกรรมในชมชน และ/หรอ คายเพอใหความรและปรบเปลยน

พฤตกรรมทสงผลตอโรคไตเรอรง 3. จดใหมและสนบสนนการประชาสมพนธ เพอสรางความรและความตระหนก 4. รวมทมสหสาขา ในฐานะ Social Supportในการด าเนนงานลดปจจยเสยง ประเมนผลลพธกจกรรม

ตดตามเยยมบาน (ตามบรบทของพนท) 5. จดตงและสนบสนนใหมพนทในการเขาถงผลตภณฑอาหารทมเกลอและโซเดยมต า


Page18

ตวอยางการด าเนนงานทดของโรงพยาบาลคลองขลง จงหวดก าแพงเพชร

แนวทางการด าเนนงานของโรงพยาบาลคลองขลง จงหวดก าแพงเพชรนน เรมจากสถาบนโรคไตภมราช

นครนทร ด าเนนศกษาวจยทจงหวดก าแพงเพชร ตงแตป 2553 โดยรวมกบโรงพยาบาลก าแพงเพชร โรงพยาบาลคลองขลง และโรงพยาบาลทรายทองวฒนา ในสงกดกระทรวงสาธารณสข เพอประเมนประสทธภาพการรกษาผปวยโรคไตเรอรงในระดบโรงพยาบาลชมชน จงเกด โครงการศกษาวจย“การด าเนนงานคลนกโรคไตเรอรงแบบบรณาการกรณศกษาโรงพยาบาลคลองขลงและโรงพยาบาลทรายทองพฒนา จงหวดก าแพงเพชร” โดยไดจดตงคลนกโรคไตเรอรงแบบบรณาการ ในพนทอ าเภอคลองขลงโดยมวตถประสงคหลก คอ เพอชะลอความเสอมลงของไตในผปวยโรคไตเรอรงเปรยบเทยบกบพนทควบคม คอ อ าเภอทรายทองพฒนา ทไดรบการดแลตามมาตรฐานในคลนกแบบดงเดม ดงแสดงในแผนภาพท 3

แผนภาพท 3กรณศกษาโรงพยาบาลคลองขลงและโรงพยาบาลทรายทองพฒนา จงหวดก าแพงเพชร

*Community based randomized control trial

กลมควบคม: อ าเภอทรายทองวฒนา1. ผปวยโรคไตเรอรงระยะท 3-4 จ านวน 234 คน2. ไดรบการรกษาในคลนกแบบดงเดม

กลมควบคม: อ าเภอคลองขลง1. ผปวยโรคไตเรอรงระยะท 3-4 จ านวน 232 คน2. ไดรบการรกษาในคลนกโรคไตเรอรงแบบบรณา

การ

เปรยบเทยบกบ

โดยมการจดตงคลนกโรคไตเรอรงแบบบรณาการในโรงพยาบาลคลองขลง และคดเลอกกลมตวอยางผปวย

โรคเรอรง(เบาหวาน ความดนโลหตสง) ทมภาวะไตเสอมอยในระยะท 3 และ 4 ทงสน 232 คนเขารบการดแลในคลนกดงกลาว ซงมมาตรการส าคญในการใหบรการ ดงน

(1) การจดใหมทมสหสาขาใหบรการในคลนกฯ ทโรงพยาบาลชมชนประกอบดวยแพทย พยาบาล เภสชกร นกโภชนาการ นกกายภาพโดยการใหความร สนบสนนใหผปวยสามารถด าเนนการรกษาใหเปนไปตามเปาหมายไดแกการใชยา, การควบคมระดบความดนโลหต, การออกก าลงกาย,การควบคม/จ ากดปรมาณโซเดยมและโปรตนใหถกตองและบรณาการกบเครอขายเยยมบาน


Page19

ตารางท 4 แสดงหนาทของสหสาขาในคลนกโรคไตเรอรง โรงพยาบาลคลองขลง

ทมปฏบตงาน หนาท

พยาบาล ประเมนอาการ, บนทกขอมล,BMI, รอบเอว

แพทย รกษาเพอใหไดเปาหมายตาม guidelines

เภสชกร 1. ตรวจสอบวธการใชยาและปรบตามGFR 2. สอนอานฉลาก 3. หลกเลยงการใช NSAID

โภชนากร /นกก าหนดอาหาร 1. สอนการรบประทานอาหารส าหรบโรคไต 2. อาหารโปรตนต า อาหารลดเคม

แผนภาพท 4แสดงขนตอนการรบบรการในคลนกสหสาขา

การตดตามผลการรกษาตามแผนนน มการตดตามอยางตอเนอง โดยใชผลทางหองปฏบต เพอประเมน

สภาวะการท างานของไต และเพอกระตนใหผปวยเกดตระหนกในการดแลตวเอง

(2) เครอขายเยยมบาน หรอ “ทมรกษไต” ไดแก พยาบาล หรอ เจาหนาทสาธารณสข,อสม., ผดแลผปวย โดยมกจกรรมส าคญ คอ “บนได 4 ขน ปองกนโรคไต”ไดแก การรบประทานอาหารผปวย/ใหค าแนะน าทเหมาะสม, ตดตามระดบความดนโลหต, ตรวจสอบการใชยา และ ตดตามการออกก าลงกาย ซงมการประยกตใชเครองและนวตกรรมทส าคญ ดงน แบบตดตามการใชยา, แบบประเมนการรบประทานอาหารอยางงายส าหรบ อสม. , ไมบรรทดวดเนอ เปนตน

ระหวางรอผลเลอด ดสอการสอนโรคไต

พยาบาล ซกประวต เจาะเลอด วดความดน ผปวย

เขากลมใหความรพบทมสหวชาชพ พยาบาล เภสชกร นกโภชนาการ นกกายภาพบ าบด

พบแพทย

รบยา พบเภสชกร

5-10 นาท

15-30นาท

30-40นาท

5-10นาท

5-10นาท


Page20

แผนภาพท 5 ตวอยางแบบบนทกขอมลเยยมบานผปวยโรคไตเรอรง โดย อสม.

แผนภาพท 6 ตวอยางแบบบนทกขอมลการใชยาผปวยโรคไตเรอรง

แผนภาพท 7 ตวอยางไมบรรทดวดเนอ เพอชวยควบคมโปรตนทจะไดรบ


Page21

แผนภาพท 8 ตวอยางแบบประเมนการรบประทานอาหารอยางงาย (EDA)

หลงการใหการดแลอยางตอเนอง 2 ป (2555-2557) พบวา ผปวยสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมไดด มทกษะในการจดการการตวเองไดอยางเหมาะสม และอตราการเสอมของไตมแนวโนมชะลอลง เมอเทยบการรกษาแบบมาตรฐานของผปวยโรคไตเรอรงทวไปโดยสามารถยดเวลาลางไตจาก 7 ป ออกไปเปน 14 ป และพบวา นอกจากสงผลใหชะลอการเสอมของไตลงไดแลว ยงสงผลให กลมตวอยางสามารถควบคม ดชนมวลกาย ระดบความดนโลหตทงตวบนและตวลาง ไดดกวากลมควบคม นอกจากนยงสามารถลด ระดบ HbA1C LDL และอตราสวน Urine protein/Creatinine

ปจจยความส าเรจ 1. ไดรบการสนบสนนจากผบรหารของกระทรวงสาธารณสข ผอ านวยการรพ.ก าแพงเพชร รพ.คลองขลง และรพ.

ทรายทองวฒนา 2. ไดรบการสนบสนนจากทมบรหารสถาบนโรคไตภมราชนครนทร 3. ทมคณะผวจยการออกแบบการวจย เปนไปตามหลกการวจยทด และมการตดตามงานอยางเปนระบบ 4. ขนตอนในการวจย มการฝกอบรมใหบคลากรทงทมสหสาขา ทมรกไต มหวขอในการสอนผปวยอยางชดเจน


Page22

หนวยท 1 ความรโรคไต เพอปองกน ควบคมโรค

สถาบนโรคไตภมราชนครนทร และ ส านกโรคไมตดตอ

1. สถานการณและความรนแรงโรคไตเรอรง (Chronic Kidney Disease, CKD) โรคไตเรอรง (Chronic Kidney Disease, CKD) เปนปญหาสาธารณสขทส าคญทวโลก สาเหตของโรคไตเรอรงทพบบอยเกดจากโรคเบาหวานและภาวะความดนโลหตสง และโรคไตเรอรงในระยะแรกมกไมพบอาการผดปกตท าใหผปวยสวนใหญไมทราบวาตนเองปวยเปนโรคไต และมกจะตรวจพบเมอเปนมากแลว หรอเมอสระยะไตวายเรอรงระยะสดทาย หรอทแพทยมกเรยกวา “เอนสเตท” ซงเปนระยะทผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาบ าบดทดแทนไต ไดแก การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม การลางไตทางชองทอง หรอการผาตดปลกถายไต ซงสงผลตอคณภาพชวตของผปวยอยางหลกเลยงไมได

ส าหรบ คาใชจาย ในการบ าบดทดแทนไต โดยการลางไตทางชองทอง หรอการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมเฉลยประมาณ 240,000 บาทตอคนตอป ซงคาใชจายนยงไมรวมถงคาใชจายดวยยา คาใชจายทางออมอนๆ โดยส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ตองตงงบประมาณ ส าหรบการการลางไต ในปงบประมาณ 2558 สงถง 5,247ลานบาท และจะเพมสงขนเปน 6,318 ลานบาท ในป 2559 ซงถารวมงบประมาณ ส าหรบบรการผปวยไตวายเรอรงในสทธอนๆ ไดแก สทธประกนสงคมและสวสดการขาราชการแลว รฐจ าเปนตองใชงบสงกวา 10,000 ลานบาทตอปและมขอมลจากสมาคมโรคไตแหงประเทศไทย ยนยนวา จ านวนผปวย “โรคไตเรอรง” เพมเกนกวาเปาหมายทตงไวทกป

2. โรคไตเรอรง (Chronic Kidney Disease, CKD) 2.1 หนาทของไต ทางเดนปสสาวะประกอบดวย ไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ ทอปสสาวะ ไตเปนอวยวะทส าคญของรางกาย

เชนเดยวกบอวยวะอน ๆ ไดแก หวใจ ตบ ปอด กระเพาะอาหาร สมอง ฯลฯ ซงอวยวะตาง ๆ กท าหนาทเฉพาะสวน แตมการประสานกนเปนอยางดท าใหรางกายเปนปกตสขอยได หากอวยวะใดอวยวะหนงของรางกายเสย หรอถกท าลายกจะมผลกระทบการท างานของอวยวะอนได

“ไต” มลกษณะคลายถว อยบรเวณบนเอว 2 ขาง ใตตอกระดกซโครงและอย 2 ขางของกระดกสนหลง มสแดงเหมอนไตหม ขนาดความยาวเสนผาศนยกลางตามความยาวได 11-12 เซนตเมตร หนกขางละ 150 กรม ไตแตละขางไดรบเลอดผานทางหลอดเลอดแดงใหญ ซงออกจากหวใจ เมอเลอดไหลผานไตจะมการกรองผานหนวยไตเลก ๆ เรยกวา “เนฟรอน (nephron)” ซงมอยขางละ 1 ลานหนวย หนวยไตเลก ๆ เหลานมหนาทกรองของเสยจากเลอดผานทอไตและเกดเปนน าปสสาวะขบออกจากรางกายทางทอปสสาวะ รางกายสามา รถด ารงชวตอยไดดวยไตทปกตเพยง 1 ขาง เพราะมการปรบสมดลไดดมาก ดงนน ผทบรจาคไต 1 ขาง จงสามารถมชวตทปกตดวยไตเพยงขางเดยวได 2.2 ไตมหนาทอะไรบาง

1. ปรบสมดลน าในรางกาย 2. ปรบสมดลเกลอแรและกรดดาง 3. ก าจดของเสยออกจากรางกาย 4. สรางฮอรโมนหลายชนด


Page23

กลาวโดยสรป เมอเลอดแดงจากหวใจไหลเขาสหลอดเลอดแดงของไตเพอไปสเนฟรอน การกรองของเสยตาง ๆ เกดขนแลวเลอดกไหลกลบทางหลอดเลอดด าของไตเขาสหวใจตอไป ไตกรองเลอดประมาณ 240 ลตรตอวน และดดกลบ 237.6 ลตรตอวน อก 2.4 ลตร กลายเปนน าปสสาวะออกจากรางกาย

สมดลน าในรางกาย ไตเปนอวยวะทส าคญในการควบคมการขบ หรอเกบน าไวในรางกาย เมอรางกายขาดน า เชน อากาศรอนจด

เสยน าไปทางเหงอมาก รางกายจะปรบดลน าโดยทจะมการกระหายน า ดมน ามากขน เปนการทดแทนน าทเสยไป รางกายกอยในสมดล หรอเมอคนเราดมน าเปนจ านวนมากเกนความตองการ ไตกจะท าหนาทขบน าสวนเกนออก เชนเดยวกน แตเมอใดทไตผดปกต การปรบดลน าไมได จะเกดภาวะน าเกนและภาวะขาดน า ซงถารนแรงมาก มผลกระทบตอสมองจนมอาการสบสน ซมและชกได

สมดลของสารเกลอแร กรดและดางในรางกาย ไตปกตสามารถขบเกลอแรสวนทเกนความตองการออกมาในปสสาวะได เชน รบประทานอาหารเคมจด

รางกายจะปรบเกลอแรน โดยรสกกระหายน าดมน ามากขนและขบเกลอแรสวนเกนทคางอยออก จากรางกายทางปสสาวะได แตถาไตเสยหนาทไมสามารถขบเกลอแรทเกนได ท าใหเกดอาการบวมบรเวณใบหนามอและเทา และถาเปนรนแรงมผลเสยตอหวใจดวย โพแทสเซยมเปนเกลอแรตวหนงทใชส าหรบการท างานของหวใจและกลามเนอ เมอเรารบประทานอาหารทมโพแทสเซยมเขาไป ไตท าหนาทควบคมระดบของโพแทสเซยมในเลอดใหอยในเกณฑปกต ถาไตไมสามารถท างานไดตามปกต ระดบของโพแทสเซยมในเลอดจะสงขนไปเรอยๆ จนมผลตออวยวะตางๆ โดยเฉพาะหวใจเกดการเตนผดปกต จนเกดภาวะหวใจหยดเตนและเสยชวตได โดยทวไปอาหารโปรตนทเรารบประทานเขาไปกอใหเกดปฏกรยาทางพลงงานและสารเคมตาง ๆ ตลอดจนเกดสารกรดซงจะถกขบออกจากรางกายเพอรกษาสมดล โดยไตมหนาทหลกของการขบกรด เมอไตไมสามารถท างานได รางกายจะเกดภาวะเลอดเปนกรดซงรบกวนการท างานของอวยวะตาง ๆ รางกายจะไมเปนปกตสข

การก าจดของเสยออกจากรางกาย รางกายมกระบวนการขบของเสยออกจากรางกายไดหลายวธ เชน ขบออกทางอจจาระ ทางเหงอ ทางลม

หายใจ และทางปสสาวะ การเผาผลาญโปรตนจากอาหารและการท างานของกลามเนอ ท าใหเกดของเสยท เรยกวา ยเรย (urea) และครเอตนน ซงจะถกขบออกทางไต

สารคงคางนอกจากยเรยยงมสารชนดอน ๆ อกหลายอยาง รวมทงยาทรบประทานและยาฉดเขาสรางกาย ซงถาไตไมสามารถท างานไดตามปกต เกดการคางของสารตาง ๆ เหลาน ซงมพษตอรางกายท าใหออนเพลย เบออาหาร คลนไส นอนไมหลบ อาจซมลงจนถงชกได 2.3 โรคไตเกดจากสาเหตใดไดบาง? ผทมประวตดงตอไปนจดเปนผทมความเสยงสงตอการเกดโรคไตเรอรง ซงควรไดรบการตรวจคดกรองไดแก

1. โรคเบาหวาน มากกวา 40% 2. โรคความดนโลหตสง มากกวา 20% 3. อายมากกวา 60 ปขนไป 4. โรคแพภมตนเอง (autoimmune diseases) ทอาจกอใหเกดไตผดปกต 5. โรคตดเชอในระบบตางๆ (systemic infection) ทอาจกอใหเกดโรคไต 6. โรคหวใจและหลอดเลอด (cardiovascular disease) 7. โรคตดเชอระบบทางเดนปสสาวะสวนบนซ าหลายครง 8. โรคเกาท (gout) หรอระดบกรดยรคในเลอดสง


Page24

9. ไดรบยาแกปวดกลม NSAIDs หรอสารทมผลกระทบตอไต (nephrotoxic agents) เปนประจ า 10. มมวลเนอไต (renal mass) ลดลงหรอมไตขางเดยวทงทเปนมาแตก าเนดหรอเปนในภายหลง 11. มประวตโรคไตเรอรงในครอบครว 12. ตรวจพบนวในไตหรอในระบบทางเดนปสสาวะ 13. ตรวจพบถงน าในไตมากกวา 3 ต าแหนงขนไป

2.4 เมอไรจะทราบวาเปนโรคไต? ผทเปนโรคไตมกไมคอยปรากฏอาการใหเหน ทงนเนองจากไตเปน

อวยวะทมความสามารถพเศษในการปรบการท างานใหอยในสมดล แมวาจะเหลอเพยง 50 เปอรเซนต ของปกต แตถาการท างานของไตลดเหลอ 25 % จะเรมปรากฏอาการตาง ๆ ไดแก อาการออนเพลย เหนอยงาย เบออาหาร ซด คนตามตว บวมตามใบหนา แขนขา(ตามรป) ปสสาวะมากตอนกลางคน ซงอาการตางๆเหลานอาจคลายกบอาการของโรคหวใจ โรคกระเพาะอาหาร จงจ าเปนตองตรวจรางกาย ซงจะพบวาความดนโลหตสง มบวม ซด รวมถงตองตรวจปสสาวะ ตรวจเลอด และ ภาพรงสเพมเตมเพอการวนจฉยทถกตอง

2.5 การแบงระยะโรคไตเรอรง ? การตรวจรางกายประจ าปในปจจบน จะมการตรวจรางกาย วดความดนโลหต ตรวจปสสาวะ ตรวจเลอดซง

จะรวมหนาทไต กเปนการคดกรองเบองตน สามารถทราบไดวามปญหาเกยวกบไตบางหรอไม จะไดท าการตรวจตอส าหรบหาสาเหตโรคไตตอไป

สามารถแบงไดโดยคา eGFR ใชเปนมาตรฐานในการคดกรอง จ าแนกระยะโรคไตเรอรง ชวยในการการก าหนดแนวทางการดแลรกษาผปวยทเหมาะสมตามระยะของโรคไตเรอรงการแบงระยะสามารถแบงได ดงน

ตารางท 2 ระยะของโรคไตเรอรง

ระยะของโรคไตเรอรง eGFR (มล./นาท/1.73 ตารางเมตร) ค านยาม ระยะท 1 > 90 ปกต หรอสง ระยะท 2 60-89 ลดลงเลกนอย ระยะท 3a 45-59 ลดลงเลกนอยถงปานกลาง ระยะท 3b 30-44 ลดลงปานกลาง ถงมาก ระยะท 4 15-29 ลดลงมาก ระยะท 5 < 15 ไตวายระยะสดทาย

2.6 ผปวยกลมเสยงควรตรวจอะไรบาง? เปนททราบดวาผปวยโรคไตเรอรง แมมการท างานของไตลดลงครงหนงแลวกมกไมมอาการแสดงของโรคไต

ชดเจน ดงนน การ “ไมมอาการแสดง” จงไมไดบอกวาผปวยไมไดเปนโรคไตเรอรง ประชากรกลมเสยงจงควรไดรบการตรวจดงตอไปน

1. การตรวจปสสาวะธรรมดา โดยแถบสจมเพอตรวจหาโปรตนในปสสาวะ หรอการมเมดเลอดขาว เมดเลอดแดงในปสสาวะเพมขน ถาตรวจพบวามโปรตนรวในปสสาวะจรง ควรตรวจวดปรมาณโปรตนในปสสาวะ 24 ชวโมง ซ า


Page25

อกครง ซงถาปรมาณโปรตนในปสสาวะ 24 ชวโมง มากกวา 150 มลลกรมตอวน แสดงวา มโปรตนรวในปสสาวะ ถอวาไตท างานผดปกตแลว ในกรณทไมพบโปรตนในปสสาวะจากแถบสจม แตผนนเปนบคคลในกลมเสยง ควรไดรบการตรวจเพมเตม คอ หา “ไมโครอลบมน” ซงเปนการตรวจปรมาณโปรตนในระดบนอยๆ ทรวออกมาในผปวยโรคไตระยะตน เชน ผปวยเบาหวานหรอความดนโลหตสง ในปสสาวะคนปกต ควรมปรมาณไมเกน 30 มลลกรม ในปสสาวะ 24 ชวโมง แตถามอยระหวาง 30-300 มลลกรมตอวน ถอวาไตเรมผดปกตกใหปรกษาแพทยตอไป

2. การตรวจระดบการท างานของไต โดยการเจาะเลอดวด “คาครเอตนน” โดยทวไปถาผปวยมคาอยระหวาง 0.8-1.2 ถอวาการท างานของไตปกต แตถามคาตงแต 1.2 ขนไป โดยเฉพาะผทมความเสยงสงจะตองสงตอตรวจเฉพาะทางตอไป

3. การตรวจภาพทางรงส เชน การเอกซเรย อาจเหนนวในทางเดนปสสาวะ ถาเปนนวทมสวนประกอบของแคลเซยมกจะทบแสงเหนเปนรอยโรคได แตถาเปนนวชนดยรกจะไมเหนจากภาพรงสธรรมดา จ าเปนตองตรวจพเศษ

4. การตรวจพเศษบางอยาง เชน ใชรงสไอโซโทปเพอบอกการท างานของไต 5. การตรวจชนเนอไต เพอน าไปตรวจหลงการยอมพเศษ โดยผเชยวชาญน าไปตรวจโดยกลองจลทรรศน

3. การรกษาทวไป

ผทไดรบการวนจฉยเบองตนวาไตเรมท าหนาทนอยลง เรมขจดของเสยลดลง จะโดยสาเหตจากโรคเบาหวาน ความดนโลหตสงหรอสาเหตอนใดกตาม หากทานรจกทะนถนอมไตของทานไวชวตกจะยนยาว ไมตองเขาไปสเรองของการลางไต การฟอกเลอด และทายสดกคอรอการปลกถายไต

.


Page26

หนวยท 2 ควบคม “เบาหวาน ความดนและปจจยเสยง”ได โรคไตไมถามหา

ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

หลกการส าคญในการชะลอการเสอมของไต ไดแก 1. ความดนโลหต ควรจะไดรบการวดความดนโลหตทสม าเสมอ จะไดควบคมใหอยในระดบปกตหรอ

ใกลเคยงปกต คอ ระดบต ากวา 130/80 มลลเมตรปรอท ซงมผลตอหนาทไต ถาความดนโลหตดตลอดเวลากจะชวยใหไตท าหนาทด ตรงกนขามถาความดนโลหตสง ๆ ต า ๆ ไมคงท สงผลตอไตอยางมาก ท าใหไตเสอมเรวกวาปกต สวนความดนโลหตควรอยในระดบใดแพทยทดแลจะเปนผก าหนด เพราะอาจแตกตางกนไดตามโรคทเปนตรงชวงนน ทส าคญคออยาละเลยไมรบประทานยาลดความดนโลหตเพราะคดวาสบายดแลว ซงไมถกตองและมผลเสยตอไตเปน อยางมาก

การเลอกใชยา ควรอยในดลพนจของแพทยผรกษา อาจไมเหมอนผอนทเปนโรคไตเชนกน ขนาดและชนดของยากยอมตางกนไปดวย

2. การควบคมระดบน าตาล เฉพาะผทเปนเบาหวาน และไตเรมเสอมจากเบาหวาน ควรตองระวงระดบน าตาลในเลอดใหอยในระดบปกต เพอปองกนการท าลายไต รวมทงการท าลายหลอดเลอดทไปเลยงสมอง หวใจ และทตา การเลอกใชยารกษาเบาหวานทเหมาะสม อาจเปนยาฉดหรอยารบประทาน สวนขนาดจะเปลยนแปลงไปตามความเหมาะสมของผปวยแตละรายแตละชวงของโรคทเปน

3. การควบคมอาหาร มความจ าเปนตอการชะลอการเสอมของไตอยางมาก แบงเปน 3.1 อาหารโปรตน ในผปวยทไตมการท าหนาทนอยลงมการคงของสารยเรย ไนโตรเจน และของเสย

อน ๆ จ าเปนตองลดอาหารประเภทโปรตน เชน เนอสตว เครองในสตว เพอไมใหระดบของเสยเพมขน รวดเรว เนอสตวทยอยงาย และมคณคาทางอาหารสง คอ เนอปลา และโปรตนจากไขขาว แตผปวยทเปนโรคไตยงสามารถรบประทานอาหารประเภทเนอไกและเนอหมได เพยงแตปรมาณลดลง อยาอดอาหารจนเกดภาวะขาดอาหารเพราะจะท าใหเกดภาวะแทรกซอนไดงายซงเปนผลเสยมากกวาผลด

3.2 อาหารเคม ส าหรบผทมความดนโลหตสง และอาการบวม ควรหลกเลยงอาหารเคมทกชนด รวมทงอาหารหมกดอง ซอสตาง ๆ ซปกอน ผงชรส เตาเจยว ซอว น าปลา และอาหารส าเรจรป ขนมขบเคยว ซงจะมเครองปรงทมรสเคมท าใหอาการบวมไมลดลงและควบคมความดนโลหตยาก

3.3 น าดม โดยทวไปสามารถดมน าไดตามความตองการไมมากและไมนอย โดยดน าหนกตว ถาเพมมากขนเรอยๆ พรอมกบอาการบวม กควรลดปรมาณน าดม โดยปรกษาแพทยรวมดวย

3.4 อาหารไขมน สามารถรบประทานไดพอประมาณโดยดระดบไขมนในเลอด ทงโคเลสเตอรอลและไตรกลเซอไรด เปนหลก หากควบคมอาหารประเภทไขมนอยางเตมทแลวยงมระดบไขมนสง อาจตองใชยาลดไขมนภายใตการดแลของแพทยประจ า อาหารประเภทไขมนทควรหลกเลยง ไดแก กะท เนอตดมน ของทอด ไขแดง ปลาหมก อาหารทะเล เปนตน ซงถาไขมนในเลอดสงมาก ท าใหเกดหลอดเลอดแดงแขงตว และเปนผลเสยตอไต 4. การสบบหร ปจจบนมการพสจนแลววา ผทสบบหรมหนาทไตเสอมเรวกวาผไมสบบหร ดงนน ผทหนาทไต

ไมคอยดจงควรงดสบบหร 5. การใชยาทเปนผลเสยตอไต ผทเปนโรคไตตองระวงการใชยาเพราะยาบางชนดท าใหไตเสอมเรว หรอเปน

ผลเสยตอไต หากใชขนาดสงหรอนานเกนไป เชน ยาแกปวดขอ ปวดหลง ทงชนดรบประทานและแบบฉด รวมทงยาสมนไพร ยาจากรากไม ทผปวยโรคไตไมสามารถขบออกไดเชนคนปกต ไดแก สารโพแทสเซยม ซงจะมมากในรากไม


Page27

ผลไม สมนไพร พช ผปวยทมระดบโพแทสเซยมสงอยแลว อาจเกดอนตราย ท าใหหวใจเตนผดปกต นอกจากยาแกปวดตาง ๆ เหลาน ยาขบปสสาวะบางชนดทลดการขบโพแทสเซยมทางไตกตองระวงเชนเดยวกน โดยเฉพาะผทเปน ไตวายเรอรง คอนขางมากแลว ตวอยางสารอาหารทมโพแทสเซยมสง ไดแก ผลไมตาง ๆ เชน ขนน ทเรยน ล าไย แตผทระดบโพแทสเซยมในเลอดปกตหรอต ากยงคงรบประทานผลไมได

6. ภาวะซด มรายงานการศกษาพบวา ถารกษาภาวะซดใหด จะท าใหไตเสอมชาลงได จงควรดแลรกษาภาวะนไวดวยเสมอ โดยตองหาสาเหต และรกษาตนเหตไปพรอมกน

7. ภาวะฟอสเฟตในเลอด ผปวยโรคไตสวนใหญมกมระดบฟอสเฟต ในเลอดสง เนองจากการขบทางไตลดลง สารฟอสเฟตมมากในถวทกประเภท นม โยเกรต เคกและพาย น าเตาห โกโก กาแฟ พชซา ชอกโกแลต น าอดลมทมสด า และเนยแขง ถาลดปรมาณอาหารแลวยงมระดบสง แพทยจะใหยาทขบสารนออกทางอจจาระได เพอปรบระดบฟอสเฟตใหอยในเกณฑปกต

8. ภาวะตดเชอ ในระบบตาง ๆ ของรางกายมผลกระทบตอไตไดทงสน โดยเฉพาะการตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ ควรไดรบการดแลรกษาอยางทนทและเหมาะสม เพอใหหนาททไตอยในระดบทท างานได ไมเสอมลงเรว ถามอาการไขหรอปสสาวะผดปกต ควรปรกษาแพทยเพอท าการตรวจ จะไดวนจฉยโรคและใหการรกษาทเหมาะสมตอไป

9. การใชยาขบปสสาวะ ยาทกชนดมทงคณและโทษ จ าเปนตองใชอยางเหมาะสม และมขอบงชทถกตอง บางระยะยาขบปสสาวะ มประโยชนและจ าเปน บางครงปสสาวะออกมากเกนไปกเปนผลเสย เนองจากรางกายสญเสยน าและเกลอ จนกระทบการท างานของไต ดงนน การเฝาดแลอาการของตนเอง ตดตามการรกษาทสม าเสมอ จะปองกนเหตการณตาง ๆ เหลานได

10. การออกก าลงกาย ผเปนโรคไตสามารถออกก าลงกายไดตามความเหมาะสมแตตองไมรนแรง และไมเหนอยจนเกนไป เชน การเดน การบรหารรางกายชนดอยกบท ซงการออกก าลงกายจะชวยท าใหการไหลเวยนของโลหตดขน สขภาพโดยทวไปแขงแรงกวาเดม ทงน ตองดสภาพหวใจประกอบ โดยปรกษาแพทยประจ าตวทานเสยกอน

ขนท 1 ใหความรเกยวกบโรคไมตดตอเรอรงทเปนอนตราย คอ โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง

โรคเบาหวาน โรคเบาหวาน เกดจากตบออนไมสามารถสรางอนซลนไดเพยงพอ หรอเมอรางกายไมสามารถใชอนซลนทผลตออกมาไดอยางมประสทธภาพ ท าใหน าตาลในเลอดสงขนอยเปนเวลานาน การวนจฉยโรคเบาหวาน

การวนจฉยโรคเบาหวานอาศยเกณฑขอใดขอหนงตอไปน 1. มอาการของระดบน าตาลสงในพลาสมา ไดแก ปสสาวะมาก ดมน ามาก รบประทานอาหารไดแตน าหนก

ลด รวมกบตรวจพบระดบน าตาลในพลาสมาทเวลาใดเวลาหนงมคา ≥ 200 mg/dl หรอ 11 mmol/l 2. ระดบน าตาลในพลาสมาหลงอดอาหารอยางนอย 8 ชวโมงมคา ≥ 126 mg/dl หรอ7.0 mmol/l โดย

ตรวจ 2 ครง ตางวนกน 3. ทดสอบความทนตอกลโคส โดยตรวจระดบน าตาลในพลาสมาท 2 ชวโมงหลงการดมสารละลายทมกลโคส 75

กรม พบมคา ≥ 200 mg/dl หรอ11 mmol/l ควรตรวจ 2 ครง ตางวนกน


Page28

4. ระดบน าตาล [ Fasting Plasma Glucose :FPG] มากกวาหรอเทากบ 126 มก./ดล.(ขณะอดอาหาร 8 ชวโมง หรอมากกวา) ในกรณทระดบน าตาลในเลอดขณะอดอาหารอยในชวง 100-125 มก./ดล. ถอวาเปนกลมเสยงสงตอเบาหวาน(Pre-diabetes) อาการของโรคเบาหวาน

ปสสาวะบอยและมาก คอแหง กระหายน าหวบอย กนจ น าหนกลด เปนแผลงายแตหายยาก คนตามผวหนงตาพรามว ชาตามปลายมอปลายเทา และความรสกทางเพศลดลง ปจจยเสยงตอการเกดโรคเบาหวาน ทส าคญ คอ

1. ปจจยเสยงทไมสามารถปรบเปลยนได เชน กรรมพนธ อายทเพมขน 2. ปจจยเสยงทสามารถปรบเปลยนได เชน น าหนกเกนและอวน ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง ขาด

การออกก าลงกาย รบประทานอาหารไมถกสดสวน(รบประทานหวาน/มน/เคมเกน) สบบหร ดมเครองดมทมแอลกอฮอลในขนาดทเปนอนตรายตอสขภาพ

โรคความดนโลหตสง ความดนโลหตสง คอภาวะทรางกายมระดบความดนโลหตตงแต 140/90 มลลเมตรปรอทขนไป ภาวะทรางกายมระดบความดนโลหตตงแต 120/80 - 139/89 มลลเมตรปรอท ถอเปนกลมเสยงสง (Pre Hypertension) อาการและอาการแสดง

ระยะแรกสวนมากไมมอาการทชดเจน แตเมอความดนโลหตสงขนเรอยๆ อาจมอาการเตอน เชน ปวดศรษะบรเวณทายทอย เหนอยงาย ออนแรง มนงง ใจสน วงเวยน หนาแดงรอนวบวาบ เลอดก าเดาออก ตามวหรอมองเหนภาพซอน ซมลงเลกนอย ถาอาการรนแรงจะท าลายอวยวะส าคญ เชน หวใจ สมอง ไต ตา **สงทตองระวงสงเกตและตองไปพบแพทยโดยดวนทอาจพบไดในภาวะความดนโลหตสงอยางรนแรง 1. ปวดศรษะ วงเวยน ตามว 2. เจบหนาอก หวใจเตนเรว หอบเหนอย หรอหายใจล าบากในตอนกลางคน 3. มปสสาวะนอยโดยเฉพาะในเวลากลางคนและปสสาวะเปนเลอด ปจจยเสยงทกอใหเกดโรคความดนโลหตสง

อายตงแต 35 ปขนไป ม พอ แม พนอง เปนความดนโลหตสง พฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม เชน สบบหร รบประทาน อาหารรสเคมจด หวานจด มนจด รบประทานผก-ผลไมนอย ไมออกก าลงกาย อวน/น าหนกเกน เครยดเรอรง เครองดมทมแอลกอฮอลปรมาณมากสม าเสมอ หรอ ไขมนในเลอดสง เปนโรคเบาหวาน

ขนท 2 ปจจยเสยงทส าคญของการเกดโรคไมตดตอเรอรง ตามหลก 3อ 2ส รายละเอยด คอ

1. อ –อาหาร หลกเลยง อาหารหวาน มน เคม เนนท ปรมาณทแนะน า และ ผลกระทบตาง และการกนอยางเพยงและควบถวนทง 5 หม

2. อ – ออกก าลงกาย แนะน าเรองการออกก าลงกายตามแบบแผน เพอปองกนโรค คอ 30 นาทตอวน และ รปแบบการออกก าลงกาย เหมาะสมตามวย เพมเตม การแนะน าการเพมกจกรรมทางกายในความหนกระดบกลาง

3. อ - อารมณ ผลกระทบของความเครยด/อารมณตอการเกดโรคเรอรง และ แนะน าการจดการอารมณ และ ความเครยด อยางงายดวยการหายใจชา เขา-ออก 10 ครง ตอ นาท

4. ส – สรา ลดการดมเครองดมแอลกอฮอล โดยผชายไมเกน 2 แกวมาตรฐาน และผหญงไมเกน 1 แกวมาตรฐาน และผลกระทบ Indirect ทเกดจากการดมเครองดมแอลกอฮอล เชน อบตเหตทางถนน การจมน า


Page29

5. ส – สบบหร อนตรายจากการสบบหร และ การเปนผสบบหรมอสอง

ขนท 3 บนได 5 ขนสการลดเสยง ลดโรค เปนขนตอนในการปฏบตตว 5 ขน เพอน าไปสการสราง รางกายและจตใจทสมบรณแขงแรง ไรโรค ลดความเสยงโรคไมตดตอเรอรง ประกอบดวย 3.1 คนหาปจจยเสยงของตนเอง 3.2 ก าหนดเปาหมายลดความเสยง 3.3 ปฏบตการลดความเสยง 3.4 บนทกความกาวหนา 3.5 สรางกลมเครอขาย

ขนท 4 การคนหากลมเสยงโรคไมตดตอเรอรง ดวยเครองมอการคดกรองโรคไมตดตอเรอรง โดยมรายละเอยดของการคดกรองตางๆ ดงน

1.การคดกรองเพอประเมนความเสยงโรคเบาหวาน 1. สอบถามประวตเบองตน

1.1 อาย 15-34 ป สอบถามเบองตนใน 4 ประเดน ไดแก 1) มรอบเอวเกน ในชาย เทากบหรอมากกวา 90 ซม. หญง เทากบหรอมากกวา 80 ซม. หรอ ม ภาวะอวน ดชนมวลกาย เทากบหรอมากกวา 25 กก./ม2 หรอไม 2) มประวตญาตสายตรง พอ แม พ นอง เปนโรคเบาหวาน 3) มรอยพบรอบคอหรอใตรกแรด า 4) มระดบความดนโลหตสง > 140/90 มม.ปรอท

** หมายเหต ประชาชนกลมอาย 15-34 ป ทมผลการสอบถามเบองตนตอบวาใช 3 ขอ ตองด าเนนการนดเจาะเลอดดคาระดบน าตาลในเลอดตอไป

1.2 อาย 35 ปขนไป ตองไดรบการตรวจวดระดบน าตาลในเลอดดวยการเจาะปลายนวทกราย แตถามขอจ ากดดานงบประมาณและทรพยากร ใหคดกรองความเสยงดวยการสอบถามเบองตนใน 6 ประเดน ไดแก

1) สอบถามมประวตญาตสายตรงพอ แม พนองเปนเบาหวาน หรอไม เนองจากเบาหวานมการถายทอดทางพนธกรรม

2) มรอบเอวเกน ในชาย เทากบหรอมากกวา 90 ซม. หญง เทากบหรอมากกวา 80 ซม. หรอ มภาวะอวน ดชนมวลกาย เทากบหรอมากกวา 25 กก./ม2 หรอไม

3) ความดนโลหต เทากบหรอมากกวา 140/90 มม.ปรอท หรอ เคยมประวตเปนโรคความดนโลหตสง หรอก าลงรบประทานยาควบคมความดนโลหตสง หรอไม

4) มประวตผลการตรวจน าตาลในเลอดผดปกตจากการตรวจ 5) มประวตภาวะไขมนในเลอดผดปกต ไตรกลเซอไรด (ไขมนเลว) มากกวาหรอเทากบ 250มก./ดล.

และ/หรอ เอช ด เอล (ไขมนด) นอยกวา 35 มก./ดล. หรอไม


Page30

6) เพศหญงทเคยมประวตเปนเบาหวานขณะตงครรภ หรอ มบตรทมน าหนกแรกเกดมากกวา 4 กโลกรมหรอไม

** หมายเหต ประชาชนกลมอาย 35ปขนไปทมผลการสอบถามเบองตนตอบวาใช 1 ขอตองด าเนนการนดเจาะเลอดดคาระดบน าตาลในเลอดตอไป

2. ประเมนสขภาพ โดย - ชงน าหนก (กโลกรม) วดสวนสง (เมตร) วดรอบเอว(หนวยเปนเซนตเมตร) พรอมจดบนทกขอมล - ค านวณหาคาดชนมวลกาย - จบชพจร และวดความดนโลหต

แบบประเมนการคดกรองความเสยงโรคเบาหวาน (1) การคดกรองเบาหวานในประชาชนอาย 35 ป ขนไป

ขอบงช ม ไมม 1. มประวตครอบครว บดา มารดา พหรอนอง คนใดคนหนงเปนโรคเบาหวาน

2. มภาวะอวน ( BMI ≥23กก. / ม2) และ/หรอ รอบเอว ≥90ซม. ในผชาย หรอ ≥80 ซม. ในผหญง

3. มความดนโลหต ≥ 140/90 มม.ปรอท หรอมประวตความดนโลหตสง หรอก าลงรบประทานยาควบคมความดนโลหต

4. มประวตผลการตรวจไขมนผดปกต (ไตรกลเซอไรด)≥150 มก./ดล. และหรอ HDL cholesterol ในผชาย < 40 มก./ดล. ผหญง < 50 มก./ดล.

5. มประวตเปนเบาหวานขณะตงครรภ หรอเคยคลอดบตรทมน าหนกตวแรกคลอด > 4 กโลกรม 6. มประวตผลการตรวจน าตาลในเลอดผดปกตจากการตรวจเลอดโดยการงดอาหาร(FPG) เทากบ 100-125 มก./ดล. หรอการตรวจน าตาลในเลอด หลงดมกลโคส 75 กรม 2 ชวโมง (OGTT) เทากบ 140-199 มก./ดล.

การคดกรองเพอประเมนความเสยงโรคความดนโลหตสง 1. สอบถามเบองตนใน 7 ประเดน ไดแก

- การดมสรา การสบบหร และการใชสารเสพตด - การดมเครองดมชก าลง - การออกก าลงกาย - ความเสยงตอการเกดอบตเหตจราจร - การใชยาชด - ความเครยด - การรบประทานอาหาร (สกๆ ดบๆ รสเคม รสหวาน รสมน)

2. ประเมนสขภาพ โดย - ชงน าหนก (กโลกรม) วดสวนสง (เมตร) วดรอบเอว(หนวยเปนเซนตเมตร) พรอมจดบนทกขอมล - ค านวณหาคาดชนมวลกาย โดย ดชนมวลกาย = น าหนก (กโลกรม) สง(ม.)x สง(ม.)


Page31

- จบชพจร และวดความดนโลหต (กอนวดตองซกถามประวตการเปนความดนโลหตสง หรอไดรบยารกษาความดนโลหตสงอยหรอไม ซงถาเคยไดรบการวนจฉยแลวใหจดเปนกลมปวย) ตามหลกการคดกรองความดนโลหต ดงน

การคดกรองเพอประเมนพฤตกรรมสขภาพเบองตน 1. สอบถามเบองตนใน 7 ประเดน ไดแก

- การดมสรา การสบบหร และการใชสารเสพตด - การดมเครองดมชก าลง - การออกก าลงกาย - ความเสยงตอการเกดอบตเหตจราจร - การใชยาชด - ความเครยด - การรบประทานอาหาร (สกๆ ดบๆ รสเคม รสหวาน รสมน)

2. ประเมนสขภาพ โดย - ชงน าหนก (กโลกรม) วดสวนสง (เมตร) วดรอบเอว(หนวยเปนเซนตเมตร) พรอมจดบนทกขอมล - ค านวณหาคาดชนมวลกาย โดย

ดชนมวลกาย = น าหนก (กโลกรม) สง(ม.)x สง(ม.)

- จบชพจร และวดความดนโลหต (กอนวดตองซกถามประวตการเปนความดนโลหตสง หรอไดรบยารกษาความดนโลหตสงอยหรอไม ซงถาเคยไดรบการวนจฉยแลวใหจดเปนกลมปวย) ดงน

เตรยมตวเพอวดความดนโลหต 1. กอนวดความดนโลหต ควรนงพกอยางนอย 5 นาท โดยนงหลงพงพนกเกาอและเทาทงสองวางราบ

กบพน วางพกแขนบนโตะทระดบหวใจ 2. ควรหยดกจกรรมทใชพลงงานมาก 1 ชวโมง กอนรบการตรวจวดความดนโลหต เชน ออกก าลงกาย

หรอท างานหนกมาก เปนตน เพอใหการท างานของหวใจอยในสภาวะปกต 3. ไมดมสรา ชากาแฟ เครองดมทผสมคาเฟอน หรอสบบหรกอนวดความดนโลหตสง อยางนอย 30

นาท เพราะสารบางอยางในสงตางๆ เหลาน จะท าใหคาความดนโลหตสงกวาปกตได 4. ควรสวมเสอแขนสน หรอสวมเสอหลวมๆ สบายๆ สามารถพบแขนเสอขนไปเหนอขอศอกและตน

แขน เพอความสะดวกในการวด 5. ควรปสสาวะกอนวดความดนโลหต เพราะกระเพาะปสสาวะทเตมหรอปวดปสสาวะจะสามารถ

เปลยนแปลงผลของระดบความดนโลหต

ขณะวดความดนโลหต 1. ตองไมพดคยกน จะท าการเตนของหวใจไมสม าเสมอ คาความดนอาจเปลยนไป 2. วดความดนโลหตอยางนอย 2 ครง หางกน 3 - 5 นาท ในรายทพบความผดปกต

โดยน าคาซสโตลก (คาตวบน) ครงท 1 + ชสโตลก (คาตวบน) ครงท 2 หาร 2 เทากบคาเฉลยซสโตสก (ตวบน) และไดแอสโตลก (ตวลาง) ครงท 1 + ไดแอสโตลก (ตวลาง) ครงท 2 หาร 2 เทากบคาเฉลยไดแอสโตลก (ตวลาง) จะไดผลสรปคาเฉลย ซสโตลก (ตวบน) ไดแอสโตลก (ตวลาง)

3. แจงคาและอธบายความหมายระดบความดนโลหตทวดไดแกผทไดรบการคดกรอง


Page32

หนวยท 3 บทบาทหนาท และความส าคญ อสม. โรคไตไมถามหา

อางองจาก กองสนบสนนบรการสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนกจดการสขภาพชมชน

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนกจดการสขภาพชมชน (อสม.นกจดการสขภาพชมชน) คอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ทเปนตนแบบในการสรางสขภาพ และ เปนผรวมด าเนนการ สงการ ควบคมก ากบ ใหค าชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน เพอใหเกดการสรางเสรมสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน น าไปสการพฒนา การดแลสขภาพของตนเอง ครอบครวและชมชนทพงตนเองได

บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน 1. เปนผปฏบตตน และน าพาบคคลในครอบครวปฏบตตามหลก ๓อ. ๒ส. 2. เปนผรวมด าเนนการสงการ ควบคมก ากบ ใหค าชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน

2.1 การจดท าแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพส การปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท

2.2 การจดการงบประมาณ เปนแกนน าในการระดมทนดานงบประมาณ และทรพยากรทจ าเปนในการขบเคลอนแผนการสรางเสรมสขภาพ

2.3 การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนน าจดกจกรรมสรางเสรมสขภาพในชมชน เชนการเฝาระวงโรคทเกดจากพฤตกรรมเสยงดานสขภาพ และเปนบคคลตวอยางในการน าออกก าลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวยสปดาหละอยางนอย 5 วน เปนตน

2.4 การประเมนผลการด าเนนงานแบบมสวนรวม 3. เปนแกนน าในการสรางเสรมสขภาพใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว ชมชน

และสภาวะแวดลอมทเออตอการมสขภาพด 4. เปนแกนน าในการรเรมและสนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคมดานสขภาพ

ท าอยางไรถงจะเปน อสม.นกจดการสขภาพ ? อสม.นกจดการสขภาพชมชน ตองปฏบตตนและเปนแบบอยางตามหลก ๓อ. ๒ส. อ.1 อาหาร มพฤตกรรมการกนอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ โดยใหไดรบสารอาหาร 6 ชนด ทง

คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต และน า ในปรมาณทเพยงพอกบความตองการของรางกาย


Page33

“ อาหารครบ 5 หม ควรกนอยเปนนจสน ผกไข ไวตามน แปงขาวกนใหเหมาะสม เนอสตวและเกลอแร

ประโยชนแนความนยม เมองไทยใหญอดมทกสงคมชนชมเอย” อาหารหมท 1 : เนอสตว ไข นม ถวเมลดแหงและผลตภณฑ ซงจะใหสารอาหารโปรตนเปนสวนใหญ

รวมทงวตามนและแรธาต ท าใหรางกายเจรญเตบโตโดยการสรางเซลลกลามเนอ เนอเยอ กระดก ฮอรโมน เอนไซม และใชเปนแหลงของพลงงานของรางกาย เมอรางกายไดรบอาหารคารโบไฮเดรตไมเพยงพอ

อาหารหมท 2 : ขาว แปง เผอก มน และน าตาล ซงใหสารอาหารคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญ มหนาทหลกในการใหพลงงาน แตถารบประทานอาหารพวกนในปรมาณมากเกนความตองการของรางกาย สารอาหารคารโบไฮเดรตจะถกเปลยนไปอยในรปไขมน และสะสมในรางกาย

อาหารหมท 3 : ผกตางๆ เชน ผกบง คะนา ต าลง ถวฝกยาว แตงกวา ฟกทอง ฯลฯ อาหารหมท 4 : ผลไมตางๆ เชน มะละกอ กลวย สม มะมวง สบปะรด ฝรง ฯลฯ

อาหารหมท 3 และหมท 4 นสามารถรบประทานไดมาก เพราะผกและผลไมเปนแหลงของสารอาหารจ าพวกวตามน และแรธาตชวยใหรางกายปรบสมดล ท าใหอวยวะตางๆในรางกายท างานไดตามปกต ชวยชะลอความเสอมของรางกาย และอดมไปดวยเสนใยอาหารและสารพฤกษเคม (photochemical) ซงชวยปองกนโรคมะเรงบางชนดได และชวยใหระบบขบถายด อาหารหมท 5 : ไขมนตางๆ ทงจากสตวและพช ซงใหสารอาหารไขมน มหนาทหลกในการใหพลงงาน

และกรดไขมน แตถากนอาหารประเภทนมากเกนไปจะถกสะสมในรปไขมนตามสวนตางๆของรางกาย พฤตกรรมการรบประทานอาหารไมเหมาะสม ท าใหเกดโรคอวน เปนภาวะทรางกายมการสะสมของไขมน

มากกวาปกต ม 2 ประเภท คอ อวนลงพง และอวนทงตว หรอบางคนเปนทง 2 ประเภทรวมกน จะมโรคแทรกซอนจากการทมน าหนกตวมาก ไดแก โรคไขขอ ปวดขอ ขอเสอม ปวดหลง ระบบหายใจท างานตดขด เปนตน เราสามารถวนจฉยโรคอวนทงตวดวยคาดชนมวลกาย และวนจฉยโรคอวนลงพงดวยการวดเสนรอบเอว ดงน

ดชนมวลกาย (Body Mass Index หรอ BMI) คอ คาความหนาของรางกาย ใชมาตรฐานในการประเมนภาวะอวน ผอมในผใหญตงแต อาย 20 ปขนไป ซงค านวณไดจาก การใชน าหนกตวเปนกโลกรมและหารดวยสวนสงทวดเปนเมตรยกก าลงสอง ซงใชไดทงผหญงและผชายดงสตรตอไปน

ดชนมวลกาย (BMI) = น าหนกตว (กโลกรม) สวนสง (เมตร) 2 เชน น าหนกตว 74 กโลกรม สง 160 เซนตเมตร มดชนมวลกายเทาไหร ? ดชนมวลกาย (BMI) = 74 กโลกรม = 28.9 กโลกรม/เมตร2 1.6 เมตร × 1.6 เมตร

น ำมน น ำตำล เกลอ วนละนอยๆ

เน อสตว วนละ 6 – 12 ชอนกนขำว

ผลไม วนละ 3 – 5 สวน

นม วนละ 1 – 2 แกว

ผก วนละ 4 – 6 ทพพ

ขำว – แปง วนละ 8 – 12 ทพพ


Page34

การวนจฉยระดบความอวนตามคาดชนมวลกาย

คาดชนมวลกาย (กโลกรม/เมตร2) ภาวะน าหนกตว นอยกวา 18.5 18.5 – 22.9 23.0 – 24.9 25.0 – 29.9

ตงแต 30 ขนไป

น าหนกต ากวาเกณฑ ปกต น าหนกเกน โรคอวน โรคอวนอนตราย

เสนรอบเอว คนอวนทมความเสยงตอสขภาพไมด วนจฉยจาก

ชาย ตงแต 90 เซนตเมตร ขนไป หญง ตงแต 80 เซนตเมตร ขนไป

วธการวดเสนรอบเอว วธอยางงายเพอการตดตามเฝาระวงภาวะอวนลงพง ดงน

1. อยในทายน 2. ใชสายวด วดรอบเอวโดยวดผานสะดอ 3. วดในชวงหายใจออก (ทองแฟบ) โดยใชสายวดแนบกบล าตว ไมรดแนน และใหระดบของสายวดท

วดรอบเอว วางอยในแนวขนานกบพน นอกจากโรคอวนแลว ภาวะโรคทนาสนใจอนเปนสาเหตจากพฤตกรรม คอ โรคความดนโลหตสง ซง

ความดนโลหตสงเปนสาเหตทท าใหมการเสอมสภาพของอวยวะตางๆ และมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ภาวะเรมตนอาจดแลทางดานการรกษาโดยไมใชยา คอ การจดการทางดานโภชนาการในการปองกนและ รกษาโรคความดนโลหตสงและโรคแทรกซอนอนทเกยวของ ทงนความดนโลหตสง เกดจากการทหลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอการหดตวของหลอดเลอดเลกๆ ทวรางกาย การทหลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอหดตวนนจะท าใหเลอด ทจะไปเลยงรางกายผานหลอดเลอดดงกลาวไดชาและนอยลง ท าใหหวใจตองสบฉดเลอดแรงขนเพอทจะไดมเลอด ไปเลยงรางกายไดเพยงพอ ความดนโลหตสงเปนตวเรงใหเกดภาวะหลอดเลอดแดง แขงตวโดยผนงหลอดเลอดแดงออนแอลง เนองจากแรงดนทเพมขนเพอพยายามใหเลอดไหลผาน หลอดเลอดทมสงมาเกาะตามผนง เชน ไขมน และสงอน ดวยเหตผลทวาความดนโลหตสงมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ความดนโลหตจงเปนปจจยเสยงของโรคหลอดเลอดในสมอง โรคไตและโรคของหลอดเลอดของหวใจ ใชเครองวดความดน วดความดนโลหตไดคาเทากบ 140/90 มลลเมตรปรอท หรอสงกวา (คาปกตจะอยประมาณ 120/80 มลลเมตรปรอท) ตวเลขแรก แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจฉดเลอดออกจากหวใจหองลางซายแตละครง คอsystolic ตวเลขทสอง แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจอยในชวงพกระหวางการสบฉดเลอดแตละครง คอ diastolic บางครงคนชอบเรยกวาตวบน กบตวลาง องคการอนามยโลก ใหค านยามวา คอการทความดนสงกวา 140/90 มากกวา 2 ครงในการวดหางกน 1 เดอนขนไป จงจะถอวาเปนความดนโลหตสง ความดนตวลาง จะถอวามความส าคญกวา เชนในผสงอายทมความดนตวบนสงอยางเดยว อาจเปนปกตจากเสนเลอดขาดความยดหยนได แตถาตวลางสง จะมปญหาทนทซงสวนใหญมกไมพบสาเหตทชดเจน สวนนอยมสาเหตจากโรคของไต ตอมหมวกไต โรคทางระบบประสาทสวนกลาง โรคของหลอด


Page35

เลอดแดงและอนๆ แตไมวาความดนโลหตของคณจะสงจากสาเหตใดๆ กตาม สงส าคญทสดคอ ตองพยายามควบคมใหอยในเกณฑปกตใหได อาการ สวนใหญไมมอาการ ยกเวนจะมบางคน มน ๆ บรเวณทายทอย หรอถาขนสงมาก ๆ อาจมอาการของเสนเลอดตบในสมอง วงเวยน ตาลาย ออนแรง อาเจยน นนหมายถงตองมาพบแพทยดวน ถาควบคมความดนโลหตไมได จะมภาวะแทรกซอนตามมา คอ หวใจลมเหลว (หวใจวาย) อมพฤกษ อมพาต หรอไตวาย

อ.2 ออกก าลงกาย มพฤตกรรมการออกก าลงกายทเหมาะสมกบวย อยางสม าเสมอสปดาหละ ๕ วน และใน

แตละวนออกก าลงกายตอเนอง อยางนอยครงละ 30 นาท การออกก าลงกายทสมบรณแบบ คอการออกก าลงกายแบบแอโรบก ไดแก วายน า วง ปนจกรยาน เดนเรว กระโดดเชอก แอโรบกดานซ และโยคะ เปนตน จะท าปอดหวใจ หลอดเลอดตลอดจนระบบไหลเวยนทวรางกายแขงแรง ทนทาน และท าหนาทอยางมประสทธภาพ ในการปองกนการบาดเจบจากการออกก าลงกายแตละครงควรปฏบต 3 ขนตอนคอ (1) การอบอนรางกาย (2) การออกก าลงกาย และ (3) การผอนคลายกลามเนอ

วธการทดสอบวาออกก าลงกายเพยงพอในแตละครง ท าไดดวยการวดอตราเตนของหวใจโดยการจบชพจร

หลงออกก าลงกายเสรจ หรออาจดงายๆจากความเหนอยของตวผออกก าลงกาย เนองจากความแตกตางของสมรรถนะในแตละคน จงไมไดก าหนดอตราเตนของหวใจไวตายตว แตจะก าหนดไวกวางๆ ทนยมในปจจบนคอ ใหจบชพจรหลงหยดออกก าลงกายทนทใหอยระหวาง รอยละ 65 – 80 ของอตราเตนสงสดของหวใจ (Maximum heart rate) โดยวธคดดงน

เอาอายตวไปลบดวย 220 ไดเทาไหร กเอาอตราเตนทเปนเปาหมาย(รอยละ 65 – 80) มาคณ ตวอยาง อายตว 40 ป กจะมอตราเตนหวใจสงสด = 220 – 40 = 180 ครง/นาท ถาตองการออกก าลงกายใหอตราเตนหวใจเปาหมายเปนรอยละ 70 ชพจรหลงหยดออกก าลงกายทนทจะอยท = 180 × 0.70 = 126 ครง/นาท

อ.3 อารมณ มพฒนาการดานอารมณทเหมาะสม ปรบตวอยในสงคมไดอยางปกตสข และสามารถแสดงบทบาท(สอดคลองกบบทบาท) ในการเปนแกนน า อารมณ หรอความรสก ความเปนไปแหงจตใจในขณะหรอชวงเวลาหนงๆ เปนสงทมอทธพลตอสขภาพมาก มกมค าพดทกลาววา “ กายและจตสมพนธกน ” ถาอารมณเสย ขนมว กจะสนบสนนการเกดสขภาพททรดโทรม แตถาอารมณด แจมใส กจะท าใหสขภาพสมบรณ เพอใหเสรมสรางภาวะอารมณทด จงจ าเปนตองมการบรหารจต ทงทางดานปองกนและดานสงเสรมหลายระดบ ดงน

1. การประกอบอาชพโดยสจรต กลาววาจาโดยชอบ ไมเบยดเบยนผอน และไมตกเปนทาสของเครองเสพตดมนเมาใหโทษตางๆ

2. ขยนขนแขง และความมน าใจในการชวยเหลอในกจการงาน 3. ท างานอยางเปนสข การท างานดวยความตงใจเปนเรองส าคญยง โดยหวงเกอกลผอน ยอมกอใหเกดความปต

ความภมใจและรสกเปนสข


Page36

4. การออกก าลงกายจนเหงอออกพอสมควรเปนประจ าทกวน ท าใหระบบประสาทคลายความเครยด 5. อยาวตกกงวลในเรองตางๆมากเกนไป ผทคดหมกมนอยแตเรองของตวเองตลอดเวลา เชน กลวจะไมรวย

กลวจะขาดทน กลวจะไมสวย กลวคนจะไมรก กลวจะไมมชอเสยง กลวคนนนทาวาราย กลวจะเปนโรคนนโรคน ยอมท าใหจตใจไมเปนสขและเกดความเจบไขไดปวยขนจรงๆ

6. การฝกแผความรก หรอแผเมตตาเปนสงทส าคญอยางยง เมตตาเปนเครองบ าบดความโกรธและพยาบาทได เราตองฝกเมตตาใหขยายขอบเขตออกไปเรอยๆ จะท าใหใจของเราสงบคลายความหงดหงดและร าคาญ จตของเราขณะทแผเมตตานนจะอยในภาวะทเปนกศล เมอมการพดจาตดตอกนกบผอนกเปนไปดวยด

7. การสวดมนตภาวนา เปนการบรหารจตอยางสง มนษยเรยนรความทกขจากการทจตฝกใฝอยแต ในเรองของตนเอง จงเกดมการสวดมนตขน ถาจตใจจดจออยในค าสวด กเปนการเอาจตออกจากความจดจอในเรองของตวเอง ท าใหจตสงบทเรยกวา”สมาธ”

ส.1 ไมสบบหร ไมเสพตดบหร เปนบคคลตวอยางของผไมสบบหร

นโคตน มลกษณะเปนน ามน ไมมส มฤทธกระตนประสาทสวนกลาง ท าใหหวใจเตนเรว ความดนโลหตสง ทาร เปนน ามนเหนยวขน สน าตาล จะเขาไปจบอยทปอดท าใหระคายเคอง ถงลมในปอดขยายขน คารบอนมอนอกไซด ท าใหรางกายไดรบออกซเจนนอยลง ไนโตรเจนไดออกไซด ท าลายเยอบหลอดลม ท าใหถงลมโปงพอง ไฮโดรเจนไซยาไนด ท าลายเยอบหลอดลมชนดมขนมสงแปลกปลอมเขาไปท าลายหลอดลมไดงาย ซง

สารเหลานลวนเปนอนตรายตอผสบบหรและผทอยใกลกบผสบบหร เคลดลบในการเลกบหร

๑. ตงใจจรงทจะเลก ตงเปาหมายวาจะเลกเพอใคร เพราะอะไร เลอกวนทจะเลก ทงอปกรณทเกยวของกบการสบบหรใหหมด เชนบหร และไฟแชค

๒. ตงสตใหมน เขมแขง เมอมอาการหงดหงด ตดความเคยชน หรอกจกรรมวางทมกจะท ารวมกบการสบบหร หาทพงทางใจ ก าลงใจจากคนรอบขาง หรอใหรางวลตนเองเมอสามารถท าได เตอนตนเองอยเสมอวา “คณไมสบบหรแลว”

๓. คมอาหารดวยการเลอกกนอาหารจ าพวกผก ผลไมใหมากกวาเดม ๔. อยาทอถอยเมอท าไมส าเรจใหพยายามตอไป และปรกษาหนวยงานชวยเหลอ เชน ศนยบรการเลกบหรทาง

โทรศพท ๑๖๐๐ เปนตน

ส.2 งดสรา เปนบคคลทเปนแบบอยางไมดมสรา สราเปนเครองดมทมแอลกอฮอลผสมอย เมอดมสรา แอลกอฮอลจะถกดดซมเขาไปสกระแสเลอดไปยงประสาทสวนกลาง ซงถาดมตดตอกนเปนประจ าจะท าใหตดสรา ลกษณะผทดมสราเปนประจ าจนตดสรา จะมนยนตาแดง ใบหนาบวมฉมอสน เนอตวสกปรก การแตงกายไมเรยบรอย และถาไมไดดมกจะมอาการคลนไส อาเจยน

บหรเปนสำรเสพตดชนดหนงทถงแมวำจะเสพไดโดยไมผดกฎหมำยแตพษภยของบหรกรำยแรง เพรำะในควนบหรมสำรพษอยมำกมำย คอ


Page37

หงดหงด ฝนราย และประสาทหลอนการดมสรามโทษอยหลายประการ ดงน 1. ท าใหเปนโรคตาง ๆ เชน โรคตบแขง โรคพษสราเรอรง โรคกระเพาะอาหาร โรคไตอกเสบ โรคหวใจ 2. มพฤตกรรมกาวราว พดจาไมสภาพ เพราะบงคบตวเองไมได 3. ท าใหเกดอบตเหตไดงาย ๆ เชน พลดตกหกลม รถชนกน 4. ท าใหสตปญญาและความสามารถในการท างานลดลง ท างานบกพรองหรอผดพลาดไดงาย 5. ท าใหครอบครวมปญหา เชน พอแมทะเลาะกน ไมมเงน 6. สนเปลองเงนทองในการซอสรา 7. เปนทรงเกยจของผพบเหน วธหลกเลยงจากการสบบหรและดมสรา

1. ถามคนมาชกชวนใหลองสบบหรและดมสรา ควรปฎเสธทนท 2. อยหางจากผทสบบหรหรอดมสรา 3. ไมรบเครองดมหรอบหรจากคนแปลกหนา 4. ศกษาถงโทษของการสบบหรและดมสราในดานตาง ๆ เพอใหตนเองและสมาชกในครอบครวรถงผลเสย

ทไดรบจากบหรและสรา 5. ใชเวลาวางใหเปนประโยชน เชน เลนกฬา ฟงเพลง เปนตน เพอจะไดไมหนไปพงสารเสพตด

อสม.นกจดการสขภาพชมชน เปนผรวมด าเนนการสงการ ควบคมก ากบ ใหค าชแนะ ในกระบวนการ

จดการดานสขภาพ 4 ดาน 1. การจดท าแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพสการ

ปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท โดยมขนตอนดงน 1) ส ารวจและประเมนสถานการณชมชน โดยการส ารวจและวเคราะห ในประเดนของพฤตกรรม

เสยงทมผลตอสขภาพ ส ารวจองคกร / คนทเปนแกนน ามความพรอมในการรวมด าเนนการ ส ารวจทน และองคความร ตลอดจนภมปญญาทองถน ทจะน ามาใชใหเกดประโยชน

2) สรางเวทการเรยนรในหมบาน / ชมชน ซงเปนการน ากลมคน/องคกร และความร มากอใหเกดกระบวนการเรยนรรวมกน ในลกษณะประชาคมรวมกนของกลมองคกร ภาค/เครอขาย รวมก าหนดสงทตองการพฒนา

3) จดท าแผนดานสขภาพ เรมจากท าประชาคมหมบานจากขอมลขอมลตางๆ ทไดในชมชน/ทประชม มาจดท าแผนโดยใชเครองมอทชมชนมความพรอม เชนเครองมอ แผนททางเดนยทธศาสตร หรอเครองมออนๆ ทงนแผนทไดควรม 2 ดานน าสการสรางกจกรรม คอ ดานสรางสขภาพ และ ดานซอมสขภาพ จากนนกลมองคกร ภาค/เครอขาย แกนน าชมชน น าแผนสขภาพทไดประกาศใหชาวบานทงหมบานไดรบรและมสวนรวมในกระบวนการท าแผน อาจจะใชวธการประชมชาวบาน หรอจดเวทกลางบาน เพอสรางโอกาสรบร เสนอ โตแยง และประชาพจารณปรบแผนใหสมบรณยงขน

2. การจดการงบประมาณ เปนแกนน าในการระดมทนดานงบประมาณ และทรพยากรทจ าเปนใน การขบเคลอนแผนสขภาพ ทงทไดรบจากภาครฐ เอกชนและจากหนวยงานอนๆ ทงในและนอกชมชน มาเพอใชในดานการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรค ทงในกลมปกต กลมเสยง/เปนโรค เปนการจดงบประมาณใหเหมาะสมกบกจกรรม โดยมขนตอนดงน


Page38

1) ส ารวจแหลงทนในชมชน 2) จดท าขอมล น าเสนอแผน ฯ โครงการของงบประมาณ 3) เปดเวท ท าขอตกลงรวมกนระหวางผสนบสนนกบทมด าเนนงาน 4) ประชมเครอขาย ทมงาน/แกนน า เพอจดสรรงบประมาณทไดรบสนบสนนใชในกจกรรม ทงน

เจาของงบประมาณตองไดรบทราบและเขาใจในการใชงบประมาณดงกลาว 5) จดท าแบบรายงานผลงาน และการใชจายงบประมาณ รายงาน น าเสนอ ชแจงทมงานและ

เจาของงบประมาณ 3. การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนน าจดกจกรรมสขภาพในชมชน ทงดานสรางสขภาพ และดานซอม

สขภาพ โดยมขนตอนดงน 1) ส ารวจ คนหา จดท าทะเบยน 2) เตรยมชมชนเพอรบการตรวจสขภาพเชงรก 3) จดกจกรรมการคดกรองเพอประเมนพฤตกรรมสขภาพเบองตน 4) ใหค าแนะน าการดแลสขภาพ 5) การจดกจกรรมเพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรค 6) สนบสนนการจดตงกลม/ชมรมผปวยโรคเรอรงและมกจกรรมเพอนชวยเพอน 7) สรางความเขมแขงของชมชน 8) จดระบบและทมตดตาม ประเมนผลกจกรรม และสรปผล

4. การประเมนผลการด าเนนงานแบบมสวนรวม เปนการประเมนผลทเกดประโยชนตอชมชน ท าใหชมชนไดรบรสถานการณ และผลการท างานทผานมาไดอยางทวถง เพอใหชมชนเหนความส าคญและตระหนกถงความจ าเปนทตอประเมนผลงาน ท าใหคนหาจดออนการด าเนนงานของชมชนไดอยางมประสทธภาพยงขน โดยมขนตอนดงน

1) จดทม/คณะท างานในการตดตามประเมนผลทมองคประกอบจากภาคเครอขายจากหนวยงานตางๆ

2) ก าหนดหวขอ/ประเดน ในการตดตามประเมนผล พรอมจดท าแบบตดตามประเมน 3) จดท าแผนออกตดตามประเมนผล 4) ออกตดตามประเมนผล 5) น าผลจากการประเมน มาน าเสนอแลกเปลยนประสบการณ และวเคราะห 6) สรปผลโดยคณะท างาน 7) จดเวทเสนอผล ใหชมชนรบทราบ แสดงความยนดในความส าเรจ วางแผนแกไขสวนทเปน

ปญหา และหาทางพฒนารวมกน เพอน าสกระบวนการจดท าแผนฯ ตอไป


Page39

การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการเสรมสรางความสมพนธกบชมชน โดยการน าขอมล

ขาวสาร แนวทางและวธการท างาน ทเหมาะสม สอผานรปแบบและวธการตางๆ ไปสคนในชมชน เพอพฒนาพฤตกรรมทเปนบวก สนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรม และคงพฤตกรรมทเปนบวกนนไว ทงนการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทด ควรจะสามารถกอใหเกดสงตางๆ ดงน ไดแก

การเพมความรดานการปรบเปลยนพฤตกรรมในทางบวก กระตนการพดคยในชมชนใหมารวมกนจดกจกรรมปรบเปลยนพฤตกรรมไปในทางบวกได สงเสรมการปรบเปลยนทศนคตการรบรเหตผล ความจ าเปนและแนวทางเปลยนพฤตกรรม สงเสรมใหเกดการสนบสนนจากผน าในชมชน ลดความเขาใจคลาดเคลอนทอาจสงผลใหเกดพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม สนบสนนการจดบรการดานการปองกน รกษาและสงเสรมสขภาพ เพมทกษะและความเชอมนในตนเอง

เทคนคการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรม ทส าคญคอ “การสอสารระหวางบคคล” มดงน 1. การบรรยาย ควรใชเมอเปนการน าเสนอเนอหา หรอหวขอใหมๆ ใหกบผเขารวมกจกรรม ในลกษณะ

ภาพรวม ขอเทจจรง สถต และเปนการน าเสนอเมอมผเขารวมกจกรรมจ านวนมาก 2. การสาธต เปนการน าเสนอวธการในการกระท าบางสงบางอยางใหผเขารวมกจกรรมด หรอเรยนร ควร

ใชเมอเปนการสอนทกษะหรอเทคนคเฉพาะอยาง อยางเปนขนเปนตอน 3. กรณศกษา เปนการเขยนอธบายสถานการณสมมตทตองการการวเคราะหและอภปรายใหผฟง ไดรบฟง

และมสวนรวม เพอพฒนาทกษะการแกปญหารวมกนระหวางสมาชกในกลม 4. บทบาทสมมต ควรใชเมอตองการชวยกระตนใหเกดการเปลยนทศนคต ชวยให ผเขารวมกจกรรมเหนผล

ทตามมาจากการกระท าหนงๆ ทงของตนเองและของผอน 5. การใชสถานการณทใกลเคยงกบสถานการณจรง ควรใชเมอตองการกระตนใหผเขารวมกจกรรมไดฝก

ทกษะการคดตดสนใจและแกปญหาในสถานการณทใกลเคยงกบความเปนจรง 6. การอภปรายกลมยอย ควรใชเมอตองการกระตนใหเกดการพฒนาทกษะการคด การตดสนใจ และ

แกปญหา กระตนใหเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนของผเขารวมกจกรรม รปแบบและเทคนคของการสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมตางๆ ขางตน เปนวธทเนนการมสวนรวม

ของผเขารวมกจกรรม ทงน การจะเลอกใชรปแบบการสอสารในลกษณะใด ขนอยกบสถานการณในแตละพนท รวมถงความพรอมของผเลอกใช และลกษณะของผเขารวมกจกรรม เปนส าคญ

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ควรมพฤตกรรมในการจดการกจกรรมทงเพอตนเอง ครอบครว และชมชนดงน

- ออกก าลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวย สปดาหละอยางนอย 5 วน ครงละไมต ากวา ๓๐ นาท - ปลกผกไวกนอยางนอย 5 ชนด ดวยกรรมวธเกษตรอนทรยปลอดภย - ดแลสงแวดลอมใหเออตอการมสขภาพด เชน จดบานใหสะอาดถกสขลกษณะ ก าจดแหลงพาหะน าโรค

ก าจดขยะอยางถกวธ เปนตน - มสขนสย “กนรอน ชอนกลาง ลางมอ” - ตรวจสขภาพประจ าปและเฝาระวงสขภาพโดยการตรวจคดกรองสขภาพตามเกณฑ


Page40

- ชกชวนและใหบร การคดกรองส ขภาพแกกล ม เส ย ง ในชมชน โดยการช งน าหนก ว ดส วนส ง หาคาดชนมวลกาย ตรวจเบาหวาน วดความดนโลหต แปลผลการคดกรอง การตรวจมะเรงเตานมดวยตนเอง และการไปตรวจมะเรงปากมดลก

- ใหค าปรกษาแนะน าการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ - ชกชวนใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอสขภาพ - สรางคห (อสม. และ/หรอแกนน าอนๆ) อยางนอย 2 คน ในการขบเคลอนกจกรรมสรางสขภาพ เพอขยายให

เกดเครอขายรวมมอเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ - จดตงกลมสงเสรมสขภาพ เชน กลมออกก าลงกาย กลมอาหารปลอดภย เปนตน - จดท าแผนสขภาพรวมกบภาคเครอขายสขภาพในหมบาน/ชมชน / ทองถน - ขบเคลอนแผนสขภาพสการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ลดปจจยเสยง - เปนแกนน าในการรเรมก าหนดขอตกลงเบองตน กฎกตกาในการดแลสขภาพของคนในชมชนและสนบสนนให

เกดมาตรการทางสงคมดานสขภาพ - สรางกระบวนการเรยนรของชมชน โดยมศนยกลางการจดการความรดานสขภาพในชมชน เชน โรงเรยน อส

ม. โรงเรยนนวตกรรม ศนยปราชญชมชน เปนตน - ประเมนผลความส าเรจการจดการสขภาพชมชน และน าเสนอผล เพอน าเขาสแผนการพฒนาทตอเนอง


Page41

แบบประเมนตนเอง ของ อสม.นกจดการสขภาพชมชน ชอ..............................นามสกล............................วน/เดอน/ป เกด.........................................อาย.............................ป บานเลขท......................ต าบล.............................................อ าเภอ......................................จงหวด.............................

หลกเกณฑการประเมนตนเอง อสม.นกจดการสขภาพชมชน เพอให อสม. ตระหนกและเรยนรในการดแลสขภาพตนเอง โปรดใสเครองหมาย ในวงเลบ ( ) ทตรงกบความเปนจรง 1. คาดชนมวลกาย = ………………………..กโลกรม/ตารางเมตร

( ) ระดบปกต ระดบปกต 18.50 – 22.90

( ) ระดบเสยง ผอมเกนไป นอยกวา 18.50

น าหนกเกน 23.00-30.00

( ) ระดบเสยงมาก/ปวย โรคอวน มากกวา30.00

2. รอบเอว =………………………………เซนตเมตร

( ) ระดบปกต ผหญงนอยกวา 80 ซม. ผชายนอยกวา 90 ซม. ( ) ระดบเสยง ผหญงเกนกวา 80 ซม. ผชายเกนกวา90 ซม.

๓. ความดนโลหต =………………………………มลลเมตรปรอท

( ) ระดบปกต นอยกวาหรอเทากบ ๑๒๐/๘๐ มลลเมตรปรอท ( ) ระดบเสยง มากกวาหรอเทากบ ๑๔๐/๙๐ มลลเมตรปรอท

๔. เจบปวยจากโรคเรอรง ( หมายถง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดสมอง โรคมะเรง โรคใดโรคหนงหรอสองโรคขนไป )

( ) ระดบด ไมมโรคประจ าตว ( ) ระดบเสยง

ปวยดวยโรคเรอรง แตสามารถควบคมโรคอาการของโรคและใชชวตประจ าวนได เชน นดรบยาทก2-3 เดอน มการลดยาหรอไมเพมยาหลายขนาน

( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ปวยดวยโรคเรอรง และไมสามารถควบคมโรคและอาการของโรคได ไมสามารถท างานหรอใชชวตไดปกตหรอ เชน นดรบยาบอย/ทกเดอน มการเพมขนาดยาหรอเพมยาหลายขนาน

๕. การสบบหร ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคยแตปจจบนเลกสบบหรเดดขาด ( ) ระดบเสยง สบบหร เปนบางครง (1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา) และพยายามลดการสบ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย สบบหร เปนประจ า (5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดปรมาณหรอเลกได

๖. การดมสรา ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคย ปจจบนเลกเดดขาด ( ) ระดบเสยง ดมบางเปนบางครง (1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา) และพยายามลดการดมลง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ดมเปนประจ า (5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดหรอเลกได หากหยดจะมอาการ

๗. การออกก าลงกาย ( ) ระดบด ออกก าลงกายหรอออกแรงท างานจนเหงอออกอยางสม าเสมอทกวน ( ) ระดบเสยง ออกก าลงกายหรอออกแรงท างานแตไมมเหงอออก ไมรสกเหนอย ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมออกก าลงกายหรอออกแรงท างานนอยมาก


Page42

๘. กนอาหารปลอดภย (หมายถงอาหารปรงสก ครบ 5 หม แหลงทมาปลอดภย เชนมอย. หรอปลอดสารพษ )

( ) ระดบด กนอาหารและน าทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ ( ) ระดบเสยง กนอาหารและน าทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการเปนสวนใหญ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย กนอาหารและน าทไมปลอดภยและ ไมมคณคาทางโภชนาการ เปนประจ า

๙. การกนผกผลไม

( ) ระดบด กนผกและผลไมในปรมาณทเพยงพอ ( ครงกโลกรม/วน) ( ) ระดบเสยง กนผกและผลไมบาง แตปรมาณไมเพยงพอ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย กนผกและผลไมเลกนอย

๑๐. ความสขและความพงพอใจในชวต ( ) ระดบด มความสขและมความพงพอใจในชวตทเปนอยมาก ( ) ระดบเสยง มความสขและมความพงพอใจในชวตอยบาง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมมความสขและไมมความพงพอใจในชวต

๑๑.การจดการความเครยดและปญหาทเกดขน ( ) ระดบด มความเครยดนอย และสามารถจดการไดเปนอยางด ( ) ระดบเสยง สามารถจดการได บางไมไดบาง มความเครยดปานกลาง บางครงตองกนยานอนหลบ

แตไมกระทบตอการใชชวตประจ าวนไมสามารถจดการได ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ความเครยดมาก ตองรกษาดวยยาตลอดเวลา โดยมผลกระทบตอการใช

ชวตประจ าวน ๑๒. ความสมพนธและการยอมรบจากผอน

( ) ระดบด มสมพนธภาพทดตอบคคลในครอบครวและ ชมชน และเปนทยอมรบของผอน ( ) ระดบเสยง สมพนธภาพตอบคคลในครอบครว และชมชน อยในระดบปานกลาง มปญหา

ทะเลาะววาทบอยครง เขากบผอนไดบาง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ทะเลาะเบาะแวงกบผอนเปนประจ าไมสามารถเขากบผอนได

๑๓. การตรวจสขภาพประจ าป อยางนอย วดความดนโลหต ตรวจน าตาลในเลอด วดรอบเอว

( ) ระดบด ทก 1 ป เปนประจ าสม าเสมอ ( ) ระดบเสยง เปนบางปไมสม าเสมอ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมเคยตรวจและหรอนานๆครง

๑๔. การชวยเหลอบคคลอน ชมชนและสงคม ( จตอาสา) ระบ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๑๕. ปลกพชผกสมนไพรไวกน จ านวน..............ชนด ไดแก .................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... สรปผลการประเมนสขภาพตนเอง อยในระดบด…………........ขอ อยในระดบเสยง ……………….ขอ อยในระดบเสยงมาก…………….ขอ


Page43

สญญาเงอนไขเพอแสดง เจตนารมณในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเอง ขาพเจา มความตงใจและมงมนปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเองดงน

ระบเปาหมายทตองการปรบเปลยน ................................................................................................................. ขนตอน/กจกรรม ทด าเนนการเพอใหถงเปาหมายทตองการปรบเปลยน .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ................................................................................................................................................................. ............. ..................................................................................................................... .........................................................

ภายในระยะเวลา ............เดอน ลงชอ................................................................... วน/เดอน/ป........................................................

ผรบสญญาและชวยเหลอให อสม. บรรลความตงใจและความมงมนในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 1....................................................................................................... ( เพอน อสม.) * Buddy คห

2........................................................................................................


Page44

ใบงานในกจกรรมฐานการเรยนร : 6 ฐานพชตโรคไตเรอรง

โดย ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

ประยกตจาก

คมอประกอบการเรยนการพฒนาศกยภาพ อสม และชมชนในการปองกนโรคไต เพอสนบสนนระบบบรการสขภาพ ของกรมสนบสนนบรการสขภาพ

เอกสารประกอบการอบรม อสม ตามหลก 3อ 2ส ของส านกโรคไมตดตอ

ฐานท 1 : รจก-เขาใจ-จดการ โรคไตเรอรง ในชมชน

ใบงานทใชในฐานการเรยนร

- ใบงาน การค านวณคาดชนมวลกาย - ใบงาน การวดรอบเอว - ใบงาน การวดความดนโลหต - ใบงาน การประเมนสภาวะสขภาพ

ฐานท 2 : อาหารรกษไต ใสใจดแลสขภาพ ใบงานทใชในฐานการเรยนร

- ใบงาน แบบบนทกอาหารอยางงาย - ใบงาน แบบประเมนการบรโภคเคมในชวตประจ าวน “คณเคมแคไหน” - สาธตชดเครองมอ (Toolkit) ลดเคม ลดโซเดยม - การใชไมบรรทดวดเนอ

ฐานท 3 : ยาแกปวดมากเกนไป ไตกพง ใบงานทใชในฐานการเรยนร - ใบงาน แบบบนทกการใชยาอยางงาย ฐานท 4 : ออกก าลงกาย ใบงานทใชในฐานการเรยนร - ใบงาน ยางยด ยดชวต พชตโรคไต ฐานท 5 : ถาใหด ตองปรบเปลยนพฤตกรรม ฐานท 6 : บทบาท อสม ในการเชอมบรการสขภาพ


Page45

อางองจาก คมอประกอบการเรยนการพฒนาศกยภาพ อสม และชมชนในการปองกนโรคไต เพอสนบสนนระบบบรการสขภาพ ของกรมสนบสนนบรการสขภาพ


Page46



Page47



Page48



Page49



Page50



Page51



Page52



Page53

เอกสารประกอบการอบรมพฒนาศกยภาพ อสม ในการด าเนนงาน เพอลดโรคไตเรอรง

ฐานอาหารและโภชนาการ วทยากรกระบวนการ และ ผรบผดชอบเนอหา 1. ส านกโภชนาการ กรมอนามย 2. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค เอกสารประกอบการประชม 1. สรปความรอาหารและโภชนาการ ส าหรบ ผปวย CKD (ส าหรบเจาหนาท) 2. ใบงาน แบบส ารวจการกนเคมในชวตประจ าวน 3. ใบงาน แบบบนทกขอมลดานโภชนาการ ในการเยยมบานผปวยโรคไตเรอรง ส าหรบ อสม 4. ไมบรรทดวดเนอ 5. ชดเครองมอ ลดเกลอ ลดโซเดยม


Page54

ผปวยโรคไตเรอรงควรไดรบพลงงานโปรตนและเกลอแรจากอาหารในปรมาณทเหมาะสมตามระยะของโรคไตเรอรงเพอชวยชะลอการเสอมของไตและปองกนการเกดภาวะทพโภชนาการ ค าอธบาย

ผปวยโรคไตเรอรงควรไดรบพลงงานโปรตนและเกลอแรจากอาหารในปรมาณทเหมาะสมตามระยะของโรคไตเรอรงดงน

1.1.โรคไตเรอรงระยะท 1-3

- พลงงานจากอาหารทผปวยควรไดรบตอวน 35 กโลแคลลอรตอน าหนกทควรจะเปน 1 กโลกรม (35 kcal/kg IBW) ในผปวยอาย< 60 ป

- พลงงานจากอาหารทผปวยควรไดรบตอวน 30 กโลแคลลอรตอน าหนกทควรจะเปน 1 กโลกรม (30 kcal/kg IBW)ในผปวยอาย ≥ 60 ป

- โปรตนทผปวยควรไดรบตอวน 0.8-1.0 กรมตอน าหนกตวทควรเปน 1 กโลกรม (0.8-1.0 g/kg IBW) โดยเปนโปรตนทมคณภาพสง (high biological value protein) โปรตนทมกรดอะมโนจ าเปนครบถวนไดแกโปรตนจากเนอสตวไขขาวเปนตน

1.2.โรคไตเรอรงระยะท 4-5

- พลงงานจากอาหารทผปวยควรไดรบตอวน 35 กโลแคลลอรตอน าหนกทควรจะเปน 1 กโลกรม (35 kcal/kg IBW) ในผปวยอาย<60 ป

- พลงงานจากอาหารทผปวยควรไดรบตอวน 30 กโลแคลลอรตอน าหนกทควรจะเปน1 กโลกรม (30 kcal/kg IBW) ในผปวยอาย ≥ 60 ป

- โปรตนทผปวยควรไดรบตอวน 0.6-0.8 กรมตอน าหนกตวทควรเปน 1 กโลกรม (0.6-0.8 g/kg IBW) โดยเปนโปรตนทมคณภาพสง (high biological value protein) โปรตนทมกรดอะมโนจ าเปนครบถวนไดแกโปรตนจากเนอสตวไขขาวเปนตน

2. ปรมาณและความตองการเกลอแรในผปวยโรคไตเรอรงดงตาราง

น าหนกตวทควรจะเปน (Ideal body weight; IBW) ของผปวยค านวณไดจาก น าหนกทควรจะเปนของผชาย = สวนสง (เซนตเมตร) - 100 น าหนกทควรจะเปนของผหญง = สวนสง (เซนตเมตร) - 105

สรปสาระส าคญ ความรดานอาหารและโภชนาการเพอปองกนและชะลอความเสอมของไตและภาวะทพโภชนาการ


Page55

แบบบนทกขอมลดานโภชนาการ ในการเยยมบานผปวยโรคไตเรอรง โดย อสม.

พฒนาจากโครงการวจยคลนก CKD แบบบรณาการ จงหวดก าแพงเพชร โดยสถาบนโรคไตภมราชนครนทร

ชอ- นามสกล ................................................... อาย ..................เพศ................. อาชพ.............................. ทอย ............................................................................................................................................................ ประวตการเจบปวย DM HT CKD ระยะ ................... ระยะเวลาทปวย .............................. ระดบความดนโลหตตวบน…………………mmHg ตวลาง…………..……mmHg ชพจร…………………ครง/นาท

มอ รายการอาหาร สวนประกอบ ปรมาณ เตมเครองปรง แหลงอาหาร

เชา น าปลา……..…..ชอนชา

ผงชรส……..…..ชอนชา

ปลารา……..…..ชอนชา

อน……..……... (หนวย)

เทยง น าปลา……..…..ชอนชา



อน……..……... (หนวย)

เทยง น าปลา……..…..ชอนชา



อน……..……... (หนวย)

วาง

******หมายเหต การบนทกปรมาณอาหารตองระบ เปน ขอนโตะ ทพพ ชนค า

ผบนทกขอมล .......................................................... วน/ เวลา ................................... เจาหนาทผตรวจสอบขอมล .........................................ต าแหนง ...................................

และเจาหนาท ตองค านวณเปนปรมาณสารอาหารดวย แบบประเมนแบบ EDA


Page56

แบบส ารวจการกนเคมในชวตประจ าวน

ค าชแจงใหส ารวจพฤตกรรมการบรโภคอาหารทมรสเคมในชวตประจ าวนของคณ โดยใสเครองหมาย / ลงในชอง “ใช’’ หรอ ‘’ไมใช’’ ตามนสยการบรโภค

พฒนาจากส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

ชอ..........................................................เพศ..............อาย..........ป น าหนก..............กก. สวนสง................ซม. ประวตการเจบปวย DM HT CKD ระยะ ................... ระยะเวลาทปวย .............................. ระดบความดนโลหตตวบน……….…………mmHg ตวลาง………..…..……mmHg ชพจร………..…………ครง/

นาท

การแปลผล ตอบ “ใช” ตงแต 9 ขอขนไป แสดงวา มพฤตกรรมการบรโภคเคม ควรมการปรบเปลยนพฤตกรรมตาม

ค าแนะน าของอสม.และเจาหนาทสาธารณสข

ล าดบ พฤตกรรม/รปแบบการบรโภค ใช ไมใช 1 คณเปนคนทชอบทานอาหารทมรสเคมน า

2 เวลารบประทานอาหารตามรานหรอรบประทานอาหารนอกบาน เชน กวยเตยว อาหารจานเดยว ขาวราดแกง คณมกเตมเครองปรงรสเคมเพม

3 เวลาทกนอาหารทตองปรงเพมเตม หรอ รานทจดใหมพวกเครองปรง คณจะปรงโดยไมชมเสมอ 4 ในแตละวน คณรบประทานอาหารนอกบานหรอซอจากนอกบานมารบประทาน เปนประจ า 2-3 มอตอวน 5 ในการปรงประกอบอาหาร คณใชเครองปรงรส 3- 5 ชนดตอครง 6 การปรงอาหารรบประทานเอง คณตองใชผงชรส ซปผง ซปกอน 7 ทกครงทรบประทานอาหาร บนโตะอาหารของคณจะมน าปลา ซอวขาว ซอสถวเหลอง วางไวเสมอ 8 คนทรบประทานอาหารทคณปรง มกทกวาอาหารทคณท าอาหารรสเคม 9 คณกนอาหารทมน าจม เชน ลกชน สก ขาวมนไก อาหารปงยาง อาหารทะเล โดยไมค านงถงปรมาณ 10 เมอคณกนอาหารทมน าแกง น าซป คณมกจะกนน าซปจนหมด หรอเมอคณกนสมต าคณชอบกนน าปรงสมต า 11 เมอกนผลไมสด คณชอบจมเครองปรงพรกเกลอ หรอน าปลาหวาน หรอ น าจมบวย 12 คณไมเคยอานฉลากโภชนาการกอนซอสนคาเลย 13 คณไมรวาฉลากโภชนาการท าหนาอะไร นอกจากการบอกวนหมดอายของสนคานน 14 ใน 1 สปดาหคณกนอาหารทมาจากเนอและปลาทมความเคม เชน แหนม ไสกรอก แฮม ปลาเคม กวา 3-4 ครง 15 คณกนอาหารประเภทอาหารกงส าเรจรป, อาหารกระปองและอาหารแชแขงคอนขางบอย 13-14 ครงตอสปดาห 16 เวลากนบะหมกงส าเรจรปคณเตมเครองปรงจนหมดซอง 17 คณชอบรบประทานขนมกรบกรอบ ประเภท มนฝรงทอดกรอบ


Page57

เอกสารประกอบการอบรมพฒนาศกยภาพ อสม ในการด าเนนงานเพอลดโรคไรคไตเรอรง ฐาน การใชยา วทยากรกระบวนการ สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย) ผรบผดชอบเนอหา 1. สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย) 2. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค เอกสารประกอบการประชม 1. สรปความรในการใชยาและขอสงเกตในการใช ส าหรบ ผปวย CKD (ส าหรบเจาหนาท) 2. ใบงาน "แบบบนทกการใชยา" ส าหรบ อสม 3. ตวอยางยา NSAID


Page58

สรปสาระส าคญ การใชยาทเหมาะสมส าหรบโรคไตเรอรง ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง

หวขอยอยท 1 การใชยาเพอรกษาและชะลอการเสอมของไต การใชยาในการยบยงระบบ Renin Angiotensin Aldosterone System (RAAS) เพอชะลอการเสอม

ของไตผปวยโรคไตเรอรงโดยเฉพาะหากมความดนโลหตสงรวมดวยควรใชยา Angiotensin Converting Enzyme Inhibitor (ACEI) หรอ Angiotensin II Receptor Blockade(ARB)เปนอนดบแรกหากไมมขอหามเพอหวงผลลดความดนโลหตและเพอชะลอการเสอมของไตทงนควรตดตามตรวจวดความดนโลหต, อตรากรองไตและระดบโปตสเซยมในเลอดเพอเฝาระวงภาวะแทรกซอนของยา ACE Iหรอ ARB ในผปวยไตเรอรง ค าอธบาย

การใชยายบยงระบบ RAAS ทใชโดยทวไปมยาอย 2 กลมคอAngiotensin ConvertingEnzyme Inhibitor (ACEI) ตวอยางเชนenalaprilและAngiotensin II Receptor Blockade (ARB)ตวอยางเชน losartan เพอปองกนการเสอมของไตซงยาในกลมนมผลด 2 ดานคอ

1. ผลตอการไหลเวยนของเลอด (hemodynamic effect) โดยท าใหลดความดนโลหตลดระดบ glomerular capillary pressure รวมทงลด proteinuria ซง hemodynamic effect นนบเปนสงส าคญทสดในการชะลอการเสอมของไต

2. ผลอน (non-hemodynamic effect) พบวาการยบยง RAAS จะสงผลใหยบยงการสรางextracellular matrix, macrophage monocyte infiltration, การสราง cytokine และgrowthfactorซงท าใหชวยยบยงการเกดพงผด (fibrosis )ของไตมการศกษามากมายซงแสดงวาACEI หรอ ARB ไดผลดในการชะลอการเสอมของไตในผปวยโรคไตเรอรงชนดตางๆทงทเปนโรคไตเรอรงจากเบาหวานและทไมใชจากเบาหวาน แนวทางการใชยากลม ACEI และ ARB มขอแนะน าดงน

1.ควรตดตามระดบความดนโลหตอตรากรองไตและระดบโปตสเซยมในเลอดเพอเฝาระวงผลภาวะแทรกซอนของ ACEI หรอ ARB ในผปวยไตเรอรง (ตารางท5) ตารางท5แนวทางการตดตามตรวจวดความดนโลหตอตรากรองไตและระดบโปตสเซยมในเลอดเพอเฝาระวงผลภาวะแทรกซอนของ ACEIหรอARB ในผปวยไตเรอรง*

* ขอควรระวง 1. หากมภาวะสญเสยน าจากรางกายเชนอจจาระรวงควรหยดการให ACEI, ARB ชวคราว 2. ระมดระวงในการใชยากลมน ในผปวยอายมากกวา 70 ป


Page59

2. การเปลยนแปลงในการดแลรกษาโดยพจารณาจากการลดลงของอตรากรองไตในชวงแรกๆของการใชยา ACEI และ ARB (ตารางท6) ตารางท6แนวทางการดแลผปวยโรคไตเรอรงโดยพจารณาจากการลดลงของอตรากรองไตในชวงแรกๆของการใชยา ACEI และARB**

** ในทางปฏบตเพอลดจ านวนครงทผปวยมาโรงพยาบาลสามารถปรบยา ACEI, ARB กอนนด 1 สปดาหกอนมาพบแพทยแลวตรวจซรมครเอตนนและโปตสเซยมในวนนด

โดยกลมเภสชกรผดแลผ ปวยโรคไต; TRPG

สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย)

กมภาพนธ 2559

Mefenamic acid (เมฟนามก แอซด) Floctafenine (ฟลอคตาฟนน)

Fenamic® 250 mg Fenamic® 500 mg Ponstan® 250 mg Ponstan® 500 mg Idarac® 200 mg

Ibuprofen (ไอบโพรเฟน) Naproxen (นาโพรเซน) Naproxen Na (นาโพรเซน โซเดยม)

Heidi® 200 mg Heidi® 400 mg Nurofen® 200 mg Nurofen® 400 mg Naprosyn LE® 250 mg Synflex® 275 mg Naproxen® 250 mg

Nabumetone (นาบมโทน)

Fafec® 500 mg

Diclofenac (ไดโคลฟแนค)

Diclofenac 25® Voltaren® 25 mg Voltaren SR® 75 mg Voltaren SR® 100 mg Cataflam® 25 mg

Piroxicam (ไพรอคซแคม)

Flamic® 10 mg Feldene® 10 mg Feldene® 20 mg

Indomethacin (อนโดเมธาซน)

Sulindac (ซลนแดค)

IDC® 25 mg Indocid® 25 mg

Cinoril® 200 mg

ตวอยางยาแกปวดกล มเอนเสด (NSAIDs)

Meloxicam (เมลอกซแคม) Celecoxib (ซเลคอกซบ) Etoricoxib (อโธรคอกซบ)

Celebrex ® 200 mg Celebrex ® 400 mg Arcoxia ® 30 mg Arcoxia ® 60 mg Arcoxia ® 90 mg Melcam ® 7.5 mg Melcam ® 15 mg Mobic ® 15 mg Mobic ® 7.5 mg

การอบรมพฒนาศกยภาพ อสม เพอการดาเนนงานลดโรคไตเรอรง 63


Page60

แบบบนทกขอมลการใชยาของผปวยโรคไตเรอรง

ประยกตจากโครงการวจยคลนก CKD แบบบรณาการ จงหวดก าแพงเพชร สถาบนโรคไตภมราชนครนทร โดย สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล(ประเทศไทย) และส านกโรคไมตดตอ

ชอ-นามสกล .............................................................. อาย...................... เพศ..........................อาชพ............................ ทอย.................................................................................................................................................................................. ประวตการเจบปวย DM HT CKD ระยะ........................................ ระยะเวลาทปวย................................. 1. การประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวย

รายชอยาทผปวยไดรบ ลมกนยาหรอไม (ใน 1 เดอน)

กนยาตรงฉลากหรอไม

รายละเอยด (ความถของความไมรวมมอ

ในการใชยา) ใช ไมใช ใช ไมใช 2. การใชยาแกปวด ยาชดแกอกเสบ การใชยาสมนไพร วตามน

ขอมลการใชยาของผปวยโรคไตเรอรง ใช ไมใช วธใชยา แหลงทไดรบยา 2.1 ผปวยใชยาแกปวดกลมเอนเสดหรอไม ชอยา 1. 2. 3. 2.2 ผปวยใชยาชด ยาแกอกเสบหรอไม ชอยา 1. 2. 2.3 ผปวยใชยาสมนไพร วตามน หรอไม ชอยา 1. 2.

ผบนทกขอมล................................................................... วน/เวลา..................................

เจาหนาทผตรวจสอบขอมล...............................................................ต าแหนง...........................


Page61

-เฉลย-

แบบบนทกขอมลการใชยาของผปวยโรคไตเรอรง

ประยกตจากโครงการวจยคลนก CKD แบบบรณาการ จงหวดก าแพงเพชร สถาบนโรคไตภมราชนครนทร โดย สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล(ประเทศไทย) และส านกโรคไมตดตอ

ชอ-นามสกล ......นางสาวสารภ ณ เชยงใหม.......... อาย.....71.ป...... เพศ....หญง.....อาชพ.......แมบาน......................... ทอย.............อ าเภอคลองขลง จงหวด ก าแพงเพชร......................................................................................................... ประวตการเจบปวย DM HT CKD ระยะ...3...................... ระยะเวลาทปวย........................................ 1. การประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวย

รายชอยาทผปวยไดรบ ลมกนยาหรอไม (ใน 1 เดอน)

กนยาตรงฉลากหรอไม

รายละเอยด (ความถของความไมรวมมอ

ในการใชยา) ใช ไมใช ใช ไมใช 1. Aspirin 81 mg รบประทาน 1 เมดหลงอาหารเชาทนท √ √ 2. Losartan 50 mgรบประทาน 1 เมดหลงอาหารเชา √ √ ลมกนยา10 วน/เดอน 3. Amlodipine 10 mgรบประทาน 1 เมดหลงอาหารเชา √ √ ลมกนยา10 วน/เดอน 4. Atenolol 50 mgรบประทานครงเมดหลงอาหารเชา √ √ ลมกนยา10 วน/เดอน 5. Metformin 500 mgรบประทาน 1 เมดหลงอาหารเชา √ √ 6. Gliclazide MR 60 mg รบประทาน 1 เมด กอนอาหารเชา เยน

√ ลมกนยา 10 กวาครง/เดอน บางครงกนยาไมครบ 2 มอ

7. Simvastatin 10 mgรบประทาน 1 เมด กอนนอน √ √ 8. Humalog penfillฉดใตผวหนง 10 ยนต กอนอาหารเชา เยน

√ √ ลมฉดยาประมาณ 2-3 ครง ตอสปดาห

9. Sodamintรบประทาน 1 เมดหลงอาหารเชากลางวน เยน √ √ กนเพยงวนละ 2 ครง เชา เยน

2. การใชยาแกปวด ยาชดแกอกเสบ การใชยาสมนไพร วตามน

ขอมลการใชยาของผปวยโรคไตเรอรง ใช ไมใช วธรบประทานยา แหลงทไดรบยา

2.1 ผปวยใชยาแกปวดกลมเอนเสดหรอไม

ชอยา 1.

2.

2.2 ผปวยใชยาชด ยาแกอกเสบหรอไม

ชอยา 1. ยาชดแกปวด 1-2 ชด เวลาปวด รานยาหนาตลาด

2.

2.3 ผปวยใชยาสมนไพร วตามนหรอไม

ชอยา 1. น าลกยอ 1-2 ชอนโตะ วนละ 2 ครง เชาเยน

สงซอตามรายการวทย

ผบนทกขอมล................................................................... วน/เวลา..................................

เจาหนาทผตรวจสอบขอมล...............................................................ต าแหนง..........................


Page62

เอกสารประกอบการอบรมพฒนาศกยภาพ อสม ในการด าเนนงานเพอลดโรคไรคไตเรอรง

ฐาน การออกก าลงกาย วทยากรกระบวนการ กองออก ากงกายเพอสขภาพ กรมอนามย ผรบผดชอบเนอหา 1. กองสนนสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ 2. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค+ เอกสารประกอบการประชม 1. สรปความรในการออกก าลงกายทเหมาะสมส าหรบ ผปวย CKD (ส าหรบเจาหนาท) 2. ใบงาน "ยางยด ยดชวต พชตโรคไต" 3. .ใบงานการออกก าลงกาย ดวยขวดน า


Page63

สรปสาระส าคญ ความรการออกก าลงกายทเหมาะสมเพอปองกนและชะลอความเสอมของไต สรปจากเอกสารประกอบการสอนหลกสตรพฒนาศกยภาพการด าเนนงานลดโรคไตเรอรง ส าหรบ Case manager

ของ พ.ต.ต. รศ. ดร รงชย ชวนไชยกล โดย ธดารตน อภญญา

1.ปญหาและขอจ ากดในการออกก าลงกายส าหรบผปวยโรคเรอรงทมภาวะไตเสอม - การออกก าลงกายส าหรบผปวยโรคเรอรงทมภาวะไตเสอมมกถกมองขาม ไมไดรบความสนใจในเชงคลนก - ผใหบรการมความเชยวชาญทไมเพยงพอ - ไมมรปแบบในการออกก าลงกายทชดเจน - ผปวยทมภาวะไตเสอม มขอจ ากดดานเวลาในการออกก าลงกาย - ผปวยมขอหามส าหรบการออกก าลงกาย - ผปวยไมเหนคณคาและปฏเสธการออกก าลงกาย

2. แนวทางส าคญในการออกก าลงกาย ACSM & Australian Guidelines - แนวทางการด าเนนงานของ Australian Guidelines

1. ระบอยางชดเจนวา “การขาดกจกรรมทางกาย” เปนปจจยเสยงส าคญของ CKD (major risk factor) 2. การออกก าลงกายในผปวยโรคไตเรอรงมความปลอดภยสงและไมสงผลตอการเสยชวต แมในผปวยทม

30,000 ชวโมง 3. การออกก าลงกายแบบ Aerobic มากกวารอยละ 60 ของความสามารถสงสดของผปวย จะชวงสงเสรมความแขงแรง

ของระบบหวใจและระบบหายใจ ซงเปนปญหาของผปวยโรคไตเรอรง 4. การออกก าลงกายแบบออกแรงตาน ยงไมมหลกฐานทแนชดวาสามารถยบยงหรอชะลอ การสลายกลามเนอ การตดเชอ

ในผปวยโรคไตเรอรง แตกถอวามความส าคญเนองจากมประโยชนตอการสรางความหนาแนนของกระดกและมวลกลามเนอ 5. การก าหนดรปแบบหรอโปรแกรมในการออกก าลงกาย ควรก าหนดตามลกษณะของแตละบคคล เพอให

สอดคลองกบวถชวต ปจจยเสยง และระยะของโรค

แผนภาพแสดงความสมพนธของรปแบบวถชวต ทขาดกจกรรมทางกายทพอเหมาะ ตอการเกด CKD


Page64

- ACSM Guidelines ไดมขอแนะน าส าหรบการออกก าลงกายทเหมาะสม ส าหรบผปวยโรคเรอรงทมภาวะไตเสอม/ผปวยโรคไตเรอรง และผทมขอจ ากดไวตามตาราง ดงน

3. ความส าคญของการออกก าลงกาย

ผปวยไตวายเรอรง จะมความผดปกตทางกายภาพ จากการสญเสยมวลกลามเนอและน าหนกตว เกดการบวมน า มภาวะเหนอยลา และมความผดปกตของระบบสบพนธ Uremic myopathy และ Uremic neuropathy ซงการออกก าลงกายจะชวยแกไขใหปญหาของผปวยไตวายเรอรงดขน ตามแผนภาพดงน

Exercise

↓blood flow to GI

Blood flow

↓blood flow to kidneys

↓ body fluid

↑electrolyte loss

↑ to working muscles

↑ to brain, heart, skin

Intensity- dependent

↑ sweating

↑ body temp

↑ hemoconc.

+

+

Brain (Post.Pit.Gl)

↑↑ Heart work

ADH ↑Kidneys reabsorption

+

Loading

Loading


Page65

4. การออกก าลงกายทเหมาะสมกบ CKD: หลกการส าคญในการจดรปแบบการออกก าลงกายทเหมาะสมกบผปวยโรคไตเรอรง (CKD)

ประเภท (Type) 1. การออกก าลงกายแบบ Aerobic (A): อยางนอย 30 นาท, moderate intensity, จ านวน 5 วนตอสปดาห 2. การออกก าลงกายแบบ Resistance(R) : เนนทกลมกลามเนอหลก , จ านวน 2 ครงตอสปดาห การจดกจกรรมยดเหยยด (Flexibility activities) สามารถท าไดตลอด ตามความสามารถ และ กอนและหลง การออกก าลงกายแบบ A และ R

เวลา (Time) ออกก าลงกายตอเนอง 30 นาท แตถาผปวยไมสามารถท าไดหรอมขอจ ากด กควรท าใหไดอยางนอย 10 นาท ความถ (Frequency) 1. อยางนอย 5 วนตอสปดาห อยางนอย 30 นาท รวม150 นาทตอสปดาห

2. อยางนอย 3 วนตอสปดาห อยางนอย 50 นาท รวม150 นาทตอสปดาห Distribute the sessions over the week and aim to have no more than 2 consecutive

days without physical activity (enough time to recover and adapt between sessions). ความหนก (Intensity) 1 เรมตนจากการออกก าลงในระดบเบา คอ เรมรสกเหนอย

2. ตอดวยการออกก าลงกายในระดบปานกลาง คอ อณหภมเพมขน หายใจถขน และเหงออกเลกนอย 3. การทดลอบความเหนอยดวย “talk test” เพอทดสอบการออกก าลงกายระดบหนกปานกลาง ซงความเหนอยจะอยในระดบทพดได แตรองเพลงไมได และการออกก าลงกาย ในความหนกระดบหนกปานกลาง สามารถชะลอความเสอมไดอยางเหมาะสม

5. โปรแกรมในการออกก าลงกาย 5.1 การออกก าลงกาย แบบ Muscle Strength ส าหรบ CKD - เนนกลามเนอกลมขา สะโพก หลง หนาทอง หนาอก ไหล และแขน และควรท าอยางนอย 2 ครงตอ

สปดาห - การออกก าลงกายทเหมาะสม ผปวยทเพงเรม หรอ มภาวะออนแรง หรอ post-dialysis ควรเนนออก

ก าลงแขนขา และ ควรออกก าลงกายแบบ Soft weight หรอ ขวดน าพลาสตกบรรจน า - สวนการออกก าลงกายทเหมาะสมในกลมน ส าหรบผทท าอยางสม าเสมอ คอ ยางยด (Elastic band)

การออกก าลงกายโดยบอล (Ball exercise), Weight station as progression

5.2 การออกก าลงกาย แบบ Aerobic ส าหรบ CKD - ควรท าอยางนอย 3 ครงตอสปดาห รวมเวลา อยางนอย 90 นาทขนไป - ค านวณความหนกทเหมาะสมกบการออกก าลงกาย ทระดบ heart rate 60–70%

ค านวณ Age-predicted max.HR calculation = 220 – age (yrs) ตวอยาง Age-predicted max.HR for a 20-yrs patient = 220 – 20 = 200 bpm ดงนนการออกก าลงกายทเหมาะสม ควรหนกในระดบ heart rate 60–70% = 60/100 * 200 คอ 120 bpm หรอ = 70/100 * 200 คอ 140 bpm ดงนน การออกก าลงกายทเหมาะสม ควรไมเกน 120-140 bpm


Page66

5.3 การออกก าลงกาย Flexibility ส าหรบ CKD โดยควรท ากอนและหลงการออกก าลงกายทกครง

5.4 การออกก าลงกาย เพอลดการบวมของขา ส าหรบ CKD สามารถท าได โดย

Buerger-Allen Exercises

1. นอนราบ ยกขาสงกวาศรษะ

2. นงหอยขา กระดกขอเทาขน- ลง /ขยบซาย-ขวา และ กระดกปลายเทาขน-ลง

3. นอนราบศษะต า


Page67



Page68



Page69



Page70



Page71



Page72



Page73



Page74



Page75



Page76



Page77



Page78

การก าลงกายแบบนงดวยขวดน า


Page79

การก าลงกายแบบนงดวยขวดน า


Page80


ฐาน ถาใหด ตองปรบเปลยนพฤตกรรม วทยากรกระบวนการ กองสนนสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ ผรบผดชอบเนอหา 1. กองสนนสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ 2. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค เอกสารประกอบการประชม

1. เอกสารประกอบการในฐานกจกรรม


Page81


ฐาน บทบาท อสม ในการเชอมบรการสขภาพ วทยากรกระบวนการ กองสนนสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ ผรบผดชอบเนอหา 1. กองสนนสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ 2. ส านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค เอกสารประกอบการประชม 1. เอกสารประกอบการในฐานกจกรรม


Page82

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) บทบาท อสม.เชอมตอเครอขายบรการสขภาพ ***อสม.คอใคร

1. ชำวบำน อำสำเขำมำดแลสขภำพของเพอนบำนและครอบครวตนเอง 2. เปนตนแบบตวอยำง ท งตนเอง, ครอบครว 3. ไมเปนโรค อยอยำงพอเพยง 4. ดแลชำวบำนในละแวก 10 – 15 หลงคำเรอน

***บทบาท อสม. 1. ชาวบานเปนกลมปวย 1.1 ตดตำมใหรกษำตอเนอง รบยำ, ลำงไต ดกำรกนยำทใชประจำ/ดคำควำมดนโลหต เบำหวำน 1.2 ปฏบตตนเองตำมกำรแนะนำ ลดหวำน มน เคม 1.3 ออกกำลงกำยพอเหมำะ เหมำะสม 1.4 รบประทำนอำหำรทมประโยชน รบประทำนมำก/นอย 1.5 มอำกำรแทรกซอน อำกำรผดปกต 1.6 ไปนดตรงนดทกคร ง 1.7 ลงเยยมบำน 2. ชาวบานเปนกลมเสยง 2.1 ดขอมลครอบครว ใครปวย ใครเจบ เปนอะไร มหลกประกนสขภำพชนดไหน

(30 บำท, ประกนสงคม, สทธขำรำชกำร) 2.2 ดแลตนเองอยำงไร

- งดอำหำรเคม ออกกำลงกำย 3อ2ส. - คดกรองโรคเบ องตนดวยกำรวดคำควำมดนโลหต/เบำหวำน/ชงน ำหนก/วดรอบเอว บนทกไว เปรยบเทยบกอนและหลง โดยกำรนดตรวจเดอนละคร งหรอตำมควำมถทเหมำะสม - อำหำรครบ 5 หม - สงเกตตนเอง บวม, ชอบกนอำหำรเคม มนศรษะ ควำมดนโลหตสง

2.3 ตรวจเชคสขภำพ - ตรวจวดรำงกำยทกเดอน (ควำมดน, น ำตำลในปสสำวะ, น ำหนก, รอบเอว) - พบผดปกต ใหคำแนะนำ 3อ2ส. - ไปพบแพทย


Page83

3. ใหค าแนะน ากลมปวย เมอมอาการโรคไต 4. ใหไปพบแพทย, เจาหนาทสาธารณสข, รพสต. 4.1 ใหไปตำมนด 4.2 ใหปฏบตตำมคำแนะนำอยำงเครงครด 4.3 อสม.เยยมบำน ใหกำลงใจ ใหคำแนะนำกบแกนนำสขภำพประจำครอบครว (กสค.) หรอผทดแล 5. อสม ท างานรวมกบทมหมอครอบครว ตดตำม เยยมบำน ใหไดรบกำรรกษำทตอเนอง และรำยงำน ผลกำรปฏบตงำน กำรตดตำมกำรรกษำแกเจำหนำท รพสต.ดวย 6. กจกรรมการปฏบตงาน อสม.ตองบนทกผลกำรปฏบตงำน กำรใหคำแนะนำ กำรสงเกตสงผดปกต ทพบเหน เปนขอมลสำหรบรำยงำนกำรปฏบตงำนแกเจำหนำท หรออสม.ดวยกน


Page84

แบบประเมนตนเอง

หลงการอบรม


Page85



Page86


Administrator

Typewritten Text

เอกสารประกอบการบรรยาย

Administrator

Typewritten Text

16/02/59

1

โรคไตเรอรง และแนวทางการดแลรกษา

โรงพยาบาลสถาบนโรคไตภมราชนครนทร

พญ. กชรตน วภาสธวช 18 กพ. 2559

เนอหา

• หนาทและเกณฑการวจฉยโรคไตเรอรง • ความเสยงและสาเหตของโรคไตเรอรง • เครองมอทใชในการวนจฉยและคดกรอง • แนวทางการตรวจคดกรองและวนจฉย • การแบงระยะของโรคและระดบความรนแรงโรคไตเรอรง • ปจจยทสงผลท าใหการท างานของไตแยลง • เมอไหรควรเตรยมการบ าบดทดแทนไต • เมอไหรควรพบอายรแพทยโรคไต


16/02/59

2

เลอดทถกกรองเอาของเสยออกแลวไหลออกจากไต ของเสยถกกรองจาก

เลอดออกมาเปนน าปสสาวะ ผานลงทางทอไต

หนวยกรองเลกๆ เรยกวาหนวยไต ไต 1 ขางม หนวยไตประมาณ 1 ลาน

เลอดไหล เขาสไต


16/02/59

3

หนาทไต 1. กรองของเสยออกทางปสสาวะ 2. ควบคมปรมาณน าและเกลอแร ในรางกายใหพอเหมาะ 3. ควบคมความดนโลหตใหคงท 4. สรางฮอรโมนบางอยางทมประโยชน ตอรางกาย - ฮอรโมนกระตนการสรางเมดเลอดแดง - ฮอรโมนวตามน D

5. ขบถายสารแปลกปลอมทรางกายรบมา

การวนจฉยโรคไตเรอรง

ผปวยทมลกษณะอยางใดอยางหนงในสองขอตอไปน

1. ผปวยทมภาวะไตผดปกต ตดตอกนเกน 3 เดอน อาจจะมอตราการกรองของไต (GFR) ผดปกตหรอไมกได มลกษณะตามขอใดขอหนง

1.1 ตรวจพบความผดปกตอยางนอย 2 ครง

- ตรวจพบอลบมนในปสสาวะ (albuminuria)

- ตรวจดวยแถบตรวจปสสาวะแบบจม ไดผลบวก - ตรวจพบเมดเลอดแดงในปสสาวะ (hematuria)


16/02/59

4

การตรวจปสสาวะ

1. เมดเลอดแดงในปสสาวะ

2. ตรวจโปรตนในปสสาวะ

แพทยจะท าการสงตรวจปสสาวะ อาจจะเปนแบบสมตรวจ เพอตรวจ


1.2 ตรวจพบความผดปกตทางรงสวทยา เชน อลตราซาววนพบถงน าในไต

นว, ไตพการ หรอไตขางเดยว

1.3 ตรวจพบความผดปกตทางโครงสราง หรอทางพยาธสภาพจากผลการเจาะเนอเยอไต

1.4 มประวตการไดรบผาตดปลกถายไต


16/02/59

5


2. ผปวยทม GFR < 60 ml/min/1.73 m2

ตดตอกนเกน 3 เดอน

โดยอาจจะตรวจพบหรอไมวามรองรอยของไตผดปกตกได

ตรวจพบความผดปกตทางกายภาพ หรอทางรงสวทยา

Hematuria > 5/hpf Urine microalbuninuria หรอ Proteinuria

Renal stone


16/02/59

6

ลกษณะไตทผดปกต โรคไตเรอรง- มขนาดเลกลง/ โรคไตมถงน า


16/02/59

7

โรคนวไต

โรคไตเรอรง - โรคไตทเปนแลวไมหาย - เปนตอเนอง ** มกคอยๆ เสอมลง - นบถอยหลง

แฟ 0 5 10 15 ระยะเวลา (ป)

100% eGFR = คาการท างานของไต


16/02/59

8

ผปวยทควรไดรบการคดกรอง มความเสยงสงตอโรคไตเรอรง

- อายมากกวา 60 ปขนไป - โรคเบาหวาน - โรคตดเชอในกระแสเลอด - โรคความดนโลหตสง ทอาจกอใหเกด โรคไต - โรคภมแพตนเอง (แอส แอล อ) - โรคตดเชอในระบบทางเดน - ตรวจพบนวในไต ปสสาวะซ าหลายๆ ครง - โรคหวใจและหลอดเลอดหวใจ - มประวตโรคไตเรอรงในครอบครว

การตรวจคดกรองท าไดอยางไร ?

- วดความดนโลหต

- เจาะเลอดดคา “ ครเอตนน (creatinine) ” เพอประเมนอตรากรองของเสย

ของไต

- ตรวจปสสาวะเพอประเมน

- ปรมาณโปรตน (ไขขาว) ในปสสาวะ

- เซลลหรอสงผดปกตอนๆ

แถบตรวจปสสาวะ

กลมเซลลเมดเลอดแดง และเมดเลอดขาว


16/02/59

9

เกณฑการวนจฉยโรคไตเรอรง

• 1. คา ครอะตนนในเลอดสงขน และน าไปค านวณไดคา อ-จ-เอฟ-อาร

ต ากวาเกณฑ นานเกน 3 เดอน

• 2. มปรมาณไขขาวหรอเซลลบางชนดรวทางปสสาวะ

หรอมากขน

• 3. บางรายอาจพบความผดปกตของรปรางไต

เมอตรวจดวยการถายภาพรงสหรอ ตรวจดวยเครองอลตราซาวน โรคไตหน-nephrocalcinosis

100

20

40

60

80

ระยะท 1

0

ระยะท 2

ระยะท 3

ระยะท 4

ระยะท 5

ฟอกไต

รอยละ 3.3

รอยละ 5.6

รอยละ7.5

0.8

0.3

ความชกของโรคไตเรอรงในประเทศไทย

พญ.อตพร องคสาธต และคณะ ส.โรคไตแหงประเทศไทย Nephrol Dial Transplant 2010: 25; 1567

คดเทยบตอประชากรอาย > 18 ป ไมใช เทยบตอประชากรทงหมด


16/02/59

10

ปวย

2555 2550

2555

ทมา : https://mis2.kpo.go.th/mis-new/CD-NCD/SP_255710_for_Academic.pdf

ลางไต ?


16/02/59

11

ภาวะโรคไตเรอรงของ จ.ก าแพงเพชร

CKD โรคไตเรอรง ระยะท 1 eGFR = >90% แรงมาถดถอย + โปรตนรว

100

20

40

60

80

0

ระยะท 2 eGFR 60 – 90%



ระยะท 5 eGFR <15%

ฟอกไต

?

?

?

?

?

ภาวะโรคไตเรอรงของ อ. คลองขลง

CKD โรคไตเรอรง ระยะท 1 eGFR = >90% แรงมาถดถอย + โปรตนรว

100

20

40

60

80

0




ระยะท 5 eGFR <15%

ฟอกไต

?

?

รอยละ 2.3

0.33

.03

ประชากรคลองขลง 51136

อาย >19 ป 37261 (สสจ. 2557) โอพด เบาหวาน/ความดน 3554 โรคไตเรอรง ระยะ 3 = 851 ระยะ 4 = 123

(อ.ธรยทธ 2555 ) ระยะ 5 = 12


16/02/59

12

อาการ และอาการแสดง

100

20 40 60 80

โรคเดม ความดนสง

เรมพบโปรตนรว ทางปสสาวะ

มกไมมอาการ ปสสาวะบอย

เพลย คลนไส ซด คนมาก บวม เหนอย.....

0 ฟอกไต

% แรงมา ของไต

ผลเสยของการมโรคไตเรอรง

1. เกดโรคความดนโลหตสง

2. เกดโรคหวใจบอยขน

3. เกดโรคโลหตจางตามมา เมอโรคไตรนแรง

4. ถาโรคไตเปนมาก กจะตองฟอกไต

5. เจบตว เสยเงน เสยเวลา

6. เพลย หมดเรยวแรง สมรรถภาพทางเพศเสอม


16/02/59

13

จะปองกนไมใหเปนโรคไต ตองท าอยางไร ? - ควบคมน าหนก ออกก าลงกายสม าเสมอ 30 นาทตอวน

อยางนอย 3 วนตอสปดาห

- ควบคมอาหาร โดยเฉพาะ หวาน มน เคม

- ดมน าวนละ 8-10 แกวตอวน

- งดสบบหร

- งดยาแกปวดอยางแรง ( เอน-เสด )

- รกษาโรคประจ าตว โดยเฉพาะโรคเบาหวาน

ความดนโลหตสง ไขมนโลหตสง เกาต

- พบแพทยตามนด รบประทานยาตามแพทยสง

กอนเปนโรคไต

เมอเปนโรคไตแลว


16/02/59

14


16/02/59

15


16/02/59

16


16/02/59

17


16/02/59

18

ยาแกปวด ยาแกขออกเสบ ยาแกกลามเนออกเสบ กลม “เอน-เสด” อาจท าใหไตเสอมได

ชอเคมของยา ได.โคล.ฟ.แนค ไอ.บ.โปร.เฟน เฟน.นว.บว.ทา.โซน ม.เฟน.นา.หมก อน.โด.เม.ทา.ซน ไพ.รอก.ซ.แคม เซ.เล.คอก.สบ


16/02/59

19

“ไม” 6 ประการส าหรบผปวยโรคไตเรอรง 1. ไมสบบหร

2. ไมดมเหลา

3. ไมอวน ไมอด เนนออกก าลงกาย

4. ไมหวาน –ไมมน - ไมเคม

5. ไมเนอ

6. ไมยา - ยาแกปวด ยาสมนไพร ยาลกกลอน และอาหารเสรม

สรป ๑. โรคไตเรอรง เปนปญหาสาธารณสขของประเทศ มอยทวทกแหง ๒. โรคไตเรอรงมกเกดรวม มสาเหตจากโรคเรอรงตางๆ ๓. การรกษาดวยยารวมกบการปรบเปลยนพฤตกรรมในระยะเรมตน ชวยชะลอความเสอมของไตไดผลดกวา การรกษาในระยะหลงของโรค ๔. หากผปวย และ บคคลากรสาธารณสขตระหนกถงความส าคญในการ ดแลสขภาพตนเองแตเนนๆ จะชวยชะลอความเสอมของไตได ๕. บคลากรของ รพช. รพสต. และ อสม. มบทบาทสงในการดแล ผปวยโรคไตเรอรง


16/02/59

20

The End


16/02/59

1

ประชากร

อาย 15 ปขนไป 43,014 คน (80.84%)

อาย 35 ปขนไป 30,721 คน(57.74%)

16/02/59

2

ม รพช.ระดบ F1 ขนาด 90 เตยง, รพ.สต.12 แหง สอ. 2 แหง

รพ.คลองขลง

รพ.สต.หลก 3 แหง รพ.สต.เดยว 4 แหง 2 สอ.

10 ต าบล 103 หมบาน จ านวน 20,172 หลงคาเรอน

ความดน ความดน เบาหวาน

เบาหวาน อนๆ รวม

คลนก รพ. 1,753 922 347 - 4463

รพ.สต. 1,467 688 246 - 2401

ไตเรอรง 893 (21.71%)

483 (23.08%)

65 (9.88%)

76 1517 (22.33)

รวม 4,113 2,093 658 - 6,864

16/02/59

3

การจดบรการคลนกเฉพาะโรค

คลนกโรค จนทร องคาร พธ พฤหส ศกร

โรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง

โรคไตเรอรง 4-5 3 3

โรคถงลมอดกน หอบหด

โรคหวใจ(wafarine)

โรคไทรอยด

สขภาพจต จตเวช

ยาเสพตด

ทมหมอครอบครว อสม.เชยวชาญโรคไต ผดแล

สสอ. รพ.

จนท.รพสต.

1.พบพยาบาล : สมภาษณอาการ วด V/S 5 นาท 2.พบนกโภชนากร : อาหารทปลอดภย 15 นาท 3.พบเภสชกร : ใชยาถกตอง&ทหลกเลยง 10 นาท 4.พบนกกายภาพบ าบด : ยาง....ยดอาย 10 นาท 5.พบแพทย : แจงผลLab ตรวจรกษา 5 นาท ประมาณ 60 นาท

16/02/59

4

แพทย 1 คน: 2 รพ.สต

เภสชกร กายภาพ 1 คน : 3-4 รพสต.

เภสชกร 1 คน: 2 รพ.สต

อสม 1 คน : 16 หลงคาเรอน

จนท.รพสต. 1 คน: 3-4 หม พยาบาล 1 คน :

7 รพ.สต

ออกเยยมทก ศกร

CKD +FCT ดแลผปวย NCD

ตรวจผปวย รพ.สต. Re med DM HT เยยมบาน CKD 4,5 NCD un-control

• 1.ประเมนการรบประทานอาหารผปวยและใหค าแนะน าทเหมาะสม (ลดปรมาณโซเดยม จ ากดปรมาณโปรตน)

• 2.ตดตามวดความดนโลหต (เนนการควบคมระดบความดนโลหต)

• 3.ตรวจสอบการใชยา (หลกเลยงยาแกปวดและยาสมนไพรทมผลกบไต)

• 4.ตดตามการออกก าลงกาย (เพอเพมมวลกลามเนอ)

“ บนได 4 ขน ปองกนโรคไต ” เพอชะลอการเสอมของไตในชมชน

16/02/59

5

ทมงาน

พฒนาความร “ความรโรคไตสประชาชน”

คดกรอง เบองตน

16/02/59

6

แกนน าสขภาพประจ าครอบครว

กระบวนการด าเนนงาน

• ก าหนดบทบาทของแตละบคคลเพอด าเนนการเยยมบานในชมน

• ผดแล ปรบเปลยนพฤตกรรมการปรงอาหารส าหรบผปวย พรอมทงจดสภาพแวดลอมลดการเออ/ดแลเรองการรบประทานยา

• อสม.ลงเยยมบาน 1 ครง ทก 3 เดอน (หลงจากกลบจากคลนก CKD

16/02/59

7

บทบาทหนาทของทมในชมชน

ประสานงาน อสม. ตดตามการเยยมบาน ออกเยยมบานรวมกบ อสม. สรางการมสวนรวมในการดแลผปวยของผดแลในครอบครว ค านวณอาหาร แจงผลไปท รพ. แจงผลการตดตามการรบประทานอาหาร ออกก าลงกาย การกนสมนไพร

รวมกบผลคา อตราการกรองของไต (eGFR) การเสรมพลงทางจตใจแกผปวยขณะเยยมบาน

แบบประเมนการรบประทานอาหารอยางงายส าหรบผปวยโรคไต ส าหรบเจาหนาทสาธารณสข

สงใหผรบผดชอบ สสอ. น าสงโรงพยาบาลคลองขลง

16/02/59

8

อสม.เยยมบาน จดบนทกการรบประทานอาหาร ตดตามการรบประทานยา การออกก าลงกาย

ใหค าแนะน าเพมเตม ประสานงาน จนท.รพสต.เมอมปญหาขอความชวยเหลอ

บทบาทหนาทของทมในชมชน

เยยมบานโดย อสม.

อาสาสมครสาธารณตดตามบนทกการรบประทานอาหาร การรบประทานยา การออกก าลงกาย ของผปวยรวมกบผดแลผปวย จ านวน 1 วน แจงผลใหพยาบาลโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

16/02/59

9

เยยมโดยทมหมอครอบครว

รวมออกกบทมหมอครอบครว ในผ ปวยระยะท 4-5 , ควบคมเบาหวาน ความดนไมได นอนโรงพยาบาล,ไมปรบเปลยนพฤตกรรมฯลฯ

บคคลตนแบบ

16/02/59

10

จดเวทแลกเปลยนเรยนรระดบอ าเภอ

ผปวยโรคไตเรอรงมการปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร “ลดเคม” รอยละ 90

Administrator

Typewritten Text

Administrator

Typewritten Text

Administrator

Typewritten Text

เอกสารประกอบการเรยนรในฐานกจกรรม

25/02/59

1

อาหารรกษไต ใสใจดแลสขภาพ

นางกลพร สขมาลตระกล ส านกโภชนาการ กรมอนามย

19 กมภาพนธ 2559

กนพอด สขท วไทย

ขาว วนละ 8-12 ทพพ

ผก วนละ 4-6 ทพพ

นม วนละ 1-2 ทพพ

ผลไม วนละ 3-5 สวน

เนอสตว วนละ 6-12 ชอนกนขาว

น ามน น าตาล เกลอ วนละนอยๆ

นางกลพร สขมาลตระกล ส านกโภชนาการ

25/02/59

2

กนถกสวน 2:1:1


อาหารส าหรบผมภาวะไต

โรคไตในระยะตางๆ การจดอาหาร

ระยะท 1-2 ● ลดโซเดยม (เหลอ 2 กรม/วน ● คมอาหารประเภท แปง น าตาล ไขมน

ตงแตระยะท 3 ขนไป ● คมปรมาณโปรตน (0.6-0.8 กรม/นน.ตว 1 กก./วน) ● คมอาหารทมโพแทสเซยม ● คมปรมาณฟอสฟอรส ● คมปรมาณน า


25/02/59

3

โซเดยม เปนแรธาตท ส าคญรางกายตองการ ในปรมาณนอย

แหลงอาหารโซเดยม

ซอ วขาว

น าปลา

เกลอ



ผงฟ

คกก

เคก

ขนมกรบกรอบ


25/02/59

4


ผงชรส

ผงปรงรส

ซปกอน

ผงฟ/ สารกนบด



กะป บวยเคม

ปลาเคม ปลารา หมกแหง

หวไชโปวเคม


25/02/59

5

โปรตน อาหารประเภทเนอสตว ส าหรบ ผปวยโรคไต จ าเปนตองเลอกโปรตนคณภาพด

ไขขาว เนอปลา เนอไก

เนอปลา นม เนอแดงลวน

หลกเลยงอาหารทมโพแทสเซยมสง

ขนมปงโฮลวท ขาวกลอง

ขาวซอมมอ

เผอก มนตอเผอก


25/02/59

6


เครองในไก เครองในหม

เนอวว

เครองในวว

เนอหมปนมน



กง

หอย

ป

เบคอน


25/02/59

7


ผกสสด


ฟกทอง

ผกช

แครอท

หวปล

ดอกกะหล า


ผกสสด

ผกบง

กวางตง

คะนา

มะเขอพวง


25/02/59

8


ผลไม


สม ทเรยน

ล าไย องน ขนน


กลวยตางๆ กลวยหอม กลวยไข

กลวยเลบมอนาง

กลวยน าวา

กลวยหกมก


25/02/59

9

หลกเลยงอาหารทมฟอสฟอรสสง

น ากะท

โยเกรต

นม


หลกเลยงอาหารทมฟอสฟอรสสง

ฟองเตาห

ถ วเมลดแหง

เตาหขาว

เตาหเหลอง เตาหออน


25/02/59

10


เครองดมเกลอแร


อาหารทมโพแทสเซยม/ฟอสฟอรสสง

ชา กาแฟ

น าผลไม โกโก น าอดลม


25/02/59

11

อาหารรกษไต

ขาวขาว

วนเสน แปงสาค

เซยงไฮ



ไขขาว

เนอไก

เนอปลา


25/02/59

12

อาหารรกษไต ผกกาดขาว

กะหล าปล


บวบ

เหดหหน ถ วพ

แตงกวา


แตงโม

สมโอ น าเปลา


พทรา

25/02/59

13

สรปสารอาหารทผปวยโรคไตตองควบคม

ปรมาณทเหมาะสม

โพแทสเซยม

โปรตน

ฟอส ฟอรส

น า

พลงงาน

โซเดยม


ธงโภชนาการส าหรบผปวยโรคไต

ผลไม 2 สวน

เนอสตว 6-12 ชอนโตะ

น ามน น าตาล เกลอ อยางละนอยๆ

ขาว-แปง 8-12 ทพพ

ผก (ตม) 3 ทพพ

นม 1-2 แกว

25/02/59

14

ขอบคณทตงใจฟงคะ

THE END นางกลพร สขมาลตระกล

ส านกโภชนาการ

3I*ne?

^9,qv q et$ f tl A s,n,l? LgrJl Lt,billJ? s L?a La L?a?{l

'4.

," lU

5 ' ;

UII

9)agaIJt?fatilail1

'lf

%. gt rur^ afn I9'r $a sf, sa a n'r? tfia eJ s astsl,'l

re v d Qstffi urymflTtualnfll? [gu'li A a a r tlu'lYtLnoilt:ggta [a


I

nfilfisartsl

9t

re n?uGrer6{rJoaflarfrqq

w a?u o sr 6{sJ oa$ o{ un 6a uuit/qq

Ft?u FttJ6{tJ oan?o oi'rrqq

o o, c ia Z q r

n1 a o?t a{ td gYt tn o?f t,[ L%?'l{ fl 1 u

_e 6fd?1{rga?lilt,[

I1*"1..ls

ffriuY*x'i* "4

r

t:nu?

arqifi;/d{rI T iJ | {'}Snl ffUl J rl}t .J

t4/fI f nYl 1.:l fi t{q n5 t }J 9} l,tclrul ',rYrsil lgttul.rff {ula

I:nn; rrufi'r*Iafing.r

dul 6u 1 lr: 0triJ u f Y!5 ulitsufl{t

f'Itu,) | L.,

U r!f nil1n0nlflU {NSAII}s)

I: nr rfi4;fi ff:raE (r*0 trusad)qt

1r$nelZ

II v e' d i o a sta f tl X e'

ry IJOA g L6tuil?lYl1 LuLno L?o Lo r?0?{rsttnlulfi?tu


r rt 9)v a a q A ost ttYr?nfr at,lil Ln oa1 nR1? s Lsl 150?

'gwgce".Ollffi 6{ilOAU1 $?fi19t $Agn?Oo'.lilqq

wrsuufrto $auuaooufioo

?vulreiaillf?io

r?silu:hu6{1?l

w?g:.J:.J6ao 'l

Qr$nv9z

ia qef- t etrt T U "^ a,tf'lilsJn'l? [g Ltszuu?t L?a [at?a?il

(U

It*Rmsrirrfiu

D sraonraT HouTafisr

wg1 ,srdaorflun?o

Ig[[?fi'lgt$agn?gonq9l

nsr{uv'laarulo

w iin:rnaadTrruu'rr'l

hmeroflurfioors

wlnuvrardsuturdao6r

ffinrslafioror.r

ffi nrosr€nturfiaocf{ru|lw enaorso-ur1ls,mt$

ataao

ffi gr a o t s o-uts riuturd a o

)i1rf,F'

ffiffia&#


slaon?rerdulafisll Rm sner ru dulafi or p fi amrirtrflrfi o

Iterfrtouasu6oo16oo

Fr?1 rJ d'ulafi n rilrueJr s l

t3o/80 fia6urrotrhaYl

- rTn,tr lil usia sl,fier r a o n ? 1 l a'uTa fi sr

tlualgnail??ilnu

3l)$ne9

^ slaoa?1r.rd'ulafisr ra s 6 ta (ACEII

r ilrndl.r ro 6 6tla (AcEIs) miu 6uratvr3fl (enalapril)a

I orfl"r:{tqtfiu,rt

o\oufrr1

o d rl#Ivurn arfi srulu rfi oo s. {t,

rasdta(ACEls)

. {ofi

o uv a o o -,r r* uil rlo .r'lEr

I

c a nn rt Y rt o *hf :fi ulu{fcrs t': s

o Yn r* l uastl o..t ffuI : n#:tor ra s ?{ a o ot fr sn

ena}npril 10 tttg

enalapril 5 tttg

enalapril 20 tttg


Ig'laoa?'rudulafigl ra o'r{ fi (ARBs}

* ulnqru to or* fiteRBs) niu laryr€ttnu {losartsn)Y€l* zuo9l

esrnsnlt,d*unuclErt

c a n nr : Y: re qftJ:fi ulutlsa: av

s Ynu t : tn viJ o t fr'uT: n frh'ltt I a ilm Ba fi rfi on

i'

. Tarrzaril 5tl mg

I

T'*nzaril 1S* rug flczaar 5* rng Cloasnr IES t*g

ATAAn1?a a n1 il il?u frYl fiR'l v{ a1 n

ACEIs $au ARBsmegdun?'rtJdu wffidul:hdutu

Jafisr rlaarrs

'l


alnrttaiftrhsc{{rfqrn

ACEIs Lras ARBs

ml$rrsLflEruur#*rye.AaAaAffi-.Gtogt1ilal o€taat,[il

,urdao (Scr)

cv T ,r JFr?lilAULAUn$',I

wTvu$?r6{rfienr'[r*

rfiaofr{lU

ffi fionr*rdr

Iuruvraudsiltiludao

Iq d as,:J tuu'lYtytil al n n1? Lf, EJ1

il*,rc


I(y d QstililulYtl tlJQlnn1? Lgtjle,

w ?iilr s fino sfi a srfu:Jrsyrl%ro{ fis srornsl

9ttaaa€'lt[?f'lutl1a'l{l6l ?o'ltJ% a1il1?[6t?]l uag- q oQvety a d I a

6{StlA [t^t? yt'l [u fl :J? u sJ Ft ? 1 tJ t6{ej {t o a n 1? tn oq9l

o 1 nl€tsifr s :Je s ar efq r n n rtl,fil ra sil fi fi € a rr ltl gt

?s1r?1{u1 [o

Ie 4i Qg,u 8J1t1Yt1^tU A 1 fl nl? LgeJ',lv

_9:t1 _, ct aT t Calil?aatnil [?Ft??tJ ytu $?it?l gtl-__- | f

ua'l gYntt ua1 g l?{tytul:Jla./

l[ | I cra Qct$a vuJ to g?t?'tuil?g? o n m lf, eJl

'^J oQq{ eto, ti st

flp{gttato€ Yt'l [u lo?ueng'lfrat,[a U tA | - 6

s [n o a1 n1l [sJ$t€u?sc{{ Fto1fl

€tfren


I

ls tTqu'l Fr?'r rul* +? il fi al,un rrfu :Ja sfl 'l t [u'l

* etrt? surJ otfrsJr sos rd m.'nrfl aslrou?? r?r1q|q

m dvrf;il a?r o{ an 6 rru r rd.r^fi fi ar atritriiu srly

gnilur.r%nlafnpr

K 9)tt im r{il? u tyttJ?tt['l o u1 [0{ tyrl?'l g(u

ufi o a'r o vrirtrflm s o 1 n o r n rry6oTrer fi rfl uu€a fi t

rc-.

rIq ur on r ruteifi a.r fi atun rrfu rJ r sil 1 t,trJ'r

ffi a r n r rtrift :J tv ar rfs a s s r fi ?irtrf,'a'rf e ertsi

siasnrrtfirn udu ordul# arudsu ?srrlrru6ar9r

n?s $rls ??snfisnf,u ffigrG?f air s1 uflusiu

re nrrtfeJrfi udo H 6rn'ry{

ffinmdalfu:hs?nrarJ1

I

I

tt

I

I

it

I


I

enfid{a,rasiatsl

3b^$np9sr fidtarasialo

rEb It I Otry g'lLlfl:Jaoaoont6{u ncilfinttardgmsoiI

zraUu'l iltA V'l f, 6{tJ t I LVtl?

q

)orumua6u

I


1nm[t6fo{t ?ta{s1 fifi elasialsl

I

D gfiaarurr orudsuItrrirrfiu urs'lodrurn

rlaarrsaoas

D drsalrdertulo (eriuaGflu) 60fir.

3l)rrne9

e) A

rr1 rrriil?o

Dutetu{olilaa re sr$ri:Jrona'Hr5uraoq

* fiuElrua-.:orur*iufitatAo

ollt[101ilmn6]

3l)\lR€z

-2 fra nn 4-6 dakrq


I9)1 a$nu?ottJou- Pdaurj?EflorJ

nd$rsrards:as6f

| ,rt I

fl atJ EJ1 Ltnil?Ofl A3J tAULdOtt

nailg1flaa$r:J5v6{111

: ,,fl aSJg'lttfl [tl{t g']aoflio

, , !61 ^fl ail g18l'l tfl a [ut;uuYr1{ rourl6{d1? s

fidar6snillnillsualsifo reiu s1n?salslr#la

o{ mn:isl#u srdaruu#u

un'rh o a-n raun {Hfitritdard sro a oi ( ar rSurao )

)) srrfio taulvrav,lutl

$nilf,a lumofi$ail

s1rfio toleraflurra

g'l goq

ii

-T

$arjsa ,filuafianfiu


ffifr"\*#t

!c*&aAiffi ln0ruant,b?

anosnatA il?000a$6l '^ '^ y t

,

tl,[rt,[arua [a $agilaqtgl

w rlaemsdlilrn rlgares

ill n ul{t?'l rJt* fi rla6{'l? u

rlaarrsriu rJro#ar.q

ordul# aruder$ a?ril

oiuTafio6{{9l

fis dnulurtq

dANLilgiIU


rJ1 ruirh o n ai a.r #ilr6{oq

M.l.|ee -'d (l|tllllln tlrai)

EF|l .,,-,.'.,f Ea-rFrodcqrF lirr.'liilll) tl.!l iitdr tl}1!ilhrl)

-

flltkl|l

N.!Er.n (r|1lrrtt|lrt it.9.r6 r.r. lrnlin$t 1t6.r.l

ffi;D,cor.i,c,1'1.'i{ri,', * *;i'mKt

$.btr.d ltri.ril{r|!}

ffitmmffic.rc.oto (lnfunlrrl

0tJ ,,t, J,,,,r..,

diariS

eo.er u, riionirttl lJT. \\.r J ,

6rj'l ta%tdo :

6) fi qvri rurirjr o a ort?i $a eeililn1?a-n rcru

r tfrAosion-uum1 osfi arasiadrsnrs udilti)qarol

il?o?14{ $r,la [u?11{ toila1il'l? Fl?'l8{olafa".:ooatauo6f{r u?tJ o.lnn1?o{?la{il1 $attnaa

ru

r rirtrf,rfi otorr s rflsrrllNfla rrag ufi otlner eJ

nrasiatsr3lDreae?

-A o, vl c,tlAt{ to

r-cos'.lo41 nn-rJre ndu16u tae oano.,

{&dllilw

P,oler rl;rllurrrr0 t , .r j


9to

t,['langaE

PInurvrarfilErilt$

udaoasru

3l)sene9z

g'lanna0t,[E

1l)$nP!

dr3)ffi a1Q[3un?1 g1utJo u1v

6{rJra [v1?il

.Org,,r€ljuuttuul ll,tanunrg9J

annaou g'l9,lil u1ru

.y6Aao$Jolt€our?l

I

ttoilf,at


**

",d

W .

llrllnvlll

Aalu1?16{?rJ

$r#. u'l{ a{ 6 nn-oad fi daurhsn ou:J?ur natsi9t

,,fimJ'le6{il tuaffiJreftnereJ reaft udu,ru

ap fiIilrdu1rn - - - ) aonrtrirs.lr,mforlsl

* fiIvr uvr a ufi s il eJ.r n - - - ) rirtri'r,r-rto usiua cr,

iloa{u?s

Qv 6l e,rr tl '^ (v,, sa ori

fanratilfrffi n'l? Lgu1 1l,[hflJ?tl LA?1gt?A?il!u

,* et , i CJ r t .v; rffi tu tJ? g?t 1 t,tet't o 1 tJyt t[$t?t st 6{{t 0 u 1 {t [F[?{ a? o $a g

U I ro, j q I o ,ri[tJ u€u t]rt il a o ?tl,['l o u 1 [a { [illa1 u 1 ?l a {l 4 0 tatJ'lE, I

?uu?vYt'l1,[,/ e) -.*an ,eW%'^rril*'fu:hsYtltaro€

tri"%:{ffi @Tltft-srso ry;=_Id A Qgt et U

ildn[ag{nl? [g eJ'lgo u'lutJo tj16{tJt[[Tl3qqA'oyaorf-a-a

R n AAUD ?? tJ?l{l r{A AR OAfl 41il1t t6[?il1nSUO


ffi riautd'rJ'r a??o?? o 6{0 :J 6{R1v{ rfi o sr fl/6et,' !&lou'l $ag?t,[1ttJo0'lg

q

lu-l

ffi ufi a ai'ortdiu nma?ao lfi a.r u6ru uriu

tansr?eferorufierna{?'rdf

a?{?'lal uaertgl

e6o??tto€t[Tt?ttJiln

e

nnr9

ilrxlnqlz

ry""wffiffiTfi*i *mxn$ Phmrma*ist Sr#uF

ffiffiffidYtf-!!{fr;1,/#rtll

lfii iii i#fl$,f: iiff:*

Supporting Phormaceutical CareKidney Patients for


เนอหาการบรรยาย และสาธต / ฝกปฏบต

ฐานเรยนรท 5 “ถาใหด ตองปรบเปลยนพฤตกรรม”

โดย กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ

การประชมเชงปฏบตการอบรมพฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

เพอสนบสนนการด าเนนงานลดโรคไตเรอรง รนท 1 ป 2559

วนท 19 กมภาพนธ 2559 เวลา 08.00น.-16.30น. ณ โรงแรมทเค พาเลช แอนด คอนเวนชน กรงเทพฯ

สวนท 1 การปรบเปลยนพฤตกรรมลดเสยง ลดโรค (3อ.2ส.) - แนวคด

- ความหมาย

- ท าไมตองปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

- อาสาสมคร มบทบาทอยางไร ในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

- ตวชวดการปรบเปลยนพฤตกรรม

- แนวทางการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3อ 2ส

สวนท 2 การประเมนภาวะสขภาพ และความฉลาดทางสขภาพ กบการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

- ความหมายการประเมนภาวะสขภาพ - ปจจย 3 ดาน เพอการประเมนภาวะสขภาพ - แบบประเมนตนเอง “ตนเตอนตน” ปฏบต 3อ 2ส ลดหวาน มน เคม หางไกลโรค

สวนท 3 กนผกปราศจากโรค ปองกนโรคไรเชอเรอรง

- บทน า ปรบพฤตกรรมเปลยนสขภาพคนไทย

- ผก ผลไมหลากสดตอสขภาพ

- กนผก ผลไมสดปองกนโรค

สวนท 1 การปรบเปลยนพฤตกรรมลดเสยง ลดโรค (3อ.2ส.)

*กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ

1.แนวคดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

เปนททราบกนดอยแลววาสภาวะสขภาพของประชาชนยคสมยน นอกเหนอจากโรคทางอบตเหต

แลว กลมโรคไมตดตอเรอรงทเปนปญหาส าคญอนประกอบดวย โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง มะเรง

กลมโรคปอดเรอรง โรคหวใจและหลอดเลอด ยงเปน 3 ใน 4 ของการเสยชวตของประชากรโลกมากกวา

สาเหตอนๆจากโรคทกสาเหตรวมกน ซงโรคเหลานลวนเกดจากพฤตกรรมเสยงทสามารถปองกนได

ทส าคญไดแกพฤตกรรม 3อ. 2ส.ซงกระทรวงสาธารณสขใหความส าคญและความจ าเปนเรงดวนในการ

แกไขปญหาสขภาพ ไดแก พฤตกรรมการกนอาหาร ออกก าลงกาย การจดการอารมณ การดมสรา และ

การสบบหร

หวใจส าคญของการ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3อ.2ส. ไดแก มงเนนการจดการพฤตกรรมเสยง

และปจจยเสยงทเปนตนเหตของปญหาสขภาพ “อาสาสมครบรการสขภาพ” จ าเปนทจะตองม ความร ความ

เขาใจ แนวทางการจดกระบวนการเรยนรและปจจยแวดลอมทเออตอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การ

สอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ตลอดจนการประเมนผลและน าผลการประเมนไปใชในการ

พฒนาการด าเนนงานปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ อนจะสงผลใหบคคลากรในหนวยงานมสขภาพทด

ลดภาระโรคเรอรงทสามารถปองกนไดอยางย งยน

2.ความหมายของการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การกระท า การปฏบต การแสดงออกและทาททจะกระท า ซงจะ

กอใหเกดผลด หรอผลเสยตอสขภาพของตนเอง ครอบครว หรอชมชน

การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ หมายถง การน าเอาหลกการแหงพฤตกรรม มาประยกต เพอเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพอยางเปนระบบโดยเนนทพฤตกรรมสขภาพทสามารถสงเกต และวดได เปนส าคญ

3.ท าไมตองปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพมความส าคญตอการเกดปญหาสาธารณสข ใน 2 ลกษณะดวยกน คอ 3.1 การทบคคลมพฤตกรรมสขภาพทไมถกตอง หรอไมเหมาะสมท าใหตนเอง ครอบครว หรอบคคลอนในชมชน เจบปวย บาดเจบ เสยชวต หรอมสขภาวะทไมด ท าใหเกดปญหาสาธารณสข 3.2 ในการแกไขปญหาสาธารณสข จ าเปนตองใชพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมของบคคลตาง ๆ ซงจะท าใหบคคลนน ๆ บคคลอน ๆ ในครอบครว หรอบคคลอน ๆ ในชมชน มสขภาวะทด ไมเจบปวย บาดเจบ พการ หรอเสยชวตดวยโรคตาง ๆ ทสามารถปองกนได

4. อาสาสมครบรการสขภาพมบทบาทอยางไรในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

อาสาสมครบรการสขภาพ ในทนหมายถง ผทอาสารบผดชอบด าเนนงานทเกยวของกบการปรบเปลยนหรอพฒนาพฤตกรรมสขภาพของบคคลากรในหนวยงาน สามารถวเคราะหพฤตกรรมสขภาพ วางแผนจดการเรยนรดานพฤตกรรม และประเมนผลพฤตกรรมสขภาพได

บทบาทอาสาสมครบรการสขภาพ มดงน

1. บทบาทในการวเคราะหหาขอเทจจรงเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของบคคลากรในหนวยงาน และวางแนวทางในการแกปญหาพฤตกรรมสขภาพนนใหเปนไปในทศทางทถกตองหรอพงประสงค

2. บทบาทในการชวยและสนบสนนใหบคคลากรไดเพมพนทกษะ พฒนาศกยภาพทมอย ใหเขาสามารถปรบเปลยนสงแวดลอมทางสงคมไดดวยตนเอง มองเหนความส าคญและความจ าเปนในการแกปญหา

3. การใชกลวธทเหมาะสมและใชทรพยากรทมอย ในการใหความรดานสขภาพ สามารถถายทอดใหกบบคคลากรในหนวยงานของตนเองไดอยางมประสทธภาพ

4. ใชชองทางและสอในการตดตอสอสาร เพอกอใหเกดความรวมมอของบคลากร เพอใหไดรบขอมลขาวสารสาธารณสขอยางสม าเสมอ

5.ตวชวดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3อ.2 ส. ( อาหาร ออกก าลงกาย อารมณ บหร สรา ) พฤตกรรมการกนอาหาร ประกอบดวย 6 ตวชวด คอ

1.กนเพอสขภาพ ไดแก การกนอาหารหลากหลาย ไมซ าซาก/จ าเจ คอ การกนอาหารครบ 5 หม , มความหลากหลาย ทกวน

2. กนผกหลากหลายส และผลไมสด คอ การกนผกหลากหลายสและผลไมสดทกวนๆละอยางนอย 5 ขด ตอคน ( ครงกโลกรม) (ผก4-6ทพพ) ตอวน (ผลไม 3-๕ สวน) ตอวน

3. กนอาหารไมหวานจด คอ กนน าตาลไมเกน 6 ชอนชา หรอ 24 กรม ใน 1 วน (รวมน าตาลในเครองดม ขนมชาพรอมดม)

4. กนอาหารทไมมไขมนสง คอ กนไขมนไมเกน 6 ชอนชา หรอ 30กรม ใน 1 วน (ไขมนในรปอน เชน หนงสตว, มนสตว, น ำมน, ครม) 5. กนอาหารทไมเคมจด คอ กนเกลอไมเกน 1 ชอนชา (5กรม)หรอโซเดยมไมเกน 2,000มลลกรมใน 1 วน ( น าปลา ซอสปรงรส ผงปรงรส) เกลอ 1 ชช=น าปลา5ชช 6. กนเพอปลอดโรค ปลอดภย คอ กนอาหารสก สะอาด ปราศจากเชอโรคและสารเคม กนอาหารปรงสก สะอาดทกครงกนอาหารไดมาตรฐาน ดฉลาก โภชนาการ/อาหารธรรมชาต มากกวาดดแปลง ใชอปกรณประกอบอาหาร/ภาชนะบรรจทถกสขลกษณะ พฤตกรรมการออกก าลงกาย ประกอบดวย 3 ตวชวด คอ

1.ออกก าลงกายแบบแอโรบกอยางเพยงพอ เหมาะสมกบสขภาพ สมรรถภาพทางกายและวถชวต การออกก าลงกายเพอเสรมสรางสมรรถภาพทางกายและสขภาพ สอความหมายคลอบคลมไปถงกจกรรมทางกาย(Physical Activities) หมายถง การใชกลามเนอมดใหญๆในรางกายเคลอนไหว แลวท าใหมการใชพลงงานมากกวาขณะพก ทงทเปนแบบแผนและไมเปนแบบแผน ซง การเลอกรปแบบการออกก าลงกายแบบ แอโรบกทเหมาะสมกบสขภาพ สมรรถภาพทางกายและวถชวตอยางนอย 1 ชนด สามารถเลอกไดทงทเปนรปแบบ เชน เดน วง ปนจกรยาน กระโดดเชอก เตนแอโรบค ฯลฯ และไมเปนรปแบบ เชน แบกของ ขดดน วดน า ปนจกรยาน รดน าตนไม เขนสนคา ดายหญา ถากหญา ลอกทองรอง เดนปา เปนตน โดยการออกก าลงกายแบบแอโรบกใน ระดบปานกลาง ระดบหนกและหนกมาก สามารถปฏบตตอเนองครงเดยว หรอสะสมครงละอยางนอย 10 นาทตอเนอง เฉลยวนละ 30 นาท 5 วน หรอ 50 นาท 3 วนตอสปดาห โดยการออกก าลงกายแบบแอโรบกใน ระดบปานกลาง ระดบหนกและหนกมาก สามารถปฏบตตอเนองครงเดยว หรอสะสมครงละอยางนอย 10 นาทตอเนอง เฉลยวนละ 30 นาท 5 วน หรอ 50 นาท 3 วนตอสปดาห นอกจากนยงรวมถง ลดเวลาการนง นอน ดทว การคยโทรศพท เลนอนเตอรเนต เลนไลน เลนคอมพวเตอร ทกๆชวโมงๆ ละ อยางนอย 10 นาท

2.ออกก าลงกายเพอเสรมสรางความแขงแรงกลมกลามเนอหลกอยางเพยงพอและเหมาะสมกบสขภาพ สมรรถภาพทางกายและวถชวต การออกก าลงกายเพอเสรมสรางความแขงแรงกลมกลามเนอหลก ประกอบดวย กลามเนอขา สะโพก ทอง หลง อก คอ แขน บา ไหล ซงการ เลอกรปแบบการออกก าลงกาย เพอเสรมสรางความแขงแรงกลมกลามเนอหลกทกสวนของรางกาย อยางนอย 1 ชนด โดยสามารถเลอกฝกไดทงทเปนรปแบบ เชน บอดเวท เวทเทรนนง กายบรหารมอเปลาพลาทส ฯลฯ และแบบประยกต เชน ฝกกลามเนอทองดวยการท าวเชพ บนเกาอท างาน ฝกกลามเนอขา สะโพกดวย สควอรทขางเกาอ หรอยกเหยยดขาบนเกาอท างาน เปนตน โดยการฝกความแขงแรงกลมกลามเนอหลก

-พงออกก าลงกายเพอเสรมสรางความแขงแรงของกลามเนอหลก อยางนอย 2 วนตอสปดาห สามารถฝกวนเวนวน เชน วนจนทร ฝกกลมกลามเนอชวงลางของรางกาย(สะโพกลงมาถงเทา) วนองคารฝกชวงกลาง(ทอง หลง อก) และวนพธ ฝกชวงบน(แขน คอ บา ไหล) เปนตน โดยในการฝกกลามเนอแตละครง สามารถปฏบตไดดงน -สามารถท าไดสงสดเพยงเซทละ 8-12 ครง -ท าซ า : 3 เซท -พกระหวางเซท : 1 นาท -การเรมตนส าหรบผทไมคอยเคลอนไหวรางกาย ควรใชน าหนกนอยๆ กอน แลวคอยพฒนาปรบเพมความกาวหนาเมอรางกายปรบตวดแลว ส าหรบการเรมตนท 15-20 ครงตอเซท จะชวยพฒนาความอดทนของกลามเนอ -ในวยผใหญควรพกกลามเนอ อยางนอย 48 ชวโมง ภายหลกฝกความแขงแรงดวยแรงตาน (resistance training sessions) 3.ออกก าลงกายเพอเสรมสรางความยดหยนกลามเนอ เอน ขอตอ อยางเพยงพอและเหมาะสมกบสขภาพ สมรรถภาพทางกายและวถชวต

การออกก าลงกายเพอเสรมสรางความยดหยนกลามเนอเอน ขอตอทวรางกายประกอบดวย กลามเนอเอน ขอตอขา สะโพก ทอง หลง อก คอ แขน บา ไหล ซงการเลอกรปแบบการออกก าลงกายเพอเสรมสรางความยดหยนกลามเนอ เอน ขอตอ ทกสวนของรางกาย อยางนอย 1 ชนด โดยสามารถเลอกฝกไดทงทเปนรปแบบ เชน โยคะ กายบรหารมอเปลาไมพลอง ฯลฯ และแบบประยกต เชน ฝกโยคะบนเกาอ ฝกยดเหยยดบนเกาอท างาน เปนตน โดยในการฝกความยดหยนกลามเนอ เอน ขอตอ ทวรางกายเตมรปแบบ อยางนอย 3 วนตอสปดาหหรอแบบประยกต 3-5 วน ตอสปดาห ซงในแตละครงสามารถปฏบตไดดงน

- ท าการยดอยางชาๆ ใหรสก ตงสบายๆ - ยดคางไว 10-30 วนาท - ท าซ า: 3-5 ครง และการฝกยดกลามเนอจะไดผลดเมอกลามเนอมอณหภมสง เชน หลงออกก าลงกายแบบแอโรบคหรอหลงอบหรอแชดวยความรอน

พฤตกรรมการจดการความเครยด ประกอบดวย 1 ตวชวด คอ

*สามารถจดการความเครยดใหกบตนเองอยางนอย 1 วธทกครง เมอมความเครยด

ความสามารถในการหาวธการจดการความ เครยด ใหกบตนเองไดอยางนอย 1 วธทกครงเมอมความเครยด เชน การออกก าลงกาย กจกรรมการพกผอนเชน กจกรรมบนเทงดหนง ฟงเพลง การนงสมาธ การนวดไทย การมกจกรรมรวมกบผอนในชมชน มรายละเอยด ดงน 1.การออกก าลงกายคลายเครยด ชวยในเรองอารมณและลดอาการซมเศรา แมวาการออกก าลงกายจะไมใชยาวเศษแตการเพมการขยบกายยดเสนยดสายรางกายนนเปนผลด และชวยใหจดการกบอารมณเศราไดดขน ไมจ าเปนตองการออกแรงอยางหนก เพอใหเหงอตกมาก ๆ การออกก าลงกายทใหผลทางสขภาพจตนนแมเพยงแคเดนเรวเพยงวนละสก 10 นาทกไดผลแลว หรออาจเลอกวธการออกก าลงกายทเหมาะกบสภาพรางกายตนเอง ท าใหตนเองสนกสนานและเพลดเพลน เขากลมกบคนอนๆได

2.กจกรรมการพกผอน การพกผอน (rest) หมายถง การท ากจกรรมตาง ๆ ทท าใหเกดความเพลดเพลนดวย ซง กจกรรมทจะท ามอยมากมาย โดยตองไมเปนกจกรรมทขดกบจารตประเพณ เชน การเลนดนตร กจกรรมบนเทงดหนง ฟงเพลงเปนตน กจกรรมตาง ๆ เหลานจะเปนกจกรรมนนทนาการไดโดยมแนวทางในการเลอกกจกรรมทจะปฏบต ดงน 1. ความสนใจ การเลอกกจกรรมทตนเองสนใจ จะท าใหเกดความสนกสนานและเพลดเพลน เกดความสข สงผลใหจตใจไดผอนคลาย และลดความเครยดไดดวย

2. สขภาพ ในการปฏบตกจกรรมใด ๆ จะตองค านงถงสขภาพของตนเองเปนส าคญ หากมรางกายทแขงแรงกสามารถกจะเลอกปฏบตกจกรรมใหหลากหลายยงขน

3. เลอกใหชวงเวลาทวาง หากมเวลาในการปฏบตกจกรรมไมมากกอาจเลอกปฏบตกจกรรมทใชเวลานอยหรอสามารถน าไปปฏบตในวนตอไปได เชน อานหนงสอ ฟงเพลง การรองเพลงคาราโอเกะกบสมาชกในครอบครวหลงเลกงาน

4. เลอกใหความเหมาะสมของกจกรรมกบงานประจ าทท า หากงานประจ าทท าเปนงานทนงอยกบทไมคอยไดใชก าลง กควรจะเลอกกจกรรมทมการเคลอนไหวเพอปองกนโรคทเกดจากการขาดการออกก าลงกายและรางกายจะไดแขงแรงดวย แตถางานประจ าทใชก าลงมาก เชน เปนนกกฬา เกษตรกร ผใชแรงงาน กควรเลอกกจกรรมทไมตองออกแรงมากนก เชน รองเพลง ฟงเพลง เลนหมากรก เลนปาเปา รางกายจะไดไมเหนดเหนอยเพมขน 3. การนงสมาธ การท าสมาธถอเปนการผอนคลายความเครยดทลกซงทสด เพราะจตใจจะสงบและปลอดจากความคดทซ าซาก ฟงซาน วตกกงวล เศรา โกรธ ฯลฯ

หลกของการท าสมาธ คอการเอาใจไปจดจอกบสงใดสงหนงเพยงอยางเดยว ซงในทนจะใชการนบลมหายใจเปนหลก และยตการคดเรองอน ๆ อยางสนเชง

หากฝกสมาธเปนประจ า จะท าใหจตใจเบกบาน อารมณเยน สมองแจมใส หายเครยดจนตวเองและคนใกลชดรสกถงความเปลยนแปลงในทางทดนไดอยางชดเจน 4.การนวดไทย ความเครยดเปนสาเหตท าใหกลามเนอหดเกรง เลอดไหลเวยนไมสะดวก ปวดตนคอ ปวดหลง เปนตน การนวดจะชวยผอนคลายกลามเนอ กระตนการไหลเวยนของเลอด ท าใหรสกปลอดโปรง สบายตว หายเครยด และลดอาการเจบปวดได การนวดไทย สามารถนวดไดดวยตนเอง และเหมาะส าหรบผ ทมอาการปวดศรษะ ปวดเมอยบรเวณตนคอ บา และไหล อนมสาเหตมาจากความเครยด

5.การมกจกรรมรวมกบผอนในชมชน เปนการรวมตวกนของคนในชมชน ในเทศกาลใดเทศการหนงเพอน ามาเปนจดเดนในการท ากจกรรมรวมกนในชมชนเพอเสรมสรางอารมณเพราะการทไดมการพดคยยอกลอกบคนในชมชนเสมอๆ จะชวยสรางบรรยากาศของความสนกสนานในการอยรวมกนเปนการจดการความเครยดได พฤตกรรมการสบบหร ประกอบดวย 1 ตวชวด คอ

1.หลกเลยงการทดลองสบบหร คอ การไมทดลองสบบหรในทกสถานการณ ทงถกชกชวน จากคนอน และไมไดถกชกชวน

2. ลดและเลก การสบบหร คอ 1) ลดปรมาณการสบบหร หมายถงการลดจ านวนมวนในการสบแตละครงในหนงวน 2) ลดความถสบบหร หมายถงการลดความบอยในการสบจากทกวน เปนทกสปดาห 3) เลกการสบ หมายถงเลกการสบบหร การไมกลบไปสบ และปฏเสธการสบทกครง เมอถกชกชวนเปนเวลาไมนอยกวา 30 วน

3. ไมสบบหรในสถานททกอใหเกดความร าคาญกบบคคลรอบขาง หมายถง การหลกเลยงการสบบหรในเขต “หามสบ” ตามทกฎหมายก าหนด หรอทสาธารณะหรอแหลงชมนม ทมคนจ านวนมาก เพอลดการสรางความเดอดรอน/ร าคาญแกผอน และเพอปองกนการเกดผลเสยตอสขภาพของคนใกลชด

พฤตกรรมการไมดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล ประกอบดวย 2 ตวชวด คอ 1. หลกเลยงการทดลองดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล 2. ลดและเลกการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล

1.ตวชวดพฤตกรรมการหลกเลยงการทดลองดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล คอ การไมทดลองดมและปฏเสธการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอลทกครงเมอถกชกชวนในทกกรณ เปนระยะเวลาไมนอยกวา 1 ปตดตอกน

2. ตวชวดพฤตกรรมการลด ละ เลกการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล มเกณฑพฤตกรรม 3 ตว คอ 1. การลดปรมาณการดม 2. การลดความถของการดม 3. การเลกดม ดงน 1. การลดปรมาณการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล หมายถง ผทดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล ไดมการลดปรมาณการดมลงในการดมแตละครง โดยการลดจ านวนแกว/หรอหนวยภาชนะลง 2. การลดความถการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล หมายถง ผทดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล ไดมการลดถหรอความบอยในการดมจากทกวนลงเปน 5-6วน ไปจนถงไมดมในสปดาห/เฉพาะโอกาสส าคญในรอบป 3. เลกการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล หมายถง ผทดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล ไดมการเลกหรอไมดมและปฏเสธการดมทกครงเมอถกชกชวนในทกกรณ เปนระยะเวลาไมนอยกวา 1 ปตดตอกน 6. แนวทางการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3อ.2 ส.

1. ตงเปาหมายในการปรบเปลยนพฤตกรรม 3อ.2ส.ตามเกณฑ 2. ก าหนดกลมเปาหมายทจะท าการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3. ก าหนดวธการหรอกจกรรมในการปรบเปลยน โดยวธการตางๆ เชน

3.1ใหความรโทษภยและโรคทเกดจากพฤตกรรมเสยงอนน าไปสปญหาสขภาพโดยประสานกบวทยากรทเกยวของ

3.2ฝกทกษะจดคายใหกบบคคลหรอสมาชกกลมโดยความรวมมอขององคกรภาครฐ องคกรพฒนาตางๆ หรอเครอขายทเกยวของใหเขามามสวนรวม สนบสนน และเกอกลใหหนวยงานสามารถจดการปญหาสขภาพดวยตนเองได เชนฝกสมาธ เขาคายอาหารเบาหวาน ความดนโลหตสง เลกเหลา บหรเปนตน

3.3 จดกจกรรมรณรงค3อ.2ส. เปนประจ าสม าเสมอและตอเนองย งยน ตวอยางเชน โครงการงดเหลาเขาพรรษาเปนประจ าทกป หรอตามโอกาสพเศษทส าคญ ตามทหนวยงานของรฐจดขน ม

การสอสารหรอเผยแพรขอมลขาวสารความรอยางสม าเสมอทงระยะกอน กลาง และสนสดการด าเนนงานโครงการ โดยการ

-การสรางโอกาสพบปะ และพดคยเรองสขภาพ โดยใชเทคนคการโนมนาวใจ พดดวยเหตผล ชกชวนใหลงมอท า การท าตวใหเปนแบบอยางทด การพาไปดแบบอยางทดรวมถงการเชญผรมาแนะน า

-การพดหรอใหขอมลขาวสารในหนวยงาน -จดกลมสนทนา เปนการเชอเชญบคคลากรมาพดคยแสดงความคดเหนโดยมผใหขาวสาร

เปนผถามค าถามโดยผใหขอมลเปนตวของตวเอง พรอมและเตมใจพดคย -ประชมกลมเพอทจะจดการเรองตางๆดวยกนเปนเปนทมไมตองมประธานหรอผน าทเปน

ทางการ -ปายประชาสมพนธ -มมความร 3.4 สรางมาตรการทางสงคมและปจจยแวดลอมใหเออตอการปรบเปลยนพฤตกรรมใน

หนวยงาน เชน จดใหมกจกรรมออกก าลงกาย มสถานทออกก าลงกายในทท างาน จดใหมบรเวณสบบหร เปนการเฉพาะนอกหองท างาน มรานคาปลอดผงชรส ปลอดกลองโฟม รวมถงการหามมใหดมหรอตงวงดมสราหรอสบบหร ในทท างานเปนตน 4 ก าหนดวธการประเมนผล การปรบเปลยนพฤตกรรม3อ.2ส. ซงประกอบดวย สงทตองประเมน ดชน/เกณฑการประเมน แหลงขอมล/กลมตวอยาง และเครองมอ/วธการเกบรวบรวมขอมล สงทจะประเมน ดชนการประเมน/

ค าจ ากดความ เกณฑการประเมน กลมตวอยาง/

แหลงขอมล เครองมอ/วธการเกบรวบรวมขอมล

การประเมนความส าเรจของการด าเนนงาน เปนการวดผลจากการท างาน วาสงทเราท าไปเกดผล

อยางไร มปจจยใดท าใหเกด และไมเกดผล โดยท าการประเมนผลตามวตถประสงคของการด าเนนการทไดวางแผนไววาบรรลวตถประสงคหรอไม เพยงใด เพอน าผลทไดมาปรบปรงการท างานใหมประสทธภาพ และเกดผลตามจดมงหมาย เพอสขภาพทดของบคลากรในหนวยงาน และภาพรวมของประชาชนในสงคมไทยตอไป

……………………………………………………………………………………………………………….

สวนท 2 การประเมนภาวะสขภาพ การประเมนภาวะสขภาพ หมายถง การวจยปญหาดานสขภาพของประชาชนในชมชน เพอดวาสถานะภาพทางสขอนามยอยในระดบใดและมปญหาใดๆบางทตองปรบปรง พฤตกรรมเสยงของชมชน คอพฤตกรรมใดๆของคนในชมชน เมอปฏบตแลวกอใหเกดผลเสยตอสขภาพ น าไปสโรคภยและอนตรายถงชวต

การประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชน เปนการเกบรวบรวมขอมล ของชมชน 3 ดานทส าคญดงน

1. คน เปนตวบงชสขภาพอนามยของชมชนโดยรวมแสดงใหเหนของปญหาสขภาพ การเจบปวยและความตองการดานสขภาพ ประกอบไปดวยดานตางๆดงน

- ลกษณะประชากรและสถานภาพตางๆของประชากรในชมชน น ามาท านาย ภาวะสขภาพของคณได

- ขอมลบงชภาวะสขภาพ อนามย ของประชากรในชมชน

- ขอมลเกยวกบวถชวต ความร เจตคต แลพฤตกรรมสขภาพ

2. สงแวดลอมและลกษณะทวไปของชมชน สามารถบอกภาวะสขภาพและระดบสขภาพของชมชน น ามาวเคราะหกบขอมลทางประชากรของชมชน กจะพบสาเหตของปญหาสขภาพในชมชน โดยขอมลทางดานสงแวดลอมบอกลกษณะทวไปทน ามาศกษา ไดแกสภาพพนท สถานทตง ภมประเทศ ความสะอาด ความมนคง ความเปนระเบยบของชมชน รวมทงสภาพของมลภาวะเปนพษ ซงสามารถเปนตวท านายภาวะสขภาพของชมชนได

3. ระบบสงคมและการบรการดานสาธารณสข เปนตวบงชสขภาพโดยรวมของชมชน เชนรปแบบการปกครอง ผน าชมชนกระบวนการตดสนใจของบคคลในชมชน

การประเมนพฤตกรรมสขภาพเสยงทางสขภาพของชมชน พฤตกรรมเปนการกระท าหรอการแสดงออกของบคคล ถาบคคลมพฤตกรรมเสยงทางสขภาพไมถกตองโดยเฉพาะพฤตกรรมเสยงทางสขภาพซงหมายถงพฤตกรรมในชมชนปฏบต อาจน าไปสการเกดอนตรายตอชวตและสขภาพของตนเอง ครอบครว และสขภาพของคนในชมชนโดยรวม และท าใหทราบถงความสมพนธระหวางพฤตกรรมกบปญหาสขภาพ รถงสาเหตของพฤตกรรมเสยง ท าใหงายตอการแกไข

ความฉลาดทางสขภาพ กบการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ความฉลาดทางสขภาพเปนเสมอนกญแจสการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การพฒนาความฉลาดทางสขภาพ สามารถ

สะทอนภาพ และใชอธบายความเปลยนแปลงของพฤตกรรมสขภาพทเกดขนจากกระบวนการเรยนรดานสขภาพ

ความฉลาดทางสขภาพ จงเปนความสามารถและทกษะในการเขาถงขอมล ความร ความเขาใจ เพอวเคราะห ประเมนการ

ปฏบต และจดการตนเองรวมทงสามารถชแนะเรองสขภาพสวนบคคล ครอบครว และชมชนเพอสขภาพทด

ดงนน การเพมความฉลาดทางสขภาพ ดวยการจดกระบวนการเรยนร และการจดปจจยแวดลอมทเออตอการปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพ จะสงผลท าใหประชาชนมความร ความเขาใจ และมพฤตกรรมสขภาพทถกตอง อนจะสงผลตอการปองกนและ

ลดโรค

การเพมความฉลาดทางสขภาพ ตองพฒนา 6 องคประกอบหลก คอ

1.การเขาถงขอมลสขภาพ และบรการสขภาพ

2.ความร ความเขาใจ

3.ทกษะการสอสาร

4.ทกษะการตดสนใจ

5.การรเทาทนสอ

6.การจดการตนเอง

-----------------------------------------------------------

สวนท 3 กนผกปราศจากโรค ปองกนโรคไรเชอเรอรง

ปรบพฤตกรรมเปลยนสขภาพคนไทย

กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ มภารกจในการพฒนาพฤตกรรมสขภาพของประชาชน เพอการ

ปรบเปลยนพฤตกรรม ลดโรคมะเรง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด โดยการสงเสรมใหประชาชน

กนอาหารใหถกตองเหมาะสม รวมกบการกนผก ผลไมสด ลดอาหารไขมน อาหารหวานจด เคมจด และมการออกก าลงกาย

สม าเสมอ จะชวยลดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด และชวยลดคาใชจาย

ในการรกษาพยาบาลผเจบปวยจากโรคไรเชอเรอรงได

คู่มือการอบรมเพื่อพัฒนาศักยภาพ อสม...

Healthcare