Uzroci osnovnih ekoliških problema

• Životna sredina može da se definiše na više načina i stalno se menja

• Najjednostavniji način da se okarakteriše žs je sve ono što okružuju organizme i na neposredan ili posredan način na njih utiče obezbeđujući im uslove za rast i razvoj.

• Čovek degradira od samog svog postojanja• Mehanizam: nastanjivanje, preoblikovanje

prirode i tehnologizacija

• Ljudska bezbednost je definisana kao ekonomska bezbednost u pogledu hrane, zdravlja, životne sredine, bezbednost građana, zajednice i kao politička bezbednost.

• Najčešći i najopasniji oblik zagađenja životne sredine je hemijsko zagađenje.

• Prema definiciji hemijsko zagađenje predstavlja hemijske supstance koje se sreću na odgovarajućim mestima u neodgovarajuće vreme i u neodgovarajućim količinama, a izazivaju zagađenje svih sfera Zemljine kugle: atmosfere, hidrosfere, litosfere, prdossfere i biosfere u celini

• Hemijske supstance antropogenog i tehnogenog porekla dospevaju u životnu sredinu različitim putevima:

• otpadne vode se izbacuju na površinske i podzemne tokove i bazene, čvrst otpad se skladišti na divljim deponijama, opasan i radioaktivan materijal se zakopava ili se odlaže u napuštenim rovovima, u poljoprivredi, otpadni gasovi i aerosoli ispuštaju se u atmosferu.

• Danas se koristi 100 000 različitih štetnih i toksičnih supstanci čiji se spisak svake godine dopisuje sa 500-1000 novih naziva.

• Sintetisane su nove supstance koje se ne nalaze u prirodi i organizmi ne mogu da ih razlože (ksenobiotici) kao plastične mase. Procenjuje se da u okeanima plova 35 miliona plastičnih boca, polietilenskih kesa, veliki broj izgubljenih i odbačenih ribarskih mreža od najlona i td.

• Izvori zagađenja mogu biti • Tačkasti• I izvori koji nisu tačka• Pojmovi polutant i zagađivač mogu se shvatiti

dvojako:• Kao subjekat koji vrši zagađenje ( pojedinac,

objekat, naselje i dr)• Kao zagađujuća materija (supstanca)

• Zagađujuće materije mogu imati tri vida neželjenih dejstava:

• 1. mogu da poremete-degradiraju sisteme• 2. mogu da oštete zdravlje ljudi i imovinu• 3. mogu da uzrokuju neprijatnost poput buke,

neprijatnih mirisa, ukusa i prizora

• Najopasnija grupa zagađujućih materija su stabilna organska jedinjenja (POP-persistent organic pollutants). Tu spadaju pesticidi čiji uticaj na žs zahteva dugotrajno i pažljivo proučavanje (DDT zabranjen 1971)

• Pored DDT najopasniji su polihlorovani bifenoli, dioksini, hlordan, furani..

• Većina njih rastvorljiva je u mastima i akumulira se u masnom tkivu ljudi i životinja

• Kada dospeju u organizam izazivaju toksične i karcenogene efekte, utiču na razvoj, nervni sistem, reprodukciju i dr.

• Troposfera do 12 km od površine zemlj.• Stratosfera do 50 km• Mezosfera do 85 km• Jonosfera-termosfera do 400-800 km• Magnetosfera• Ozonosfera zaslužna za život na zemlji jer zadržava Uv

je na 25-60 km

Atmosfera je nastala nakon postanka Zemlje kao planete i to oslobađanjem gasova

Atmosferom se naziva vazdušni omotač oko Zemlje koji dostiže visinu od 970 km.

ATOMOSFERA

Nije čovek prva vrsta koja je svojim delovanjem dovela do ozbiljnih pormena u sastavu atmosfere. Pre pojave fotosinteze i prvih biljaka, prvobitna Zemljina atmosfera bila je izgrađena od amonijaka (HN3), vodene pare (H2O) i male količine ugljendioksida (CO2). Slobodnog kiseonika gotovo da nije bilo. To je bilo vreme dominacije vrsta koje su mogle živeti bez kiseonika i koje su pripadale carstvu monera. Pojava fotosinteze je izazvala značajne promene u sastavu atmosfere. Koncentracija kiseonika se značajno povećala, a vodonik i amonijak su gotovo potpuno nestali iz atmosfere. Priroda atmosfere se suštinski promenila, što je dovelo do isčezavanja mnogobrojnih vrsta koje su bile prilagođene životu u uslovima prvobitne atmosfere. Neosporni “krivci” za ovo veliko iščezavanja bili su prvi primitivni preci zelenih biljaka, sposobni da vrše fotosintezu. Ove globalne promene koje su izazvale masovno iščezavanje vrsta imale su i pozitivne efekte na evoluciju živog sveta. Posle ovih revolucionalnih promena, nastala su nova carstva mnogobrojnih organizama: gljiva, biljaka, i životinja. Na kraju se na planeti Zemlji pojavio i čovek.

ATOMOSFERA• Vodena para i ugljen-dioksid koji su formirali mora i okeane i

krečnjaku zemljinoj kori.• Kiseonik je nastao fotodisocijacijom vodene pare, pri čemu je

H kao lakši gas difundovao u atmosferu. Kiseonik su oslobađale i biljke.

• Iz kiseonika u gornjem sloju atmosfre je nastao ozon i postao apsorber ultravioletnog zračenja

• Azot se oslobađao iz Zemlje i vremenom je postao primarni gas atmosfere. Smatra se da je sadašnji odnos O:N nastao još pre 10 miliona godina.

• Atmosfera štiti Zemlju od zračenja i obezbeđuje osnovne uslove za život: O, CO2, propušta sunčevu radijaciju zaustavljajući štetnu radijaciju UV zračenja. Voda i CO2, minerali iz zemljišta i sunčeve radijacije omogućuju fotosintezu

• Sa meteorološkog stanovišta, atmosfera omogućava prenos sunčeve energije koja dovodi do kretanja vazdušnih slojeva uz nastanak vetra, do isparavanja vode sa tla i njenog kruženja u prirodi, čime se obogaćuje kiseonikom i dovodi do kruženja matrije.

• Ovi uslovi utiču na distribuciju zagađenja zato distribucija zagađivača u vazduhu zavisi direktno od meteoroloških uslova

• Zagađenost vazduha direktno utiče na lokalne i globalne atmosferske uslove. Čestice vazduha služe kao nukleus za nastanak većih agregata kao kapi vode, magla

Sastav vazduha

• Vazduh je neophodan uslov opstanka živog sveta na našoj planeti. Za terestičke biljke vazduh prestavlja izvor hrane i sredinu u kojoj se nalaze nadzemni delovi. Zato fizičke osobine, hemijski sastav, sadržaj pojedinih sastojaka-usled njihove neophodnosti ili štetnosti imaju vidan uticaj na životne procese, unutrašnju i spoljašnju građu, produktivnost i rasprostranjenost biljaka i uopšte živog sveta.

• Globalno posmatrano, vazduh ima dve funkcije: biološku (primarnu) i proizvodnu (sekundarnu

Verovatno fizičko-hemijsko stanje praatmosfere Zemlje kao uslov za nastanak organskih jedinjenja (života)

• Sastav i odnos pojedinih komponenti u vazduhu do 90 km visine je ujednačen

• Ovaj sloj ima stalan sadržaj O2, N2 i inertnih gasova i ovaj sloj se naziva homosfera.

• Na visini iznad 90 km sastojci atmosfre se kreću difuzijom, koja je spora, zbog čega njen sastav nije ujednačen, pa se ovaj deo atmosfere naziva heterosfera

• Sadašnji sadržaj gasova u vazduhu rezultat je razvoja Zemlje njenog živog sveta i atmosfere

• Sadržaj CO i O i N2 su prvenstveno rezultata razvića i aktivnosti živog sveta.

Apsolutno suvi vazduh sadrži 78.08% azota, 20.95% kiseonika, 0.93% argona i 0.03% ugljen dioksida. Sadržaj ugljen dioksida, azota i kiseonika u vazduhu prevenstveno je rezultat razvića i aktivnosti živog sveta. U vazduhu se nalazi u malim količinama H2, Ne, Kr, He, O3, CH4 NO, NO2, SO2, Cl, F, H2O, razne čestice prašine, čađi, pepeo, prah, spore, polen, bakterije, seme i druge materije

Izvori zagađujućih materija vazduha

• Poremećaji u sastavu vazduha i zagađenja potiču kako od različitih aktivnosti ljudi, tako i od određenih prirodnih procesa kao što su šumski požari, vulkanske erupcije, oluje, raspadanje organske materije i drugo). Problem zagađenja vazduha, kao jedan od ozbiljnih globalnih ekoloških problema, je antropogenog karaktera.

• U vazduhu se nalazi i vodena para koja je značajna za živi svet (0.01-0.05%) u proseku oko 0.03%

• U razvijenim zemljama ispuštanje gasova u atmosferu je veliko, 77% oksida ugljenika, 54% oksida azota, 50% sumpora i 27% čvrstih čestica

• Najveći zagađivači vazduha su stacionarna postrojenja za proizvodnju električne energije (termoelektrane, toplane, kućna ložišta i dr.) i saobraćaj.

• Prema nekim proračunima automobilski saobraćaj daje više od 60% ukupne količine svih zagađujućih materija u vazduhu. U brojnim tehnološkim procesima hemijske industrije takođe se oslobađaju značajne količine štetnih materija koje zagađuju vazduh.

• U toku proizvodnje azotne i sumporne kiseline u vazduh se oslobađaju oksidi azota i sumpora

• Zagađenje može biti lokalno ili globalno• U slučaju globalnog zagađenja štetne materije se

prenose vazdušnim strujama na velike udaljenosti• Globalno zagađenje je i povećana koncentracija CO2

• Lokalno zagađenje vezano je za uže područje, veće industrijske komplekse, gradove

Vrste ekoloških problema

Zagađujuće materi

Osnovni izvori

Uticaj na okolinu i zdravlje ljudi

Globalno otopljenje i klimatske promene

CO2 Sagorevanje goriva

Porsat srednjih temp, nivoa mora, neravnomernost padavina, povećanje broja ciklona, uragana, topljenje glečera, smanjenje zaliha pitke vode,..porast anemija i hematoloških problema

CO Nepotpuno sagorevanje goriva

Smanjenje ozonskog omotača

Freoni, haloni

Urešaji za rashlađivanje, sprejevi

Porast inteziteta UV zračenkja, smanjenje produktivnosti useva, porast kancerogenih oboljenje i očne katarakte

Vrste ekoloških problema

Zagađujuće materi

Osnovni izvori Uticaj na okolinu i zdravlje ljudi

Kisele kiše, porast kiselosti životne sredine

SO2 Sagorevanbje goriva

Hronično oboljenje biljaka, smanjivanje prinosa, uništavanje šuma, oboljenje respiratornih organaNO Oksidacija

atmosf. N i N iz goriva Stvaranje smoga, smanjivanje

prinosa biljaka, ugrožavanje biološke raznovrsnosti, smanjenje hemoglobina u krvi

Radioaktivno, hemijsko i biološko zagađenje

Supstance RHB

Naftna i hemijska ind, havarije nuklearnih reaktora, ratna dejstva

Teža oštećenja do potpunog uništenja biosfere

• Su definisane kao svaka čvrsta ili tečna dispergovana materija kod koje su agregati veći od 0.0002 meikrometra a manji od 500 mikrometra u prečniku

• Pa zavisno od veličine svrstavaju se:• 1.Taložne materije čiji je prečnik veći od 10

mikrometara i• 2.Čestice suspenzije aerosoli prečnik manji od 10

mikrometara• Brzina taloženja čestica iz atmosfere zavisi od njihove

veličine i specifične težine, raste sa porastom veličine

Čestice u atmosferi

Primarne zagađujuće materije

• Potiču iz poznatih izvora ne raspadaju se lako i direktno se emituju u atmosferu (jedinjenja ugljenika S, N i halogena, čvrste i kondezovane čestice, radioaktivne materije, Jedinjenja S, N, C najčešće se javljaju u vidu oksida

• Dim je mešavina čvrstih , gasovitih i tečnih supstanci. Gasovi iz dimu mogu da deluju kratko i da ne budu štetni, dok čvrsti deo jače deluje u dužem vremenskom periodu, jer za njihovo taloženje je potrebno više vremena

• Prašina čine čvrste čestice dispergovane u gasovima. Smatra se da na površinu Zemlje dospe oko 9 milijardi tona prašine. Prašina nastaje raspadanjem materijala organskog i neorganskog porekla ili mešovita. Dejstvo na živi svet zavisi od hemijskog sastava, porekla, oblika i veličine čestica (alergična kancerogena, sa opštim toksičnim ili specifičnim dejstvom)

• Čađ sadrži pepeo, nesagorele čestice, prašina, hloridi, sulfati i dr. Čađ ima veliku adsorpcionu sposobnost i može da adsorbuje teške metale

• Najtoksičniji sastojci čađi su ugljovodonici sa kancerogenim dejstvom, smole, oksisdi, soli i dr.

• Aerosoli• Prečnik je manji od 0.1-10 mikrometara, pojavljuju se u čvrstom,

tečnom agregatnom stanju. To su čestice prašine, dim, magla, smog i dr.

• One nastaju kao rezulta hemijskih reakcija zagađujućih materija u vazduhu, podizanja pustinjske prašine i morskih kapljica, šumskih požara, polj i inustrijskih aktivnosti, putem sagoravanja goriva u vozilima. Prema proračunima 60% ukupnog zagađenja vazduha potiče od automobila. U izduvnim gasovima se nalazi oko 180 organskih jedinjenja od kojih je većina kancerogena

• Mogu se pojaviti kao rezultat vulkanskih erupcija i stvaraju zamućen sloj u troposferi (pepeo, fluor i sumpor), mikrooganizmi stvaranjem amonijaka, vodonik sulfida, metana oksida azota, biljke polenom, pri električnom pražnjenju nastaju oksidi azota, šumskim požarima stvaraju se velike količine ugljenikovih oksida.(prirodni aerosoli).

• Vreme zadržavanja aerosola u vazduhu je manje od trajanja gasova staklene bašte

• Izazivaju efekat hlađenja• Mogu se podeliti na prirodne aerosole i antropogene• Na osnovu hemijskog sastava mogu se podeliti na:• -homogene istog su hemijskog sastava• Heterogene različitig hemijskog sastava

• Prirodni aerosoli• Vulkanskim erupcijama lavinama• Na globalnom nivou raznose se na velike udaljeosti Erupcija u

Indoneziji 1915- globalne tem pale za 30C• Erupcija na Filipinima 1991 unela u atmosferu veliki oblak

vulkanske prašine i gasova na visinu od 35 km Visinski vetrovi su za 22 dana preneli oblak oko cele planete, što je sprečilo dotok Sunčeve svetlosti i prouzrokovali zahlađenje za 0.5-0.70C

• Poseban problemje smesa vulkanskog pepela i vode, stvarajući vulkanski mulj koji uništava sve pred sobom

• Stvaranje vrućih gasova do 10000C+ pepeo-užareni oblak

• Antropogeni aerosoli• U tehnološkim procesima hemijske ind oslobađaju se velike količine

štetnih materija čađ, vodonik-sulfid, sumpo-dioksid, merkaptani neprijatnog mirisa.

• Veliki zagađivači su topionice i livnice gde se kroz dimnjake u atmosferu emituju čestice metala ili njihovih oksida

• U preradi nafte nastaju brojni gasovi posebno oksidi S i N, NH4 aldehidi, CO

• Ložišta predstvaljaju značajne izvore zagađujućih susptanci )oksidi S I N lebdeći pepeo

• Hemijska ratna sredstva boji otrovi u vidu gasa, sitnih kapi ili zrna praha. U ratnim dejstvima koriste se herbicidi iz aviona za defolijaciju

• U poljoprivredi velike stočarske farme mogu biti zagađivači atmosfere posebno ako se ekskrementi ne čuvaju i ne primenjuju adekvatno, spaljivanjem žetvenih ostaka pesticidima.

• Promene su uglavnom posledica fosilnih sagorevanja

• Koncentracija CO2 su porasle sa 280ppm u pred-industrijskom dobu do 370 ppm u industrijskom koliko danas iznose.

• Prognoze su da će do kraja 21. veka iznosti 540 -970 ppm

• Procene su da se 50% ovih gasova u atmosferi apsorbuju od strane biljaka, zemljišta i okena, a da se ostatak zadržava od 50-200 godina

• Čestice koje se nalaze u vazduhu nastaju• Hemijskim (sagorvanje)• Fizičkim putem /u toku mehaničkog

raspršivanja ili kondezacijom)

• Nastaju fizičko-hemijskim reakcijama tj. sjedinjavanjem i međusobnim mešanjem primarnih zagađujućih materija ili u interakciji sa prirodnim sastojcima vazduha. Kao rezultat ovh reakcija nastaju novi polutanti čiji uticaj na živi svet je teško predvideti i utvrditi.

• Rekacije koje su odgovorne za ove polutante su fotohemijske i termalne

• Brzina ovih reakcija zavisi od ekoloških činilaca (temp., vlažnosti vazduha, radijacije, koncentracije zagađujućih materija

• Dejstvo novonastalih polutanata na živi svet je teško predvideti i utvrditi

Sekundarne zagađujuće materije

• U fotohemijskim reakcijama u atm nastaju jedninjenja koja deluju jako oksidativno kao vodonik peroksid, organski peroksidi i ozon,. Ove rekacije nastaju iz niza reakcija u kojima kiseonik ozon, oksidi N, ugljovodonici uz ultraljubičasto zračenje stvaraju fotohemijske produkte (ketoni, aldehidi, peroksidi, sulfokiseline i dr)

• Određeni meteorološki uslovi posebno pogoduju stvaranju fotohemijskog smoga a to su intezivno UV zračenje, visoka konce izduvnih gasova, anticiklonsko vreme, visoka temp i niska rel vlažnost

• Termalne reakcije u atmosferi zasnivaju se na sudaru molekula i reakcije u tečnoj fazi. Npr. sumpor dioksid rastvara se u vodi u atm pri čemu nastaje sulfitna kiselina, koja se zatim oksidiše sa molekulom kiseonika i gradi sulfatnu kiseline, ili ako se u kapi vode rastvori NH4, nastaće baza amonijum hidroksid

• Najznačajni sekundarni zagađivači su jedinjenja S, N, CO2 i ozon

• Uobičajeni polutanti u urbanim sredinama:Oksidi sumpora, azota, CO2 i CO, fotohemijski oksidani i ugljovodonici

• Specifični polutanti su: teški metali, isparljiva organska jedinjenja, hlor, fluidi, azbest, hlorisani ugljovodonici i dr.

Pokazatelji zagađenosti vazduha

• Prema definiciji WHO vazduh se može smatrati zagađenim ukoliko sadrži jednu ili više zagađujućih štetnih materija u koncentraciji koja štetno deluje na ljude, životinje, biljke, materijalna dobra

• Za pokazivanje zagađenosti koristi se više pojmova, pokazatelja

Emisija predstavlja odavanje zagađujućih materija iz dimnjaka, od automobila ili nekog drugog zagađivača u spoljnju sredinu, vodu, vazduh.

Emisija može biti u čvrstom, tečnom i gasovitom obliku.

Ukupna emisija je količina zagađujućih materija u g/kg ili energija u J

Ukupna količina ispuštenih zagađujućih materija u jedinici vremena označava se kao brzina emisije (g/sec).

• Pojam “imisija” podrazumeva količinu tečnih, čvrstih i gasovitih zagađujućih materija u vazduhu. Imisija predstavlja sadržaj svih zagađujućih materija do 1.5 m u visinu iznad useva ili 1.5m udaljenosti od građevinskih objekta ili 2 m od nivoa zemljišta i ona je veća od emisije. Vrednost imisije zavisi od vremenskih prilika brzine strujanja i turbulencije vazduha.

• Vrednost imisije može da se odnosi na različit vremenski period, od nekoliko časova – kratkotrajne srednje vrednosti – do celodnevnih (24 časa) vrednosti.

MDE- Maksimalno dozvoljena emisija

• Koristi se kao pokazatelj da bi se regulisalo odavanje zagađujućih materija svakog izvora. Ona se vezuje za količinu proizvedene energije ili masu proizvoda

MDK-Maksimalno dozvoljena koncentracija

• Predstavlja količinu štetnih supstanci u atmosferskom vazduhu koje na čoveka ne izaziva nikakve zdravstvene probleme ili patološke promene tokom celog života.

• MDK:• Nivo koji pri ravnomernoj upotrebi u toku 50 godina ne izaziva

nepovolkne promene u stnju zdravlja čoveka i njegovog potomstva

• U definiciji pojma MDK upotrebljavaju se neodređeni termini, a ne definiše se broj pokoljenja potomstva u kome se može ispoljiti negativan uticaj zagađivača

• MDK su predložili sanitarno higijeničari a koje su prihvaćene kao državni normativi

• Prag koncentracije zagađivača, na osnovu kojeg se određuje MDK izražava se u sledećim pokazateljima:

• Opšte-sanitarnim, migraciono-vazdušnim, sanitarno toksikološkim, organoleptičkim.

• To se radi zbog najužeg mesta u odnosu na izučavanu supstancu

• Primljena količina štetnih maerija zavisi od njegove izloženosti organizama njihovom delovanju i koncentraciji u spoljašnjoj sredini

• Ukoliko je koncentracija zagađivača veća utoliko je vreme u kojem neće doći do prekoračenja dozvoljenje količine štetnih materija kraće. Zbog toga se određuje MDD maksimalno dozvoljena doza, koja označava vreme izlaganja štetnim matrijama. Ono je kraće kada je konc štetnih materija veća

Jedinjenja sumpora

• Sumpor dioksid• Približno 1/3 SO2 u troposferi je poreklom iz

ciklusa kruženjka S, a 2/3 potiču od antropogenih izvora

• Najznačajniji izvori su ložišta u kojima sagoreva fosilno gorivo Ugalj posebno lošijeg kvaliteta sadrži i do 2%. Lako lož ulje sadrži do 0.5%, dok kod teškog ulja sadržaj je do 3%.

• BILJKE

• PROTEINI

• AMINOKISELINE

• KOENZIMI

• GLUKOZINOLATI

• OSTACI ŽIVOTINJA• I

• MIKROORGANIZAMA

• Bacillus• Pseudomonas• Aspergillus• Rhizopus• Thiobacterium

• Beggiatoa • Thiospirillum

• H2S• S• Desulfovibrio• Desulfomonas

• HS

• H2S

• SO2

• padavine• prašina

• minerali

• SO4

• Postoje dva izvora emisiji sumpornih jedinjenja: prirodni i antropogeni

• Iz prirodnih sistema (atmosfera, biosfera, okeanski sistemi) dolazi do emisije sumpornih jedinjenja, različitih sulfata i merkaptana.Izvori H2S i SO2 su mora i okeani kao posledeica oksidacije sumpornih jedinjenja

• SO2 na više organizme nije toksičan, ali su toksični produkti njegovih interakcija u atmosferi sulfati, sulfiti i sulfatna kiselina

• S +O2 SO2• SO2+HO H2SO3 sulfitna kiselina• Disocira do sumpor tioksida• H2SO3 H +HSO3• HSO3 H +SO3• Ili direktnom oksidacijom SO2 u SO3, a ovaj sa vodom

gradi sulfatnu kiselinu, koja je najštetniji produkt• Sulfatnu kiselinu vetrovi mogu da prenose

nekolikostotina kilometara

• Antropogena emisija sumpordioksida koji se pojavljuje u atmosferi su postrojenja spaljivanja fosilnih goriva, posebno uglja.

• Sav sumpor emitovan u atmosferu vraća se ponovo u različitim oblicima

• Najčešće se kontrolišu emisija SO2 iz grupe nekancerogeniha i čađ iz grupe karcenogena i ukupne taložne materije.Oni se mogu smatrati indikatorima aerozagađenja

• Sumpor dioksid deluje štetno na biljke (o.1-0.5 cm3/m3 deluje na otvaranje stoma, povećava se intezitet transpiracije što dovodi do nedostatka vode i odumiranja zelenih delova biljaka

• Veće koncentracije nepovoljno utiču na sintezu proteina , te dovodi do povećanog sadržaja slobodnih aminokiselina .kod šeć. repe smanjuje sadržaj šećera, a kod krompira sadržaj skroba

• Oštećene biljaka se ogleda između lisne nervature, zatim na vrhovima i rubovima lista. Ćelije propadaju i javljaju se nekrotične fleke mrke, crveno-mrke boje

• Biljke do izvesne mere mogu da se štite od nepovoljnog uticaja SO2 njegovom oksidacijom u sulfat ili uključivanjem u organska jedinjenja

• Otpornost biljaka prema SO2 zavisi od fiziološke fenofaze razvoja

• Dikotiledone biljke najosetljivije su u stadijumu kada su listovi potpuno razvijeni, dok

• monokotiledone

• Toksičnost mu se povećava u uslovima veće vlažnosti zbog stvaranja kiselina Prema najnovijim istraživanjima proizvodi oksidacije SO2 u vazduhu su još toksičniji od samog SO2

• Čađ nastaje sagorevanjem fosilnih goriva, čestice male oko 5 mikrona, lebde u vazduhu i ponašaju se kao gas, sadrže toksične i kancerogene materije. Taložne materije su delići čvrstog goriva, ulične prašine koje usled težine padaju na zemlji “kisele kiše”

• Vodonik sulfid je gas koji podseća mirisom na trula jaja, za čoveka otrovan kao cijanovodonik, a četiri puta otrovniji od COGlavni zagađivači su rafinerije nafte, koksare, idusrija celuloze, beštačke svile, štavljenja kože i dr. Iz ind izvora godišnje se oslobodi 3 miliona tona, mada velike količine se oslobode iz prirodnih izvora (iz okeana 60-80 miliona tona)

• Antropogeni izvori predstavljaju mnogo veću opasnost• U prirodi nastaje raspadanjem organsjih jedinjenja (biljaka i

životinja) U zemlj se javlja pri anaerobnoj mineralizaciji organske materije

• Velike konc deluju štetno na biljke inhibiraju aktivnost enzima

• U priroodi H2S nastaje u toku raspadanja biljnih i životinjskih ostataka, pogotovu ako se dešava u stajaćim voda

• U zemljištu se stvara pri anaerobnom razlaganju organske matrije

• U atm ne osteje dugo već se oksidiše u SO2

• Ugljen disulfid CS2 nastaje pri proizvodnji viskoze, To je tečnost koja je vrlo isparljiva neprijatnog mirisa.

• O dejstvu na biljke još uvek se ne zna dovoljno.• Sav S emitovan u atm se ponovo vraća preko

sulfatne kiseline i dr jedinjenja sumpora. • Najčešće se kontrolišu emisija SO2 iz grupe

nakancerogenih i čađ iz grupe kancerogenih jedinjenja Oni se mogu smatrati indikatorom aerozagađenja

Oksidi azota

• Od različitih polutanata N u atmosferi najvažniji su NO, NO2 i N2O

• Antropogeni izvori azotnih oksida su: energetska postrojenja, proizvodnja najlona, otpadni materijali, otpadne vode, automobili i dr.

• Oksidi azota nastaju u pojedinim ind. Procesima kao proizvodnja nitratne kiseline, eksploziva, čišćenja metala, proizvodnji mineralnih đubriva i različitih organskih sinteza

• Od jedinjenja N u atmosferi kao polutant može se naći gas NH3 i u obliku soli NH4

• Oksidi azota spadaju u primarne zagađivače vazduha. Oni mogu da stupe u rekacije sa drugim polutantima da nastaju nova kancerogena jedinjenja. Oksidi azota i ugljovodonici značajno doprinose nastajanju fotohemijskih oksidacija u žs

• Proizilazi da su N oksidi veoma opasni zagađivači vazduha, iritiraju sluzokožu i u repirativnom traktu prelaze u nitratnu kiselninu, NO3 i NO2

• Azot monoksid nastaje sagorevanjem fosilnih goriva u proizvodnji nitratne kiseline, veoma je otrovan i sa O2 lako oksiduje u NO2

• Azot dioksid, nastaje oksidacijim NO sa O2, ili oksidacijom uz pomoć UV zraka ozonom.Značajan je za sintezu proteina kod biljaka

• NO2sa H2O daje nitratnu kiselinu i NO• Velike doze izazivaju oštećenja na biljkama kao

rezultat je smanjenje fotosinteze, rastenje i prinos• Stariji listovi su podložniji oštećenjima. Najosetljiviji

su cvetovi, listovi pa plodovi, a najotpornije stablo

• Najznačajnije jedinjenje azota. Najveća kol se troši za dobijanje amonijumovih soli u proizvodnji mine đubriva (100 mil tona godišnje)

• Do zagađenja vazduha amonijakom može doći kod stočarskih farmi gde se oslobađa pri oksidaciji karbamida i mokraćne kiseline, zatim u okolini koksara, fabrika azotnih đubriva i mokraćne kiseline, pri rasturanju stajnjaka, gradske kanalizacione vode, pri đubrenju sa amonijakom i ureom.

• Pored antropogenih izvora, koji su glavni uzročnici zagađenja postoje i prirodni, oslobađanje iz zemljišta u toku procesa amonifikacije

• Smatra se da su gubici amonijaka 165 mil tona

Amonijak

• Na NH4 su osetljive suncokret, slez, gorušica i neke višegodišnje biljke

• Na kvalitet vazduha utiče i proces denitrifikacije u kome se stvaraju oksidi azota i molekularni azot. Oksidi azota NO2 i NO vraćaju se na zemljište padavinama u vidu razblaže kiseline

• Gubic nastali denitrifikacijom N mineralnih đubriva su od 5-30% u proseku oko 10% od ukupno primenjenih količina, od toga oko 5 % se gubi denitrifikacijo ili 0.2 t N godišnje se izgubi u obliku NO2. Ova količina je u ukupnom udelu oštećenja ozona mala

• Oslobađanje amonijaka dolazi posle upotrebe mineralnih i tečnih N đubriva, zatim pri đubrenju sa stajnjakom, kompostom osokom i kanalizacionim muljem i vodom

UGLJENIKOVI OKSIDI

• CO- gas koji se oslobađa pri nepotpunoj razgradnji materija koje sadrež ugljenik

• CO2 je gas nastao sagorevanjem ugljenikovih jedinjenja (0.035%) Inače 95% od te količine potiče iz ciklusa kruženja C Preostalih 7% je rezultat antropogenog karaktera (sagorevanje fosilnih goriva)

Ugljovodonici• su jedinjenja sastvaljena od samo C i H, smatraju se da su

osnovna organska jedinjenja. Iz kojih se u principu mogu izvesti sva ostala jedinjenja Njihova isparljivost opada sa porastom mol mase tako da se u atmosferu mogu pojaviti jed sa jednim atomom C.

• Ostali ugljovodonici do 12C-atoma se javljaju u manjim količinama ali su znatno toksičniji. U urbanim sredinama u atmosferi se mogu naći preko stotinu različitih ugljovodonika

• Njihovi predstavnici su Metan CH4, etan C2H6, propan C3H8, butan C4H10, metil CH3- etil CH2-CH3

• Sa stanovišta aerozagađenja najvažniji su gasoviti isparljivi ugljovodonici koji u molekulu imaju do 12C atoma. U atmosferi se najviše pojavljuje metan do 6 ppm

• Najjednostavnija jed su alkani (metan, etan propan, butan i dr.) Metan nastaje pri aerobnom razlaganju celuloze. Značajne količine nastaju tokom obrade organskog đubriva u aktivnom taložnom procesu. Ima ga u rudnicima, nafti.

• Pored alkana postoje alkeni koji sadrže C atome vezane dvogubom vezama, neutralni su ima ih u prirodnom gasu i nafti (etilen)

• Alkini sadrže trogube veze, aromatični ugljovoodnici (osnovno jed benzen, toluen etilbenzen i dr.) (acetilen)

• Automobili su najznačajniji zagađivači vazduha ugljovodonicima. Velika kol dospeva i iz hem industrije organskih rastvarača iz rafinerija i skladišta nafte..

• Od ukupnog broja organskih jed koja se nalaze u izduvnim gasovima motornih vozila 47% otpada na zasićene, a 40% na nezasićene ugljovodonike.

• Ugljovodinici pod uticajem sunčevog zračenja stvaraju sekundarne zagađivače koji su često satojak smoga

Hlor

• Nema ga u prirodi sloboddnog, jevlaj se u obliku hlorida, sa ekološkog stanovišta najžnačajniji su hlor Cl2 i hlorovodonik HCl. Hlor je gas otrovan, žute boje oštrog mirisa

• Do zagađenja dolazi pri spaljivanju otpadaka od PVC, u okolini industrije kalijuma i dr.

• Biljke su osetljive na hlor a u disajnim putevima ljudi i životinja dolazi do oštećenja sluzokože

Fotohemijski oksidanti

• Podrazumevaju se jedinjenja koja u atmosferi nastaju u fotolitičkim procesima iz primarno emitovanih polutanata.

• Predstavljaju mešavinu aerozagađenja nastalih reakcijom isparljivih ugljovodonika i N oksida pod dejstvom sunčeve sveetlosti

• To mogu da budu aldehidi, a najpoznatiji je ozon

• Najpoznatiji je ozon O3 za koga se često misli da je pokazatelj čistog vazduha što je pogrešno, jer je veoma reaktivan i toksičan

• To je alotropska modifikacija kiseonika, bez boje. Prirodno nastaje u gornjim slojevima atmosfere

• U nezegađenim srdinama 0.01-0.02 cm/m3, a u velikim urbanim sredinama 0.02 leti do 0.07 zimi

• Ozon najčešće nastaje ako se molekul O2 razdvaja na atome i tako nastali atomi se sa drugim mol O2 daju O3. U atmosferi nastaje pomoću električnog pražnjenja ili energijom ultraljubičastog zračenja

• 3O2 2 O3 + 284 KJ• Ultraljubičasta radijacija uzrokujue reaktivnost

molekulskog O2, pri čemu nastaju atomi kiseonika a zatim i ozon

• Biljke su osetljivije na ozon od životinja• Ozon povećava aktivnost hidrolitičkih enzima pa izaziva

oštećenja membrane ćelija i izlaženje min materija iz ćelije

• Kao rezultat toga dolazi do osmotskog stresa, nedostatka vode u ćelijama, smatra se da on povećava propustljivost ćelijskih membrana, pošto menja njihovu strukturu i sastav

• Povećana koncentracija O3 dovodi do razaranja hlorofila i narušavanja struktre, biljke su najosetljivije u toku dana kada su stome otvorene

• najosetljiviji je duvan, paradajz, spanać, krompir i ovas. Pšenica, hrizenteme i luk su srednje osetljive, aotporne mrkva, orah, jagoda i šećerna repa

• Pole fluora ozon je najjače oksidativno sredstvo, gas modre boje prijatnog mirisa, u vodi ratvorljiv (50x veća nego kiseonika)

Etilen

• Biljni hormon sinteza intezivna u plodovima u toku sazrevanja koji se oslobađa pri sazrevanju, kao I pri stresnim uslovima

• Etilen je sastojak izduvnih gasova motora sa unutrašnjim sagorevanjem.

• Povećana količina blizu viskofrekventnih saobraćajnica

• Štetno deluje na biljke ubrzava proces starenja

Prašina

• Različitog porekla. U urbanim sredinama nastaje kao produkt sagorevanja, čestica šljake, uglja, pepela, komunalnih i građevinskih delatnosti (kreča, peska, ulične prašine )

• Količina prašine u vazduhu zavisi od osobina izvora zagađivača, ali takođe i od vremenskih uslova, posebno vlažnosti zaduha i brzine vetra

• Biljke skupljaju prašinu, primer šećerne repe 49.6%, te mogu da smanje količinu prašine u vazduhu

• Prašina koja ne sadrži agresivne materije sprečava razmenu gasova i toplotem apsorpciju fotosintetički aktivnih materija te se smanjuje prinos i izaziva niz nepoželjnih fizioloških i anatomskih promena u biljkama

• Sloj prašine na listovi jače apsorbuje toplotu, čime se povećava temperatura listova za 2-40C

• Prašina koja sadrži teške metale dovodi do koncentracije istih u listovima

• Prašina sa cementnim materija izaziva niz fizioloških i anatomskih promena smnjuje sadržaj hlorofila, skroba i šećera smanjenje prinosa

• Prašine cementara i magnezita može da stvori koru na lišću koja može i mehanički da delujue

Pesticidi

• Prenose se• 1. difuzijom (spor proces nastaje pomeranjem

čestica u atmosferi manje značajan, na manje razdaljine se prenosi)

• 2.zanošenje suspendovanih čestica strujanjem vazdušnih masa

• Daljina prenošenja:• Brzine vetra, načina primene pesticida, veličine

čestice, njihove specifične mase

• Npr. čestice 1μm sa visine od 3 m-28.10 sati• čestice 500 μm traje 1.65 sec.• Zanošenje je veliko pri rasturanju preparata iz vazduha,

smanjenje zagađenja se može postići • Primenom uređaja sa hidropneumatskom

dezintegracijom, traktorskim prskalicama, putem orošavanja

• Pesticidi u vazduh mogu da dospeju putem volatizacije, • Zavisi od vrste pesticida, vlažnosti zemljišta, temperature

• Posredno i neposredno utiču na zdravlje ljudi• Posredno dejstvo uticaj na spektar sunčeve radijacije na klimu i

čovekovu okolinu• Problemi sa disanjem, anemija, oboljenja kože psihofizičko stanje

genetske promene Oksidi azota iritiraju sluzokožu sumpor dioksid deluje štetno na disajni trakt izaziva gušenje, kašalj

• So2 nepovoljno se odražava na proizvodne ososbine i zdravstveno stanje domaćih životinja

• Od štetnog dejstva zagađenog vazduha nisu pošteđeni nikulturno blago i materijalna dobra, jer deluju korozivno (naročito oksidi S i N)

• Naročito su ugroženi spomenici i građevine koje sadrže karbonate• Globalne posledice kisele kiše i pojačano zagrevanje

Posledice zagađenja vazduha

Kisele kiše

• Fenomen koji nije nov posledica antropogenog zagrevanja atmosfera

• Posledica rastvaranja kiselih oksida (SO2, N-oksida) u kapima kiše pri čemu nastaju sulfatne odnosno azotna kiselina

• Ugrožavaju žs kako akvatičnu tako i terestralnu sredinu utiču na plodnost zemljišta, zagađenje površinskih voda, degradaciju i propadanje šuma

• Pri proceni opasnosti uzimaju se u obzir :učestalost pravca duvanja vetrova, stepen zagađenosti vazduha oksidima sumpora i azota , količine padavina, pH vrednosti i sadržaja Ca u zemljištu, načina korišćenja zemljišta, a dejstvo na agrosistem je komplekasan

• Kisele kiše u zemljištu dovode do ispiranja katjona i izmene Ca i Al u zemlj rastvoru. To se nepovoljno odražava na korenov sistem. Mogu da prouzrokuju nedostatak Mg za biljke

• Kisele kiše posredno i neposredno utiču na biogenost zemljišta i na taj način aprocese od izuzetnog značaja za obezbeđivanje biljaka neophodnim mineralinim materijama

• Mehanizam posrednog delovanja uključuje promene u pristupačnosti organske materije, mobilizaciji toksičnih metala.

• Dolazi do zakišeljavanja zem rastvora i do korekcije sastava mikrobne populacije. Simulirane kiše pH 3 i 3.7 nisu smanjile dehidrogenaze, fosfataze u ureaze, ali su proteaze smanjene, kao i proces nitrifikacije

• POSLEDICE ZAGAĐENJA VAZDUHA

Posledice aerozagađenja

• Posledice na zdravlje ljudi• prodiru disajnim putem u organizam izazivaju oboljenja

disajnih puteva, kože, smanjuuju otpornost orgnaizma. dijabetes, sterilitet, kao i genetske promene

• N-oksidi methemiglobinemijuC-oksidi karboksihemoglobin CO2 štetan pri koncentraciji 4%,

oboljenja disajnih orgnana, uzrok malignih oboljenjaS-oksidi akutna i hronična oboljenja disajnih putevaPoliciklični aromatični ugljovodonici, soli Pb, Ni, Hr, Mn- su

najagresivniji zagađivači

• Posledice na zdravlje životinja i biljke• Mlađe životinje ispoljavaju veću otpornost na

zagađivače• Gubitak želje za hranom, poremećaj varenja i

polnog ciklusa, mršavljenje, pojava proliva, dlaka lomljiva, zapaljenje kože, smanjenja mlačnost

Efekat stakle bašte• Deo reflektovanog zračenja sa Sunca se apsorbuje u

gasovima staklene bašte, to je značajan mehanizam održavanja tem vazduha, bez tih gasova tem bi bila za 300

niža• Danas je sa sigurnošću poznato da koncentracija CO2

značajno povećava tokom polsednjih godina i da je to posledica ljudskih aktivnosti

• Sve je više očigledno da postoji jaka veza između koncentracije CO2 i prosečne globalne temperature.

• Do pvećanja kon CO2 dolazi sečom šuma (godišnje se uništi 100 000 km2 . Smatra se da je u proseku ova dva veka u atmosferu dospelo 180 milijardi tona CO2

• Pri spaljivanju šuma i poljoprivrednih ostataka oslobađa se velika koncentracija CO2

• Povećanje koncentracije ovoga gas dovodi do povećanja temperature, povećanje tem dovodi do daljeg povećanja nivoa CO2, pošto je kapacitet vezivanja CO2 i H2O obrnuto proporcionalan temperaturi vazduha

• Smatra se da se godišnje CO2 povećava 0.2%• Povećane količine ne deluju negativno na zdravlje ljudi ni

biljaka, ali deluje na klimu tako što propuštaju kratkotalasne sunčeve zrakea, a apsorbuju dugotalasne toplotne infracrvene zrake koji se odbijaju od površine zemlje. Njih dalje usmeravaju u biosferu, energija koja se na taj način oslobađa dovodi do povećanja temperaature i time do promene klime

• Zemlja se zagrejala za 0.50C u toku prošlog veka.• Procenjuje se da će se globalna temp vazduha na Zemlji

povećati od 1-3.50C do 2100. god. To je najbrže menjanje vazduha u poslednjih 10 000 godina. To će prouzrokovati porast nivoa mora i promene u raspodeli snabdevanju vode za piće, velike migracije stnovništva .

• Zbog više vode u atmosferi biće više kiša i snega, veće polpalave, erozije i ogromen štete. Za poslednjih 100 godina nivo mora je povećan 10-25 cm

• Topljenje glečera, zagrevanje tundre dovodi do raspadanja organskih matrija i oslobađanje C što dovodi do dodatnih izvora gasova staklene bašte

Promene koncentracije CO2

Promene prosečne godišnje temperature

• Pored CO2 porasla je i koncentracija metan (polsednjih 100 godina za najmanje 10%

• Sve ovo dovodi do oštećenja ozona koji se nalazi na 20-40 km iznad Zemlje koji štiti od prekomernog zračenja Sunca i njegovih UV zračenja

• Predviđa se da bi se ozonski sloj za 50 godina mogao smanjiti za 20-40%. Ako se ima u vidu da smanjenje koncentracije ozona za svega 5% dovodi do povećanja inteziteta Uv zračenja za 30% lako se može predvideti kakve bi štete bile

• Uzrok oštećenja je prevelika primena gosava tipa freona koji su po sastav hlor-fluor-ugljovodonici. Dobijaju se od metana i etana zamenom 4 odnosno 6 H atoma sa halogenim hlorom i fluorom

• U stratosferi UV zraci istiskuju Cl iz molekulske strukture, usled čega dolazi do njegovog razlaganja Fluor podleže fotolizi razlažući se na Cl i ostatak molekula. Cl je reaktivan stupa u reakciju sa ozonom prevodeći ga u kiseonik. Sprečava stvaranje novog ozona, povećava koncentracijuoksida azota u gornjem sloju atmosfrer u stratosferi

• Freoni pored toga što smanjuju sloj ozona dovode do pojave staklene bašte. Oni u stratosfrei asporbuju dugotalasne toplotne zrake usled čega zajedno sa ostalim gasovima onemogućavaju refleksiju dugotalasnih toplotnih zraka sa površine Zemlje u svemir

Početkom 1980 g., meteorološki satelit je poslao iznenađujuće slike na Zemlju, koje su pokazale pojavu “velikih rupa” u ozonskom omotaču iznad Antartika.

Oštećenje ozonskog omotača.

Ako se u atmosferi nalaze gasovi koji sadrže hlor (freoni), ozon se ne može obnoviti. Freoni su gasovi lakši od vazduha i u gornjim slojevima atmosfere pod uticajem UV zraka se razlažu, oslobađaju hlor, koji napada ozon. Slobodni atom kiseonika se vezuje za hlor i nastaje hlor-monoksid. Atomi hlora su veoma stabilni i mogu da unište i do 100.000 molekula O3, dok ne postanu neutralni. Zato ozonski omotač postaje sve tanji, a na određenim mestima se pojavljuju ozonske rupe kroz koje UV zraci nesmetano prolaze.

Ozon O3, ozonski omotač je izuzetno tanak ali je važan prirodni paravan, zaustavlja prodor štetnih UV Sunčevih zraka

• EFEKAT AEROZAGAĐENJA NA ZDRAVLJE LJUDI

• Odbrana je resporatorni organi koji nas mogu zaštititi

• Međutim, zbog sve većeg broja zagađivača i porasta njihove raznovrsnosti sve je više noleti ovog sistema

• Drugi stub zaštite zdravlha je imuni sistem, koji slabi

• ZAGAĐENJE VAZDUHA JE VELIKI UBICA • Jer svake godine od zagađenja vazduha umre 3

mil ljudi (u nerazvijenim zemljama najviše)

Zaštita vazduha od zagađenja• Danas postoje brojna tehnička rešenja kojima se može

smanjiti emisija štetnih materija.• U cilju zaštite vazduha od zagađenja koriste se različita

rešenja zavisno od mesta nastanka, vrste i prirode zagađujuće materije, teh i finansijskih uslova, zakonske regulative i dr.

• Jedan od načina je povećanje površina pod šumama, parkovima, vetrozaštitnim pojasevima i uopšte zasadima

• Biljke vezuju nadzemnim delovima značajnu kol zagađujućim materija i vezuju znatnu količinu CO2. istovreemeno obogaćuju vazduh O2

• Potrebno je primeniti određna tehnička rešenja zamena prljavih tehnologija čistim zatvorenim procesima.

• Jedan od načina je razblaživanje vazduha čistim ovo se postiže emisijom otpadnih gasova u atmosferu kroz dimnjake visoke do 300 m. Na taj način gasovi dospevaju u više slojeve atmosfere gde ih vazdušne struje odnose.

• Mogu da se koriste pored adsorpcionih filtera i elektrofilteri. S obzirom da čestice u otpadnom gasu imaju naelektrisanje one se pri prolasku kroz elektrofiltete kreću ka suprotno naelektrisanoj ekeltrodi. Na njoj se sakupljaju a zatim kao otpadni materijal se deponuju ili se koriste kao sirovine za druge proizvode.

• Od čvrstih čestica i gasovitih materija otpadni gasovi mogu se prečistiti i na taj način da se puštaju kroz vodu ili neki drugi pogodan rastvor

• Apsorpcijom se uklanjaju koristeći asporbere. U njima se meša gas i tečnost koji struje u suprotnim pravcima

• U strujanju gasovite materije stupaju u hemijske reakcije sa tečnošću ili se u njima rastvaraju. Zagađujuće materije u otpadnim gasovima ostaju u tečnosti.

• Ukoliko se u gasovitim materijama nalaze oksidi N onda se oni mogu koristiti za proizvodnju nitratne kiseline

• Zagađujuće materije iz otpadnih gasova mogu se ukloniti i pomoću adsorbera koji na svojoj površini fizički vežu zagađujuće materije putem sorpcije. Najpoznatiji su ugalj, silikogel, molekulska sita i dr.

• Mogu se koristiti katlizatori za smanjenje zagađenosti otpadnih gasova. Katalizatori omogućavaju da se količina zaostalih materijau gasovim a svede na najmanju moguću meru.

• Tako katalizatori koji se ugrađuju u automobile omogućavaju da se zaostale količine C oksidišudo CO2 i H2O, a CO do CO2. Okside N koji nastaju u ložištima moguće je pomoću katalizatore prevesti u elementarni N i O

• Razvijene zemlje često problem zagađenja žs rešavaju na nehuman način izvozeći svoje industrije u manje razvijene zemlje gde su špropisi i kontrola njihovog provođenja u vezi zaštite sredine često mnogio blaži

Neka rešenja problema industrijskog izvora aerozagađenja

Prevencija Disperzija ili čišćenjeOdstranjivanje S iz ulja Visokim dimnjacima

raspršiti emisijuKoristiti kvalitetniji ugalj sa manje S

Odstraniti polutante nakon oksidacije

Prelaziti na manje štetna goriva

Naplatiti taksu za svaku jedinuicu emitovanog polutanta

Moguća rešenja nekih urbanih aerozagađenja koja potiču od motornih vozila

Prevencija Disperzija ili čišćenjeUvođenje masovnog prevoza i afirmisanje alternativnih

Plan kontrole emisije

Smanjiti broj mašina zagađivača i peći

Kontrola izduvnih gasova svakog automobila dva puta godišnje

Popraviti efikasnost peći Pooštriti standarde za dozvoljene emisije

Zabraniti saobraćaj automobila sa lošim sgorevanjemPovećati olakšice na kupovinu “čistih” automobila

PROCENJIVANJE ŠTETE

• Štete koje nastaju od zagađenja vazduha u poljoprivredi su veće nego u šumarstvu

• Procena šteta na jednogodišnjim usevima je teža zbog smene useva, pa dugotrajno praćenje dejstva imisije je bolje kod višegodišnjih zasada

• Smanjenje prinosa• Procenjuje uporedbom postignutog prinosa sa

višegodišnjim prosekom za taj region ili sa postignutim prinosom u neposrednoj okolini.

• Promene na listovima, nekroze, promene hemijskog sastava biljaka

• Procena štete obuhvata smanjenje tržišne vrednosti

• Da bi procena štete bila realna mora se voditi računa i o drugim činiocima (obezbeđenost biljaka hranivima, osobine zemljišta, primenjena agrotehnika, padavine, izbor sorte i dr). Pomenuti čioci mogu da direktno smanje prinos ili indirektno da smanje otpornost biljaka prema zagađujućim materijama povećavajući na taj način nastalu štetu

• Za procenu štete najbolje je izvesti oglede• Pri proceni štete potrebno je detaljno analizirati i

simptome oštećenja i utvrditi u kojoj meri su oni svojstveni za zagađivača vazduha, potrebno je analizirati biljke i zemljište

• Mogu se koristiti biljke indikatori• Nevidljive štete –nakupljanje teških metala

• Mogućnost smanjenja nepovoljnog dejstva je složen promblem potrebno je znati tip imisije i njene razmere, potrebno je promeniti strukturu proiivodnje

• Ukoliko stočna hrana ima veći sadržaj As, Pb, Cd, tada istu treba mešati sa hranom koja potiče iz regiona sa manjom imisijom, smanjiti proizvodnju mleka i ako je potrebno intezivirati držanje životinja sa kraćim životnim vekom (svinje, živina)

• Pri zasnivanju višegodišnjih zasada ili planiranju nove farme potrebno je voditi računa o trenitnoj i budućoj imisiji, o pravcima vetrova

• Na livadama treba gajiti kulture koje sse češće kose, da bi e sprečilo nakupljanje i taloženje

• Stvaranjem genotipova biljaka sa većom otpornošću prema pojedinim polutantima

• Voćne vrste (šljiva) koje su osetljive na SO2 ne treba gajiti, kao i cveće

• U područjima gde je koncentracija fluora veća ne treba gajiti lukovice, trešnje zaamenjiti višnjaom koja je tolerantnija

• Ukoliko je imisija Cr veća ne treba gajiti karfiol, kupine, lukovice i kupu dosta dobro podnose povećanu koncentraciju Gr u vazduhu.

• Da bi se širenje štetnog dejstva Pb ili izduvnih gasova smanjilo potrebno je zasaditi pored puteva drvored ili zaštitni pojas drveća i žbunja (topola=

• Sposobnost vezivanja prašine na listovima ima lipa, brezam jasika jorgovan, klen, lešnik

• Ako je došlo do oštećenja useva, voćnih zasada, šuma, preporučuje se đubrenje da bi se ubrzala njihova regeneracija i umanjila šteta

• N đubriva su preporučljiva jer sadržaj proteina povećava tolerantnost prema SO2

• Ca ima važnu ulogu u detoksikaciji flora u biljkama gradeći kalcijum-florid koji je slabo rastvorljiv

• Na stepen oštećenja biljaka utiče se regulacijom otvaranja stoma, to se postiže jonima kalcijuma i fosfata