พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 1 พระวินัยปฎก เลม ๑ มหาวิภังค ปฐมภาค ขอนอมแดพระผูมีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจาพระองคนั้น เวรัญชภัณฑ เร่ืองเวรัญชพราหมณ [๑] โดยสมัยนั้น พระผูมีพระภาคพระพุทธเจาประทับอยู ณ ควงไมสะเดาที่นเฬรุยักษสิงสถิต เขตเมืองเวรัญชา พรอมดวยภกิษุสงฆหมูใหญ ประมาณ ๕๐๐ รูป เวรัญชพราหมณไดสดับขาวถนัดแนวา ทานผูเจริญ พระสมณโคดมศากยบุตร ทรงผนวชจากศากยตระกูล ประทับอยู ณ บริเวณ ตนไมสะเดาท่ีนเฬรุยักษสิงสถิต เขตเมืองเวรัญชา พรอมดวยภกิษุสงฆหมูใหญ ประมาณ ๕๐๐ รูป ก็แลพระกิตติศัพทอันงามของทานพระโคดมพระองคนั้น ขจรไปแลวอยางนี้วา พระผูมีพระภาคเจาพระองคนั้น ทรงเปนพระอรหันตแม เพราะเหตุนี้ ทรงตรัสรูเองโดยชอบแมเพราะเหตุนี้ทรงบรรลุวิชชาและจรณะ แมเพราะเหตุนี้ เสด็จไปดีแมเพราะเหตุนี้ ทรงทราบโลกแมเพราะเหตุนี้ ทรงเปนสารถีฝกบุรุษท่ีควรฝกไมมีผูอ่ืนยิง่กวาแมเพราะเหตุนี้ ทรงเปนศาสดา ของเทพและมนุษย ท้ังหลายแมเพราะเหตุนี้ ทรงเปนพุทธะแมเพราะเหตุนี ้ทรงเปนพระผูมีพระภาคเจาแมเพราะเหตุนี้ พระองคทรงทําโลกนี้พรอมท้ัง

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 2 เทวโลก มารโลก พรหมโลกใหแจงชัดดวยพระปญญาอันยิ่งของพระองคเอง แลวทรงสอนหมูสัตว พรอมท้ังสมณะ พราหมณ เทพ และมนุษยใหรู ทรง แสดงธรรมงามในเบ้ืองตน งามในทามกลาง งามในท่ีสุด ทรงประกาศ พรหมจรรยพรอมท้ังอรรถท้ังพยัญชนะครบบริบูรณบริสุทธ์ิ อนึ่ง การเห็น พระอรหันตท้ังหลายเหน็ปานนั้น เปนความดี เวรัญชพราหมณกลาวตูพระพุทธเจา [๒] หลักจากนัน้ เวรัญชพราหมณไดไปในพุทธสํานัก คร้ันถึงแลว ไดทูลปราศรัยกับพระผูมีพระภาคเจา คร้ันผานการทูลปราศรัยพอใหเปนท่ี บันเทิงเปนท่ีระลึกถึงกันไปแลว จึงน่ัง ณ ท่ีควรสวนขางหนึ่ง เวรัญชพราหมณ นั่ง ณ ท่ีควรสวนขางหนึ่งแลว ไดทูลคํานี้แดพระผูมีพระภาคเจาวา ทาน พระโคดม ขาพเจาไดทราบมาวา พระสมณโคดมไมไหว ไมลุกรับพวก พราหมณผูแก ผูเฒา ผูใหญ ผูลวงการผานวัยมาโดยลําดับ หรือไมเช้ือเชิญ ดวยอาสนะ ขอท่ีขาพเจาทราบมานี้นั้นเปนเชนนัน้จริง อันการท่ีทานพระโคดม ไมไหวไมลุกรับพวกพราหมณผูแก ผูเฒา ผูใหญ ผูลวงกาลผานวยัมา โดยลําดับ หรือไมเช้ือเชิญดวยอาสนะน้ีนัน้ ไมสมควรเลย. พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา ดูกอนพราหมณ ในโลก ท้ังเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมูสัตว พรอมท้ังสมณะ พราหมณ เทพ และมนุษย เราไมเล็งเห็นบุคคลท่ีเราควรไหว ควรลุกรับ หรือควรเชื้อเชิญดวยอาสนะ เพราะวาตถาคตพึงไหว พึงลุกรับ หรือพึงเช้ือเชิญบุคคลใดดวยอาสนะ แม ศีรษะของบุคคลนั้นก็พึงขาดตกไป. ว. ทานพระโคดมมีปกติไมไยดี

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 3 ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตท่ีุเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม มีปกติไมไยดี ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะความไยดใีนรูป เสียง กล่ิน รส โผฏฐัพพะเหลานั้น ตถาคตละไดแลว ตดัรากขาดแลว ทําใหเปนเหมือน ตาลยอดดวน ทําไมใหมีภายหลัง มีไมเกิดอีกตอไปเปนธรรมดา นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมมีปกติไมไยดี ดังนี้ช่ือวากลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว ว. ทานพระโคดมไมมีสมบัติ. ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม ไมมีสมบัติ ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะสมบัติ คือ รูป เสียง กล่ิน รส โผฏฐัพพะเหลานั้น ตถาคตละไดแลว ตัดรากขาดแลว ทําใหเปนเหมือน ตาลยอดดวย ทําไมใหมีภายหลัง มีไมเกิดอีกตอไปเปนธรรมดา นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมไมมีสมบัติ ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก แต ไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว. ว. ทานพระโคดมกลาวการไมทํา. ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม กลาวการไมทํา ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะเรากลาวการไมทํากายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต เรากลาวการไมทําส่ิงท่ีเปนบาปอกุศลหลายอยาง นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมกลาวการไมทํา ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว ว. ทานพระโคดมกลาวความขาดสูญ. ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม กลาวความขาดสูญ ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะเรากลาวความขาดสูญแหง

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 4 ราคะ โทสะ โมหะ เรากลาวความขาดสูญแหงสภาพท่ีเปนบาปอกุศลหลายอยาง นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมกลาวความขาดสูญ ดังน้ี ช่ือวา กลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว ว. ทานพระโคดมชางรังเกียจ. ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม ชางรังเกียจ ดงันี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะเรารังเกียจกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต เรารังเกียจความถึงพรอมแหงสภาพท่ีเปนบาปอกุศลหลายอยาง นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมชางรังเกียจ ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว ว. ทานพระโคดมชางกาํจัด ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม ชางกําจัด ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะเราแสดงธรรมเพ่ือกําจัด ราคะ โทสะ โมหะ แสดงธรรมเพ่ือกําจัดสภาพท่ีเปนบาปอกุศลหลายอยาง นีแ้ล เหตุท่ี เขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมชางจํากัด ดังน้ี ช่ือวากลาวถูก แตไมใช เหตุท่ีทานมุงกลาว. ว. ทานพระโคดมชางเผาผลาญ ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม ชางเผาผลาญ ดังนี้ ช่ือวากลาวถูก เพราะเรากลาวธรรมท่ีเปนบาปอกศุล คือ กายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต วาเปนธรรมท่ีควรเผาผลาญ ธรรมท่ี เปนบาปอกุศลซ่ึงควรเผาผลาญ อันผูใดละไดแลว ตดัรากขาดแลว ทําใหเปน เหมือนตาลยอดดวน ทําไมใหมีในภายหลัง มีไมเกิดอีกตอไปเปนธรรมดา เรากลาวผูนั้นวาเปนคนชางเผาผลาญพราหมณ ธรรมท้ังหลายท่ีเปนบาป-

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 5 อกุศล ซ่ึงควรเผาผลาญ ตถาคตละไดแลว ตักรากขาดแลว ทําใหเปน เหมือนตาลยอดดวน ทําไมใหมีในภายหลัง มีไมเกิดอีกตอไปเปนธรรมดา นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมชางเผาผลาญ ดังนี้ ช่ือวา กลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว ว. ทานพระโคดมไมผุดเกิด. ภ. มีอยูจริง ๆ พราหมณ เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดม ไมผุดเกิดดังนี ้ ช่ือวากลาวถูก เพราะการนอนในครรภตอไป การเกิดใน ภพใหม อันผูใดละไดแลวแลว ตัดรากขาดแลวทําใหเปนเหมือนตาลยอดดวน ทําไมใหมีในภายหลัง มีไมเกิดตอไปเปนธรรมดา เรากลาวผูนั้นวาเปนคน ไมผุดเกิด พราหมณ การนอนในครรภตอไปการเกิดในภพใหม ตถาคต ละไดแลว ตดัรากขาดแลว ทําใหเปนเหมือนตาลยอดดวนทําไมใหมีใน ภายหลัง มีไมเกิดอีกตอไปเปนธรรมดา นี้แล เหตุท่ีเขากลาวหาเราวา พระสมณโคดมไมผุดเกิด ดงันี้ ช่ือวากลาวถูก แตไมใชเหตุท่ีทานมุงกลาว. ทรงอุปมาดวยลูกไก [๓] ดูกอนพราหมณ เปรียบเหมือนฟองไก ๘ ฟอง ๑๐ ฟอง หรือ ๑๒ ฟอง ฟองไกเหลานัน้ อันแมไกพึงกกดีแลว อบดแีลว ฟกดีแลว บรรดา ลูกไกเหลานัน้ ลูกไกตัวใดทําลายกระเปาะฟอง ดวยปลายเล็บเทา หรือดวย จะงอยปากออกมาไดโดยสวสัดีกอนกวาเขา ลูกไกตัวนัน้ควรเรียกวากระไร จะเรียกวาพี่หรือนอง. ว. ทานพระโคดม ควรเรียกวาพี่ เพราะมันแกกวาเขา.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 6 ทรงแสดงฌานส่ีและวิชชาสาม ภ. เราก็เหมือนอยางนัน้แล พราหมณ เม่ือประชาชนผูตกอยูใน อวิชชาเกดิในฟอง อันกระเปาะฟองหุมหอไว ผูเดยีวเทานั้นในโลก ไดทําลาย กระเปาะฟอง คือ อวิชชา แลวไดตรัสรูพระสัมมาสัมโพธิญาณอันยอดเยี่ยม เรานั้นเปนผูเจริญท่ีสุด ประเสริฐท่ีสุดของโลก เพราะความเพียรของเราท่ี ปรารภแลวแล ไมยอหยอน สติดํารงม่ันไมฟนเฟอน กายสงบ ไมกระสับ- กระสาย จิตต้ังม่ันมีอารมณเปนหนึ่ง. ปฐมฌาน เรานั้นแล สงัดแลวจากกาม สงัดแลวจากอกุศลธรรม ไดบรรลุ ปฐมฌานมีวิตก มีวิจาร มีปติและสุขซ่ึงเกิดแตวิเวกอยู. ทุติยฌาน เราไดบรรลุทุติยฌาน มีความผองใสแหงจิต ฯ ภายใน เปนธรรมเอก ผุดข้ึนไมมีวิตก ไมมีวจิาร เพราะวติก วิจาร สงบไป มีปติและสุขซ่ึงเกิด แตสมาธิอยู. ตติยฌาน เรามีอุเบกขาอยู มีสติ มีสัมปชัญญะ และเสวยสุขดวยนามกาย เพราะ ปติส้ินไป ไดบรรลุตติยฌาน ท่ีพระอริยะท้ังหลายสรรเสริญวา เปนผูมีอุเบกขา มีสติ มีสุขอยู ดังนี้. จตุตถฌาน เราไดบรรลุจตุตถฌาน ไมมีทุกขไมมีสุข เพราะละสุขละทุกขและ ดับโสมนัสโทมนัสกอน ๆ มีอุเบกขาเปนเหตุใหสติบริสุทธ์ิอยู.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 7 บุพเพนิวาสานุสติญาณ เรานั้น เม่ือจิตเปนสมาธิ บริสุทธ์ิ ผุดผอง ไมมีกิเลส ปราศจาก อุปกิเลส ออน ควรแกการงาน ตั้งม่ัน ไมหวั่นไหว อยางนี้แลว ไดนอมจิต ไปเพื่อบุพเพนวิาสานุสติญาณ เรานั้นยอมระลึกชาติกอนไดเปนอันมาก คือ ระลึกชาติไดหนึ่งชาติบาง สองชาติบาง สามชาติบาง ส่ีชาติบาง หาชาติบาง สิบชาติบาง ยี่สิบชาติบาง สามสิบชาติบาง ส่ีสิบชาติ หาสิบชาติบาง รอยชาติบาง พันชาติบาง แสนชาติบาง ตลอดสังวัฏฏกัลปเปนอันมากบาง วา ตลอดวิวัฏฏกลัปเปนอันมากบาง ตลอดสังวัฏฏวิวัฏฏกลัปเปนอันมากบาง วา ในภพนั้นเราไดมีช่ืออยางนัน้ มีโคตรอยางนั้น มีผิวพรรณอยางนัน้ มีอาหาร อยางนั้น เสวยสุขทุกขอยางนั้น ๆ มีกําหนดอายุเพยีงเทานั้น คร้ันจุตจิากภพ นั้นแลว ไดไปเกิดในภพโนน แมในภพโนนนั้น เราก็ไดมีช่ืออยางนั้น มีโคตรอยางนั้น มีผิวพรรณอยางนั้น มีอาหารอยางนั้น เสวยสุขทุกขอยาง นั้น ๆ มีกําหนดอายุเพียงเทานั้น คร้ันจุตจิากภพโนนนัน้แลว ไดมาเกิดใน ภพนี้ ยอมระลึกถึงชาติกอนไดเปนอันมาก พรอมท้ังอุเทศ พรอมท้ังอาการ ดวยประการฉะนี้ พราหมณ วิชชาท่ีหนึ่งน่ีแล เราไดบรรลุแลวในปฐมยาม แหงราตรี อวชิชา เรากําจัดไดแลว วิชชาเกดิแกการแลว ความมืด เรา กําจัดไดแลว แสงสวางเกิดแกเราแลว เหมือนท่ีเกิดแกบุคคลผูไมประมาท มีความเพยีร เผากิเลส สงจิตไปแลวอยูฉะนั้น ความชาํแรกออกคร้ังท่ีหนึ่ง ของเรานี้แล ไดเปนเหมือนการทําลายออกจากกระเปาะฟองแหงลูกไก ฉะนัน้. จุตูปปาตญาณ เรานั้น เม่ือจิตเปนสมาธิ บริสุทธ์ิ ผุดผอง ไมมีกิเลส ปราศจาก อุปกิเลส ออน ควรแกการงาน ต้ังม่ัน ไมหวั่นไหว อยางนี้แลว ไดนอมจิต

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 8 ไปเพื่อญาณ เคร่ืองรูจุติและอุปบัติของสัตวท้ังหลาย เรานั้นยอมเล็งเห็น หมูสัตวผูกําลังจุติ กําลังอุปบัติ เลว ประณีต มีผิวพรรณดี มีผิวพรรณทราม ไดดี ตกยาก ดวยทิพยจักษอัุนบริสุทธ์ิลวงจักษุของมนษุย ยอมรูชัดซ่ึงหมูสัตว ผูเขาถึงตามกรรมวา หมูสัตวผูเกิดเปนอยูเหลานี้ ประกอบดวยกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต ติเตียนพระอริยเจา เปนมิจฉาทิฏฐิ ยึดถือการกระทํา ดวยอํานาจมิจฉาทิฏฐิ หมูสัตวผูเกิดเปนอยางเหลานัน้ เบ้ืองหนาแตแตกกายตายไป เขาถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก หรือวาหมูสัตวผูเกิดเปนอยูเหลานี้ ประกอบ ดวยการสุจริต วจีสุจริต มโนสุจริต ไมติเตียนพระอริยเจา เปนสัมมาทิฏฐิ ยึดถือการกระทําดวยอํานาจสัมมาทิฏฐิ หมูสัตวผูเกิดเปนอยูเหลานั้น เบ้ืองหนา แตแตกกายตายไป เขาถึงสุคติโลกสวรรค เรายอมเล็งเห็นหมูสัตวผูกาํลังจุติ กําลังอุปบัติ เลว ประณีต มีผิวพรรณดี มีผิวพรรณทราม ไดดี ตกยาก ดวยทิพยจักษอัุนบริสุทธ์ิลวงจักษุของมนษุย ยอมรูชัดซ่ึงหมูสัตวผูเขาถึงตาม กรรมดวยประการดังนี้ พราหมณ วิชาท่ีสองน้ีแล เราไดบรรลุแลวใน มัชฌิมยามแหงราตรี อวิชชาเรากําจัดไดแลว วิชชาเกิดแกเราแลว ความมืด เรากําจัดไดแลว แสงสวางเกดิแกเราแลว เหมือนท่ีเกิดแกบุคคลผูไมประมาท มีความเพยีรเผากิเลส สงจิตไปแลวอยูฉะนั้น ความชําแรกออกคร้ังท่ีสองของ เรานี้แล ไดเปนเหมือนการทําลายออกจากกระเปาะฟองแหงลูกไก ฉะนั้น. อาสวักขยญาณ เรานั้น เม่ือจิตเปนสมาธิ บริสุทธ์ิ ผุดผอง ไมมีกิเลส ปราศจาก อุปกิเลส ออน ควรแกการงาน ตั้งม่ัน ไมหวั่นไหว อยางนี้แลว ไดนอมจิต ไปเพื่ออาสวักขยญาณ เรานั้นไดรูชัดตามเปนจริงวา นี้ทุกข ไดรูชัดตาม เปนจริงวา นี้เหตุใหเกิดทกุข ไดรูชัดตามเปนจริงวา นีค้วามดับทุกข ไดรูชัด

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 9 ตามเปนเปนจริงวา นี้ขอปฏิบัติใหถึงความดับทุกข ไดรูชัดตามเปนจริงวา เหลานี ้อาสวะ ไดรูชัดตามเปนจริงวา นี้เหตุใหเกิดอาสวะ ไดรูชัดตามเปนจริงวา นี้ความดับอาสวะ ไดรูชัดตามเปนจริงวา นี้ขอปฏิบัติใหถึงความดับอาสวะ เม่ือเรานั้นรูอยูอยางนี้ เห็นอยูอยางนี้ จิตไดหลุดพนแลวแมจากกามาสวะ ไดหลุดพนแลวแมจากภวาสวะ ไดหลุดพนแลวแมจากอวิชชาสวะ เม่ือจิต หลุดพนแลวไดมีญาณหยั่งรูวาหลุดพนแลว ไดรูดวยปญญาอันยิ่งวา ชาติ ส้ินแลว พรหมจรรยอยูจบแลว กิจท่ีควรทําไดทําเสร็จแลว กจิอ่ืนอีกเพื่อ ความเปนอยางนี้มิไดมี พราหมณ วิชชาท่ีสามนี้แล เราไดบรรลุแลวใน ปจฉิมยามแหงราตรี อวิชชา เรากําจัดไดแลว วิชชาเกิดแกเราแลว ความมืด เรากําจัดไดแลว แสงสวางเกิดแกเราแลว เหมือนท่ีเกิดแกบุคคลผูไมประมาท มีความเพยีรเผากิเลส สงจิตไปแลวอยู ฉะนั้น ความชาํแรกออกคร้ังท่ีสาม ของเรานี้แล ไดเปนเหมือนการทําลายออกจากกระเปาะฟองแหงลูกไก ฉะนัน้. เวรัญชพราหมณแสดงตนเปนอุบาสก [๔] เม่ือพระผูมีพระภาคเจาตรัสอยางนี้แลว เวรัญชพราหมณไดทูล คํานี้แดพระผูมีพระภาคเจาวา ทานพระโคดมเปนผูเจริญท่ีสุด ทานพระโคดม เปนผูประเสริฐท่ีสุด ขาแตทานพระโคดม ภาษิตของพระองคแจมแจงนัก ภาษิตของพระองคไพเราะนกั พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย อยางนี้ เปรียบเหมือบุคคลหงายของท่ีคว่าํ เปดของท่ีเปดบอกทางแกคน หลงทางหรือสองประทีปในท่ีมืดดวยต้ังใจวา คนมีจกัษุจกัเหน็รูปดังนี้ ขาพเจานี้ขอถึงทานพระโคดม พระธรรม และพระสงฆวาเปนสรณะ ขอ พระองคจงทรงจําขาพเจาวาเปนอุบาสกผูถึงสรณะตลอดชีวิต จําเดิมแตวันนี้

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 10 เปนตนไป และขอพระองคพรอมดวยภกิษุสงฆจงทรงรับอาราธนาอยูจําพรรษา ท่ีเมืองเวรัญชาของขาพเจาเถิด. พระผูมีพระภาคเจาทรงรับอาราธนาดวยพระอาการดุษณี คร้ันเวรัญช- พราหมณทราบการรับอาราธนาของพระผูมีพระภาคเจาแลว ไดลุกจากท่ีนั่ง ถวายบังคมพระผูมีพระภาคเจา ทําประทักษิณหลีกไป. เมืองเวรัญชาเกิดทุพภิกขภัย [๕] ก็โดยสมัยนั้นแล เมืองเวรัญชา มีภิกษาหารนอย ประชาชน หาเล้ียงชีพฝดเคือง มีกระดูกคนตายขาวเกล่ือน ตองมีฉลากซ้ืออาหาร ภิกษุสงฆจะยงัอัตภาพใหเปนไปดวยการถือบาตรแสวงหา ก็ทําไมไดงาย คร้ังนั้น พวกพอคามาชาวอุตราปถะมีมาประมาณ ๕๐๐ ตัว ไดเขาพักแรมตลอดฤดูฝน ในเมืองเวรัชญา พวกเขาไดตกแตงขาวแดงสําหรับภิกษุรูปละแลงไวท่ีคอกมา เวลาเชาภกิษุท้ังหลายครองอันตรวาสกแลวถือบาตรจีวรเขาไปบิณฑบาตใน เมืองเวรัญชา เม่ือไมไดบิณฑบาต จึงเท่ียวไปบิณฑบาตที่คอกมา รับขาวแดง รูปละแลงนําไปสูอารามแลวลงครกโขลกฉัน สวนทานพระอานนทบดขาวแดง แลงหนึ่งท่ีศิลา แลวนอมเขาไปถวายแดพระผูมีพระภาคเจา ๆ เสวยพระกระ- ยาหารที่บดถวายนั้นอยูไดทรงสดับเสียงครกแลว. พระพุทธประเพณี พระตถาคตท้ังหลายทรงทราบอยู ยอมตรัสถามก็มี ทรงทราบอยู ยอมไมตรัสถามก็มี ทรงทราบกาลแลวตรัสถาม ทรงทราบกาลแลวไมตรัสถาม พระตถาคตท้ังหลายยอมตรัสถามส่ิงท่ีประกอบดวยประโยชน ไมตรัสถามส่ิงท่ี ไมประกอบดวยประโยชน พระตถาคตท้ังหลายทรงจาํกัดส่ิงท่ีไมประกอบดวย

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 11 ประโยชนดวยขอปฏิบัติ พระผูมีภาคพุทธเจาท้ังหลายยอมทรงสอบถามภิกษ ุท้ังหลาย ดวยอาการสองอยาง คือ จักทรงแสดงธรรมอยางหนึ่ง จักทรงบัญญัติ- สิขาบทแกพระสาวกท้ังหลายอยางหน่ึง. คร้ันนั้น พระผูมีพระภาคเจาตรัสถามทานพระอานนทวา อานนท นั่นเสียงครกหรือหนอ จึงทานพระอานนทกราบทูลเนื้อความนั้นใหทรงทราบ พระผูมีพระภาคเจาตรัสสรรเสริญวา ดีละ ดีละ อานนท พวกเธอเปนสัตบุรุษ ชนะวเิศษแลว พวกเพื่อนพรหมจารีช้ันหลังจักดหูม่ินขาวสาลีและขาวสุกอัน ระคนดวยเนื้อ. พระมหาโมคคัลลานะเปลงสีหนาท [๖] คร้ังนั้น ทานพระมหาโมคคัลลานะเขาไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ถวายบังคมแลวนั่ง ณ ท่ีควรสวนขางหนึ่ง ไดกราบทูลคํานี้แดพระผูมีพระ- ภาคเจาวา พระพุทธเจาขา บัดนี้เมืองเวรัญชามีภิกษาหารนอย ประชาชน หาเล้ียงชีพฝดเคือง มีกระดกูคนตายขาวเกล่ือน ตองมีสลากซ้ืออาหารภิกษุสงฆ จะยังอัตภาพใหเปนไป ดวยการถือบาตรแสวงหา ก็ทําไมไดงาย พระพุทธเจาขา พื้นเบ้ืองลางแหงแผนดนิผืนใหญนี้ สมบูรณ มีรสอันโอชา เหมือนน้ําผ้ึงหวี ่ท่ีไมมีตัวออนฉะนั้น ขอประทานพระวโรกาส ขาพระพุทธเจาจะพึงพลิก แผนดิน ภิกษท้ัุงหลายจักไดฉันงวนดิน พระพุทธเจาขา. พระผูมีพระภาคเจาตรัสถามวา ดูกอนโมคคัลลานะ ก็สัตวผูอาศัย แผนดินเลา เธอจะทําอยางไรแกสัตวเหลานั้น. ม. ขาพระพุทธเจาจกันริมิตฝามือขาหนึ่งใหเปนดุจแผนดินใหญ ยัง สัตวผูอาศัยแผนดินเหลานั้นใหไปอยูในฝามือนั้น จักพลิกแผนดนิดวยมืออีก ขางหนึ่ง พระพุทธเจาขา.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 12 ภ. อยาเลย โมคคัลลานะ การพลิกแผนดิน เธออยาพอใจเลย สัตวท้ังหลายจะพึงไดรับผลตรงกันขาม. ม. ขอประทานพระวโรกาส ขอภิกษสุงฆท้ังหมดพงึไปบิณฑบาตใน อุตรกุรุทวีป พระพุทธเจาขา. ภ. กภ็ิกษุผูไมมีฤทธ์ิเลา เธอจักทําอยางไรแกภกิษุเหลานั้น ม. ขาพระพุทธเจาเจาจกัทําใหภิกษุท้ังหมดไปได พระพุทธเจาขา. ภ. อยาเลย โมคคัลลานะ การท่ีภิกษุสงฆท้ังหมดไปบิณฑบาตถึง อุตรกุรุทวีป เธออยาพอใจเลย. เหตุใหพระศาสนาดํารงอยูไมนานและนาน [๗] คร้ังน้ัน ทานพระสารีบุตรไปในท่ีสงัดหลีกเรนอยู ไดมีความ ปริวิตกแหงจติเกิดข้ึนอยางนี้วา พระศาสนาของพระผูมีพระภาคพุทธเจา ท้ังหลาย พระองคไหนไมดํารงอยูนาน ของพระองคไหนดํารงอยูนาน ดังน้ี คร้ันเวลาสายณัหทานออกจากท่ีเรนแลว เขาไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ถวายบังคมนั่ง ณ ท่ีควรสวนขางหนึ่งแลวกราบทูลวา พระพุทธเจาขา ขาพระพุทธเจาไปในท่ีสงัดหลีกเรนอยู ณ ตําบลนี้ ไดมีความปริวิตกแหงจิต เกิดข้ึนอยางนีว้า พระศาสนาของพระผูมีพระภาคพุทธเจาท้ังหลาย พระองค ไหน ไมดํารงอยูนาน ของพระองคไหนดํารงอยูนาน. พระผูมีพระภาคเจาตรัสตอบวา ดูกอนสารีบุตร พระศาสนาของ พระผูมีพระภาคเจาพระนามวิปสสี พระนามสิขี และพระนามเวสสภู ไมดํารง อยูนาน ของพระผูมีพระภาคเจาพระนามกกุสันธะ พระนามโกนาคมนะ และ พระนามกัสสปะดํารงอยูนาน.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 13 ส. อะไรเปนเหตุ อะไรเปนปจจยั ใหพระศาสนาของพระผูมีพระ- ภาคเจาพระนามวิปสสี พระนามสิขี และพระนามเวสสภู ไมดํารงอยูนาน พระพุทธเจาขา. ภ. ดูกอนสารีบุตร พระผูมีพระภาคเจาพระนามวิปสสี พระนามสิขี และพระนามเวสสภู ทรงทอพระหฤทัยเพื่อจะทรงแสดงธรรมโดยพิสดารแก สาวกท้ังหลาย อนึ่ง สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน อิติวุตตกะ ชาดก อัพภูตธรรม เวทัลละ ของพระผูมีพระภาคเจาท้ังสามพระองคนั้นมีนอย สิขาบทก็มิไดทรงบัญญัติ ปาฏิโมกขก็มิไดทรงแสดงแกสาวก เพราะอันตรธาน แหงพระผูมีพระภาคพุทธเจาเหลานั้น เพราะอันตรธานแหงสาวกผูตรัสรูตาม พระพุทธเจาเหลานั้น สาวกช้ันหลังท่ีตางช่ือกัน ตางโคตรกัน ตางชาติกัน ออกบวชจากตระกูลตางกัน จึงยังพระศาสนานั้นใหอันตรธานโดยฉับพลัน ดูกอนสารีบุตร ดอกไมตางพรรณท่ีเขากอบไวบนพื้นกระดาน ยังไมไดรอย ดวยดาย ลมยอมกระจาย ขจัด กําจดัซ่ึงดอกไมเหลานั้นได ขอนัน้เพราะเหตุ อะไร เพราะเขาไมไดรอยดวยดาย ฉันใด เพราะอันตรธานแหงพระผูมี พระภาคพุทธเจาเหลานั้น เพราะอันตรธานแหงสาวกผูตรัสรูตามพระพุทธเจา เหลานั้น สาวกช้ันหลังท่ีตางช่ือกัน ตางโคตรกัน ตางชาติกัน ออกบวชจาก ตระกูลตางกัน จึงยังพระศาสนาน้ันใหอันตรธานโดยฉับพลันฉันนัน้เหมือนกัน เพราะพระผูมีพระภาคพุทธเจาเหลานั้น ทรงทอพระหฤทัยเพ่ือจะทรงกําหนด จิตของสาวกดวยพระหฤทัย แลวทรงส่ังสอนสาวก. ดูกอนสารีบุตร เร่ืองเคยมีมาแลว พระผูมีพระภาคอรหันตสัมมา- สัมพุทธเจาพระนามเวสสภู ทรงกําหนดจติภิกษุสงฆดวยพระหฤทัยแลวทรง ส่ังสอน พรํ่าสอน ภิกษุสงฆประมาณพนัรูป ในไพรสณฑอันนาพงึกลัวแหง

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 14 หนึ่งวา พวกเธอจงตรึกอยางนี้ อยาไดตรึกอยางนัน้ จงทําในใจอยางนี้ อยาไดทําในใจอยางนัน้ จงละสวนนี้ จงเขาถึงสวนนี้อยูเถิด ดังนี้ ลําดับนั้นแล จิตของภิกษุประมาณพันรูปนั้น อันพระผูมีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา พระนามเวสสภูทรงส่ังสอนอยูอยางนัน้ ทรงพรํ่าสอนอยูอยางนัน้ ไดหลุดพน แลวจากอาสวะท้ังหลาย เพราะไมถือม่ัน ในเพราะความท่ีไพรสณฑอันนา พึงกลัวนัน้ซิ เปนถ่ินท่ีนาสยดสยองจึงมีคํานี้วา ผูใดผูหนึ่งซ่ึงยังไมปราศจาก ราคะเขาไปสูไพรสณฑนั้น โดยมากโลมชาติยอมชูชัน. ดูกอนสารีบุตร อันนี้แลเปนเหตุ อันนี้แลเปนปจจัย ใหพระศาสนา ของพระผูมีพระภาคเจาพระนามวิปสสี พระนามสิขี และพระนามเวสสภูไมดํารง อยูนาน. ส. อะไรเปนเหตุ อะไรเปนปจจยั ใหพระศาสนาของพระผูมีพระ- ภาคเจา พระนามกกุสันธะ พระนามโกนาคมนะ และพระนามกัสสปะ ดํารง อยูนาน พระพุทธเจาขา. ภ. ดูกอนสารีบุตร พระผูมีพระภาคเจาพระนามกกุสันธะ พระนาม โกนาคมนะ และพระนามกัสสปะ มิไดทรงทอพระหฤทัยเพื่อจะทรงแสดงธรรม โดยพิสดารแกสาวกท้ังหลาย อนึ่ง สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน อิติวุตตกะ ชาดก อัพภูตธรรม เวทัลละ ของพระผูมีพระภาคเจาท้ังสาม พระองคนั้นมีมาก สิขาบทก็ทรงบัญญัติ ปาติโมกขก็ทรงแสดงแกสาวก เพราะอันตรธานแหงพระผูมีพระภาคพุทธเจาเหลานั้น เพราะอันตรธานแหง สาวกผูตรัสรูตามพระพุทธเจาเหลานั้น สาวกชั้นหลังท่ีตางช่ือกัน ตางโคตรกัน ตางชาติกัน ออกบวชจากตระกูลตางกัน จึงดํารงพระศาสนานั้นไวไดตลอด ระยะกาลยืนนาน ดูกอนสารีบุตร ดอกไมตางพรรณท่ีเขากองไวบนพื้นกระดาน

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 15 รอยดีแลวดวยดาย ลมยอมกระจายไมได ขจัดไมได กําจัดไมไดซ่ึงดอกไม เหลานั้นขอนัน้เพราะเหตุไร เพราะเขารอยดีแลวดวยดาย ฉันใด เพราะ อันตรธานแหงพระผูมีพระภาคพุทธเจาเหลานั้น เพราะอันตรธานแหงสาวก ผูตรัสรูตามพระพุทธเจาเหลานั้น สาวกช้ันหลังท่ีตางช่ือกัน ตางโคตรกัน ตางชาติกัน ออกบวชจากตระกูลตางกัน จงึดํารงพระศาสนานั้นไวไดตลอด ระยะกาลยืนนาน ฉันนั้นเหมือนกัน. ดูกอนสารีบุตร อันนี้แลเปนเหตุ อันนี้แลเปนปจจัย ใหพระศาสนา ของพระผูมีพระภาคเจาพระนามกกุสันธะ พระนามโกนาคมนะ และพระนาม กัสสปะ ดํารงอยูนาน. ปรารภเหตุใหทรงบัญญัติสิกขาบท [๘] ลําดบันั้นแล ทานพระสารีบุตรลุกจากอาสนะ ทําผาอุตราสงค เฉวียงบาขางหนึ่ง ประนมอัญชลี ไปทางพระผูมีพระภาคเจาแลวกราบทูลวา ถึงเวลาแลว พระพุทธเจาขา ขาแตพระสุคต ถึงเวลาแลว ท่ีจะทรงบัญญัติ สิกขาบท ท่ีจะทรงแสดงปาติโมกขแกสาวก อันจะเปนเหตุใหพระศาสนาน้ี ยั่งยืนดํารงอยูไดนาน พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา จงรอกอน สารีบุตร จงยับยั้งกอนสารีบุตร ตถาคตผูเดียวจักรูกาลในกรณียนัน้ พระศาสดายังไมบัญญัติสิกขาบท ยังไม แสดงปาติโมกขแกสาวก ตลอดเวลาท่ีธรรมอันเปนท่ีตั้งแหงอาสวะบางเหลา ยังไมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ ตอเม่ือใดอาสวัฏฐานยิธรรมบางเหลา ปรากฏ ในสงฆในศาสนานี้ เม่ือนัน้พระศาสดาจงึจะบัญญัติสิกขาบท แสดงปาติโมกข แกสาวก เพื่อกําจัดอาสวัฏฐานิยธรรมเหลานั้นแหละ อาสวัฏฐานิยธรรม

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 16 บางเหลายังไมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ ตลอดเวลาท่ีสงฆยังไมถึงความเปน หมูใหญโดยภิกษุผูบวชนาน ตอเม่ือใดสงฆถึงความเปนหมูใหญโดยภิกษุผูบวช นานแลว และอาสวัฏฐานิยธรรมบางเหลายอมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ เม่ือนั้น พระศาสดาจึงจะบัญญัติสิกขาบท แสดงปาติโมกขแกสาวก เพื่อกําจดัอาสวัฏฐา- นิยธรรมเหลานั้นแหละ อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหลา ยังไมปรากฏในสงฆ ในศาสนานี้ ตลอดเวลาท่ีสงฆยังไมถึงความเปนหมูใหญโดยแพรหลายแลว ตอเม่ือใด สงฆถึงความเปนหมูใหญโดยแพรหลาย และอาสวัฏฐานยิธรรมบางเหลา ยอมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ เม่ือนั้นพระศาสดาจึงจะบัญญัติสิกขาบท แสดง ปาติโมกขแกสาวกเพื่อกําจดัอาสวัฏฐานิยธรรมเหลานั้นแหละ อาสวัฏฐานิยธรรม บางเหลา ยังไมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ ตลอดเวลาท่ีสงฆไมถึงความเปน หมูใหญเลิศโดยลาภ ตอเม่ือใดสงฆถึงความเปนหมูใหญเลิศโดยลาภแลว และ อาสวัฏฐานิยธรรมบางเหลายอมปรากฏในสงฆในศาสนานี้ เม่ือนั้นพระศาสดา จึงจะบัญญัติสิกขาบท แสดงปาติโมกขแกสาวกเพื่อกําจัดอาสวัฏฐานยิธรรม เหลานั้นแหละ ดูกอนสารีบุตร ก็ภิกษุสงฆไมมีเสนียดไมมีโทษ ปราศจาก มัวหมองบริสุทธ์ิผุดผองต้ังอยูในสารคุณ เพราะบรรดาภิกษุ ๕๐๐ รูปน้ี ภิกษุ ท่ีทรงคุณธรรมอยางตํ่า ก็เปนโสดาบัน มีความไมตกตํ่าเปนธรรมดา เปนผูเท่ียง เปนผูท่ีจะตรัสรูในเบ้ืองหนา. เสด็จนิเวศนเวรัญชพราหมณ [๙] คร้ันปวารณาพรรษาแลว พระผูมีพระภาคเจาตรัสเรียกทานพระ อานนทมารับส่ังวา ดูกอนอานนท พระตถาคตท้ังหลายยังมิไดบอกลาผูท่ีนิมนต ใหอยูจําพรรษาแลว จะไมหลีกไปสูท่ีจาริกในชนบท ขอนี้เปนประเพณีของ พระตถาคตท้ังหลาย มาไปกนัเถิดอานนท เราจะบอกลาเวรัญชพราหมณ

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 17 ทานพระอานนททูลสนองพระพุทธดาํรัสวาเปนดังรับส่ังพระพุทธเจาขา ขณะน้ัน พระผูมีพระภาคเจาทรงอันตรวาสกแลว ถือบาตรจีวรมีทาน พระอานนทเปนปจฉาสมณะ เสด็จพระพทุธดําเนินไปสูนิเวศนของเวรัญช- พราหมณคร้ันถึงแลวประทับนั่งเหนือพระพุทธอาสนท่ีเขาจัดถวาย ทันใดนัน้ เวรัญชพราหมณดําเนนิเขาไปสูท่ีประทับ คร้ันแลวถวายบังคมนั่งเฝาอยู ณ ท่ีควรสวนขางหน่ึงพระองครับส่ังวา ดูกอนพราหมณ เราเปนผูอันทานนิมนต อยูจําพรรษาแลว เราขอบอกลาทาน เราปรารถนาจะหลีกไปสูท่ีจาริกในชนบท. เวรัญชพราหมณกราบทูลวา เปนความจริง ทานพระโคดม ขาพเจา นิมนตพระองคอยูจําพรรษา ก็แตวาไทยธรรมอันใดท่ีจะพึงถวาย ไทยธรรม อันนั้นขาพเจายังมิไดถวาย และไทยธรรมน้ันมิใชวาจะไมมี ท้ังประสงคจะ ไมถวายก็หาไม ภายในไตรมาสนี้ พระองคจะพึงไดไทยธรรมนั้นจากไหน เพราะฆราวาสมีกิจมาก มีกรณียะมาก ขอทานพระโคดมพรอมดวยพระสงฆ จงทรงพระกรุณาโปรดรับภตัตาหารของขาพเจา เพื่อเจริญบุญกุศลและปติ ปราโมทยในวนัพรุงนี้แกขาพเจาดวยเถิด. พระผูมีพระภาคเจาทรงรับอัชเฌสนาโดยดุษณภีาพ และแลวทรงช้ีแจง ใหเวรัญชพราหมณเห็นแจง สมาทาน อาจหาญ ราเริงดวยธรรมีกถา แลวทรง ลุกจากท่ีประทับเสด็จกลับ. หลังจากนั้น เวรัญชพราหมณส่ังใหตกแตงของเค้ียวของฉันอันประณีต ในนิเวศนของตน โดยผานราตรีนั้นแลว ใหเจาพนักงานไปกราบทูลภัตตกาล แดพระผูมีพระภาคเจาวา ถึงเวลาแลว ทานพระโคดม ภัตตาหารเสร็จแลว. ขณะน้ัน เปนเวลาเชา พระผูมีพระภาคเจาทรงอันตรวาสกแลวถือ บาตรจีวรเสดจ็พระพุทธดําเนินไปสูนิเวศนของเวรัญชพราหมณ คร้ันถึงแลว

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 18 ประทับนั่งเหนือพระพุทธอาสนท่ีเขาจัดถวาย พรอมดวยภิกษุสงฆ จึงเวรัญช- พราหมณอังคาส ภิกษุสงฆมีพระพุทธเจาเปนประมุข ดวยขาทนียโภชนียาหาร อันประณีต ดวยมือของตนจนใหหามภัตรแลว ไดถวายไตรจีวรแดพระผูมี- พระภาคเจาผูเสวยเสร็จทรงนําพระหตัถออกจากบาตรแลวใหทรงครอง และ ถวายผาคูใหภกิษุครอง รูปละสํารับ จึงพระองคทรงช้ีแจงใหเวรัญชพราหมณ เห็นแจง สมาทาน อาจหาญ ราเริงดวยธรรมีกถา แลวทรงลุกจากท่ีประทับ เสด็จกลับ คร้ันพระองคประทับอยูท่ีเมืองเวรัญชาตามพระพุทธาภิรมยแลว เสด็จพระพุทธดําเนินไปยังเมืองทาปยาคะ ไมทรงแวะเมืองโสเรยยะ เมือง สังกัสสะ เมืองกัณณกุชชะ ทรงขามแมน้ําคงคาท่ีเมืองทาปยาคะ เสดจ็พระพุทธะ ดําเนินถึงพระนครพาราณสี คร้ันพระองคประทับอยูท่ีพระนครพาราณสี ตาม พระพุทธาภิรมยแลว เสด็จจาริกไปโดยมรรคาอันจะไปสูพระนครเวสาลี เม่ือ เสด็จจาริกไปโดยลําดับถึงพระนครเวสาลีนั้นแลว ทราบวาพระองคประทับ อยูท่ีกูฏาคารศาลา ปามหาวัน เขตพระนครเวสาลีนั้น. เวรัญชภาณวาร จบ

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 19 อรรถกถาพระวินัย ชื่อสมันตปาสาทิกาแปล มหาวิภังควรรณนา ภาค ๑ อารัมภกถา * ขาพเจาขอถวายนมัสการแดพระผูเปน ท่ีพึ่ง ผูประกอบดวยพระมหากรุณา พระองคผูทรงกระทํากรรมท่ีทําไดยากยิ่ง ตลอดกาลซ่ึงจะนับประมาณมิได แมดวย หลายโกฏิกัป ทรงถึงความยากลําบาก เพื่อ ประโยชนเก้ือกูลแกสัตวโลก. ขาพเจาขอ ถวายนมัสการแกพระธรรมอันประเสริฐ อัน ขจัดเสียซ่ึงขายคือกิเลส มีอวิชชาเปนตน ท่ีพระพุทธเจาทรงเสพอยูเปนนติย ซ่ึงสัตว- โลก เม่ือไมหยั่งรูตองทองเที่ยวไปสูภพนอย และภพใหญ. ขาพเจาขอถวายนมัสการดวย เศียรเกลา ซ่ึงพระอริยสงฆ ผูประกอบ *องคการศึกษาแผนกบาลี แปลออกสอบในสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๘-๒๕๐๖

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 20 ดวยคุณ มีศีล สมาธิ ปญญา วิมุตติ และ วิมุตติญาณทัสนะเปนเคามูล เปนเนื้อนาบุญ ของเหลาชนผูมีความตองการดวยกุศล. ขาพ เจานมัสการอยู ซ่ึงพระรัตนตรัยอันควร นมัสการโดยสวนเดียว ดวยประการดงักลาว มานี้ ไดแลวซ่ึงกุศลผลบุญท่ีไพบูล หล่ังไหล ไมขาดสายอันใด ดวยอานุภาพแหงกุศลผล บุญนั้น ขอขาพเจาจงเปนผูปลอดอันตราย. ขาพเจาจักอาศัยอานุภาพของทานบูรพาจารย พรรณนาพระวินัยใหไมปะปนกัน ซ่ึงเม่ือ ทรงอยูแลว ศาสนาของพระพุทธเจา ผูมิได ทรงตั้งม่ันอยู ( ในสวนสุดท้ังสอง ) แตทรง ดํารงชอบดวยดี ( ในมัชฌมิาปฏิปทา ) เปน อันประดิษฐานอยูได. แทท่ีจริง พระวินัยนี ้ ถึงทานบูรพาจารยผูองอาจ ซ่ึงขจัดมลทิน และอาสวะออกหมดแลวดวยน้ําคือญาณ มี วิชชาและปฏสัิมภิทาบริสุทธิ์ ฉลาดในการ สังวรรณนาพระสัทธรรม หาผูเปรียบปาน ในความเปนผูขัดเกลาไดไมงาย เปรียบดัง ธงชัยของวัดมหาวิหาร ไดสังวรรณนาไวโดย นัยอันวิจิตร คลอยตามพระสัมพุทธเจาผู ประเสริฐ. กระนั้น เพราะสังวรรณนานี้

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 21 มิไดอํานวยประโยชนไร ๆ แกชาวภิกษใุน เกาะอ่ืน เพราะทานเรียบเรียงไวดวยภาษา ชาวเกาะสิงหล ฉะนั้น ขาพเจาผูรําลึกอยู ดวยดีโดยชอบ ถึงคําเชิญของพระเถระนาม วา พุทธสิริ จึงจักเร่ิมดวยดี ซ่ึงการสังวรรณ- นานี้ อันควรแกนัยพระบาลี ณ บัดนี้. และ เม่ือจะเร่ิมดวยดี ซ่ึงสังวรรณนานั้น จักเอา มหาอรรถกถาเปนโครงของสังวรรณนานัน้ไม ละขอความอันควร แมจากวินิจฉัย ซ่ึง ทานกลาวไวในอรรถกถามหาปจจรี และ อรรถกถาอันปรากฏดวยดี โดยชื่อวากุรุนที เปนตน กระทําเถรวาทไวในภายในแลว จึง จักเร่ิมตนดวยดีโดยชอบซ่ึงสังวรรณนา ขอภิกษ ุ ท้ังหลายปนูเถระ ปนูใหม และปานกลาง ผูมีจิตเล่ือมใสเคารพนับถือพระธรรมของ พระตถาคตเจา ผูมีดวงประทีปคือพระธรรม จงตั้งใจฟงสังวรรณนาน้ันของขาพเจา โดย เคารพเถิด. พระอรรถกถาจารยชาวสิงหล มิได ละมติ (อธิบาย) ของทานพุทธบุตรท้ังหลาย ผูรูธรรมวินัย เหมือนอยางท่ีพระพุทธเจา ตรัสไว ไดแตอรรถกถาในปางกอน. เพราะ

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 22 เหตุนั้นแล คําท่ีทานกลาวไวในอรรถกถา ท้ังหมดยกเวนคําท่ีเขียนดวยความพล้ังพลาด เสีย ยอมเปนประมาณแหงบัณฑิตท้ังหลาย ผูมีความเคารพในสิกขาในพระศาสนาน้ี. ก็ เพราะแมวรรณนานี้ จะแสดงขอความแหง คําท้ังหลายท่ีมาในพระสุตตันตะใหเหมาะสม แกพระสูตร ละท้ิงภาษาอ่ืนจากอรรถกถาน้ัน เสียทีเดียว และยนพลความพสิดาร ( คาํ ประพันธท่ีพิสดาร ) ใหรัดกุมเขา ก็จักไมให เหลือไว ซ่ึงขอวนิิจฉัยท้ังปวง ไมขามลําดบั พระบาลีท่ีเปนแบบแผนอยางใดอยางหนึง่ เพราะฉะนั้น บัณฑิตควรตามศึกษาวรรณนา นี้โดยเอ้ือเฟอแล.*

เพราะขาพเจาไดกลาวไวในคาถาเหลานั้นวา จักพรรณนาพระวินยั ดังนี้ ผูศึกษาควรกําหนดพระวินยักอนวา วินัยน้ัน คืออะไร? เพราะฉะน้ัน ขาพเจาจึงกลาวคํานี้วา ท่ีช่ือวา วนิัย ในท่ีนี้ประสงคเอาวินยัปฎกท้ังส้ิน. ก็เพื่อจะสังวรรณนาพระวินยันั้น ขาพเจาจะกลาวมาติกาดังตอไปวา พระวินัยปฎกนี้ ผูใดกลาวไว กลาว ในกาลใด กลาวไวเพราะเหตุใด ผูใดทรงไว *นย. สารตฺถทีปนี ๑/๔๓-๔๗ วา เพราะแมวรรณนานี้ ซ่ึงจะแสดงขอความแหงถอยคําอันมา ในพระสุตตันตะใหเหมาะสมกับพระสูตร ขาพเจาก็จกัละภาษาอ่ืนจากอรรถกถาน้ันเสียเลยและ ยนพลความท่ีพิสดารใหรัดกุมเขา ไมละท้ิงขอวินจิท้ังปวงใหเหลือไว ไมขามลําดับพระบาลี ท่ีเปนแบบแผนอะไร ๆ แลวจักรจนา, เพราะฉะน้ัน ผูศึกษาควรตั้งใจสําเหนียกวรรณนานีแ้ล.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 23 ผูใดนําสืบมา และตั้งอยูแลวในบุคคลใด ขาพเจากลาววิธีนี้แลว ภายหลังจักแสดง เนื้อความแหงปาฐะวา " เตน " เปนตนโดย ประการตาง ๆ ทําการพรรณนาอรรถแหง พระวินัย. บรรดามาติกาเหลานัน้ คําวา วุตตฺ เยน ยทา ยสฺมา นี้ ทานอาจารยกลาวหมายเอาคํามีอาทิอยางนีก้อนวา โดยสมัยนั้นพระผูมีพระภาค- เจาประทับอยู ( ณ โคนตนไมสะเดาอันนเฬรุยกัษสิงสถิต ) ใกลเมืองเวรัญชา๑. เพราะคํานี้มิใชเปนคําท่ีกลาวใหประจักษกับพระองคเองแหงพระผูมีพระภาค- เจา๒. เพราะฉะน้ัน บัณฑิตจึงควรกลาวต้ังปญหานั่นดังนี้วา คําน้ีใครกลาวไว กลาวไวในกาลไหน และเพราะเหตุไร จึงกลาวไว. ( แกวา ) คํานีท้านพระ- อุบาลีเถระกลาวไว ก็แลคํานั้น ทานพระอุบาลีเถระกลาวไวในคราวทําปฐม- มหาสังคีติ (ในคราวทําสังคายนาใหญคร้ังแรก). อันชือ่วา ปฐมมหาสังคีตินี้ พระธรรมสังคาหกเถระท้ังหลายไดกลาวแลวในปญจสตกิสังคีติขันธกะแมกจ็ริง ถึงอยางนั้น ๓ เพื่อความเปนผูฉลาดในนทิานบัณฑิตควรทราบตามนัยนี้ แมใน อรรถกถานี้. ๑. วิ.มหา. ๑/๑. ๒. นย. สารตฺถทิปนี ๑/๓๙ วา คือมิใชเปนพระดํารัสท่ีพระผูมีพระภาคเจา ตรัสไว หรือเปนคําท่ีทานกลาวไวในเวลาท่ีพระพุทธองคยังทรงพระชนมอยู ๒. วิ. จลฺ . ๗/๓๗๙.

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 24 พาหิรนทิานวรรณนา [ปรารภมูลเหตุทําปฐมสังคายนา] ๑ความพสิดารวา เม่ือพระผูมีพระภาคเจาผูเปนท่ีพึง่แหงโลกทรง บําเพ็ญพุทธกจิ ตั้งแตทรงยังพระธรรมจกัรใหเปนไปเปนตน จนถึงโปรด สุภัททปริพาชกแลวเสดจ็ปรินิพพาน ดวยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ ในเวลา ใกลรุง ในวนัวิสาขปุณณมี ระหวางตนสาละท้ังคูในสาลวัน อันเปนท่ีเสด็จ ประพาสของเจามัลละท้ังหลาย ใกลกรุงกุสินารา ทานพระมหากัสสปผูเปน พระสังฆเถระแหงภิกษุประมาณ ๗ แสนรูป ซ่ึงประชุมกันในสถานที่ปรินิพพาน แหงพระผูมีพระภาคเจา ระลึกถึงคําท่ีสุภัททวุฑฒบรรพชิตกลาว เม่ือพระผูมี พระภาคเจาเสด็จปรินิพพานแลวได ๗ วนัวา อยาเลย ผูมีอายุท้ังหลาย ! ทานท้ังหลายอยาเศราโศกไปเลย ทานท้ังหลายอยารํ่าไรไปเลย พวกเราพน ดีแลวจากพระมหาสมณะพระองคนั้น ดวยวาพวกเราถูกพระมหาสมณะ พระองคนั้น คอยรบกวนหามปรามวา นี้สมควรแกเธอท้ังหลาย นีไ้มสมควร แกเธอท้ังหลาย ดังนี้ กบั็ดนี้พวกเราจกัปรารถนากระทํากรรมใด ก็จักทํา กรรมนั้น พวกเราจกัไมปรารถนากระทํากรรมใด จกัไมทํากรรมนัน่๒ ดังนี ้ดําริอยูวา ขอท่ีพวกปาปภิกษุ จะพึงเปนผูสําคัญเสียวา ปาพจนมีพระศาสดา ลวงไปแลว ดังนี้ ไดพรรคพวกแลวพงึยังพระสัทธรรมใหอันตรธานไดไมนาน เลย เร่ืองนี้เปนฐานะท่ีมีไดแน. ความจริง พระวินยัยังต้ังอยูตราบใด ปาพจนยังมีพระศาสดาไมลวงไปแลวตราบนั้น ขอนี้สมดวยพระดํารัสท่ีพระผูมี- ๑. องคการศึกษาแผนกบาลี แปลออกสอบในสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๙๐ ๒. วิ. จลฺ. ๗ / ๓๘๐

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 25 พระภาคเจาตรัสไววา อานนท ! ธรรมวนิัยใดอันเราแสดงแลว บัญญัติแลว แกเธอท้ังหลาย ธรรมและวินัยนัน้จักเปนศาสดาของเธอท้ังหลายโดยกาลลวง ไปแหงเรา๑ ดังนี้ อยากระนั้นเลย เราพงึสังคายนาพระธรรมและพระวินยั ซ่ึงจะเปนวิธีท่ีพระศาสนานีจ้ะพึงดาํรงม่ันต้ังอยูส้ินกาลนาน. อนึ่ง โดยเหตุท่ี เราเปนผูอันพระผูมีพระภาคเจาตรัสวา กัสสป ! เธอจักทรงผาบังสุกุลอันทํา ดวยปานของเรา ซ่ึงเราใชนุงหมแลวหรือ ดังนี้ แลวทรงอนุเคราะหดวย สาธารณบริโภคในจวีร และดวยการทรงยกยองไวเทียบเทียมพระองคในอุตริ- มนุสธรรม มีอนุปุพพวหิารเกา และอภญิญาหกเปนประเภท โดยนัยมีอาทิ อยางนี้วา ภิกษุท้ังหลาย ! เราจํานงอยูเพยีงใด เราสงัดแลวจากกามทั้งหลาย เทียว ฯลฯ ยอมเขาถึงพรอมซ่ึงปฐมฌาน อยูไดเพียงนั้น ภกิษุท้ังหลาย ! แมกัสสปจํานงอยูเพยีงใด เธอสงัดจากกามท้ังหลาย ฯลฯ ยอมเขาถึงพรอม ซ่ึงปฐมฌานอยูไดเพียงนั้นเหมือนกนั๒ ดงันี้ ความเปนผูไมมีหนี้อยางอ่ืนอะไร จักมีแกเรานั้นได, พระผูมีพระภาคเจาทรงทราบเราวา กัสสปน้ีจักเปนผูดํารง วงศพระสัทธรรมของเรา ดังนี้แลว ทรงอนุเคราะหดวยอสาธารณานุเคราะหนี ้ดุจพระราชาทรงทราบพระราชโอรสผูจะดํารงวงศสกุลของพระองคแลว ทรง อนุเคราะหดวยการทรงมอบเกราะของพระองคและพระอิสริยยศฉะนัน้ มิใชหรือ ดังนี้ จึงยังความอุตสาหะใหเกิดแกภกิษุท้ังหลาย เพื่อสังคายนาพระธรรมวินัย๓ เหมือนอยางท่ีพระธรรมสังคาหกาจารยกลาวไววา คร้ันนัน้แล ทานพระมหา - กัสสป ไดเตือนภิกษุท้ังหลายวา ผูมีอายุท้ังหลาย! สมัยหนึ่งเราพรอมดวย ภิกษุสงฆหมูใหญ ประมาณภกิษุ ๕๐๐ รูป เดินทางไกลจากเมืองปาวา มาสู เมืองกุสินารา๔ ดังนี้เปนตน. สุภัททกัณฑท้ังปวง ผูศึกษาพึงทราบโดยพิสดาร. ๑. ที. มหา. ๑๐ / ๑๗๘. ๒. นิทาน. ๑๖ / ๒๐๖ ๓. วิ. จุลฺ. ๗/๓๘๐. ๒. วิ. จุลฺ. ๗ /๓๗๙

พระวนิัยปฎก มหาวภิังค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 26 [พระมหากัสสปชักชวนทําสังคายนา] เบ้ืองหนาแตนั้น ทานพระมหากัสสปไดกลาววา ผูมีอายุท้ังหลาย ! เอาเถิด เราท้ังหลายจะสังคายนาพระธรรมและพระวินยักัน เพราะวา ในกาล เบ้ืองหนา อธรรมจะรุงเรือง ธรรมจะถูกขัดขวาง อวนิัยจะรุงเรือง วินยัจะ ถูกขัดขวาง ในกาลภายหนา พวกอธรรมวาทีจะมีกําลัง พวกธรรมวาทีจะ หยอนกํ�