1

บทท 1

บทน ำ

หลกกำรและเหตผลของงำนวจย

รายงานของ Food and Agriculture Organization ระบวา ในป ค.ศ. 2030 ผลผลตปลา

จะตองมปรมาณเพมขน 37 ลานตน เพอใหสามารถรองรบกบการบรโภคของประชากรทวโลก โดย

ปจจบนปลาจ านวน 45% หรอเทากบ 48 ลานตนนน เปนปลาทไดมาจากการเพาะเลยง โดยคาดวา

ในป 2030 ประชากรโลกจะเพมขนอก 2 พนลานคน ดงนน จะสงผลใหมความตองการของปลา

เพมขนเปน 85 ลานตนตอป นอกจากนยงระบวา กลมสหภาพยโรป เปนกลมประเทศทน าเขาปลา

รอยละ 42 ของจ านวนปลาทผลตไดทวโลกคดเปนมลคา 38 พนลานเหรยญสหรฐ โดยปลาทผลตได

ทวโลกรอยละ 79 มาจากประเทศก าลงพฒนา โดยขณะนกลมประเทศทมการเตบโตในการบรโภค

ปลามากทสด ไดแก กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา และเอเชย มการบรโภคสนคาปลาแปรรป

มากขน จากรายงานดงกลาวขางตน ชใหเหนวา แนวโนมกระแสความตองการในการบรโภคสนคา

ประมง โดยเฉพาะปลา คาดวาจะมการขยายตวเพมขนอยางตอเนอง ทงในตลาด กลมสหภาพยโรป

สหรฐอเมรกา และเอเชย ซงปจจบนหลายประเทศมแนวโนมขยายการเพาะเลยงสตวน าเพอสรางผล

ก าไรเขาประเทศ ดงเชน จน ซงมการเพาะเลยงปลาเพอการสงออกไปยงกลมสหภาพยโรป และ

สหรฐอเมรกา เปนจ านวนมาก ดงนน ประเทศไทยจงควรปรบแนวทางการผลตและการเพาะเลยง

สตวน า เพอสามารถปอนสนคาใหแกตลาดผซอไดพอเพยงกบความตองการทมปรมาณมากขน

ตามล าดบ (สมหญง, 2550)

นอกจากประเทศคคาของไทยจะใชขออางในเรองคณภาพของสนคาประมงแลว บาง

ประเทศเรมออกมาตรฐานสนคาของตวเอง เพอใชเปนขอกดกนทางการคา เชน ประเทศ

สหรฐอเมรกา ระบใหผทจะสงออกกงไปใหกบหางวอลลมารท ตองไดรบมาตรฐาน ระดบเดยวกน

กบกลมสหภาพยโรป ไดออกมาตรฐาน EUREPGAP เปนตน การออกมาตรฐานสงผลกระทบตอ

ประเทศผผลตอยางประเทศไทยโดยตรง กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ จงไดเสนอเพอ

2

จดท า Aquaculture Certification เปนแนวทางมาตรฐานภาคการผลตสนคาประมงททกประเทศ

ไดปฏบตและเปนทยอมรบ ซงขณะนอยระหวางการพจารณาและรบฟงความคดเหนจากทก

ประเทศในระดบของภมภาคอาเซยน ซงสวนใหญเปนประเทศผผลตสนคาประมง นอกจากนกรม

ประมงของไทยยงเปนสวนหนงในการจดตงพนธมตรกงอาเซยน เพอรวมกลมประเทศในภมภาค

อาเซยนดวยกน เชน จน เวยดนาม มาเลเซย ฟลปปนส เปนตน สรางอ านาจตอรองทางการคากบ

ประเทศผน าเขาสนคาประมงใหมความเขมแขงมากยงขน (สมหญง, 2550)

ขอไดเปรยบในการสงออกสนคาประมงของไทย คอ คณภาพและมาตรฐานการผลต ซง

กรมประมงไดวางมาตรการควบคมคณภาพและมาตรฐานการผลตของสนคาประมง ตงแตตนน าถง

ปลายน าจนถงมอผบรโภค ไมวาจะเปนการเฝาระวงคณภาพของน า สารตกคางตางๆ ตรวจสอบ

สขอนามย และสขลกษณะของเรอและทาเทยบเรอ เพอใหสนคาประมงทไดจากการจบจาก

ธรรมชาตมความปลอดภย นอกจากนในสวนของการเพาะเลยงสตวน า ไดจดท ามาตรฐานฟารม

เพาะเลยงสตวน าทดและเหมาะสม และฟารมเพาะเลยงสตวน าทเปนมตรกบสงแวดลอม พรอมกนน

ยงไดมการพฒนาระบบการตรวจสอบยอนกลบสนคาประมง เพอใหผบรโภคมความมนใจในตว

สนคา จนเปนทยอมรบของประเทศคคา เชน สหภาพยโรป ทใหกรมประมงเปนหนวยตรวจสอบ

รบรองสนคาประมงทจะสงออกไปยงสหภาพยโรปทงหมด เปนตน (กรมประมง, 2553)

ขณะเดยวกนรฐบาลมนโยบายใหป พ.ศ.2547 เปนปแหงความปลอดภยดานอาหารโดย

มงเนนใหประเทศไทยสามารถผลตสนคาเกษตรทมคณภาพ ถกสขภาพอนามย ปลอดภยสารตกคาง

และไดมาตรฐานเพอใหประชาชนมสขภาพด แขงแรง เนองจากอาหารเปนปจจยหนงซงม

ความส าคญตอสขภาพของประชาชน และอาหารปลอดภยทประชาชนบรโภคนน ตองปราศจากเชอ

โรค อาหารเปนพษ หรอปนเปอนจากเชอโรคทางเดนอาหาร ยาปฏชวนะและสารเคมตองหาม

ดงนน เพอความปลอดภยของผบรโภคสนคาประมง จงตองมการพฒนาเกยวกบการควบคมคณภาพ

และความปลอดภยของสนคาประมงโดยมระบบการดแล ควบคมและตรวจสอบคณภาพความ

ปลอดภยของสนคาประมงทผลตทกขนตอนตงแตวตถดบ การผลต การแปรรป การจดจ าหนาย

จนถงผบรโภคอาหาร ทงนมาตรฐานทใชในการควบคมตองมความเทาเทยมกบมาตรฐานสากลซง

อยบนพนฐานทางวทยาศาสตร ดงนน เพอเปนการตอบสนองตามนโยบายของรฐบาล กรมประมง

3

ซงเปนหนงในหนวยงานในกลมการผลตของกระทรวงเกษตรและสหกรณ จงด าเนนการวางแผน

และด าเนนการโครงการตางๆ ขนคอ โครงการความปลอดภยดานอาหาร (Food Safety) ซงกรม

ประมงไดวางมาตรฐานตางๆ ขนเพอใชส าหรบจดแยกชนคณภาพการผลตสนคาสตวน าของ

เกษตรกรขนโดยใหมาตรฐานการผลตสตวน าขนปลอดภย (Safety Level) ส าหรบเพาะพนธและ

อนบาลสตวน าจด และฟารมเพาะเลยงสตวน าจด เปนมาตรฐานขนเรมตนการผลตสตวน า เพอทจะ

ไดพฒนาเกษตรกรเหลานใหเขาสมาตรฐานการปฏบตทางประมงทด (Good Aquaculture

Practice: GAP) (กรมประมง, 2552)

อ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม เปนพนทเกษตรกรรมมการเพาะปลกเลยงสตวและมการ

เลยงปลาในกระชง บรเวณแมน าปงทไหลผานอ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม จากขอมลสถต

เกษตรกรทเขารวมโครงการความปลอดภยดานอาหาร จ านวน 52 ราย แบงเปนเกษตรกรทไมผาน

มาตรฐานการปฏบตทางการประมงทด และเกษตรกรทผานมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทด

จากการส ารวจเบองตน พบวา เกษตรกรทไมผานมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทด ของอ าเภอ

ดอยหลอ จงหวดเชยงใหม ยงไมสามารถปฏบตตามขนตอนการปฏบตทางการประมงทดไดอยาง

ครบถวนและตอเนอง (กรมประมง, 2552) ซงกอใหเกดผลเสยทตามมา คอ มการพบการปนเปอน

ของสารเคมตองหามในขนตอนการผลต ท าใหสงผลกระทบตอการจดจ าหนายและความเชอมน

ประชาชนซงเปนผบรโภคสนคาประมงโดยตรง

ดงน น ผ วจ ยจงมขอสงสยวา ปจจย ทมผลตอมาตรฐานการปฏบตทางการประมง

ทดของเกษตรกรอ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม ทงจ านวน 52 ราย มอะไรบางรวมถงปญหาและ

ขอเสนอแนะในการปฏบตตามมาตรฐานฯ ค าตอบทไดจากโจทยวจยดงกลาว นาจะสามารถน าไป

เปนแนวทางในการสนบสนนการด าเนนงานโครงการความปลอดภยดานอาหาร ตามมาตรฐานการ

ปฏบตทางการประมงทด ของศนยวจยและพฒนาประมงน าจดเชยงใหม เพอสนบสนนใหเกษตรกร

ทยงไมผานมาตรฐานฯ ไดน าไปปรบปรงการปฏบตเพอใหไดรบมาตรฐานฯ ตอไป

4

วตถประสงคในกำรวจย

1. เพอศกษาการปฏบตทางการประมงทดของเกษตรกรผเลยงปลาน าจดในกระชง

อ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม ตงแตป 2552

2. เพอวเคราะหปจจยทมผลตอการปฏบตจนสามารถผาน และไมผานมาตรฐานการ

ปฏบตทางการประมงทดของเกษตรกรอ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม

3. เพอศกษาปญหาและขอเสนอแนะในการเลยงปลาน าจดตามมาตรฐานการปฏบต

ทางการประมงทดของเกษตรกร อ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม

ประโยชนทคำดวำจะไดรบจำกงำนวจย

ผลทคาดวาจะไดรบในมตวจย ไดแก องคความรเกยวกบปจจยทมผลตอการปฏบตจน

สามารถผาน และไมผานมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทดของเกษตรกรในอ าเภอดอยหลอ

จงหวดเชยงใหม รวมทงขอมลปญหาและขอเสนอแนะ จะเปนประโยชนตอศนยวจยและพฒนา

ประมงน าจดเชยงใหม ในการวางแผนและการสนบสนนโครงการความปลอดภยดานอาหาร ตาม

มาตรฐานฯ และเปนประโยชนตอเกษตรกรผเลยงปลาในกระชงในพนทอนๆ ตอไป

ขอบเขตของกำรวจย

ขอบเขตการวจยแบงออกเปน 2 สวน คอ

ก. ขอบเขตดานประชากรและพนท

ประชากรทใชศกษาวจย คอ เกษตรกรทเขารวมโครงการความปลอดภยดานอาหาร ใน

แมน าปง อ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม จ านวน 52 ราย แบงเปนเกษตรกรทไมผานมาตรฐานการ

ปฏบตทางการประมงทด และเกษตรกรทผานมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทด นอกจากนยง

สมภาษณเจาหนาทของศนยวจยและพฒนาประมงน าจดเชยงใหม ทท าหนาทสนบสนนการเขารวม

โครงการฯ ของเกษตรกร จ านวน 3 ราย

ข. ขอบเขตดานเนอหาประกอบดวย ปจจยพนฐานสวนบคคล ปจจยทางเศรษฐกจและ

ปจจยทางสงคม ไดแก อาย เพศ ระดบการศกษา ประสบการณในการเลยงปลา รายไดของครวเรอน

5

ขนาดของพนทในการถอครอง สถานทในการเลยงปลาน าจดในกระชง จ านวนกระชง การจ าหนาย

พนธปลา แรงงานในครวเรอน แหลงหรอปรมาณการก การตดตอกบเจาหนาทประมง การไดรบ

ขาวสารทางการประมง การไดรบการสนบสนนจากเจาหนาท การศกษาดงาน/ฝกอบรมเกยวกบการ

เลยงปลาน าจดในกระชงตามมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทด ปญหาและขอเสนอแนะ ใน

การปฏบตการดานตางๆ ทเปนอย อาท

1) การจดการดานสถานท

2) การจดการทวไป

3) การจดการดานปจจยการผลต

4) การจดการดานการดแลสขภาพสตวน า

5) การจดการดานการเกบเกยวและการขนสง

นยำมศพท

ปจจย หมายถง สงทมผลตอการปฏบตตามตามมาตรฐานการปฏบตทางการประมงทดของ

เกษตรกร อาท อาย เพศ ระดบการศกษา ประสบการณในการเลยงปลา รายไดทงหมดของครวเรอน

ขนาดของพนทในการถอครอง สถานทในการเลยงปลา จ านวนกระชง การจ าหนายพนธปลา

แรงงานในครวเรอน แหลงหรอปรมาณการกเงน การตดตอกบเจาหนาทประมง การไดรบขาวสาร

ทางการประมง การศกษาดงาน/ฝกอบรมเกยวกบการเลยงปลาน าจด

ควำมปลอดภยดำนอำหำรประมง หมายถง อาหารทปราศจากเชอโรค อาหารเปนพษ หรอ

ปนเปอนจากเชอโรคในทางเดนอาหาร ยาปฏชวนะและสารเคมตองหาม มการควบคมคณภาพและ

ความปลอดภยของสนคาประมงโดยมระบบการดแล ควบคมและตรวจสอบคณภาพความปลอดภย

ของสนคาประมงทผลตทกขนตอนตงแตวตถดบ การผลต การแปรรป การจดจ าหนาย จนถง

ผบรโภค (กรมประมง, 2546)

มำตรฐำนกำรปฏบตทำงกำรประมงทด หมายถง ขอก าหนดคณลกษณะในกระบวนการ

ผลต โดยฟารมมการขนทะเบยนฟารม ไมมการใชสารตองหามตามททางราชการประกาศ ไมมยา

6

ปฏชวนะและสารทเปนอนตรายตอสขภาพของผบรโภคตกคางในเนอสตวน าเกนมาตรฐานท

ก าหนด มการปฏบตตามขนตอนการปฏบตทางการประมงทด และมหนงสอก ากบการจ าหนายสตว

น าและลกพนธสตวน า (กรมประมง, 2553)

ภาพท 1 พนทเลยงปลาในกระชงเขตอ าเภอดอยหลอ