บทท 1 ขอมลสภาพทวไป

1.1 ทตง อาณาเขต ขอบเขตการปกครอง 1.1.1 ทตง ขนาดพนท

ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน มเนอท ๕๖,๕๙6 ไร คดเปน ๙๐.๕๕ ตำรำงกโลเมตร (จำกกำรค ำนวณโดยระบบสำรสนเทศภมศำสตร) ซงอยในเขตลมน ำสำขำล ำน ำพองตอนลำง (รหสลมน ำ ๐๔14) และเขตลมน ำสำขำล ำน ำชสวนท ๓ (รหสลมน ำ ๐๔๐๘) กำรคมนำคมตดตอระหวำงอ ำเภอใชเสนทำงรถยนตทำงหลวงหมำยเลข ๑๒ (ขอนแกน-เมองเลย) โดยเสนทำงรถยนต มอำณำเขตตดตอดงน

ภาพท ๑ ทตงอ าเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน

1.1.2 อาณาเขตตดตอ ต ำบลสำวะถตงอยทำงทศตะวนตกของอ ำเภอเมองขอนแกน พนท 95.5 ตำรำงกโลเมตรหำงจำกตวอ ำเภอ 22 กโลเมตร พนทตดเขตอ ำเภอบำนฝำง เปนต ำบลขนำดใหญ แบงเขตกำรปกครองออกเปน 24 หมบำน มประวตควำมเปนมำพอสงเขป ดงน

เมอประมำณ 200 ปเศษ มผเฒำผแก ชอวำ ปมกดำหำร ปดำวเสดจ ปค ำจ ำโงง และปคนง ทงสคนไดตำมชำงตกมนจำกบำนทม (ปจจบนคอต ำบลบำนทม) มำถงบรเวณ “โนนเมอง” เปนทสงตด

- 2 -

หนองน ำ และเหนวำเปนเมองโบรำณ โดยรอบมกำรขดสระน ำ และคเมองรอบดำนม เครองใชโบรำณ เชน ไหแตก พทธสมำ 8 ค มสระน ำโบรำณนอยใหญเตมไปหมด ดงนน ปทงส จงไดพำกนสรำงวดขนและขดสระน ำไวเพออปโภค บรโภค ตอกนไปอกจนเรยกตดปำกวำ “ สระวดถ” หรอ “สำวดถ” (สำ เปนภำษำอสำน หมำยถง สระ) ตอมำมกำรตงหมบำน จงเรยกชอบำนวำ “บำนสำวดถ” และไดแปลงชอใหไพเรำะขนวำ “บำนสำวะถ” เพอใหสอดคลองกบ “กรงสำวตถ” เมอสมยพทธกำลในชมพทว จนถงปจจบน

ทศเหนอ จรดเขต ต ำบลปำหวำยนงอ ำเภอบำนฝำงและต ำบลบำนคออ ำเภอเมองขอนแกน

ทศใต จรดเขต ต ำบลบำนทมและต ำบลแดงใหญ อ ำเภอเมองขอนแกน

ทศตะวนออก จรดเขต ต ำบลบำนคอและต ำบลแดงใหญ อ ำเภอเมองขอนแกน

ทศตะวนตก จรดเขต ต ำบลปำหวำยนง อ ำเภอบำนฝำง

ภาพท 2 อาณาเขตตดตอ

- 3 -

1.1.3 การแบงเขตการปกครอง ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน แบงกำรปกครองออกเปน ๒๔ หมบำน

ซงอยในกำรปกครองของเทศบำลต ำบลสำวะถ (ตำรำงท 1) ตำรำงท 1 แสดงกำรแบงเขตกำรปกครองของต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน

หมท ชอหมบาน ชอผน าหมบาน ต าแหนง ๑ หนองตำไก นำยจ ำรส จนทะแจม ผใหญบำน

๒ โคกลำม นำยยทธนำ พรมมวงโป ผใหญบำน

๓ หนองเมก นำยสมชำย ออมกลำง ก ำนน

๔ มวงโป นำยแจม จนทะรกษ ผใหญบำน

๕ โนนก นำยทรงศลป ศรวงศงำม ผใหญบำน

๖ สำวะถ นำยชนะพงษ วงษหำจกร ผใหญบำน

๗ สำวะถ นำยล ำดวน หอมสมบต ผใหญบำน

๘ สำวะถ นำงสมร ค ำโมง ผใหญบำน

๙ งว นำยวนชย พรมค ำ ผใหญบำน

๑๐ หนองปง นำยสะเดม วงศวระขนต ผใหญบำน

๑๑ โนนรง นำยธระ โนนศร ผใหญบำน

๑๒ โนนก นำยอรณ วงศหนองแลง ผใหญบำน

๑๓ เฟยฟำน นำงสำวเขมภรณ มลมณ ผใหญบำน

๑๔ ลำดนำเพยง นำยอดม นำคศร ผใหญบำน

๑๕ หนขำว นำยทอง โพธศร ผใหญบำน

๑๖ โนนรง นำยไสว กนยำเนยม ผใหญบำน

๑๗ หนองตำไก นำยวรวทย ฟำรมขำว ผใหญบำน

๑๘ หนองปง นำยทองใบ แสงสวรรค ผใหญบำน

๑๙ งว นำยสนอง ถยง ผใหญบำน

๒๐ ลำดนำเพยง นำยเฉลมชย กนทำ ผใหญบำน

๒๑ สำวะถ นำยสทธพร แกววเศษ ผใหญบำน

๒๒ โนนรง นำงจนทรฉำย วงษหนองแลง ผใหญบำน

- 4 -

หมท ชอหมบาน ชอผน าหมบาน ต าแหนง ๒๓ มวงโป นำยพงศพสทธ ยงรมย ผใหญบำน ๒๔ โนนก นำยนรธ โพธต ผใหญบำน

ทมำ : ทวำกำรอ ำเภอเมองขอนแกน กรมกำรปกครอง (พฤษภำคม ๒๕๖๒)

ภาพท 3 การแบงเขตการปกครองต าบลสาวะถ

1.2 ลกษณะภมประเทศ (Topographic)

1.2.1 สภาพพนท ปาไม ทราบลม ลกษณะภมประเทศสวนใหญของต ำบลสำวะถ สภำพพนท ลกษณะทำงกำยภำพและทำงธรรมชำตของต ำบลสำวะถ พนทเปนทรำบสง ในเขตหมบำนเพยฟำน บำนลำดนำเพยง บำนหนขำว และบำนหนองปงหมท 10,18 บำงสวน ลกษณะพนทเปนลกคลนสงๆต ำๆ มเสนระดบควำมสงท 216 เมตร และลดต ำลงสระดบ 155,151 เมตร ทำงดำนทศใตในเขตพนทบำนงวหมท 9,19 และลดระดบลงสต ำบลแดงใหญ ต ำบลบำนทม ตอไป ทรพยากรปาไม ต ำบลสำวะถ อยในเขตปำสงวนแหงชำต ซงแบงเปนเขตปำไมเพอกำรอนรกษ (โซน C) มเนอท 2,356 ไร และเขตปำไมเพอเศรษฐกจ (โซน E) มเนอท 6,814 ไร นอกจำกนพบวำพนททงหมดทอยใน

- 5 -

เขตปำไมเพอเศรษฐกจ (โซน E) ไดถกจดสรรใหเปนเขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (เนอทปำไมทใชไดจำกกำรค ำนวณโดยระบบสำรสนเทศภมศำสตร เพอควำมถกตองควรตรวจสอบกบหนวยงำน ทรบผดชอบกอนน ำไปใชอำงอง)

1.2.2 ลกษณะดน กลมชดดน จำกกำรส ำรวจทรพยำกรดน โดยสวนมำตรฐำนกำรส ำรวจจ ำแนกดนและทดน ส ำนกส ำรวจดน

และวำงแผนกำรใชทดน (๒๕๕๐) พบวำทรพยำกรดนในจงหวดขอนแกนม ๒๗ กลมชดดน โดยในต ำบลสำวะถ พบ ๗ กลม คอ กลมชดดนท 18, ๑๙, ๒๐, 22, ๔๐, 41, และ๔๔

กลมชดดนท 18 จ ำนวน ๒,๙๓๒ ไร ลกษณะเดน กลมดนเคมเกดจำกตะกอนล ำน ำ มครำบเกลอลอยหนำหรอมชนดำนแขงทสะสม

เกลอภำยในควำมลก 100 ซม. จำกผวดน ปฏกรยำดนเปนกรดเลกนอยถงเปนดำง กำระบำยน ำคอนขำงเลวควำมอดมสมบรณต ำ

สมบตของดน เปนกลมชดดนทเกดจำกวตถตนก ำเนดดนพวกตะกอนล ำน ำ หรอจำกกำรสลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถม ของวสดเนอหยำบ ทมชนหนเกลอรองรบอย หรออำจไดรบอทธพลจำกกำรแพรกระจำยของเกลอทำงผวดน พบในบรเวณทรำบเรยบหรอคอนขำงรำบเรยบ มน ำแชขงในชวงฤดฝน เปนดนลกทมกำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง เนอดนบนเปนดนรวนปนทรำยหรอดนทรำย สวนดนลำงเปนชนดนแนนทบทมกำรสะสมเกลอโซเดยม มเนอดนเปนดนรวนเหนยวปนทรำย หรอดนรวนปนดนเหนยว มสน ำตำลออนถงสเทำ พบจดประพวกสน ำตำล สเหลอง หรอสแดงปะปน หรอกอนสำรเคมสะสมพวกเหลกและแมงกำนสในดนชนลำง ดนมควำมอดมสมบรณตำมธรรมชำตต ำ ดนชนบนโดยมำกจะมปฏกรยำเปนกรดปำนกลำงถงเปนกลำง สวนดนชนลำงมกมปฏกรยำเปนดำงเลกนอยถงเปนดำงจด แตถำมกอนปนปะปน จะมปฏกรยำเปนกลำงถงดำงจด ตำมปกตในฤดแลงจะมครำบเกลอเกดขนทวไปบนผวดน

กำรใชประโยชน ใชท ำนำ บรเวณทเคมจดจะปรำกฏครำบเกลอบนผวดนใชประโยชนทำงกำรเกษตรไมได กลมชดดนท 1๙ จ ำนวน ๔๑๘.๕๐ ไร

ลกษณะเดน กลมดนรวนหยำบลกมำกทเกดจำกตะกอนล ำน ำในสวนต ำของพนทรมแมน ำ ปฏกรยำดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลำง กำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง ควำมอดมสมบรณปำนกลำง

สมบตของดน เปนกลมชดดนทเกดจำกวตถตนก ำเนดดนพวกตะกอนล ำน ำ หรอจำกกำรสลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถมของวสดเนอหยำบ พบในบรเวณทรำบเรยบหรอคอนขำงรำบเรยบ สวนใหญมน ำแชขงในชวงฤดฝน มสภำพพนทรำบเรยบหรอคอนขำงรำบเรยบ มน ำแชขงในชวงฤดฝน เปนดนลกทมกำรระบำยน ำคอนขำงเลว เนอดนเปนพวกดนรวนหยำบ โดยมเนอดนบนเปนพวกดนรวนปนทรำยหรอหรอดนทรำยปนดนรวน ดนลำงเปนดนรวนปนทรำย สพนเปนสเทำหรอสน ำตำลปนเทำ มจดประสน ำตำลปนเหลองหรอสเหลองปนน ำตำล และอำจพบมศลำแลงออนในดนชนลำง ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำกถงเปนกรดเลกนอย กำรใชประโยชน สวนใหญใชปลกขำวในฤดฝน บำงแหงยงคงสภำพเปนปำอย กลมชดดนท 20 จ ำนวน ๓,๕๔๕ ไร

ลกษณะเดน กลมดนทรำยลกมำกเกดจำกตะกอนล ำน ำทมเนอดนเปนดนทรำยหนำ ปฏกรยำดนเปนกรดกำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง ควำมอดมสมบรณต ำ

- 6 -

สมบตของดน เปนกลมชดดนทเกดจำกวตถตนก ำเนดดนพวกตะกอนล ำน ำ หรอจำกกำรสลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถมของวสดเนอหยำบ พบในบรเวณทรำบเรยบหรอคอนขำงรำบเรยบ มน ำแชขงในชวงฤดฝน เปนดนลกมำกทมกำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง เนอดนเปนดนทรำยปนดนรวน หรอดนทรำย สดนเปนสน ำตำลปนเทำหรอสเทำปนชมพพบจดประสน ำตำล สเหลองหรอสเทำ ในดนชนลำงบำงแหงจะพบชนทมกำรสะสมอนทรยวตถ เปนชนบำงๆ ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำกถงกรดเลกนอย

กำรใชประโยชน ใชท ำนำ หรอปลกพชไรบำงชนด เชน มนส ำปะหลง ออย บำงแหงเปนทงหญำธรรมชำต

กลมชดดนท 22 จ ำนวน ๒๖,๙๙๘ ไร ลกษณะเดน กลมดนทรำยลกมำกเกดจำกตะกอนล ำน ำทมเนอดนเปนดนทรำยหนำ ปฏกรยำ

ดนเปนกรดกำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง ควำมอดมสมบรณต ำ สมบตของดน เปนกลมชดดนทเกดจำกวตถตนก ำเนดดนพวกตะกอนล ำน ำ หรอจำกกำร

สลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถมของวสดเนอหยำบ พบในบรเวณทรำบเรยบหรอคอนขำงรำบเรยบ มน ำแชขงในชวงฤดฝน เปนดนลกมำกทมกำรระบำยน ำคอนขำงเลวถงดปำนกลำง เนอดนเปนดนทรำยปนดนรวน หรอดนทรำย สดนเปนสน ำตำลปนเทำหรอสเทำปนชมพพบจดประสน ำตำล สเหลองหรอสเทำ ในดนชนลำงบำงแหงจะพบชนทมกำรสะสมอนทรยวตถ เปนชนบำงๆ ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำกถงกรดเลกนอย

กำรใชประโยชน ใชท ำนำ หรอปลกพชไรบำงชนด เชน มนส ำปะหลง ออย บำงแหงเปนทงหญำธรรมชำต

กลมชดดนท 40 จ ำนวน ๑๒,๐๑๑ ไร ลกษณะเดน กลมดนทรำยทมชนดำนอนทรยภำยในควำมลก 100 ซม. จำกผวดน ปฏกรยำ

ดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลำง กำรระบำยน ำคอนขำงมำกอยบนชนดนทมกำรระบำยน ำดปำนกลำงถงคอนขำงเลว ควำมอดมสมบรณต ำ

สมบตของดน เปนกลมชดดนทพบบรเวณหำดทรำยเกำหรอสนทรำยชำยทะเล เกดจำกตะกอนทรำยชำยทะเล พบบนพนทดอนทมสภำพพนทคอนขำงรำบเรยบถงเปนลกคลนลอนลำดเลกนอย เปนดนลกปำนกลำงถงชนดำนอนทรย มกำรระบำยน ำดปำนกลำง เนอดนเปนทรำยจด สดนบนเปนสเทำแก ใตลงไปเปนชนทรำยสขำว และดนลำง ระหวำงควำมลก 50-100 ซม. เปนชนทมกำรสะสมของพวกอนทรยวตถ เหลกหรอฮวมส สน ำตำล สแดง ชนเหลำนมกำรเชอมตวกนแนนแขงเปนชนดำนอนทรย มควำมอดมสมบรณตำมธรรมชำตต ำ ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำกถงเปนกรดปำนกลำง

กำรใชประโยชน ใชปลกพชไรตำงๆ เชน มนส ำปะหลง ออย กลมชดดนท 41 จ ำนวน ๑๒,๙๐๗ ไร ลกษณะเดน กลมดนทรำยลกมำกทเกดจำกตะกอนล ำน ำหรอสนทรำยชำยทะเล ปฏกรยำดน

เปนกรดเลกนอยถงเปนดำง กำรระบำยน ำคอนขำงดมำก ควำมอดมสมบรณต ำ สมบตของดน เปนกลมชดดนทพบในเขตฝนตกชก เชน ภำคใต ภำคตะวนออก หรอบรเวณ

ชำยฝงทะเล เกดจำกตะกอนทรำยชำยทะเล หรอจำกกำรสลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถม ของพวกวสดเนอหยำบ มสภำพพนทคอนขำงรำบเรยบหรอเปนลกคลนลอนลำด พบบรเวณหำดทรำย สนทรำยชำยทะเล หรอบรเวณทลำดเชงเขำ เปนดนลก มกำรระบำยน ำคอนขำงมำกเกนไป เนอดนเปนพวกดนทรำย ดนมสเทำ สน ำตำลออน หรอเหลอง ดนมควำมอดมสมบรณตำมธรรมชำตต ำ

- 7 -

ปฏกรยำดนเปนกรดปำนกลำงถงเปนกลำง ถำพบบรเวณสนทรำยชำยทะเลจะมเปลอกหอยปะปนอยในเนอดนปฏกรยำดนเปนกรดเลกนอย ถงเปนดำงปำนกลำง

กำรใชประโยชน ใชปลกพชไร เชน มนส ำปะหลง สบปะรด และไมยนตน กลมชดดนท 4๔ จ ำนวน ๒,๑๗๖ ไร ลกษณะเดน กลมดนตนถงกอนกรวด หรอเศษหนปนลกรงหนำมำก ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำก กำรระบำยน ำด ควำมอดมสมบรณต ำ สมบตของดน เปนกลมชดดนทเกดจำกวตถตนก ำเนดดนพวกตะกอนล ำน ำ หรอจำกกำรสลำยตวผพงอยกบท หรอจำกกำรสลำยตวผพงแลวถกเคลอนยำยมำทบถม ของวสดเนอละเอยดทมำจำกพวกหนตะกอน หรอหนภเขำไฟ พบบรเวณพนทดอน ทมสภำพพนทเปนลกคลนจนถงเนนเขำ เปนดนตนมำก มกำรระบำยน ำด เนอดนเปนพวกดนเหนยวปนกรวดหรอปนลกรง หรอเศษหนทมเหลกเคลอบ พบภำยในควำมลก 50 ซม. สดนเปนสน ำตำล สเหลองหรอสแดง ดนมควำมอดมสมบรณตำมธรรมชำตต ำ ปฏกรยำดนเปนกรดจดมำกถงกรดเลกนอย

กำรใชประโยชน ใชปลกพชไรบำงชนด เชน มนส ำปะหลง ออย และปอ บำงแหงเปนทงหญำธรรมชำต และปำละเมำะ หรอมกำรปลกปำทดแทน

นอกจำกนจำกกำรศกษำยงพบวำลกษณะดนทเปนปญหำหลกตอกำรท ำกำรเกษตรของต ำบลนคอ ดนคอนขำงทรำย ดนทรำยจด ดนเคม รำยละเอยดดงตำรำงท 2

สภาพพนท สภาพปญหา/ลกษณะพนท เนอท (ไร) รอยละ พนทดอน

ดนคอนขางเปนทราย ดนทรายจด ดนไมมปญหาพเศษ

7,892 12,118

1,819 3

14.09 21.64

3.25 รวม 21,829 ๓๘.9๘

พนทลม ดนคอนขำงเปนทรำย ดนเคม ดนไมมปญหำพเศษ

2๗,4๐๗ 3,127 1,789

47.89 5.58 3.19

รวม 3๒,๓๒๓ 56.66 พนทเบดเตลด พนทชมชนและสงปลกสรำง

เหลงน ำ 2,199

245 3.93 0.43

รวม 2,444 4.36

เนอทรวมทงต าบล ๕๖,๕๙6 100.00

ตำรำงท 2 สภำพปญหำของทรพยำกรดน ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมอง จงหวดขอนแกน

- 8 -

ภาพท 4 ชดดนในเขตต าบลสาวะถ (ทมำ : กรมพฒนำทดน)

1.3 สภาพภมอากาศ 1.3.1 ลกษณะภมอากาศ

ในป 2562 จำกผลกำรตรวจวดคณภำพอำกำศในพนทหลำยอ ำเภอของจงหวดขอนแกน เรมมคำฝนละอองขนำดเลกเกนมำตรฐำนและเรมสงผลกระทบตอสขภำพ ประชำชนกลมเสยง หมำยถง เดก คนชรำ หญงมครรภ และผปวยทมโรคประจ ำตวในกลมโรคทำงเดนหำยใจ และโรคหวใจและหลอดเลอด ควรเฝำระวงสขภำพ ถำมอำกำรเบองตน เชน ไอ หำยใจล ำบำก ระคำยเคองตำ ควรลดระยะเวลำกำรท ำกจกรรมกลำงแจง

- 9 -

ภาพท 5 คณภาพอากาศยอนหลง (ทมำ : กรมควบคมมลพษ, 2562)

1.3.2 ฤดกาล สภำพอำกำศโดยทวไปของจงหวดขอนแกน ประกอบดวย ๓ ฤด โดย ฤดรอน เรมตงแตเดอน กมภำพนธถงเดอนพฤษภำคม ฤดฝน เรมตงแตเดอน พฤษภำคมถงเดอนตลำคม ฤดหนำว เรมตงแตเดอน ตลำคมถงเดอนกมภำพนธ โดยไดรบอทธพลจำกลมมรสม

ตะวนออกเฉยงเหนอไดพดพำน ำมวลอำกำศเยน และแหงเขำ มำปกคลมสงผลใหทองฟำโปรง อำกำศหนำวเยนและแหงแลง

1.3.3 สถตปรมาณน าฝน

จำกสถตน ำฝนทวดโดย สถำนอตนยมวทยำ จงหวดขอนแกน ตงแตป ๒๕60 – ๒๕61 ปรมำณน ำฝนเฉลยรำยปมคำประมำณ 1,256 มลลเมตร โดยมปรมำณฝนตกสงสดในเดอนกนยำยน มคำ 258.5 มลลเมตร และต ำสดในเดอนมกรำคม มคำ 1.3 มลลเมตร

ปรมาณน าระเหย ปรมำณน ำระเหยจำกถำดเฉลยรวมตลอดปมคำ 1,681.6 มลลเมตรปรมำณน ำระเหยเฉลยสงสดมคำ 172.2 มลลเมตร ชวงเดอนเมษำยน และปรมำณน ำระเหยเฉลยต ำสดมคำ123.4 มลลเมตร ชวงเดอนมกรำคมและธนวำคม (ตำรำงท 3)

- 10 -

ตำรำงท 3 แสดงสถตปรมำณน ำฝนรำยเดอน อ ำเภอเมองขอนแกน ตงแตป พ.ศ. 2560 – 2561

ท เดอน/พ.ศ. ปรมาณน าฝนรายเดอน (หนวย : มลลเมตร)

2560 2561 1 มกรำคม 1.2 0 2 กมภำพนธ 4.6 6.4 3 มนำคม 44.4 28.0 4 เมษำยน 37.0 206.2 5 พฤษภำคม 188.0 119.4 6 มถนำยน 267.0 155.2 7 กรกฎำคม 319.9 221.3 8 สงหำคม 229.2 66.8 9 กนยำยน 114.0 299.7

10 ตลำคม 214.1 77.6 11 พฤศจกำยน 0.9 0 12 ธนวำคม 6.3 0

รวมทงป 1,426.6 1180.6 เฉลย (มม./ป) 118.88 98.38

ทมำ : กรมอตนยมวทยำ

1.3.4 อณหภมและความชนสมพทธ อณหภม อณหภมต ำสดอยท 18 องศำเซลเซยส อยในชวงเดอนมกรำคมและธนวำคม อณหภมสงสดอยท 36.6 องศำเซลเซยส อยในชวงเดอนเมษำยน และอณหภมเฉลยตลอดปมคำ 27 องศำเซลเซยส ความชนสมพทธ ควำมชนสมพทธเฉลยตลอดป มคำรอยละ 71.9 โดยในเดอนกนยำยน มควำมชนสมพทธสงสดมคำรอยละ 84 และเดอนธนวำคมมควำมชนสมพทธต ำสดมคำรอยละ 63 จำกกำรวเครำะหสถำนกำรณสมดลของน ำเพอกำรเกษตร โดยน ำคำศกยภำพกำรคำยระเหยน ำเฉลยรำยเดอน โดยพจำรณำจำกชวงระยะทน ำฝนอยเหนอระดบเสน 0.5 ของคำศกยภำพกำรคำยระเหย น ำเปนหลก พบวำ ระยะเวลำในกำรปลกพชทเหมำะสมกบจงหวดขอนแกนอยในชวงเดอนเมษำยนถงเดอนตลำคม และมชวงน ำมำกพออยในชวงเดอนพฤษภำคมถงกนยำยนภมอำกำศจำกทกลำวมำขำงตนเปนลกษณะโดยรวมของทงจงหวด เนองจำกมขอจ ำกดทำงดำนสถำนตรวจวดอำกำศ แตในสภำพควำมเปนจรงเมอพจำรณำแยกยอยลงไปในระดบอ ำเภอและต ำบลแตละพนทจะมลกษณะอำกำศทแตกตำงกนไปขนอยกบลกษณะภมประเทศเปนส ำคญ

1.4 เสนทางคมนาคม 1.4.1 ถนนหลวงสายหลก/สายรอง

กำรคมนำคมตดตอของต ำบลสำวะถ กำรคมนำคมตดตอกบอ ำเภอเมองขอนแกน ใชเสนทำงรถยนตหมำยเลขท 12 (ชมแพ – ขอนแกน)

- 11 -

จำกนนใชเสนทำง รพช.หมำยเลข 11015 ผำนต ำบลบำนทม เพอเขำเขตพนทต ำบลสำวะถ โดยเรมตนหมท 1,2,3,4,5,6,11,16,14และหมท14,20 เพอตอไปยงต ำบลปำหวำยนงอ ำเภอบำนฝำงตอไป ลกษณะถนนเปนลำดยำงตลอดแนว สวนหมบำนทถนน รพช. 1105 ไมผำนจะเปนถนนแยกจำกถนนหลกออกไป และยงมถนนเชอมตอระหวำงหมบำน โดยไดรบงบประมำณจำกองคกำรบรหำรสวนต ำบลในกำรกอสรำง และเปนถนนลำดยำง สวนถนนภำยในหมบำนสวนมำกจะเปนถนนคอนกรต งบประมำณจำกองคกำรบรหำรสวนต ำบลเชนกน สวนถนนทใชเพอกำรเกษตรนน บำงหมบำนจะใชถนนหลกหรอถนนทเชอมตอระหวำงหมบำน พนทกำรเกษตรใดทอยไกลออกไป ถนนยงเปนลกรง และถนนทมสภำพเดมทเกษตรกรใชตอกนมำ แตกำรขนสงผลตผลกำรเกษตรไมกอใหเกดปญหำใดๆ

1.4.2 ถนนหลวงเชอมตอระหวางจงหวด กำรเดนทำงจำกอ ำเภอเมองขอนแกนเดนทำงไปยงจงหวดชยภม- เพชรบรณ-พษณโลก ใชทำง

หลวงแผนดนหมำยเลข ๑2 (ชมแพ – ขอนแกน) 1.5 แหลงน าและระบบชลประทาน

1.5.1 แหลงน าธรรมชาต แมน า ล าคลอง หนอง บง ต ำบลสำวะถเปนเขตพนทอำศยน ำฝน ประชำกรจงพยำยำมสรำงแหลงน ำ และกำรกกเกบน ำ

เมอถงฤดฝน เพอใชสำธำรณปโภค และกำรเกษตร แตกำรสรำงแหลงน ำมบำงหมบำนทไมสำมำรถน ำน ำมำใชใหเกดประโยชนได เนองจำกน ำมควำมเคมมำก จำกกำรศกษำพบวำมน ำตน จ ำนวน 209 บอ ลกษณะกำรใชประโยชนเพอกำรสำธำรณปโภคในครวเรอน สวนมำกจะสรำงขนไวในบรเวณบำนตวเอง บอ

ภาพท 6 เสนทางคมนาคม (ทมำ : กระทรวงคมนำคม)

- 12 -

น ำบำดำล จ ำนวน 32 บอ กำรใชประโยชนเพอกำรเกษตร ประปำหมบำน และอปโภคอนๆ สระน ำ จ ำนวน 25 แหง ใชประโยชนใหสตวดม เพอกำรเกษตร เลยงปลำ สรำงประปำหมบำน คลอง 4 แหง ใชประโยชนในกำรท ำกำรเกษตรแตน ำกไมเพยงพอ หวย จ ำนวน 32 แหง สวนมำกจะมลกษณะทตนเขน ขำดกำรดแลรกษำ ใชประโยชนเพอกำรเลยงสตว และกำรสบน ำใชเพอกำรท ำนำ และหนอง จ ำนวน 23 แหง มลกษณะและกำรใชประโยชนคลำยล ำหวย แตกมบำงหมบำนทน ำมำใชเปนน ำประปำหมบำน ผลกำรศกษำแสดงเปนรำยละเอยดไวในรำยหมบำนตำมตำรำงท 4 ดงน ตารางท 4 แหลงน ำทส ำคญของต ำบลสำวะถ

หมท บอน ำตน

น ำบำดำล สระน ำ คลอง หวย หนอง ชอแหลงน ำตำมกำรใชประโยชน

แยกรำยหมบำน

1 1 - 1 - 1 1 ล ำหวยใหญ ,หนองตำไก

2 2 4 1 1 2 1 ล ำหวยใหญ,ล ำหวยภำค และหวยน ำขน

3 1 1 1 - - 1 หนองเมก,หวยเมก

4 - - - - 1 - ล ำหวยใหญ,หวยภำค และหวยน ำขน

5 1 1 - - 3 1 หนองค ำนอย,ล ำหวยใหญ

6 3 - 1 1 2 1 ล ำหวยใหญ,หนองกอ และหวยวงจก

7 10 3 - - 1 - ล ำหวยใหญ

8 - 2 1 - 1 1 ล ำหวยใหญ, หนองคใหญและหนองปตำ

9 1 - 1 - 1 1 หวยน ำเคม

10 1 3 2 - 2 - หนองปง, หวยหนเหลกไฟ

11 1 1 3 - 2 1 ล ำหวยใหญ,หนองฟำและสระศรชยเชษฐ

12 3 2 - - - 3 หนองโสกนกเจำ, หนองไมตำย

13 - 1 3 - 1 1 ฝำยหวยขมน, หนองสม

14 151 1 1 1 1 - หนองเพยว,หวยหนลำดและหวยหนองหวำ

20

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

20

-

๑๐

-

-

2

2

-

-

๓

2

-

๑

-

-

-

-

-

-

-

1

๑

๓

๑

-

-

-

-

๑

๑

หนองเพยว,หวยหนลำดและหวยหนองหวำ

ล ำหวยใหญ

ทมำ: กรรมกำรหมบำน, 2560

- 13 -

1.6 สภาพเศรษฐกจและสงคม

1.6.1 โครงสรางทางเศรษฐกจทส าคญ ประชำกรประกอบอำชพเกษตรกรรมเปนหลก คดเปนรอยละ 64.16 ของจ ำนวนครวเรอนทงหมด โดยมพนทถอครองเพอกำรเกษตรเฉลย 17.47 ไรตอครวเรอน ส ำหรบเอกสำรสทธทดนทเกษตรกรถอครอง สวนใหญเปนโฉนดและ น.ส.3 ก พนทจ ำนวน 36,844 ไร รองลงมำเปน สทก.1ก และ ส.ป.ก4-01 พนทจ ำนวน 12,450 ไร และสวนทเหลอไมมเอกสำรสทธ พนท จ ำนวน 461 ไร (แบบสอบถำมขอมลพนฐำนระดบหมบำน) พชทเกษตรกรปลกเปนหลก ไดแก ขำวนำป ออยโรงงำน มนส ำปะหลง แตงโม มะมวง พชผก แรงงำนภำคเกษตรสวนใหญเปนแรงงำนในครวเรอน กำรจำงแรงงำนมมำกชวงปกด ำ และเกบเกยวขำว ปลกหรอตดออย คำจำงแรงงำนเฉลย 320-400 บำทตอวนตอคน แรงงำนสวนหนง จะอพยพไปท ำงำนภำคอตสำหกรรมตำงถน

1.6.2 ผลตภณฑมวลรวมของจงหวด จำกผลตภณฑมวลรวมจงหวดแบบปรมำณลกโซ จงหวดขอนแกน ป 2555-2557 พบวำ

ผลตภณฑมวลรวมภำคเกษตร มแนวโนมสงขน โดยในป 2557 มมลคำ 11,085 ลำนบำท ซงกจกรรมทมมลคำสง ไดแก เกษตรกรรม กำรลำสตวและกำรปำไม ผลตภณฑมวลรวมนอกภำคกำรเกษตร ในป 2557 มแนวโนมลดลงจำกป 2556 และ 2555 โดยมมลคำ 114,613 ลำนบำท ซงกจกรรมทมมลคำสงทสด ไดแก

ภาพท 7 แหลงน าธรรมชาตบรเวณต าบลสาวะถ

- 14 -

อตสำหกรรม มลคำ 52,494 ลำนบำท รองลงมำ ไดแก กำรขำยสง กำรขำยปลก กำรซอมแซมยำนยนต จกรยำนยนต ของใชสวนบคคลและของใชในครวเรอน มลคำ 12,795 ลำนบำท กำรศกษำมลคำ 11,518 ลำนบำท บรกำรดำนอสงหำรมทรพย กำรใหเชำและบรกำรทำงธรกจ มลคำ 6,985 ลำนบำท ตวกลำงทำงกำรเงน มลคำ 6,479 ลำนบำท ตำมล ำดบ รำยละเอยดดงตำรำงท ๕

ตำรำงท ๕ ผลตภณฑมวลรวมจงหวด แบบปรมำณลกโซ (ปอำงอง พ.ศ. 2545) จ ำแนกตำมสำขำกำรผลต จงหวดขอนแกน พ.ศ. 2548 - 2557

ท สาขาการผลต ป (หนวย: ลานบาท)

2555 2556 2557 1 ภำคเกษตร 10,854 10,478 11,085

- เกษตรกรรม กำรลำสตวและกำรปำไม 10,132 9,753 10,386 - กำรประมง 674 700 617

2 ภำคนอกเกษตร 121,380 115,689 114,613 - กำรท ำเหมองแรและเหมองหน 893 808 732 - อตสำหกรรม 54,843 50,474 52,494 - กำรไฟฟำ แกส และกำรประปำ 2,849 2,743 2,822 - กำรกอสรำง 7,056 5,693 5,051

3 - กำรขำยสง กำรขำยปลก กำรซอมแซมยำนยนต จกรยำนยนต ของใชสวนบคคลและของใชในครวเรอน

12,501 12,610 12,795

- โรงแรมและภตตำคำร 2,125 2,239 2,174 - กำรขนสง สถำนทเกบสนคำและกำรคมนำคม 4,313 4,312 4,097 - ตวกลำงทำงกำรเงน 5,035 5,962 6,479 - บรกำรดำนอสงหำรมทรพย กำรใหเชำและบรกำรทำงธรกจ

8,895 8,473 6,985

- กำรบรหำรรำชกำรและกำรปองกนประเทศ รวมทงกำรประกน สงคมภำคบงคบ

7,132 6,158 4,748

- กำรศกษำ 11,330 11,639 11,518 - กำรบรกำรดำนสขภำพและสงคม 3,604 3,626 3,682 - กำรใหบรกำรดำนชมชน สงคมและบรกำรสวนบคคลอนๆ 1,034 1,088 1,083 - ลกจำงในครวเรอนสวนบคคล 372 286 128 ผลตาง (ผลรวมสวนยอย - ปรมาณลกโซ) 816 584 - 221 รอยละของผลตาง ตอ คาปรมาณลกโซ 0.6 0.5 - 0.2 ผลตภณฑมวลรวมจงหวด (ผลรวมสวนยอย) 132,786 126,563 125,793 ผลตภณฑมวลรวมจงหวด (ปรมาณลกโซ) 131,970 125,979 126,014

- 15 -

1.6.3 รายไดของประชากรรวม รายไดตอหว จำกกำรส ำรวจขอมล จปฐ. ป ๒๕๕๔ พบวำ ประชำกรมระดบรำยไดตอปเฉลย 240,568

บำท/ครวเรอน โดยรำยไดหลกมำจำกกำรผลตพชเศรษฐกจทส ำคญ รำยได ๑) รำยไดจำกกำรเกษตร จ ำนวน 99,147 บำท ๒) รำยไดนอกภำคกำรเกษตร จ ำนวน 141,421 บำท รำยจำย ๑) รำยจำยในภำคกำรเกษตร จ ำนวน 75,๐๐๐ บำท ๒) รำยจำยนอกภำคกำรเกษตร จ ำนวน 9๐,๐๐๐ บำท รำยไดสทธของครวเรอน เทำกบ 75,568 บำท

ตำรำงท 6 ผลผลต ตนทนกำรผลต รำยได ของกำรผลตพชเศรษฐกจทส ำคญในต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน ป ๒๕๕๔/๕๕

ตนทนกำรผลต(บำท) ชนดพช

ขำว ออย มนส ำปะหลง ไมผล พชผก

คำพนธ 375 800 50 625 1,000

คำเตรยมดน 250 500 360 140 280

คำปลก 150 500 200 240 400

คำปยเคม 450 440 233 420 440

คำสำรเคมปองกนและก ำจดศตรพช 100 150 - 700 1,050

คำเกบเกยว 150 1,000 566 480 1,500

คำขนสง 150 1,200 300 650 500

คำอำหำรประกอบเลยง 500 500 183 300 -

อน ๆ (สรำ,เครองดมบ ำรงก ำลง) 200 - 150 120 -

รวม 2,325 5,090 2,042 3,675 5,170

ทมำ : ส ำนกงำนเศรษฐกจกำรเกษตรเขต 4 ขอนแกน (๒๕61)

1.6.4 จ านวนครวเรอน แยกชายหญง ชวงอาย ในเมอง/ชนบท ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน แบงกำรปกครองออกเปน 20 หมบำน ซง

อยในกำรปกครองของเทศบำลต ำบลสำวะถ จำกขอมลของส ำนกบรหำรกำรทะเบยน ทวำกำรอ ำเภอเมองขอนแกน กรมกำรปกครอง ณ วนท 30 พฤษภำคม ๒๕62 พบวำมประชำกร รวมทงสน 18,282 คน เปน

- 16 -

ชำย 9,063 คน หญง 9,219 คน มจ ำนวนครวเรอนทงหมด 5,461 ครวเรอน เปนครวเรอนเกษตรกร 3,349 ครวเรอน จ ำนวนสมำชกในครวเรอนเฉลย 5.21 คนตอครวเรอน มควำมหนำแนนของประชำกรเฉลย 124 คนตอตำรำงกโลเมตร ตำรำงท 7 แสดงครวเรอนและจ ำนวนประชำกรของต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน

หมท

ชอหมบาน จ านวน

ครวเรอน ทงหมด

จ านวน ครวเรอน เกษตรกร

จ านวนประชากร (คน) ชอผน าหมบาน รวม ชาย หญง

๑ หนองตำไก 329 155 1,212 581 631 นำยจ ำรส จนทะแจม ๒ โคกลำม 219 74 799 397 402 นำยยทธนำ พรมมวงโป ๓ หนองเมก 126 90 445 214 231 นำยสมชำย ออมกลำง ๔ มวงโป 139 77 540 287 253 นำยแจม จนทะรกษ ๕ โนนก 172 107 537 273 264 นำยทรงศลป ศรวงศงำม ๖ สำวะถ 328 198 916 456 460 นำยชนะพงษ วงษหำจกร ๗ สำวะถ 266 150 721 341 380 นำยล ำดวน หอมสมบต ๘ สำวะถ 369 138 1,091 549 542 นำงสมร ค ำโมง ๙ งว 260 166 815 385 430 นำยวนชย พรมค ำ

๑๐ หนองปง 195 141 750 368 382 นำยสะเดม วงศวระขนต ๑๑ โนนรง 362 175 750 394 432 นำยธระ โนนศร ๑๒ โนนก 76 60 262 143 119 นำยอรณ วงศหนองแลง ๑๓ เฟยฟำน 218 147 729 354 375 นำงสำวเขมภรณ มลมณ ๑๔ ลำดนำเพยง 415 244 1,136 587 549 นำยอดม นำคศร 15 หนขำว 183 113 687 346 341 นำยทอง โพธศร 16 โนนรง 270 223 958 463 495 นำยไสว กนยำเนยม 17 หนองตำไก 164 126 631 316 315 นำยวรวทย ฟำรมขำว 18 หนองปง 230 186 942 478 464 นำยทองใบ แสงสวรรค 19 งว 296 200 1,258 611 571 นำยสนอง ถยง 20 ลำดนำเพยง 224 141 697 356 341 นำยเฉลมชย กนทำ 21 สำวะถ 149 83 558 279 279 นำยสทธพร แกววเศษ 22 โนนรง 123 111 535 243 292 นำงจนทรฉำย วงษหนองแลง 23 มวงโป 183 124 760 370 390 นำยพงศพสทธ ยงรมย 24 โนนก 165 100 553 272 281 นำยนรธ โพธต รวม 5,461 3,349 18,282 9,063 9,219 -

ทมำ : ทวำกำรอ ำเภอเมองขอนแกน กรมกำรปกครอง (พฤษภำคม ๒๕62)

1.6.5 การศกษา สถำนศกษำในเขตต ำบลสำวะถ มดงน

1.โรงเรยนประถมศกษำ 9 แหง จ ำนวน 1,392 คน 2. โรงเรยนมธยมศกษำ 1 แหง จ ำนวน 810 คน 3. โรงเรยนขยำยโอกำส 2 แหง จ ำนวน 536 คน

- 17 -

4. ศนยพฒนำเดกเลก 8 แหง จ ำนวน 369 คน 5. ศนยกำรศกษำนอกโรงเรยน 1 แหง

6. ศนยศกษำทำงไกลผำนดำวเทยว 3 แหง

1.6.6 สาธารณสข ต ำบลบำนสำวะถ มสถำนทรกษำพยำบำลคอโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพประจ ำต ำบล 2 แหง

ตงอยทหมท 8 บำนสำวะถ และหมท 11 บำนโนนรง ซงปจจบนยกฐำนะเปนโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต ำบล นอกจำกนยงมอำสำสมครสำธำรณสขประจ ำหมบำน (อสม.) ทกหมบำน กำรใหบรกำรจะใหบรกำรขนพนฐำน ใหควำมรดำนสำธำรณสขมลฐำน รบฝำกครรภ ใหวคซน วำงแผนครอบครว ขดหนปน เปนตน

1.6.7 ประเพณและวฒนธรรม

ประชำกรต ำบลสำวะถนบถอศำสนำพทธ มขนบธรรมเนยมประเพณทดงำมปฏบตสบทอดกนมำจำกบรรพบรษจนถงปจจบน ชำวอสำนเรยกวำ ฮต ๑๒ ครอง ๑๔ ซงงำนบญทถอปฏบตกนอย เชน บญขำวจ บญพระเวส บญสงกรำนต บญบงไฟบญเบกบำน กำรทอดเทยนพรรษำ บญขำวกระยำสำทร บญกฐน บญผำปำ เปนตน บญประเพณทชำวบำนเรยกวำ ฮต ๑๒ ครอง ๑๔ โดย ฮต ๑๒ คอ ประเพณทประชำชนในภำคอสำนปฏบตกนมำในโอกำสตำง ๆ ทงสบสองเดอนของแตละป

- เดอนอาย บญเขากรรม เปนกจกรรมของสงฆ เรยกวำ เขำปรวำสกรรม หลงจำกออกพรรษำเสรจแลวโดยใหพระภกษสงฆทตองอำบต (กระท ำผด) สงฆำทเสสไดสำรภำพตอหนำคณะสงฆเพอเปนกำรฝกจตส ำนกถงควำมบกพรองของตน แลวปรบตวประพฤตตนใหถกตองตำมพระวนย

- เดอนย ท าบญคณลาน (คมขำวใหญ) ในพธนจะมกำรท ำบญตกบำตร เลยงพระ ประพรมน ำพระพทธมนตแกชำวบำน ลำนขำว ทนำและตอขำวบรเวณใกลลำนขำวถอวำเปนศรมงคล ท ำใหขำวในนำอดมสมบรณ เจำของนำจะอยเปนสข ฝนตกตองตำมฤดกำล ขำวกลำจะงอกงำมและไดผลดในปตอไป เมอเสรจพธท ำบญคณลำนขำวแลว ชำวบำนจงจะขนขำวใสยงและเชญขวญขำว คอ พระแมโพสพไปยงยงขำวและท ำพธสขวญกบสขำวเลำ (ยง) ขำวเพอเปนสรมงคลตอไป

- เดอนสาม บญขาวจ เปนกำรท ำบญในชวงเทศกำลวนมำฆบชำ ชำวบำนจะมำรวมกนท ำบญตกบำตรในตอนเชำ ตอนค ำจะมกำรเวยนเทยนรอบพระอโบสถ ชำวบำนจดเตรยมขำวจแลวน ำไปถวำยพระภกษสำมเณรทวด เมอพระฉนเสรจแลวมกำรฝงเทศนฉลองขำวจและรบพร มลเหตทมกำรท ำบญขำวจ ซงเปนอำหำรทคนยำกจนกนเปนประจ ำ ไปถวำยพระพทธเจำ พลำงคดวำ ขนมแปงขำวจเปนเพยงขนมของทำสทต ำตอยพระพทธองคคงไมฉน ซงพระพทธเจำทรงหยงรจตใจของนำง จงทรงฉนแปงขำวจตอหนำนำท ำใหเกดควำมปตดใจ ครนตำยไปกจะไดขนสวรรค ชำวอสำนจงไดแบบอยำงในกำรท ำแปงขำวจ ท ำบญขำวจถวำยพระมำโดยตลอดจวบจนปจจบน

- เดอนส บญพระเวศ(บญพระเวสสนดรหรอบญมหำชำต) ค ำนออกเสยงวำ ผะเหวด เปนส ำเนยงของชำวอสำนทมำจำกค ำวำ พระเวส ซงหมำยถงพระเวสสนดร กำรท ำบญผะเหวด เปนกำรท ำบญและฟงเทศนเรองพระเวสสนดรชำดก หรอเทศนมหำชำต ซงมจ ำนวน 13 กณฑ ทงนเพอเปนกำรร ำลกถงพระเวสสนดร ผซงบ ำเพญบำรมอนยงใหญดวยกำรใหทำนหรอทำนบำรมในชำตสดทำย กอนทจะมำเสวยชำตและตรสรเปนพระพทธเจำ บญพระเวสเปนงำนบญทยงใหญของชำวอสำน นยมท ำกนทกหมบำน ดวยควำมเชอวำหำกไดฝงเทศนมหำชำตทง ๑๓ กณฑจบภำยในวนเดยว อำนสสงสจะดลบนดำลใหไปเกดในศำสนำของพระศรอำรยเมตไตรย ซงเปนยคแหงควำมสข ควำมสมบรณตำมพทธคตทมมำแตครงพทธกำล

- 18 -

- เดอนหา บญสงกรานต (บญสรงน ำ) เปนกำรท ำบญวนขนปใหมของไทยแตโบรำณ นยมท ำในเดอนหำเรมตงแตวนท ๑๓ เมษำยนถงวนท ๑๕ เมษำยน ค ำวำ สงกรำนต เปนค ำสนสกฤต แปลวำ ผำนหรอเคลอนยำยเขำไป ในทน หมำยถง พระอำทตยผำนหรอเคลอนยำยเขำไปในจกรรำศหนง เปนเดอนทเรมตนปใหม กำรท ำบญสงกรำนตจะมพธสรงน ำพระพทธรป พระสงฆ ผใหญ ผเฒำผแก นอกจำกน ชำวบำนจะท ำบญตกบำตรกอพระเจดยทรำยและมกำรละเลนสำดน ำกนอยำงสนกสนำนนำนตลอดทง ๓ วน

- เดอนหก บญบงไฟ เปนงำนส ำคญของชำวอสำนกอนลงมอท ำนำ ดวยควำมเชอวำเปนกำรขอฝนเพอใหฝนตกตองตำมฤดกำล ขำวกลำในนำอดมสมบรณ ประชำชนอยอยำงมควำมสข ในงำนจะมกำรแหบงไฟ และจดบงไฟ เพรำะเชอวำ เปนกำรสงสญญำณขนไปบอกพญำแถน ใหสงน ำฝนลงมำ ระหวำงทมกำรจดบงไฟชำวบำนจะมกำรเซงอยำงสนกสนำน กำรท ำบญบงไฟนบเปนกำรชมนมทส ำคญของคนในทองถน ทมำรวมงำนบญกนอยำงสนกสนำนเตมท มกำรน ำสญลกษณทำงเพศมำลอเลยนในขบวนแหบงไฟ โดยไมถอวำเปนเรองหยำบคำย กำรท ำบญบงไฟน บำงทจะตรงกบประเพณบญวนวสำขบชำดวย

- เดอนเจด บญเบกบาน เปนกำรท ำบญเพอช ำระลำงสงทไมดเปนเสนยดจญไรอนจะท ำใหเกดควำมเดอดรอนแกบำนเมอง เปนกำรปดเปำควำมชวรำยใหออกจำกหมบำนชำวบำนจะน ำขำวปลำอำหำรมำตกบำตรทศำลำกลำงบำนและสวดมนตตอนเยน ตอนเชำตกบำตรรดน ำมนต

- เดอนแปด บญเขาพรรษา กำรเขำพรรษเปนกจของภกษสำมเณรทจะตองอยเปนประจ ำในวดใดวดหนงตลอด ๓ เดอน ก ำหนดเอำตงแตวนแรม ๑ ค ำ เดอน ๘ ถงวนขน ๑๕ ค ำ เดอน ๑๑ หำมมใหพระภกษสำมเณรไปพกแรมคนทอน มกำรท ำบญตกบำตร ถวำยภตตำหำรแดพระภกษ สำมเณร มกำรฟงธรรมเทศนำ ชำวบำนจะหลอเทยนขนำดใหญถวำยวดเปนพทธบชำและเกบไวตลอดพรรษำ กำรท ำเทยนถวำยวดในชวงเทศกำลเขำพรรำ มควำมเชอแตโบรำณวำ หำกใครท ำเทยนไปถวำยวด เมอเกดชำตใหม ผนนจะไดเสวยสข หำกมไดขนสวรรค แตเกดบนโลกมนษยผนนจะมควำมเฉลยวฉลำด มสตปญญำไหวพรบเปนเลศ ประดจแสงเทยนอนสวำงไสว

- เดอนเกา บญขาวประดบดน เปนกำรท ำบญเพออทศสวนกศลใหแกญำตมตรทลวงลบไปแลว เมอถงวนแรม ๑๔ ค ำ เดอน ๙ ชำวบำนจำกนท ำขำวปลำอำหำรคำวหวำนพรอมหมำกพลตงแตเชำมดหอใสใบตอง เรยกวำ ขำวประดบดน น ำไปวำงไวตำมโคนตนไมในบรเวณวด เพอใหผทลวงลบไปแลวนนมำกน เพรำะเชอวำในชวงเดอนเกำผทลวงลบแลวจะไดรบกำรปลดปลอยใหออกมำทองเทยวได ในพธบญขำวประดบดน ชำวบำนจะวำงขำวประดบดนไว พรอมจดเทยนบอกกลำวใหมำรบเอำอำหำรและสวนบญน จำกนนชำวบำนจะเอำอำหำรไปท ำบญตกบำตรถวำยทำนแดพระภกษสำมเณร สมำทำนศล ฟงเทศนและกรวดน ำอทศสวนกศลใหผทลวงลบไปแลว

- เดอนสบ บญขาวสาก(กระยำสำรท) เปนกำรท ำบญเพออทศสวนกศลใหผตำย โดยมกำรท ำสลำกใหพระจบ เพอทจะไดถวำยของตำมสลำกนน เปนกำรท ำบญทตอเนองจำกพธในเดอนเกำ เพรำะถอวำเปนกำรท ำบญสงลวงลบไปแลวทไดออกมำทองเทยว ใหกลบสแดนของตน ในเดอนสบนชำวบำนจะน ำหอขำวสำก(ขำวเปลอกเหนยวมำคว เพอใหขำวเหนยวแตกออกเปนสขำว แลวคลกน ำตำลและมะพรำว)ไปวำงไวบรเวณวด พรอมจดเทยนและบอกใหญำตมตรทลวงลบไปแลว มำรบอำหำรและผลบญทอทศให

- เดอนสบเอด บญออกพรรษา จดท ำในวนขน ๑๕ ค ำ เดอน ๑๑ เปนกำรท ำบญทสบเนองมำจำกบญเขำพรรษำในเดอนแปด ทพระภกษสำมเณรไดเขำพรรษำเปนเวลำนำนถง ๓ เดอน ดงนน ในวนทครบก ำหนด พระภกษสำมเณรเหลำนนจะมำรวมกนท ำพธออกวสสำปวำรณำ วนนเปนวนทภกษสำมเณรมโอกำสมำชมนมกนอยำงพรอมเพรยงกนทวด ชำวบำนถอวำเปนวนส ำคญและเปนระยะทชำวบำนหมดภำระในกำรท ำนำไร อำกำศในชวงนจะเยนสบำยจงถอโอกำสมำรวมกนท ำบญ มกำรตกบำตรถวำยภตตำคำรแดพระภกษ สำมเณร มกำรกวนขำวทพยถวำย รบศลสวดมนตฟงเทศนและถวำยผำจ ำน ำพรรษำ ตอนค ำจะม

- 19 -

กำรจดประทปโคมไฟในบรเวณวดและหนำบำน บำงทองถนอยใกลบรเวณแมน ำจะมกำรไหลเรอไฟ (ลองเฮอไฟ) เพอเปนกำรบชำคำรวะแมคงคำ บำงแหงมกำรแขงเรอยำวเพอควำมสนกสนำนและสำมคครวมกนในงำนอกดวย

- เดอนสบสอง บญกฐน เปนกำรถวำยผำจวรแดพระสงฆทจ ำพรรษำครบ ๓ เดอน งำนบญนมระยะเวลำท ำตงแตวนแรม ๑ ค ำ เดอน ๑๑ จนถงวนขน ๑๕ ค ำ เดอน ๑๒ มลเหตทมกำรท ำบญกฐนนน มเรองเลำวำ มพระภกษจ ำนวนหนงไดเดนทำงไปเฝำพระพทธเจำ ระหวำงกำรเดนทำงนนยงเปนชวงหนำฝน และระยะทำงไกลจงน ำใหผำจวรของพระภกษเหลำนนเปยกน ำเปรอะเปอนโคลน ไมสำมำรถหำผำผลดเปลยนได พระพทธเจำไดเหนถงควำมยำกล ำบำกนน จงมพทธบญญตใหภกษแสวงหำผำและรบผำกฐนได เปนเวลำหนงเดอนหลงออกพรรษำ ชำวบำนจงไดจดผำจวรน ำมำถวำยพระภกษในชวงเวลำดงกลำว จนกลำยเปนประเพณท ำบญกฐนมำจวบจนปจจบน กอนกำรท ำกฐนเจำภำพจะตองจองวดและก ำหนดวนทอดกฐนลวงหนำ เตรยมผำไตรจวรพรอมอฐบรขำรและเครองไทยทำน มกำรบอกบญแกญำตมตร ตอนเชำในพธจะแหขบวนกฐนเพอน ำไปทอดทวด และแหกฐนเวยนประทกษณรอบอโบสถ ๓ รอบ จงท ำพธถวำยผำกฐนจำกปยฝำยจนสำมำรถน ำไปทอดใหเสรจภำยใน ๒๔ ชวโมงนบแตเวลำเรมท ำเชอวำจะไดบญมำกกวำอยำงอน

ครอง ๑๔ คอ แนวทำงหรอขอวตรทประชำชนทวไปตลอดจนผมหนำทปกครองบำนเมองพงปฏบต ๑๔ ขอ เปนจำรตประเพณและท ำนองคลองธรรมอนดงำมของทองถนและของบำนเมอง ซงอำจสรปได ๓ ประกำร คอ ส ำหรบพระมหำกษตรยและผปกครองบำนเมองพงปฏบต ส ำหรบพระสงฆองคเจำ และส ำหรบบคคลธรรมดำสำมญพงปฏบตในสวนทชำวบำนถอปฏบตตอตวเองและชำวบำน มดงน

๑) เมอไดขำวใหมหรอผลหมำกรำกไม ใหบรจำคแกผมศลแลวตนเองจงบรโภคและใหญำต พนองดวยกน

๒) อยำมควำมโลภ อยำใชจำยสรยสรำย อยำกลำวค ำหยำบ ๓) ใหท ำศำลพระภมไวบรเวณบำนของตนเองเพอบชำ ๔) ใหลำงเทำกอนขนบำน ๕) เมอถงวน ๗, ๘ ค ำ ๑๔, ๑๕ ค ำ ใหสมมำกอนเสำ สมมำแมขนบนได สมมำผกตเฮอน ๖) ใหลำงเทำกอนนอนเวลำกลำงคน ๗) ถงวนศลใหเอำดอกไม ธปเทยน สมมำผว และใหเอำธปเทยนถวำยพระ ๘) ถงวนศลดบ ศลเพง (แรม ๑๔ ค ำ, ขน ๑๕ ค ำ) ใหนมนตพระมำสวดมนตบำนหรอใสบำตร ๙) เมอพระภกษเขำปรวำสกรรม ใหมขนขำวตอก ดอกไม ธปเทยน เครองอฐบรขำรไป ถวำยพระ ๑๐) เมอเหนพระภกษเดนผำนใหนงลงแลวยกมอไหว แลวคอยเจรจำ ๑๑) อยำเหยยบเงำพระภกษ ผถอศลบรสทธ (อยำหมนประมำทพระ) ๑๒) อยำเอำอำหำรทกนแลวไปใหพระภกษ รวมถงสำมเณรดวย ๑๓) อยำเสพเมถนในวนศล วนเขำพรรษำ วนออกพรรษำ ๑๔) เมอมพระมำบณฑบำตอยำใหพระคอย เวลำใสบำตรอยำใหมอแตะบำตร ภกษหรอ สำมเณรหำมใสรองเทำ หำมกำงรม หำมเอำผำปดหวเวลำใสบำตร

ความเชอ การถอฤกษยามในการปลกเรอน ในเดอนย เดอนส เดอนหก เดอนเกำ เดอนสบสอง ถอ

เปนฤกษทดในกำรปลกเรอน โดยเฉพำะในเดอนหกและเดอนเกำ ปลกตนไมมงคล ในภำคอสำนถอวำตนไมเปนมงคลอยำงหนง หำกปลกใหถกทศทำงจะเกด

ควำมสขควำมเจรญ คตนปรำกฏในภำคกลำงเชนเดยวกน ตนไมมงคลตำมทศของภำคอสำน มดงน

- 20 -

ทศบรพำ - ปลกกม กำม กระถน มะพรำว หมำก พล ทศอำคเนย - ปลกตนยอ ทศทกษณ - ปลกมะมวงมะเฟอง มะไฟ ทศหรด - ปลกตนคณ สะเดำ ขนน ทศปจฉม - ปลกมะขำม มะยม ทศพำยพ - ปลกมะกรดมะนำว ทศอดร - ปลกตนหมำกตน(พทรำ) ทศอสำน - ปลกดอกรก ตนแพง ภตผ วญญาณ สงศกดสทธ ปตา เจาทเจาทาง ซงถำมกำรเจบปวยโดยทไมทรำบสำเหต

ชำวบำนจะสนนษฐำนไวกอนวำ เกดจำกผเขำ ผดผ หรอไมกลบหลเจำทเจำทำง จะตองหำผเฒำผแกไปขอขมำ เปนตน

ผตาแฮก ชำวบำนเชอวำเปนผเฝำไรนำ เมอชำวบำนเขำหกรำงถำงพง เพอแปรสภำพทดนไปเปน ทนำ พวกเขำจะท ำพธเชญผตำแฮกตนหนงมำเปนผเฝำรกษำทนำและขำวกลำ แตละปเจำของนำ จะตองท ำพธเซนสงเวยกอนลงไถนำ และเมอเกบเกยวเสรจแลว จะตองแบงขำวสเกวยน (จ ำลอง เลกๆ) ใหแกผตำแฮกดวย

คะล า เปนสงตองหำมทท ำลงไปแลวไมดไมงำม เกดโทษภย เกดเสนยดจญไรแกตนและผอน เชน - หญงยนเยยว คะล ำ (หำมผหญงยนเยยว) - ยำงขำมพำขำว คะล ำ (หำมเดนลดวงอำหำร) - นงตนประต นงตนขนได นงหมอน นงกลำงผเฒำ คะล ำ - นอนหนหวไปทำงตำเวนตก คะล ำ (หำมนอนหนหวไปทำงทศตะวนตก เพรำะทศตะวนตก

เปนทศทใหผหรอคนตำยนอนหนหวไป) - ไทเฮอนเดยวกนกนบพรอมกน ผนอยกนกอนผใหญ เมยกนกอนผว คะล ำ - นงหมผำทำงกลบ – ใชตนเขยเสอผำ คะล ำ - ผวเมยผดกน ขมเหงกน ดำปอยญำตกน คะล ำ

1.6.8 องคกร/สถาบนตาง ๆ สถำบนเกษตรกร มบทบำทในกำรประกอบอำชพกำรเกษตรและกำรด ำรงชวตของเกษตรกรซง

กำรด ำเนนกำรดำนสถำบนเกษตรกรมอยหลำยกลม โดยมหนวยงำนของทำงรำชกำรเปนผสนบสนน ไดแก กลมแมบำนเกษตรกร กลมสงเสรมอำชพ และกลมอนๆ ตำรำงท 8 แสดงขอมลกลมสถำบนเกษตรกรในต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน

ล าดบ

ท

ชอกลม

ลกษณะกลม จ านวนสมาชกในกลม(ราย)

ปท

จดตง กลม

แมบานเกษตรกร

กลมสงเสรมอาชพ

กลมวสาหกจชมชน

1 วสำหกจชมชนกลมทอผำบำนงว หมท 19 ต ำบลสำวะถ

7 2548

2 วสำหกจชมชนกำรผลตน ำหมกชวภำพ 43 2549 3 วสำหกจชมชนกลมโคขนบำนเพยฟำน 21 2549 4 วสำหกจชมชนแปรรปผลผลตเกษตร หมท

15 ต.สำวะถ 20 2549

- 21 -

5 วสำหกจชมชนเลยงโคเนอบำนลำดนำเพยง หมท 20 ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน

25 2549

6 วสำหกจชมชนกำรเกษตรและพลงงำนทดแทนบำนงว ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน

9 2549

7 วสำหกจชมชนปยอนทรยชวภำพบำนเพยฟำน หมท 13 ต ำบลสำวะถ

20 2550

8 วสำหกจชมชนเลยงโคเนอและเกษตรพอเพยง ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน

10 2550

9 วสำหกจชมชนกลมเกษตรกรปลกไมยคำลปตส

17 2551

10 วสำหกจชมชนกลมเกษตร ไอ เอม โอ 21 ต.สำวะถ

13 2551

11 วสำหกจชมชนแปรรปผลผลตกำรเกษตรและพชสมนไพร หม 15 ต ำบลสำวะถ

17 2552

12 วสำหกจชมชนบรกำรท ำฟนปลอมบำนหนขำว ต.สำวะถ

8 2552

13 วสำหกจชมชนแปรรปสมนไพรตรำหมอเสถยร ต.สำวะถ

2 2553

14 วสำหกจชมชนวสำหกจชมชนศนยผลตเมลดพนธขำวชมชนบำนโนนรง

30 2553

15 วสำหกจชมชนกลมออมทรพยเพอผลผลตบำนงว หมท 9

90 2555

16 วสำหกจชมชนกลมเกษตรพฒนำตำมแนวทำงพระรำชด ำร ต ำบลสำวะถ

99 2557

17 วสำหกจชมชนกลมแปรรปผลผลตทำงกำรเกษตรบำนสำวะถ ม.8 ต.สำวะถ

11 2559

18 วสำหกจชมชนกลมโคประชำรฐบำนหนองปง 48 2559 19 วสำหกจชมชนปลกพชเลยงสตวและแปรรป

บำนโนนก 10 2560

20 วสำหกจชมชนตนแบบเกษตรอนทรยยคดจทลต ำบลสำวะถ

42 2560

21 วสำหกจชมชนกลมเกษตรกรผเลยงแพะและผลตภณฑจำกเเพะบำนงว

7 2561

22 วสำหกจชมชนโคกดนแดงพฒนำโนนรง 7 2562 23 วสำหกจชมชนผปลกฝรงอนทรยบำนลำดนำ

เพยง 7 2562

ทมำ : ส ำนกงำนเกษตรอ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน (มกรำคม ๒๕62)

- 22 -

1.7 การใชประโยชนทดน (Land Used) 1.7.1 ลกษณะของการใชประโยชนทดนประเภทหลก ๆ เชน ภาคเกษตร อตสาหกรรม ชมชน

เมองทอยอาศยแยกตามเขตการปกครองยอย จำกกำรส ำรวจและวเครำะหสภำพกำรใชทดน พบวำในต ำบลสำวะถ สำมำรถจ ำแนกกำรใช

ทดนไดเปน ๕ ประเภทหลก คอ พนทปำไม พนทเกษตรกรรม พนทน ำ พนทชมชนและสงปลกสรำง และพนทอนๆ

ภาพท 8 การใชประโยชนทดน (ทมำ : กรมพฒนำทดน)

- 23 -

ตำรำงท 9 สภำพกำรใชทดน ต ำบลสำวะถ อ ำเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน ท สภาพการใชทดน เนอท (ไร) รอยละ 2 ทะเลสำบ บง 64 0.08 3 นำขำว 36,516 46.09 4 บอดน 13 0.02 5 บอน ำในไรนำ 61 0.08 6 ปำสมบรณ 866 1.11 7 ปำเสอมโทรม 431 0.55 8 พชไรผสม 18,708 23.99 9 มะมวง 23 0.03

10 มนส ำปะหลง 40 0.05 11 แมน ำล ำคลอง 7,226 9.27 12 ไมผลผสม 110 0.14 13 ไมละเมำะ 935 1.20 14 ยำงพำรำ 13 0.02 15 ยคำลปตส 193 0.25 16 สถำนทรำชกำรและสถำบนตำงๆ 52 0.07 17 หมบำนจดสรรรำง 154 0.20 18 หมบำนบนพนทรำบ 55 0.07 19 ออย 58 0.07

รวม 56,596 100.0 ทมำ : กรมพฒนำทดน, 2550