เอกสารประกอบการสอนวชา PNC 1110 การชวยเหลอดแลผใหญและผสงอาย อ.เพชรตน เตชาทววรรณ

บทท 4.3

การดแลความตองการพนฐานของบคคลดานในระบบการยอยอาหารและการขบถาย

อ.เพชรตน เตชาทววรรณ

วตถประสงคของการเรยน เมอสนสดการเรยน นกศกษาสามารถ

1) บอกความหมายของการดแลดแลความตองการพนฐานของบคคลดานในระบบการยอยอาหารและ

การขบถายได

2) บอกวธปฏบตในการดแลความตองการพนฐานของบคคลดานในระบบการยอยอาหารและการขบถาย

ได

ความตองการพนฐานของบคคลดานในระบบการยอยอาหารและการขบถาย

กลไกในรางการมนษยนนคลายเครองยนต รางกายตองใชพลงงาน การเผาผลาญพลงงานจะเกดของเสย

ของเสยทรางกายตองก าจดออกไปมอย 2 ประเภท

1) สารทเปนพษตอรางกาย

2) สารทมปรมาณมากเกนความตองการ

ระบบการขบถาย เปนระบบทรางกายขบถายของเสยออกไป ของเสยในรปแกสคอลมหายใจ ของเหลว

คอเหงอและปสสาวะ ของเสยในรปของแขงคออจจาระ

อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของแขงคอ ล าไสใหญ (ระบบยอยอาหาร)

อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของแกสคอ ปอด (ระบบหายใจ)

อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของเหลวคอ ไต และผวหนง

อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปปสสาวะ ไดแก ไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ

อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปเหงอ คอผวหนง ซงมตอมเหงออยใตผวหนงท า

หนาทขบเหงอ

การขบถายของเสยทางล าไสใหญ

การยอยอาหารซงจะสนสดลงบรเวณรอยตอระหวางล าไสเลกกบล าไสใหญ ล าไสใหญยาวประมาณ 5

ฟต ภายในมเสนผาศนยกลางประมาณ 2.5 นว

เนองจากอาหารทล าไสเลกยอยแลวจะเปนของเหลวหนาทของล าไสใหญครงแรกคอดดซมของเหลว น า

เกลอแรและน าตาลกลโคสทยงเหลออยในกากอาหาร สวนล าไสใหญครงหลงจะเปนทพกกากอาหารซงม

ลกษณะกงของแขง ล าไสใหญจะขบเมอกออกมาหลอลนเพอใหอจจาระเคลอนไปตามล าไสใหญไดงายขน ถา

ล าไสใหญดดน ามากเกนไป เนองจากกากอาหารตกคางอยในล าไสใหญหลายวน จะท าใหกากอาหารแขง เกด

ความล าบากในการขบถาย ซงเรยกวา ทองผก

2

ทมา: http://www.combifthailand.com/news-

tips/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%82%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%96%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%8

7%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C/

ลกษณะปกตของอจจาระ (Normal Characteristics of stool)

1. ปรมาณ: ปกตมหลายแบบ ขนอยกบปรมาณและประเภทของอาหารทกน, อาหารกากใยสงเพม

ปรมาณอจจาระถาถายเหลวจ านวนมาก แสดงวา ล าไสใหญสวนตนมปญหา, อจจาระบอยและปวดทนททนใด

อาจเกดความผดปกตบรเวณล าไสขาลง (Descending colon) และของไสตรง

2. ส: ปกตเดกเลก สเหลอง ผใหญสน าตาล สงทควรค านงถงในการสงเกต ไดแก สน าตาลเกดจาก

Stercobilin ซงเปนสวนของ Bile pigment ทสรางในล าไส, ในเดกเลกการเคลอนไหวล าไสเรว อจจาระจงมส

เหลอง, สของ อจจาระขนกบชนดของอาหารทกน, การขาดน าดท าใหอจจาระเปนสขาว หรอสเทา, อาหาร

บางอยางเพมสของอจจาระ, การมเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนอจจาระเปนสด า, การมเลอดออกใน

ทางเดนอาหารสวน ปลายอจจาระจะมเลอดสดปน

3

3. ความนม: ปกตนมกงแขง เปนกอน สงทควรค านงในการสงเกตไดแก ความนมขนกบสารน า อาหารท

รบประทานและการเคลอนไหวของ กระเพาะอาหารและล าไส, ระยะเวลาทกากอาหารอยในล าไสถาไมนาน

อจจาระจะนมและคอนขางเหลว

4. รปราง: ปกตมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1 นว รปรางคลายทอของล าไส สงทควรค านงในการ

สงเกต ไดแก การอดตนของกระเพาะ อาหารและล าไสท าใหชองทางหรอทอตบแคบลง อจจาระรปรางผอม

คลาย ดนสอ, การเคลอนไหวของล าไสทเรวอจจาระจะมล าเลก, ถาอจจาระคางในล าไสนานอจจาระแขงคลาย

กอนหน

5. จ านวนครง: ปกตมความแตกตางกน สงทควรค านงในการสงเกตไดแก เดกทเลยงดวยนมแมขบถาย

6-8 ครงตอวน, เดกทเลยงดวยนมผสม ขบถาย 1-3 ครงตอวน, ผใหญ 2-3 ครงตอสปดาห, การขบถายมาก

ครง อาจเกดจากการเคลอนไหวของล าไสมากกวาปกต

6. องคประกอบอนๆ: กากทเหลอจากการยอย สงทควรค านงในการสงเกต ไดแก มเลอดปนออกมาใน

อจจาระ การอกเสบและการตดเชอท าใหองคประกอบผดไปจากปกตเชน หนอง เลอด ไขมน พยาธไขพยาธ

และ เมอก

ความผดปกตของการขบถายอจจาระ

ภาวะทองผก (Constipation)

ทองผกเปนปญหาทพบไดบอย เกดจากการทล าไสมการเคลอนไหวลดลง เมอมอาการทองผกอจจาระ

แหงแขง อดแนน การเคลอนไหวของอจจาระ เปนไปดวยความยากล าบาก ท าใหไมมการถายอจจาระตามปกต

หรอการมอจจาระคางอยในล าไสใหญ มอาการถายล าบากเวลาถายใชเวลาเบงมากและอาจมอาการปวดทอง

แนนอดอดทอง (abdominal distention) รวมดวยอาจกลาวไดวา ถาถายอจจาระนอยกวา 3 ครง/ อาทตย

ถอวาทองผก แตถาถายอจจาระสะดวกคออจจาระนม ๆ แตถายวนเวนวน ถอวาปกตอาการทองผกพบมากใน

ผสงอาย ซงนสยการถายอจจาระจะไมเหมอนกนในแตละคนและอาจจะแตกตางกนในแตละเวลาในคนคน

เดยวกนได

สาเหตของอาการทองผก

1) กนอาหารทมกากอาหารนอย

2) กนอาหารรสจด

3) การถายอจจาระไมเปนเวลาหรอกลนอจจาระตดตอกนหลายวน

4) ดมน าชา กาแฟ มากเกนไป

5) สบบหรจดเกนไป

6) เกดความเครยด หรอความกงวลมาก

4

โดยปกตกากอาหารผานเขาสล าไสใหญประมาณวนละ 300 - 500 ลกบาศกเซนตเมตร ซงจะท าใหเกด

อจจาระประมาณวนละ 150 กรม การถายอจจาระเปนขนสดทายของการยอยอาหาร โดยสงมชวตก าจดของ

เสยทงทเปนของแขง กงแขงกงเหลวและ/หรอของเหลวจากทางเดนอาหารโดยทางทวารหนก

มนษยขบถายอจจาระมความถแปรผนตงแตวนละหลายครงจนถงไมกครงตอสปดาห[1] ระลอกการหด

ตวของกลามเนอ (เรยกวา การบบรด - Peristalsis) ในผนงของล าไสใหญเคลอนอจจาระผานทางเดนอาหารส

ไสตรง อาหารทไมถกยอยอาจถกขบออกดวยวธนดวย กระบวนการดงกลาวเรยก egestion

หากมอาการอยางนอยสองในสามขอ ถอวามอาการทองผก ตองหาทางแกไข

1. ขบถายอจจาระนอยกวา 3 ครงใน 1 สปดาห

2. อจจาระแขง หรอจบเปนกอน

3. ขบถายยาก หรอขบถายเองไมได ตองใหชวยบอยๆ เปนเวลากวา 6 เดอน

วธแกไขการทองผกเบองตน

การทองผก กเหมอนการทมเศษอาหารเกาะกนแนน คอนขางแหง ในทอน าทงของอางลางจาน จงอด

ตน หากไมรนแรงมากนกเราสามารถทจะพยายามชวยใหเศษอาหารเคลอนเหลาน เคลอนไปไดดวยการท าให

เศษอาหารเหลานชมน า และ ชวยใหทอขยบบบตว เศษอาหารทอดตน กจะคอยๆออกมา การแกไขการ

ทองผกเบองตน ท าไดโดยการปรบเรองน า ใยอาหาร และการเคลอนไหวรางกายดงน

1. ดมน าใหเพยงพอ:

ผสงอายมกเลยงไมคอยดมน า อาจเพราะเขาหองน าเองไมสะดวก จงคดเอาเองวากนน าใหนอยลง ซง

ไมใชสงทดตอรางกาย การถายยากหรอทองผก เปนสญญาณบงบอกวา รางกายไดรบน าไมเพยงพอ

ขอแนะน า :โดยทวไปผสงอายควรดมน า อยางนอย 6-8 แกวตอวน หรอ 1.5-2 ลตร (ยกเวนผปวย

โรคหวใจลมเหลว หรอไตวายทตองจ ากดน า) ควรมขวดใสน าทบอกปรมาตรไวประจ าตว เพอทจะไดรวาในแต

ละวน ดมน าเพยงพอหรอไม และควรเตรยมความสะดวกในการปสสาวะ ไมใหเดนไกลเกนไป หรออาจใส

กางเกงอนามย เพอลดปญหาการไมชอบเขาหองน า

2. กน ใยอาหารใหเพยงพอ

ใยอาหารมหลากหลาย แตใยอาหารชนดละลายน าเปนชนดทชวยใหขบถายไดด เพราะอมน าท าให

อจจาระออนนม เคลอนตวไดงาย เชน ใยอาหารจากผลไมเชน ลกพรน แอบเปล กลวย สม ขาวโอต ถว เปน

ตน

3.การออกก าลงกายและการเคลอนไหวของรางกาย ในผสงอายหรอผปวยตดเตยงจะมปญหาในการ

ออกก าลงกายอยางสม าเสมอ หรอไมสามารถเคลอนไหวรางกายเองอยางอสระ ควรมการจดกจกรรมเพอ

สงเสรมรางกายผสงอายหรอผปวยตดเตยงใหเกดการเคลอนตวในระบบทางเดนอาหารไดมากขน

4. จดตารางเวลาเขาหองน าและออกก าลง :

5

นอกจากเรองอาหารแลว พฤตกรรมการใชชวตและการเคลอนไหว เปนปจจยทส าคญมากตอการแกไข

ทองผก ขอแนะน า :ควรจดตารางเวลาเขาหองน าและออกก าลงใหเปนกจวตรประจ าวน ยกตวอยางเชน จด

เวลาเขาหองน าเวลาเดมเปนประจ าทกเชาและเยน (แมวาไมปวด) ในระหวางวน ใหเดนหรอออกก าลงกาย

เบาๆ (เชน โยคะ ไทช) ประมาณ 1 ชวโมง กอนมอวาง ทประกอบดวยเครองดมรอน(ไมมคาเฟอน) และของ

วางพวกผลไมหรอธญพชนมๆ กอนนอนใหดมอาหารเสรมทมใยอาหาร เปนตน

5. ดแลอาหารใหเหมาะสมและเพยงพอ :

ในกรณทผสงอายไมไดมปญหาทองผกเพยงอยางเดยว แตปญหาอนๆรวมดวย เชน มปญหาการเคยว

ไมสามารถกนผกผลไมปกตได ตองควบคมน าตาล/ไขมน มภาวะน าหนกลดหรอกลามเนอลบรวมดวย ควร

พจารณาอาหารเสรมทมสารอาหารเหมาะสมกบผสงอายโดยเฉพาะ ทเรยกวา "อาหารสตรครบถวน" ทม

โปรตนสง เปนโปรตนคณภาพด น าตาลไมสง มไขมนทด พรอมกบใยอาหารและพรไบโอตกส กจะชวยตอบ

โจทยสขภาพของผสงอายไดอยางครบถวน

อจจาระอดแนน (Fecal impaction)

เปนการอดแนนของอจจาระ และกากอาหารในล าไสสวน Sigmoid และล าไสตรง อจจาระจะจบเปน

กอน ไมสามารถขบออกไดมกพบในผปวย ไมรสกตว สบสน ไมสามารถบอกการขบถายไดประเมนไดจากการ

ไม ขบถายอจจาระมากกวา 2-3 วน ไมมความรสกอยากขบถายอจจาระ ถาย อจจาระเหลว/ไหลซมออกมาเอง

คล าบรเวณหนาทองดานลางซาย ไดล ากอนอจจาระ และตรวจทางทวารหนกคล าไดกอนอจจาระแขง อาการ

อนๆ เชน ทองอด ปวดทองแนนบรเวณไสตรง/ทวารหนก การชวยเหลอ แพทยอาจสวนดวยน าสบออนและ

การลวงทางทวาร ( Evacution)

ทองรวงหรอทองเสย (Diarrhea)

สาเหตเกดจากการตดเชอในทางเดนอาหาร มพยาธความเครยด การแพอาหาร ยา พยาธสภาพการ

ผาตด อาการทพบไดแก ถายจ านวนมากกวาปกต ลกษณะอจจาระมสวนประกอบเปนน ามากกวาปกต

การดแลบคคลทมปญหาทองรวงหรอทองเสย

ระดบความรสกตว เนองจากมการขบกายบอยครง หรอปรมาณอจจาระและของเหลวใน

รางกายออกไปจ านวนทสงผลตอระดบความรสกตว อาจเปนลมจากความดนโลหตลดต าลง

มาก

การรกษาความสะอาดสวนบคคล อวยวะทเกยวกบการขบถาย อาจจะมการระคายเคองหรอ

อกเสบ บวม ผวหนงเปอย อบเชอจากการท าความสะอาดไมเชดแหง

การทดแทนน าและเกลอแร การทดแทนน าดมใหทนกบการสญเสย

การงดอาหารและน า เพอหยดการท างานของระบบทางเดนอาหาร ในกรณทมการถายอจจาระ

จนสงผลตอความดนโลหตเปลยนแปลง

6

การกลนอจจาระไมได (Faecal Incontinence)

การไมสามารถควบคมอจจาระและแกสได สาเหตเกดจากความผดปกตของการควบคมกลามเนอหรด

ทวารหนก เชน การถายอจจาระบอย , อจจาระเหลวมาก, ความผดปกตของประสาทไขสนหลง สมอง

กลามเนอ

การดแล

การรกษาความสะอาดสวนบคคล อวยวะทเกยวกบการขบถาย อาจจะมการระคายเคองหรอ

อกเสบ บวม ผวหนงเปอย อบเชอจากการท าความสะอาดไมเชดแหง

กรณทมความถของการถายอจจาระผดปกต ตองพาไปรบการรกษาจากแพทยเพอขจดสาเหต

การมแกสหรอลมในล าไสหรอทองอด (Flatulence)

เกดจากอากาศทกลนเขาไปหรอการยอยสลายกากอาหารในล าไสใหญ เกดวนละ 1ลตร จะถกดดซม

บางสวน และเรอ (Belching) และผายลม (Passing of Flatus) สาเหตทพบมกเกดจากล าไสมการอกเสบ,

ล าไสไมมการเคลอนไหวจากการ ไดรบยาสลบ ยาชา หลงผาตดชองทอง

การดแล

หลงรบการผาตด หรอหตการในชองทองทมการใชยาชา ยาสลบ ใหกระตนใหเกดการเคลอน

ตวของล าไสอกครง โดยการลกเดนเรวทสด

งดอาหารประเภททสรางแกส เชน ถวลสง เผอก มน มะมวงดบ อาหารจ าพวกทผลตจากแปง

รดสดวงทวาร (Hemorrhoid)

เปนการยดขยายอยางถาวรของหลอดเลอดด าททวารหนก หลอดเลอดด าขยายและอยภายในของไส

ตรง เรยกวา “Internal hemorrhoid” ถาอยในสวนปลายของชองทวารหนก เรยก “External

hemorrhoid”

การประเมนปจจยพนฐานทเกยวของกบการถายอจจาระ (Guidelines for bowel assessment)

1. การชกประวตควรมการพดคยซกถามผปวยเกยวกบแบบแผนการ ด าเนนชวต การขบถายอจจาระ

ดงน

1.1 สอบถามเกยวกบ การขบถายอจจาระ ระยะเวลาของการขบถาย ในชวงทไมใชสงกระตน

การขบถาย เชน การดมกาแฟ การรบประทานอาหารเชา การใชยาระบาย เปนตน

1.2 สอบถามทเกยวกบการใชระบายยาเหนบ การสวนอจจาระ

1.3 ประเมนการเปลยนแปลงเกยวกบลกษณะของอจจาระทเกยวของกบ ภาวะทองเสยทองผก

การเปลยนแปลงรปรางสและกลนของอจจาระ

1.4 ประเมนสขนสยในการรบประทานอาหาร รบประทานอาหารทมกาก หรอไมดมเครองดมทม

ประโยชนตอรางกายหรอไม

7

1.5 มการออกก าลงกายมากนอยเพยงใด

1.6 ใชยาเมอเกดภาวะทองผกหรอท าใหเกดภาวะทองเสยหรอไม

1.7 มโรคเรอรงทเปนสาเหตท าใหเกดภาวะทองผกหรอทองเสยหรอไม

1.8 เคยพบวามพยาธออกมากบอจจาระหรอไม

1.9 เกดภาวะทองเสยภายหลงดมนมหรอผลตภณฑจากนม ซงอาจเกดจาก ขาดเอนไซมยอม

แลคโตส (lactose intolerance)

1.10 เกดภาวะทองเสยภายหลงรบประทานผลตภณฑทท ามาจากขาวสาลซงอาจเปนเพราะขาด

เอนไซมยอยพวกขาวสาล(sprue intolerance)

1.11 ประวตการแพอาหารเชน รบประทานอาหารรสจดใหเกดอาการปวด ทอง หรอทองเสย

1.12 มประวตกลนอจจาระไมอยจากภาวะพรองของระบบประสาท หรออมพาต

การดแล

1. ดมน าใหเพยงพอ:

ผสงอายมกเลยงไมคอยดมน า อาจเพราะเขาหองน าเองไมสะดวก จงคดเอาเองวากนน าใหนอยลง ซง

ไมใชสงทดตอรางกาย การถายยากหรอทองผก เปนสญญาณบงบอกวา รางกายไดรบน าไมเพยงพอ

ขอแนะน า :โดยทวไปผสงอายควรดมน า อยางนอย 6-8 แกวตอวน หรอ 1.5-2 ลตร (ยกเวนผปวย

โรคหวใจลมเหลว หรอไตวายทตองจ ากดน า) ควรมขวดใสน าทบอกปรมาตรไวประจ าตว เพอทจะไดรวาในแต

ละวน ดมน าเพยงพอหรอไม และควรเตรยมความสะดวกในการปสสาวะ ไมใหเดนไกลเกนไป หรออาจใส

กางเกงอนามย เพอลดปญหาการไมชอบเขาหองน า

2. กน ใยอาหารใหเพยงพอ

ใยอาหารมหลากหลาย แตใยอาหารชนดละลายน าเปนชนดทชวยใหขบถายไดด เพราะอมน าท าให

อจจาระออนนม เคลอนตวไดงาย เชน ใยอาหารจากผลไมเชน ลกพรน แอบเปล กลวย สม ขาวโอต ถว เปน

ตน

3.การออกก าลงกายและการเคลอนไหวของรางกาย ในผสงอายหรอผปวยตดเตยงจะมปญหาในการ

ออกก าลงกายอยางสม าเสมอ หรอไมสามารถเคลอนไหวรางกายเองอยางอสระ ควรมการจดกจกรรมเพอ

สงเสรมรางกายผสงอายหรอผปวยตดเตยงใหเกดการเคลอนตวในระบบทางเดนอาหารไดมากขน

4. จดตารางเวลาเขาหองน าและออกก าลง :

นอกจากเรองอาหารแลว พฤตกรรมการใชชวตและการเคลอนไหว เปนปจจยทส าคญมากตอการแกไข

ทองผก ขอแนะน า :ควรจดตารางเวลาเขาหองน าและออกก าลงใหเปนกจวตรประจ าวน ยกตวอยางเชน จด

เวลาเขาหองน าเวลาเดมเปนประจ าทกเชาและเยน (แมวาไมปวด) ในระหวางวน ใหเดนหรอออกก าลงกาย

8

เบาๆ (เชน โยคะ ไทช) ประมาณ 1 ชวโมง กอนมอวาง ทประกอบดวยเครองดมรอน(ไมมคาเฟอน) และของ

วางพวกผลไมหรอธญพชนมๆ กอนนอนใหดมอาหารเสรมทมใยอาหาร เปนตน

5. ดแลอาหารใหเหมาะสมและเพยงพอ :

ในกรณทผสงอายไมไดมปญหาทองผกเพยงอยางเดยว แตปญหาอนๆรวมดวย เชน มปญหาการเคยว

ไมสามารถกนผกผลไมปกตได ตองควบคมน าตาล/ไขมน มภาวะน าหนกลดหรอกลามเนอลบรวมดวย ควร

พจารณาอาหารเสรมทมสารอาหารเหมาะสมกบผสงอายโดยเฉพาะ ทเรยกวา "อาหารสตรครบถวน" ทม

โปรตนสง เปนโปรตนคณภาพด น าตาลไมสง มไขมนทด พรอมกบใยอาหารและพรไบโอตกส กจะชวยตอบ

โจทยสขภาพของผสงอายไดอยางครบถวน

6.กรณทไดรบการผาตดรดสดวงทวาร ใหท าความสะอาดดวยการแขน าสะอาดหลงการถายอจจาระทก

ครง

โรคล าไสใหญอกเสบ (Ulcerative Colitis)

โรคล าไสใหญอกเสบ เปนการเกดการอกเสบของบาดแผลทเกดขนทสวน mucosa ของ colon และ

ทวารหนก (rectum) มกพบมากในผทมอายระหวาง 30 – 50 ป และมกจะกอใหเกดมะเรงของล าไสไดบอย

(Suzamne, 2000)

พยาธสภาพ

การอกเสบจะเกดขนบรเวณ mucosa สวนบนของ colon ซงมกจะเกดหลายแผล และมเลอดออกจาก

บรเวณอกเสบและจะพบเซลเมดเลอดขาวจ านวนมาก ถาการอกเสบกนบรเวณกวางจะท าใหเกดการบวมและม

การหนาตวของผนงล าไส ซงท าใหทอของล าไสแคบลงพนทในการดดซมจะลดลง

อาการและอาการแสดง

โดยสวนใหญอาการของโรคจะมทงชวงสงบของโรคและระยะอาการก าเรบ ซงอาการทพบจะเปนอาการ

แสดงของการมบาดแผลบรเวณล าไส กลาวคอมอาการถายเหลว ปวดทอง มเลอดออกทางทวารหนก น าหนก

ตวลดลง มไข อาเจยน ขาดน า ซด

การดแลบคคลทมปญหาทองรวงหรอทองเสย

ระดบความปวดทองมาก อาจบรรเทาดวยการประคบรอนบรเวณทองนอย

การรกษาความสะอาดสวนบคคล อวยวะทเกยวกบการขบถาย อาจจะมการระคายเคองหรอ

อกเสบ บวม ผวหนงเปอย อบเชอจากการท าความสะอาดไมเชดแหง

การงดอาหารและน า เพอหยดการท างานของระบบทางเดนอาหาร ในกรณทมการถายอจจาระ

จนสงผลตอความดนโลหตเปลยนแปลง

ดมน าใหเพยงพอ ผสงอายมกเลยงไมคอยดมน า อาจเพราะเขาหองน าเองไมสะดวก จงคดเอา

เองวากนน าใหนอยลง ซงไมใชสงทดตอรางกาย การถายยากหรอทองผก เปนสญญาณบงบอก

9

วา รางกายไดรบน าไมเพยงพอ โดยทวไปผสงอายควรดมน า อยางนอย 6-8 แกวตอวน หรอ

1.5-2 ลตร (ยกเวนผปวยโรคหวใจลมเหลว หรอไตวายทตองจ ากดน า) ควรมขวดใสน าทบอก

ปรมาตรไวประจ าตว เพอทจะไดรวาในแตละวน ดมน าเพยงพอหรอไม และควรเตรยมความ

สะดวกในการปสสาวะ ไมใหเดนไกลเกนไป หรออาจใสกางเกงอนามย เพอลดปญหาการไม

ชอบเขาหองน า

โรคฝคณฑสตร (Anal fistula หรอ Fistula-in-ano)

โรคฝคณฑสตร (Anal fistula หรอ Fistula-in-ano) คอ โรคทดานในของทวารหนกเกด มรขนมาซงรน

เปนเสนทางทจะไปเชอมตอกบผวหนงภายนอกบรเวณแกมกน

สาเหตหลกเกดจากการเปนฝ/แผลรอบๆทวารหนกมากอน ผปวยจะมอาการปวดบรเวณแกมกนหรอ

ขอบปากทวารหนก มน าเหลองไหลออกจากรทผวหนงหรออาจเปนหนองไหลออกมา มการอกเสบของเสนทาง

เชอมตอนแบบเปนๆ หายๆ การรกษาตองอาศยการผาตด ซงมหลายวธ

การดแลผปวยหลงผาตด

ผปวยหลงการผาตดรกษา สามารถใหการรกษาแบบผปวยนอกได โดยผปวยตองท าความสะอาดแผล

ทกวนดวย การลางท าความสะอาดตามแพทยผาตดและพยาบาลแนะน า

1. การนงแชดวยนาอนประมาณ 15นาท วนละ 2-3 ครง

2. การปองกนไมใหทองผกโดยการรบประทานผกผลไม หรอธญพชใหเพยงพอ หรอกนใยอาหาร

ส าเรจรปเสรม หรอใชยาระบาย

3. หลงถายอจจาระควรลางท าความสะอาดและซบใหแหงดวยทชชทออนนม

4. การรกษาความสะอาดแผล/ปากทวารหนก

5. การท าความสะอาดแผล/ปากทวารหนกหลงถายอจจาระทกครง ใชทชชทออนนม หรอทชชเปยกใน

การท าความสะอาด แชกนดวยน าอนดงไดกลาวแลวและปองกนอาการทองผก และอาการ ทองเสย

6. หากมฝหนองเกดขนบรเวณใกลๆร/ปากทวารหนก มอาการปวดและบวมบรเวณแกมกน หรอบรเวณ

ขอบรทวารหนก มน าเหลองซมออกมาจากรทผวหนง ซงเปนอาการของฝคณฑสตร มแผลเรอรงบรเวณรอบๆ

ปากทวารหนก อจจาระเปนเลอด เจบแผลมาก ควรรบพบแพทย เพอแยกวา ไมใชแผลจากโรคมะเรง

การนงแชน าอน (Warm sitz bath)

วตถประสงค

1) ระงบความเจบปวดภายหลงการผาตดบรเวณทวารหนก

2) ชวยใหเเผลหายเรวและบรเวณแผลสะอาด

3) ระงบความเจบปวดและเกรงบรเวณเชงกรานและกระเพาะปสสาวะ

4) ชวยใหโลหตไหลเวยนบรเวณเชงกรานดขน

10

5) ชวยใหกระเพาะปสสาวะคลายตว

อปกรณ

1) อางใหญ 1 ใบ ลกพอทจะนงลงได

2) อางใบยอมลงหนอยส าหรบแชเทา

3) อางเลก 1 ใบส าหรบใสน าประคบ

4) ผาเชดตว 1 ผน ยาวพอทพนรอบศรษะ

5) ผาไวหมตวผปวย

6) ผาเชดตว 1 ผน

7) กาใสน าเดอดใบใหญ

8) มานง 1 ตว

วธปฏบต

1) ผสมน ารอนและวางอางใหญบนเกาอ หรอบนพน เทน ารอนลงในอางเลกนอย น าควรรอนจดเทาท

ผปวยจะทนได โดยการสมผสดวยหลงมอ

2) ถอดเสอผาผปวยและกางเกงใน ถามผาปดแผลเอาออกดวย เอาผาคลมตวผปวยไว

3) ชวยผปวยใหนงแชในอาง แชเทาลงในอางน ารอนใบเลก

4) ใชผาชบน าเยน ๆ พนไวทหนาผาก คอย ๆ เตมน ารอนลงในอางน าทนงแช และอางทแชเทา เพม

ความรอนของน าตามทผปวยจะทนได ใชมอแกวงในน าขณะเตมน ารอนลง ระวงอยาเทน ารอนใหถกกนหรอ

เทาผปวย

5) เปลยนผาชบน าเยน ๆ ทหนาผากผปวยบอย ๆ เทาทจะท าได คอยเตมน ารอนเรอย ๆ ตอไป

ประมาณ 20-30 นาท

6) เมอจะเลกท าเทน าเยน ๆ ลงในอางทนงแช และยกเทาขน ใชน าเยน ๆ ลาดทเทาเสรจแลวเชคให

แหงชวยผปวยลงจากเกาอ ใหอาบน าอน หรอเชดตวใหบนเตยง

7) ใหผปวยนอนพกใหความอบอน

กลมผปวยทมการอดกลนทางเดนอาหาร จ าเปนตองใชทวารเทยมหรอทวารใหม หรอเรยกทบศพทวา

"ออสโตม" เปนการน าล าไสมาเปดออกทางหนาทองเพอขบถายของเสย ทวารเทยมจะท าใน 2 ระบบคอ ระบบ

ทางเดนอาหารโดยท าหนาทเปนทางออกเพอขบถายอจจาระ อาจเปนแบบถาวร หรอแบบชวคราว ซงสามารถ

ผาตดปดทวารเทยมใหถายทางทวารหนกไดเหมอนเดมขนกบภาวะโรคของแตละคน อกระบบคอระบบ

ทางเดนปสสาวะ โดยทวารเทยมท าหนาทเปนทางออกเพอขบถายน าปสสาวะ

ในผปวยททราบวาตองท าการผาตดมทวารเทยม มกมความเครยดและมความวตกกงวลเนองจากมการ

เปลยนแปลงภาพลกษณของตนเอง จากรางกายปกตมาเปนบคคลทตองขบถายทางหนาทอง ซงไมสามารถ

11

ควบคมการขบถายได อาจจะมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงทางดานกจวตรประจ าวน การใชชวตในสงคม

และอาจกระทบถงบทบาทและสมพนธภาพในครอบครว แตถาผปวยมความรความเขาใจในเรองทวารเทยม

และการดแลทวารเทยม อกทงไดรบแรงสนบสนนจากบคคลใกลชดโดยการพดเชงบวก การไมแสดงทาท

รงเกยจจะสามารถสรางก าลงใจทดใหแกผปวยใหรบรไดถงความรสกมคณคาในตนเอง ยงเปนทรกและตองการ

ของบคคลรอบขางจะท าใหสามารถปรบตวยอมรบสถานการณและโรคทก าลงเผชญอยได

ทงนกอนการผาตดท าทวารเทยมผปวยจะไดรบค าแนะน าเกยวกบการผาตด การรบประทานอาหารท

เหมาะสม การเลอกและวธใชผลตภณฑรองรบของเสย ซงในปจจบนมใหเลอกใชไดอยางเหมาะสมกบผปวยแต

ละคน เพอใหสามารถปฏบตกจวตรประจ าวนไดตามปกต ผปวยสามารถมเพศสมพนธได ไปท างานได ไปเทยว

เลนกฬาเบา ๆ ทไมกระทบกระเทอนทวารเทยมได และยงเขาสงคมไดตามปกต ผปวยจะไดรบการสอนใหดแล

ทวารเทยมดวยตนเอง ซงไมใชเรองยากและคณภาพชวตยงคงเดม

ทวารเทยมของระบบทางเดนอาหาร

เปนการน าล าไสมาเปดออกทางหนาทองเพอขบถายอจจาระ ในผปวยทมความผดปกตหรอโรคบรเวณ

ล าไส เชน การบาดเจบบรเวณล าไส ล าไสอดตน หรอโรคมะเรงล าไส เปนตน

ล าไสแบงเปน 2 สวนใหญ ๆ คอ ล าไสใหญ และล าไสเลก ซงต าแหนงของทวารเทยม และการดแล

ตนเองหลงผาตดจะมความแตกตางกน

ถาเปนทวารเทยมจากล าไสเลกสวนใหญจะอยบรเวณหนาทองดานขวา ลกษณะของอจจาระจะ

คอนขางเหลว (เปนน าปนเนอ) ท าใหมโอกาสเกดการสญเสยน าและเกลอแรในรางกายไดมาก ผปวยจงตองดม

น าสะอาดใหมาก อยางนอย 10-12 แกวตอวน หลกเลยงอาหารทจะไปกระตนล าไสใหเคลอนไหวมากขนและ

เพมการถายมากขน เชน อาหารทมแอลกอฮอล อาหารรสจด อาหารมน เปนตน และควรงดเครองดมทม

สวนผสมของคาเฟอน เชน ชา กาแฟ น าอดลม เพราะจะท าใหสญเสยเกลอแรมากขน อกทงรเปดของทวาร

เทยมจะมขนาดเลก จงตองงดอาหารทมเสนใยมากไวกอนในชวงแรก หลงจากนนจงคอยเรมครงละนอย ๆ

และตองเคยวใหละเอยด พรอมทงสงเกตการขบถายเนองจากการยอยและการดดซมของแตละคนแตกตางกน

ถาทวารเทยมเปนสวนของล าไสใหญอาจอยไดหลายต าแหนง แตสวนใหญทพบบอยอยทางหนาทอง

ดานซาย โดยลกษณะของอจจาระจะนมจนถงเปนกอนเหมอนปกต ในล าไสใหญมกไมมปญหาขาดน าและเกลอ

แร แตมกเปนปญหาจากกลนและแกส จงควรหลกเลยงอาหารและพฤตกรรมทกอใหเกดปญหาดงกลาว

การมแกสในล าไสมากเกดจากการรบประทานอาหารประเภทถว เบยร หวหอม กระหล าปล การเคยว

ไมละเอยด พดคยขณะรบประทานอาหาร การดดน าจากหลอด การสบบหรและการเคยวหมากฝรง เปนตน

อาหารทท าใหเกดกลน ไดแก อาหารทะเล, อาหารรสเผด, ไข, ชะอม, สะตอ, อาหารประเภทถว และ

เครองเทศ เปนตน แตทงนผปวยไมจ าเปนตองงดอาหารดงกลาว แตควรรบประทานตามความเหมาะสม

12

นอกจากนควรสงเกตชนดของอาหารทรบประทานดวยวาชนดใดท าใหเกดอาการทองเสยตองหลกเลยง สวน

อาการทองผกปองกนไดโดยรบประทานอาหารทมเสนใยมาก เชน ผก ผลไม ดมน าอน/น าผลไมใหมาก

การผาตดท าทวารเทยม แพทยจะใหขอมลเกยวกบชนดของการผาตด ผปวยจะไดรบค าแนะน าและ

เอกสารเกยวกบการดแลตนเองหลงการผาตดเฉพาะเปนรายบคคลเพอใหซกถามขอสงสย และจะไดมความ

มนใจในการดแลตนเองไดมากยงขน

การดแลแผลออสโตม (Ostomy care)

โคลอสโตม หมายถง การผาตดเอาล าไสใหญออกมาเปดทางหนาทองเพอเปนทางออกของอจจาระ โดย

มรเปดบรเวณหนาทองเรยกวา stoma

ขอบงชในการท าโคลอสโตม

1. ล าไสสวนลางมการอดตน (Obstruction of Lower intestinal tract)

2. ล าไสมความผดปกตตงแตก าเนด (Congenital abnormality of intestinal tract) เชน ทวารหนก

ไมมรเปดในเดก (imperforated anus) การตบของทวารหนก (Constrictive anus)

3. ล าไสไดรบอนตราย เชน จากการถกยง ถกแทง ฯลฯ

4. ล าไสมการทะลหรอมการตดเชอ (Infection of perforation of intestinal tract) เชน Ulcerative

Colitis

5. มะเรงของล าไส

ชนดของโคลอสโตม

13

1. แบงตามระยะเวลา ได 2 แบบ คอ

1.1 แบบชวคราว (Temporary Colostomy หรอ Loop Colostomy) มกท าเพอตองการเปลยน

ทางผานของอจจาระจากบรเวณทมการอกเสบ หรอรอบๆ บรเวณทผาตด มกท าในผปวยทมการตบตนของ

ทวารหนก (Constrictive anus) ล าไสใหญสวนปลายเปนแผลทะล ล าไสมความผดปกตตงแตก าเนด เมอได

แกไขความผดปกตของล าไสสวนนน และแผลสวนนนหายดแลวกจะปดโคลอสโตมภายหลง โคลอสโตมชนดน

สวนใหญพบบอยบรเวณกงกลางของล าไสใหญดานซายหรอล าไสสวนขวาง (Transverse colon) ในบางกรณ

อาจท าทล าไสสวน ซกมอยดเหมอนแบบถาวรกได อจจาระทออกมาจะมลกษณะแขงกวาบรเวณล าไส

สวนกลาง

1.2 แบบถาวร (Permanent Colostomy) เปนโคลอสโตมทท าไวตลอดชวต จะท าในผปวยทมปญหา

เกยวกบล าไสอยางถาวรจาก อบตเหต การอกเสบหรอมะเรง พบบอยในผปวยมะเรง ต าแหนงทท ามกเปน

ล าไสสวนซกมอยด

2. แบงตามจ านวนรเปด

2.1 รเปดเดยว (Single barreled) โคลอสโตมชนดนจะมรเปดบรเวณหนาทองเพยง 1 แหง จะเปน

ชนดถาวรถาล าไสชวงปลาย (Distal part) ไดถกตดออก

2.2 ชนดสองรเปด (A double barreled colostomy) เปนโคลอสโตมทมรเปดของล าไสทงสองสวน

ของล าไส แพทยจะตดล าไสขาดออกจากกน แลวเอาสวนปลายทงสองมาท าการเปดออกทางหนาทองจงมรเปด

2 แหง โดยปกตจะท าทล าไสขวาง (Transversecolon) รเปด สวนทอยสวนตนของระบบทางเดนอาหาร

เรยกวา Proximal Loop หรอ Proximal opening ซงอจจาระจะถกขบออกทางนรเปดของล าไสสวนทอย

ตรงสวนลางของระบบทางเดนอาหาร เรยกวา Distal Loop หรอ Distal opening ซงจะมพวกเยอมกและ

เนอเยอทตายแลวถกขบออกมา และ อาจมอจจาระทเหลอคางอยในสวนลางของระบบทางเดนอาหารถกขบ

ออกมาดวย

2.3 ลป โคลอสโตม (A Loop colostomy) เปนการผาตดโคลอสโตมแบบชวคราว มกท าบรเวณล าไส

ขวาง (Transverse colon) แบบนล าไสไมถกตดขาดจากกน ศลยแพทยจะน าเอาสวนของล าไส (Loop of

colon) ผานผนงชองทอง โดยสอดแทงพลาสตกคาไวเพอปองกนมใหล าไสถกดงกลบเขาไปในชองทอง ปดแผล

ไวจนกระทงแผลเรมมการหายไป ภายหลงผาตด 2-3 วน แพทยจะท ารเปดของโคลอสโตมโดยใชจไฟฟา อาจ

ท าทเตยงหรอในหองเฉพาะทหอผปวย ผปวยจะไมเจบเนองจากผนงของล าไสไมมปลายประสาทรบความรสก

นอกจากอาจม การเกรงของล าไสไดในบางครง โคลอสโตมชนดนม 2 รเปดเปนสวนตน (Proximal Loop)

และรเปดสวนปลาย (Distal Loop) แตแทงแกวยงสอดไวเปนเวลานาน 7-10 วน ซงเปนเวลาทแผลเรมหาย

และสวนของล าไสจะตดกบหนาทอง

3. การแบงตามต าแหนงของล าไส

14

3.1 บรเวณของล าไสตรงดานขวา เรยกวา Ascending Colostomy

3.2 บรเวณล าไสขวาง เรยกวา Transverse Colostomy

3.3 บรเวณล าไสตรงดานซาย เรยกวา Descending Colostomy

3.4 บรเวณล าไสสวนซกมอยด เรยกวา Sigmoid Colostomy

โดยปกตล าไสใหญมหนาทดดซมน าเปนสวนใหญ ดงนน โคลอสโตมทอยใกลล าไสดานซาย จะท าการ

ควบคมอจจาระไดงายกวาโคลอสโตมตามขวาง หรอล าไสดานขวา เพราะอจจาระรวมตวเปนกอนแลว ไดแสดง

ลกษณะของอจจาระดงรป

ทมา :

https://www.google.co.th/search?q=colostomy&sxsrf=ACYBGNRcSCxsWdr2iwWuBK1MPkmPXKP8Ow:1570020678689&source=lnms&tbm=

isch&sa=X&ved=0ahUKEwjTlt_mzv3kAhUXTI8KHVl4DnYQ_AUIEigB&biw=1920&bih=937

ภาวะแทรกซอนของโคลอลโตม

1. ภาวะแทรกซอนในระยะแรก เปนภาวะแทรกซอนหลงผาตดทวๆ ไปไดแก

1.1 การเนาตาย เกดเนองจากล าไสบรเวณรเปด (stoma) มเลอดมาเลยงไมเพยงพอ ซงอาจเกด

เนองจากน าโคลอสโตมมาเปดบรเวณผนงหนาทองทรดแนนเกนไปหรออาจเกดอนตรายตอเสนเลอดทเลยง

ล าไสนน ขณะยกล าไสขนมาจะสงเกตไดหลงผาตดระยะ 24 และ 48 ชวโมง หากมการเปลยนแปลงของสเลอด

ทมาเลยงล าไสสวนนนควรรบแกไข มฉะนนจะเกดการตายของล าไสได เกดการรวและชองทองอกเสบตามมา

1.2 การอดตน เกดการอดตนของล าไส เนองจากมไสเลอนของล าไสเขาไปในชองวางดานขาง

(Lateral space)

15

1.3 ดงรง (Detachment colostomy) ทยกมาหลดเขาไปในชองทอง เกดเนองจากการเยบตด

โคลอสโตมกบเนอเยอและผวหนงรอบๆ ไมด พอดงล าไสออกมาตงเกนไป เมอมการดงมากจะหลดเขาไปใน

ชองทอง

1.4 การโผล หรอยนของล าไสเลกรอบๆ บรเวณรเปดโคลอสโตม

1.5 การตกเลอด เนองจากมการเสยดสตอเยอบล าไสหรอเครองมอตางๆ ทใช

1.6 ผลบกลบเขาชองทอง (Evisceration) มกเกดในกรณทน าโคลอสโตม ออกมาบรเวณแผลผาตด

และเทคนคไมดพอ ท าใหแผลผาตดนมการตดเชอเกดการแยกตวของแผลท าใหโคลอสโตมทน าออกมาหลดตก

ลงไป

2. ภาวะแทรกซอนระยะหลง

2.1 การตบแคบของรเปด (Stricture of stoma) เกดเนองจากมแผลเปนรอบปากรเปดเนองจาก

เทคนคในการเยบปากโคลอสโตมไมด

2.2 การโผลยน (Prolape colostomy) จะหลดยนออกมายาวกวาปกต เนองจากมความดนในชอง

ทองสง

2.3 การทะล เกดจากการสวนลางโคลอสโตมทรนแรงทะลล าไสออกไป

2.4 ฝทะล (Pericolostomy Fistula) เกดจากการเยบโคลอสโตมผดวธหรอจากการท าใหทะลโดย

เครองมอแพทย

2.5 แผลถลอก (skin Excoriation) ผวหนงรอบๆ โคลอสโตมมการอกเสบ เนองจากมการระคาย

เคองตออจจาระ (fecal content) ทออกมาท าใหระคายหรอเกดจากการลอกถงโคลอสโตมรนแรงเกนไป

ผลกระทบของโคลอสโตมตอภาวะจตสงคมของบคคล

ทนททผปวยรตววาจะตองขบถายอจจาระทางหนาทอง ผปวยจะมความวตกกงวล หวาดกลว กลวเจบ

กลวถกรงเกยจ หลงผาตดผปวยบางคนอาจจะไมยอมรบโคลอสโตม จะแยกตวจากสงคม การทผปวยจะ

ปรบตวตอโคลอสโตมไดหรอไม จะขนอยกบความรสกนกคดของผปวย ตอการขบถาย ซงขนกบความรทผปวย

ไดรบกอนการผาตดและความสามารถทวๆ ไป ในการปรบตวตอเหตการณทตงเครยดขณะนน

ผปวยบางคนแสดงความรงเกยจโคลอสโตม ปฏเสธทมองรเปดของตน จงเปนการยากมากทจะยอมรบ

สภาพของตนในขณะทบางคนเรมมสวนรวมในการดแลรเปดงายๆ ได ปฏกรยา และทาทของพยาบาลจะมผล

ตอการปรบตวของผปวย นอกจากนสภาวะของโรคกมผลตอการยอมรบโคลอสโตมของผปวย ในผปวยทท า

โคลอสโตมเพอการรกษา เชน ผปวยอบตเหตจะยอมรบโคลอสโตมไดดกวาผปวยมะเรง ซงท าโคลอสโตมเพอ

บรรเทาอาการของโรค

เวทสน (อางถงใน Luckman and Creason. 1987 : 1324) ไดแบงระยะของการปรบตว กบรเปด

(ostomy) ของผปวยในระยะวกฤต ไวเปน 4 ระยะ คอ

16

1. ระยะซอค (Shock)

2. ระยะตอตาน (Defensive reteat)

3. ระยะหาความร (Acknowledgment)

4. ระยะปรบตว (Adaptation)

เวทสน ชใหเหนวาการปรบตวของผปวยใน 2 ระยะแรก ผปวยตองการการชวยเหลอ เปนอยางมาก

เพอใหผปวยยอมรบสภาพทแทจรงของเขา กระตนใหผปวยมสวนรวมในการดแลตนเอง ผปวยแตละคนจะเขา

สระยะหาความร กอนทผปวยจะสามารถฟนฟสภาพได ถาผปวยเรมทจะดแลโคลอสโตมไดสกครง และ

สามารถท าไดส าเรจ ผปวยกจะสามารถเขาสระยะสดทาย คอ ระยะการปรบตวได

การดแลแผลโคลอสโตม

วตถประสงค

I. สามารถผปวยหรอผดแล ดแลหรอควบคมการขบถายทางโคลอสโตมได

II. ท าความสะอาดและเปลยนถงเกบอจจาระได

III. ผวหนงรอบๆ รเปดไมถลอกหรอแดง

IV. ไมมกลนอจจาระรบกวนผปวยและบคคลใกลเคยง

ใหความรผปวยเกยวกบการปรบตวกบโคลอสโตม ดงน

1). การดแลและควบคมโคลอสโตม ผปวยทท าโคลอสโตมชนดถาวร โดยเฉพาะโคลอสโตมทมต าแหนง

ล าไสลงดานขวา และล าไสสวนซกมอยด สามารถควบคมการขบถายอจจาระใหเปนเวลาได ดงนนควรให

ความรแกผปวยเกยวกบการควบคมการขบถาย ดงน

1.1 อาหาร อาหารทรบประทาน ควรเปนอาหารทรบประทานเปนปกตในชวตประจ าวน โดย

ค านงถงคณคาของสารอาหารใหเพยงพอตอความตองการของรางกาย และมกากอาหารพอเพยงทจะท าใหการ

ขบถายเปนปกต เชน อาหารเนอสตว แปง ขาว ผก ผลไม อาหารทควรหลกเลยง ไดแก อาหารพวกทท าให

ทองเสยงาย หรอทองผก อาหารยอยยาก รสเผดจด และเกดแกสมากผดปกต เชน กะหล าปล แตงกวา หอม

กระเทยม และถวตางๆ เปนตน ตามปกตแลวผปวยแตละคนจะรดวาอาหารอะไรทมผลท าใหการขบถาย

อจจาระของตนผดปกต

1.2 การออกก าลง การออกก าลงอยางสม าเสมอจะชวยกระตนการเคลอนไหวของล าไส การออก

ก าลง เชน การเดนเลนหรอการถบจกรยานเปนประจ าทกวน

1.3 การสวนลาง เปนทนยมในตางประเทศเพราะการสวนลางทถกวธอจจาระจะออกไดหมดผปวย

จะสบายและสะดวก ไมสกปรกตอเสอผา และไมตองสวมถงเกบอจจาระตลอดเวลา การสวนลางโคลอสโตม

จะกระท าหลงผาตดเพอควบคมและสงเสรมการขบถายอจจาระ โดยใชน าอนทอณหภม 105°F หรอ 40.5 °C

17

อาจเปนน าธรรมดาจากกอกน าเกลอนอรมลหรอน ายาอยางอนใสน าเขาไปทางรเปดดวยปรมาณทเพยงพอ ท

จะกระตนการเคลอนไหวของล าไส การสวนลางอยางสม าเสมอ จะกระตนการเคลอนไหวของล าไสโดย

1. เลอกเวลาในการเรมท าทเหมาะสมกบผปวยแตละคนเมอเรมกระท าหลงอาหารทกวน ตอมา

อาจจะสวนลางวนเวนวน และอาจสวนทกๆ 3 วน

2. การจดทาทเหมาะสมมผลตอการถายอจจาระ อาจจะใหผปวยนงในหองสวม หรอนงบนหมอ

นอน แตถาผปวยออนเพลยมาก การสวนลางอาจท าทเตยง โดยสวนในทานอนตะแคง

3. แนะน าวธการสวนลางโคลอสโตม ซงมดวยกน 2 วธคอ

3.1 การสวนโดยทวไป (Conventional irrigation method)

3.2 การใชลกสบ (Bulb syringe method)

การสวนลางโดยทวไป

ประกอบดวยอปกรณ เชน ถงใสน ายาพรอมสายแคลมป (clamp) สายสวนผใหญใชเบอร 24-28 F เดกใช

16-18 F ซงอปกรณเหลานอาจมชดส าเรจมจ าหนายซงหาซอไดหรออาจจะจดเตรยมอปกรณเครองใชทมอย

แลว เชน หมอสวนอจจาระ สายสวนออนๆ น าหรอน าเกลออน 500-1,000 มลลลตร สารหลอลนทแขวนหมอ

หรอถงน ายา

วธการ

1. ใสน าสวนอจจาระ200-1,000 มลลลตร ลงในหมอสวน ซงจ านวนจะขนอยกบขนาดของผปวย

2. ตอสายยางเขากบหมอสวน และตอสายสวน

3. หลอลนสายสวน และทดสอบการไหลของน า

4. กอนสอดสายควรขยายรเปด โดยสวมถงมอใชนวกอยคอนขางเลก คอยๆ สอดเขาร เปดเพอขยายร

เปด งายตอการสอดสาย

5. คอยๆ สอดสายยางเขาไปลก 6-10 นว โดยไมดนถาตดเพราะอาจจะท าใหทะล ในตางประเทศอาจใช

หวสวนพลาสตกทมรปกรวยตดอย จะชวยท าใหรเปดขยายและใหน าไหลเขาไปไดสะดวก และยงปองกนการ

ไหลยอนกลบของน า และอนตรายตอล าไสมนอย

6. ยกหมอสวนหรอถงน ายาใหสงจากรเปด 12-18 นว (30-45 ซม.) แขวนหมอสวนกบเสาใหน าเกลอถา

อยในโรงพยาบาล ถาอยทบานอาจจะแขวนกบผนงหองสวม หรอทแขวนเสอ หรอใชอปกรณอะไรกไดทสง

พอเหมาะ

7. เมอผปวยพรอมเปดน าใหไหลตามแรงดงดดของโลกชาๆ เขาสล าไส ถาผปวยเปนตะครว หยดการ

สวน ปดแคลมป (clamp) พกการสวนไวสกพกหนง เมอผปวยหายเปนปกต เปดน าใหเขาไปจนกระทงมอจจาระ

ออก (ประมาณ 7-10 นาท)

18

8. อจจาระควรจะออกหลงจากสนสดการสวนลาง ประมาณ 25-30 นาท ดงนนการสวนลางอาจจะใช

เวลาประมาณ 1 ชวโมง

9. ผปวยควรอยในทาทสบายและขณะรอการขบถาย บางคนอาจจะอานหนงสอ หรอฟงวทย

10. นวดหนาทองเบาๆ เพอชวยการขบถายอจจาระ

11. ใหดมเครองดมรอนๆ หรอเครองดมเยน หรอรนน าอนๆ รอบๆ รเปด อาจจะชวยการบบตวของ

ล าไส และการขบอจจาระ

12. เมอการขบถายสนสดลง ผปวยควรจะลางมอใหสะอาด ลางรเปดดวยน าและสบใหสะอาดเชดให

แหง ปดดวยผากอซ หรอปดดวยถงเกบอจจาระ ถาคาดวายงมอจจาระออกมาอก

การสวนดวยลกสบ

วธนจะใชน าสวนประมาณ 200-500 มลลลตร โดยใชกระบอกลกสบดดน าแลวสอดใหเขาไปในรเปด

โดยดนน าเขาไปชาๆ ปองกนการเกดตะครวและหลงจากดนน ายาเขาไปแลว ควรใหผปวยนวดหนาทองเพอ

ชวยการกระตนการขบถาย

การสวนลางโคลอสโตม ไมสามารถทจะควบคมการขบถายอจจาระไดในผปวยทกราย ยกเวนในผปวยท

ทองเสย มการอกเสบของล าไส ผปวยทฉายแสง หรอบคคลทมความวตกกงวลเรองการสวนลางหรอผทไม

สามารถท าการสวนลางไดอยางสม าเสมอ ในผสงอายท าใหยาก (รปท 2.23) เพราะการเคลอนไหวของล าไสชา

และไมสามารถกระท าไดอยางสม าเสมอ ดงนน การวางแผนการพยาบาลในผปวยเหลานควรจะก าหนดให

เหมาะสมกบผปวยแตละคน

2). การเปลยนถงเกบอจจาระ

ใหความรแกผปวยถงชนดของถงอจจาระ และการเปลยนถงเกบอจจาระ ถงเกบอจจาระอาจจะใชตงแต

หลงผาตด หรอหลงจากการสวน หรอผปวยททองเสยจะใชในระยะหลงถาผปวยไมสามารถควบคมการขบถาย

อจจาระได ผปวยสวนใหญชอบทจะสวมถงเกบอจจาระมากกวา เพราะอจจาระไมสกปรกเสอผา ถงเกบ

อจจาระมดวยกนหลายชนด (รปท 2.24) คอ

2.1 ถงเกบอจจาระชนด 1 ชน (One piece appliance) ไดแก ถงเกบอจจาระทใชแลวทงมจ าหนายใน

ทองตลาดสามารถใชตดกบผวหนงรอบๆ รเปดโคลอสโตม ทงนกอนทจะใชถงเหลานควรท าความสะอาด

ผวหนงรอบๆ รเปดใหสะอาดกอน แลวท าใหแหงจากนนอาจทา ผวหนงดวยทงเจอร เบนซอยน (Tincture

benzoin) พอแหงแลวกใชถงนครอบลงไป เมออจจาระออกเตมถงแลว กเปลยนใหมโดยการลอกถงทงไป แลวใช

ถงใหมโดยปดดวยวธการเดม การใชถงเกบอจจาระวธนมขอเสยตรงทตองลอกถงบอยๆ อาจท าใหผวหนง

รอบๆ รเปดเกดเปนแผลได เพอใหเกดความสะดวกและการระคายเคองตอผวหนง จงมการผลตถงเกบอจจาระ

ขนมาใหม เรยกวา Hollister drainable bag ซงสามารถปลอยอจจาระออกอกทางปลายหนงไดโดยไมตองลอกถงทง

19

2.2 ถงเกบอจจาระชนด 2 ชน (Two piece appliance) เปนถงเกบอจจาระทประกอบดวย 2 สวน

สวนหนงเปนถงเกบอจจาระทสามารถเปลยนทงได อกสวนหนงประกอบดวยเขมขดมแปนคอยยดตดกบถง

อจจาระ (รปท 2.26) ขอดของการใชอปกรณนคอ ราคาถก เปลยนถงงาย ไมมอนตรายตอผวหนง ขอจ ากด

ขอเสยคอมแปนใหญ เวลาสวนจะดเกะกะ ยนดนเสอผาออกมา

2.3 เมกนาตค โคลอสโตม ซสเตม (Magnetic colostomy system) วธน เปนวธทพฒนาใหมเพอ

ความสะดวกในการดแลโคลอสโตม อปกรณมประกอบดวย 2 สวน สวนหนงจะเปนวงแหวน (Magnet ring) ท

ฝงไวบรเวณใตผวหนงรอบรเปดของโคลอสโตม และอกสวน หนงทครอบ (Megnetic cap) การใชถงเกบ

โคลอสโตมแบบนยงไมแพรหลาย เพงจะน ามาทดลองใช ผลดผลเสยยงไมสามารถบอกไดชดเจน

การเลอกใชวธการเกบอจจาระชนดใดกแลวแตความพรอมของผปวยแตละคน ผปวยควรจะเลอกชนดท

ท าใหผปวยแหง และสามารถปองกนผวหนงสมผสกบอจจาระไดนอยทสด

วธการเปลยนถงเกบอจจาระ

1. กอนจะสวมถงโคลอสโตม ควรท าความสะอาดบรเวณรเปดเบาๆ ดวยสบ และน า ถาจ าเปนอาจจะ

ตองโกนรอบๆ รเปดเพอปองกนการตดรงและขนจะกอใหเกดการตดเชอ

2. ในระยะแรกอจจาระทออกมาจากโคลอสโตม จะออกมาตลอดเวลาควรสวมถงโคลอสโตมตลอดเวลา

3. การสวมถงโคลอสโตม ขนาดของรเปดควรจะวดและตดใหพอดกบรเปดของโคลอสโตม ขณะใสถง

โคลอสโตม โดยครอบปากถงโคลอสโตมลงบนรเปดแลวคอยๆ รดปากถงโคลอสโตมจากรเปดออกไปใหแนน

ตดกบผวหนง ตวถงควรจะชลงดานลางเพอใหอจจาระไหลลงไดสะดวกตามแนวดงดดของโลก ถาจะใหขอบ

ของถงตดแนนยงขนอาจใชเทปแบบโมโคสปอรตดรมขอบอกครง

4. ถงโคลอสโตมควรจะวางและเปลยนกอนทจะเตม หรอเรมทจะหลดจากรเปด ถาเปนไปได ถงเกบ

อจจาระควรจะวาง เพอปองกนผวหนงของผปวยระคายเคองจากการทเปลยนถงบอยๆ ถงเกบอจจาระอาจจะ

มทเปดใหอจจาระออกดานลาง ซงสามารถมวนขนเกบเมอเรมใช และควรเจาะดวยเขมใหเปนรเลกๆ บรเวณ

สวนบนเพอใหลมออก มฉะนนถงจะโปงตง ท าใหถงโคลอสโตมหลดจากผวหนง ถงสวนใหญอาจจะใชแลวทง

ไป แตถาจ าเปนอาจจะท าความสะอาดดวยน าและสบและเชดใหแหง สามารถน ากลบมาใชใหมไดอก ผปวย

บางคนทมปญหาเศรษฐกจ ควรไดรบการสอนใหใชถงพลาสตกแทน ซงใชไดครงเดยวแลวทงจะประหยดกวา

3). การดแลผวหนง

ควรพยายามเปลยนถงเกบอจจาระดวยความระมดระวง เมออจจาระถกผวหนง ผวหนงรอบๆ รเปดจะ

สมผสกบเอนไซมและสารน าจากอจจาระ ผวหนงจะถลอกไดควรจะลางผวหนงดวยน ากบสบและเชดใหแหง

ควรระมดระวงในการเปลยนถงแตละครง

20

ถาผวหนงแดง อาจทาดวยยาลดกรด เชน อลมเนยม ไฮดรอกไซด (Aluminium hydroxide gel) และปลอยใหแหง

จะท าใหบรเวณทถลอกแหง (Mc.Covern,B,D and Gatlin, S.L 1987 : 925) ถาผวหนงแตกและมน าเยมใหเปดถง

ออกใหผวหนงถกกบอากาศ หรอใชความ รอนอบ 8-10 นาท จะชวยใหผวหนงแหงและหายเปนปกตได การ

ครอบถงเกบอจจาระใหแนบสนท และเปลยนกอนทอจจาระจะเตมถง เปนการปองกนผวหนงแตกหรอถลอก

ไดด

4). การควบคมกลน

กลนของโคลอสโตม อาจจะท าใหผปวยอบอาย อาจจะใชน ายาปรบกลนฉดภายในหองพก การควบคม

กลนทดคอการรกษาความสะอาด และการเปลยนถงอจจาระใหถงวางอยเสมอ

อาหารบางชนดอาจจะกอใหเกดกลน เชน ถว ปลา ไข หวหอม และกะหล าปล อาจท าใหเกดแกสและม

กลน ผปวยควรหลกเลยงอาหารพวกน กลนของอจจาระจะนอยลง ผปวยควรเรยนรวาอาหารอะไรทควร

หลกเลยงส าหรบเขา

อาจจะใชยาแอสไพรน (Aspirin) ลงไปในถงเพอดดกลน อาจใชสารดดกลนทมขายอยทวไปใสลงในถง

เกบอจจาระอาจจะใชหลายๆ หยด เมอท าความสะอาดถงหรอเปลยนถงแตละครง หรออาจจะใชสารละลาย

ของน าสมท าความสะอาดถงเกบอจจาระ ถายงมกลนอก แพทยอาจจะใหกนยาทมสวนผสมของ บสมท

(Bismuth) เพอควบคมกลนทเกดขนภายใน

การพยาบาลตอเนอง

อาจจะใชเวลานานกวา 1 ป ส าหรบผปวยในการทจะฟนฟสภาพจากการผาตดหรอปรบตวกบการถาย

อจจาระทางโคลอสโตม การปรบตวอาจจะใชเวลานานในผปวยทไดรบเคมบ าบด หรอรงสรกษาหลงผาตด

พยาบาลสามารถชวยเหลอผปวยและครอบครวเกยวกบการขบถายอาหาร และการด าเนนชวตทวไป

1. พยาบาลควรประเมนความพรอมของผปวย ในการปรบตวโดยถามความรความเขาใจเกยวกบโคลอส

โตม ความตงใจทจะมสวนรวมในการสวนลาง

2. วางแผนพยาบาลโดยรวมกนระหวางผปวย ญาต และบคลากรพยาบาลทงหมด เชน การสวนควรจะ

สม าเสมอโดยใชพยาบาลคนเดมทเปนผใหความรและท าการสอนการสวนลาง

3. ควรสอนสมาชกในครอบครว เพราะเขาอาจจะมสวนรวมในการชวยเหลอผปวย หรอท าการสวนลาง

ใหผปวย ผปวยทมคสาม-ภรรยาจะมความรสกสบายใจ ถาคของตนมาอยเปนเพอน ใหการชวยเหลอในขณะท

เตรยมอปกรณ หรอสวนลางโคลอสโตม

4. ในกรณทผปวยไมสามารถปรบตวกบโคลอสโตมได หรอมปญหาเกยวกบการดแลตนเอง พยาบาล

สาธารณสขควรไปเยยมผปวยทบานเพอใหการชวยเหลอแนะน า

5. แนะน าใหผปวยไดรจกพดคย แลกเปลยนความรและประสบการณกบผทเคยท าโคลอสโตมมาแลว

21

6. การมเพศสมพนธ ใหความรแกผปวยและค ถงการทผปวยสามารถมเพศสมพนธ ไดตามเดม ในกรณ

ทผปวยไมไดรบอนตรายตอเสนประสาทเพอรเนยม (perineal nerve) ผปวยสามารถหลงน าอสจได อยางไรก

ตามผปวยบางคนทไดรบการผาตดและฉายแสงรวมดวย และมการผาตดเอาฝเยบออก (perineal resection)

เสนประสาทพาราซมพาเตตคจะถกตดออกไปดวยผปวยชายอาจจะมกามตายดาน พยาบาลอาจจะแนะน าหรอ

สงตอผปวยไปพบศลยแพทย เพอท าการฝงองคชาต ถาผปวยมความปรารถนา

7. สอนผปวยและญาตถงการสงเกตการเปลยนแปลงของรเปด เชน มเลอดออกซมรอบๆ รเปด ถามการ

ระคายเคองรอบๆ รเปด มเลอดออกจ านวนมากผดปกต มการเปลยนแปลงของการขบถาย และกลนของ

อจจาระ ซงไมสมพนธกบอาหารทรบประทานอาจจะเปนสงทแสดงถงความผดปกตทควรไดรบการชวยเหลอท

ถกตองตอไป ภาวะแทรกซอนอนๆ เชน รทะล รเปดยนออกมา การตบแคบ การตดเชอ และการระคายเคอง

ของผวหนงอยางรนแรง ผปวยควรแจงใหพยาบาลทมาเยยมหรอมาพบแพทยทโรงพยาบาล

22

เอกสารอางอง

I. จฑารตน ผพทกษกล.การพยาบาลผปวยทมปญหาการขบถาย.สบคนเมอวนท 1 ตลาคม 2562 เวลา 21.30

น.จาก

http://pws.npru.ac.th/poopitukkul/data/files/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8

%81%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%

B0%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3

%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%

E0%B8%9E%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0

%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%

B8%96%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2.pdf

II. มลนธหมอชาวบาน. รดสดวงทวาร. สบคนเมอวนท 1 ตลาคม 2562 เวลา 21.30 น.จาก

https://www.doctor.or.th/article/detail/6859

III. Combif AR Thailand ระบบขบถายของมนษย สบคนเมอวนท 1 ตลาคม 2562 เวลา 18.30 น.จาก

http://www.combifthailand.com/news-

tips/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%82%E0%B8%

B1%E0%B8%9A%E0%B8%96%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%82

%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%

E0%B8%A2%E0%B9%8C/

IV. Healthcarethai.com. การนงแชในน ารอน.สบคนเมอวนท 2 ตลาคม 2562 เวลา 21.30 น.จาก

http://www.healthcarethai.com/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8

%99%E0%B8%B1%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%8A%E0%B9%8

8%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%A3%

E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%99/

V. Healthcarethai.com. การท าความสะอาดแผลโคลอสโตม.สบคนเมอวนท 2 ตลาคม 2562 เวลา 21.30

น.จาก

http://www.healthcarethai.com/%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8

%AD%E0%B8%AA%E0%B9%82%E0%B8%95%E0%B8%A1%E0%B8%B5/

VI. Wiki How การนงแชแบบ Sitz Bath.สบคนเมอวนท 1 ตลาคม 2562 เวลา 21.30 น.จาก

https://th.wikihow.com/%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B9%88%E0%B8%87%E0

23

%B9%81%E0%B8%8A%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B

9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A-Sitz-Bath