1สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

กบภาษาเขมรศานต ภกดคำา

“แกงได เหนแนใจวาเปนคำาเขมร

เพราะคำาได นน ภาษาเขมรแปลวา มอ

จงเปดพจนานกรมภาษาเขมรด ไดคำา

แปลไถลไปเปน แกง วา ซน ใหคำา

ประกอบไวเปนตวอยาง ม แกงไฎย

วาซนมอ ขนาดแกง วาไมประทดของ

ชางเขยน...”17

บทความพเศษ:

เนองในโอกาสครบ 150 ปวนประสต

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

บทคดยอ สมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศกบภาษาเขมร

สมเดจฯเจาฟา กรมพระยานรศรานวดตวงศ นอกจากจะทรงมพระปรชาดานงานชาง ศลปะและดนตรแลวยงทรงมความรความช านาญในภาษาเขมรเปนอยางมาก ทงในแงการตรวจงานแปลภาษาเขมรมาเปนภาษาไทยของผอน หรองานพระนพนธแปลจากภาษาเขมรของพระองคโดยตรง ทส าคญคอ ”ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท 21 เรองพธราชาภเษกสมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชา” จากการททรงมผลงานเกยวกบภาษาเขมรและการแปลเชนน ไดพบวาทรงวางหลกเกณฑในการแปลภาษาเขมรมาเปนภาษาไทยอยางนาสนใจ คอการถอดถายอกษรจากเขมรมาเปนไทย แลวเลอกแปลเฉพาะศพททไมมในภาษาไทย ผลคอทรงมพระวนจฉยวาภาษาเขมรกบภาษาไทยนนมความใกลเคยงกนมากในดานไวยากรณ ค าศพทรวมและค ายมจากภาษาบาลสนสกฤต นอกจากนขอพระวนจฉยเกยวกบภาษาเขมรทปรากฏในภาษาไทยยงท าใหทราบถงรากเหงาของศพทบางค าทมาจากภาษาเขมรมากกวาเปนค าไทยดงเดม ซงบางค าไดกลายความหมายไปแลวและกยงไดทรงวเคราะหถงทมาทไปอยางนาสนใจตามหลกนรกตศาสตรและภาษาศาสตร ค าส าคญ : ภาษาเขมร

Abstract Prince Naris and His Talent in Khmer Language

Prince Naris was renowned for his artistic talents in fine arts and music. Not widely known, he also had high level of skills and competence in the Khmer language, especially in translation. His translation expertise was evident in his ability to edit other people’s Khmer writing into Thai or his own translation work from Khmer into Thai. The most important work is, “Traditions and Customs, Chapter 21, the Coronation of Somdej Phra Monivong, King of Cambodia”. His work and his talents have guided the translation of Khmer into Thai, using the transliteration approach. His studies of the influence of Khmer language in Thai language reveal that some Thai words have Khmer roots. Although the meaning of some words has been changed, his analysis based on etymology and linguistics made a great contribution to later works. Keywords: Khmer language

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

2

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

กบภาษาเขมร

ผชวยศาสตราจารย ดร. ศานต ภกดคำา*

Santi Pakdeekham

บทนำา

เมอกลาวถงพระนามของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา

กรมพระยานรศรานวดตวงศ ชาวไทยสวนใหญคงระลกถงพระองคใน

ฐานะ “นายชางใหญแหงกรงสยาม” และคดถงผลงานของพระองคในดาน

งานศลปะหรองานชางเปนสวนใหญ เชน งานจตรกรรมและสถาปตยกรรม

บางทานอาจระลกถงพระองคในฐานะททรงเปนผนพนธบทละคร

ดกดำาบรรพ เปดทางใหกบการสรางสรรคทางดานวรรณคดและนาฏ-

ดรยางคศลป

แตนอกจากผลงานเหลานนแลว สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรา

นวดตวงศ ยงทรงเปนผเชยวชาญดานภาษาเขมรของไทยพระองคหนง

ดวยเหตทไดเคยทรงศกษาภาษาเขมรดวยพระองคเองจนทรงอานและ

แปลภาษาเขมรได

ดงปรากฏวาทรงถอดพระราชกำาหนดกรงกมพชา เรองพธ

ราชาภเษก สมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชา จากภาษาเขมรมา

เปนภาษาไทย นอกจากนยงทรงมความรในดานภาษาเขมรถงขนททรง

สามารถวเคราะหภาษาเขมรในเชงนรกตศาสตร ดงปรากฏในหนงสอ

* อาจารยประจำาสาขาวชาภาษาเขมร ภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวน

ออก คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

3สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

สาสนสมเดจ และบนทกความรเรองตางๆ เปนตน แตเปนทนาเสยดายวา

ไมคอยมการศกษาผลงานของพระองคในดานนมากนก

บทความเรองนจงเปนความพยายามของผเขยน ในการศกษา

วเคราะหพระนพนธของสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ใน

สวนทเกยวของกบภาษาและวรรณกรรมเขมร วาทรงมพระนพนธและทรง

ศกษาในมมมองใดบาง เพอแสดงถงพระปรชาสามารถของพระองคใน

ดานภาษาและวรรณกรรมเขมรใหเปนทรจกมากขน

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

กบการศกษาภาษาเขมร

จากการศกษาพระประวตของสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรา

นวดตวงศ ไมปรากฏหลกฐานทแนชดวาทรงศกษาภาษาเขมรเมอใด

สนนษฐานวาทรงศกษาดวยพระองคเอง

ดงไดทรงพระนพนธเลาถงเรองการศกษาภาษาเขมรไวในลาย

พระหตถถวายสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ลงวนท 14 กนยายน

พ.ศ. 2478 มความตอนหนงวา

“...เกลากระหมอมจำาไดวาเคยกราบทลถามฝาพระบาท

ครงหนง แตนานมาแลว วามอญกบเขมรนน รสกวาเปน

ภาษาเดยวกน โดยไดซกซนเรยนหนงสอมอญหนงสอเขมร

พบอกขรวธเหมอนกน...”1

1 นรศรานวดตวงศ, สมเดจฯ เจาฟากรมพระยา และสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ สาสนสมเดจ เลม 6 (พระนคร ครสภา, 2504), 36.

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

4

อยางไรกตามแมจะไมปรากฏหลกฐานวา ทรงศกษาภาษาเขมร

กบใครเมอใด แตจากการศกษาพบวา สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรา

นวดตวงศทรงมความรในดานภาษาเขมรเปนอยางด งานพระนพนธของ

พระองคทเกยวของกบภาษาเขมร สามารถจดแบงออกไดเปน 3 ประเภท

ใหญๆ คอ การตรวจสอบงานแปลภาษาเขมร พระนพนธแปล และพระ

นพนธทเกยวกบการศกษาวเคราะหเกยวกบภาษาเขมร ดงน

1. การตรวจสอบงานแปลภาษาเขมร

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ นอกจากจะทรงเปน

“นายชางใหญแหงกรงสยาม” แลว ยงทรงเปนทรบรกนในหมพระบรม

วงศานวงศในเวลานนวาทรงรภาษาเขมรด ดงนนเมอสมเดจฯ กรมพระยา

ดำารงราชานภาพโปรดใหนายฉำา ทองคำาวรรณ แปลพระราชกำาหนดกรง

กมพชา เรองการพระศพสมเดจพระศรสวสด พระเจากรงกมพชา เพอ

พมพในงานศพ หมอมเจาชายทรงวฒภาพ และหมอมเจาหญงบนดาล

สวสด เมอ ปมะโรง พ.ศ. 2471 นนจงทลขอใหสมเดจฯ เจาฟากรมพระยา

นรศรานวดตวงศทรงตรวจเพราะเหนวาทรงทราบภาษาเขมรมาก

ดงความตอนหนงในคำานำาหนงสอ “ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท

21 เรองพธราชาภเษกสมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชา” วา

“...การแปลตนฉบบภาษาเขมรเปนภาษาไทย

นน เดมเมอครงขาพเจาจะพมพเรองงานพระศพสมเดจ

พระศรสวสดฯ ไดใหนายฉำา ทองคำาวรรณ เปรยญ ผชวย

บรรณารกษในหอพระสมดวชรญาณเปนผแปล แลวทลขอ

ใหสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ

ทรงตรวจ ดวยเหนวาเอาพระทยใสทรงศกษาทราบภาษา

5สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

เขมรอยมาก สมเดจเจาฟากรมพระนรศฯ ไมโปรดสำานวนท

แปลภาษาเขมรอยางเชน แปลภาษาฝรงหรอภาษาจน ดำารส

วา ภาษาเขมรกบภาษาไทยใกลกน ผดกบภาษาอน ดวยใช

ภาษาบาลและสนสกฤตแทรกแซงอยางเดยวกน และมศพท

ภาษาเขมรทไทยเอามาใชเปนภาษาไทยกมาก ศพทภาษา

ไทยทเขมรเอาไปใชเปนภาษาเขมรกมไมนอย ทงวธเรยง

คำาเปนประโยคกเปนอยางเดยวกนการแปลหนงสอภาษา

เขมรควรจะ “ถอด” เปนภาษาไทย คอเปนแตเขยนแปลงตว

อกษรเขมรเปนอกษรไทย แลวเลอกแปลแตศพทภาษาเขมร

ทไทยเราไมคนออกเปนภาษาไทยคงศพทเขมรทไทยเราคน

กบทงประโยคความไวอยางเดมทงหมด กจะเปนประโยชน

สำาหรบนกเรยนเทยบทานใหรวาภาษาเขมรกบภาษาไทย

ใกลกนเพยงใด ทรงเสยดายดวยครงนนมเวลานอยนก ม

ฉะนนกจะทรง “ถอด” ประทานเอง...”2

พระนพนธคำานำาของสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ เปน

หลกฐานวาสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดเคยตรวจสอบ

คำาแปลหนงสอพระราชกำาหนดกรงกมพชา เรองการพระศพสมเดจพระ

ศรสวสด พระเจากรงกมพชา แสดงใหเหนวาทรงมความรภาษาเขมร

อยางด จนสามารถตรวจสอบความถกตองในการแปลภาษาเขมรเปน

ภาษาไทยได

2 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ, ลทธธรรมเนยม

ตางๆ ภาคท 21 (พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2472), ข–ค.

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

6

2. งานพระนพนธแปล

ดวยเหตนเมอสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพจะทรงพมพ

หนงสอ “ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท 21 เรองพธราชาภเษกสมเดจพระ

มณวงศ พระเจากรงกมพชา” เพอทรงพมพแจกเปนของสนองคณผรดนำา

สงกรานต พ.ศ. 2472 สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศจง

ทรงแปลถอดจากภาษาเขมรถวาย ดงปรากฏคำาอธบายเกยวกบการแปล

หนงสอเรองนของสมเดจ ฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพวา

“...ดวยเหตดงกลาวมาเมอจะแปลหนงสอเรอง

ราชาภเษกอก ครงนขาพเจาทลใหสมเดจเจาฟากรมพระนรศฯ

ทรงทราบ กโปรดรบทรงแปลถอดประทานเองแตตนจนปลาย

ดงปรากฏอยในสมดเลมน เปนอนสำาเรจไดดวยพระเมตตา

และพระอตสาหะของสมเดจเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ

ซงขาพเจารสกขอบพระคณเปนอยางยง

สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ประทาน

พระกระแสทรงปรารภมาใหขาพเจาวนจฉยในบางขอ คอขอ

หนงวาศพทเขมรททรงคงไวนน บางทนกเรยนในสมยนไมได

เรยนรอยมาก เพราะเลกใชหนงสอจนดามนเปนตำาราเรยน

มาเสยชานานแลว ถงกระนนกด ศพทเขมรหรอทเรยกกนมา

แตกอนวา กมพชภาค” กมอยในโคลงฉนทกาพยกลอนภาษา

ไทยอานพบเนองๆ จะคงไวหรอถาขาพเจาเหนวาจะลำาบาก

แกผอานเกนไปจะใหแปลเปนคำาไทยเชนใชในปจจบนกตาม

แตจะเหนควร ขอนขาพเจาเหนวาศพททเขาใจยากกไดทรงทำา

อธบายหมายเลขไวแลว ศพทเขมรทไมมอธบายหมายเลข

7สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

3 เรองเดยวกน, ข.4 เรองเดยวกน, ฆ.

ดกมกพบเหนในหนงสอไทย แมจนบทกลอนทแตงทกวนน

บอยๆ จะไมลำาบากแกผอานเทาใดนก เอาไวอยางเดมจะเปน

ประโยชนใหความรดกวาแกไขเสย จงไดคงไวหมดทกแหง...”3

นอกจากนสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ยงไดทรง

ปรกษากบผรภาษาเขมรหลายคน เพอตรวจสอบหนงสอฉบบแปลเลมน

ใหมความสมบรณถกตอง ดงปรากฏในพระนพนธคำานำาของสมเดจฯ กรม

พระยาดำารงราชานภาพวา

“...อกขอหนงทรงพระวตกอยทลงพระนามพระองค

ทานวาเปนผแปลนน ใครจะใหปรากฏความจรงวาไดทรงหารอ

ผอนดวยหลายคน เปนตนวา พระองคหญงมาลกา กรงกมพชา

และศาสตราจารย ยอช เซเดส กบทงนายเยาว เปรยญ นายฉำา

เปรยญ พนกงานในราชบณฑตยสภากไดชวยหาอธบายถวาย

หลายแหง...”4

ดงปรากฏหลกฐานวา เมอสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรา

นวดตวงศ ทรงแปลหนงสอพระราชพธบณยราชาภเษกของพระเจามณวงศ

นน ไดสงไปประทานพระพนจวรรณการ ขอใหชวยใหเปรยญผเชยวชาญ

ภาษาเขมรทหอพระสมดฯ ตรวจผลงานนน พระพนจวรรณการกราบทล

มาเมอวนท 3 พฤศจกายน พ.ศ. 2471 มขอความวา

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

8

“ขาพระพทธเจาไดถวายตนหนงสอพระราชพธบณย

ราชาภเษก กบรางถอดและทยกใหมมาพรอมกบหนงสอน

เพอไดทรงพจารณายงขนไป ขาพระพทธเจาไดคดสำาเนาไว

ดวย 1 ฉบบ การแกไขคราวนพวกเปรยญเขมรทกอยคำาเดยวท

พระนาม มนวงศ วาขดขางลางนนไมใชสระอ เปนขดบงคบไม

ใหอานเปน โม เทานน ขาพระพทธเจาจงใหคดเปนมน คดดวย

เกลาฯ วา ถาเชนนนแลวควรเปน มณ เสยทเดยวจะด

หนงสอเรองนในกรมพระดำารงฯ รบสงวาจะทรงพมพ

ประทานสงกรานตปใหม และนยวาจะใหพวกเปรยญเขมรทำา

อภธานคำายากๆ ทไทยกบเขมรตรงกน แตไทยมกใชนำาพวก

โคลงฉนท หางตาสามญชน เชนคำา ไถง แข เกด ฉนำา เปนตน

เมอไดทำากนลงไปอยางไรแลว ขาพระพทธเจาจะถวายมาทอด

พระเนตรครงหลง…”5

3. การ “ถอด” ภาษาเขมรเปนภาษาไทย

ตามพระมตสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

ดงไดกลาวไปแลววา สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

ไมโปรดการแปลแบบแปลหนงสอภาษาองกฤษ เนองจากทรงเหนวา

“ภาษาเขมรกบภาษาไทยใกลกน ผดกบภาษาอน ดวย

ใชภาษาบาลและสนสกฤตแทรกแซงอยางเดยวกน และมศพท

ภาษาเขมรทไทยเอามาใชเปนภาษาไทยกมาก ศพทภาษาไทย

5 บนทกเรองความรตางๆ เลม 2 (กรงเทพ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช จำากด,

2521), 31–32.

9สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

6 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ, ลทธธรรมเนยม

ตางๆ ภาคท 21, ข.7 ดวงตา สพล, ทฤษฎและกลวธการแปล (กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2541), 12.

ทเขมรเอาไปใชเปนภาษาเขมรกมไมนอย ทงวธเรยงคำาเปน

ประโยคกเปนอยางเดยวกนการแปลหนงสอภาษาเขมรควร

จะ “ถอด” เปนภาษาไทย คอเปนแตเขยนแปลงตวอกษรเขมร

เปนอกษรไทย แลวเลอกแปลแตศพทภาษาเขมรทไทยเราไม

คนออกเปนภาษาไทยคงศพทเขมรทไทยเราคนกบทงประโยค

ความไวอยางเดมทงหมด กจะเปนประโยชนสำาหรบนกเรยน

เทยบทานใหรวาภาษาเขมรกบภาษาไทยใกลกนเพยงใด”6

ลกษณะการ “ถอด” ภาษาเขมรเปนภาษาไทย ตามพระมตของ

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ มลกษณะวธการทคลายกบ

การปรวรรต (Transliteration) หรอการถายถอดตวอกษร ผสมกบการแปล

ตรงตว หรอ แปลตามตวอกษร (Literal translation) ในทฤษฎการแปล

ปจจบน ซงเปนการแปลโดยพยายามคงความหมายทวงทำานอง รปแบบ

และโครงสรางของตนฉบบไวมากทสด มงความถกตองครบถวนและความ

แมนยำาแนนอนของตนฉบบเปนสำาคญ ไมนยมตดทอนหรอแตงเตมคำา

หรอขอความใดๆ ทงสน มกใชในการแปลเพอวตถประสงคเฉพาะอยาง7

อยางไรกตามลกษณะการแปลถอดมลกษณะทตางออกไป

เนองจากเปนการมงเนนการถายถอดหรอปรวรรตอกษรเขมรเปนอกษร

ไทย และเลอกแปลเฉพาะศพททใชตางกนเทานน ลกษณะการแปลเชนน

เหมาะกบภาษาทมความใกลเคยงกนทงดานภาษาและไวยากรณ เชน

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

10

ภาษาไทย–ภาษาเขมร ภาษาไทย–ลาว เปนตน

วธการแปลถอดวรรณคดเขมรเปนภาษาไทย ปรากฏหลกฐาน

อยางนอยตงแตสมยกรงศรอยธยา สบมาจนถงตนกรงรตนโกสนทร เชน

คำาฉนทดษฎสงเวยกลอมชาง ของขนเทพกว8 สมยกรงศรอยธยา หรอคำา

พากยรามเกยรตภาษาเขมร ทนาจะแปลสมยตนกรงรตนโกสนทร ปรากฏ

วธการทคลายกน คอ เปนการถายถอดอกษรเขมรเปนไทยแลวเลอกแปล

ศพทเฉพาะทตางจากภาษาไทย9 ทอาจกลาวไดวามลกษณะวธการคลาย

กบพระมตของสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

ดงนนจงถอไดวาวธการแปลภาษาเขมรเปนภาษาไทยทสมเดจฯ

เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ เปนวธการทสบทอดหรอเปนวธเดยว

กบท เคยใชแปลวรรณคด เขมรเปนไทยในสมยอยธยาจนถงกรง

รตนโกสนทรนนเอง ดงตวอยางพระนพนธแปล “ถอด” เรองพธราชาภเษก

สมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชา

“พระบาทสมเดจพระศรสวตถมณวงศ จอมจกรพงศ

หรราชปรมนทรภวนยไกรแกวฟาสราลย พระเจากรงกมพชา

ธบด เปนเจาชวตเลอหว

8 โปรดด ศานต ภกดคำา, “ดษฎสงเวยกลอมชาง” ของขนเทพกว: มมมองภาษาและ

วรรณคดเขมร,” ดำารงวชาการ ฉบบท 3 ฉบบท 5 (มกราคม – มถนายน, 2547),

111–127.9 โปรดด ศานต ภกดคำา, “ภมปญญาไทยในการถายถอดวรรณคดเขมรเปนอกษรไทย

สมยกรงรตนโกสนทรตอนตน: กรณศกษาจากคำาพากยรามเกยรตภาษาเขมร ฉบบ

หอพระสมดวชรญาณ,” หนงสอทระลกวนสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยาม

บรมราชกมาร 22 พฤศจกายน 2545 (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ,

2545), 147–159.

11สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

พระองคเปนพระราชบตราแรก แหงพระบาทสมเดจ

พระศรสวตถจอมจกรพงศ พระเจากรงกมพชาธบด กบสม

เดจพระวรราชนบรมบพตร พระนาม (วณ) ทรงประสตเนา

กรงพนมเพญ กรงกมพชาธบด เนาไถงจนทร 10 เกด แขบสส

ฉนำาชวดอฎฐศก พระพทธศกราช 2420 มหาศกราช 1798

จลศกราช 1238 ตองกนกบไถงแขยงวเยร ฉนำาบารง 1875...”

จากขอความทยกมาแสดงใหเหนวา การแปลถอดภาษาเขมร

เปนวธการแปลภาษาเขมร–ไทยวธหนงทสามารถนำามาใชได ดงสามารถ

วเคราะหจำาแนกวธการแปลลกษณะนออกไดเปน 4 วธ คอ

1. การปรวรรตภาษาเขมรโดยปรบใหมอกขรวธตรงกบคำา

ทใชในภาษาไทย โดยการปรวรรตภาษาเขมรเปนภาษาไทย โดยเลอกใช

ตามอกขรวธในภาษาไทย เชน คำาวา “เกต” ในภาษาเขมร ปรวรรตโดย

ปรบอกขรวธใหเปนภาษาไทยเปน “เกด” คำาวา “เล (เลอ)” ปรวรรตโดย

ปรบอกขรวธใหเปนภาษาไทยเปน “เลอ”

2. การปรวรรตโดยคงรปเขยนในภาษาเขมรไว วธการนใช

กบคำาทภาษาเขมรกบภาษาไทยมรปแบบการเขยนเดยวกน และความ

หมายเดยวกน เชน คำาวา “เนา” “ไถง” “ฉนำา” คงไวเนองจากเปนคำาทใช

ตรงกบภาษาไทย

3. เลอกแปลเฉพาะศพทคำาทไมตรงกบในภาษาไทย วธการ

นใชกบคำาศพทภาษาเขมรทไมมใชในภาษาไทย หรอ มความหมายแตก

ตางกน เชน “แหง” แปลจากคำาวา “ไน” ในภาษาเขมร ซงแปลวา “ของ,

แหง” คำาวา “เปน” แปลจากคำาวา “ชา (เจย)” ในภาษาเขมรซงแปลวา

“เปน, ด”

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

12

4. คำาภาษาบาลสนสกฤตปรวรรตปรบเปนรปเขยนทใชใน

ภาษาไทย วธการนเปนการปรวรรตคำาภาษาบาลสนสกฤตตามอกขรวธ

ในภาษาเขมร มาเปนอกขรวธทใชในภาษาไทย เชน คำาวา “ปรมนทร”

ปรวรรตจากในภาษาเขมรทใชวา “ปรมนทร” “ภวนย” ปรวรรตจากคำาวา

“ภวไณ” ซงเปนคำาภาษาบาลสนสกฤตในภาษาเขมร เปนตน

ดวยเหตนการแปล “ถอด” ตามพระมตของสมเดจฯ เจาฟากรม

พระยานรศรานวดตวงศ จงเปนการแปลทสามารถรกษาอรรถรสและ

ความถกตองของภาษาเขมรไดมาก และมความใกลเคยงกบภาษาเดม ทง

ยงแสดงถงความสมพนธระหวางภาษาเขมร–ภาษาไทยไดเปนอยางดอกดวย

4. พระมตเกยวกบภาษาเขมรในภาษาไทย

นอกจากสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศจะทรงทราบ

ภาษาเขมรดถงกบแปลถอดภาษาเขมรเปนภาษาไทยและทรงสามารถตรวจ

แกการแปลภาษาเขมรเปนภาษาไทยไดแลว สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศ

รานวดตวงศยงทรงศกษาเกยวกบภาษาเขมรในภาษาไทย และไดทรงมลาย

พระหตถถงสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ พระยาอนมานราชธน ใน

เรองนหลายครงไดแก

1. ลกษณะการออกเสยงภาษาเขมรทไมตรงรปเขยน ในประเดนน

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรงอธบายพระยาอนมาน

ราชธนไวในลายพระหตถลงวนท 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2481 วา

“...ภาษาเขมรนนเจบปวดมาก หนงสอของเขาเรา

อานเขาใจมาก แตไปฟงพดเกอบไมเขาใจสกคำาเดยว ดวยออก

เสยงผดกน เชน บอกคำานางมาแลวนน ถาไปไดยนชออะไร

13สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

10 บนทกความรเรองตางๆ เลม 2, 132.11 เรองเดยวกน, 131.

ของเขาเขา ขอใหเขาเขยนหนงสอใหดเปนด ลางทเรากเขาใจ

ได...”10

2. เสยงสระในภาษาเขมร ในลายพระหตถฉบบเดยวกน สมเดจฯ

เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรงอธบายเกยวกบการใสเครองหมาย

สระ อ ในภาษาเขมรไวดวย วา

“เรองภาษาเขมร ซงทานยกตวอยางทเขาใชสระอนน

มเรองอนเกยวดวยเรองสระอนอยอก ซงฉนจะเกบมาเลาให

ทานฟง สมเดจกรมพระสวสดเธอไปเทยวเมองเขมรกลบมา

เธอมาเลาใหฟงวาพระเจาศรสวสดทำาการตอนรบ มละคอน

ใหด ในโปรกรามลงชอเธอเขยนวา กรม เธอกรำาคาญใจ จง

ปรารภแกเจาเขมรซงนงอยใกลๆ กน วาทำาไมตองใสตน อ เจา

เขมรนนทลตอบวา ถาไมใสกไมเปน กรม ตามคำานฉนกเขาใจ

ถาหากเขยน กรม เขมรจะตองอานวา กรอม ถาเขยน กรม จะ

ใกลกบ กรม มากกวา...”11

สวนสระออ ไดทรงอธบายไวในลายพระหตถลงวนท 18 กรกฎาคม

วา

“ในวธใชอกษรของเขมร สระออ ซงเขยนดวยตว อ

ประกอบอยางเรานไมมทเดยว พยญชนทอานวา กอ เชน ก

เมอเอาตว น สกดเขา เชน กน เขาอานวากอน เมอถงตว ค ซง

อานวา โก เมอใสตว น สกดเปน คน เขา เขาจงอานวา กน

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

14

จะใหตวอยางคำาทลกลน เชน พระกร เขมรอานวา เปรยะกอ

ตว ร เขาไมอานไมสกด เรากเหนจะเอาอยางเขมรมาเขยน แต

อานไปเสยเปน พระกอน ยงเหนรปเปนเสยงเขมรอย หาก

เขยนตามภาษาบาล ควรจะอานวา กะระ...”12

3. ไวยากรณภาษาเขมร สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดต

วงศไดทรงอธบายเกยวกบไวยากรณภาษาเขมรวา

“...ภาษาเขมรจะมไวยากรณหรอไมฉนไมทราบ แต

เขาใจวาไมม มอานสบปลบอยมาก เชน ตว บ ลางคำากอาน

เปนเสยง บ บางคำากอานเปนเสยง ป สระทประกอบอยตดตว

กไมแน ลางทกเปนสระ ออ ลางทกเปนสระอะ...”13

4. การอธบายทมาของคำาเขมรในภาษาไทย สมเดจฯ เจาฟากรม

พระยานรศรานวดตวงศไดทรงอธบายเกยวกบหลกในการยมคำาเขมรมา

ใชในภาษาไทยทนาสนใจหลายอยาง เชน ในเรองความสมพนธระหวาง

ภาษาเขมรกบภาษาไทย สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรง

อธบายวา

“...ตามทสอบคำา เจรญ ไดความวาเขมรเขยนสกด น

นนถกแลว ทางเรากบทางเขมรใชตวผดกนมถมไป เชน โปรด

เราสกดดวย ด แตทางเขมรเขาเขยนสกดดวยตว ส สำาคญ เรา

สกด ญ ทางเขมรสกด ล ทผดกนไป เขาใจวาเพราะการใชตว

12 เรองเดยวกน, 139.13 เรองเดยวกน.

15สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

มาแตกอนไมเปนแบบ เขมรกบเราตางกเอาคำาแตละฝายไปใช

มคำาพองกนมาก ไมใชวาเราจำาเอาคำาเขมรมาใชแตฝายเดยว

ทงนนกเปนธรรมดาทบานเมองอยใกลกน ศาสตราจารยเซเดส

ซงเปนผรทงสองภาษา เคยบอกวา คำาทเดมเปนคำาเขมรแลว

ไทยเอามาใช แตออกเสยงเพยนไป เขยนกเพยนไปดวย ซำา

ความหมายกตางกนไป เขมรเขาใจวาเปนคำาไทย จำาเอาไปใช

แตทแทเปนคำาเขมรนนเอง ศาสตราจารยเซเดสวาจบไดหลาย

คำา ไดจดไวมากแลว...”14

สำาหรบเรองการยมคำาแผลงภาษาเขมรมาใชในภาษาไทยนน สมเดจฯ

เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงอธบายวา

“...ทในภาษาเขมรมคอยทงคำายด คำายน เชน เปรอ

บำาเรอ สคล สำาคล แตหลดเขามาสภาษาไทยแต บำาเรอ สำา

คล (เราเขยน สำาคญ) เพยงขอนเดยว เหนไดดๆ วาไมใชของ

เรา...”15

นอกจากนยงทรงสนนษฐานถงทมาของคำาไทยทมาจากภาษา

เขมรไวหลายคำา ในทนจะยกมาเปนตวอยางเพยงบางคำา ดงเชน

“บำาบด” คำานสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรง

อธบายไววา

14 บนทกความรเรองตางๆ เลม 4 (กรงเทพฯ: บรษท สำานกพมพไทยวฒนาพานช

จำากด, 2521), 14.15 บนทกความรเรองตางๆ เลม 2, 109.

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

16

“คำา บำาบด ซงทานสงสย ฉนรมาจากภาษาเขมรวา

บด แปลวาหาย เหมอนหนงชอเมอง บดตมบอง (ซงเราเรยก

วา พตตะบง หรอ พระตะบอง นน) เขาแปลวาไมเทาหาย วาม

นทาน (เหนจะเปนเรองเดยวกบพระยาโคตรบอง) ถายดเอาคำา

นนเปนหลก บำาบด (ซงควรจะเปน บมบด) กแปลวาทำาใหหาย

บง บญ บน บม ซงเขมรใชนำาคำาตางๆ อย ฉนแปลวา ทำาให

เชน บงคบ ทำาใหคบ บนดาล ทำาใหเปน เหนวาเหมาะดกวาจะ

ไปแปลอยางอน บง บญ บน บม กไดกบ บำ แมเขยน บำาบด ก

ไมผด เหนจะไมไดยดจาก ปด”16

“แกงได” สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรง

อธบายไววา

“แกงได เหนแนใจวาเปนคำาเขมร เพราะคำาได นน

ภาษาเขมรแปลวามอ จงเปดพจนานกรมภาษาเขมรด ไดคำา

แปลไถลไปเปน แกง วา ซน ใหคำาประกอบไวเปนตวอยาง ม

แกงไฎย วาซนมอ ขนาดแกง วาไมประทดของชางเขยน...”17

“สมอ” สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรง

อธบายไววา

“คำา สมอ คดวาเปน ถมอ เทยบกบคำาสมอทอดเรอ ก

คอเอากอนหนมาผกเชอกโยนลงไปในนำา คำา สมอ นนเหน

16 เรองเดยวกน, 126.17 เรองเดยวกน, 140.

17สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

18 เรองเดยวกน, 141.19 บนทกความรเรองตางๆ เลม 5 (กรงเทพฯ: บรษท สำานกพมพไทยวฒนาพานช

จำากด, 2521), 63.

เปนแนนอนวา ถมอ ซงเขมรหมายความวาหน สมอราย ควร

จะแปลวา หนราย สมอแครง ควรจะแปลวาหนยอย...”18

“เดน” คำานสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศไดทรง

อธบายไววา

“เราเขยน เดน เปน เดร กนกม แตเขมรเขาเขยน เฎร

ในพจนานกรมเขมรเขยน ฎ ทบ ด ปนกน ททำาเชนนนลางท

จะเปนดวย ด อานเปน ดอ กได ตอ กได คำา ยาง ฉนกพบใน

หนงสอเขมร แตจะเปนคำาเขมรหรอคำาไทยไมทราบ ฉนอยาก

จะตดสนวา เดน หรอ เดร เปนคำาเขมร แตไมกลาพดเพราะม

คนโกรธ เปนวาคำาใดซงเราใชจะเปนภาษาอนไมได ถอไปทาง

เกยรตยศ ฉนจงระวงตว ทานพดฉนจงพด...”19

จะเหนไดวาสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงม

ความรภาษาเขมรเปนอยางด นอกจากนยงทรงสามารถนำามาวเคราะห

เปรยบเทยบในเชงภาษาศาสตรกบภาษาไทย เพออธบายทมาของคำายม

ภาษาเขมรในภาษาไทยไดอยางชดเจนอกดวย แมวาจะมไดเคยทรงศกษา

ในดานนรกตศาสตรโดยตรงกตาม

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

18

บทสรป

จากทกลาวมาแสดงใหเหนวา สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรา

นวดตวงศนอกจากทรงพระปรชาในดานตางๆ หลายดานโดยเฉพาะใน

ดานงานชางแลว พระองคยงทรงเชยวชาญในดานอกษรศาสตรทหลาก

หลายทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ โดยเฉพาะภาษาเขมรนนทรงม

ความรถงขนสามารถตรวจสอบตนฉบบแปลหนงสอภาษาเขมรได

ในดานพระนพนธแปลภาษาเขมรเรองลทธธรรมเนยมตางๆ ภาค

ท 21 เรองพธราชาภเษกสมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชา กเปน

พระนพนธเรองสำาคญทแสดงใหเหนถงพระมตทเกยวของกบการแปล

หนงสอภาษาเขมรเปนภาษาไทย วาทงสองภาษามความคลายคลงกน

มากทงในเรองคำาศพทรวมและในดานคำายมภาษาบาลสนสกฤต ดงนน

หากแปลภาษาเขมรเปนภาษาไทยโดยการถอดรปเขยนคำาเขมรเปนคำา

ไทย แลวเลอกแปลเฉพาะคำาเขมรทตางกบภาษาไทยกจะทำาใหไดความ

รมากขนนอกเหนอจากเนอความในเรองทแปล ดงนนจงทรงถอดเรอง

พธราชาภเษกสมเดจพระมณวงศ พระเจากรงกมพชาจากภาษาเขมรเปน

ภาษาไทย แตเปนทนาเสยดายวาทรงพระนพนธไดเพยงเรองเดยวเทานน

นอกจากนในดานของการศกษาเชงนรกตศาสตรภาษาไทย–ภาษา

เขมร สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ไดทรงศกษาความ

สมพนธระหวางภาษาเขมรและภาษาไทยไวหลายประเดน ดงทไดทรง

อธบายในลายพระหตถประทานพระยาอนมานราชธนเกยวกบทมาของ

คำายมภาษาเขมรในภาษาไทยไวจำานวนมาก แตเปนทนาเสยดายวาไมได

มการศกษาตอยอดจากการศกษาของพระองคมากนก อนควรจะมการ

ศกษาเพมเตมตอไป

19สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ กบภาษาเขมร

บรรณานกรมดวงตา สพล. ทฤษฎและกลวธการแปล. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2541.

นรศรานวดตวงศ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา. ลทธ

ธรรมเนยมตางๆ ภาคท 2. พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร,

2472.

บนทกเรองความรตางๆ เลม 2. กรงเทพ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช

จำากด, 2521.

บนทกเรองความรตางๆ เลม 4. กรงเทพ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช

จำากด, 2521.

บนทกเรองความรตางๆ เลม 5. กรงเทพ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช

จำากด, 2521.

ศานต ภกดคำา. “ดษฎสงเวยกลอมชาง.” ของขนเทพกว: มมมองภาษาและ

วรรณคดเขมร,” ดำารงวชาการ ฉบบท 3 ฉบบท 5 (มกราคม– มถนายน)

2547, 111–127.

ศานต ภกดคำา. “ภมปญญาไทยในการถายถอดวรรณคดเขมรเปนอกษรไทย

สมยกรงรตนโกสนทรตอนตน: กรณศกษาจากคำาพากยรามเกยรต

ภาษาเขมร ฉบบหอพระสมดวชรญาณ,” หนงสอทระลกวนสมเดจ

พระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร 22 พฤศจกายน

2545. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2545, 147–159.

นรศรานวดตวงศ, สมเดจฯ เจาฟากรมพระยา และสมเดจฯ กรมพระยา

ดำารงราชานภาพ. สาสนสมเดจ เลม 6 กรงเทพฯ: ครสภา, 2504.