หนงสออานประกอบการเรยนการสอน

วถไทย.....วถลานนา เรอง โคมลานนา

นางเบญจมาศ อนชย

โครงงานการบรณาการสาระการเรยนรศลปะกบวถไทย โดยใชสถตเปนฐาน ระดบชนมธยมศกษาปท 1-3

โรงเรยนเทพศรนทร เชยงใหม อ าเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม

ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 34

ค าน า

วถไทย...วถลานนา คอการดารงชวตของคนลานนา ท ผกพนกบศาสนา การสรางผลงาน

ทางศลปะ งานหตถกรรมพนเมอง จากภมปญญาชาวบาน มแรงบนดาลใจจากความศรทธา ชาว

ลานนานยมนามาใชในงานพธกรรมตางๆ และถายทอดสบทอดตอกนมา

หนงสออานประกอบการเรยนการสอนโครงงานดวยการบรณาการสาระการเรยนรศลปะ

กบวถไทย โดยใชสถตเปนฐาน ระดบชนมธยมศกษาปท 1- 3 ฉบบนไดรวบรวมภมปญญา

ชาวบานตามวถลานนา เพอศกษาและสบสานอนรกษศลปวฒนธรรมลานนา หวงเปนอยางยงวา

จะเปนประโยชนสาหรบผทสนใจ

นางเบญจมาศ อนชย

โคมลานนา

โคมไฟลานนา หรอโกมลานนา เปนงานหตถกรรมพนเมองจากภมปญญา ชาวบาน ทสบ

ทอดตอกนม าและไดถายทอดจากรนสรนเพอ อนรกษ ใหคงอยสบตอกนมาจนถงปจจบนในภาคเหนอ ดวยเหตทการดารงชวตของคนลานนาผกพนกบศาสนา การสรางผลงานทางศลปะจงมแรงบนดาลใจจากความศรทธา ปจจบนชาวลานนานยมนามาใชในงานพธกรรมตางๆ โดยเฉพาะในงานประเพณยเปง หรอ ประเพณลอยกระทง นยมจดโคมคาง หรอโคมทตดแขวนไวบนทสง ทาดวยไมไผและกระดาษสรางเปนโคมทรงกลมหกมมเรยกวา "โคมรงมดสม" ใชประดบตกแตงมเทยนและประทปเพอเปนการสกการะบชาพระพทธเจา ในคนวนเพญเดอนสบสอง (ยเปงลานนา) และเชอวาเปนการบวงสรวงพระเก ตแกวจฬามณบนสรวงสวรรค ซงถอวาเมอไดกระทาเชนนแลว แสงประทปจากโคมจะชวงสงประกายใหการดาเนนชวตเจรญรงเรองอยเยนเปนสข ชาวลานนาจงนยมปลอยโคมไฟขนฟาและจดประทปตามบานเรอนในปจจบนมการประยกตใชโคมไฟมาทาเปนเครองประดบตามอาคารบานเรอน และสถานทตาง ๆ เพอความสวยงาม อกทงยงชวยสบสานและอนรกษเอกลกษณงานหตถกรรมโคมลานนาใหคงอยสบไป

โกมผด หรอ โคมหมน

(ภมปญญาการใชแรงดนอากาศ)

โกมผด หรอ โคมหมน เปนโคมทเกดขนตงแตสมยชาวไทยลานนา หรอทางสบ

สองปนนาไดหนอพยพเขามาในภาคเหนอ เปนพวกลอ มอญ ซงไดนาประเพณการทาโคมผดเขามา เวลามงานประจาปหรองานตามวด กไดทาโคมผดตงไวใหคนดแทนหนง ซงสมยกอนยงไมมภาพยนตร โคมผดจงคลายหนงตะลง มลกษณะทรงกระบอกกวาง 12 นว ยาว 30 นว หมดวยกระดาษสาหรอกระดาษสขาว โคมนสามารถหมนได ทางภาคกลางจงเรยกวา "โคมเวยน" ดานในจะมไมหรอดายโยงเขามาแกนกลาง ซงทาเปนมมแหลมดงหวจรวด ใสไวในกนถวยหรอภาชนะทมรองกลมพอเหมาะเพอใหโคมผดหมนไปรอบ ๆ ดวยแรงเทยน เมอจดเทยนซงตดตงไวกลางโคมความรอนจากเปลวเทยนจะไปกระทบแถบกระดาษและผลกใหสวนทเปนโครงครอบนนใหหมนจะทาใหเหนเงาปรากฏเปนรปตาง ๆ เวยนไปรอบ ๆ ซงนบเปนนทรรศการในลกษณะของโบราณอยางงาย ๆ สาหรบในปจจบน โคมผดไดมการประยกตใชแรงหมนจากแรงเทยนมาใชเปนแรงจากมอเตอรไฟฟาแทน เพอความสะดวกรวดเรว และงายตอการเกบรกษา

การทาโคมผดสะหลา (ชาง) จะหาไมไผทเหนยว เชน ไผบง ไผสสก ไผซาง ฯลฯ อยางใดอยางหนงมาจกเปนตอกกวางประมาณ 1 เซนตเมตรยาวประมาณ 30 เซนตเมตร พยายามเหลาใหบางทสด จานวน 12-14 เสน แลวแตสะหลาจะทา หลงจากนนในสมยกอนจาใชใบลานมาเหลาเปนเสนตามความยาวของซททาไว แตใหความกวางประมาณ 1 เซนตเมตร มาตดซไมใหแนบสนททกอนเตรยมไว (ตวในลานนเองจะเปนเสมอนใบพดทตามลมใหโกมผดหมน แตปจจบนจะใชแผนฟลอยดททนความรอนแทนใบลาน)

เมอไดซไมแลว ตอไปจะหาไมทมนาหนกเบา เชน ไมปอ ไมสา ไมงว (นน) มาเปนหวโกมผด โดยการเหลาใหกลม เสนผาศนยกลางประมาณ 5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 7 เซนตเมตรทาตรงกลางใหปองออกมาคลายหวจอง (รม) ตรงกลางปองนเองเจาะรเทากบขนาดของซไมเพอนาซไมมาสอดตด การเจาะรดงกลาวตองใหเอยงประมาณ 45 องศาทกร เสรจแลวนาเสนตอกทตดใบลานมาสอดตดกาวใหหวซไมตดกบรหวโกมผดใหแนนทกซโดยรอบ กจะไดโครงหวโกมผดมลกษณะคลายหวจอง (รม) ตอไปทาสายรอยผกดง การทาสายรอยผกดง คอ การทนาดายเหนยวมาผกซไมแตละซใหหางกนตามความตองการหรอความเหมาะสม เพอใหไมซดงกนและกนคลายเฝอก จดทจะรอยคอตรงกลางซโดยรอบและสดทายอหรอปลายซโดยรอบ กจะโครงหวโกมผดลงตอกตะปใหแนน ตอไปนาหวโครงโกมผดลองวางบนเสา เพอจะทาวงดานลางและโครงดานขาง โดยการวดขอบวงบนไดเทาใด นามาเปนขนาดวงลาง แลวงนาไมตอกมาขดเปนวงตามขนาดวงบนแลววางทพนเพอสานดายและเสาคา การทาเสาคาจะนาเสนตอกยาวเทากบความสงของวงบนและวงลาง เสนตอกดงกลาวจะเหลาใหบางเบาจานวน 6 เสนนามาผกเชอมวงบนและลาง เปนระยะหางเทาหนโดยรอก กจะไดโครงโคมผดมลกษณะดานบนเปนซไม ดานขางเปนซไม 6 เสนดานลางมปากเปนวงกลม เสรจแลวนาดายเหนยวมาขงจากขางยนลงมาผกขอบดานลางยอนสลบขนไปเปนฟนปลาโดยรอบ ใหเปนรปทรงกระบอก ทดลองหมนโครงซไมเมอเทยงตรงดแลวตอไปกทาเขม

การทาเขมสมยกอนจะใชไมแขง เชนไมเกลด หรอเขาสตวมาเหลาแตปจจบนมเหลก หรอเขมหมด จงใชเหลกแทนไม โดยการตดเหลกหรอเขมหมดยาวประมาณ 2 เซนตเมตร ฝงไวตรงจดศนยกลางแกนหวโครงใหแนน แลวทดลองนามาวางบนหวเสา โดยใหเขมอยบนศนยกลางหวเสาใหมากทสด ทดลองหมนเบาๆ เมอไดทแลวจงทาหมอง (หลมเลก) ฝงวสดทมลกษณะลนไหล เรยกวาตวมน (ตวลน) สมยโบราณตวลนจะทาดวยแผนหนเลกๆนามาฝนใหหนาเรยบ ตอมาเปลยนเปนเศษเครองปนดนเผาทมผวเปนมน ตอมา เมอมขวดหรอแกว จะใชเศษขวด เศษแกวมาทาเปนตวมน โดยการทบใหเปนแผนกลมเสนผาศนยกลางประมาณครงเซน นามาฝงในรหวเสาเพอรองรบเขม เมอฝงตวมนแลวตอไปทดลองนาหวโกมผดมาวาง โดยใหปลายเขมวางบนตวมน ลองใชมอหมนดวาคลองตวหรอไม เมอไดทแลวตอไปทาตวละคร

การทาตวละคร แตกอนนยมทารปตวเปง (รปสตวตามปตางๆ) จนครบ 12 ป ตงแตรปหน วว ไปจนถงรปหม เพอแสดงวาในแตละรอบ 12 ปนนมอะไรบาง โกมจะผดหมนเวยนใหเหน

ความเปนไปอายขยของคนเรายอมมหมนเคลอนไหวอยางไมหยดย ง จนกระทงวนตาย บางคนทาเปนรมาวง ชาวนากาลงไถนาบาง เปนรปนกบนบาง เปนรปเลอไลกวางบาง

วธการทาตวละคร สะหลาจะตดกระดาษใหเปนรปทตองการ แลวนามาตดกบโครงเสนดายดานขางของโคมผดเพอบงแสงไฝสะทอนเงานออกมาตดฉากวงกลมลอมตวโกมผด บางคนกทาเปนกลองสเหลยม แตในทนจะขอพดถงแบบวงกลมเทาน

การทาฉากรบเงาภาพแบบวงกลม สะหลาจะวดดานนอกของตวโกมผดออกมาประมาณ 8 – 10 นว นาเสนตอกมามวนเปนวงกลมสองวง ตามขนาดทวดไวแลว ตดไมขนาดกวาง 1 เซนตเมตร สงเทากบตวกลมผดหรอสงกวาเลกนอยเพอตกแตงกแลวแตสะหลา ตดไมดงกลาวจานวน 6 อน มาทาเปนโครงขาง ผกเปนเสาเชอมวงกลมไมดานบนและลาง โดยใหเสาหางมระยะเทาๆ กน กจะไดโครงฉากไมทรงกระบอก ทดลองวางครอมตวโคมผดด เมอเหนวาโครงฉากโคมผดไดทแลวนากระดาษสาสขาวแผนบางมาตดโดยรอบตวโครงฉากใหทว กจะไดฉากวงกลมลอมรอบตวโคมผด

เมอทาเสรจเรยบรอยทกขนตอนแลว กจะเปนการจดไฟทดลองโคมใหผด โดยการจดเทยนเลมขนาดเทาหวแมมอวางไวใกลๆ เสาภายในโคมผด เมออากาศภายในโคมผดรอน จะลอยตวขน อากาศรอบๆ จะพดเขาหา ปะทะกบซโครงดานบนใหโคมหมน ขณะทโคมหมนแสงไฟจากเทยนจะสองเอาภาพตางๆ ทเคลอนไหว เชนเสอไลกวาง มาวง เปนตน

โคมลอย

(ภมปญญาการค านวณชองลม)

(ทมา: http://www.cm108.com/bbb/36853.html)

โคมลอยลานนา นยมเลนกนในเดอนย เพราะบรรยากาศยามนนารนรมยปลอดโปรง ทองฟาสครามสดใส เมอปลอยโคมลอย จะเหนไดชดดงดงาม สมยกอน การปลอยโคมลอยทาเพอเปนพทธบชาหรอปลอยเคราะหกรรมลาบากตามทโบราณเชอกน การทาโคมลอย ตองคดรปแบบกอนวาจะทารปแบบใด เชนรปแบบสเหลยมหรอรปแบบกลม เมอไดรปแบบแลวกนากระดาษมาตดตามรปแบบ เสรจแลวทาปากสาหรบใสควน การทาปากหรอชองลม ตองวดเอาความกวางเสนผาศนยกลางของโคมลอยไดเทาใดแบงเปนแปดสวน เสรจแลวนาความยาวทไดจานวนหนงในแปดนนมาเปนความกวางหรอปากชองลม เชนวดเสนผาศนยกลางได 8 เมตร กทาปากโคมลอยเพยง 1 เมตร เปนตน เมอเจาะปากโคมลอยแลว ตดกระดาษมาทากรอบรมปากโคมใหหนาเหมาะสาหรบถอและแขวนลกเลนเมอปลอยขนสทองฟา เมอไดตวโคมลอยแลว บางคนจะทาหวงไวบนโคมลอย โดยการนาเอาเศษกระดาษทเหลอมาฟนเปนเสนยาว แลวใชกาวตดกบดานหว เพอเปนบวงใชไมสอดดงใหสงขนในขณะทใชควนรม แตบางคนกไมทาห ตอไปกจะเตรยมเชอเพลงเพอนามาเผา

เอาควนรมพยงใหโคมลอยขน การทาเชอเพลงสมยกอนจะใชชน ตอมามนามน กใชน ามนบาง โดยมากจะใชนามนเครองทใชแลว หรอวสดทพอหาไดในทองถน ขนตอนการปลอยโคมลอยขนสทองฟา การปลอยโคมลอยเปนศลปะอยางหนงทชางอาจทาแตกตางกนไป เชน บางคนวางโคมลอยแลวยกปากขนรอรบเอาควนไฟ อกคนพดใหควนเขาสลาตว แตบางคนเอาไมแค (คบเพลง) หวโคมลอยสงขนใหปากโคมอยเหนอกองไฟแลวพดใหควนเขาสลาตวโคมลอยกม อยางไรกตามททาเหมอนกบคอ มไมแค (คบเพลง) จดเขารมควนเขาสลาตวโคมลอย จานวนคนทรวมกนปลอย ตองมหลายคน แตละคนมหนาทตางกน เชน บางคนถอปากโคมลอยรอรบควนไฟ บางคนพดใหควนเขาสตวโคมลอย บางคนถอดานขางพยงขน บางคนเตรยมผกมดลกเลนกอนทจะปลอยโคมใหลอยขนฟา ขณะทโคมลอยทะยานขนฟา พรอมกบเสยงปรบมอในความสาเรจ ขณะเดยวกนเสยงประทดจะถกจดทนท ดงตมตามสนนตามหลงโคมลอย ทกคนตางแหงานมองดวยความยมแยม มความปตยงนก โคมลอยมบทบาทในวถชวตคนลานนาอยางมากมายเชน

- ดานความเชอ มการปลอยโคมลอยเพอเปนพทธบชา ปลอยเคราะหเสนยดจญไร จนเกดเปนประเพณวฒนธรรมในชมชน

- ดานศลปะ เปนการแสดงออกของความคดสรางสรรค ในรปแบบตางๆ ใหมววฒนาการตามสมย โดยมวสดลกเลนมากขนกวาโคมลอยสมยกอนๆ

- ดานสงคม กอใหเกดการรวมกลมคน รวมกนทางาน รวมมอกนสรางสรรค รวมคด แลกเปลยนประสบการณ ทาใหมผลงานเกดขนในสงคม

- ดานการศกษา การทาโคมลอยไมมตาราแนนอน ตายตว แตเปนการกลอมเกลาทางสงคม เลยนแบบตอกนมา รนแลวรนเลา ขณะเดยวกนคนรนตอมากปรบปรงเปลยนแปลงใหดงามขน

- ดานการประชาสมพนธ ในการเปดหางราน พธการ ตางๆ มกมผนยมทาโคมลอย แลวตดแผนปายพธปลอยขนไปดวย เมอโคมลอยตกลงมา กทาใหผอนเกบปายไปอาน บอกเลาตอๆ กนไป

โคมไฟลานนา

(ภมปญญาการใชความรอน)

โคมไฟหรอวาวไฟ เกดขนเมอใด ไมปรากฏหลกฐานแนชด อาจเปนเพยงคาเลา หรอตานาน ดงทพบในหนงสอประเพณสบสองเดอนลานนาไทยของ ศาสตราจารยมณ พะยอมยงค สรปไววา “โคมลอยทปลอยตอนกลางคน จะใชกอนไมเปนกอนกลม ชบดวยนามนยางหรอนามนขโลจนชมแลวนาไปมดกบปากโคมลอย เมอรมควนจนไดทแลวจะจดไฟททอนผา แลวปลอยโคมลอยขนสอากาศ โคมลอยจะลอยไปตามกระแสลม ดเหมอนลกษณะดวงไฟ คลายดาวเคลอนคลอยไปในเวหาอนเงงวางนาดยงนก คนลานนาเชอกนวา การปลอยโคมลอยเปนการปลอยเคราะห ปลอยนามใหหมดไป บางกวาเปนการบชาเทวดาบนสวรรค บางกวา ปลอยเพอบชาพระเกตแกวจฬามณ แตหากพจารณาแลวโคมลอยเกดจากความคดสรางสรรค ประดษฐเพอสนองความตองการในความเชอของคนใหเกดความสบายใจ เปนภมปญญาของคนลานนา ในการนาเอาความรอนมาใชพยง ดนใหโคมลอยขนสทองฟา ขนตอนการทาโคมไฟหรอวาวไฟ ขนตอนแรกจะนาไมไผมาจกตอกเปนเสนกลมยาวประมาณ 3 เมตร เสนผาศนยกลาง 0.5 เซนตเมตร นาเสนตอกมามวนทบเหลอมกนใหไดเสนผาศนยกลาง 1.5 เมตร ใชดายเหนยวพนหวไมททบกนใหแนน จะไดวงไมขนมาวงหนง ซงเรยกวา “วงปาก” เตรยมไว หลงจากนน เลอกกระดาษวาสขาวเปนแผนมาตอกนเปนผนใหญแลวนามามวนเปนวงตามขนาดของวงไมทเตรยมไว แลวใชกาวตดรมตอกนใหเปนทรงกระบอกกลวง โดยใหวงไม

อยดานใน แลววดจากปากขนไปประมาณ 2 เมตร นากระดาษมาปดปากดานบนใหมดชดกจะไดตวโคมไฟหรอวาวไฟ เสรจแลวนาปากดานลางเขาตดกบวงไมไผ จนรอบเพอเปนปากโคมไฟดานลาง เมอเสรจขนตอนนกจะไดโคมไฟหรอวาวไฟ 1 ลก จากนนกทาเชอเพลง สมยโบราณจะใชเศษผาทาเปนกอนชบนามนชน(ขยา) โดยใชชน(ขยา) เคยวจนเหลว นากอนผาลงชบเพอนาไปผกกบโคมไฟ หากวธนไฟไหมไมหมด กจะเปนอนตรายกบบานเรอนได แตปจจบนชางทาโคมไฟบางทานไดเอากระดาษทชชมา 1 มวน แลวทาการเคยวขผงจนเหลว เมอไดทจะนาเอากระดาษทชชจมลงไปทงหมด รอสกครใหกระดาษทชชซมเนอกระดาษษดแลว จงยกออกมาตงไวสกครขผงเยนลงกจะไดกอนเชอเพลง 1 กอน แลวแบงออกเปนสามทอน นาแตละทอนไปผกกบโคมไฟ 1 ลกตอ 1 ทอน กอนเชอเพลงนจะใหความรอนประมาณเกอบชวโมง แลวไหมจนหมดโคมไฟถงจะตกลงสพนดน ทาใหไมเกดอนตราย ตอไปนากอนเชอเพลงไปผกกบโคมไฟ จะใชลวดจานวน 2 เสนนาไปผกขวางเปนเสนผาศนยกลางทปากดานลาง โดยใชปลายลวดผกกบวงไม ใหเสนลวดตดกนเปนกากบาท จดตดตรงปลายเสนลวดคอจดศนยกลางของโคมไฟ นากอนเชอเพลงไปวางบนนจดตด แลวผกไวใหแนน แตบางคนจะตดลวดทจดตด ลวดจะขาดออกเปนสเสน ตรงจดกงกลางปากโคมไฟและแลวนากอนเชอเพลงเขาไปวางแลวมดดวยเสนลวดทงสกไดเชนกน การปลอยโคมไฟ สมยโบราณจะมคนชวยพดใหลมเขาสตวโคมจนพองแลวจะจดไฟ ใหเปลวไปนาเอาอากาศขนสเบองบนของโคมไฟ ตวโคมไฟจะลอยขน แตจะมคนดงไวกอนเพอทดสอบความดนของลมรอน ขณะเดยวกน คนทเหลอจะรบนาลกเลนมาผกตดกบลวด ลกเลนดงกลาวประกอบดวย ปะทด ไฟททาจากดนปน แตกออกเปนแสงตกลงมา เสรจแลวผกสายสายชนวนใหแนบกบเชอเพลง การทาขนตอนนตองทาอนางรวดเรว เสรจแลวคนถอปากจะดงตวโคมไฟมาทดสอบความดนลมอกครงเมอเหนวาดงดแลวจงจะปลอยขน ปจจบน การปลอยโคมไฟ นอกจากจะปลอยในตอนยเปงของคนลานนาแลว บางแหงยงนยมปลอยในวนขนปใหม งานบญศพในคนสดทายกอนนาศพไปเผา บางแหงปลอยในงานขนบานใหม งานบญตางๆ

คณคาของโคมไฟพอสรปไดดงน - เปนการแสดงออกของความคดสรางสรรคเกยวกบการ

ใชความรอน อากาศขยายตวเปนประโยชนตอการนาโคมลอยขน - เปนการรวมกลมคนในยามคาคนไดรวมกนทากจกรรม

นทมประโยชน เปนการพกผอนทไมของแวะกบอบายมข - เปนทพงทางใจ ทาใหเกดความปตในการทาบญ

โดยเฉพาะคนยเปงลานนา เปนกจททาขนตามความเชอของบคคลเพอเปนพทธบชา - เปนสงททาใหบางคนเกดมอาชพในการทาโคมไฟขาย

มรายไดทบรสทธ โคมไฟจงควรเปนสงคลานนาตอไปอกนาน

อางอง นคม พรหมมาเทพย (2539). ผะหญาลานนา. เชยงใหม : มงขวญ. http://www.nutthanicha.com/map/map.php (17/3/2554) ตานานโคมและตง

ศ.มณ พะยอมยงค. ประเพณสบสองเดอนลานนาของไทย. เชยงใหม:ส.ทรพยการพมพ, 2537.

ตง ศลปะพนบานลานนา ดนแดนลานนาเปนพนทจงหวดทางภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ซงประชากร

ภาคเหนอ เรยกตนเองวา “ชาวลานนา ” โดยมศลปวฒนธรรม ของตนเองซงเปนการสะทอนใหเหนวถชวตภมปญญาของชาวลานน างานประดษฐคดคนทสะทอนวฒนธรรมของชาวลานนาเปนการสรางสรรคผลงานศลปะทสอดใสจตวญญาณแหงความเคารพรกและบชาลงไปในผลงาน เพอมอบใหแกบคคลอนเปนทเคารพรก เพอใชในโอกาสพเศษทเปนเกยรตยศ เปนความดความงามของตนเองรวมทงเพอตอบสนองความศรทธาอนสงสดของชาวพทธ โดยเฉพาะความเชอในการใชวตถทดมคณคาเปนเครองบชา สกการะในงานบญ งานกศลตาง ๆ ตามประเพณ

“ตง” จงเปนสญลกษณแหงความเคารพรกและบชา ทชาวลานนาประดษฐขนมาเพอเปนเครองบชาสกการะและประกอบพธกรรมตาง ๆ ตามประเพณของชาวลานนา ซงตงทประดษฐ

วถไทย.....วถลานนา เรอง ตง

ขนมานนรปแบบลกษณะการใชงานตามพธกรรมและประเพณแตกตางกนไป ตงแบงออกเปน 3 ประเภทไดแก

1. ตงทใชประกอบพธมงคล เปนตงทใชในงานบญตาง ๆ เชนงานฉลอง งานทาบญขนปใหม สงกรานต งานปอยเทศกาลตาง ๆ เปนตน

2. ตงทใชประกอบพธอวมงคล เปนตงทใชในงานทไมเปนมงคลเชน พธกรรมเกยวกบความตาย งานศพ เปนตน

3. จอตางๆ (ตงเลก) เปนตงรปสามเหลยมขนาดตางๆ ซงใชประกอบงานพธกรรมตาง ๆ หรอใชรวมกบตง

ตานานตง (ธง) (จากหนงสอวฒนธรรมลานนาไทย ของมณ พยอมยงค ) จากตานานเมองหรญนครเงนยาง ศรเชยงแสน ไดกลาววา ตงสามารถชวยใหมนษยหลดพนจากการตกนรกได ดงเรองเลาวา มนายพรานผหนงลาเนอมาตงแตอายได 15 ป จนถงอายได 48 ป วนหนงเขาปาไปเพอจะลาเนอ บงเอญไปถงวดศรโคมคา (จงหวดพะเยา) ไดเหนประธานองคใหญและมการประดบตง เมอกลบมาถงบานกจดหาผามาทาตงแลวเอาไปบชาพระประทานองคใหญนน ครนนายพรานผนตายไป พระยายมราชมทนไดพจารณา กโยนนายพรานผลงไปในนรกในทนใดนน ตงทนายพรานเคยทาเพอถวายพระประธานองคใหญนนกพนเอาตว นายพรานพนจากนรกเสย พระยายมราชจงพจารณาดแลวกบอกใหนายพรานขนไปอยบนสวรรค ชาวเหนอจงมความเชอทวา การถวายหรอทานตงนน มอานสงสหรอไดบญอยางมาก ตงมหลายชนดและมขนาดตาง ๆ กน ขนาดเลกกวางประมาณ 3 นว ยาว 6 นว จนถงยาว 14 กโลเมตร กวาง 10 กโลเมตร และตงมตงแตทาจากกระดาษจนถงทาดวยโลหะ เชนทองเหลอง ทองคา หรอเงนเปนตน นอกจากน ยงมตงและชอทาดวยกระดาษสตาง ๆ ซงใชปกทกองเจดยทราย สวนตงจย (ธงชย) หรอตงใย (ตงททอดวยดาย ไหม หรอแพร) นนเปนตงใหญ อาจมความกวางประมาณ 20 นว ยาวประมาณ 3 วา ถอกนวาตงยงยาวยงมอานสงสมาก ใชปกไวทหนาวดหรอสงปลกสรางททาการฉลองในคราวมงานปอยหลวง การเอาตงไปทาพธบชาในงานพธหรองานกศลนน จะไดใหขนสวรรค ตงทถอเวลาแหกฐนเรยกวา ตงตะขาบ จะถอในขบวนแหซงมความเชอกนวาการทอดกฐนมอานสงสมาก แมแตสตว เชน ตะขาบ จระเข กอยากรวม

ทาบญดวย จงขอใหทารปของตวรวมขบวนไปดวยและยงมตงอกประเภทหนงทชาวลานนาใชในการถอนาศพไปสสาน คอตงสามหาง มกทาดวยกระดาษสา หรอผาดบสขาว ความเชอเกยวกบตงสามหางมวา มนษยทกคนยอมมวนแพพระยายมราช จะตองถงแกความตายทกคน การถอธงขาวนาหนาศพกเปนการยอมตอพระยายมราช สวนชายสามแฉกนน หมายถง พระรตนตรยทจะนาเอาวญญาณของผตายไปสสคตได

อางอง

นคม พรหมมาเทพย (2539). ผะหญาลานนา. เชยงใหม : มงขวญ. http://www.nutthanicha.com/map/map.php (17/3/2554) ตานานโคมและตง