¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ30

การสำรวจยานชมชนดงเดมทมคณคาเชงวฒนธรรมในเขตจงหวดอบลราชธานเพอสรางทางเลอกทางการทองเทยว

THE SURVEY OF TRADITIONAL COMMUNITIES THAT ARE SIGNIFICANCE IN CULTURE IN UBONRATCHATHANI PROVINCE FOR THE CREATION OF ALTERNATIVE TOURISM

บทคดยอ

วตถประสงคในงานวจยน เปนวตถประสงคเชงปฏบตการ (Operational Objectives) โดยแบงเปน 2 ขอ

ดงน (1) เพอจดทำฐานขอมล โดยการสำรวจทตงและศกษาประวตความเปนมาของทอยอาศยในยานชมชน

ดงเดม ทมเอกลกษณ มคณคาทางมรดกวฒนธรรม และความสมพนธทางสงคมทมตอชมชน (2) เพอพจารณา

คณคาของตวอาคารทอยอาศย ในดานสนทรยภาพ ประวตศาสตร และสงคม สำหรบสรางขอเสนอใหเกดทางเลอก

ทางการทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยมโจทยของการวจยคอ การจดทำฐานขอมล โดยการสำรวจทตงและศกษา

ประวตความเปนมาของทอยอาศยในยานชมชนดงเดม ทมเอกลกษณ มคณคาทางมรดกวฒนธรรม และความสมพนธ

ทางสงคมทมตอชมชน

งานวจยนเปนการวจยเชงประยกต และเปนการวจยเชงคณภาพ จงใชวธการทหลากหลายรปแบบใน

การดำเนนการวจย ประกอบดวยการใชการสำรวจระดบกวาง แบบการสำรวจระดบละเอยด การสมภาษณอยาง

ไมเปนทางการ การสมภาษณผใหขอมลสำคญ การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม การสนทนากลม การสงเกต

แบบมสวนรวม

ผลการศกษาพบวาม 4 ชมชนดงเดมทมศกยภาพ คอ มจดเดน มความนาสนใจ และมสภาพแวดลอม

ทางกายภาพรอบชมชนทเออตอการทองเทยวเชงวฒนธรรมตามขอบเขตของงานวจย ปรากฏชดในเขตอำเภอเมอง

ไดแก ชมชนถนนหลวง และชมชนบงกาแซว ในเขตอำเภอวารนชำราบ ไดแก ชมชนถนนทหาร และในเขต

อำเภอเขมราฐ ไดแกชมชนถนนวศษฐศร

คำสำคญ : วฒนธรรมชมชนดงเดม ทางเลอกทางการทองเทยว

ผศ.สบพงศ หงษภกด

มหาวทยาลยอบลราชธาน

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 31

ABSTRACT

The research objective in this study is an operation objective. The research has 2 objectives,

which are (1) to survey, identify and collect background data of the communities in terms of history,

their location, cultural heritage as well as social cohesion and characteristics (2) to evaluate the value of

localbuildings on aesthetics, history and culture for the promoting of an alternative tourism

destination.The purpose of this research is the creation of inventory of background data of the local

communities concerning the study of location, historical background, and social characteristics of the

communities.

The research is an applied and qualitative research using different techniques, which are

reconnaissance survey, detailed survey, an in dept interview, key informants interview, participatory action

research, focus group, and participated observation.

The research shows that there are 4 local communities in Ubonratchathani province that have

potential for promoted as an alternative tourism destination. These communities are Laung community and

Bung Gasaew community in Muang District, TanonTahan community in Warinchamrap district, and

TanonVisitsri in Khemmarat District.

Keywords : Culture, Traditional Community, Alternative Tourism

บทนำ

ประเทศไทยมทรพยากรการทองเทยวประเภทศลปวฒนธรรม ประเพณและกจกรรมการทองเทยวท

หลากหลายและโดดเดนแตกตางจากชนชาตอนๆโดยเฉพาะ “วฒนธรรม” ถอเปนทรพยากรทางการทองเทยวท

สำคญและมบทบาทในการดงดดนกทองเทยวจากดนแดนตางๆ สแหลงทองเทยวแตละแหงไดไมนอย โดยเหต

ทชนชาตตางๆทวโลกตางกมวถชวตแตกตางกน มวฒนธรรมทสมาชกชนชาตนนๆ รวมกนสรางขนมา กลายเปน

เอกลกษณทชดเจนของแตละชนชาตแตกตางกนไป ทงรปแบบวถชวตหรอความเปนอย โดยเหนไดจากการดำรงชวต

และบรรดาภมปญญาของคนทองถน ทไดสรางสรรคขนตามภมปญญาของตน รวมทงสงประดษฐตางๆ ความเชอ

และพฤตกรรม เปนตน โดยจะมความหลากหลายแตกตางกนไป ความแตกตางและความหลากหลายนเองทเปน

สงทนาสนใจสำหรบนกทองเทยว ทำใหนกทองเทยวเดนทางไปสทองถนตางๆ มากยงขน ผลทจะตามมากคอ

การสรางงาน สรางอาชพ และการกระจายรายไดในทองถน ซง Pigram (1993 : 156 - 174) ไดกลาววา “สงจงใจ

สำคญของการทองเทยวเชงวฒนธรรมกคอ ความเขาใจอยางลกซงในความแตกตางของวถชวต การไดแลกเปลยน

ความรและความคดซงกนและกน” ดงนน ประเทศตางๆทวโลกจงไดอาศยเอกลกษณความแตกตางทางวฒนธรรม

ของชนชาตเปนทรพยากรทางการทองเทยวทสำคญ มการนำเสนอวฒนธรรมของตนใหกบนกทองเทยวเพอให

ไดรบความรและคณคาของความรงเรองแหงอารยธรรมในอดต ซงจงหวดอบลราชธาน เปนจงหวดทมศกยภาพ

ดานการทองเทยว สบเนองมาจากการเปน “ราชธาน” แหงเดยวในประเทศไทยซงบงบอกไดถงความเปนเมอง

ทมคณคาและมประวตศาสตรอนยาวนานกวา 200 ป มศลปวฒนธรรมทเปนเอกลกษณจงมยานทอยอาศยดงเดม

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ32

ทมความเปนเอกลกษณ มคณคามรดกวฒนธรรมและมความหมายตอผอยอาศยในชมชน ยานทอยอาศยดงเดมน

มววฒนาการมาเปนเวลานานหลายสบปหรอบางแหงนบเปนรอยปกม แตปจจบนยานชมชนทอยอาศยดงเดม

ตางๆมการสำรวจเพอหยบยกมาเปนทางเลอกทางการทองเทยว นอยมาก ในงานวจยชนนจะมผลตอคณภาพชวต

ของผอยอาศยและโอกาสในการพฒนาเมองทมาจากรากฐานดงเดม เปนตนทนในการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค

(Creative Economy) ซงจะชวยสรางทางเลอกทางการทองเทยวและเปนการเผยแพรคณคาทางประวตศาสตร

และวฒนธรรม ทมความสำคญของจงหวดอบลราชธาน

วตถประสงค

วตถประสงคในงานวจยน เปนวตถประสงคเชงปฏบตการ (OperationalObjectives) โดยแบงเปน 2 ขอ

ดงน (1) เพอจดทำฐานขอมล โดยการสำรวจทตงและศกษาประวตความเปนมาของทอยอาศยในยานชมชน

ดงเดม ทมเอกลกษณ มคณคาทางมรดกวฒนธรรม และความสมพนธทางสงคมทมตอชมชน (2) เพอพจารณา

คณคาของตวอาคารทอยอาศย ในดานสนทรยภาพ ประวตศาสตร และสงคม สำหรบสรางขอเสนอใหเกดทาง

เลอกทางการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ประโยชนทไดรบ

1. ทราบถงประวตความเปนมา ลกษณะทางสถาปตยกรรมและคณคาทางดานสนทรยภาพประวตศาสตร

และสงคมรวมทงความคดเหนเกยวกบการอนรกษและพฒนาทงจากภาครฐ เอกชนและประชาชนในพนท

2. ไดฐานขอมล ชมชนในยานทอยอาศยดงเดมทเปนเอกลกษณ มคณคามรดกวฒนธรรมและมความหมาย

ตอชมชน

3. ไดเผยแพรความรและผลการวจยตอสาธารณะตลอดจนการเสนอแนะใหหนวยงานทเกยวของ

ทำการประชาสมพนธการทองเทยวเชงวฒนธรรม ซงจะนำไปสการสรางรายไดแกชมชนและทองถนตอไป

วธดำเนนการวจย

เพอใหเปนไปตามวตถประสงคในการศกษาวจยเรอง การสำรวจยานชมชนดงเดมทมคณคาเชงวฒนธรรม

ในเขตจงหวดอบลราชธานเพอสรางทางเลอกทางการทองเทยว ซงเปนการวจยเชงประยกต (Applied Research)

และเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยมวธหลกของการทำงานวจยคอ การเขาพนทจรง สงเกต

จดบนทก ถายภาพ สอบถาม สมภาษณบคคลตางๆเพอนำขอมลทไดมาประยกตใชกบระเบยบวธวจยหลากหลาย

ชนดเขาดวยกน ดงน

การทบทวนเอกสาร (Literature Review) ไดแก การศกษาเอกสาร รายงาน สงตพมพ ขอมลดจตอล ทเกยวของ

โดยการทบทวนเอกสารเกยวกบการศกษาชมชนทอยอาศยดงเดมในประเทศ และตางประเทศทเกยวของกบการ

อนรกษเมองและชมชนประวตศาสตร เนองจากการรกษาเอกลกษณชมชนทอยอาศยดงเดมเกยวของกบการ

อนรกษชมชนประวตศาสตรในระดบสากล จงไดมการทบทวนเอกสารรายงานและบทความวชาการของตาง

ประเทศทไดมการดำเนนการอนรกษชมชนหรอยานประวตศาสตร โดยมเกณฑพจารณาคอ การกำหนดคณคา

ความสำคญ

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 33

การสำรวจพนท เปนการเดนทางไปสำรวจพนทจรง โดยการสำรวจม 2 ระดบ คอ

ก) การสำรวจระดบกวาง (Reconnaissance Survey) หมายถงการเกบขอมลในพนทชมชนทจดไวใน

ฐานขอมล แตทยงไมมรายละเอยดครบถวน โดยเฉพาะดานกายภาพ ไดแก ทตง ลกษณะการตงถนฐาน รปแบบ

องคประกอบทางกายภาพและวถชวต

ข) การสำรวจระดบละเอยด (Detailed Survey) หมายถงการเกบขอมลชมชนทมศกยภาพในการดำเนนการ

ประกอบดวยขอมลดานกายภาพอาท ชออาคารหรอชอบาน (ถาม) ทตง เจาของหรอผครอบครอง สถานะ

ในการครอบครอง การใชประโยชนในปจจบน ประวตความเปนมา และความสมพนธกบชมชนทสงผลตอวถ

ชวตชมชน

ประชากรและกลมตวอยาง

ขอบเขตดานพนททำการวจย

ขอบเขตในการศกษา จากการสำรวจเบองตนครอบคลมบรเวณพนทจำนวน 7 ชมชนเปาหมายใน 5 อำเภอ

ไดแก อำเภอเมอง อำเภอวารนชำราบ อำเภอพบลมงสาหาร อำเภอโขงเจยม และอำเภอเขมราฐ

ขอบเขตดานประชากรททำการวจย

การศกษาในเรองนไดแยกกลมตวอยางการศกษาออกเปนกลมคนในทองถน ไดแก ผนำชมชนและประชาชน

ทอาศยอยในชมชนและหนวยงานทเกยวของในจงหวดอบลราชธาน

- ผนำชมชน ไดแก ปราชญชาวบาน ผร ผนำทางความคด และผอาวโสจำนวน 14 คนใน 7 ชมชนเปาหมาย

ใน 5 อำเภอ

- ประชาชนทอาศยอยในชมชน ไดแก ประชาชนทวไปทอาศยอยในยานชมชนดงเดม 35 คน จำนวน

7 ชมชนเปาหมายใน 5 อำเภอ

- หนวยงานทเกยวของไดแก หนวยงาน ทงภาครฐ เอกชน และองคกรตางๆทเกยวของจำนวน 7 ชมชน

เปาหมายใน 5 อำเภอ

เครองมอทใชในการศกษา

การสมภาษณผใหขอมลสำคญ (KeyInformants) เพอศกษาขอมลพนฐานดาน สงคม วฒนธรรม วถชวต

การสมภาษณเจาะลก (In-Depth Interview) เนนการสมภาษณผดำเนนการหรอขบเคลอนโครงการ

(Actors) ในชมชนทมศกยภาพ ซงมทงประชาชน เจาของอาคาร สถาบนการศกษา ผบรหารทองถน

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) เปนวธการทใหชาวบานเขามา

มสวนรวมในการวจยทมความเหมาะสมกบโครงการวจยประยกต โดยชาวบานจะเปนทงผใหขอมล วเคราะห

ขอมล และรวมสงเสรมกจกรรมใดๆ

การสนทนากลม (Focus Group) ใชการสนทนากลมกบผใหขอมลสำคญ (ผร) และกลมผมสวนไดสวนเสย

ในพนท โดยแบงเปนกลมๆ เพราะการสนทนากลมเปนการวจยเชงคณภาพผานการสมภาษณคนหลายๆ คนใน

กลมพรอมๆ กนเกยวกบประเดนทมความสนใจ

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ34

วเคราะหขอมลและสรปผลนำขอมลทไดมาวเคราะหและเรยบเรยงขอมลทไดเพอรายงานผล

1) ศกษาบรบททวไป ขอมลทางกายภาพ หมายถง ประวตศาสตรเมอง บรบทของพนท ระบบเศรษฐกจ

สงคม วฒนธรรม การปกครอง และสงแวดลอมของ จงหวดอบลราชธาน

2) สำรวจทตงและศกษาประวตความเปนมาของทอยอาศยในยานชมชนดงเดม ทมเอกลกษณ มคณคา

ทางมรดกวฒนธรรม และความสมพนธทางสงคมทมตอชมชนและพจารณาคณคาของตวอาคารทอยอาศย ในดาน

สนทรยภาพ ประวตศาสตร และสงคม

3) ศกษาขอมล ทางวฒนธรรมทมคณคาและ ขอมลทมความเปนเอกลกษณทนาจะไดรบความสนใจจาก

นกทองเทยว (จดขาย) สำหรบสรางขอเสนอใหเกดทางเลอกทางการทองเทยวเชงวฒนธรรม

นยามและคณคาความสำคญของชมชนดงเดม (กองโบราณคด 2532)

คำวา ชมชนดงเดม ในการศกษานหมายถงชมชนทอยอาศยทมลกษณะพเศษในแงของคณคาทางวฒนธรรม

ซงเกยวพนกบการเปนมรดกวฒนธรรม โดยมประเดนทตองพจารณา ดงน

1) ดานความสำคญทางประวตศาสตร นบเปนสงทสำคญทสด เนองจากเปนหลกฐานทแสดงออกถง

ความเจรญรงเรอง ภมปญญา และพฒนาการของมนษย ซงแตละพนทจะไมเหมอนกนตามคต

ความเชอ ลกษณะภมประเทศและความสามารถในการปรบตวของมนษยในพนทนน

2) ดานอาย ตามหลกปฏบตสากลไดกำหนดเสนแบงระหวางอดตกบปจจบนไวท 50 ปจงมกใชเปน

เกณฑในการกำหนดอายของโบราณสถานวาตองมากกวา 50 ป ซงประเทศสหรฐอเมรกากใช

เกณฑน และองกฤษใช 30 ปเปนอยางนอย

3) ลกษณะเฉพาะ (Character) ถอเปนคณภาพทสำคญ ชมชนดงเดมไมจำเปนตองมสถาปตยกรรมทม

ความสวยงามเปนทสดแตควรมลกษณะโดยรวมทมความเฉพาะอาจมความเปนพนถน (Vernacular) สง

4) ดานวถชวต (Way of Life) เปนคณภาพทปจจบนใหความสำคญมากขน ไมไดพจารณาเฉพาะ

กายภาพหรอการรบรกายภาพอยางเดยว อาจนบไดวาเปนมรดกวฒนธรรมดานจตใจซงจบตองไมได

(Intangible Cultural Heritage) ซงหมายถงภมปญญา

ดงนน ในการกำหนดนยามชมชนทอยอาศยดงเดมในงานวจยนจงไดกำหนดคณสมบต ดงน

1) เปนชมชนทอยอาศยเปนหลก มทตงทงในเขตเมองและเขตชนบท

2) มลกษณะเฉพาะทางกายภาพทโดดเดนเปนเอกลกษณ

3) มการตงถนฐานมาเปนเวลานาน 50 ปขนไป

4) มประวตศาสตร ความเปนมาและวถชวตทเปนเอกลกษณ

สรปผลการวจย

ในการสำรวจขอมลและการสำรวจพนท ไดชมชนทเขาลกษณะตามนยามทใหไวขางตน จำนวน 7 แหง

ใน 5 อำเภอไดแก อำเภอเมอง อำเภอวารนชำราบ อำเภอพบลมงสาหาร อำเภอโขงเจยมและอำเภอเขมราฐ

สามารถแบงตามลกษณะชมชนทปรากฏและการตงถนฐานได 3ประเภท ดงน

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 35

1) ชมชนรมนำ หมายถง ยานทอยอาศยทตงอยรมนำโดยอาศยการเขาถงทางนำในอดต ซง สวนใหญ

มกมองคประกอบอนๆ ดวย เชน ตลาด รานคา ศาสนสถาน อาคารราชการ อาคารบานเรอนมกเปนแบบหอง

แถวไม ชมชนลกษณะนพบมากในพนทรมฝงแมนำ ซงเปนเสนทางคมนาคมในอดตเชนชมชนบงกาแซวในเขต

อำเภอเมอง

ภาพท 1 ชมชนรมนำ กลมอาคารชมชนบงกาแซว

2) ชมชนยานการพาณชย หมายถง ชมชนทมลกษณะทตงอยในพนทใจกลางเมองเปนสวนใหญ มลกษณะ

สถาปตยกรรมรปแบบอาคารทสวยงามตามอทธพลแบบชางเวยดนาม (ญวนหรอแกว) มกพบจำนวนหลายหลง

ในยานเดยวกน เปนกลมอาคารทอยอาศยผสมพาณชยกรรมทตงอยสองฟากถนน เปนสวนหนงของยานพาณชยกรรม

ใจกลางเมอง หรอเปนถนนพาณชยกรรมสายหลกของเมอง อาคารมกเปนรปแบบตกแถว มทงทเปนไมและ

คอนกรตหรอปน ยานถนนการคานพบไดในหลายพนทเชน ชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการและ

ถนนกงพะเนยงในเขตอำเภอเขมราฐและชมชนถนนหลวง (เชอมตอทานำวดหลวง) ในเขตอำเภอเมอง

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ36

ภาพท 2 ชมชนยานการพาณชย กลมอาคารในถนนวศษฐศร ถนนเขมรฐการเชอมตอถนนกงพะเนยง

ภาพท 3 ชมชนยานการพาณชย กลมอาคารในชมชนถนนหลวงอำเภอเมอง

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 37

3) ชมชนศนยกลางคมนาคมใหม หมายถงชมชนทประกอบไปดวยทอยอาศยและตลาดทตงอยบนถนน

มกอยในพนทศนยกลางเมองดงเดมหรออยในพนทเมองเกา เปนชมชนทนาจะมตนกำเนดมาจากการเปน

ศนยกลางหรอศนยรวมกจกรรม (Node) การคาทอาศยการเดนทางดวยถนนและทางรถไฟเปนหลก แตอยแบบ

กระจดกระจาย ทงทเปนบานของเอกชน ศาสนสถาน อาคารพาณชย แตเมอมการสรางถนนและไดรบความ

นยมมากขนจงปรบตวใหเขากบเสนทางคมนาคมแบบใหม ไดแก ชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ ในเขต

อำเภอวารนชำราบ

ภาพท 4 ชมชนศนยกลางคมนาคมใหม กลมอาคารในชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ

ผลการสำรวจและศกษาศกยภาพยานชมชนดงเดม

ตารางท 1 แสดงจำนวนชมชนดงเดมจำแนกตามรายอำเภอ (Reconnaissance Survey)

* ประเภทยานชมชน A = ชมชนรมนำ B = ชมชนยานการพาณชย C = ชมชนศนยกลางคมนาคมใหม

** ชมชนดงเดมทสำรวจพบมการอยอยางกระจาย (มจำนวนนอย) ไมเหมาะกบการทองเทยว

เมอง 2 1 1 - 2

วารนชำราบ 1 - - 1 1

พบลมงสาหาร 2 1** 1** - -

โขงเจยม 1 1** - - -

เขมราฐ 1 - 1 - 1

รวม 7 3 3 1 4

อำเภอ จำนวนชมชน ทสำรวจ

ประเภทยานชมชน* จำนวนชมชนทมศกยภาพทางการทองเทยว

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ38

ตารางท 2 แสดงการดำเนนงานในระดบของการอนรกษ / ฟนฟดานตางๆ ตอชมชน

อำเภอเมอง

- ยานชมชนถนนหลวง l

- ยานชมชนบงกาแซว l อำเภอวารนชำราบ

- ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ l อำเภอพบลมงสาหาร

- ยานชมชนถนนหลวง l

- ยานชมชนถนนบำรงราษฏร l อำเภอโขงเจยม

- ยานชมชนแกลวประดษฐ l อำเภอเขมราฐ

- ยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ l

จากผลการสำรวจขางตน พบวาระดบการดำเนนการอนรกษ / ฟนฟสวนใหญอยในระดบ 0 จำนวน 3 ชมชน

เพราะยงไมมการเกบขอมลหรอดำเนนงานเกยวกบการอนรกษหรอฟนฟ หรอยงไมพบขอมล ในระดบ 1 ทม

การศกษาหรอรเรมโดยการศกษาประวตความเปนมาหรอการจดทำขอมลเกยวกบชมชนไวประชาสมพนธ

มจำนวน 2 ชมชน ในระดบ 2 ทมองคกรหรอกลมชมชนทองถนทกอตงเพอการฟนฟหรออนรกษชมชน

ทงอยางเปนทางการหรอไมเปนทางการมจำนวน 2 ชมชน ในระดบ 3 มแผนงานหรอโครงการทดำเนนการ

เกยวกบการอนรกษฟนฟ โดยแผนงานนนจะตองมาจากกระบวนการมสวนรวมทชมชนเปนหนงในกลมผมสวน

ไดเสยดวยมจำนวน 1 ชมชน และในระดบ 4 มการนำแผนมาปฏบตในระดบทองถน มผลงานใหเหนเปน

รปธรรมนน ยงไมพบ

เมอจะทำการศกษาตองพจารณาถงคณคาทางการทองเทยว ของพนทหรอชมชนประวตศาสตรในฐานะ

มรดกทางวฒนธรรมแหงหนงแหงใดแลวจะตองทำการระบ (Identification) คณคาความสำคญในดานตางๆ

ดวยปจจบนการแบงคณคามรดกวฒนธรรมทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางคอกฎบตรบรา (The Burra Charter)

ไดแบงคณคาออกเปน 4 ดานคอ

ก. คณคาทางดานสนทรยภาพ (Aesthetic Value) หมายถงคณคาทรบรจากประสาทสมผสไดแกรปทรง

ขนาดสและวสดทประกอบขนเปนกายภาพของสถานททางประวตศาสตรนนและการใชสอยสถานทนนดวย

คณคาทางดานสนทรยภาพนแบงคณคาออกเปน 2 ดานคอคณคาทางศลปกรรม (Artistic Value) เชนความสวยงาม

ของลวดลายตกแตงบนอาคารและคณคาทางสถาปตยกรรม (Architectural Value) เชนรปทรงอาคารทสวยงาม

มลกษณะเฉพาะเปนอาคารทมคณคาทางเศรษฐกจทสามารถนำมาปรบเปลยนประโยชนใชสอยสนองความตองการ

ของคนปจจบนได

ยานชมชนดงเดมในเขตพนท ระดบการดำเนนการอนรกษ / ฟนฟ*

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 39

ข. คณคาทางดานประวตศาสตร (Historic Value) เปนพนฐานของคณคาในทกๆดานสถานทใดๆ จะม

คณคาทางดานประวตศาสตรกตอเมอสถานทนนมอทธพลหรอไดรบอทธพลจากเหตการณและบคคลในชวงใด

ชวงหนงในประวตศาสตรเปนสถานททเกดเหตการณสำคญคณคาทางประวตศาสตรจะมความเดนชดเมอหลกฐาน

ทเกยวของกบเหตการณหรอบคคลนนยงปรากฏอยในพนทหรอสถานทนนยงมความสมบรณอย

ค. คณคาทางดานวทยาศาสตร (Scientific Value) หมายรวมถงคณคาทางดานการศกษาวจย (Research Value)

คณคานขนอยกบความสำคญของขอมลทเกยวเนองกบพนทความหายากและการทสถานทนนสามารถใชเปน

แหลงขอมลในอนาคตได

ง. คณคาทางดานสงคม (Social Value) ครอบคลมคณคาของสถานทในฐานะทเปนศนยกลางของจตวญญาณ

ความเชอการเมองชนชาตหรอวฒนธรรมของชมชน

ตารางท 3 แสดงการประเมนระดบคณคาเพอสรางทางเลอกทางการทองเทยว (จดขาย)

l หมายถง มปรากฏชดเจน l หมายถง มปรากฏ

จากผลการสำรวจขางตน พบวาระดบการปรากฏชดของคณคาทางการทองเทยวใน 4 ดานเปนดงน

คณคาทางดานสนทรยภาพ ชมชนทมปรากฏชดเจน จำนวน 2 ชมชนไดแก ยานชมชนถนนหลวง (อำเภอเมอง)

และยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ ชมชนทมปรากฏ จำนวน 3 ชมชน ไดแก ยานชมชน

บงกาแซวยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ และยานชมชนแกลวประดษฐคณคาทางดานประวตศาสตร

ชมชนทมปรากฏชดเจน จำนวน 4 ชมชนไดแก ยานชมชนถนนหลวง (อำเภอเมอง) ยานชมชนบงกาแซว

ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ และยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ ชมชนทม

ปรากฏ จำนวน 2 ชมชน ไดแก ยานชมชนถนนหลวง (อำเภอพบลมงสาหาร) และยานชมชนถนนบำรงราษฏร

คณคาทางดานวทยาศาสตรไมมปรากฏชดเจน มเพยงชมชนทมปรากฏ จำนวน 4 ชมชน ไดแก ยานชมชนถนนหลวง

ยานชมชนดงเดมในเขตพนท คณคาทางการทองเทยว

อำเภอเมอง

- ยานชมชนถนนหลวง l l l l - ยานชมชนบงกาแซว l l l l อำเภอวารนชำราบ

- ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ l l l l อำเภอพบลมงสาหาร

- ยานชมชนถนนหลวง - l - -

- ยานชมชนถนนบำรงราษฏร - l - -

อำเภอโขงเจยม

- ยานชมชนแกลวประดษฐ l - - -

อำเภอเขมราฐ

- ยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ l l l l

Aesthetic Historic Scientific Social

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ40

(อำเภอเมอง) ยานชมชนบงกาแซว ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ และยานชมชนถนนวศษฐศร

เชอมตอถนนเขมรฐการคณคาดานสงคมชมชนทมปรากฏชดเจน จำนวน 1 ชมชนไดแก ยานชมชนบงกาแซว

ชมชนทมปรากฏ จำนวน 3 ชมชน ไดแก ยานชมชนถนนหลวง (อำเภอเมอง) ยานชมชนถนนทหารเชอมตอ

ชมชนรถไฟ และยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ

ผลการศกษาชมชนดงเดมทมศกยภาพ คอ มจดเดน มความนาสนใจ มกลมทอยอาศยในยานชมชน

ดงเดมทยงคงสภาพดและมความเปนลกษณะชมชนดงเดมในลกษณะกลมทปรากฏชด การเขาถงเหมาะกบการ

ทองเทยวและมสภาพแวดลอมทางกายภาพรอบชมชนทเออตอการทองเทยวเชงวฒนธรรมตามขอบเขตของงานวจย

ทงนปรากฏชดในอำเภอเมอง จำนวน 2 ชมชน คอ (1) ชมชนยานการพาณชย ไดแกชมชนถนนหลวง

(2) ยานชมชนรมนำไดแกชมชนบงกาแซว ในอำเภอวารนชำราบ จำนวน 1 ชมชน คอชมชนศนยกลางคมนาคมใหม

ไดแกชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ และในอำเภอเขมราฐ จำนวน 1 ชมชนคอชมชนยานการพาณชย

ไดแกชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการและถนนกงพะเนยง

ชมชนทเออตอการทองเทยวเชงวฒนธรรมตามขอบเขตของงานวจย

ตารางท 4 แสดงจำนวนอาคารทมลกษณะตามนยามชมชนทอยอาศยดงเดมในงานวจย

อำเภอเมอง

- ยานชมชนถนนหลวง 14 10 4 3 31

- ยานชมชนบงกาแซว 7 11 3 3 24

อำเภอวารนชำราบ

- ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ 9 5 1 2 17

อำเภอเขมราฐ

- ยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอถนนเขมรฐการ 13 10 2 2 27

ยานชมชนดงเดมในเขตพนท ประเภทอาคาร

รวม (หลง) อาคาร

ราชการ อาคาร

ศาสนสถาน อาคาร

ทอยอาศย อาคารเพอการพาณชย

ศกยภาพ จดแขง และเอกลกษณของชมชนทเออตอการทองเทยวเชงวฒนธรรมตามขอบเขตของ

งานวจย ผลการวเคราะห ชมชนดงเดมทปรากฏชดดานเอกลกษณทเออตอการทองเทยวทางวฒนธรรมทง 4 ชมชน

มศกยภาพและมความเปนเอกลกษณ ทางการทองเทยวเชงวฒนธรรมทนบเปนจดแขง (จดขาย) ดงน

ยานชมชนถนนหลวงและ ยานชมชนบงกาแซวในอำเภอเมอง มศกยภาพในการงายตอการเขาถง

เพราะตงอยในเขตเมองใกลกบแหลงทองเทยวอนๆทสำคญ และเปนทตงสำคญของ ศาสนสถาน ศาสนาพทธ

ศาสนาครสต และเปนทตงสถานทราชการ (ในอดต) ทงยงเปนยานการคาในอดตทตงเปนแนวตามสองฝากถนน

ตลอดระยะทาง 2.3 กโลเมตร (ระยะทางเชอมตอสองชมชนโดยประมาณ) ทำใหสามารถพฒนาเปนเสนทาง

ขจกรยาน หรอนงสามลอทองถนทองเทยวได โดยจดเปนประเภทการทองเทยวความสนใจตอเมองและชมชน

(Interesting Urban Area or City Tour)

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 41

ยานชมชนถนนทหารเชอมตอชมชนรถไฟ ในอำเภอวารนชำราบและยานชมชนถนนวศษฐศรเชอมตอ

ถนนเขมรฐการ ในอำเภอเขมราฐ ทงสองชมชนนมศกยภาพในการเขาถงนอยกวาเนองจากอยในเขตตางอำเภอ

แตสามารถพฒนาจดเดนคอความเปนมตรของผคนในทองถน (Friendliness of Residents) ใหเปนรปแบบการทองเทยว

สมผสวถชมชน (Homestay) ได ทงนเพราะยงคงมลกษณะความเปนสงคมดงเดมในดานวถชวต พธกรรมทาง

ศาสนา ภาษา และ มตรภาพแบบเอออาทร

อภปรายและสรปผล

จากผลการศกษาพบวายานชมชนดงเดมในจงหวดอบลราชธานทมศกยภาพสามารถสรางใหเกดทางเลอก

ทางการทองเทยวแบบใหมตองมการบรณาการหลกและวธการตางๆ โดยพฒนาจากงานวจยทงในและตางประเทศ

ทงนมจดทสำคญอยางยงในการดำเนนการคอผทอาศยในชมชนดงตวอยางงานวจยของ Peter E. Murphy

(2004) ศกษาในประเทศแคนาดาพบวา ชมชนในเขตบรตชโคลมเบย อยในขนตอนของการพฒนาการทองเทยว

เพอใหเปนเศรษฐกจชมชน โดยเลงเหนวาชมชนและภาคอตสาหกรรมการทองเทยว สามารถทำงานและไดรบผล

ประโยชนรวมกนไดดวยการผสานพลง (Synergy) Peter Murphy ไดจดการประชมเชงปฏบตการ (Workshop)

ใหแกชมชนตางๆในเขตดงกลาว เพอใหไดมาซงการวางแผนการทองเทยวทขบเคลอนโดยชมชน เพราะชมชน

ซงเปนกลมคนทอาศยอยรวมกนในพนทหนงๆ ทมความสนใจและมเอกลกษณรวมกน กอใหเกดความผกพน

ระหวางผคนและสถานท จงมลกษณะทโดดเดนและมแรงขบเคลอน เพอการอยรอด การกระจายอำนาจการ

ตดสนใจ เพอแกไขปญหาของทองถนนนจงเปนสงทเหมาะสม เนองจากชมชนมมรดกทางวฒนธรรม ทงทเปน

ธรรมชาตและประเพณวฒนธรรม ทกอรางสรางเปนวถการดำเนนชวต จงเปนธรรมดาทชมชนจะรถงความตองการ

ในการอนรกษทรพยากรทองถนของตนเองเปนอยางด สงเหลานสมพนธกนไดดกบการทองเทยว เพราะนอกจาก

การทองเทยวจะเปนอตสาหกรรมทกอใหเกดการจางงาน และแหลงรายไดของชมชนแลว การทองเทยวยงเปน

เครองมอในการพฒนาคณภาพชวตของชมชนและการอนรกษมรดกทางวฒนธรรม

ชมชนดงเดมถอเปนพนททมความสำคญทางศลปกรรมประวตศาสตรและสถาปตยกรรมดงนนแนวทาง

ในการอนรกษและพฒนาเพอใหมศกยภาพทางการทองเทยว ซงจากงานวจยนไดศกษาและคนพบวามแนวทางท

สามารถดำเนนการไดประกอบดวย

1. มการสำรวจทางดานกายภาพและระบคณคาความสำคญเพอใชในการจดลำดบความสำคญและแนวทาง

ในการอนรกษทเหมาะสมการสำรวจดานกายภาพจะพจารณาความสมบรณของการเขาถงและสภาพพนทโดย

รอบสวนการระบคณคาความสำคญจะพจารณาในคณคาทางดานศลปกรรมคณคาทางประวตศาสตรและคณคา

ทางสถาปตยกรรม

2. ในการสำรวจและระบคณคาความสำคญมการศกษาถงความเปนไปไดในการปรบปรงและเปลยนแปลง

ประโยชนใชสอยรวมทงความสำคญทางดานเศรษฐกจสงคมทเคยมตอชมชนโดยแนวทางทสามารถดำเนนการไดคอ

การปรบเปลยนพนทใชสอยเปนหองสมดศนยการเรยนรหรอหองประชมของชมชนซงจะเปนการชวยรกษา

มรดกของชาตไดดวยในการปรบปรงชมชนและภาครฐควรมสวนรวมในการดำเนนการรวมกนใหมความสอดคลอง

กบคณคาทางศลปกรรม ประวตศาสตร และสถาปตยกรรมรวมทงความตองการในการพฒนาเมองสมยใหม

3. จดรปแบบของการทองเทยวในเมอง (Urban Tourism)

การทองเทยวในเมองประวตศาสตร คอ รปแบบการทองเทยวประเภทหนงทไดรบความนยมในปจจบนนอกจาก

จะไดรบการวางแผนในดานอนรกษทางประวตศาสตรแลว สงทนกทองเทยวใหความสนใจทองเทยวในเมอง

ทองเทยวทางประวตศาสตรไดแก

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ42

1. รปแบบทางวฒนธรรม ความเชอ วถชวตความเปนอย (Distinctive Cultural Patterns)

2. ความสนใจศลปทองถน (Arts and Handicrafts)

3. ความสนใจตอกจกรรมทางเศรษฐกจ (Interesting Economic Activities

4. ความสนใจตอเมองและชมชน (Interesting Urban Area)

5. สถานทจดแสดงรปแบบทางวฒนธรรม (Museums and Other Cultural Facilities)

6. ประเพณและเทศกาลทองถน (Cultural Festival)

7. ความเปนมตรของผคนในทองถน (Friendliness of Residents)

ขอเสนอแนะ

การเกดขบวนการอนรกษชมชนดงเดมไดมในประเทศตางๆ ไดมพฒนาการมาเปนลำดบ ในหลาย

ประเทศเกดขนกอนประเทศไทย ประเทศตางๆ ทมพฒนาการดงกลาวมกเรมจากการอนรกษสงกอสรางทม

ความสำคญอาท ประเทศองกฤษ กำหนด Conservation Area (พนทอนรกษ) ประเทศสหรฐอเมรกา กำหนด

Historic District (ยานประวตศาสตร) และ Landmark District (ยานภมสญลกษณ) ในญปน กำหนด Preservation

District of Groups of Important Buildings (ยานอนรกษกลมอาคารประวตศาสตรสำคญ) และมการขายขอบเขต

จากโบราณสถานมาถงการอนรกษชมชนประวตศาสตรหรอชมชนดงเดม ซงไดมการปรบปรงกฎหมายดานงบประมาณ

และการจดตงองคกรเพอใหประชาชนและใหทองถนสามารถดำเนนการได ทงนเปนเพราะสวนใหญพนทชมชน

ดงเดมทมอาคารสำคญทางประวตศาสตรนนมกเปนทรพยสนของเอกชน รฐบาลไมมงบประมาณจะเวนคนหรอ

เขาครอบครองมาอนรกษเองได นอกจากนนยงมประเดนเรองการใชประโยชน เศรษฐกจ สงคม ซงตางจาก

แนวคดการอนรกษ วด วง โบราณสถาน แหลงโบราณคด ซงมกอยในพนทรฐบาลเปนเจาของเปนสวนใหญ

และมการปกปองคมครองทชดเจนอยแลว

กตตกรรมประกาศ

โครงการวจยนไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสำนกบรหารโครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษา

และพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต สำนกงานคณะกรรมการอดมศกษา (สกอ.)

บรรณานกรม

กองโบราณคด กรมศลปากร. (2532). ทฤษฎและ

แนวปฏบตการอนรกษอนสรณสถานและ

แหลงโบราณคด. กรงเทพฯ : หรญพฒน.

การทองเทยวแหงประเทศไทย. (2540). นโยบาย

และแนวทางการพฒนาการทองเทยวเชง

อนรกษ. กรงเทพฯ : การทองเทยวแหง

ประเทศไทย.

คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

(2546). รายงานการปฏบตการเรองกลยทธ

ฟนฟชมชนเมองรมนำ. กรงเทพฯ : บรษทศนย

ถายอนเตอร จำกด.

คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง

มหาวทยาลยธรรมศาสตร . (2553).

¡ÃÐáÊÇѲ¹¸ÃÃÁ 43

โครงการศกษาวจยมาตรฐานทอยอาศยและ

ชมชนเพอคงไวซงเอกลกษณและคณคา

ของเมอง. กรงเทพฯ : รายงานฉบบสมบรณ

เสนอตอการเคหะแหงชาต.

ธาดา สทธธรรม. (2549). รปแบบแผนผงชมชน

อสานสายวฒนธรรมไท (Settlement Patterns

of Tai Culture in the Northeast Thailand).

ขอนแกน : โรงพมพคลงนานาวทยา

ยงธนศร พมลเสถยร. (2552). อาคารทมคณคา

ควรแกการอนรกษบนถนนเจรญกรงตอนบน.

กรงเทพฯ : อโคโมสไทย.

สมศกด ศรสนตสข. (2536). การเปลยนแปลงทาง

สงคมและวฒนธรรมแนวทางศกษา วเคราะห

และวางแผน. ขอนแกน. คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

วฑรย เหลยวรงเรองและคณะ. (2545). เสนทาง

ทองเทยวสถาปตยกรรมเชงประวตศาสตร

.รายวจยฉบบสมบรณ. เชยงใหม : คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

สำนกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2551,

(ก)). คมอการบรหารจดการงานวฒนธรรม

ของภาค เครอขายวฒนธรรม. เอกสาร

ลำดบท 31/2551. กลมเครอขายวฒนธรรม.

สำนกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

กระทรวงวฒนธรรม.

สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม. (2548). ระบบเพอการ

อนรกษสงแวดลอมทางวฒนธรรม (Cultural

Environment Conservation System)

.สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม . กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

Charles R. Goeldner and J.R. Brent Ritchie .

(2006) .Tourism – Principles, Practices,

Philosophies, 10thed, New Jersey : John

Wiley & Sons .

Greenwood ,D. (1982). Cultural anthenticity.

InCulturral Survival Quarterly, New

York : W.W. Norton & Company.

Murphy.P. (2004) Strategic Management for

Tourism Communities : Bridging the

Gaps. Clevedon : Channel View

Publications, J.R. Brent and Charles R.

Goeldner. Tourism and Hospitality

Research : A Handbook for Managers &

Researchers, 2eded. New York : John

Wiley & Sons.

Pigram J. (1993). Planning for tourism in rural

areas :bridging the policy

implementation gap.InTourism Research

:Critiques and Challenges.Edited by

Pearce and Butler. London : Routledge.

Reisinger.Y. (1994). Tourists-Host contact as a

part of cultural tourism. World Leisure

and Recreation, Queensland, Australia :

Griffith University.