การบรหารจดการน าในลมน าเจาพระยาตอนลางดวยเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสด

นางสาวอนทรา เตชะมาน

วทยานพนธน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวศวกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวศวกรรมอตสาหการ ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ

คณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2559

ลขสทธของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

WATER MANAGEMENT IN THE LOWER CHAO PHRAYA RIVER BASIN USING OPTIMIZATION

TECHNIQUE

Miss Intira Thechamani

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Engineering Program in Industrial Engineering

Department of Industrial Engineering Faculty of Engineering

Chulalongkorn University Academic Year 2016

Copyright of Chulalongkorn University

หวขอวทยานพนธ การบรหารจดการน าในลมน าเจาพระยาตอนลางดวยเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสด

โดย นางสาวอนทรา เตชะมาน สาขาวชา วศวกรรมอตสาหการ อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก ดร.พศษฎ จารมณโรจน

คณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญามหาบณฑต

คณบดคณะวศวกรรมศาสตร

(รองศาสตราจารย ดร.สพจน เตชวรสนสกล)

คณะกรรมการสอบวทยานพนธ

ประธานกรรมการ

(รองศาสตราจารย ดร.วภาว ธรรมาภรณพลาศ)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

(ดร.พศษฎ จารมณโรจน)

กรรมการ

(ดร.สภทรา วเศษศร)

กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.สรง ปรชานนท)

กรรมการภายนอกมหาวทยาลย

(ดร.สรวชญ สวางนพ)

ง

บทค ดยอ ภาษาไทย

อนทรา เตชะมาน : การบรหารจดการน าในลมน าเจาพระยาตอนลางดวยเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสด (WATER MANAGEMENT IN THE LOWER CHAO PHRAYA RIVER BASIN USING OPTIMIZATION TECHNIQUE) อ.ทปรกษาวทยานพนธหลก: ดร.พศษฎ จารมณโรจน {, 109 หนา.

ปจจบนการเจรญเตบโตของธรกจอตสาหกรรมและเกษตรกรรมเกดข นอยางรวดเรว อกท งการเพมข นของจานวนประชากร ทาใหการใชทรพยากรเพอผลตสนคาและบรการเพมสงข นตามไปดวย ทรพยากรน าเปนหนงในทรพยากรทกาลงประสบปญหาการขาดแคลน การบรหารจดการน าอยางมประสทธภาพเพอจดสรรปรมาณน าทมอยอยางจากดใหเหมาะสมสาหรบความตองการดานตางๆ เชน เกษตรกรรม อตสาหกรรม การทองเทยว และการอปโภคบรโภค สามารถชวยบรรเทาปญหาการขาดแคลนน าและสงเสรมการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมได

พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางนบวาเปนพ นทเศรษฐกจทสาคญของประเทศไทย ซงนอกจากจะเปนทต งของเมองหลวงแลวยงเปนแหลงรวมพ นทเกษตรกรรมและอตสาหกรรมหลกของประเทศ ดงน นการบรหารจดการน าใหมความเหมาะสมและเพยงพอตอความตองการของภาคสวนตางๆ จงเปนสงสาคญ งานวจยน จดทาข นโดยมวตถประสงคเพอกาหนดแนวทางการปลอยน าทชวยลดปญหาการขาดแคลนน าและน าทวมในบรเวณลมน าเจาพระยาตอนลางใหไดมากทสด โดยใชแบบจาลองการหาคาทเหมาะสมทสด งานวจยน จะแบงออกเปน 2 สวน โดยสวนแรกเปนการศกษาผลของเวลาการเดนทางของน าตอความถกตองของแบบจาลอง โดยเปรยบเทยบผลทไดจากแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าจากตนน ามายงปลายน ากบผลทไดจากแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า จากการเปรยบเทยบพบวา เวลาการเดนทางของน าเปนปจจยสาคญตอความถกตองของแบบจาลอง ดงน นแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าจงถกเลอกใชตอในงานวจยสวนทสอง ซงมงเนนการพฒนาเครองมอในการบรหารจดการน าในสถานการณปจจบนและอนาคต โดยมการวเคราะหความไวของแบบจาลองจากการสรางสถานการณเพอประเมนประสทธภาพของมาตรการการรบมอและบรหารจดการกบเหตการณทอาจเกดข นไดในอนาคต โดยสถานการณทนามาศกษาไดแก การรณรงคการประหยดน า การจากดพ นทเกษตรกรรม และการสรางโครงสรางทางน าเพมเตม ผลจากแบบจาลองแสดงใหเหนวาการกาหนดแนวทางการปลอยน าโดยใชเทคนคการหาคาทเหมาะสมสามารถชวยลดความเสยงการขาดแคลนน าและชวยเพมประสทธภาพการบรหารจดการน าและสามารถใชน าใหเกดประโยชนสงสดได

ภาควชา วศวกรรมอตสาหการ

สาขาวชา วศวกรรมอตสาหการ

ปการศกษา 2559

ลายมอชอนสต

ลายมอชอ อ.ทปรกษาหลก

จ

บทค ดยอ ภาษาองกฤษ

# # 5870283921 : MAJOR INDUSTRIAL ENGINEERING KEYWORDS: LINEAR PROGRAMMING, RESERVOIR OPERATION, LOWER CHAO PHRAYA

INTIRA THECHAMANI: WATER MANAGEMENT IN THE LOWER CHAO PHRAYA RIVER BASIN USING OPTIMIZATION TECHNIQUE. ADVISOR: PISIT JARUMANEEROJ, Ph.D. {, 109 pp.

Water is fundamental to life on Earth and socio-economic development. Global water resources are threatened by growing demands and climate change. Managing competing demands for water in households, agriculture, industry, and ecology is challenging, especially for complex river basins.

The Lower Chao Phraya River basin plays an important role in Thailand’s economic development because it is the location of the capital city and business clusters. Improved efficiency in reservoir systems operation and management would prevent water disasters such as flood and drought and strengthen economic activities downstream. This research therefore aims to minimize water deficit and overflow in the Lower Chao Phraya River basin. This research is divided into two parts. The first part is the study about the effect of water travel time on the model. The comparison between two models, with and without the consideration of water travel time from upstream to downstream was performed. The results showed that water travel time was an important factor which directly caused impacts on the accuracy of the model. Therefore, the model with water travel time was chosen for the second part of the study which focused on developing an operational tools for water management in the Lower Chao Phraya River basin under present and future situation. Sensitivity analysis was performed to assess the effectiveness of three scenarios, including 1) water saving campaign, 2) restriction of agriculture area or crop type change, and 3) construction of new water infrastructure, to address the issues of water shortage or overflow in the basin. The proposed measures were found useful for managing water supply in terms of decreasing water shortage and overflow.

Department: Industrial Engineering Field of Study: Industrial Engineering Academic Year: 2016

Student's Signature

Advisor's Signature

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน สาเรจลลวงไดดวยด ดวยความเมตตาและความชวยเหลออยางดยงจากอาจารย ดร.สภทรา วเศษศร และอาจารย ดร.พศษฎ จารมณโรจน อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทเสยสละเวลาอนมคาใหคาแนะนา และแนวทางการแกไขปญหาทเกดข นระหวางทาวทยานพนธเปนอยางด ตลอดจนใหกาลงใจและแนวคดในการดาเนนชวตดวยดเสมอมา ผวจยขอกราบขอบพระคณอาจารยท งสองทานเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

ผวจยขอขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร.วภาว ธรรมาภรณพลาศ ประธานกรรมการสอบ ผชวยศาสตราจารย ดร.สรง ปรชานนท กรรมการสอบ และอาจารย ดร.สรวชญ สวางนพ กรรมการภายนอกมหาวทยาลย ทไดเสยสละเวลาพจารณาวทยานพนธและใหคาแนะนาใหวทยานพนธเลมน มความสมบรณมากยงข น

ผวจยขอขอบคณครอบครวและเพอนๆทรกทกคน รวมถงผทเกยวของทกทานทไมไดกลาวถงไวในทน ทใหกาลงใจและความชวยเหลอดวยดเสมอมา

สดทายน ผวจยขออทศผลงานดานวชาการคร งน แดนางอารย นาวาเจรญ ผลวงลบทไดอบรมสงสอน ช แนะแนวทางการดาเนนชวตทดและมคณคาเสมอมา

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................. ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ............................................................................................................................. ฉ

สารบญ .............................................................................................................................................. ช

สารบญรปภาพ .................................................................................................................................. 9

สารบญตาราง .................................................................................................................................. 10

บทท 1 บทนา (Introduction) ....................................................................................................... 12

1.1 ทมาและความสาคญของปญหา ........................................................................................... 12

1.2 ลกษณะของปญหา .............................................................................................................. 21

1.3 วตถประสงคของงานวจย ..................................................................................................... 26

1.4 ขอบเขตของงานวจย ........................................................................................................... 26

1.5 ประโยชนของงานวจย ......................................................................................................... 27

1.6 ข นตอนการดาเนนงาน ......................................................................................................... 27

บทท 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ (Literature Review) ......................................................... 28

2.1 นยามและทฤษฎทเกยวของ ................................................................................................. 28

2.2 งานวจยทเกยวของ .............................................................................................................. 31

บทท 3 วธดาเนนงานวจย (Research Methodology) .................................................................. 35

3.1 ขอมลนาเขาแบบจาลองการหาคาทเหมาะสมทสด............................................................... 35

3.1.1 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณน าทนามาจดสรรได ............................................... 35

3.1.2 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณความตองการใชน า ................................................ 37

3.2 การพฒนาแผนผงระบบลมน า ............................................................................................. 40

3.3 การสรางกาหนดการเชงคณตศาสตรและสมการขอจากด .................................................... 44

ซ

หนา

3.4 การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลอง ......................................................................... 51

3.5 การทดสอบความไวของแบบจาลอง ..................................................................................... 52

บทท 4 ผลการดาเนนงานวจย (Results) ........................................................................................ 54

4.1 ขอมลนาเขาแบบจาลองการหาคาทเหมาะสมทสด............................................................... 54

4.1.1 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณน าทนามาจดสรรได ............................................... 54

4.1.2 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณความตองการใชน า ................................................ 57

4.2 การพฒนาแผนผงระบบลมน า ............................................................................................. 63

4.3 การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลอง ......................................................................... 67

4.4 ผลจากแบบจาลอง ............................................................................................................... 74

4.5 การทดสอบความไวของแบบจาลอง ..................................................................................... 88

บทท 5 สรปผลงานวจย (Conclusion) ........................................................................................ 102

รายการอางอง ............................................................................................................................... 104

ประวตผเขยนวทยานพนธ ............................................................................................................. 109

9

สารบญรปภาพ

ภาพท 1 พ นทเกดอทกภยบรเวณภาคกลางในปพ.ศ. 2554 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2554) ........................................................................................................................... 17

ภาพท 2 ทต งและลกษณะทางกายภาพของลมน าเจาพระยาตอนลาง ............................................. 22

ภาพท 3 เสนโคงปฏบตการอางเกบน า (Rule Curve) ของเขอนภมพลป 2549 (กรมชลประทาน, 2549) ......................................................................................................................... 25

ภาพท 4 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน ารายเดอน ปพ.ศ. 2556 – 2558 ........................................... 36

ภาพท 5 แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง (กรมชลประทาน, 2560) ...................................... 40

ภาพท 6 กรอบการพฒนาแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง .................................................... 42

ภาพท 7 ตวอยางประกอบการคานวณสมการสมดลน า ................................................................... 50

ภาพท 8 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าทบเสลา ปพ.ศ. 2556 – 2558 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559) ................................................................................................ 54

ภาพท 9 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าปาสก ปพ.ศ. 2556 – 2558 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559) ................................................................................................ 55

ภาพท 10 ปรมาณการไหลดานขาง ปพ.ศ. 2556 – 2558 ............................................................... 56

ภาพท 11 ปรมาณการใชน าภาคอตสาหกรรมปพ.ศ. 2549 – 2557 ................................................ 63

ภาพท 12 แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง (Schematic diagram) และตาแหนงจดเชอมตอของระบบ (Network node) ...................................................................................................... 64

ภาพท 13 การขาดน าภาคการเกษตรชวงปพ.ศ. 2556 – 2558 ...................................................... 80

ภาพท 14 ปรมาณน าสวนเกนชวงปพ.ศ. 2556 – 2558 .................................................................. 81

ภาพท 15 พ นทประสบอทกภยบรเวณลมแมน าเจาพระยาปพ.ศ. 2556 (สถาบนสารสนเทศทรพยาการน าและการเกษตร, 2560) .............................................................................................. 82

ภาพท 16 ปรมาณน าไหลลงอางเกบน าสะสมรายเดอนปพ.ศ. 2556 ............................................... 83

10

สารบญตาราง

ตารางท 1 จงหวดและอาเภอทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558) ...................... 13

ตารางท 2 พ นทปาไมในแตละภาคของประเทศไทย (ขอมลจากสานกงานจดการทดน กรมปาไม) ... 20

ตารางท 3 บนทกเหตการณการจดสรรน าในลมน าเจาพระยา (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559) .................................................................................................................... 23

ตารางท 4 คาอธบายและสญลกษณทใชในการสรางแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง ............ 41

ตารางท 5 สมประสทธการใชน าและอตราการใชน าของพช ............................................................ 58

ตารางท 6 พ นทจงหวดและสดสวนพ นทคาบเกยวบรเวณลมน าเจาพระยาตอนลาง (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559) .............................................................................. 59

ตารางท 7 จานวนประชากรในแตละจงหวดและสดสวนจานวนประชากรตามพ นทคาบเกยว ......... 61

ตารางท 8 สรปรายการและจานวนองคประกอบในแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง ............. 65

ตารางท 9 การกาหนดตวอกษรและหมายเลขแทนพ นทตางๆ ในแผนผงลมน าเจาพระยาตอนลาง .. 66

ตารางท 10 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน า ..................................................................................................... 69

ตารางท 11 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า ..................................................................................................... 71

ตารางท 12 การเปรยบเทยบปรมาณการขาดแคลนน าโดยรวมท งป (หนวย : ลานลกบาศกเมตร) ... 73

ตารางท 13 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาปพ.ศ. 2556 ...................................................... 75

ตารางท 14 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาปพ.ศ. 2557 ...................................................... 76

ตารางท 15 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาปพ.ศ. 2558 ...................................................... 77

ตารางท 16 ปรมาณความตองการใชน าของภาคสวนตางๆ .............................................................. 78

ตารางท 17 ปญหาและวธการแกไขเบ องตน.................................................................................... 85

ตารางท 18 การเปรยบเทยบปรมาณการปลอยน าจากแบบจาลองกบขอมลการปลอยน าจรง ......... 87

11

ตารางท 19 ผลการรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอน .................................................................. 89

ตารางท 20 ขนาดพ นทเพาะปลกเดมและขนาดพ นทเพาะปลกทลดลง ........................................... 91

ตารางท 21 ผลการจากดพ นทการเกษตรทกพ นท ........................................................................... 92

ตารางท 22 ผลการจากดพ นทการเกษตรเฉพาะ 3 พ นท ทมความตองการใชน ามากทสด ............... 93

ตารางท 23 ปรมาณความตองการใชน าของพชแตละชนด .............................................................. 95

ตารางท 24 ผลการปรบเปลยนชนดของพช..................................................................................... 96

ตารางท 25 ราคาผลผลตทางการเกษตร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2560) ............................ 97

ตารางท 26 ผลจากการปลกกาแฟ ถวลสง ถวเขยว และปาลมน ามนรวมกบการปลกขาว ............... 98

ตารางท 27 ผลจากการขดลอกแมน าหรอคลอง ............................................................................ 100

12

บทท 1

บทน า (Introduction)

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา

น าเปนทรพยากรธรรมชาตของโลก โดยโลกประกอบไปดวยน ามากถง 3 ใน 4 สวน น าม

ความสาคญตอระบบนเวศและสมดลของโลก รวมถงการดารงชวตของสงมชวตทกชนดบนโลก

มนษยใชประโยชนจากน าในหลายดานดวยกนไมวาจะเปนการอปโภค บรโภค การเกษตรและปศ

สตว การคมนาคมขนสง และการรกษาคณภาพของสงแวดลอม (Chen et al., 2012)

น า จดอยในทรพยากรประเภทสามารถหมนเวยนกลบมาใชใหมไดโดยผานวฏจกรของน า

(Hydrologic cycle) แตอยางไรกตาม ผลจากการเปลยนแปลงภมอากาศ ตลอดจนการ

เจรญเตบโตของจานวนประชากร ทาใหการบรหารจดการน ามความทาทายยงข น ปรมาณน าทม

อยอาจไมเพยงพอหรอมากเกนความตองการ กอใหเกดปญหาภยพบตตางๆ เกยวกบน า เชน น า

แลง หรอน าทวมอยเปนระยะ สงผลกระทบท งตอภาคครวเรอน เศรษฐกจและสงคม รวมถง

สงแวดลอม สาหรบประเทศไทยปญหาสถานการณน าทสาคญ มดงน

ปญหาสถานการณน าทเกดขนในประเทศไทย

วกฤตการณภยแลงป 2558

จากรายงานของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยต งแตวนท 20 ตลาคม พ.ศ. 2557 ถงวนท 30 เมษายน พ.ศ. 2558 พบวามจงหวดทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) ท งหมด 36 จงหวด ดงแสดงในตารางท 1 โดยปจจยหลกททาใหเกดภาวะภยแลงคอ ปรมาณฝนซงนอยกวาคาเฉลยของปรมาณฝนทกปทผานมา และมการกระจายตวไมครอบคลมบางพ นท โดยฝนจะตกหนกเปนหยอมๆ บรเวณภาคใต ในขณะทบรเวณภาคกลางกลบมฝนตกนอย

13

ตารางท 1 จงหวดและอาเภอทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558)

จงหวด อ าเภอรวม อ าเภอประกาศภย รายชออ าเภอทประกาศภย

ภาคเหนอ 11 จงหวด

เชยงใหม 25 23 เชยงดาว ฮอด หางดง ดอยเตา สนกาแพง สะเมง ดอยหลอ ดอยสะเกดจอมทอง สนปาตอง สนทราย พราว แมออน เวยงแหง ไชยปราการ แมแจม สารภกลยาณวฒนา เมอง แมวาง แมอาย แมแตง แมรม ฝาง อมกอย

พษณโลก 9 9 วงทอง บางระกา นครไทย วดโบสถ เนนมะปราง พรหมพราม บางกระทม ชาตตระการ เมอง

แพร 8 8 เมอง สงเมน รองกวาง สอง วงช น ลอง หนองมวงไข เดนชย

ตาก 9 6 เมอง สามเงา แมระมาด บานตาก วงเจา แมสอด

พจตร 12 6 บางมลนากเมอง ตะพานหน ดงเจรญ ทบคลอ ทรายพน

นครสวรรค 15 15 ตาคล โกรกพระ หนองบว ทาตะโก ลาดยาว ขนตาบง พยหะคร บรรพตพสย เมอง ชมแสง แมวงก แมเปน เกาเล ยว ตากฟา ไพศาล

ก าแพงเพชร 11 6 บงสามคค คลองขลง เมอง ขานวรลกษบร ปางศลาทอง คลองลาน

สโขทย 9 1 เมอง

นาน 15 3 เวยงสา สนตสข นาหมน

ล าปาง 13 1 แมพรก

อตรดตถ 9 5 พชยเมอง ฟากทา ลบแล น าปาด

14

ตารางท 1 จงหวดและอาเภอทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558) (ตอ)

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 9 จงหวด

นครราชสมา 32 24 บานเหลอม บวใหญ บวลาย สงเนน โนนแดง ขามสะแกแสง สดาหวยแถลง โนนสง ประทาย ดานขนทด ชมพวง เฉลมพระเกยรต เมอง สค วเทพารกษ จกราช โชคชย ขามทะเลสอ วงน าเขยว โนนไทย ปกธงชย พระทองคา แกงสนามนาง

ขอนแกน 26 12 พล บางฝาง เขาสวนกวาง หนองเรอ สชมพ หนองนาคา เมอง หนองสองหอง แวงนนอย โนนศลา กระนวน น าพอง

ชยภม 16 7 หนองบวแดง เมอง คอนสวรรค เนนสงา ภเขยว จตรส ซบใหญ

สกลนคร 18 4 พรรณานคม อากาศอานวย วานรนวาส สวางแดนดน

อ านาจเจรญ 7 4 เสนางคนคม ชานมาน ลออานาจ เมอง

บรรมย 23 4 พทไธสง เมอง หนองหงส นาโพธ

กาฬสนธ 18 2 นาค ทาคนโท

มหาสารคาม 13 1 พยคฆภมพสย

หนองบวล าภ 6 1 โนนสง

จงหวด อ าเภอรวม อ าเภอประกาศภย รายชออ าเภอทประกาศภย

15

ตารางท 1 จงหวดและอาเภอทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558) (ตอ)

ภาคกลาง 7 จงหวด

สระบร 12 11 แกงคอย บานหมอ เฉลมพระเกยรต วงมวง หนองแซง มวกเหลก พระพทธบาท ดอนพด วหารแดง หนองแค หนองโดน

ชยนาท 8 6 หนคามโนรมย เนนขาม สรรคบร วดสงห หนองมะโมง

ลพบร 11 5 พฒนานคม ชยบาดาล โคกสาโรง สระโบสถ บานหม

ราชบร 10 5 โพธาราม ปากทอ เมอง บานโปง ดาเนนสะดวก

กาญจนบร 13 4 บอพลอย ดานมะขามเต ย พนมทวน หวยกระเจา

เพชรบร 8 4 บานลาด ทายาง แกงกระจาน หนองหญาปลอง

ประจวบครขนธ 8 3 กยบร บางสะพานนอย เมอง

ภาคตะวนออก 4 จงหวด

จนทบร 10 10 มะขาม โปงน ารอน สอยดาว เขาคชฌกฏ ทาใหม ขลง แกงหางแมวนายายอาม เมอง แหลมสงห

ชลบร 11 1 เกาะสชง

สระแกว 9 9 ตาพระยา วงน าเยน เขาฉกรรจ หนองหาด วงสมบรณ โคกสง วฒนานครเมอง อรญประเทศ

ตราด 7 4 เมองเขาสมง แหลมงอบ บอไร

จงหวด อ าเภอรวม อ าเภอประกาศภย รายชออ าเภอทประกาศภย

16

ตารางท 1 จงหวดและอาเภอทไดรบผลกระทบและถกประกาศเปนเขตการใหความชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน (ภยแลง) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558) (ตอ)

ภาคใต 5 จงหวด

ตรง 10 10 วงวเศษ เมอง หวยยอด ยานตาขาว สเกา กนตง ปะเหลยน นาโยงหาดสาราญ รษฏา

นครศรธรรมราช 23 6 บางชนนาบอน จฬาภรณ เมอง ทงใหญ เฉลมพระเกยรต

กระบ 8 3 เกาะลนตา เหนอคลอง เขาพนม

พงงา 8 3 ทายเหมอง เกาะยาว ตะกวปา

สตล 7 2 ละงเมอง

จากสถานการณฝนตกหนกและกระจกตวตามแนวขอบประเทศ สงผลทาใหเกดน าทวมหนกในบางพ นทและเนองจากฝนทตกกระจกตวอยนอกพ นทรบน าของอางเกบน าขนาดใหญ ทาใหปรมาณน าทไหลลงอางเกบน านอยลงตามไปดวย เมอน าในอางเกบน ามปรมาณนอยกสงผลทาใหไมสามารถกระจายน าไปยงพ นทการเกษตรและจงหวดตางๆ ตามปรมาณทตองการได โดยทวไปแลวแมปรมาณน าในอางเกบน าจะมนอย การบรหารจดการอางเกบน าจะใหความสาคญตอการปลอยน าเพอตอบสนองตอความตองการของภาคครวเรอนในพ นทแตละจงหวดกอนเพอใหประชาชนมน าใชเพอการอปโภคบรโภคเปนลาดบแรก สงผลทาใหพ นทเกษตรกรรมบางสวนเกดการขาดแคลนน าและไดรบความเสยหาย

นอกจากผลกระทบโดยตรงทไดกลาวไปแลว วกฤตการณภยแลงยงนามาซงปญหาน าเคมรกล าพ นทชายฝงและบรเวณปากแมน า โดยปกตการบรหารจดการอางเกบน าน น นอกจากจะควบคมการปลอยน าตามความตองการใชน าของภาคสวนตางๆ แลว ยงตองคานงถงการรกษาอตราการไหลของน าใหเพยงพอทจะผลกน าเคมไมใหลกล าเขามาทางปากแมน า แตเมอเกดภยแลงจะมอตราการไหลไมมากพอทจะผลกน าเคมออกไปจากปากแมน า ทาใหเกดเหตการณน าเคมรกล าพ นทชายฝงและปากแมน า เหตการณดงกลาวอาจสรางความเสยหายใหแกพชผลของเกษตรกร อกท งยงสงผลตอคณภาพน าดบทจะนามาผลตเปนน าประปาเพอการอปโภคบรโภคอกดวย (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2558)

จงหวด อ าเภอรวม อ าเภอประกาศภย รายชออ าเภอทประกาศภย

17

มหาอทกภยป 2554

ประเทศไทยประสบปญหาอทกภยคร งรนแรงทสดในปพ.ศ. 2554 โดยมพ นทประสบภยกระจายตวอยในทกภาคสวนของประเทศโดยเฉพาะพ นททางภาคเหนอและภาคกลางทเกดน าทวมหนกเปนเวลานาน พ นทกรงเทพมหานครและปรมณฑลกเปนพ นททเกดน าทวมหนกดวยเชนกน โดยอทกภยคร งน สงผลใหเกดความเสยหายอยางมากท งในภาคการเกษตร อตสาหกรรม รวมถงภาคเศรษฐกจทเกดการหยดชะงกไปชวขณะ

จากฐานขอมลคลงขอมลน าและภมอากาศแหงชาตทมการบนทกไวปรากฏวามพ นทประสบอทกภยและมการประกาศเปนพ นทภยพบตกรณฉกเฉนต งแตปลายเดอนกรกฎาคม ปพ.ศ. 2554 ถงเดอนพฤศจกายน ปพ.ศ. 2554 รวมท งส น 65 จงหวด มผเสยชวต 657 ราย สญหาย 3 ราย ราษฎรเดอดรอน 4,039,459 ครวเรอน หรอคดเปน 13,425,869 ราย บานเรอนเสยหายท งหลง 2,329 หลง บานเรอนเสยหายบางสวน 96,833 หลง พ นทการเกษตรทไดรบความเสยหายประมาณ 11.20 ลานไร ถนน 13,961 สาย ทอระบายน า 777 แหง ฝาย 982 แหง ทานบ 142 แหง สะพาน/คอสะพาน 724 แหง บอปลา/บอกง/หอย 231,919 ไร ปศสตว 13.41 ลานตว พ นทเกดอทกภยสามารถแสดงไดดวยพ นทสมวงในภาพท 1

ภาพท 1 พ นทเกดอทกภยบรเวณภาคกลางในปพ.ศ. 2554 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2554)

18

ปจจยทท าใหเกดภยแลงและอทกภย

ปจจยททาใหเกดภยแลงและอทกภยมหลายปจจยดวยกน ซงสามารถจาแนกได 3 ประเภท ดงตอไปน

1. ปจจยทางธรรมชาต ปจจยทางธรรมชาตเปนปจจยทเกดข นเองตามธรรมชาตและไมสามารถควบคมได

มกเกดจากความแปรปรวนหรอการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ซงกอใหเกดผลกระทบตอสงมชวตและวถการดารงชวตของมนษย เชน ปรากฏการณลานญา (La niña) ปรากฏการณเอลนโญ (El niño) พาย รองมรสม และลมประจาทองถน

2. ปจจยทางกายภาพ ปจจยทางกายภาพมกเปนปจจยทเกดจากการกระทาของมนษยท สงผลกระทบ

โดยตรงตอความสมดลของธรรมชาตเปนสวนใหญ เชน การตดไมทาลายปา จากการสารวจพ นทปาไมของประเทศไทยของกรมปาไมพบวา พ นทปาไมในประเทศไทยลดลงอยางตอเนอง ดงแสดงไวในตารางท 2 ท งน สดสวนพ นทปาไมทมแนวโนมลดลงในทกๆ ภาคของประเทศสงผลทาใหดนอมน าไดนอยลงและฝนปรมาณมากกลายเปนน าทาผวดนไหลบาจากพ นทสงลงสพ นทตาไดอยางรวดเรว สงผลทาใหเกดน าทวมฉบพลน น าปาไหลหลาก ในชวงฤดฝนซงอตราการไหลของน ามความรนแรง สามารถพดพาสงกอสรางตางๆ กระทงกอใหเกดความเสยหายอยางมากได ในขณะทนอกฤดฝนจะเกดความเสยงภยแลงเนองจากปรมาณน าผวดนและน าใตดนมปรมาณนอย นอกจากการตดไมทาลายปาแลว ปจจยทางกายภาพยงรวมไปถงการสรางสงกอสรางรกล าเขตเสนทางเดนของแมน า หรอการเปลยนเสนทางการไหลของน าททาใหน าไหลไมสะดวกอกดวย

3. ปจจยทางดานการบรหารจดการน า ปจจยดานการบรหารจดการน ากเปนอกปจจยหนงซงสงผลกระทบตอการควบคม

ปรมาณน าในชวงวกฤตตางๆ โดยปจจยทางดานการบรหารจดการน าน นเปนปจจยทเราสามารถควบคมไดโดยการกาหนดแผนการบรหารจดการน าและแผนสารองเพอปองกนและบรรเทาความรนแรงจากวกฤตตางๆ เกยวกบน าทอาจเกดข น ท งน การบรหารจดการน าในแตละลมน าจะมระดบความทาทายแตกตางกนไป สาหรบประเทศไทยน น การบรหารจดการน าในลมน าเจาพระยาเปนลมน าทมความซบซอนและทาทายมากทสด เนองจากเปนลมน าทายน าทไดรบน าและผลกระทบจากการบรหารจดการน าในพ นทตนน าทางภาคเหนอของประเทศไทยและเปนศนยกลางการพฒนาของประเทศ ซงมความตองการน าสงและม

19

แนวโนมเพมข นเรอยๆ เพอสนบสนนการเตบโตในภาคสวนตางๆ ไมวาจะเปนภาคครวเรอน อตสาหกรรม การเกษตร และสงแวดลอม

ประเทศไทยประสบปญหาเกยวกบภยแลงและอทกภยเปนเวลาตอเนอง สาเหตหลกททาใหเกดท งภยแลงและอทกภยโดยสวนใหญมกเปนสาเหตทมความตอเนองกน กลาวคอสาเหตหนงทาใหเกดผลกระทบหลายดานและผลกระทบทตามมาน กสงผลกระทบตอเนองกนไปไมรจบส น การบรหารจดการน าทดจะมสวนชวยเพมประสทธภาพการใชทรพยากรทมอยอยางจากดใหเกดประโยชนสงสดและลดความเดอนรอนของประชาชนเมอเกดภาวะวกฤต

20

ตารางท 2 พ นทปาไมในแตละภาคของประเทศไทย (ขอมลจากสานกงานจดการทดน กรมปาไม)

21

1.2 ลกษณะของปญหา

ลมน าเจาพระยาตอนลางเปนลมน าทต งอยในภาคกลางของประเทศไทย โดยมแมน าสายหลกคอ แมน าเจาพระยา ซงเกดจากการรวมตวกนของแมน าท งหมด 4 สาย ไดแก ปง วง ยม และนาน ไหลมารวมกนทจงหวดนครสวรรค จากน นจงไหลลงสทางทศใตและออกสอาวไทยทจงหวดสมทรปราการดงแสดงในภาพท 2

ลมน าเจาพระยาตอนลางมความสาคญอยางยงตอการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมของ

ประเทศ เนองจากเปนทต งของเมองหลวง และเปนแหลงรวมอตสาหกรรมหลกตางๆ ทสราง

รายไดใหกบประเทศ อกท งยงเปนแหลงพ นทเกษตรกรรมหลกของประเทศไทย โดยกจกรรม

ท งหมดทเกดข นในพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางน ลวนแลวแตตองใชน าเปนสวนสาคญท งส น ไม

วาจะเปนดานการอปโภคบรโภค การผลต การทองเทยว และการขนสงทางน า ปรมาณน าสวน

ใหญในลมน าเจาพระยาตอนลางน ไดรบมาจากการไหลของน าทาตามธรรมชาตจากพ นทตนน าใน

ลมน าเจาพระยาสวนบน และจากการควบคมการปลอยน าจากเขอน โดยเขอนหลกทต งอยใน

พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางมท งหมด 2 เขอน ไดแก เขอนทบเสลา และเขอนปาสก

22

ภาพท 2 ทต งและลกษณะทางกายภาพของลมน าเจาพระยาตอนลาง

ขอมลบนทกเหตการณการจดสรรน าในลมน าเจาพระยาตอนลาง ของสถาบนสารสนเทศ

ทรพยากรน าและการเกษตรตามตารางท 3 แสดงใหเหนวาลมน าเจาพระยาตอนลางประสบ

ปญหาการบรหารจดการน ามาอยางตอเนอง โดยปญหาหลกทเกดข นคอ การขาดแคลนน าโดย

ปรมาณการขาดแคลนน าสามารถคานวณไดโดยการหาผลตางของแผนการใชน าและผลการใชน า

โดยจากการคานวณจะพบวามปรมาณการขาดแคลนน าอยในชวง 1,500 – 2,000 ลานลกบาศก

เมตรตอป

23

ตารางท 3 บนทกเหตการณการจดสรรน าในลมน าเจาพระยา (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

ปญหาการขาดแคลนน าทเกดข นในลมน าเจาพระยาตอนลางนอกจากจะสงผลกระทบตอการ

ดาเนนชวตของประชาชนแลว ยงสงผลทาใหภาคอตสาหกรรมและเศรษฐกจเกดการหยดชะงก

สรางความเสยหายตอประเทศไทยเปนอยางมาก โดยทวไปแลวถงแมวาปรมาณน าทสามารถใช

การไดจะมปรมาณนอยกวาความตองการรวมของทกภาคสวน การบรหารจดการน าจะมงเนน

การปลอยน าเพอตอบสนองความตองการดานอปโภคบรโภคใหเพยงพอตอการดารงชวต

หลกเลยงการขาดแคลนน าในภาคครวเรอนเปนลาดบแรกสด สงผลใหพ นทเกษตรกรรมบางพ นท

เกดการขาดแคลนน า และหากปรมาณน ามนอยมากจนไมสามารถตอบสนองความตองการดาน

อปโภคบรโภคไดเพยงพอ กจะสงผลใหตองนาน าใตดนมาใช ซงหากมการสบน าใตดนมากเกนไป

กอาจกอใหเกดปญหาการลดตวของระดบน าใตดนและแผนดนทรดตว นอกจากผลกระทบตอ

ภาคการเกษตรแลว ปญหาการขาดแคลนน ายงสงผลตอการรกษาสภาพแวดลอมอกดวย

เนองจากอตราการไหลของน ามนอยจนไมสามารถผลกน าเคมทรกล าทางปากแมน าได สงผลให

พชผลของเกษตรกรในพ นทรมชายฝงและปากแมน าเกดความเสยหายอกดวย

กรมชลประทาน ซงเปนผรบผดชอบหลกในการบรหารจดการน าในอางเกบน าของประเทศ

ไทยโดยใชเครองมอโคงปฏบตการอางเกบน า (Rule Curve) ซงแสดงไวในภาพท 3 เปนแนวทาง

ในการจดสรรน าไปยงภาคสวนตางๆท งน โคงปฏบตการอางเกบน าจะประกอบไปดวยเสน 2 เสน

ดวยกน ไดแก เสนเกณฑเกบกกน าสงสด (Upper Rule Curve, URC) และเสนเกณฑเกบกกน า

ฤดแลงปร มาณ

นาทงหมด

ปรมาณ

นาใช การ

ได

ภมพล+

สร กตแค วนอย

ปาสกชล

สทธแมกลอง

แผนการ

ใช นา

ผลการใช

นา

ผลการ

จดสรร นา

ป 51/52 19,343 12,690 10,736 0 954 1,000 9,550       10,881 เกนแผน

ป 52/53 17,875 11,186 8,720 519 947 1,000 8,000       10,339 เกนแผน

ป 53/54 18,529 11,827 9,628 739 960 500 8,500        8,409 ต ำกวำแผน

ป 54/55 24,849 18,099 16,239 900 960 0 13,220       14,751 เกนแผน

ป 55/56 17,771 11,075 8,612 689 774 1,000 9,000        9,043 เกนแผน

ป 56/57 13,473 6,777 5,216 744 817  - 2,900        4,113 เกนแผน

ป 57/58 15,849 9,153 6,343 851 959 1,000 5,300        7,265 เกนแผน

ป 58/59 10,943 4,247 3,240 370 637 - 3,200 3,095 ต ำกวำแผน

24

ตาสด (Lower Rule Curve, LRC) เสนเกณฑเกบกกน าสงสด คอ ปรมาณน าทสามารถเกบกก

ไดสงสดโดยไมกอใหเกดปญหาน าทวมในพ นท และเสนเกณฑเกบกกน าตาสด คอ ปรมาณน าท

เกบกกตาสดเพอใหสามารถสารองน าไวใชในชวงทมการขาดแคลนน าได การปลอยน าจากอาง

เกบน าแตละคร งจะไมมการกาหนดปรมาณทแนนอนแตจะมการควบคมการปลอยน าโดยให

ปรมาณน าทคงเหลอในอางเกบน าอยในชวงระหวางเสนเกณฑเกบกกน าสงสดและเกณฑเกบกก

น าตาสด ดงน นการตดสนใจปลอยน าแตละคร งจงจาเปนตองอาศยการคาดการณ ความ

เชยวชาญ และประสบการณ เพอประกอบการตดสนใจ ดวยเหตน จงมความจาเปนในการพฒนา

เครองมอเพอชวยในการตดสนใจ เพอใหการตดสนใจแตละคร งมความเหมาะสมและม

ประสทธภาพมากยงข น โดยเครองมอทนยมนามาใช ไดแก เทคนคการหาคาทเหมาะสม

(Optimization) ซงเปนหนงในเครองมอดานการวจยการดาเนนงาน (Operations Research,

OR) เทคนคการหาคาทเหมาะสมน สามารถนามาใชเปนเครองมอชวยตดสนใจเพอการบรหาร

จดการน าไดโดยกาหนดตวแปรตดสนใจ (Decision variables) จดประสงคในการตดสนใจ

(Objective function) และเงอนไขบงคบ (Constraints) ในการตดสนใจใหอยในรปฟงกชนทาง

คณตศาสตร โดยการกาหนดตวแปรตดสนใจ จดประสงคในการตดสนใจ และเงอนไขบงคบ

ข นอยกบลกษณะปญหาและลกษณะของผลลพธทตองการ

25

ภาพท 3 เสนโคงปฏบตการอางเกบน า (Rule Curve) ของเขอนภมพลป 2549 (กรมชลประทาน, 2549)

วธหาคาทเหมาะสมทสดหลายวธไดถกนามาประยกตใชเพอชวยในการตดสนใจในการบรหาร

จดการน า (Needham et al. 2000, Chavarit et at. 2005, Janejira and Ichiro 2005,

Chen et al. 2012, He et at. 2012, Sharif and Swamy 2014, Panuwat 2014) ซงแตละ

วธมขอดและขอเสยแตกตางกนไป การเลอกใชวธใดวธหนงในการแกปญหาข นกบหลายปจจย

เชน สภาพปญหา ระยะเวลาการประมวลผล และระดบความถกตองของผลลพธทยอมรบได ผ

ศกษางานวจยน มงเนนการสรางแบบจาลองทไมซบซอน และใชงานงาย เพอใหหนวยงาน

ผรบผดชอบในการบรหารจดการน านาไปใชไดอยางสะดวกหรอพฒนาตอใหสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงทอาจเกดข นไดในอนาคต

งานวจยน เลอกประยกตใชเทคนคการหาคาทเหมาะสมประเภทกาหนดการเชงเสนตรง

(Linear programming) เขามาใชในการแกปญหาการบรหารการจดการน าในลมน าเจาพระยา

ตอนลาง เนองจากเปนแบบจาลองคณตศาสตรทมความซบซอนนอยกวาแบบจาลองคณตศาสตร

อนๆ อกท งยงสามารถหาคาทเหมาะสมทสดไดในระยะเวลาอนส น ท งน กาหนดการเชงเสนตรง

มขอจากด คอ ความสมพนธของตวแปรในสมการจดประสงคและขอจากดตางๆ จะตองเปนเช ง

26

เสนตรงเทาน น แบบจาลองทพฒนาข นในการศกษาน มจดประสงคเพอลดการขาดแคลนน าและ

ปรมาณน าสวนเกนใหไดมากทสดภายใตเงอนไขทกาหนด ซงไดแก ขอจากดของอางเกบน า

ขอจากดของอตราการไหล และขอจากดของสมดลน า นอกจากน ยงมการนาระยะเวลาการ

เดนทางของน าเขามาเปนสวนหนงในแบบจาลองดวย ภายใตสมมตฐานทวา น าใชเวลาเดนทาง

จากตนน าไปยงจดตางๆ ดวยเวลาทแตกตางกน หากนามตเวลาเขามาเปนสวนหนงใน

แบบจาลองแลวจะชวยในการหาคาตอบใหมความใกลเคยงกบสถานการณจรงมากข น โดยจะม

การทดสอบสมมตฐานดงกลาวโดยเปรยบเทยบผลระหวางแบบจาลองทไมนาเวลาและนาเวลา

การเดนทางของน ามาเปนสวนหนงของแบบจาลอง เมอสรางแบบจาลองเรยบรอยแลว จะมการ

ทดสอบความเหมาะสมและความถกตองของแบบจาลองผานกระบวนการตรวจสอบความ

ถกตอง (Validation) เพอใหแบบจาลองมความนาเชอถอและสามารถนาไปใชงานไดใน

สถานการณจรง

1.3 วตถประสงคของงานวจย

สรางเครองมอสนบสนนการกาหนดแนวทางการบรหารจดการน าเพอลดการขาดแคลนน าและลดปรมาณน าทวมในพ นทลมน าเจาพระยาตอนลาง

1.4 ขอบเขตของงานวจย

1. ศกษาแนวทางการจดสรรน าเพอแกปญหาการขาดแคลนน าในลมน าเจาพระยาตอนลาง เนองจากเปนพ นทยทธศาสตรของประเทศไทย และมความทาทายในการบรหารจดการ 2. ศกษาแนวทางการจดสรรน า ต งแตปพ.ศ. 2556-2558 ซงเปนชวงปลาสดทเกดปญหาการขาดแคลนน า โดยไดรบความอนเคราะหขอมลผงน า การจดสรรน าจากอางเกบน า พ นทโครงการชลประทาน จากกรมชลประทาน และขอมลน าฝนและน าทา จากหนวยปฏบตการวจยระบบการจดการแหลงน า จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3. ใชวธการหาคาทเหมาะสมและการวเคราะหความไว (Sensitivity analysis) ของแบบจาลองในการประเมนสถานการณเพอเสนอแนะแนวทางในการแกไขปญหา

27

1.5 ประโยชนของงานวจย

หนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการน าสามารถนาเครองมอทพฒนาจากการศกษาน ไปใชสนบสนนการกาหนดแนวทางและประเมนผลกระทบจากการบรหารจดการน าในลมน าเจาพระยาตอนลางได

1.6 ขนตอนการด าเนนงาน

1. ศกษาขอมลเบ องตนของลมแมน าเจาพระยาและปญหาวกฤตการณน าตางๆในประเทศไทย 2. ศกษาปจจยทเกยวของในการบรหารจดการน า 2. สรางผงการเดนทางของน าบรเวณลมแมน าเจาพระยาตอนลาง 3. สรางแบบจาลองเชงคณตศาสตร 4. ประเมนความถกตองของแบบจาลอง 5. วเคราะหผลทไดจากแบบจาลอง 6. วเคราะหความไวของแบบจาลอง 7. สรปแนวทางการบรหารจดการน าจากแบบจาลอง 8. จดทารปเลมวทยานพนธ

28

บทท 2

ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ (Literature Review)

การบรหารจดการน าเพอตอบสนองตอความตองการทหลากหลายน นเปนปญหาทมความ

ยงยากและซบซอน ถงแมวาทรพยากรน าน นเปนทรพยากรทหมนเวยนนากลบมาใชใหมได แตเนอง

ดวยปรมาณน าทมอยอยางจากดทาใหจาเปนตองมการพฒนาระบบบรหารจดการน าทดเพอให

สามารถนาน ากลบมาใชใหเกดประโยชนสงสด ท งน ประเทศไทยประสบปญหาการบรหารจดการน า

มาอยางตอเนองและยาวนาน งานวจยน จงถกรเรมข นโดยมวตถประสงคเพอศกษาแนวทางการบรหาร

จดการน าสาหรบลมแมน าเจาพระยาตอนลางซงถอเปนศนยกลางพ นทเศรษฐกจและอตสาหกรรมของ

ประเทศไทย งานวจยน จะบรณาการศาสตรดานการวจยการดาเนนงาน (Operations Research,

OR) กบศาสตรดานการบรหารจดการน า (Water resources management) เขาไวดวยกน โดย

นยาม รายละเอยดของทฤษฎ และงานวจยตางๆ ทเกยวของไดอธบายไวในสวนตอไปน

2.1 นยามและทฤษฎทเกยวของ

การวจยการดาเนนการ คอ ศาสตรทวาดวยการประยกตใชกระบวนการทางวทยาศาสตรในการคดวเคราะห เพอชวยใหตดสนใจไดอยางถกตอง เหมาะสม หรอชวยในการออกแบบและจดการระบบภายใตขอจากดของทรพยากร เทคนคทนยมนามาใชในศาสตรน ไดแก การหาคาทเหมาะสมทสด (Optimization) การจาลองสถานการณ (Simulation) และสถตและความนาจะเปน (Probability and statistics) (Frederick and Gerald 1967)

การหาคาทเหมาะสมทสด

การหาคาทเหมาะสมทสด คอ ศาสตรทศกษาถงวธการตางๆ ทจะทาใหไดผลลพธทเหมาะสมทสดภายใตเงอนไขทจากด มกมการใชงานรวมกบการจาลองสถานการณเพอใหเหนสภาพการณจรงเมอนาผลลพธไปใช และสามารถสรางแนวทางการปรบปรงระบบไดหลากหลายโดยไมจาเปนตองทดลองกบระบบจรง (Frederick and Gerald 1967)

วธหาคาท เหมาะสมทสดมหลายวธ วธกาหนดการเชงคณตศาสตร (Mathematical programming) นบเปนวธทนยมมากทสด (Mattia et al. 2016, Shaikh and Ji 2016, Yang

29

et at. 2016, Liu et al. 2017, Zettel and Hitzmann 2017) และถกเลอกใชในงานวจยน วธกาหนดการเชงคณตศาสตรอาศยการสรางแบบจาลองทางคณตศาสตรของปญหาและหาผลเฉลยทเหมาะสมทสดจากแบบจาลองตามสมการจดประสงค โดยกาหนดการเชงคณตศาสตรสามารถจาแนกออกเปนประเภทตางๆ ไดดงน (วภาว 2555)

1) กาหนดการเชงเสนและไมเชงเสน (Linear and Non-linear programming)

กาหนดการเชงเสน (Linear programming) คอ กาหนดการเชงคณตศาสตรทฟงกชนจดประสงคและสมการหรออสมการเงอนไขท งหมดอยในรปแบบเชงเสน หากกาหนดการเชงคณตศาสตรมลกษณะทฟงกชนจดประสงคและสมการหรออสมการเงอนไขไมอยในรปแบบเชงเสน จะเรยกวาเปนกาหนดการไมเชงเสน (Non-linear programming)

2) กาหนดการเชงจานวนเตมและไมเชงจานวนเตม (Integer and Non-integer programming)

กาหนดการเชงจานวนเตม (Integer programming) คอ กาหนดการเชงคณตศาสตรทมการกาหนดตวแปรตดสนใจบางตวหรอทกตวเปนจานวนเตม โดยในกรณทตวแปรตดสนใจทกตวเปนจานวนเตมจะเรยกวา กาหนดการเชงจานวนเตมแทจรง (Pure integer programming) และหากเปนกรณทตวแปรตวสนใจบางตวเปนจานวนเตมจะเรยกวา กาหนดการเชงจานวนเตมผสม (Mixed integer programming) สวนกาหนดการเชงคณตศาสตรทไมมการกาหนดตวแปรตดสนใจเปนจานวนเตมเลยจะเรยกวา กาหนดการไมเชงจานวนเตม (Non-integer programming)

3) แบบจาลองเชงกาหนดและแบบจาลองเฟนสม (Deterministic and Stochastic model)

แบบจาลองเชงกาหนด (Deterministic model) คอ แบบจาลองทคาสมประสทธของตวแปรตดสนใจในฟงกชนจดประสงคและตวแปรตดสนใจในเงอนไขบงคบ รวมถงขอมลปรมาณทรพยากรท งหมด มคาททราบแนนอนและเปนคาคงท สวนแบบจาลองเฟนสม (Stochastic model) เปนแบบจาลองทขอมลดงกลาวมการเปลยนแปลงหรอไมทราบคาทแนนอน หรอไมอยในรปแบบคาคงท

30

ในการเลอกใชกาหนดการเชงคณตศาสตรประเภทใดในการแกปญหาการหาคาทเหมาะสมทสดน น ผใชจาเปนตองศกษาสภาพปญหาเพอตรวจสอบดวากาหนดการเชงคณตศาสตรประเภทใดมความเหมาะสมกบสภาพปญหามากทสด ประเภทของกาหนดการเชงคณตศาสตรทเลอกข นมาน นตองเปนวธทสามารถใหผลลพธทตองการได โดยมข นตอนทไมซบซอนและมความถกตองนาเชอถอในระดบทยอมรบได การหาคาทเหมาะสมทสดสามารถนาไปใชเพอแกปญหาไดหลากหลายรปแบบ เชน ปญหาการจดตารางการทางาน (Avramidis et al. 2010, Gong and Fan 2016, Mattia et al. 2016) ปญหาการขนสง (Silva et al. 2005, Correll et al. 2014, Shaikh and Ji 2016) ปญหาดานเศรษฐศาสตรและการเงน (Pflug 1991, Golub et al. 1995) นอกจากการนาไปใชในดานอตสาหกรรมแลว การหาคาทเหมาะสมทสดยงถกนาไปประยกตใชในงานดานการบรหารจดการน าไดอกดวย เชน การจดสรรน าในชวงฤดแลง การกาหนดปรมาณการปลอยน าจากอางเกบน า (Chen et al. 2012, Bi et al. 2015, Luo et al. 2016, Yang et al. 2016) สาหรบข นตอนการสรางและการใชงานกาหนดการเชงคณตศาสตรสามารถทาไดดงน (วภาว 2555)

1) ศกษาขอมลเพอระบกรอบปญหาและกาหนดขอบเขตของปญหา ข นตอนแรกของการสรางกาหนดการเชงคณตศาสตรคอ การศกษาปญหาเพอกาหนด

จดประสงคในการทางานและขอบเขตของปญหา การศกษาปญหาอยางละเอยดและครบถวนต งแตข นแรกจะทาใหการสรางกาหนดการเชงคณตศาสตรมความถกตองและทาใหสามารถบรรลจดประสงคทตองการได 2) เกบขอมลจากระบบจรง

หลงจากทาการศกษาปญหาอยางละเอยดและระบขอบเขตและจดประสงคทชดเจนแลว ข นตอนตอมาคอ การเกบรวบรวมขอมลทจาเปน 3) สรางกาหนดการเชงคณตศาสตร

ข นตอนน จะทาการกาหนดตวแปรตดสนใจ จดประสงคในการตดสนใจ และเงอนไขบงคบในการตดสนใจใหอยในรปฟงกชนทางคณตศาสตร การกาหนดตวแปรตดสนใจและจดประสงคในการตดสนใจจะเปนไปตามลกษณะของปญหาและลกษณะผลเฉลยทตองการ 4) ตรวจสอบความถกตองของกาหนดการเชงคณตศาสตร

การตรวจสอบความถกตองของกาหนดการเชงคณตศาสตรสามารถทาไดโดยการทบทวนตวแปรตดสนใจและลกษณะผลเฉลยทตองการวาตองมความสอดคลองกบการกาหนดฟงกชนทางคณตศาสตร

31

5) เลอกแนวทางทเหมาะสมสาหรบปญหา กาหนดการเชงคณตศาสตรจะสามารถระบแนวทางทเหมาะสมทสดสาหรบปญหาได

โดยปกตแนวทางทเหมาะสมทสดจะมเพยงแนวทางเดยว แตในบางกรณแนวทางทเหมาะสมทสดสามารถเปนไปไดหลายแนวทาง ในกรณน จาเปนตองมการวเคราะหผลกระทบในหลายๆ แนวทางและเลอกแนวทางทเหมาะสมทสดสาหรบปญหาน นๆ 6) นาเสนอผลทไดรบและขอเสนอแนะ 7) นาผลไปปฏบต

การจาลองสถานการณ

การจาลองสถานการณ คอ การเกบขอมลและทาการวเคราะหหารปแบบการกระจายตวของขอมลดวยวธการทางสถต จากน นจงนาขอมลตางๆ มาใสในคอมพวเตอรโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอร (Software) เขาชวย (Jerry Banks 1998) วตถประสงคของการจาลองสถานการณ คอ เพอศกษาสภาพความเปนไปของระบบ วธการจาลองสถานการณน นอกจากจะชวยในการศกษาระบบผานคอมพวเตอรโดยไมตองเฝาตดตามการทางานจรงแลว ยงเปนเครองมอทชวยหาแนวทางหรอทางเลอกทเหมาะสมกอนนาไปใชกบสถานการณจรง ซงจะชวยลดความเสยงจากความผดพลาดได ปจจบนการจาลองสถานการณเปนทนยมอยางมากและมการพฒนาระบบโปรแกรมคอมพวเตอรอยางตอเนองเพอใหสามารถนาไปใชงานไดในหลากหลายสายงาน ซงรวมไปถงดานการบรหารจดการทรพยากรน าดวย (Abduaziz et al. 2015, Stephan et al. 2016, Dullinger et al. 2017, Li et al. 2017, Martins et al. 2017)

2.2 งานวจยทเกยวของ

Satoh et al. (2003) ศกษาแนวทางการบรหารจดการน าในลมแมน ากลองเพอตอบสนองตอความตองการทหลากหลาย โดยคานงถงการใชน าเพอผลตกระแสไฟฟาเปน อนดบแรก แตในขณะเดยวกนกมการจดสรรน าไปใหความตองการดานอนๆ อยางเหมาะสม งานวจยน ครอบคลมการศกษาดานการจดสรรน าเพอความตองการทหลากหลาย (Multi-purpose) และการบรหารจดการระบบอางเกบน าซงประกอบไปดวยอางเกบน าจานวนมากกวาหนงอาง (Multi-reservoir) เทคนคทใชในการศกษาน คอ การกาหนดระดบน าควบคมรวมกบการจาลองสถานการณ (Simulation technique) โดยมการสรางระดบน าควบคมตอนบน (Upper line) เพอหลกเลยงน าลนจากตลง (Overflow) ในชวงหนาฝน และกาหนดระดบน าควบคมตอนลาง (Lower line)

32

เพอรกษาระดบน าใหมเหลอเพยงพอสาหรบความตองการทายน า การปลอยน าในชวงเวลาตางๆ จะสรางปรมาณการปลอยน าทเปนมาตรฐาน (Standard release) ข น ผานสตรการคานวณ เพอควบคมการปลอยน าใหอยในชวงระหวางระดบน าควบคมตอนบน และระดบน าควบคมตอนลาง นอกจากน ยงมการจาลองปรมาณการจดเกบน าในอางเกบน าเพอใชเปนแนวทางในการจดสรรน าเพอการอปโภคบรโภคตลอดจนเพอผลตกระแสไฟฟาอยางเหมาะสมอกดวย

นอกจากจะมการประยกตใชการกาหนดระดบน าควบคมกบการจาลองสถานการณในการบรหารจดการลมน าแลว ยงมการประยกตใชวธการหาคาทเหมาะสมทสดในงานดานการบรหารจดการลมน าดวย เชน Needham et al. (2000) ทศกษาการกาหนดระดบน าควบคมเพอใชในการควบคมปญหาน าทวมโดยเทคนคกาหนดการจานวนเตมแบบผสมซงขอดของการใชกาหนดการเชงเสนคอ งายและใชเวลาหาคาตอบไมนาน แตกมขอจากดคอ ทกตวแปรในแบบจาลองตองเปนเชงเสนเทาน น

การนาเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสดมาประยกตใชน น สามารถทาไดหลากหลายวธ Sharif and Swamy (2014) ไดนาเทคนคกาหนดการเชงเสน และกาหนดการไมเชงเสน มาใชในการแกไขปญหาการจดการเขอนทมจานวนมากกวาหนง การเปรยบเทยบผลระหวางวธกาหนดการเชงเสน และกาหนดการไมเชงเสนพบวา กาหนดการเชงเสนสามารถหาคาตอบทดทสดของท งหมด (Global optimal point) และใชเวลาในการหาคาตอบนอยกวา ในขณะทกาหนดการไมเชงเสนสามารถหาไดเพยงคาตอบทดทสดเฉพาะแหงเทาน น (Local optimal point) และใชเวลาในการหาคาตอบยาวนานกวา ดงน นจากงานวจยน จงสามารถสรปไดวาวธกาหนดการเชงเสนมประสทธภาพในการแกไขปญหาการจดการเขอนทมจานวนมากกวาหนงไดดกวาวธกาหนดการไมเชงเสนในเชงของคณภาพของการคาทเหมาะสมทสดและเวลาในการหาผลเฉลย

ปจจบนปญหาการบรหารจดการน ามความซบซอนมากข น เนองจากปญหาการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและการเพมข นของจานวนประชากรทาใหมการประยกตใชเทคนคเมตาฮวรสตก (Meta-heuristic optimization) เขามาใชในการบรการจดการน า เทคนคเมตาฮวรสตก คอ วธการทออกแบบมาเพอหาคาตอบทด (Good solution) ซงมกใชในกรณทตองการหาคาตอบทดทสดแตปญหามขนาดใหญและซบซอนจนไมสามารถหาคาตอบทางตรงได อยางไรกตามเทคนคเมตาฮวรสตกไมสามารถรบประกนไดวาคาตอบทไดน นจะเปนคาตอบทดทสด (Optimal solution) เทคนคเมตาฮวรสตกทนกวจยไดคดคนข นมอยดวยกนหลายวธ เชน วธอาณานคมมด (Ant colony optimization) และวธการคนหาตองหาม (Tabu search) โดยวธ

33

ทนยมนามาใชในงานดานแหลงน า คอ วธทางพนธกรรม (Genetic algorithm optimization) ซงเปนวธการหาคาตอบโดยเลยนแบบทฤษฎววฒนาการธรรมชาต โดย Panuwat (2014) ไดศกษาปญหาการบรหารจดการลมน าลาเชยงไกร ซงมเขอนจานวน 3 เขอนอยโดยรอบพ นทลมน า น าจากเขอนจะถกนาไปใชในพ นทชลประทานท งหมด 13 พ นท ในปจจบนเขอนท งสามไมสามารถตอบสนองความตองการใชน าท งหมดได ผวจยจงหาวธการบรหารจดสรรน าใหพ นทตางๆ ใหเกดประโยชนสงสดผานวธหาผลเฉลยทเหมาะสมทสด เทคนคข นตอนวธเชงพนธกรรมถกนามาใชในการลดการขาดน าของพ นทชลประทานภายใตขอจากดการเกบน าของเขอน ท งน ผลของงานวจยทสาคญคอ การใชเทคนคข นตอนวธเชงพนธกรรมสามารถนาไปพฒนาสรางแผนการจดการน าไดโดยมความนาเชอถออยท 96%

Chen et al. (2012) ทาการศกษาหาจดปลอยน าทเหมาะสมเพอตอบสนองตอความตองการของมนษยและเพอรกษาอตราการไหลของน าใหใกลเคยงกบธรรมชาตเพอรกษาระบบนเวศ ผวจยใชวธการหาผลเฉลยท เหมาะสมทสดและเทคนคข นตอนวธ เชงพนธกรรม โดยมวตถประสงคเพอจดสรรน าใหเกดความพงพอใจตอมนษยสงสด ผลงานวจยพบวา มการแลกไดแลกเสย (Trade off) กนระหวางความพงพอใจของมนษยกบการรกษาอตราการไหลของน าเพอระบบนเวศ ซงหากมการจดสรรน าใหเกดความพงพอใจของมนษยสงสดจะทาใหระบบนเวศเสยสมดลไป แตหากจดสรรน าเพอรกษาระบบนเวศเพยงอยางเดยวกจะทาใหไมเปนทพงพอใจของมนษย ดงน น ผวจยจงทาการหาจดทเหมาะสมโดยใหมนษยเกดความพงพอใจโดยทระบบนเวศไมเสยไป ผลการวจยคอ เทคนคข นตอนวธเชงพนธกรรมทใชสามารถหาจดทเหมาะสมของการจดสรรน าโดยมนษยมความพงพอใจสงและสามารถรกษาอตราการไหลของน าเพอระบบนเวศได ตอมา Chavarit et at. (2005) ไดนาเอาเทคนคกาหนดการพลวต (Dynamic programming) ซงจดเปนเทคนคเมตาฮวรสตกอยางหนง มาใชในการบรหารจดการเขอนทมจานวนมากกวาหนง โดยมจดประสงคเพอใหเกดประสทธภาพการทางานของเขอนสงสด ผลทไดจากงานวจยพบวาเทคนคกาหนดการพลวตมประสทธภาพในการแกปญหาการบรหารจดการเขอนทมจานวนมากกวาหนง โดยสามารถทาใหการบรหารเขอนมประสทธภาพมากข นและชวยลดปรมาณการขาดน าและปรมาณน าสวนเกนใหนอยทสดได

นอกเหนอจากการประยกตใชเทคนคเมตาฮวรสตกแลวยงมการนาวธการหาคาทเหมาะสมทสดมากกวาหนงวธมาประยกตใชรวมกนในการแกปญหาอกดวย โดย Janejira and Ichiro (2005) ไดเรมประยกตใชเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสดหลายเทคนคเขาดวยกน โดยเทคนคทใชประกอบไปดวยเทคนคข นตอนวธเชงพนธกรรม และเทคนคกาหนดการพลวต รวมกบโครงขายประสาทเทยม (Artificial neural network : ANN) โดยมจดประสงคเพอลดการขาด

34

แคลนน าใหไดมากทสด ถงแมวาวธการดงกลาวจะมประสทธภาพสง แตกมข นตอนทซบซอน รวมถงมรปแบบทางคณตศาสตรทเขาใจยาก ตอมา He et at. (2012) ไดพฒนาและใชเทคนคเมตาฮวรสตกมากกวาหนงเทคนคเขาดวยกน โดยเปนการรวมตวกนของวธการหาคาทเหมาะสมทสดแบบกลมอนภาค (Particle swarm optimization) และวธการหาคาทเหมาะสมทสดแบบอลวน (Chaotic optimization) ซงสามารถเรยกรวมกนไดเปนการหาคาทเหมาะสมทสดแบบอลวนกลมอนภาค (Chaotic particle swarm optimization) นอกจากน ยงมการเปรยบเทยบผลระหวางการหาคาตอบดวยเทคนคตางๆ ไดแก เทคนคการหาคาทเหมาะสมทสดแบบข นตอนเชงพนธกรรม เทคนคการหาคาทเหมาะสมทสดแบบกลมอนภาค และเทคนคการหาคาทเหมาะสมทสดแบบอลวน ซงผลงานวจยพบวา การหาคาตอบดวยวธการหาคาทเหมาะสมทสดแบบอลวนกลมอนภาค ใหผลทเสถยรและสมเหตสมผลมากกวาวธอนๆ อยางไรกตามการหาคาตอบทมการประยกตใชการรวมตวกนของหลายเทคนคยอมมข นตอนทซบซอนและใชเวลาในการหาคาตอบนานกวาการใชเทคนคเพยงเทคนคเดยว

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา แนวทางทนามาใชในการบรหารจดการน ามหลายวธดวยกน ซงแตละวธทพฒนาข นน นมจดประสงคเพอพฒนาแบบจาลองใหมประสทธภาพ สามารถใชงานไดจรงและไดผลลพธทนาเชอถอ วธทแบบจาลองมความซบซอนสงจาเปนตองใชผเชยวชาญในการพฒนาแบบจาลอง ท งน งานวจยน มจดประสงคในการพฒนาแบบจาลองทมความงายเพอใหผใชงานทวไปสามารถใชงานไดโดยไมจาเปนตองอาศยทกษะดานการพฒนาแบบจาลอง ในข นแรกของการศกษาจะทาการแปลงสภาพปญหาและเงอนไขของสถานการณลมน าเจาพระยาตอนลางใหอยในรปของแบบจาลองคณตศาสตรอยางงาย โดยงานวจยน ไดเลอกเทคนคการหาคาทเหมาะสมประเภทกาหนดการเชงเสนตรง มาประยกตใชในการแกปญหาการบรหารจดการน าในพ นท นอกจากน ยงมการวเคราะหความไวของแบบจาลองรวมดวยเพอประเมนหาแนวทางทเหมาะสมสาหรบเตรยมความพรอมและแกไขปญหาทอาจเกดข นภายใตสถานการณตางๆ

35

บทท 3

วธด าเนนงานวจย (Research Methodology)

พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางมความสาคญตอประเทศไทยอยางมากดงน นจงควรมการ

บรหารจดการน าทมปรมาณจากดอยางมประสทธภาพ ใหเพยงพอตอความตองการทมแนวโนม

เพมข นจากการเตบโตของประชากร การขยายตวของพ นทการเกษตร และการพฒนาเมองและ

อตสาหกรรม ตลอดจนลดการขาดแคลนน าลงใหมากทสดเพอปองกนผลกระทบทพงมตอการพฒนา

เศรษฐกจและสงคม งานวจยน เลอกใชแบบจาลองการหาคาทเหมาะสมทสดและการวเคราะหความไว

ของแบบจาลองในการบรหารจดการน า โดยมวตถประสงคเพอลดความแตกตางระหวางปรมาณน าท

นามาจดสรรไดและปรมาณความตองการใชน าในภาคสวนตางๆ

3.1 ขอมลน าเขาแบบจ าลองการหาคาทเหมาะสมทสด

ขอมลนาเขาทจาเปนตอการประมวลผลของแบบจาลองสามารถแบงออกได 2 สวน คอ

ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณน าทจะนามาจดสรรไดและขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณ

ความตองการใชน าจากภาคสวนตางๆ เนองจากขอมลเหลาน ไมมการตรวจวดโดยตรงจงตอง

อาศยการประมาณคาตางๆ เหลาน ในแตละวน รายละเอยดในการคานวณมดงตอไปน

3.1.1 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณน าทนามาจดสรรได

ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน า (Inflow)

อางเกบน าทบเสลาและปาสกทต งอยในลมน าเจาพระยาตอนลางถกสรางข นเพอกก

เกบและระบายน าลงส พ นททายน าในปรมาณท เหมาะสมในแตละชวงเวลาเพอ

ตอบสนองตอความตองการทหลากหลายในแตละภาคสวน ไดแก ภาคการเกษตรเพอ

เพาะปลก ภาคครวเรอนเพออปโภคบรโภค ภาคอตสาหกรรมเพอการผลต นอกจากน ยง

ตองมน าอกสวนหนงทจาเปนตองเหลอไวในแมน าใหมากพอเพอรกษาระบบนเวศนและ

ผลกดนน าเคมจากอาวไทยทอาจรกตวเขามายงบรเวณปากแมน าเจาพระยา ปรมาณน า

ในอางเกบน าทนามาจดสรรไดน น โดยสวนใหญแลวไดมาจากน าทไหลจากพ นทตนน า

36

เขาสอางเกบน า ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน ารายเดอนสามารถสรปไดดงภาพท 4 ซงจะ

เหนวา ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าทบเสลาน นมคานอย เพยง 6 เปอรเซนต เมอเทยบ

กบปรมาณน าทไหลเขาอางเกบน าปาสก ดงน นน าสวนใหญทนามาจดสรรในลมแมน า

เจาพระยาตอนลางเปนน าทไหลมาจากลมน าเจาพระยาตอนบนและอางเกบน าปาสก

เปนหลก (กรมชลประทาน, 2559)

ภาพท 4 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน ารายเดอน ปพ.ศ. 2556 – 2558

ภาพท 4 แสดงปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าเปนรายเดอนเฉลย ระหวางป พ.ศ.

2556-2558 โดยปรมาณน าทไหลเขาอางเกบน าจะเปนไปตามฤดกาลของประเทศไทย

ซงมปจจยหลกจากอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและตะวนตกเฉยงใต

ในชวงเดอนมกราคมถงเดอนกมภาพนธจะเปนชวงปลายฤดหนาวซงเปนผลจากอทธพล

ของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดพาอากาศเยนและแหงจากแถบประเทศจนและ

มองโกเลยเขาสประเทศไทย ในขณะทชวงเดอนมนาคมถงเดอนเมษายนจะเปนชวงฤด

รอนซงเปนชวงรอยตอระหวางฤดหนาวและฤดฝน ท งสองชวงดงกลาวน ม ปรมาณ

ความช นในอากาศตา และฝนตกนอย ทาใหน าทไหลเขาอางเกบน ามนอยตามไปดวย

37

เมอยางเขาฤดฝนซงเปนผลจากอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดพาความช น

จากทะเลเขาสประเทศไทยในชวงเดอนพฤษภาคมถงตลาคม ในชวงเดอนพฤษภาคมฝน

จะเรมตกและมปรมาณมากข นสงผลทาใหปรมาณน าไหลเขาอางเกบน ามากข นและจะม

คาสงสดในเดอนตลาคมกอนจะลดลงอยางรวดเรวในเดอนพฤศจกายนและธนวาคม

เนองจากการเปลยนฤดกาลจากฤดฝนเปนฤดหนาว

ปรมาณการไหลดานขาง (Sideflow)

แหลงน าของลมน าเจาพระยามท งน าผวดนและใตดน น าใตดนเกดจากการไหล

ดานขางเปนหลก แตเนองจากไมมขอมลสงเกตการณของการไหลดานขาง จงตองอาศย

การประมาณจากสมการท (1)

SF = Q(D/S) - Q(U/S) – P (1)

โดย SF : ปรมาณการไหลดานขางระหวางสถานวดน าทาทอยตนน าและ

ปลายน า (ลกบาศกเมตรตอวน)

Q(D/S) : ปรมาณน าทารายเดอนของสถานทอยปลายน า

(ลกบาศกเมตรตอวน)

Q(U/S) : ปรมาณน าทารายเดอนของสถานทอยตนน า

(ลกบาศกเมตรตอวน)

P : ปรมาณฝนทตกรายเดอนในพ นทลมน าระหวางสถานทอยตนน า

และปลายน า (ลกบาศกเมตรตอวน)

3.1.2 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณความตองการใชน า

ปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตรเพอการเพาะปลก

ความตองการใชน าเพอการเกษตร ประมาณไดจากขอมลพ นทเพาะปลกพชหลกใน

ลมน าเจาพระยาตอนลาง ซงไดแก ขาว ปฏทนการเพาะปลก ขอมลสภาพภมอากาศ

38

ไดแก ปรมาณน าฝนของแตละจงหวด และอตราการใชน าของพชอางอง และ

สมประสทธการใชน าของพช ซงมรายละเอยดในการประมาณดงน

1. รวบรวมขอมลพ นทเพาะปลกขาว ในแตละจงหวดในชวงป พ.ศ. 2556-2558

2. วเคราะหหาปรมาณน าทพชตองการ โดยนาขอมลพ นทเพาะปลกขาวมาคณกบ

ปรมาณน าทพชตองการ ตามสมการท (2)

DA = Kc x ETp x A (2)

โดย DA : ปรมาณการใชน าภาคการเกษตร (ลกบาศกเมตรตอวน)

Kc : สมประสทธการใชน าของพช (-)

ETp : อตราการใชน าของพชอางองโดยคดในรปแบบของความ

ลกของน า (เมตรตอวน)

A : พ นทเพาะปลก (ตารางเมตร)

ปรมาณความตองการใชน าภาคครวเรอนเพอการอปโภคบรโภค

ความตองการใชน าเพอการอปโภคบรโภค ประมาณโดยใชขอมลจานวนประชากร

เปนหลก โดยมรายละเอยดในการคานวณ ดงน

1. รวบรวมขอมลประชากรในแตละจงหวดทอยในเขตลมน าเจาพระยาตอนลาง

จากกรมการปกครอง โดยจาแนกออกเปน จานวนประชากรในเขต และนอก

เขตเทศบาล ในชวงป พ.ศ. 2556–2558 โดยกาหนดใหอตราการใชน าในเขต

เทศบาล เทากบ 120 ลตร/คน/วน (0.12 ลกบาศกเมตร/คน/วน) และนอกเขต

เทศบาล เทากบ 50 ลตร/คน/วน (0.05 ลกบาศกเมตร/คน/วน) (สถาบน

สารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2555)

2. คานวณการใชน า โดยนาจานวนประชากรคณกบอตราการใชน าในเขตและนอก

เขตเทศบาล ตามสมการท (3)

DP = POP x PCD (3)

39

โดย DP : ปรมาณการใชน าภาคครวเรอนในแตละวน (ลกบาศก

เมตรตอวน)

POP : จานวนประชากรในจงหวด (คน)

PCD : อตราการใชน าของประชากร (ลกบาศกเมตร/คน/วน)

ปรมาณความตองการใชน าภาคอตสาหกรรมเพอการผลตสนคาและบรการ

ความตองการใชน าเพออตสาหกรรม สามารถประมาณไดจากขอมลพ นฐานของ

โรงงานอตสาหกรรม ประกอบดวย จานวนแรงงาน จานวนเงนลงทน จานวนแรงมา

ผลผลตมวลรวมของจงหวด (GPP) และอตราการใชน าของแตละประเภทโรงงาน

อตสาหกรรม ซงมท งหมด 107 ประเภท รายละเอยดในการประมาณมดงน

1. รวบรวมขอมลพ นฐานของโรงงานอตสาหกรรม ซงประกอบดวย ประเภทของ

อตสาหกรรม จานวนแรงงาน จานวนเงนลงทน จานวนแรงมาของแตละโรงงาน

ผลตภณฑมวลรวมของจงหวด และอตราการใชน าของแตละประเภทโรงงาน

อตสาหกรรม 107 ประเภท ซงมหนวยเปนลกบาศกเมตรตอแรงมาตอวน

2. คานวณการใชน าเพออตสาหกรรมในชวงป พ.ศ. 2556–2558 โดยนาจานวน

แรงมาคณกบอตราการใชน าของแตละประเภทโรงงานอตสาหกรรม 107

ประเภท โดยการคานวณสามารถทาไดโดยผานสมการท (4)

DI = Sum (HPi x PIDi) (4)

โดย DI : ปรมาณการใชน าภาคอตสาหกรรม (ลกบาศกเมตร/วน)

HPi : จานวนแรงมาของอตสาหกรรมประเภทท i (แรงมา)

PIDi : อตราการใชน าของแตละประเภทโรงงานอตสาหกรรม i

(ลกบาศกเมตร/แรงมา/วน)

40

3.2 การพฒนาแผนผงระบบลมน า

พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางเปนระบบลมน าทมความซบซอน ประกอบดวยแมน าสาขา

คลองสงน า และคลองระบายน าหลายสาย อกท งยงมพ นทชมชน เกษตรกรรม และอตสาหกรรม

กระจายตวอยหลายจดดวยกน แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลางในปจจบนสามารถแสดง

ไดดงภาพท 5

ภาพท 5 แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง (กรมชลประทาน, 2560)

41

พ นทบรเวณตนน าจะมโครงสรางกกเกบน า ไดแก อางเกบน า บรเวณใตอางเกบน าและบนลา

น ามประตระบายน าหลายจดเพอควบคมและบรหารจดการการจดสรรน าในแตละจดบนลาน า

โดยอาศยการปดเปดของประตระบายน า ดงน น เพอลดความซบซอนของระบบลมน าและเพอ

พฒนาความรความเขาใจเกยวกบระบบการจดสรรน า อกท งเพอสรางความเขาใจพ นฐานสาหรบ

การพฒนาแบบจาลองเพอหาคาทเหมาะสมทสด จงไดปรบแผนผงระบบลมน าในภาพท 5 ให

งายข นโดยใชสญลกษณดงทปรากฏในตารางท 4 แทนพ นทตางๆ ตามความเปนจรง สญลกษณ

เสนตรงใชแทนลาน าและคลอง รปวงกลมขนาดใหญใชแทนจดสบน าสาหรบผลตน าประปาเพอ

ใชในครวเรอนและศนยกลางอตสาหกรรมของจงหวด รปสเหลยมผนผาขนาดใหญใชแทนพ นท

โครงการชลประทาน รปส เหลยมผนผาขนาดเลกใชแทนโครงสรางประตระบายน า รป

สามเหลยมใชแทนเขอนหรออางเกบน า ในแบบจาลองมการกาหนดจดเชอมตอของระบบทแสดง

ดวยวงกลมขนาดเลก (Network node) ไวทจดตดของลาน า เนองจากทจดเหลาน จะมการ

เปลยนแปลงปรมาณน าหรอความตองการใชน า ซงอาจสงผลใหคาทเหมาะสมสาหรบแตละจด

เชอมตอมคาแตกตางกน

ตารางท 4 คาอธบายและสญลกษณทใชในการสรางแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง

สญลกษณ คาอธบาย

เสนทางเดนของแมน าและคลอง

พ นทจงหวดและอตสาหกรรม

พ นทเกษตรกรรม

ประตระบายน า

เขอนหรออางเกบน า

จดเชอมตอระบบ

42

ตารางท 4 คาอธบายและสญลกษณทใชในการสรางแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง (ตอ)

สญลกษณ คาอธบาย ทศทางการไหลของน าไปทางขวามอ

ทศทางการไหลของน าไปทางซายมอ

ทศทางการไหลของน าสองทศทาง

ทศทางการไหลของน าจากดานบนลงสดานลาง

หลงจากกาหนดสญลกษณเพอใชแทนพ นทตางๆ ตามความเปนจรงเรยบรอยแลว ข นตอน

ตอมาจะนาสญลกษณดงกลาวมาใชในการพฒนาแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง โดยม

กรอบการพฒนาดงแสดงในภาพท 6

ภาพท 6 กรอบการพฒนาแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง

43

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวาการศกษาทผานมาเกยวกบการบรหารจดการน าในลมน า

เจาพระยาตอนลางใหแตละภาคสวนมกไมนาเวลาการเดนทางของน าเขามาเกยวของ ซงในความ

เปนจรงแลวน าใชเวลาในการเดนทางจากจดหนงไปยงอกจดหนง สาหรบการเดนทางของน าจาก

สวนบนของลมน าเจาพระยาตอนลางไปยงสวนลางของลมน าเจาพระยาตอนลางใชเวลารวม

ท งส น 6 วน ดงน น เพอสรางแบบจาลองใหสอดคลองกบสภาพปญหามากทสด งานวจยน จงนา

ระยะเวลาการเดนทางของน าเขามาพจารณาในแบบจาลองดวย โดยแบงพ นทลมน าเจาพระยา

ตอนลางออกเปน 3 เขตเวลา (ภาพท 6) โดยอางองจากฝายประมวลและวเคราะหสถานการณ

น ากรมชลประทาน ดงน

1) เขตเวลาท 1

สวนบนสดของลมน าเจาพระยาตอนลางถงเขอนเจาพระยา น าใชเวลาเดนทางใน

สวนน 2 วน (ฝายประมวลผลและวเคราะหสถานการณน ากรมชลประทาน, 2559)

2) เขตเวลาท 2

เขอนเจาพระยาถงสถานวดน า C.29A น าใชเวลาเดนทางในสวนน 3 วน (ฝาย

ประมวลผลและวเคราะหสถานการณน ากรมชลประทาน, 2559)

3) เขตเวลาท 3

สถานวดน า C.29A ถงสวนลางสดของลมน าเจาพระยาตอนลางออกสอาวไทย น าใช

เวลาเดนทางในสวนน 1 วน (ฝายประมวลผลและวเคราะหสถานการณน ากรม

ชลประทาน, 2559)

44

3.3 การสรางก าหนดการเชงคณตศาสตรและสมการขอจ ากด

กาหนดการเชงคณตศาสตรซงประกอบไปดวยสมการจดประสงค สมการขอจากด และตว

แปรตดสนใจ ถกสรางข นโดยใชดชน และพารามเตอร ตามรายละเอยดดงตอไปน

คาดชน (Index)

T คอ เซตของเวลาใน 1 เดอน

J คอ เซตของพ นทเกษตรกรรม

K คอ เซตของพ นทเขตจงหวด

X คอ เซตของพ นทอตสาหกรรม

F คอ เซตของตาแหนงอตราการไหลของแมน าสายหลก

N คอ เซตของตาแหนงอตราการไหลของแมน าสายรองหรอคลอง

I คอ เซตของอางเกบน าทต งอยในลมน าเจาพระยาตอนลาง

คาพารามเตอร (Parameters) ในหนวยลกบาศกเมตร

QMAXf = ปรมาณการไหลสงสดของแมน าสายหลกตาแหนง fF

QMINf = ปรมาณการไหลข นตาของแมน าสายหลกตาแหนง fF

IQft = ปรมาณน าทไหลเขาแมน าสายหลกตาแหนง fF ในวนท tT

QTMAXn = ปรมาณการไหลสงสดของแมน าสายรองหรอคลองตาแหนง nN

SMAXi = ความจสงสดของอางเกบน า i I

SMINi = ความจตาสดของอางเกบน า i I

INQit = ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน า i I ในวนท tT

DAjt = ความตองการใชน าของพ นทเกษตรกรรม jJ ในวนท tT

DPkt = ความตองการใชน าของพ นทจงหวด kK ในวนท tT

DIxt = ความตองการใชน าของพ นทอตสาหกรรม xX ในวนท tT

45

ตวแปรตดสนใจ (Decision variable) ในหนวยลกบาศกเมตร

Qft = อตราการไหลของแมน าสายหลกตาแหนง fF ในวนท tT

QTnt = อตราการไหลของแมน าสายรองหรอคลองตาแหนง nN ในวนท tT

OQft = ปรมาณน าทไหลออกจากแมน าสายหลกตาแหนง fF ในวนท tT

OVFQft = ปรมาณน าสวนเกนของแมน าสายหลกตาแหนง fF ในวนท tT

UNDERFQft = ปรมาณน าสวนขาดของแมน าสายหลกตาแหนง fF ในวนท tT

OVFQTnt = ปรมาณน าสวนเกนของแมน าสายรองหรอคลองตาแหนง nN

ในวนท tT

UNDERFQTnt = ปรมาณน าสวนขาดของแมน าสายรองหรอคลองตาแหนง nN

ในวนท tT

DEFAjt = ปรมาณการขาดน าของพ นทเกษตรกรรม jJ ในวนท tT

DEFPkt = ปรมาณการขาดน าของพ นทจงหวด kK ในวนท tT

DEFIxt = ปรมาณการขาดน าของพ นทอตสาหกรรม xX ในวนท tT

DEFDQt = ปรมาณการขาดน าของความตองการทายน าในวนท tT

QTnt = ปรมาณการไหลของแมน าสายรองหรอคลองตาแหนง nN ในวนท

tT

Sit = ปรมาณการจดเกบน าในอางเกบน า i I ในวนท tT

Rit = ปรมาณน าทปลอยจากอางเกบน า i I ในวนท tT

RAjt = ปรมาณน าทปลอยใหพ นทเกษตรกรรม jJ ในวนท tT

RPkt = ปรมาณน าทปลอยใหพ นทจงหวด kK ในวนท tT

RIxt = ปรมาณน าทปลอยใหพ นทอตสาหกรรม xX ในวนท tT

SPit = ปรมาณน าทลนจากอางเกบน า i I ในวนท tT

46

สมการจดประสงค (Objective function)

สมการจดประสงคสาหรบงานวจยน เพอลดการขาดน า (DEF) และลดปรมาณน าสวนเกน

(OVF) ในพ นทใหไดมากทสด โดยคาของสมการจดประสงคจะเกดจากผลรวมปรมาณการ

ขาดน าของภาคสวนตางๆ ไดแก การขาดแคลนน าภาคการเกษตร (DEFA) การขาดแคลนน า

ภาคครวเรอน (DEFP) การขาดแคลนน าภาคอตสาหกรรม (DEFI) และการขาดแคลนน าของ

ความตองการทายน า (DEFDQ) รวมกบปรมาณน าสวนเกนจากแมน าสายหลก (OVFQ)

แมน าสายรองและคลองสงน า (OVFQT) ดงน นสมการจดประสงคจงสามารถเขยนไดดงน

Minimize_DEF_OVF = ∑ ∑ +∑ ∑ +

∑ ∑ +∑ +∑ ∑ +∑ ∑ (5)

การขาดแคลนน าในภาคสวนตางๆ เกดจากปรมาณการปลอยน ามปรมาณนอยกวา

ปรมาณความตองการใชน า ทาใหเกดการขาดแคลนน าข น ดงน

การขาดแคลนน าภาคการเกษตร

การขาดแคลนน าภาคการเกษตรเกดจากปรมาณการปลอยน าใหพ นทเกษตร j

ในชวงเวลา t มนอยกวาความตองการของพ นทเกษตร j ในชวงเวลา t

DEFAjt = DAjt - RAjt TtJ,j (6)

การขาดแคลนน าภาคครวเรอน

การขาดแคลนน าภาคครวเรอนเกดจากปรมาณการปลอยน าใหพ นทจงหวด k

ในชวงเวลา t มนอยกวาความตองการของพ นทจงหวด k ในชวงเวลา t

DEFPkt = DPkt - RPkt TtK,k (7)

47

การขาดแคลนน าภาคอตสาหกรรม

การขาดแคลนน าภาคอตสาหกรรมเกดจากปรมาณการปลอยน าให พ นท

อตสาหกรรม x ในชวงเวลา t มนอยกวาความตองการของพ นทอตสาหกรรม x ในชวง

เวลา t

DEFIxt = RIxt – DIxt TtX,x (8)

การขาดแคลนน าเพอรกษาระบบนเวศ

การขาดแคลนน าเพอรกษาระบบนเวศเกดจากอตราการไหลของแมน ามนอยกวา

อตราการไหลตาสดของแมน า โดยการคานวณการขาดแคลนน าเพอรกษาระบบนเวศ

น นสามารถทาไดโดยการแปลงหนวยจากอตราการไหลซงมหนวยเปนเมตรตอวนาทให

เปนปรมาณน าซงมหนวยเปนลานลกบาศกเมตรผานการคณจานวนวนาทในหนงวนแลว

หารดวยหนงลาน

DEFDQt = Qft - QMINft TtF,f (9)

โดยการขาดแคลนน าของภาคสวนตางๆ จะตองมคามากกวาหรอเทากบศนย

DEFAjt 0 TtJ,j (10)

DEFPkt 0 TtK,k (11)

DEFIxt 0 TtX,x (12)

DEFDQt 0 TtF,f (13)

48

สมการขอจากด (Constraint)

ในการพจารณาขอจากดของแบบจาลองจะพจารณาเกยวกบการเปลยนแปลงของระดบ

น าในอางเกบน า ปรมาณการไหลเทยบกบความจลาน า และสมดลน า ซงแตละสวนอธบายได

ดงน

สมการขอจากดของอางเกบน า (Reservoir continuity constraint)

สมการขอจากดท (14) อยหลกการของกฎอนรกษมวล (Conservation of mass) กลาวคอ มวลในระบบทเปลยนแปลงไปจะเทากบผลตางระหวางมวลทเขาและออกจากระบบ ซงนาประยกตกบการปฏบตการอางเกบน าเพอประมาณปรมาณน าในอางเกบน า ณ เวลาตางๆ จากการเปลยนแปลงระหวางน าทไหลเขาและออกจากระบบ ปรมาณการจดเกบน าในอางเกบน าของชวงเวลาถดไป ( ) จะมคาเทากบผลรวมของปรมาณการจดเกบน าในอางเกบน าของชวงเวลาปจจบน ( ) กบปรมาณน าทไหลเขาอางเกบน าในชวงเวลาปจจบน ( ) ลบกบปรมาณน าทปลอยออกจากอางเกบน าในชวงเวลาปจจบน ( ) และปรมาณน าทลนออกจากอางเกบน าในชวงเวลาปจจบน ( )

= + - - ; TtI,i (14)

สมการขอจากดท (15) และ (16) แสดงขอจากดเกยวกบปรมาณน าทจดเกบในอางเกบน า ณ เวลาใดๆ ( ) ซงตองไมนอยกวาความจตาสดของอางเกบน า ( ) และตองไมมากกวาความจสงสดของอางเกบน า ( ) เพราะหากมน านอยกวาความจตาสดของอางเกบน าอาจกอใหเกดผลกระทบตอสงมชวตในอางเกบน าและความเสยหายตออปกรณทตดต งไวเพอการดาเนนงาน เชน กงหน (Turbine) สาหรบปนกระแสไฟฟา และหากมน ามากกวาความจสงสดของอางเกบน าอาจกอใหเกดความเสยงตอการพงทลายของโครงสรางอางเกบน าและเกดน าทวมทายน า

; TtI,i (15)

; TtI,i (16)

49

สมการขอจากดของอตราการไหล (Flow rate constraint)

สมการขอจากดท (17) – (18) แสดงถงอตราการไหลของแมน า ( ) หรอคลอง

ใดๆ ( ) ทควรมคานอยกวาหรอเทากบความจสงสดของแมน าหรอคลองน นๆ

( หรอ ) รวมกบปรมาณน าสวนเกน ( หรอ )

และปรมาณน าสวนขาด ( หรอ ) เนองจากการศกษาน ใช

กาหนดการเชงเสน ซงตวแปรทกตวตองมคามากกวาหรอเทากบศนย ดงน น ในสมการ

ขอจากดท (17) – (18) จงตองมตวแปรของปรมาณน าสวนเกนและปรมาณน าสวนขาด

เพอตรวจสอบวาคาอตราการไหลน นมคามากกวาหรอนอยกวาความจสงสดของแมน า

หรอคลองทกาลงพจารณา หากแมน าหรอคลองมความจตาเกนไป คา

หรอ จะมคาเปนศนย และ หรอ จะมคาเปน

บวก ซงแสดงถงความเสยงในการเกดน าทวม หากตองการปองกนปญหาน าทวม จะตอง

เพมความจแมน าหรอคลองเทากบคาของ หรอ ในกรณทแมน า

หรอคลองมความจเพยงพอ คา หรอ จะมคาเปนศนย และ

หรอ จะมคาเปนบวกซงแสดงถงความจคลองท

สามารถใชรองรบและกกเกบปรมาณน าทเพมข นได ท งน เนองจากอตราการไหลมหนวย

เปนเมตรตอวนาท สวนปรมาณน ามหนวยเปนลานลกบาศกเมตร ดงน นจงจาเปน

ตองการแปลงหนวยจากอตราการไหลซงมหนวยเปนเมตรตอวนาทใหเปนปรมาณน าซง

มหนวยเปนลานลกบาศกเมตรผานการคณจานวนวนาทในหนงวนแลวหารดวยหนงลาน

+ - ; Tt F,f (17)

+ - ; Tt N,n (18)

50

สมการขอจากดของสมดลน า (Water balance)

สมการขอจากดท (19) สรางข นบนพ นฐานของกฎอนรกษมวลคลายกบสมการขอจากดของอางเกบน าดงทไดอธบายแลวขางตน สมการขอจากดของสมดลน าแสดงไดดงน

Qf+1,t+𝛥t = Qf,t + IQf+1,t+𝛥t – OVFf+1,t+𝛥t – OQf+1,t+𝛥t ; Tt F,f (19)

สมการสมดลน ากรณไมพจารณาเวลาการเดนทางของน าจากตนน าไปยงปลายน า

สามารถยกตวอยางไดดงแสดงในภาพท 7 อตราการไหล ณ ตาแหนงทายน า หรอ Qf+1,t

จะมคาเทากบผลรวมอตราการไหลจากตาแหนงตนน าหรอ Qf,t กบปรมาณน าทไหลเขา

ณ ตาแหนงทายน าหรอ IQf+1,t ลบกบปรมาณน าสวนเกนหรอ OVFf+1,t เพอใหทราบถง

ปรมาณน าทสามารถใชงานไดทแทจรง จากน นจงนาไปลบกบปรมาณน าทไหลออก ณ

ตาแหนงทายน าหรอ OQf+1,t แตหากพจารณาเวลาการเดนทางของน า อตราการไหล ณ

ตาแหนงทายน า จะเปนเทากบผลรวมของอตราการไหลจากตาแหนงตนน า ณ เวลากอน

หนากบปรมาณน าทไหลเขา ณ ตาแหนงทายน าลบกบปรมาณน าทไหลออก ณ ตาแหนง

ทายน า ดงแสดงในสมการท (19)

ภาพท 7 ตวอยางประกอบการคานวณสมการสมดลน ากรณไมพจารณาเวลาการเดนทางน า

f

f+1

Qf,t

Qf+1,t

OQf+1,t IQf+1,t – OVFf+1,t

51

3.4 การตรวจสอบความถกตองของแบบจ าลอง

การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลอง เปนกระบวนการทใชเพอยนยนวาแบบจาลองม

ความสอดคลองกบสถานการณทเกดข นจรง การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลองสามารถ

ทาไดโดยการนาตวแปรตดสนใจใสเปนขอมลนาเขาลงไปในแบบจาลองและทาการเปรยบเทยบ

ผลจากแบบจาลองน นกบขอมลจรง หากแบบจาลองทพฒนาข นน มความถกตอง ผลจาก

แบบจาลองจะตองมคาเทากบหรอไมแตกตางจากขอมลจรง เกนกวาระดบทยอมรบได การ

ประเมนความถกตองของแบบจาลองสามารถทาไดโดยการคานวณความคลาดเคลอนสมพทธ

(Relative error) ดงสมการท (20)

ความคลาดเคลอนสมพทธ (%) = ผลจากแบบจาลอง – ขอมลจรง x 100% (20)

การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลองในการศกษาน เปนการเปรยบเทยบคาอตราการ

ไหลทไดจากแบบจาลองกบอตราการไหลจรงหรออตราการปลอยน าจรง ณ จดทต งสถานวดน า

หรอประตระบายน าทมขอมลครบถวนสมบรณ สถานวดน าหรอประตระบายน าทคดเลอกมาจะ

ใชเปนตวแทนพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางในสวนตางๆ ต งแตตนน า กลางน า ทายน า และท ง

ฝงซายและขวาของแมน า สถานวดน าและประตระบายน าทมคณสมบตขางตนมท งส น 4 แหง

ดงน

1) ประตระบายน ามโนรมย เปนตวแทนของตนน าลมน าเจาพระยาตอนลางฝงขวา

2) ประตระบายน าพลเทพ เปนตวแทนของตนน าลมน าเจาพระยาตอนลางฝงซาย

3) ประตระบายน ายางมณ เปนตวแทนของกลางน าลมน าเจาพระยาตอนลาง

4) สถานวดน า C.29A เปนตวแทนของทายน าลมน าเจาพระยาตอนลาง

ขอมลจรง

52

3.5 การทดสอบความไวของแบบจ าลอง

จากการศกษาทผานมา (กรมทรพยากรน า, 2548) พบวา ปญหาการขาดแคลนน าในลมน า

เจาพระยาตอนลางมสาเหตหลกมาจาก 3 ประเดน ไดแก

1) การเพมข นของจานวนประชากรซงสงผลใหมการใชน าในกจกรรมตางๆ เปนปรมาณมาก

เกนกวาศกยภาพทรพยากรน าในลมน า พ นทถอครองตอครวเรอนตา ทาใหการจดการน าขาด

ประสทธภาพ

2) การขยายตวของพ นทชลประทานและพ นทเกษตรกรรม ทาใหมความตองการใชน ามาก

ขณะทน าตนทนมจากดและอาจจะไมเพยงพอตอความตองการ โดยเฉพาะในปทมน านอย

3) ขอจากดในการบรหารจดการและควบคมปรมาณน าทา เนองจากขาดเครองมอวดและ

ตรวจสอบ ตลอดจนขาดระบบการเตอนภยทด

4) ขอจากดเรองความจของแมน าและคลองผนน า ซงไมสามารถเกบกกน าไดท งหมด ทาให

เกดน าลนออกจากแมน าและคลองผนน าอยางไมมประโยชน สงผลใหเกดน าทวมในบางพ นท

การศกษาน มความพยายามในการเสนอแนวทางการปองกนและแกไขปญหาการขาดแคลน

น า โดยการทดสอบความไวของแบบจาลองเพอหาแนวทางการแกไขสาเหตหลกของการขาด

แคลนน าใน 3 ประเดนขางตน โดยมมาตรการตางๆ ทใชในการทดสอบ ดงน

1) การรณรงคการประหยดน า เพอลดปรมาณการใชน าภาคครวเรอน

การรณรงคการประหยดน ามจดประสงคเพอลดอตราการใชน าภาคครวเรอน โดย

ปจจบนประเทศไทยมอตราการใชน าในเขตเทศบาลโดยประมาณเทากบ 120 ลตร/คน/วน

และนอกเขตเทศบาลเทากบ 50 ลตร/คน/วน หากการรณรงคการประหยดน าประสบ

ความสาเรจยอมทาใหอตราการใชน าตอคนลดลงท งในพ นทเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาล

2) การจากดพ นทเกษตรกรรมหรอเปลยนชนดของพช เพอลดปรมาณการใชน าภาค

การเกษตร

53

ปจจบนความตองการใชน าภาคการเกษตรมปรมาณสงสดเมอเทยบกบปรมาณความ

ตองการใชน าในดานอนๆ เนองจากประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมและมการขยายตว

ของพ นทเกษตรอยางตอเนอง ทาใหเกดความตองการใชน าเพอการเพาะปลกเพมมากข น

เรอยๆ ในขณะทปรมาณน ามอยอยางจากดและมแนวโนมการประสบความเสยงภยแลงมาก

ข นในทกๆ ป ดวยเหตน จงมความจาเปนตองระงบการขยายตวของพ นทเกษตรกรรมและ

จากดพ นทเกษตรกรรมในบางพ นท หรอสนบสนนใหเกษตรกรเปลยนการปลกขาวไปเปนพช

เศรษฐกจอนๆ ทใชน านอยลง

3) การสรางโครงสรางทางน า เพอชวยเพมประสทธภาพการบรหารจดการ

ปจจบนความจของแมน า และคลองผนน ามอยอยางจากดและไมเพยงพอเกบกกน า

ไดท งหมดจงกอใหเกดปญหาการขาดแคลนน าในชวงฤดแลง ในขณะทในชวงฤดฝนจะมน า

บางสวนทเกนความจสงสดของแมน าและคลองผนน าลนออกสงผลใหเกดน าทวม การสราง

โครงสรางทางน าเพมเตม เชน แหลงเกบกกน าขนาดเลกหรอคลองผนน า จะชวยเพม

ประสทธภาพในการบรหารจดการน าได เนองจากแหลงเกบกกน าทสรางข นน จะชวยรองรบ

น าทลนออกจากแมน าหรอคลองผนน าตางๆ และสามารถใชเปนแหลงน าในชวงฤดแลง

ตลอดจนชวยบรรเทาปญหาน าทวมในชวงฤดฝนไดอกดวย ในสวนของคลองผนน าน น ม

ประโยชนตอการบรหารจดการน า เนองจากสามารถใชผนน าจากพ นททมน ามากเกนความ

ตองการไปยงอกพ นททเกดปญหาการขาดแคลนน าได จงชวยบรรเทาปญหาภยแลงได เปน

อยางด

54

บทท 4

ผลการด าเนนงานวจย (Results)

4.1 ขอมลน าเขาแบบจ าลองการหาคาทเหมาะสมทสด

4.1.1 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณน าทนามาจดสรรได

ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน า (Inflow)

เขอนทบเสลาเปนเขอนทต งอยบรเวณตนน าของลมน าเจาพระยาตอนลาง ทาหนาท

เกบกกและปลอยน าในเวลาทเหมาะสมเพอตอบสนองตอความตองการใชน าในลมน า

เจาพระยาต งแตบรเวณตนน าของลมน าเจาพระยาตอนลางเปนตนไป อยางไรกตาม

เขอนทบเสลาน นมปรมาณน าทไหลเขาและเกบกกในเขอนปรมาณนอยเมอเทยบกบ

เขอนอนๆ เชน เขอนปาสก จากภาพท 8 แสดงปรมาณน าไหลเขาเขอนทบเสลาในชวงป

พ.ศ. 2556–2558 ซงจะเหนวาป พ.ศ. 2556 มปรมาณน าไหลเขาเขอนสงทสด

รองลงมาคอป พ.ศ. 2558 และป พ.ศ. 2557 ตามลาดบ โดยปรมาณน าไหลเขาเฉลย

ตลอดปจะมคาสงไมเกน 8 ลานลกบาศกเมตรเทาน น โดยในชวงเดอนกนยายนถงเดอน

ตลาคมในแตละปจะมปรมาณน าไหลเขาสงกวาเดอนอนๆ เนองจากเปนชวงฤดฝน

ภาพท 8 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าทบเสลา ปพ.ศ. 2556 – 2558 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

55

เขอนปาสกเปนเขอนทต งอยบรเวณกลางน าของลมน าเจาพระยาตอนลาง ทาหนาท

เกบกกและปลอยน าในเวลาทเหมาะสมเพอตอบสนองตอความตองการใชน าในลมน า

เจาพระยาต งแตบรเวณกลางน าของลมน าเจาพระยาตอนลางเปนตนไป เขอนปาสกเปน

เขอนทมขนาดใหญกวาเขอนทบเสลาทาใหมความสามารถในการเกบกกและปลอยน าได

มากกวา ภาพท 9 แสดงปรมาณน าไหลเขาเขอนปาสกในชวงป พ.ศ. 2556 – 2558 ซง

จะเหนวาป พ.ศ. 2556 มปรมาณน าไหลเขาเขอนสงทสด รองลงมาคอป พ.ศ. 2557

และป พ.ศ. 2558 ตามลาดบ โดยในชวงเดอนกนยายนถงเดอนตลาคมแตละปจะม

ปรมาณน าไหลเขาสงกวาเดอนอนๆ เนองจากเปนชวงฤดฝน

ภาพท 9 ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าปาสกป พ.ศ. 2556–2558 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

จากขอมลน าไหลเขาอางเกบน าดงแสดงในภาพท 8 และ 9 จะเหนวาปรมาณน าไหล

เขาอางเกบน ามแนวโนมนอยลง อกท งยงมความแปรปรวนของปรมาณน าไหลเขาอาง

เกบน าคอนขางมาก ความแปรปรวนทเกดข นสวนหนงเปนผลเนองมาจากสภาพอากาศ

ทเปลยนแปลงและไมสามารถควบคมได เชน พาย และลมมรสม การมแผนการบรหาร

จดการน าทเหมาะสมจะชวยเพมประสทธภาพในการจดสรรน าและสามารถบรรเทา

ผลกระทบจากเหตการณภยพบตทางดานน าทอาจเกดข นในอนาคตได

56

ปรมาณการไหลดานขาง (Sideflow)

การไหลดานขางเปนการไหลของน าใตผวดน ปจจบนไมมขอมลการสงเกตการณบนทกไว เนองจากการตรวจวดอตราการไหลและระดบน าของการไหลดานขางคอนขางซบซอนและสามารถทาไดลาบาก อกท งยงใชตนทนวสดอปกรณคอนขางสง ดงน นปรมาณการไหลดานขางทนามาใชในงานวจยน จะถกประมาณผานสตรการคานวณ พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางประกอบไปดวยการไหลดานขางท งหมด 6 ตาแหนง ดงแสดงในภาพท 10 ซงแสดงปรมาณการไหลดานขางรายเดอนของป พ.ศ. 2556–2558 ของการไหลดานขางท ง 6 ตาแหนง (ตาแหนงการไหลดานขางแสดงไวในภาพท 12) โดยจะเหนวาปรมาณการไหลดานขางมความสอดคลองกบปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าซงมความแปรผนตามฤดกาล กลาวคอ ปรมาณน าจะมคามากในชวงฤดฝนและจะมปรมาณน านอยลงในชวงฤดแลง นอกจากน เมอเปรยบเทยบปรมาณการไหลดานขางของท ง 3 ปจะพบวาในป พ.ศ. 2556 มปรมาณการไหลดานขางสงสด รองลงมาคอปพ.ศ. 2557 และป พ.ศ. 2558 ตามลาดบ

ภาพท 10 ปรมาณการไหลดานขาง ป พ.ศ. 2556–2558

จากขอมลปรมาณน าทสามารถจดสรรไดท งหมด ไดแก ปรมาณน าไหลเขาอางเกบ

น าและปรมาณการไหลดานขางพบวามความสอดคลองกน คอ ปรมาณน าจะมความ

สอดคลองกบฤดกาล โดยในชวงฤดฝนจะมปรมาณน ามากทสดและปรมาณน าจะลดลง

จนมปรมาณน านอยทสดในชวงฤดแลง นอกจากน หากเปรยบเทยบปรมาณน าท ง 3 ป

57

จะเหนวาปรมาณน ามแนวโนมนอยลง แสดงถงความรนแรงของสภาพปญหาวกฤตภย

แลงของประเทศไทย อกท งความแปรปรวนของปรมาณน ามคอนขางสง ซงอาจเปนผล

เนองมาจากสภาพอากาศทแปรปรวน ไดแก พาย ทศทางลม และรองมรสมตางๆ การ

บรหารจดการน าทดจะชวยใหสามารถจดสรรน าใหเกดประโยชนสงสดได

4.1.2 ขอมลนาเขาเพอประมาณปรมาณความตองการใชน า

ปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตรเพอการเพาะปลก

ปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตรสามารถประมาณไดจากสตรการคานวณ

โดยปรมาณความตองการใชน าของภาคการเกษตรจะข นอยกบ 3 ตวแปรหลก ไดแก

สมประสทธการใชน าของพช (Kc) อตราการใชน าของพชอางอง (ETp) และขนาดของ

พ นทเกษตรกรรม โดยคาสมประสทธการใชน าของพชเปนขอมลสาคญทใชคานวณ

ปรมาณการใชน าของพช ซงคาสมประสทธการใชน าของพชจะมคาแตกตางกนตามชนด

ของพชและชวงการเจรญเตบโต เมอนาสมประสทธการใชน าของพชมาคณกบอตราการ

ใชน าของพชอางองซงมคาแตกตางกนตามสภาพภมอากาศในแตละพ นท จะไดอตรา

ความตองการใชน าของพชในพ นทดงกลาว ในการศกษาน เรามงเนนการประมาณความ

ตองการใชน าของขาวซงเปนพชหลกทปลกในลมน าเจาพระยา คาสมประสทธการใชน า

ของขาวและอตราการใชน าของพชอางองทใชในการศกษาน สามารถแสดงไดดวยตาราง

ท 5 ซงจะเหนไดวา ขาวมอตราการใชน าสงใน 2 ชวง ไดแก เดอนเมษายนถงเดอน

กรกฎาคม ซงเปนฤดกาลเพาะปลกขาวนาป และเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคมซง

เปนชวงเรมฤดกาลเพาะปลกขาวนาปรง

58

ตารางท 5 สมประสทธการใชน าและอตราการใชน าของพช (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

เดอน สมประสทธการใช

น าของพช (Kc)

อตราการใชน าของพชอางอง (ETp)

(มม./วน)

Kc x Etp (มม./วน)

มกราคม 1.30 3.68 4.79

กมภาพนธ 1.22 4.38 5.34

มนาคม 0.97 5.18 5.00

เมษายน 1.13 5.33 6.00

พฤษภาคม 0.90 4.84 4.34

มถนายน 1.30 4.35 5.66

กรกฎาคม 1.22 4.16 5.07

สงหาคม 1.01 3.97 4.01

กนยายน 0.96 3.78 3.61

ตลาคม 1.24 3.80 4.70

พฤศจกายน 1.28 3.79 4.84

ธนวาคม 1.13 3.57 4.03

ปรมาณความตองการใชน าภาคครวเรอนเพออปโภคบรโภค

พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางเปนทต งของภาคครวเรอนท งหมด 12 จงหวดดวยกน

ประกอบไปดวย จงหวดนครสวรรค ชยนาท สงหบร พระนครศรอยธยา อางทอง

ปทมธานนนทบร กรงเทพมหานครฯ สมทรปราการ อทยธาน ลพบร และสระบร โดย

ในแตละจงหวดมพ นทคาบเกยวในลมน าเจาพระยาตอนลางแตกตางกนไป ในงานวจยน

จะคานวณปรมาณความตองการใชน าภาคครวเรอนจากพ นทจงหวดทอยในพ นทลมน า

เจาพระยาตอนลางเทาน น โดยพ นทท งหมดสามารถสรปไดดงตารางท 6

59

ตารางท 6 พ นทจงหวดและสดสวนพ นทคาบเกยวบรเวณลมน าเจาพระยาตอนลาง (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

จงหว

ดพน

ทโดย

รวมท

ง

จงหว

ด (ต

ร.ม.

)

พนทค

าบเก

ยวบร

เวณ

ลมแม

นาเจ

าพระ

ยา

ตอนล

าง (ต

ร.ม.

)

สดสว

นพนท

คาบ

เกยว

บรเว

ณลม

แมนา

เจาพ

ระยา

ตอนล

าง

(เปอร

เซนต

)

สดสว

นพนท

ตอลม

นาเจ

าพระ

ยา

ตอนล

าง (เ

ปอรเ

ซนต)

นครส

วรรค

9,527

,834,9

32.33

6,264

,761,1

67.62

65.75

30.52

ชยนำ

ท2,5

05,26

2,595

.49

86

6,734

,718.1

2

34.60

4.22

สงหบ

ร81

7,006

,565.8

9

807,4

79,84

0.34

98

.833.9

3

พระน

ครศร

อยธย

ำ2,5

47,34

7,739

.99

2,3

56,77

9,633

.75

92

.5211

.48

อำงท

อง95

0,496

,874.1

7

736,9

21,73

5.76

77

.533.5

9

ปทมธ

ำน

1,520

,800,5

67.62

1,169

,100,7

77.91

76.87

5.70

นนทบ

ร63

6,400

,456.3

9

633,5

96,53

1.23

99

.563.0

9

กรงเท

พมหำ

นครฯ

1,566

,623,4

75.37

1,105

,694,4

70.04

70.58

5.39

สมทร

ปรำก

ำร96

7,116

,164.6

7

426,6

19,86

7.22

44

.112.0

8

อทยธ

ำน

6,648

,960,7

86.61

15,52

3,005

.32

0.2

30.0

8

ลพบร

6,502

,715,4

63.33

3,347

,657,9

45.27

51.48

16.31

สระบ

ร3,4

88,17

7,074

.44

86

5,807

,139.7

1

24.82

4.22

60

จากตารางท 6 จะเหนวาจงหวดนครสวรรคมสดสวนพ นทตอลมน าเจาพระยา

ตอนลางสงสดซงมพ นทคดเปนสดสวน 30.52 เปอรเซนตจากพ นทลมน าเจาพระยา

ตอนลางท งหมด รองลงมาคอจงหวดลพบรและจงหวดพระนครศรอยธยา ซงมพ นทคด

เปนสดสวน 16.31 และ 11.48 เปอรเซนตจากพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางท งหมด

การคานวณปรมาณความตองการใชน าภาคครวเรอนจะคานวณผานจานวน

ประชากรในจงหวดน นๆ คณดวยอตราการใชน าตอหว ท งน เพอใหการคานวณปรมาณ

ความตองการใชน าภาคครวเรอนมความคลาดเคลอนนอยทสด จานวนประชากรทนามา

คานวณอตราการใชน าจงจาเปนตองเปนไปตามสดสวนพ นทคาบเกยวของจงหวดน นๆ

ตอพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางดวยเชนกน ซงสามารถสรปไดดงตารางท 7

61

ตารางท 7 จานวนประชากรในแตละจงหวดและสดสวนจานวนประชากรตามพ นทคาบเกยว (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

ป 25

56ป

2557

ป 25

58ป

2556

ป 25

57ป

2558

นครส

วรรค

1,073

,142

1,072

,756

1,071

,942

65.75

705,5

91

705,3

37

704,8

02

ชยนำ

ท33

2,769

33

2,283

33

1,655

34

.6011

5,138

11

4,970

11

4,753

สงหบ

ร21

2,690

21

2,158

21

1,426

98

.8321

0,202

20

9,676

20

8,952

อำงท

อง 2

83,73

228

3,568

28

3,173

77

.5321

9,978

21

9,850

21

9,544

พระน

ครศร

อยธย

ำ79

7,970

80

3,599

80

8,360

92

.5273

8,282

74

3,490

74

7,895

ปทมธ

ำน

1,053

,158

1,074

,058

1,094

,249

76.87

809,5

63

825,6

28

841,1

49

นนทบ

ร1,1

56,27

1

1,1

73,87

0

1,1

93,71

1

99

.561,1

51,18

3

1,1

68,70

5

1,1

88,45

9

กรงเท

พมหำ

นครฯ

5,686

,252

5,692

,284

5,696

,409

70.58

4,013

,357

4,017

,614

4,020

,525

สมทร

ปรำก

ำร1,2

41,61

0

1,2

61,53

0

1,2

79,31

0

44

.1154

7,674

55

6,461

56

4,304

อทยธ

ำน

329,5

36

330,1

79

330,9

06

0.23

255,4

89

255,9

88

256,5

51

ลพบร

757,9

70

758,4

06

758,6

55

51.48

390,2

03

390,4

27

390,5

56

สระบ

ร62

9,216

63

3,460

63

7,673

24

.8215

6,171

15

7,225

15

8,270

จานว

นประ

ชากร

สดสว

นพนท

คาบ

เกยว

บรเว

ณลม

นา

เจาพ

ระยา

ตอนล

าง

จงหว

ดจา

นวนป

ระชา

กรตา

มสดส

วนพน

ทคาบ

เกยว

62

ตารางท 7 แสดงใหเหนจานวนประชากรของแตละจงหวดตามสดสวนพ นทคาบเกยว

ซงจะพบวาจงหวดทมประชากรสงสด ไดแก กรงเทพมหานครฯ รองลงมา คอ จงหวด

นนทบรและปทมธานตามลาดบ เมอเปรยบเทยบขอมลสดสวนพ นทของแตละจงหวด

และจานวนประชากรตามสดสวนพ นทคาบเกยวจะเหนวาจงหวดทมสดสวนพ นทคาบ

เกยวในลมแมน าเจาพระยามากไมไดหมายความวาจะตองมจานวนประชากรอาศยอย

มากตามไปดวย โดยขอมลตามตารางท 7 แสดงใหเหนวาประชากรมการกระจกตวอย

ในกรงเทพมหานครฯ ซงเปนเมองหลวงของประเทศไทยซงเปนศนยกลางของเศรษฐกจ

และวฒนธรรม รองลงมา คอ ยานปรมณฑล ซงจดวาเปนยานทมความเจรญและมแหลง

อตสาหกรรมตลอดจนพ นทเกษตรกรรมอยเปนจานวนมาก ดวยเหตน จงทาใหประชากร

เกดการยายถนฐานจากบานเกดเขาสตวเมองและแหลงอตสาหกรรมเพอประกอบอาชพ

นอกจากยานกรงเทพมหานครฯ และปรมณฑลจะเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ

อตสาหกรรมและเกษตรกรรมแลว ยงเปนพ นทการขนสงทางน าอกดวย ดงน นปรมาณ

ความตองการใชน ายอมแปรผนตามจานวนประชากรสงผลใหปรมาณความตองการใช

น ามคาสงในเขตกรงเทพมหานครฯ และปรมณฑลเมอเทยบกบพ นทตางจงหวด

ปรมาณการใชน าภาคอตสาหกรรมเพอการผลตสนคาและบรการ

ปจจบนประเทศไทยมการเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรมเพมข นอยางตอเนอง

สงผลใหมความตองการใชน าเพอภาคอตสาหกรรมสงข น ภาพท 11 แสดงปรมาณการ

ใชน าภาคอตสาหกรรมในชวงป พ.ศ. 2549–2557 ซงจะเหนวาปรมาณการใชน าเพอ

ภาคอตสาหกรรมมแนวโนมสงข นอยางตอเนองในทกๆ ป เนองมาจากการเจรญเตบโต

ของภาคอตสาหกรรม

63

ภาพท 11 ปรมาณการใชน าภาคอตสาหกรรมป พ.ศ. 2549–2557 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2559)

4.2 การพฒนาแผนผงระบบลมน า

แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลางทพฒนาข นเพอใชในงานวจยน เปนไปดงภาพท 12

โดยเปนการขยายผลจากกรอบการพฒนาในตอนตน ซงประกอบไปดวย แมน าสายหลก แมน า

สายรอง คลองสงน า และคลองระบายน าหลายสาย อกท งยงมพ นทชมชน เกษตรกรรม และ

อตสาหกรรม กระจายตวอยดวยกนหลายจด เสนทางเดนน ารวมถงสงปลกสรางและพ นทชมชน

เกษตรกรรมและอตสาหกรรมจะถกใชแทนดวยสญลกษณดงทแสดงไวในตารางท 8

64

ภาพท 12 แผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง (Schematic diagram) และตาแหนงจดเชอมตอของระบบ (Network node)

เขตเวลาท 1

เขตเวลาท 2

เขตเวลาท 3

65

ภาพท 12 แสดงแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง ซงประกอบดวยอางเกบน า พ นท

เกษตรกรรม พ นทจงหวดและอตสาหกรรม และการกาหนดทศทางการไหลของน ารวมถงจด

เชอมตอของระบบการไหลท งหมด โดยไดกาหนดสญลกษณและหมายเลขใหกบตวแปรชนด

ตางๆ ซงสามารถสรปไดดงตารางท 8

ตารางท 8 สรปรายการและจานวนองคประกอบในแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง คาอธบาย สญลกษณ จานวน

อางเกบน า 2

พ นทเกษตรกรรม 28 พ นทเขตจงหวดและอตสาหกรรม 12

จานวนจดเชอมตอของแมน าสายหลก 86 จานวนจดเชอมตอของแมน าสายรองหรอคลอง 75

จานวนการไหลดานขาง 6

การสรางแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง นอกจากจะมการกาหนดสญลกษณเพอใช

แทนพ นทตางๆ ตามความเปนจรงแลว ยงมการกาหนดตวอกษรและหมายเลขเพอแทนพ นทแต

ละพ นทท งในสวนของจงหวด อตสาหกรรมและเกษตรกรรม รายละเอยดของการกาหนด

ตวอกษรและหมายเลขในแผนผงลมแมน าเจาพระยาตอนลางถกแสดงไวในตารางท 9

66

ตารางท 9 การกาหนดตวอกษรและหมายเลขแทนพ นทตางๆ ในแผนผงลมน าเจาพระยาตอนลาง

สญลก

ษณ

คาอธ

บาย

สญลก

ษณ

คาอธ

บาย

สญลก

ษณ

คาอธ

บาย

สญลก

ษณ

คาอธ

บาย

P1จง

หวดน

ครสว

รรค

P11

จงหว

ดลพบ

รA9

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

ยำงม

ณA1

9โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

เรงรำ

ง

P2จง

หวดช

ยนำท

P12

จงหว

ดสระ

บรA1

0โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ผกไห

A2

0โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ปำสก

ชลสท

ธ

P3จง

หวดส

งหบร

A1โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

พลเท

พ1A1

1โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

บำงบ

ำลA2

1โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

คลอง

เพยว

P4จง

หวดอ

ำงทอ

งA2

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

พลเท

พ2A1

2โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

เจำเจ

ด-บำ

งย หน

A22

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

มหำร

ำช

P5จง

หวดอ

ยธยำ

A3โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ทำโบ

สถ2

A13

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

พระย

ำบรร

ลอA2

3โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

นครห

ลวง

P6จง

หวดป

ทมธำ

นA4

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

ดอนเ

จดย

A14

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

พระพ

มลA2

4โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ปำสก

ใต

P7จง

หวดน

นทบร

A5โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ทำโบ

สถ1

A15

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

ภำษเ

จรญ

A25

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

รงสต

เหนอ

P8จง

หวดก

รงเท

พฯA6

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

สำมช

กA1

6โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

มโนร

มย

A26

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

รงสต

ใต

P9จง

หวดส

มทรป

รำกำ

รA7

โครง

กำรช

ลประ

ทำน

บรมธ

ำตA1

7โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ชองแ

คA2

7โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ชลหำ

รพจต

ร

P10

จงหว

ดอทย

ธำน

A8โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

ชณสต

รA1

8โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

โคกก

ระเท

ยมA2

8โค

รงกำ

รชลป

ระทำ

น

พระอ

งคไช

ยำนช

ต

67

หลงจากดาเนนการสรางแผนผงระบบลมน าเจาพระยาตอนลางและกาหนดตาแหนงของพ นท

จงหวด พ นทอตสาหกรรม และพ นทเกษตรกรรม รวมถงจดเชอมตอของระบบการไหลท งหมด

แลว ตอมาจะพจารณาถงเวลาการเดนทางของน า โดยทวไปการบรหารจดการน าในลมน า

เจาพระยาตอนลางมกจะไมนาเวลาการเดนทางของน าเขามาเปนสวนหนงของแบบจาลอง ซงใน

ความเปนจรงแลวน าใชเวลาในการเดนทาง ดงน นในงานวจยน จะนาเวลามารวมพจารณาดวย

โดยจะแบงพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางออกเปน 3 เขตเวลา โดยอางองจากฝายประมวลและ

วเคราะหสถานการณน ากรมชลประทาน หลงจากแบงเขตเวลาเรยบรอยแลวข นตอนตอไปคอ

การพฒนาแบบจาลองเพอทดสอบสมมตฐานขางตน แบบจาลองทสรางข นประกอบไปดวย

แบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าและแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทาง

ของน า โดยหลงจากพฒนาแบบจาลองเสรจส นแลวจะมการทดสอบความเหมาะสมและความ

ถกตองของแบบจาลองผานกระบวนการตรวจสอบความถกตอง (Validation) เพอให

แบบจาลองมความนาเชอถอ สามารถนาไปใชงานไดในสถานการณจรง และเพอทดสอบ

สมมตฐานทต งไวในตอนตนวา แบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน านาจะใหผลท

ใกลเคยงกบสภาพปญหาจรงมากกวา โดยหลงจากทาการตรวจสอบความถกตองและสรปผล

สมมตฐานแลวจงทาวเคราะหผลจากแบบจาลองตอไป

4.3 การตรวจสอบความถกตองของแบบจ าลอง

งานวจยน มการต งสมมตฐานวาน าใชเวลาในการเดนทางจากตนน ามายงปลายน า โดยปจจบน

การบรหารจดการน ามกจะไมนาเวลาเขามาพจารณารวมดวย ดงน นเพอทดสอบสมมตฐาน

ขางตน งานวจยน จงพฒนาแบบจาลองข น 2 แบบจาลองดวยกน คอ แบบจาลองทไมพจารณา

เวลาการเดนทางของน า และแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน ารวมดวย โดยหาก

เวลาการเดนทางของน าเปนปจจยสาคญทสงผลตอแบบจาลอง ผลจากแบบจาลองทพจารณา

เวลาการเดนทางของน ารวมดวยจะตองมความใกลเคยงกบสถานการณน าจรงไดมากกวา

การตรวจสอบความถกตองของแบบจาลองสามารถทาไดโดยการนาขอมลมาใสแทนตวแปร

ตดสนใจในแบบจาลองแลวทาการเปรยบเทยบผลจากแบบจาลองน นกบขอมลจรง โดยหาก

68

แบบจาลองทพฒนาข นน มความถกตองแลว ผลจากแบบจาลองจะตองมคาไมแตกตางจากขอมล

จรงเกนกวาระดบทยอมรบได ประตระบายน าและสถานวดน าทถกเลอกมาเปนตวแทนของพ นท

ลมน าเจาพระยาตอนลางมท งหมด 4 แหง ดงน ประตระบายน ามโนรมย ประตระบายน าพลเทพ

ประตระบายน ายางมณ และสถานวดน า C.29A ในเบ องตนไดทาการศกษาผลของแบบจาลอง

โดยใชขอมลนาเขาในป พ.ศ. 2558 เนองจากเปนขอมลปลาสดและเปนปประสบปญหาการขาด

แคลนน ามากกวาในปอน ผลการเปรยบเทยบผลลพธจากแบบจาลองและขอมลจรงทถกแสดงใน

รปเปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธ สามารถแสดงไดดวยตารางท 10 และ 11

จากผลการเปรยบเทยบเปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของประตระบายน าและสถาน

วดน าทเปนตวแทนของพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางจากแบบจาลองทพจารณาเวลาการ

เดนทางของน า พบวา เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน าทเกดข นม

ลกษณะขอมลเปนแบบสม และมคาอยในชวง 0–10 เปอรเซนต ในขณะทแบบจาลองทไม

พจารณาเวลาการเดนทางของน ามเปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า

อยในชวง 10 เปอรเซนตข นไป ดงน นจงสามารถสรปไดวาเวลาการเดนทางของน าเปนปจจย

สาคญทสงผลตอความถกตองของแบจาลอง ทาใหแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน า

สามารถสะทอนสถานการณจรงไดดกวาและจะถกเลอกนาไปใชในการวเคราะหผลตอไป โดย

สาหรบงานดานการบรหารจดการน า เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธจากแบบจาลองท

พฒนาเวลาการเดนทางของน าถอวาเปนความคลาดเคลอนในระดบทยอมรบไดเนองจากระบบ

ลมน าเจาพระยาตอนลางมความซบซอนสง และขอมลนาเขากอาจมความคลาดเคลอนเนองจาก

การประมาณคา ซงถอเปนขอจากดดานขอมลของงานวจยน อยางไรกตามถงแมจะมความ

คลาดเคลอนเกดข นแตแบบจาลองกยงสามารถสะทอนสถานการณจรงและอาจนาไปใชเปน

ตนแบบสาหรบการพฒนาแผนการบรหารจดการน าสาหรบลมน าอนๆ ไดอกตอไปในอนาคต

69

ตารางท 10 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน า

เดอน เปอร เซ นตความคลาดเคลอนสมพทธ

มกรำคม 1.85

กมภำพนธ 3.38

มนำคม 0.91

เมษำยน 3.54

พฤษภำคม 2.58

มถนำยน 0.14

กรกฎำคม 4.11

สงหำคม 0.56

กนยำยน 1.56

ตลำคม 0.70

พฤศจกำยน 2.57

ธนวำคม 1.76

มกรำคม 0.43

กมภำพนธ 1.26

มนำคม 1.84

เมษำยน 1.51

พฤษภำคม 2.12

มถนำยน 5.55

กรกฎำคม 0.68

สงหำคม 0.62

กนยำยน 3.59

ตลำคม 0.16

พฤศจกำยน 0.73

ธนวำคม 2.04

ประตร ะบายนายางมณ

ประตร ะบายนามโนรมย

70

ตารางท 10 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน า (ตอ)

เดอน เปอร เซ นตความคลาดเคลอนสมพทธ

มกรำคม 2.53

กมภำพนธ 1.33

มนำคม 1.11

เมษำยน 0.46

พฤษภำคม 0.43

มถนำยน 0.53

กรกฎำคม 3.21

สงหำคม 2.95

กนยำยน 4.56

ตลำคม 0.97

พฤศจกำยน 1.97

ธนวำคม 1.51

มกรำคม 1.08

กมภำพนธ 0.69

มนำคม 1.65

เมษำยน 1.10

พฤษภำคม 2.75

มถนำยน 0.95

กรกฎำคม 2.37

สงหำคม 5.49

กนยำยน 2.73

ตลำคม 1.07

พฤศจกำยน 0.82

ธนวำคม 0.72

ประตร ะบายนาพลเทพ

สถานวดนาบร เวณปลายแมนาเจาพระยา

71

ตารางท 11 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า

เดอน เปอร เซ นตความคลาดเคลอนสมพทธ

มกรำคม 12.41

กมภำพนธ 17.36

มนำคม 11.70

เมษำยน 11.99

พฤษภำคม 7.31

มถนำยน 12.72

กรกฎำคม 14.28

สงหำคม 17.22

กนยำยน 13.21

ตลำคม 8.24

พฤศจกำยน 10.11

ธนวำคม 11.11

มกรำคม 5.87

กมภำพนธ 9.79

มนำคม 11.27

เมษำยน 8.77

พฤษภำคม 5.18

มถนำยน 11.10

กรกฎำคม 15.37

สงหำคม 11.84

กนยำยน 18.85

ตลำคม 24.40

พฤศจกำยน 5.78

ธนวำคม 26.41

ประตร ะบายนายางมณ

ประตร ะบายนามโนรมย

72

ตารางท 11 เปอรเซนตความคลาดเคลอนสมพทธของอตราการปลอยน า จากแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า (ตอ)

เดอน เปอร เซ นตความคลาดเคลอนสมพทธ

มกรำคม 19.74

กมภำพนธ 24.63

มนำคม 15.92

เมษำยน 13.70

พฤษภำคม 11.46

มถนำยน 6.13

กรกฎำคม 8.10

สงหำคม 12.28

กนยำยน 7.67

ตลำคม 9.79

พฤศจกำยน 11.63

ธนวำคม 16.85

มกรำคม 9.50

กมภำพนธ 7.98

มนำคม 21.50

เมษำยน 6.69

พฤษภำคม 18.81

มถนำยน 9.36

กรกฎำคม 4.08

สงหำคม 17.25

กนยำยน 10.50

ตลำคม 8.19

พฤศจกำยน 8.56

ธนวำคม 6.11

ประตร ะบายนาพลเทพ

สถานวดนาบร เวณปลายแมนาเจาพระยา

73

หลงจากตรวจสอบความถกตองของแบบจาลองโดยใชขอมล ณ ตาแหนงประตระบายน าและสถานวดน าตางๆ ตามทไดเลอกมาแลว ข นตอนตอมาจะทาการเปรยบเทยบปรมาณการขาดแคลนน าโดยรวมท งปจากแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าและแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า โดยอางองจากขอมลแผนการจดสรรน ายอนหลง ซงไดผลดงแสดงในตารางท 12

ตารางท 12 การเปรยบเทยบปรมาณการขาดแคลนน าโดยรวมท งป (หนวย : ลานลกบาศกเมตร)

ป แผนการใชน า

ผลการใชน า

สรปผลการใชน า

ปรมาณน าขาด*

ปรมาณการขาดน าจาก

แบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทาง

ของน า

ปรมาณการขาดน าจาก

แบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า

2558 5,300 7,265 เกนแผน 1,965 2073.51 2981.82

หมายเหต *ปรมาณน าขาด อางองจากสถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร (2558)

ผลจากการเปรยบเทยบปรมาณการขาดแคลนน าโดยรวมท งปจากแบบจาลองทพจารณา

เวลาการเดนทางของน าและแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า พบวา ปรมาณ

การขาดแคลนน าสะสมตลอดปของแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าและ

แบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า มคาเทากบ 2,073.51 และ 2,981.82 ลาน

ลกบาศกเมตร ตามลาดบ

เมอเปรยบเทยบปรมาณการขาดน าทไดจากแบบจาลองท งสองกบบนทกเหตการณการ

จดสรรน ายอนหลง พบวา ในป พ.ศ. 2558 น นประเทศไทยมปรมาณการขาดแคลนน าอยท

1,965 ลานลกบาศกเมตร ซงหากเปรยบเทยบผลปรมาณการขาดน าทไดจากแบบจาลองท งสอง

แบบจาลองกบคาทเกดข นจรงดงกลาว จะพบวา แบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน า

ใหคาปรมาณการขาดน าใกลเคยงกบคาทเกดข นจรงมากกวาแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการ

เดนทางของน า โดยแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าประมาณคาการขาดน าสงกวา

คาทเกดข นจรง 5.52 เปอรเซนต ในขณะทแบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า

ประมาณคาการขาดน าสงกวาคาทเกดข นจรง 51.75 เปอรเซนต ดวยเหตน จงสรปไดวา เวลาการ

74

เดนทางของน าเปนปจจยสาคญทสงผลตอแบบจาลอง โดยจะทาใหผลจากแบบจาลองมคา

ใกลเคยงกบสถานการณจรงมากข น ดงน นงานวจยน จงเลอกแบบจาลองทพจารณาเวลาการ

เดนทางของน าเปนแบบจาลองหลกเพอวเคราะหสถานการณน าและวางแผนการบรหารจดการ

น าในการวเคราะหสวนตอไป

4.4 ผลจากแบบจ าลอง

จากการเปรยบเทยบประสทธภาพของแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าและ

แบบจาลองทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน า พบวา เวลาเปนปจจยสาคญทสงผลตอความ

ถกตองของแบบจาลอง โดยจะทาใหผลจากแบบจาลองมคาใกลเคยงกบสถานการณจรงมากข น

ดงน นแบบจาลองทพจารณาเวลาการเดนทางของน าจะถกเลอกมาพฒนาตอ โดยใชขอมลนาเขา

ยอนหลงต งแตชวงป พ.ศ. 2556–2558 ผลของป พ.ศ. 2556-2558 แสดงไดดงตารางท 13 –

15

75

ตารางท 13 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาป พ.ศ. 2556

เดอน

ม.ค.

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

ผลรว

ม

Objec

tive

564.2

0

54

3.60

426.5

3

46

5.85

375.0

3

59

2.10

418.0

0

97

7.32

4,240

.93

5,402

.90

1,171

.86

357.9

1

15

,536.2

5

DEFA

180.4

2

18

1.20

194.9

8

24

5.66

155.4

4

22

4.36

197.6

3

13

9.02

110.5

7

16

8.16

178.1

8

13

9.66

2,115

.28

DEFP

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFI

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFD

Q0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

0

OVFQ

187.5

2

16

5.35

37.35

24.24

24.46

172.2

1

24

.36

64

5.33

3,934

.66

5,038

.50

799.7

9

24

.51

11

,078.2

5

OVFQ

T19

6.27

197.0

5

19

4.21

195.9

6

19

5.14

195.5

3

19

6.01

192.9

8

19

5.69

196.2

4

19

3.90

193.7

4

2,3

42.72

ผลจา

กแบบ

จาลอ

งโดย

ใชขอ

มลนา

เขาป

พ.ศ.

255

6

76

ตารางท 14 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาป พ.ศ. 2557

เดอน

ม.ค.

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

ผลรว

ม

Objec

tive

584.4

0

50

9.91

473.8

6

48

4.76

406.7

9

45

5.72

418.8

3

43

1.81

916.0

6

45

3.78

412.4

9

42

1.42

5,969

.82

DEFA

180.6

0

18

3.38

192.0

9

24

5.15

155.7

9

22

4.11

199.0

3

13

9.88

114.6

2

17

7.04

175.6

2

13

9.42

2,126

.73

DEFP

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFI

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFD

Q0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

0

OVFQ

207.7

1

13

1.81

84.67

43.41

56.21

35.82

25.18

99.81

602.5

6

82

.38

40

.41

87

.98

1,4

97.94

OVFQ

T19

6.09

194.7

2

19

7.10

196.2

1

19

4.78

195.7

9

19

4.62

192.1

2

19

8.87

194.3

6

19

6.46

194.0

2

2,3

45.15

ผลจา

กแบบ

จาลอ

งโดย

ใชขอ

มลนา

เขาป

พ.ศ.

255

7

77

ตารางท 15 ผลจากแบบจาลองโดยใชขอมลนาเขาป พ.ศ. 2558

เดอน

ม.ค.

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

ผลรว

ม

Objec

tive

473.3

6

48

0.83

490.8

4

52

3.71

438.3

6

45

4.27

418.0

0

37

1.55

343.4

6

48

4.02

401.3

8

36

0.59

5,240

.38

DEFA

180.0

8

18

3.97

193.9

5

24

6.09

152.4

5

22

5.15

198.8

6

13

8.26

112.0

5

17

5.07

175.7

6

13

6.14

2,117

.82

DEFP

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFI

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

DEFD

Q0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

0

OVFQ

96.67

102.5

6

10

1.64

82.34

87.77

34.36

24.35

33.54

37.32

112.6

1

29

.30

27

.15

76

9.61

OVFQ

T19

6.62

194.3

0

19

5.25

195.2

9

19

8.13

194.7

6

19

4.80

199.7

5

19

4.09

196.3

4

19

6.33

197.3

0

2,3

52.95

ผลจา

กแบบ

จาลอ

งโดย

ใชขอ

มลนา

เขาป

พ.ศ.

255

8

78

ผลจากแบบจาลองเมอใชขอมลนาเขาชวงป พ.ศ. 2556–2558 ใหผลไปในทศทางเดยวกน

คอ พบการขาดน าทภาคเกษตรกรรม (DEFA) และพบการเกดปรมาณน าสวนเกนข นท งในสวน

ของแมน าสายหลก (OVFQ) แมน าสายรองและคลองสงน า (OVFQT) โดยพ นทการเกษตรทเกด

การขาดน าเปนพ นทเดยวกนตลอดท ง 3 ป คอ โครงการชลประทานพลเทพ 2 ทาโบสถ 2 เจา

เจด-บางยหน พระยาบรรลอ มหาราช รงสตเหนอ รงสตใต ชลหารพจตร และพระองคไชยานชต

ซงพ นทท เกดการขาดแคลนน าน เปนพ นททอยบรเวณกลางน าและทายน าของลมแมน า

เจาพระยาตอนลาง อกท งยงเปนพ นททมขนาดใหญมากกวา 100,000 ไร ทาใหมปรมาณความ

ตองการใชน ามมากกวาพ นทอน นอกจากน เมอพจารณาถงสดสวนปรมาณความตองการใชน า

ของภาคสวนตางๆ ดงแสดงในตารางท 16 จะพบวา ภาคการเกษตรมปรมาณความตองการใช

น าสงสดโดยคดเปน 82 เปอรเซนต รองลงมา คอ ภาคอตสาหกรรมคดเปน 12 เปอรเซนต และ

ภาคครวเรอนคดเปน 6 เปอรเซนต เนองจากปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตรมสดสวน

สงเมอเทยบกบความตองการใชน าของภาคสวนอน ดงน นจงทาใหแบบจาลองแสดงผลการขาด

แคลนน าเกดข นเฉพาะภาคเกษตรกรรมเทาน น

ตารางท 16 ปรมาณความตองการใชน าของภาคสวนตางๆ

เดอนควำมตองกำรใชน ำภำค

กำรเกษตร

ควำมตองกำรใชน ำภำค

ครวเรอน

ควำมตองกำรใชน ำ

ภำคอตสำหกรรม

มกรำคม 400.41 28.25 55.73

กมภำพนธ 390.35 28.25 54.42

มนำคม 418.38 28.25 58.06

เมษำยน 385.44 28.25 53.78

พฤษภำคม 362.56 28.25 50.81

มถนำยน 454.38 28.25 62.74

กรกฎำคม 424.78 28.25 58.89

สงหำคม 335.60 28.25 47.30

กนยำยน 290.05 28.25 41.38

ตลำคม 392.79 28.25 54.74

พฤศจกำยน 389.79 28.25 54.35

ธนวำคม 337.65 28.25 47.57

รวม 4582.19 338.97 639.75

79

เมอพจารณาลาดบความสาคญของแตละภาคสวน การจดสรรน าในประเทศไทยจะให

ความสาคญกบภาคครวเรอนเปนอนดบแรก รองลงมา คอ ภาคอตสาหกรรม และเกษตรกรรม

ผลจากแบบจาลองขางตนใหความสาคญของการขาดแคลนน าทกภาคสวนเทากน ทาใหผลลพธ

ทไดจากแบบจาลองอาจเปนในลกษณะของคาตอบทมหลายทางเลอก (Alternative optimal

solutions) ดงน นงานวจยน จงทาการกาหนดน าหนกใหแตละภาคสวนตามลาดบความสาคญ

โดยใหคาน าหนกทภาคครวเรอนเปนอนดบแรก รองลงมา คอ ภาคอตสาหกรรม และ

เกษตรกรรมตามลาดบ ผลจากการทดสอบการกาหนดคาน าหนกพบวา แบบจาลองทกาหนดคา

น าหนกตามลาดบความสาคญใหผลไมแตกตางกบแบบจาลองทไมมการกาหนดคาน าหนก

กลาวคอ แบบจาลองดงกลาวใหผลการขาดน าทภาคเกษตรกรรมเพยงอยางเดยวและมปรมาณ

การขาดแคลนเทากบแบบจาลองทไมมการกาหนดคาน าหนก ผลจากแบบจาลองทกาหนดคา

น าหนกตามลาดบความสาคญสามารถแสดงไดดงตารางท 13-15

การขาดน าภาคการเกษตรจะมรปแบบเปนไปตามภาพท 13 โดยพบวา การขาดแคลนน าในป

พ.ศ. 2556-2558 มรปแบบและปรมาณใกลเคยงกน แตโดยภาพรวมแลวในป พ.ศ. 2556

ประสบปญหาการขาดแคลนน านอยกวาป พ.ศ. 2557 และ 2558 เนองจากในป พ.ศ. 2556 น น

เปนปทมปรมาณน าปกต สวนในป พ.ศ. 2557 และ 2558 น นเปนปทประสบภยแลง ทาใหม

รปแบบปรมาณการขาดแคลนน าคลายกน การขาดแคลนน าภาคการเกษตรท ง 3 ป มรปแบบ

ของฤดกาลอยางเหนไดชดเจน โดยจะคอยๆ เพมข นจากเดอนมกราคมและจะมการขาดน าสงสด

ในชวงเดอนฤดแลง โดยเฉพาะในเดอนเมษายน เนองจากปรมาณน าฝนและน าทปลอยจากเขอน

ในชวงฤดแลงมนอย ในขณะทชวงเวลาดงกลาวเปนชวงเรมฤดกาลปลกขาวนาปซงตองการใชน า

ในการเตรยมแปลงและเพาะกลาเปนปรมาณมาก สงผลใหเกดปรมาณการขาดน าสง ในชวง

เดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคมเปนชวงฤดฝนซงไดรบอทธพลของพายฤดรอนและรองมรสม

ตะวนตกเฉยงใตทพดพามวลอากาศอนและช นเขาสประเทศไทยทาใหเกดฝนตกชก จงมน าฝนท

นามาใชในการเกษตรไดมากข นและมความใกลเคยงกบความตองการของพช สงผลใหการขาด

แคลนน าชวงเดอนพฤษภาคมมนอยกวาชวงเดอนฤดแลง ท งน ในชวงฝนท งชวงในเดอนมถนายน

ถงเดอนกรกฎาคม ปรมาณการขาดแคลนน าจะมคาสง จนถงชวงเดอนตลาคมถงเดอนธนวาคม

ซงจะมปรมาณการขาดแคลนน าคอนขางมาก เน องจากเปนฤดการปลกขาวนาปรง อกท ง

80

ปรมาณฝนทตกนอยลงอนเปนผลจากอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอทพดพามวล

อากาศแหงและเยนเขาสประเทศไทย สงผลใหเกดการเปลยนฤดกาลจากฤดฝนเปนฤดหนาว

ภาพท 13 การขาดน าภาคการเกษตรชวงป พ.ศ. 2556–2558

ปรมาณน าสวนเกนจะมรปแบบเปนไปตามภาพท 14 โดยพบวา ปรมาณน าสวนเกนในป พ.ศ.

2556-2558 มรปแบบใกลเคยงกนแตมปรมาณตางกน โดยในป พ.ศ. 2556 เปนปทมปรมาณน า

สวนเกนมากทสด ปรมาณน าสวนเกนในชวงป พ.ศ. 2556-2558 ทไดจากแบบจาลองมรปแบบ

สอดคลองกบฤดกาลและแผนการเพาะปลกขาวของประเทศไทย โดยปรมาณน าสวนเกนทแสดง

ในภาพท 14 ช ใหเหนวาปรมาณน าสวนเกนต งแตเดอนมกราคมถงชวงเดอนกรกฎาคมมคานอย

เนองจากสาเหตดานสภาพภมอากาศ กลาวคอ ในชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายนเปนชวงฤด

หนาวตอกบฤดรอนซงมฝนตกนอย ในชวงฤดฝนระหวางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคมมฝนตก

มากข น แตปรมาณน าสวนเกนในชวงเดอนน ไมไดเพมข นเพราะมการเพาะปลกขาวนาปอยาง

กวางขวางในลมน าเจาพระยาตอนลาง ปรมาณน าฝนทเพมข นในชวงน จงถกนาไปใชในการ

เพาะปลกซงครอบคลมระยะเวลาต งแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนสงหาคม ต งแตเดอนกนยายนถง

เดอนตลาคม ปรมาณน าสวนเกนมคาสงข นมากเนองจากฝนตกหนกในชวงฤดฝนและปรมาณ

ความตองการใชน าภาคการเกษตรลดลงอยางมากเนองจากเปนชวงพกฤดกาลปลกขาวกอน

81

เรมทานาปรงในเดอนพฤศจกายน หลงจากเดอนตลาคมเปนตนไปจะเรมเขาสฤดหนาวซงจะมฝน

ตกนอยลงทาใหเกดปรมาณน าสวนเกนนอยลงตามไปดวย

ภาพท 14 ปรมาณน าสวนเกนชวงป พ.ศ. 2556–2558

ภาพท 14 แสดงถงปรมาณน าสวนเกนทเกดข นในป พ.ศ. 2556 ในชวงเดอนกนยายนถง

ตลาคมมปรมาณน าสวนเกนเกดข นสงมากกวาปอนคอนขางมาก ซงจากการศกษาบนทก

เหตการณทางน าของป พ.ศ. 2556 จากสถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตรพบวา

ในชวงเดอนดงกลาว พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางประสบปญหาอทกภยอยางหนกโดยมพ นท

ประสบภยท งหมด 47 จงหวด ผเสยชวตรวม 80 ราย พ นทเกษตรเสยหายประมาณ 4 ลานไร

โดยสามารถแสดงไดดงพ นทสวนทแรเงาบรเวณภาคกลางของประเทศ ดงแสดงในภาพท 15

82

ภาพท 15 พ นทประสบอทกภยบรเวณลมแมน าเจาพระยา เดอนกนยายนถงตลาคม ป พ.ศ. 2556 (สถาบนสารสนเทศทรพยาการน าและการเกษตร, 2560)

83

สาเหตหลกทสงผลใหเกดน าทวมในพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางในชวง เดอนกนยายนถง

ตลาคม ป พ.ศ. 2556 มาจากหลายสาเหตดวยกน ไดแก

1) พ นทลมน าเจาพระยาตอนลางเปนพ นทราบลมและเปนทางออกของน า น าททวมขงบรเวณพ นทลมแมน าเจาพระยาสวนบนจะไหลลงมายงพ นทลมแมน าเจาพระยาสวนลางเพอระบายน าออกสอาวไทย

2) พายหมนเขตรอนเกดข นในบรเวณมหาสมทรแปซฟกเหนอดานตะวนตกและทะเลจนใต โดยมพายท งหมด 3 ลกเคลอนเขามาในบรเวณทอาจสงผลกระทบตอประเทศไทย ไดแก พายดเปรสชน (Tropical depression) พายใตฝนอซาง (Usagi) พายไตฝนหวตบ (Typhoon-2 utip) และพายนาร (Nari)

3) ปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าปาสกมปรมาณเพมข นจากเดมมากถง 10 เทาในระหวางชวงเดอนสงหาคมถงเดอนตลาคม ดงแสดงในภาพท 16 ซงปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าปาสกน มมากเกนความจสงสดของอางเกบน า ทาใหอางเกบน าตองระบายน าออกแมวาพ นทภายนอกอางเกบน าจะเกดอทกภยอยกตาม

ภาพท 16 ปรมาณน าไหลลงอางเกบน าสะสมรายเดอนป พ.ศ. 2556 (สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, 2560)

84

ผลจากแบบจาลองพบวา ในปจจบนประเทศไทยกาลงประสบปญหาหลกอย 2 เรองดวยกน

คอ ปญหาการขาดแคลนน าดานการเกษตรและปญหาปรมาณน าสวนเกนจากแมน าสายหลก

และแมน าสายรองหรอคลองสงน า สาหรบปญหาสวนแรก คอ ปญหาการขาดแคลนน าดาน

การเกษตรซงอาจเกดจากการขยายตวของพ นทการเกษตรทมากเกนกวาแผนทวางเอาไวหรอ

อาจเกดจากความจของคลองสงน านอยเกนไปจนไมสามารถสงน าใหแกบางพ นทตามปรมาณท

ตองการได ปญหาน สามารถแกไขเบ องตนไดโดยควบคมการขยายตวของพ นทเกษตรหรอขอ

ความรวมมอจากเกษตรกรในการงดการเพาะปลกในบางพ นทเพอควบคมปรมาณความตองการ

น าใหอยในระดบทเหมาะสมกบปรมาณน าตนทนทสามารถแจกจายได หรอเพมประสทธภาพ

ของคลองสงน า โดยอาจขดลอกหรอขยายความจของคลองเพอใหสามารถรองรบปรมาณน า

ไดมากข น หรอลดปรมาณน าทสญเสยจากการรวซมโดยอาจดาดคลองดวยคอนกรต นอกจากน

การปรบเปลยนชนดของพชโดยเลอกพชทมการปรมาณการใชน านอยแตมมลคาทางเศรษฐกจสง

กจะชวยใหปรมาณความตองการน าภาคการเกษตรลดลงได อกท งยงอาจชวยเพมรายไดใหแก

เกษตรกรอกดวย

ปญหาสวนทสอง คอ ปญหาปรมาณน าสวนเกนจากแมน าสายหลกและแมน าสายรองหรอ

คลองสงน าซงช ใหเหนถงการสญเสยน าโดยไมไดใชประโยชนอยางเตมทและยงอาจกอใหเกดน า

ทวมได สาเหตหลกททาใหเกดปรมาณน าลนออกจากแมน าสายหลกและแมน าสายรองหรอคลอง

สงน า คอ ความจของแมน าและคลองตางๆ ไมสามารถรองรบปรมาณน าท งหมดได ทาใหมน า

บางสวนลนออกจากแมน าหรอคลอง วธการแกปญหาเบ องตน คอ การขยายความจของแมน า

หรอคลองโดยการขดลอกเพอใหสามารถรองรบปรมาณน าไดมากข น นอกจากน การสรางสระ

หรอแองเกบน าขนาดเลกเพอเกบน าทลนออกในชวงฤดฝน และใชเปนแหลงน าเพมเตมในชวงฤด

แลงกจะชวยลดปญหาปรมาณน าสวนเกนลงได อกท งยงสามารถเกบน าสวนเกนน ไปใชประโยชน

ไดในฤดแลงอกดวย จากผลการวเคราะหปญหาและแนวทางการแกไขเบ องตนสามารถสรปได

ดวยตารางท 17

85

ตารางท 17 ปญหาและวธการแกไขเบ องตน

ปญหา สาเหต วธการแกไขเบ องตน การขาดน า

ภาคการเกษตร การขยายตวของพ นท

การเกษตรมากกวาแผนทวางเอาไว

ความจของคลองสงน าไมเพยงพอตอการรองรบปรมาณน าท งหมด

ควบคมการขยายตวของพ นทการเกษตรหรอจากดพ นทเพาะปลกใหนอยลง

เพมประสทธภาพของคลองสงน า

ปรบเปลยนชนดของพช

ปรมาณน าสวนเกน ความจของคลองสงน าไมเพยงพอตอการรองรบปรมาณน าท งหมด

เพมประสทธภาพของคลองสงน า

สรางสระหรอแองน าขนาดเลก

การเปรยบเทยบปรมาณการปลอยน าจากแบบจาลองและปรมาณการปลอยน าจรงจากอาง

เกบน าทบเสลาและปาสกสามารถแสดงไดดงตารางท 18 ซงจะพบวารปแบบการปลอยน าจาก

แบบจาลองจะเปนไปตามฤดกาลของประเทศไทยและปฏทนการปลกพชโดยการปลอยน าจะ

คอยๆ ปลอยน าเพมมากข นในชวงฤดแลงและปลอยน ามากสดในเดอนตลาคมซงเปนชวงฤดฝน

ของประเทศไทย ซงชวงน มฝนตกชกทาใหมปรมาณน าไหลเขาอางเกบน าเปนจานวนมาก ดงน น

อางเกบน าจงจาเปนตองระบายน าออกเพอรกษาสมดลของอางเกบน าและปองกนโครงสราง

ไมใหพงทลายลง นอกจากน ในชวงฤดฝนยงเปนฤดการปลกขาวนาปรงซงตองการใชน าในการ

เพาะกลาและใชในการเจรญเตบโตระยะแรกของขาวเปนจานวนมาก แบบจาลองจงแสดงผลการ

ปลอยน าในชวงฤดฝนมากกวาในชวงฤดอนๆ สวนการปลอยน าจรงจากอางเกบน าพบวาม

รปแบบการปลอยทไมชดเจน โดยเนนการปลอยน าปรมาณมากในชวงฤดแลงเทาน นและไม

คานงถงปฏทนการปลกพช ทาใหมความเสยงตอการขาดน าภาคเกษตรกรรมสงกวา นอกจากน

ยงพบวาในชวงฤดฝนมปรมาณการปลอยน านอย ทาใหมปรมาณน าทเกบกกในอางเกบน าเปน

ปรมาณมาก สงผลใหมความเสยงตอการพงทลายของโครงสรางอางเกบน าอกดวย อยางไรกตาม

เมอพจารณาปรมาณการปลอยน าสะสมรายป พบวาปรมาณการปลอยน าสะสมจากแบบจาลอง

86

มปรมาณนอยกวาปรมาณการปลอยน าจรง ซงสามารถสรปไดวาการบรหารจดการน าโดยใช

แบบจาลองทพฒนาข นน สามารถชวยใหใชประโยชนจากน าไดสงสด อกท งยงมปรมาณน าเกบกก

ในอางเกบน าเพอใชในยามฉกเฉนมากกวาอกดวย

87

ตารางท 18 การเปรยบเทยบปรมาณการปลอยน าจากแบบจาลองกบขอมลการปลอยน าจรง

อำงเกบน ำ เดอน กำรปลอยน ำจรง กำรปลอยน ำจำกแบบจำลอง

มกรำคม 0.68 0.77

กมภำพนธ 0.76 0

มนำคม 1.19 0.57

เมษำยน 1.26 1.05

พฤษภำคม 0.54 0.19

มถนำยน 0.89 0.18

กรกฎำคม 1.12 0.26

สงหำคม 1.68 0.77

กนยำยน 0.48 8.54

ตลำคม 0.85 27.13

พฤศจกำยน 18.02 0.65

ธนวำคม 17.92 0.65

มกรำคม 117.24 13.06

กมภำพนธ 117.98 9.16

มนำคม 121.55 10.51

เมษำยน 113.58 5.69

พฤษภำคม 121.13 7.57

มถนำยน 66.35 8.17

กรกฎำคม 39.89 19.2

สงหำคม 32.34 105.93

กนยำยน 18.54 160.46

ตลำคม 4.5 354.27

พฤศจกำยน 42.4 6.07

ธนวำคม 51.18 6.07

ทบเสลำ

ปำสก

88

4.5 การทดสอบความไวของแบบจ าลอง

1) การรณรงคประหยดน า เพอลดปรมาณการใชน าภาคครวเรอน

ปจจบนจานวนประชากรมแนวโนมสงข น สงผลใหมการใชน าในกจกรรมตางๆ เพม

มากข นตามไปดวย อยางไรกตามเมอเปรยบเทยบปรมาณความตองการใชน าระหวางภาค

ครวเรอนและภาคการเกษตรแลว พบวาปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตรม

ปรมาณมากกวาปรมาณความตองการใชน าภาคครวเรอนคอนขางมาก ซงจากการ

คานวณปรมาณความตองการใชน าจากภาคสวนตางๆ สามารถสรปไดดงตารางท 16 ท

เคยแสดงไวในกอนหนา

ท งน จากตารางท 16 ภาคเกษตรกรรมมปรมาณความตองการใชน าสงสดโดยคดเปน

82 เปอรเซนต รองลงมา คอภาคอตสาหกรรมคดเปน 12 เปอรเซนต และภาค

เกษตรกรรมคดเปน 6 เปอรเซนต ตามลาดบ นอกจากน ผลจากแบบจาลองทไดพฒนาข น

ยงแสดงใหเหนวา การขาดแคลนน าทเกดข นในลมน าเจาพระยาตอนลางเกดจากภาค

การเกษตรเพยงอยางเดยวเทาน น การรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอนอาจไมสงผล

ชวยลดการขาดแคลนน าสาหรบภาคครวเรอนโดยตรงแตอาจสงผลใหมปรมาณน าท

สามารถจดสรรไดมากข น ซงอาจสงผลใหการขาดแคลนน าของภาคการเกษตรมคาลดลง

การทดสอบความไวของแบบจาลองโดยการรณรงคประหยดน าทาไดโดยการลดอตราการ

ใชน าของประชากรท งในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาลลง ซงการลดลงของอตราการ

ใชน าทนามาทดสอบความไวของแบบจาลองน เปนอตราทคาดวาสามารถรณรงคให

เกดข นจรงได โดยการลดลงของอตราการใชน าทนามาทดสอบม 3 ระดบ ไดแก 5, 10

และ 20 เปอรเซนต ผลจากการทดสอบการรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอนสามารถ

แสดงไดดงตารางท 19

89

ตารางท 19 ผลการรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอน

จากตารางท 19 ซงแสดงผลการรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอน พบวาเมอลด

อตราการใชน าภาคครวเรอนเปนอตราสวนต งแต 5-20 เปอรเซนต จะชวยใหการขาด

แคลนน าภาคการเกษตรลดลงเพยงเลกนอยเทาน น ซงอาจเปนผลเนองมาจากสดสวนของ

ปรมาณการใชน าภาคครวเรอนมปรมาณนอยเมอเทยบกบปรมาณความตองการใชน าภาค

การเกษตร ดงน นถงแมวาจะการรณรงคประหยดน าจากภาคครวเรอนจะประสบ

ความสาเรจกสามารถชวยลดปญหาการขาดแคลนน าไดเพยงเลกนอยเทาน น

5% 10% 20% 5% 10% 20%

มกรำคม 180.08 180.08 180.08 180.08 0 0 0 0

กมภำพนธ 183.97 181.47 181.47 181.47 0 0 0 0

มนำคม 193.95 192.73 192.73 192.73 0 0 0 0

เมษำยน 246.09 246.09 246.09 246.09 0 0 0 0

พฤษภำคม 152.45 152.45 152.45 152.45 0 0 0 0

มถนำยน 225.15 225.10 225.10 225.10 0 0 0 0

กรกฎำคม 198.86 198.53 198.53 198.53 0 0 0 0

สงหำคม 138.26 138.26 138.26 137.54 0 0 0 0

กนยำยน 112.05 110.09 110.09 110.09 0 0 0 0

ตลำคม 175.07 175.07 175.07 175.07 0 0 0 0

พฤศจกำยน 175.76 174.89 174.89 174.89 0 0 0 0

ธนวำคม 136.14 136.01 136.01 136.01 0 0 0 0

เดอน

กำรขำดแคลนน ำภำคกำรเกษตร (ลำนลกบำศกเมตร) กำรขำดแคลนน ำภำคครวเรอน (ลำนลกบำศกเมตร)

กอน

ปรบปรง

หลงปรบปรง กอน

ปรบปรง

หลงปรบปรง

90

2) การจากดพ นทเกษตรกรรม เพอลดปรมาณการใชน าภาคการเกษตร

การขาดแคลนน าภาคการเกษตร เกดจากสาเหตหลก 2 สาเหตดวยกน ไดแก การ

ขยายตวของพ นทเกษตรทมากเกนไปและ ความจของแมน าหรอคลองสงน าไมเพยงพอตอ

การรองรบปรมาณน าทตองการ การลดการใชน าภาคการเกษตรสามารถดาเนนการได

ท งหมด 2 แนวทาง ไดแก

การจากดพ นทเกษตรกรรม

ปจจบนการขยายตวของพ นทการเกษตรมากเกนกวาแผนทวางเอาไว ทาใหเกด

ความตองการใชน าภาคการเกษตรเพมมากข นเรอยๆ ในขณะทปรมาณน ามอยอยาง

จากด การจากดพ นทเกษตรกรรมเปนแนวทางหนงทสามารถลดการใชน าภาค

การเกษตรลงได การทดสอบความไวของการจากดพ นทเกษตรกรรมสามารถทาได

ดวยการลดพ นทเพาะปลกลงตามสดสวน ไดแก 5, 10 และ 20 เปอรเซนต

ตามลาดบ โดยขนาดของพ นทเพาะปลกเดมและพ นทเพาะปลกทลดลงสามารถ

แสดงไดดงตารางท 20 และผลการจากดพ นทเกษตรกรรมสามารถแสดงไดดวย

ตารางท 21

91

ตารางท 20 ขนาดพ นทเพาะปลกเดมและขนาดพ นทเพาะปลกทลดลง

5% 10% 20%

A1 พลเทพ 1 80,500.00 76,475.00 72,450.00 64,400.00

A2 พลเทพ 2 15,800.00 15,010.00 14,220.00 12,640.00

A3 ทำโบสถ 2 133,553.00 126,875.35 120,197.70 106,842.40

A4 ดอนเจดย 0.00 0.00 0.00 0.00

A5 ทำโบสถ 1 62,527.00 59,400.65 56,274.30 50,021.60

A6 สำมชก 0.00 0.00 0.00 0.00

A7 บรมธำต 21,655.00 20,572.25 19,489.50 17,324.00

A8 ชณสตร 832.00 790.40 748.80 665.60

A9 ยำงมณ 16,780.00 15,941.00 15,102.00 13,424.00

A10 ผกไห 101,985.00 96,885.75 91,786.50 81,588.00

A11 บำงบำล 38,596.00 36,666.20 34,736.40 30,876.80

A12 เจำเจด-บำงย หน 208,938.00 198,491.10 188,044.20 167,150.40

A13 พระยำบรรลอ 150,533.00 143,006.35 135,479.70 120,426.40

A14 พระพมล 36,700.00 34,865.00 33,030.00 29,360.00

A15 ภำษเจรญ 9,289.00 8,824.55 8,360.10 7,431.20

A16 มโนรมย 87,845.00 83,452.75 79,060.50 70,276.00

A17 ชองแค 18,500.00 17,575.00 16,650.00 14,800.00

A18 โคกกระเทยม 17,090.00 16,235.50 15,381.00 13,672.00

A19 เรงรำง 0.00 0.00 0.00 0.00

A20 ปำสกชลสทธ 700.00 665.00 630.00 560.00

A21 คลองเพยว 0.00 0.00 0.00 0.00

A22 มหำรำช 134,185.00 127,475.75 120,766.50 107,348.00

A23 นครหลวง 0.00 0.00 0.00 0.00

A24 ปำสกใต 14,024.00 13,322.80 12,621.60 11,219.20

A25 รงสตเหนอ 88,930.00 84,483.50 80,037.00 71,144.00

A26 รงสตใต 66,174.00 62,865.30 59,556.60 52,939.20

A27 ชลหำรพจตร 69,746.00 66,258.70 62,771.40 55,796.80

A28 พระองคไชยำนชต 20,081.00 19,076.95 18,072.90 16,064.80

สดสวนกำรลดของพ นท (เปอรเซนต)สญลกษณ คำอธบำย พ นท (ไร)

92

ตารางท 21 ผลการจากดพ นทการเกษตรทกพ นท

เมอเปรยบเทยบผลระหวางกอนและหลงการลดขนาดของพ นทเพาะปลก พบวา

เมอลดขนาดของพ นทเพาะปลกจะสงผลใหการขาดน าภาคการเกษตรลดลงตามไป

ดวย เนองจากปรมาณน าทจดสรรไดมเทาเดม แตเมอลดพ นทเพาะปลกจะทาให

ปรมาณความตองการน าลดลง จงสงผลใหการขาดแคลนน าลดลงเชนกน

ผลจากแบบจาลองพบวาพ นททเกดการขาดแคลนน ามท งหมด 9 พ นทดวยกน

ไดแก โครงการชลประทานพลเทพ 2 ทาโบสถ 2 เจาเจด-บางยหน พระยาบรรลอ

มหาราช รงสตเหนอ รงสตใต ชลหารพจตร และพระองคไชยานชต ซงพ นททม

ความตองการใชน ามากสด ไดแก โครงการชลประทานเจาเจด -บางยหน รองลงมา

คอ โครงการชลประทานพระยาบรรลอและมหาราช ตามลาดบ พ นทท งสามน ต งอย

บรเวณกลางน าของพ นทลมน าเจาพระยาตอนลาง ซงเปนบรเวณทมการขยายตว

5% 10% 20%

มกรำคม 180.08 164.34 151.44 127.40

กมภำพนธ 183.97 168.18 154.31 128.15

มนำคม 193.95 177.90 161.92 134.47

เมษำยน 246.09 227.51 208.71 172.80

พฤษภำคม 152.45 140.83 129.17 109.28

มถนำยน 225.15 207.74 191.10 155.54

กรกฎำคม 198.86 182.40 166.80 137.77

สงหำคม 138.26 125.96 125.49 104.70

กนยำยน 112.05 102.54 94.76 79.86

ตลำคม 175.07 159.85 147.40 123.87

พฤศจกำยน 175.76 162.75 147.64 122.75

ธนวำคม 136.14 126.42 117.15 98.94

เดอน

กำรขำดแคลนน ำภำคกำรเกษตร (ลำนลกบำศกเมตร)

กอนปรบปรงหลงปรบปรง

93

ของการทานาขาวเปนจานวนมาก เนองจากสภาพของดนเปนทราบลมอกท งยงตด

แมน าสายหลกรวมถงคลองสงน า ทาใหเกษตรกรในพ นทขยายพ นทการเพาะปลกใน

พ นทน มากกวาในพ นทสวนอน ดงน นพ นทท งสามพ นทน จงสมควรมการควบคมการ

เพาะปลกทเขมงวดเพอปองกนปญหาการขาดแคลนน าภาคการเกษตรทอาจเพม

สงข นไดในอนาคต

ผลจากการวเคราะหความไวดวยการจากดพ นทการเกษตรของ 3 พ นททมความ

ตองการใชน ามากทสด ไดแก โครงการชลประทานโครงการชลประทานเจาเจด-บาง

ยหน พระยาบรรลอและมหาราช โดยการลดขนาดของพ นทเพาะปลกลงพ นทละ 20

เปอรเซนต ผลการลดขนาดของพ นทเพาะปลกของท ง 3 พ นทสามารถแสดงไดดง

ตารางท 22

ตารางท 22 ผลการจากดพ นทการเกษตรเฉพาะ 3 พ นท ทมความตองการใชน ามากทสด

กอนปรบปรง หลงปรบปรง

มกรำคม 180.08 152.75 17.89

กมภำพนธ 183.97 157.74 16.63

มนำคม 193.95 166.48 16.50

เมษำยน 246.09 212.57 15.77

พฤษภำคม 152.45 128.61 18.53

มถนำยน 225.15 193.95 16.09

กรกฎำคม 198.86 170.33 16.75

สงหำคม 138.26 115.50 19.70

กนยำยน 112.05 93.13 20.32

ตลำคม 175.07 150.18 16.58

พฤศจกำยน 175.76 150.01 17.17

ธนวำคม 136.14 113.01 20.46

เดอนกำรขำดแคลนน ำภำคกำรเกษตร (ลำนลกบำศกเมตร) สดสวนกำรลดลงของปรมำณ

กำรขำดแคลนน ำ (เปอรเซนต)

94

จากตารางท 22 พบวา การจากดพ นทการเกษตรของ 3 พ นททมความตองการ

ใชน าสงสด ทาใหปรมาณการขาดแคลนน าโดยรวมลดลงไดเชนกน ซงหาก

เปรยบเทยบกบการจากดพ นทการเกษตรของทกพ นทแลวจะพบวา การจากดพ นท

การเกษตรของ 3 พ นทสามารถดาเนนการไดประสบความสาเรจมากกวา เนองจาก

สามารถกาหนดมาตรการควบคมการจากดพ นทและสามารถควบคมการดาเนนการ

ปฏบตไดอยางใกลชด

อยางไรกตามถงแมวาการลดขนาดของพ นทเพาะปลกจะชวยลดการขาดแคลน

น าภาคการเกษตรลงได แตในความเปนจรงแนวทางน ถอวาเปนแนวทางทสามารถ

ปฏบตจรงไดยาก เนองจากขาดการควบคมการเพาะปลกทเขมงวด อกท งการ

เพาะปลกยงเปนรายไดหลกของเกษตรกร ดงน นหากลดพ นทเพาะปลกมาก

จนเกนไปกจะทาใหเกษตรกรขาดรายไดในการดารงชวต การขอความรวมมอและ

การทาขอตกลงรวมกนระหวางผมสวนรบผดชอบกบเกษตรกรจงเปนสงจาเปนและ

ตองไดรบการยอมรบจากท งสองฝายเพอใหแนวทางน สามารถปฏบตไดจรงและ

เปนไปดวยความราบรน

การปรบเปลยนชนดของพช

พชทสามารถปลกในพ นทลมน าเจาพระยาตอนลางไดมหลายชนดดวยกน ไดแก

ขาวโพด ออย ถวตางๆ ลาไย ปาลมน ามน และกาแฟ แตในปจจบนพ นทเพาะปลก

สวนใหญในลมน าเจาพระยาตอนลางมกจะปลกขาวนาปและขาวนาปรง ซงพช

ประเภทขาวโดยเฉพาะขาวนาปรงจะมปรมาณความตองการใชน ามากกวาพชชนด

อนหลายชนด โดยปรมาณความตองการใชน าของพชแตละชนดทสามารถปลกในลม

น าเจาพระยาตอนลางสามารถแสดงไดดวยตารางท 23

95

ตารางท 23 ปรมาณความตองการใชน าของพชแตละชนด ทสามารถปลกไดในลมน าเจาพระยาตอนลาง

ม.ค.

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

รวม

ขำวน

ำป

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

2.24

90.25

125.1

6

0.00

58.11

310.2

6

65.03

651.0

5

ขำวน

ำปรง

476.2

2

413.6

0

462.0

8

435.7

7

110.6

9

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

1,898

.36

ขำวโพ

ด32

8.47

10

.65

0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

034

3.14

52

3.27

1,2

05.53

ออย

257.1

7

47.51

0.00

342.1

0

96.60

165.6

5

143.2

2

106.6

6

0.00

108.7

9

311.7

9

306.9

2

1,886

.41

ถ วเขย

ว0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

033

8.07

18

7.02

52

5.09

ถ วลส

ง27

2.93

31

.69

0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

027

1.83

36

0.20

93

6.65

ถ วเหล

อง25

6.42

5.2

8

0.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

00.0

029

4.00

41

5.58

97

1.28

ลำไย

319.9

5

311.8

7

380.2

5

281.7

7

71.80

59.85

41.38

0.00

0.00

11.91

257.8

1

315.7

8

2,052

.37

ปำลม

น ำมน

373.4

1

364.0

2

450.9

5

345.6

5

127.6

2

110.4

5

94.11

35.45

0.00

18.99

312.4

1

370.3

9

2,603

.45

กำแฟ

377.8

2

374.2

0

461.8

0

362.6

0

136.2

2

126.1

9

104.2

8

33.16

0.00

31.74

315.1

1

371.8

7

2,694

.99

ชนดข

องพช

ปรมำ

ณควำ

มตอง

กำรใช

น ำรำ

ยเดอน

ของพ

ชแตล

ะชนด

(ลกบ

ำศกเม

ตรตอ

ไร)

96

ถงแมวาขาวจะเปนพชสงออกสาคญของประเทศไทย อยางไรกตามเมอ

เปรยบเทยบมลคากบพชชนดอน พบวาขาวมมลคานอยกวาในปรมาณทเทาๆ กน

ดงน นการปรบเปลยนชนดของพชนอกจากอาจจะชวยลดปรมาณการขาดแคลนน า

แลวยงชวยเพมมลคาการสงออกของผลผลตทางการเกษตรไดอกดวย การทดสอบ

ความไวโดยการปรบเปลยนชนดของพชสามารถทดสอบเบ องตนไดโดยลดสดสวน

การปลกขาวและปลกพชชนดอนโดยผสมผสานระหวางขาวโพด ออย ถวเขยว ถว

ลสง ถวเหลอง ลาไย ปาลมน ามน และกาแฟ รวมดวยในอตราสวนเทากนคอ ขาว

50 เปอรเซนตและพชชนดอนดวยสดสวนอยางละเทาๆ กนอก 50 เปอรเซนต ผล

การปรบเปลยนชนดของพชสามารถแสดงไดดงตารางท 24

ตารางท 24 ผลการปรบเปลยนชนดของพช

เดอน

การขาดแคลนน าภาคการเกษตร (ลานลกบาศกเมตร)

กอนปรบปรง หลงปรบปรง

มกราคม 180.08 309.82

กมภาพนธ 183.97 178.86 มนาคม 193.95 200.61

เมษายน 246.09 162.82

พฤษภาคม 152.45 90.37 มถนายน 225.15 118.76

กรกฎาคม 198.86 102.96

สงหาคม 138.26 61.83 กนยายน 112.05 35.31

ตลาคม 175.07 74.69 พฤศจกายน 175.76 341.79

ธนวาคม 136.14 374.72

รวม 2,117.82 1,742.71

97

จากตารางท 24 ซงแสดงผลปรมาณการขาดแคลนน าท งกอนและหลง

ปรบเปลยนชนดของพช พบวาการปรบเปลยนชนดของพชมสวนชวยลดอตราการ

ขาดแคลนน าภาคการเกษตรไดในบางชวง เนองจากเมอปรบเปลยนชนดของพชกจะ

ทาใหชวงการเพาะปลกเปลยนแปลงไป โดยการปลกพชชนดอนรวมกบขาวสามารถ

ลดปรมาณการขาดแคลนน าโดยเฉพาะในชวงเดอนเมษายนซงเปนชวงเรมฤดกาล

ปลกขาวนาปซงตองการใชน าในการเตรยมแปลงและเพาะกลาเปนปรมาณมาก และ

ชวงเดอนมถนายนถงกรกฎาคมซงมกไดรบผลกระทบจากฝนท งชวง

นอกจากน หากพจารณาถงมลคาของผลผลตทางการเกษตร แสดงไดดงตารางท

25 จะพบวาการปลกขาวและพชชนดอนรวมดวยมแนวโนมจะสรางมลคาของ

ผลผลตทางการเกษตรไดมากกวาการปลกขาวเพยงชนดเดยว เนองจากขาวเปนพช

ทมมลคานอยกวาพชชนดอนในปรมาณทเทาๆ กน

ตารางท 25 ราคาผลผลตทางการเกษตร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2560)

ชนดของพช ราคาขายตอกโลกรม (บาท)

ขาวนาป 9-10

ขาวนาปรง 9-10 ขาวโพด 8-10

ออย 1-2

ถวเขยว 20-30 ถวลสง 30-35

ถวเหลอง 15-16 ลาไย 10-40

ปาลมน ามน 20-30

กาแฟ 400-600

98

จากตารางท 25 จะพบวา กาแฟมราคาผลผลตตอกโลกรมสงทสด รองลงมาคอ

ถวลสง ถวเขยว และปาลมน ามนตามลาดบ ดงน นในการปรบเปลยนการปลกพช

เบ องตนเพอเพมผลผลตทางการเกษตรจงควรนากาแฟ ถวลสง ถวเขยว และปาลม

น ามนมาทดลองปลกกอนพชชนดอน ผลการจาลองการปลกพชโดยมอตราสวนการ

ปลกขาว 50 เปอรเซนต และกาแฟ ถวลสง ถวเขยวและปาลมน ามนรวมกน 50

เปอรเซนต แสดงผลไดดงตารางท 26

ตารางท 26 ผลจากการปลกกาแฟ ถวลสง ถวเขยว และปาลมน ามนรวมกบการปลกขาว

เดอน

การขาดแคลนน าภาคการเกษตร (ลานลกบาศกเมตร)

กอนปรบปรง หลงปรบปรง

มกราคม 180.08 300.20

กมภาพนธ 183.97 214.31 มนาคม 193.95 276.62

เมษายน 246.09 242.68 พฤษภาคม 152.45 98.94

มถนายน 225.15 119.31

กรกฎาคม 198.86 104.11 สงหาคม 138.26 59.64

กนยายน 112.05 35.31

ตลาคม 175.07 68.52 พฤศจกายน 175.76 345.87

ธนวาคม 136.14 348.85 รวม 2,117.82 1,914.15

99

จากตารางท 26 ซงแสดงผลการจาลองปลกพชโดยมอตราสวนการปลกขาว 50

เปอรเซนต และกาแฟ ถวลสง ถวเขยว และปาลมน ามนรวมกน 50 เปอรเซนต

พบวา มปรมาณการขาดแคลนน านอยกวาการปลกขาวเพยงชนดเดยว อกท งยงม

แนวโนมการเพมข นของมลคาผลผลตการเกษตรมากกวาการปลกขาวเพยงชนด

เดยวอกดวย ดงน นในการปรบเปลยนการปลกพชเบ องตนเพอเพมผลผลตทาง

การเกษตรจงควรนากาแฟ ถวลสง ถวเขยว และปาลมน ามนมาทดลองปลกกอนพช

ชนดอน

อยางไรกตามถงแมวาการปลกขาวและพชชนดอนรวมดวยจะชวยใหปรมาณ

การขาดแคลนน าภาคการเกษตรลดลงและชวยเพมมลคาของผลผลตทางการเกษตร

แตเกษตรกรสวนใหญมความคนเคยกบการปลกขาวมาอยางยาวนาน ดงน นการ

ปรบเปลยนจากการปลกขาวเปนการปลกพชชนดอนรวมดวยอาจตองใชเวลาคอย

เปนคอยไปและตองอาศยความรวมมอจากทกๆ ภาคสวนในการใหความร ความ

เขาใจทถกตอง ท งน ในการลงทนปรบเปลยนชนดของการปลกพชจาเปนตองมการ

พจารณาตนทนตอไรรวมดวย เพอใหการดาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพและ

เกดประโยชนสงสด

3) การสรางโครงสรางทางน า เพอชวยเพมประสทธภาพการบรหารจดการ

ปจจบนความจของแมน าสายหลก แมน าสายรองและคลองสงน ามอยางจากดและไม

เพยงพอตอการเกบกกน าในฤดฝนไดท งหมด ทาใหเกดปญหาน าลนออกจากแมน าและ

คลองสงน าโดยไมไดใชประโยชน อกท งยงไมสามารถสงน าตามปรมาณทตองการไปยง

พ นทตางๆ ได ดงน นการสรางโครงสรางทางน าเพมเตม เชน คลองผนน า หรอการขดลอก

คลองกจะสามารถชวยพฒนาประสทธภาพของคลองสงน าได

การสรางโครงสรางทางน าเพมเตม สามารถทาไดโดยการผนน าจากตาแหนงทเกดน า

ลนจากแมน าหรอคลองไปยงพ นททเกดการขาดแคลนน า คลองผนน าทสรางข นใหมจะ

ชวยนาน าทลนออกจากแมน าหรอคลองไปยงพ นททตองการน าทาใหชวยลดความเสยงน า

100

ทวมและการขาดแคลนน าลงได อยางไรกตาม จากการวเคราะหตาแหนงทเกดน าลนและ

พ นททขาดแคลนน าจากผลของแบบจาลอง พบวาการกอสรางคลองผนน าเพมเตมเพอผน

น าจากตาแหนงทเกดน าลนไปยงพ นททขาดแคลนน ากระทาไดยาก เนองจากขอจากด

ดานพ นทและความซบซอนของโครงขายระบบลมน าเจาพระยาตอนลาง แนวทางน จงอาจ

เปนแนวทางการแกไขทไมเหมาะสม ดงน นแนวทางเลอกอนทอาจมความเปนไปได

มากกวา คอ การเพมประสทธภาพของแมน าและคลองสงน าโดยการขดลอกแมน าหรอ

คลองใหมความจเพมข นโดยหลงจากขดลอกแลวจะชวยใหแมน าหรอคลองมความจ

เพมข นประมาณ 20 เปอรเซนต โดยการเลอกตาแหนงทดาเนนการขดลอกแมน าหรอ

คลองจะเลอกจากตาแหนงทเกดน าลนท งจากแมน าสายหลก แมน าสายรองและคลองสง

น า ผลจากการขดลอกแมน าหรอคลองสามารถแสดงไดดงตารางท 27

ตารางท 27 ผลจากการขดลอกแมน าหรอคลอง

เดอน

ปรมาณน าสวนเกน (ลานลกบาศกเมตร)

แมน าสายหลก (OVFQ) แมน าสายรองและคลองผนน า

(OVFQT)

กอนปรบปรง หลงปรบปรง กอนปรบปรง หลงปรบปรง มกราคม 96.67 16.74 196.62 185.39

กมภาพนธ 102.56 16.60 194.30 184.28 มนาคม 101.64 16.71 195.25 184.40

เมษายน 82.34 16.74 195.29 185.42

พฤษภาคม 87.77 16.81 198.13 187.36 มถนายน 34.36 6.62 194.76 185.94

กรกฎาคม 24.35 6.70 194.80 184.58

สงหาคม 33.54 5.62 199.75 187.46 กนยายน 37.32 6.91 194.09 184.10

ตลาคม 112.61 17.44 196.34 184.62

พฤศจกายน 29.30 6.73 196.33 184.64 ธนวาคม 27.15 6.85 197.30 187.24

101

ตารางท 27 แสดงผลปรมาณน าสวนเกนจากแบบจาลองท งกอนและหลงขดลอกคลอง

โดยจะพบวาเมอดาเนนการขดลอกแมน าสายหลกแลวสามารถชวยลดปรมาณน าลนให

ลดลงโดยเฉลย 80 เปอรเซนตตอป สวนการขดลอกแมน าสายรองรวมถงคลองสงน า จะ

สามารถชวยลดปรมาณน าลนใหลดลงโดยเฉลย 5 เปอรเซนตตอป ดงน น การขดลอก

แมน าและคลองเพอขยายความจจงเปนอกแนวทางหนงทสามารถชวยเพมการเกบกกน า

ไดมากข น อกท งยงชวยใหสงน าไปยงแตละพ นทไดใกลเคยงความตองการจรงมากข นดวย

ท งน จากผลการขดลอกแมน าและคลอง พบวาการขดลอกในแมน าสายหลกสามารถชวย

ลดปรมาณน าลนไดมากกวาการขดลอกในแมน าสายรองเนองจากแมน าสายรองมความจ

เดมนอย ดงน นการขดลอกจงชวยเพมความจของแมน าสายรองไดเพยงเลกนอยเทาน น

นอกจากการขดลอกแมน าและคลองเฉพาะบรเวณน าลนจะชวยลดปรมาณน าสวนเกน

ทลนออกจากแมน าและคลองไดแลว จากบนทกเหตการณยอนหลงเมอป พ.ศ. 2556

พบวาพ นทลมแมน าเจาพระยาตอนลางประสบปญหาน าทวมบรเวณจงหวดอยธยา

สงหบร และอางทอง โดยหากวเคราะหจากแผนผงลมน าเจาพระยาตอนลางแลวจะพบวา

ความจของแมน าเจาพระยา ณ จดน นมลกษณะเปนคอขวดซงทาให ณ จดน นมความจ

แมน านอยกวาตาแหนงอน ดงน นเพอปองกนและชวยลดปญหาน าทวมในอนาคต จงควร

ขยายความจแมน าเจาพระยา ณ ตาแหนงทมลกษณะเปนคอขวดน เพอใหแมน าสามารถ

เกบกกน าไดมากข นและสามารถระบายน าไดเรวข น ซ งจะชวยบรรเทาความเสยหายท

เกดข นได

102

บทท 5 สรปผลงานวจย (Conclusion)

ลมน าเจาพระยาตอนลางเปนลมน าหลกทมความสาคญของประเทศไทย โดยนอกจากจะเปน

ทต งของเมองหลวงแลว ยงเปนแหลงรวมอตสาหกรรมและพ นทเกษตรกรรมหลกของประเทศไทย

โดยกจกรรมท งหมดทเกดข นบรเวณลมน าเจาพระยาตอนลางลวนแลวแตตองใชน าเปนสวนสาคญ

ท งส น ปจจบนการเพมข นของจานวนประชากร การเตบโตดานอตสาหกรรมและเกษตรกรรมในพ นท

ลมน าเจาพระยาตอนลางมแนวโนมสงข นอยางตอเนอง ประกอบกบประเทศไทยกาล งประสบปญหา

การขาดแคลนน าและน าทวมอยางตอเนอง ดงน นการบรหารจดการน าทมประสทธภาพจะชวยให

สามารถจดสรรน าใหแกทกภาคสวนไดอยางคมคาและเกดประโยชนสงสด

ปจจบนกรมชลประทานเปนผรบผดชอบหลกในการบรหารจดการน าของประเทศไทย โดย

แนวทางและเครองมอทใชเพอจดสรรน าใหแตละภาคสวนน นอาศยประสบการณและความชานาญ

ประกอบการตดสนใจ ดงน นการพฒนาเครองมอเพอชวยในการตดสนใจเพอใหการตดสนใจแตละคร ง

มประสทธภาพมากข นจงเปนสงจาเปนทจะชวยพฒนาประสทธภาพของการบรหารจดการน าได

เทคนคการหาคาทเหมาะสมประเภทกาหนดการเชงเสนเปนวธทถกเลอกมาใชในงานวจยน

เนองจากเปนวธทสามารถสรางแบบจาลองคณตศาสตรทมความซบซอนนอยกวาแบบจาลอง

คณตศาสตรอนๆ อกท งยงสามารถเรยนรไดงาย แมแตผทไมเคยมประสบการณมากอนกสามารถใช

แบบจาลองน ได แบบจาลองทสรางข นน มจดประสงคเพอลดการขาดแคลนน าและปรมาณน าสวนเกน

ใหไดมากทสดภายใตเงอนไขทกาหนด ไดแก ขอจากดของอางเกบน า ขอจากดของอตราการไหลและ

ขอจากดของสมดลน า นอกจากน งานวจยน ยงมการนาเวลาการเดนทางของน าเขามาเปนสวนหนงของ

แบบจาลอง ดวยสมมตฐานวา น าใชเวลาในการเดนทางไปยงจดตางๆ ดวยเวลาทแตกตางกน ดงน น

หากมการนาเวลาการเดนทางของน ามาเปนสวนหนงของแบบจาลองแลวจะชวยใหการหาคาตอบม

ความใกลเคยงกบสถานการณจรงมากยงข น ผลจากการทดสอบสมมตฐานพบวาเวลาการเดนทางของ

น าเปนปจจยสาคญทสงผลตอความถกตองของคาตอบทไดจากแบบจาลอง โดยแบบจาลองทพจารณา

เวลาการเดนทางของน ามความคลาดเคลอนสมพทธอยในชวง 0-10 เปอรเซนต ในขณะทแบบจาลอง

ทไมพจารณาเวลาการเดนทางของน ามความคลาดเคลอนสมพทธต งแต 10 เปอรเซนตข นไป ดงน น

103

เวลาการเดนทางของน าจงถกนามาเปนสวนหนงของแบบจาลองหลกเพอวเคราะหสถานการณน าและ

วางแผนการบรหารจดการน าในการศกษาน

ผลจากแบบจาลองพบวาปญหาหลกทเกดข นบรเวณลมน าเจาพระยาตอนลางประกอบดวย 2

ปญหาหลกดวยกน ไดแก การขาดน าภาคการเกษตรและปรมาณน าสวนเกนทลนออกจากแมน าสาย

หลก แมน าสายรองและคลองสงน า โดยสาเหตหลกเกดจากการขยายตวของพ นทการเกษตรและ

ความจของคลองสงน าทมอยางจากดและไมเพยงพอตอการรองรบปรมาณน าท งหมด การศกษาน จง

ประเมนแนวทางการแกไขเบ องตนโดยการทดสอบความไวของแบบจาลองท งหมด 3 แนวทางดวยกน

ไดแก 1) การรณรงคประหยดน าในภาคครวเรอนซงอาจมผลชวยเพมปรมาณน าทนามาจดสรรใหภาค

การเกษตรได ผลจากการรณรงคประหยดน าภาคครวเรอน พบวาสามารถชวยลดปรมาณการขาดน า

ภาคการเกษตรไดเพยงเลกนอยเทาน น เนองจากการใชน าภาคครวเรอนมปรมาณนอยเมอเทยบกบ

ปรมาณความตองการใชน าภาคการเกษตร 2) การจากดพ นทเกษตรกรรมและการปรบเปลยนสดสวน

พ นทการปลกพชเศรษฐกจทใชน านอย ท งน การปรบเปลยนชนดการปลกพชจาเปนตองพจารณา

ตนทนตอไรรวมดวยเพอใหการดาเนนงานมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสด และ 3) การขดลอก

แมน าและคลองเพอเพมความจในการกกเกบน า โดยการขดลอกแมน าและคลองสามารถเพมความจ

ของแมน าและคลองไดประมาณ 20 เปอรเซนต ผลจากการขดลอกแมน าสายหลก พบวาสามารถชวย

ลดปรมาณน าลนจากแมน าสายหลกไดโดยเฉลย 80 เปอรเซนตตอป สวนการขดลอกแมน าสายรอง

พบวาสามารถชวยลดปรมาณน าลนไดโดยเฉลย 5 เปอรเซนตตอปเทาน น เนองจากแมน าสายรองม

ความจเดมนอย การขดลอกแมน าจงสามารถชวยลดปรมาณน าลนไดเพยงเลกนอย อยางไรกตามผล

จากการทดสอบความไวขางตนสามารถใชเปนแนวทางเพอชวยลดการขาดแคลนน าภาคการเกษตร

และลดปรมาณน าสวนเกนจากแมน าสายหลก แมน าสายรองและคลองสงน า ไดจรง โดยการเลอกใช

แนวทางการแกไขจาเปนตองพจารณาตามความเหมาะสมตามสถานการณจรงเพอใหการบรหาร

จดการน ามประสทธภาพสงสด

แบบจาลองทพฒนาข นในการศกษาน ยงสามารถนาไปใชเปนเครองมอชวยบรหารจดการน า

ในลมน าเจาพระยาตอนลางไดโดยสามารถเพมประสทธภาพของการบรหารอางเกบน า และสามารถ

นาไปประยกตใชในลมน าอนๆ เพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการน าของประเทศไดอกดวย

รายการอางอง

Abduaziz, O., Cheng, J. K., Tahar, R. M., & Varma, R. (2015). A Hybrid Simulation Model for Green Logistics Assessment in Automotive Industry. Procedia Engineering, 100, 960-969. doi: 10.1016/j.proeng.2015.01.455

Avramidis, A. N., Chan, W., Gendreau, M., L’Ecuyer, P., & Pisacane, O. (2010). Optimizing daily agent scheduling in a multiskill call center. European Journal of Operational Research, 200(3), 822-832. doi: 10.1016/j.ejor.2009.01.042

Bennett Golub, Martin Holmer, Raymond McKendall, Lawrence Pohlman, & Zenios, S. A. (1995). Theory and Methodology A stochastic programming model for money management. European Journal of Operational Research, 85, 282-296.

Bi, W., Dandy, G. C., & Maier, H. R. (2015). Improved genetic algorithm optimization of water distribution system design by incorporating domain knowledge. Environmental Modelling & Software, 69, 370-381. doi: 10.1016/j.envsoft.2014.09.010

Chavarit, C. (2005). A dynamic programming for searching rule curves. Journal of American Society of Civil Engineer.

Chen, Q., Chen, D., Han, R., Li, R., Ma, J., & Blanckaert, K. (2012). Optimizing the operation of the Qingshitan Reservoir in the Lijiang River for multiple human interests and quasi-natural flow maintenance. Journal of Environmental Sciences, 24(11), 1923-1928. doi: 10.1016/s1001-0742(11)61029-2

Correll, D., Suzuki, Y., & Martens, B. J. (2014). Logistical supply chain design for bioeconomy applications. Biomass and Bioenergy, 66, 60-69. doi: 10.1016/j.biombioe.2014.03.036

Dullinger, C., Struckl, W., & Kozek, M. (2017). Simulation-based multi-objective system optimization of train traction systems. Simulation Modelling Practice and Theory, 72, 104-117. doi: 10.1016/j.simpat.2016.12.008

Frederick S. Hillier, & Lieberman, G. J. (1967). Introduction to Operations Research. New York: McGraw-Hill.

105

Gong, L., & Fan, W. (2016). Optimizing scheduling of long-term highway work zone projects. International Journal of Transportation Science and Technology, 5(1), 17-27. doi: 10.1016/j.ijtst.2016.06.003

He, Y., Xu, Q., Yang, S., & Liao, L. (2014). Reservoir flood control operation based on chaotic particle swarm optimization algorithm. Applied Mathematical Modelling, 38(17-18), 4480-4492. doi: 10.1016/j.apm.2014.02.030

Janejira Tospornsampan, & Kita, I. (2005). Deriving a general operating policy of a multiple reservoir system using a combination model of optimization and artificial intelligence techniques – a case study in the Mae Klong system, Thailand. International Conference on Rainwater Catchment Systems, 12, 1-7.

Jason T. Needham, David W. Watkins Jr., & Lund, J. R. (2000). Linear Programming for Flood Control in the IOWA and DES MOINES Rivers. Journal of Water Resources Planning and Management, 126(3), 118-127.

Liu, Q., Zhang, Y., & Zhou, Y. (2017). Integrated optimization of cutting parameters and scheduling for reducing carbon emissions. Journal of Cleaner Production. doi: 10.1016/j.jclepro.2017.01.054

Luo, Q., Wu, J., Yang, Y., Qian, J., & Wu, J. (2016). Multi-objective optimization of long-term groundwater monitoring network design using a probabilistic Pareto genetic algorithm under uncertainty. Journal of Hydrology, 534, 352-363. doi: 10.1016/j.jhydrol.2016.01.009

Martins, S., Amorim, P., Figueira, G., & Almada-Lobo, B. (2017). An Optimization-Simulation Approach to the Network Redesign Problem of Pharmaceutical Wholesalers. Computers & Industrial Engineering. doi: 10.1016/j.cie.2017.01.026

Mattia, S., Rossi, F., Servilio, M., & Smriglio, S. (2016). Staffing and scheduling flexible call centers by two-stage robust optimization. Omega. doi: 10.1016/j.omega.2016.11.001

Pflug, G. C. (2001). Scenario tree generation for multiperiod financial optimization by optimal discretization. Mathematics Subject Classification, 89(2), 251-271. doi: 10.1007/s101070000202

106

Pinthong, P. (2014). Modeling of Multiple Reservoir Operation System for Water Supply using Genetic Algorithm. International Conference on Technical Education, 2, 69-75.

Satoh, M., Kawabata, A., Vudhivanich, V., Kwanyuen, B., & Cherdchanpipat, N. (2003). Development of Operation Rule for Multipurpose Reservoirs to Secure Water Supply in the Mae Klong River Basin, Thailand. Transactions of The Japanese Society of Irrigation, Drainage and Reclamation Engineering, 2003(228), 741-748. doi: 10.11408/jsidre1965.2003.741

Shaikh, F., & Ji, Q. (2016). Forecasting natural gas demand in China: Logistic modelling analysis. International Journal of Electrical Power & Energy Systems, 77, 25-32. doi: 10.1016/j.ijepes.2015.11.013

Sharif, M., & Swamy, V. S. V. (2014). Development of LINGO-based optimisation model for multi-reservoir systems operation. International Journal of Hydrology Science and Technology, 4(2), 126. doi: 10.1504/ijhst.2014.066440

Silva, C. A., Sousa, J. M., Runkler, T., & Costa, J. M. G. S. d. (2005). A Logistic Process Scheduling Problem: Genetic Algorithms or Ant Colony Optimization? IFAC Proceedings Volumes, 38(1), 206-211. doi: 10.3182/20050703-6-cz-1902.01518

Supattra Visessri, Koontanakulvong, S., & Su, M.-D. (2016). Modelling Joint River Basins Managements for Mitigating the Drought and Flood - A Case Study in Upper Chao Phraya River Basin Thailand. 2nd World Irrigation Forum (WIF2) Proceeding W.2.2.08.

Yang, L., Zhao, X., Peng, S., & Li, X. (2016). Water quality assessment analysis by using combination of Bayesian and genetic algorithm approach in an urban lake, China. Ecological Modelling, 339, 77-88. doi: 10.1016/j.ecolmodel.2016.08.016

Yang, Z., Ma, Z., & Wu, S. (2016). Optimized flowshop scheduling of multiple production lines for precast production. Automation in Construction, 72, 321-329. doi: 10.1016/j.autcon.2016.08.021

Zettel, V., & Hitzmann, B. (2017). Optimization of the production parameters for bread rolls with the Nelder–Mead simplex method. Food and Bioproducts Processing, 103, 10-17. doi: 10.1016/j.fbp.2017.02.003

107

กรมชลประทาน, ส. คมอการหาปรมาณการใชน าของพชปรมาณการใชน าของพชอางองและคาสมประสทธพช.

Retrieved 1 กมภาพนธ 2560, from water.rid.go.th/hwm/cropwater/iwmd/pdf/rev_cwr_manual.pdf

ธรรมาภรณพลาศ, ว. (2555). หลกการหาความเหมาะสมทดทสด. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร. (2558, 1 มกราคม 2560). บนทกเหตการณภยแลงป

2557/2558. Retrieved 1 มกราคม 2560, from http://www.thaiwater.net/current/drought58/drought58.html

ภาคผนวก

109

ประวตผเขยนวทยา นพนธ

ประวตผเขยนวทยานพนธ

นางสาวอนทรา เตชะมาน เกดเมอวนท 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 สาเรจการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย จากโรงเรยนชลกนยานกล จงหวดชลบร และสาเรจการศกษาระดบปรญญาตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเคม จากมหาวทยาลยธรรมศาสตร ในปการศกษา พ.ศ. 2556 และไดเขาศกษาตอในหลกสตรปรญญาวศวกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวศวกรรมอตสาหการ ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ คณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในภาคการศกษาตอนตน ปการศกษา 2558