หน่วยการเรียนรู้ ... · 1....

ชดกจกรรมการเรยนร

รายวชา ว30223 เคม

หนวยการเรยนร สมดลเคม

ชนมธยมศกษาปท 5

นางธญณรตน ปรนทอง

ครช านาญการโรงเรยนขอนแกนวทยายน

ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 25

ชดท 1

การเปลยนแปลงทผนกลบได

ค ำน ำ

การจดท าชดกจกรรมการเรยนรรายวชา ว30223 เคม หนวยการเรยนร สมดลเคม ชดนจดท าขนเพอเปนแนวทางในการศกษาและพฒนาการเรยนการสอน สาระการเรยนรวทยาศาสตร ส าหรบชนมธยมศกษาปท 5 ชวยใหผเรยนสามารถเกดการเรยนรเปนไปตามขนตอนอยางมประสทธภาพ ขาพเจาไดน าแนวคดจากนโยบายการจดการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 นวตกรรมทางการศกษาและการศกษางานวจยทเกยวของกบชดกจกรรมการเรยนร เพอใหเกดความชดเจนถกตองตามหลกวชา ดงนนชดกจกรรมการเรยนรรายวชา ว30223 เคม หนวยการเรยนร สมดลเคม ทจดท าขนทงหมดมจ านวน 6 ชด ดงน

ชดท 1 การเปลยนแปลงทผนกลบได ชดท 2 การเปลยนแปลงทภาวะสมดล ชดท 3 ความสมพนธระหวางความเขมขนของสารตาง ๆ ณ ภาวะสมดล ชดท 4 ปจจยทมผลตอภาวะสมดล ชดท 5 หลกของเลอชาเตอรเอ ชดท 6 สมดลเคมในสงมชวตและสงแวดลอม

ในแตละชดกจกรรมการเรยนรผเรยนสามารถน าไปศกษาไดดวยตนเอง ทบทวนเนอหาหรอสามารถศกษาเพมเตมได ผเรยนไดฝกวเคราะห รจกคดอยางมเหตผล รจกสงเกต กลาแสดงออกในสงทเหมาะสม มคณธรรม สามารถท างานรวมกบผอนได

ส าหรบชดนเปนชดท 1 เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได โดยไดผาน การตรวจสอบจากผเชยวชาญ และน าไปทดลองหาประสทธภาพแลว จงสามารถน ามาใชแกปญหาและพฒนาการเรยนการสอนไดอยางด ขาพเจาหวงเปนอยางยงวาเมอนกเรยน ไดศกษาชดกจกรรมการเรยนรชดนจะท าใหเปนผประสบความส าเรจในการเรยนวชาเคมตอไป

ธญณรตน ปรนทอง

ผสอน

ก

สำรบญ

เรอง หนำ ค าน า ก สารบญ ข ค าชแจง ค คมอคร ง คมอนกเรยน จ ขนตอนการใชชดกจกรรมการเรยนร ฉ แบบทดสอบกอนเรยน 1 จดประสงคการเรยนร 5 สาระส าคญและสาระการเรยนร 6 ใบความร 7 ใบกจกรรมท 1.1 11

เฉลยใบกจกรรมท 1.1 14

ใบกจกรรมท 1.2 16


ใบกจกรรมท 1.3 20


แบบทดสอบหลงเรยน 22

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน-หลงเรยน 26 บรรณานกรม 27

ข

1. เอกสารฉบบนเปนชดกจกรรมการเรยนรรายวชา ว30223 เคม หนวยการเรยนร สมดลเคม ชนมธยมศกษาปท 5 ชดท 1 เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได

2. ชดกจกรรมการเรยนรนประกอบดวย 2.1 ค าชแจง 2.2 คมอคร 2.3 คมอนกเรยน 2.4 ขนตอนการใชชดกจกรรมการเรยนร 2.5 แบบทดสอบกอนเรยน 2.6 จดประสงคการเรยนร 2.7 สาระส าคญ 2.8 วตถประสงคของชดกจกรรม 2.9 ใบความร 2.10 ใบกจกรรมท 1.1 2.11 เฉลยใบกจกรรมท 1.1 2.12 ใบกจกรรมท 1.2 2.13 เฉลยใบกจกรรมท 1.2 2.14 ใบกจกรรมท 1.3 2.15 เฉลยใบกจกรรมท 1.3 2.16 แบบทดสอบหลงเรยน 2.17 ฉลยแบบทดสอบกอนเรยน หลงเรยน

3. ชดกจกรรมการเรยนรรายวชา ว30223 เคม หนวยการเรยนร สมดลเคม ชนมธยมศกษาปท 5 ชดท 1 เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได

ใชเวลาในการศกษา 2 ชวโมง

ค ำชแจง ค

1. ครเตรยมวสดอปกรณ และจดชนเรยนใหพรอม

2. ครศกษาเนอหาทจะสอนใหละเอยดและศกษาชดกจกรรมการเรยนร

3. กอนสอนครตองเตรยมชดกจกรรมการเรยนรไวบนโตะใหเรยบรอยและให

เพยงพอกบนกเรยนในแตละกลม โดยใหไดรบคนละ 1 ชด ยกเวน

สอการสอนทตองใชรวมกนทงกลม

4. ครเปนผจดกจกรรมการเรยนรและวดผลประเมนผลใหเปนไปตามล าดบ

ขนตอนทก าหนดไว

5. การสอนแบงออกเปน 5 ขน ดงน ขนท 1 ขนสรางความสนใจ

(Engagement) ขนท 2 ส ารวจและคนหา (Exploration) ขนท 3 อธบาย

และลงขอสรป (Explanation) ขนท 4 ขยายความร (Elaboration)

ขนท 5 ประเมน (Evaluation)

6. กอนสอนครตองชแจงใหนกเรยนศกษาคมอนกเรยน ศกษาการเรยนดวยชด

กจกรรมการเรยนรตงแต ขนตอนการใชชดกจกรรมการเรยนร แบบทดสอบ

กอนเรยน ใบความร ใบกจกรรม แบบทดสอบหลงเรยน

7. เมอปฏบตกจกรรมเสรจแลว ครตองเนนใหนกเรยนเกบชดกจกรรมการเรยนร

ของตนไวในสภาพเรยบรอย

8. การสรปบทเรยนควรจะเปนกจกรรมรวมกนของกลม หรอตวแทนแตละกลม

สรปรวมกน

คมอคร ง

คมอนกเเรยน

ใหนกเรยนแตละกลมศกษาคมอการใชชดกจกรรมการเรยนร และปฏบตตามล าดบขนตอนอยางละเอยดและถกตอง

1. นกเรยนแตละกลมไดแบงหนาท ก าหนดบทบาทสมาชกใหชดเจน หากมปญหาใหปรกษาครผสอน

2. นกเรยนศกษาจดประสงคการเรยนร กอนลงมอศกษาชดกจกรรมการเรยนร

3. นกเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยนจ านวน 10 ขอ แลวตรวจค าตอบจากเฉลย

4. นกเรยนศกษาเนอหาในชดกจกรรมการเรยนรตามล าดบทละหนาตอเนองกนไปเรอย ๆ ตงแตหนาแรกจนถงหนาสดทาย จะขามหนาใดหนาหนง ไมได

5. ถามค าสง ค าถามหรอกจกรรม นกเรยนตองปฏบตตามทกอยาง

6. นกเรยนตองซอสตยตอตนเอง ไมดเฉลย กอน ควรใชความสามารถในการตอบค าถามดวยตนเอง

7. นกเรยนแตละกลมตองเขยนรายงานการทดลองหรอระดมสมองอภปรายค าถามพฒนาความคด

8. เมอเสรจสนกจกรรมในชดกจกรรมการเรยนร นกเรยนตองน าเสนอผลการศกษา หรอรายงานผลการทดลองเปนรปเลมเพอแสดงผลงานกลมตนเอง

9. ทกกจกรรมการเรยนมเวลาจ ากด นกเรยนควรปฏบตใหทนเวลา ไมควรปลอยทงงานหรอสะสมงานคางไว เนองจากผลงานแตละกจกรรมชดการเรยนรเปนองคความรส าหรบชดกจกรรมการเรยนรในล าดบตอไป

10. การท ากจกรรมในชดกจกรรมการเรยนร ใหนกเรยนเปนผสรางองคความรหรอชวยกนคนควาดวยความตงใจ

11. เมอเรยนจบแตละกจกรรมของชดกจกรรมการเรยนร ควรเกบอปกรณการเรยนใหเรยบรอยทกครง

จ

ใหนกเรยนทกคนปฏบตตำมขนตอนดงตอไปน ขนท 1 นกเรยนอานคมอนกเรยนใหเขาใจ กอนจะลงมอศกษาชดกจกรรม

การเรยนรชดท 1 เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได ขนท 2 ใหนกเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยน เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได

ขนท 3 นกเรยนศกษาใบความร เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได ขนท 4 ใหนกเรยนอานค าชแจงและท าใบกจกรรมท 1.1 เรอง ปฏกรยา ระหวางสารละลายคอปเปอร(II) ซลเฟต (CuSO4) กบสารละลายกรดไฮโดรคลอรก (HCl)

ลงในแบบบนทกกจกรรมและตรวจความถกตองจากเฉลยกจกรรม และไมควรเปดดเฉลยกอน ขนท 5 นกเรยนรวมกนท าโจทยในใบกจกรรมท 1.2 เรอง การเปลยนแปลง

ทผนกลบได แลวใหตวแทนกลมทถกสมแสดงวธการหาค าตอบบนหนากระดานด า โดยใหนกเรยนแตละกลมทเหลอตรวจค าตอบและความถกตอง ขนท 6 นกเรยนรวมกนท าโจทยในใบกจกรรมท 1.3 เรอง ระบบเปดระบบปด แลวใหตวแทนกลมทถกสมแสดงวธการหาค าตอบบนหนากระดานด า โดยใหนกเรยนแตละกลมทเหลอตรวจค าตอบและความถกตอง

ขนท 7 นกเรยนทกคนและครรวมกนสรปและรบฟงการใหความรเพมเตม จากครผสอน

ขนท 8 ใหนกเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยน เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได

ขนตอนกำรใชชดกจกรรมกำรเรยนร

ฉ

ค ำชแจง 1. แบบทดสอบมทงหมด 10 ขอ ใชเวลา 10 นาท 2. ใหนกเรยนท าเครองหมาย กากบาท ( X ) ลงในกระดาษค าตอบทก าหนดให โดยเลอกขอทถกตองทสดเพยงขอเดยว ************************************************************************************** 1. สารชนดหนง ๆ สามารถทจะเปลยนสภาวะจากสารตงตนเปนสารผลตภณฑ และเปลยนจากสารผลตภณฑเปนสารตงตน เราอาจเรยกการเปลยนแปลงนนวาอะไร ก. การเปลยนแปลงผนกลบได ข. การเปลยนแปลงยอนกลบ ค. การเปลยนแปลงผนกลบไมได ง. การเปลยนแปลงไปขางหนา 2. ปฏกรยาชนดหนงจะเปนระบบปดได มขอสงเกตอยางไร ก. ไมมการถายเทมวลสารและพลงงาน ข. ไมมการถายเทมวลสาร แตมการถายเทพลงงาน ค. มการถายเทมวลสาร แตไมมการถายเทพลงงาน ง. มการถายเทมวลสารและมการถายเทพลงงาน 3. ขอความตอไปน ขอใดสามารถเกดการเปลยนแปลงแบบผนกลบได ก. การนงขาวเหนยว ข. น าอดลมทยงไมไดเปด ค. การตมน าในกาใหเดอด ง. ถวยแกวใสน าแขงตงทงไวในหอง 4. ขอความตอไปน ขอใดเปนการเปลยนแปลงทผนกลบไมได ก. สารละลายอมตวทมผลก ข. น าเกลอในขวดปดฝา ค. ไอโอดนในภาชนะปด ง. น าในถวยแกว

ชดกจกรรมการเรยนรรายวชา ว30223 เคม หนวยการเรยนร สมดลเคม

ชนมธยมศกษาปท 5 ชดท 1 เรอง การเปลยนแปลงทผนกลบได

1

แบบทดสอบกอนเรยน เรอง กำรเปลยนแปลงทผนกลบได

5. การเปลยนแปลงขอใดเปนการเปลยนแปลงในระบบปด ก. สารละลาย HCl ท าปฏกรยากบ CaCO3 ข. ผสมสารละลาย HCl ลงในบกเกอรทมสารละลาย NaOH อย ค. สารละลาย HCl ท าปฏกรยากบโลหะสงกะส ( ( Zn ) ในบกเกอร ง. ถกทกขอ 6. การเปลยนแปลงในขอใดเปนระบบเปด ก. การนงขาวเหนยว ข. ปรอทในเทอรโมมเตอร ค. กระตกใสน าเดอดทปดฝาแนน ง. น าอดลมในขวดปดฝา 7. ถาปฏกรยาเกดขนดงน A + 2B 3C จะทราบไดอยางไรวา

ปฏกรยาระหวาง A และ B ผนกลบไดหรอไม

ก. ตรวจสอบวาปฏกรยาทเกดขนนนดดหรอคายพลงงาน ข. ตรวจสอบวาปฏกรยานมสาร C เกดขนอยในภาชนะหรอไม ค. ตรวจสอบวามสาร A หรอสาร B อยในภาชนะหรอไม

ง. ตรวจสอบวามสาร A , B และ C อยในภาชนะหรอไม ค ำชแจง จงใชขอมลตอไปนตอบค าถามขอ 8-9 CaCO3 (s) CaO (s) + CO2(g) ……….(1) 2HI(g) H2 (g) + I2(g) ….……(2) N2O4(g) 2NO2 (g) ……….(3)

H2O(l) H+ (aq) + OH-(aq) …….…(4)



2

8. ปฏกรยาในขอใดเกดปฏกรยาผนกลบไดในภาชนะปด ก. ( 1 ) เทานน ข. ( 4 ) เทานน ค. ( 2 ) และ ( 3 ) ง. ทง ( 1 ), ( 2 ) , ( 3 ) และ ( 4 ) 9. ปฏกรยาในขอใดเกดปฏกรยาผนกลบไดในภาชนะเปด ก. ( 4 ) เทานน ข. ( 1 ) และ ( 4 ) ค. ( 1 ), ( 2 ) และ ( 3 ) ง. ทง ( 1 ), ( 2 ) , ( 3 ) และ( 4 ) 10. จงพจารณาการเปลยนแปลงในแตละขอใดตอไปน ขอใดเปนการเปลยนแปลงทผนกลบได

I. น าเกลอแกง 1 กรม ละลายน า 50 ลกบาศกเซนตเมตร ไดสารละลายเกลอแกง II. น าอดลมในขวดทปดฝาสนท III. สารละลายคอปเปอร (II) ซลเฟต ทมผลกอยทกนภาชนะ IV. เผาโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนตในหลอดทดลอง จะสลายไดแกสออกซเจน

ก. I และ II ข. I และ III ค. II และ III ง. III และ IV



3



4

ชอ-สกล................................................................................เลขท.................. ชนมธยมศกษำปท...............วนท..........เดอน.................................พ.ศ............

ค ำชแจง ใหผเรยนเลอกค าตอบในแบบทดสอบแลวท าเครองหมาย X ลงในขอทถกทสด

ขอ ก ข ค ง 1 2 3 4

5 6 7 8

9 10

คะแนน กอนเรยน

เตม 10 ได

กระดำษค ำตอบแบบทดสอบกอนเรยน

ดำนควำมร(K)

1. อธบายความหมายของปฏกรยาทเกดขนในทศทางเดยว ปฏกรยาไปขางหนา ปฏกรยายอนกลบ และปฏกรยาผนกลบได

2. บอกวธทดสอบปฏกรยาทเกดขนทศทางเดยว และปฏกรยาผนกลบได 3. อธบายความหมายของระบบเปด ระบบปดและระบบอสระได

ดำนทกษะ/กระบวนกำร (P) 1. ทกษะการปฏบตกจกรรมไดแกการวางแผนเพอการสบคนขอมลทเปนค าตอบของ

ปญหาไดอยางคลองแคลวและถกตอง 2. มทกษะกระบวนการวทยาศาสตรไดแกการวางแผนก าหนดขนตอนการท างาน

จดเตรยมอปกรณเครองมอส าหรบการสงเกตศกษาทดลองรวบรวมขอมลการวเคราะหขอมล การสรปความรและการน าเสนอ ดำนคณธรรมจรยธรรมและคณลกษณะทพงประสงค (A)

1. มความสนใจใฝรไดแกชอบศกษาคนควาชอบทดลองชอบสนทนาซกถามฟงอานเพอใหไดความสมบรณกระตอรอรนในการปฏบตกจกรรมและงานตางๆ

2. มความรบผดชอบไดแกปฏบตตามหนาทอยางเตมความสามารถไมทอถอย ในการท างานเมอมอปสรรคยอมรบผลการกระท าของตนเองทงผลดและผลเสย

3. ความมเหตผลไดแกแสวงหาหลกฐาน/รวบรวมขอมลจากการสงเกตและทดลองกอนจะสรปเรองราวตางๆอธบายหรอแสดงความคดเหนอยางมเหตผลใจกวางและยอมรบความคดเหนของผอน

4. มความซอสตยไดแกบนทกขอมลตามความเปนจรงเสนอความจรงแมผลจะแตกตางจากผอนไมแอบอางผลงานผอนวาเปนของตนเอง

5. ความมระเบยบวนยไดแกปฏบตตนตามกฎระเบยบของโรงเรยนและสงคม ไมเบยดเบยนผอนไมน าสงของของผอนมาเปนของตนเปนแบบอยางทดและแนะน าผอนได



5

จดประสงคกำรเรยนร

สำระส ำคญ ปฏกรยำทผนกลบได (Reversible reaction) คอ ปฏกรยาทสารผลตภณฑมการเปลยนแปลงกลบมาเปนสารตงตนได ระบบ (system) หมายถง ขอบเขตของสงตางๆ ทเราสนใจและก าลงศกษาทดลองอย และสงตางๆ ทอยนอกระบบเรยกวา สงแวดลอม สำระกำรเรยนร ปฏกรยำทผนกลบได (Reversible reaction) คอ ปฏกรยาทสารผลตภณฑมการเปลยนแปลงกลบมาเปนสารตงตนได ปฏกรยำไปขำงหนำ (Forward reaction) คอ ปฏกรยาทสารตงตนเปลยนไปเปนสารผลตภณฑ

ปฏกรยำยอนกลบ (Reverse reaction) คอ ปฏกรยาทสารผลตภณฑเปลยนมาเปนสารตงตน

การเปลยนแปลงทผนกลบไดม 3 ชนด คอ 1. การเกดการละลาย 2. การเปลยนแปลงของสถานะ 3. การเกดปฏกรยาเคม

ระบบ (system) หมายถง ขอบเขตของสงตางๆ ทเราสนใจและก าลงศกษาทดลองอย และสงตางๆ ทอยนอกระบบเรยกวา สงแวดลอม ระบบแบงออกไดเปน 3 ประเภทดวยกนคอ 1. ระบบเปด (opened system) หมายถง ระบบทมการถายเทมวลสารและพลงงานกบสงแวดลอม นนคอ มวลของสารไมคงท

2. ระบบปด (closed system) หมายถง ระบบทมการถายเทพลงงานกบสงแวดลอม แตไมมการถายเทมวลของสารระหวางระบบกบสงแวดลอม

3. ระบบอสระ (isolated system) หมายถง ระบบทไมมการถายเทมวลสารและพลงงานกบสงแวดลอม ซงมระบบในอดมคตไมมอยจรงแตพออนโลมได



6

สำระส ำคญและสำระกำรเรยนร



1. ปฏกรยำผนกลบได (Reversible reaction) ปฏกรยำทผนกลบได (Reversible reaction) คอ ปฏกรยาทสารผลตภณฑมการเปลยนแปลงกลบมาเปนสารตงตนได ปฏกรยำไปขำงหนำ (Forward reaction) คอ ปฏกรยาทสารตงตนเปลยนไปเปนสารผลตภณฑ

ปฏกรยำยอนกลบ (Reverse reaction) และปฏกรยาทสารผลตภณฑเปลยนมาเปนสารตงตน

ปฏกรยาไปขางหนาและปฏกรยายอนกลบนเขยนแทนดวยลกศรไปและกลบ ( ) ซงแสดงวา เปนปฏกรยำทผนกลบได เชน ปฏกรยา N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g) เปนปฏกรยาทผนกลบได

ปฏกรยาไปขางหนาคอ N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g) เปนปฏกรยาท N2 และ H2 รวมตวกนได NH3

ปฏกรยายอนกลบคอ 2NH3 (g) N2 (g) + 3H2 (g) เปนปฏกรยาท NH3 แยกสลายกลบไปเปน N2 และ H2

2.กำรเปลยนแปลงผนทกลบได 1. การเปลยนแปลงผนกลบได (Reversible change) คอ การเปลยนแปลงของสาร

เมอเกดขนแลวสามารถยอนกลบคนสสภาพเดมไดอก หรอการเปลยนแปลงทมทง การเปลยนแปลงไปขางหนาและยอนกลบเกดขนในระบบเดยวกน ใชลกศร หรอ

แทนการเปลยนแปลง

2. การเปลยนแปลงไปขางหนา (Forward Change) คอ การเปลยนแปลงทสารตงตน

เปลยนเปนผลตภณฑอยางสมบรณ ใชลกศร แทนการเปลยนแปลงไปขางหนา 3. การเปลยนแปลงยอนกลบ (Backward Change) เปนการเปลยนแปลงทผลตภณฑ

เปลยนกลบไปเปนสารตงตน ใชลกศร แทนการเปลยนแปลงยอนกลบ

7

ใบควำมร

A + B C + D

การเปลยนแปลงทผนกลบไดม 3 ชนด คอ 1. กำรเกดสำรละลำย เชน การละลายของกรดเบนโซอก (C6H5COOH) ในน า

เมออณหภมสงขนกรดเบนโซอกละลายน าไดมากขน เมออณหภมลดลงกรดเบนโซอกละลายน าไดนอยลงจงตกผลกกลบมาเปนกรดเบนโซอกไดอก เขยนเปนสมการแทนการเปลยนแปลงไดดงน

hotC H COOH s C H COOH aq5 56 6cool

2. กำรเปลยนแปลงสถำนะของสำร เชน การกลายเปนไอของน าในภาชนะปด น าเปลยนสถานะจากของเหลวเปนกาซ

H2O (l) H2O (g) หรอการระเหดของไอโอดนในภาชนะปด ซงเปลยนสถานะไอโอดน จากของแขงเปนกาซ I2 (s) I2 (g) ดงนน ในระบบอาจมการเปลยนสถานะจากของแขงเปนของเหลว หรอจากของเหลวเปนกาซ หรอจากกาซเปนของแขง อยางใดอยางหนง

3. กำรเกดปฏกรยำเคม การเกดปฏกรยาเคม เปนการเปลยนแปลงทเกดสารใหมทมสมบตแตกตางจากสารเดม

ปฏกรยาเคมมทงชนดไมผนกลบ (ปฏกรยาเกดสมบรณ) และปฏกรยาทผนกลบได (ปฏกรยาเกดไมสมบรณ)

ก. ปฏกรยำเกดสมบรณ (Irreversible reaction) ปฏกรยาเกดสมบรณหมายถงปฏกรยาทสารตงตนท าปฏกรยากนจนหมด

เกดผลตภณฑอยางสมบรณปฏกรยาจะยตเมอสารตงตนสารใดสารหนงหมด และเปนปฏกรยาท

ไมยอนกลบ เชน การเผาไหมของถานกบกาซ O2 ในอากาศจ านวนมากเกนพอเกดกาซ CO2

เขยนแทนดวยสมการดงน C s +O g CO g2 2

โลหะสงกะสท าปฏกรยากบกรดไฮโดรคลอรก เกดกาซไฮโดรเจนเขยนแทนดวยสมการ ดงน + 2+Zn s +2H aq Zn aq +H g2



8

ก. ปฏกรยำเกดไมสมบรณ ปฏกรยาเกดไมสมบรณ หมายถง ปฏกรยาทสารตงตนท าปฏกรยากน ไดผลตภณฑและ

ในขณะเดยวกน ผลตภณฑทเกดขนบางสวนท าปฏกรยากนกลบเปนสารตงตนใหม ท าใหปฏกรยาเกดไมสมบรณ ไมวาจะใชเวลานานเทาใดกตาม ภายในระบบยงคงมทงสารตงตนทกชนดเหลอ และผลตภณฑเกดขนทกชนด และระบบจะมทงการเกดปฏกรยาไปขางหนา และปฏกรยายอนกลบ เรยกปฏกรยาประเภทนวา ปฏกรยาผนกลบได (Reversible reaction) เชน ปฏกรยาผนกลบ

ทเกดขนระหวาง 2+

Cu H O2 4 กบ Cl- ดงน

2+ 2--Cu H O aq +4Cl aq CuCl aq +4H O l2 4 24

สฟา สเหลอง

ระบบ (system) หมายถง ขอบเขตของสงตางๆ ทเราสนใจและก าลงศกษาทดลองอย สงแวดลอม (Surrounding) หมายถง สงทอยนอกขอบเขตการศกษา สงแวดลอมนอาจมผลหรอไมมผลตอระบบ ตวอยางเชน การศกษาการละลายของตะกอน BaSO4 ในน า BaSO4 (s) Ba2+ (aq) + SO4

2- (aq) ตะกอน BaSO4 , Ba2+ , SO4

2- และน าเปนสวนของระบบ สวนอากาศทอยรอบๆ จดเปนสงแวดลอม ในกรณนอากาศไมมผลตอระบบ ระบบแบงออกไดเปน 3 ประเภทดวยกนคอ 1. ระบบเปด (opened system) หมายถง ระบบทมการถายเทมวลสารและพลงงานกบสงแวดลอม นนคอ มวลของสารไมคงท เชน การตมน าในกา น าจะเปลยนเปนไอน าฟงกระจายออกจากระบบจงจดเปนระบบเปด การเผากรดโบรก (H3BO3) จะสลายตวให โบรอนออกไซด และ H2O (g) H3BO3 (s) B2O3 (s) + H2O (g) ในระบบน ไอน าทเกดจากการเผาไหมจะระเหยออกไปจากระบบได มวลของสาร มการเปลยนแปลง คอ ลดลงระบบนจดเปนระบบเปด



9

2. ระบบปด (closed system) หมายถง ระบบทมการถายเทพลงงานกบสงแวดลอม แตไมมการถายเทมวลของสารระหวางระบบกบสงแวดลอม เชน

1. การน าเอา AgNO3 ท าปฏกรยากบกรดเกลอ ไดตะกอน AgCl และ HNO3

AgNO3 + HCl AgCl (s) + HNO3 มวลของสารในระบบนคงทไมมการเปลยนแปลง ระบบนจงจดวาเปนระบบปด 2. เกลดไอโอดน I2 (s) เมอใสในภาชนะปดจะเกดการระเหดกลายเปนไอ I2 (s) 2I (g) มวลของ I2 ยงคงท เพยงแตมการเปลยนสถานะ ดงนน จงถอไดวาระบบนเปนระบบปด

3. ระบบอสระ (isolated system) หมายถง ระบบทไมมการถายเทมวลสารและพลงงานกบสงแวดลอม ซงมระบบในอดมคตไมมอยจรงแตพออนโลมได เชน น าในกระตกน ารอนทมฉนวนหม



10

ค ำชแจง 1. ใหนกเรยนท าการทดลอง เรองปฏกรยาระหวางสารละลาย CuSO4 กบ สารละลาย HCl

2. ใหนกเรยนสงเกตการทดลอง แลวบนทกผลลงในแบบบนทก 3. ใหนกเรยนตอบค าถามทายการทดลอง พรอมทงสรปผลการทดลอง

จดมงหมำยกำรทดลอง เพอศกษาการเกดปฏกรยาผนกลบได จดประสงคกำรทดลอง 1. ท าการทดลองเพอศกษาปฏกรยาทผนกลบได 2. อธบายความหมายและยกตวอยางปฏกรยาผนกลบได สำรเคม (ตอ 1 กลม )

1. น ากลน จ านวน 2 cm3 2. สารละลายกรดไฮโดรคลอรก ( HCl ) 6 mol/dm3 จ านวน 1 cm3

3. สารละลายคอปเปอร(II)ซลเฟตอมตว ( CuSO4) จ านวน 1 cm3 อปกรณ (ตอ 1 กลม )

1. หลอดทดลองขนาดเลก จ านวน 2 หลอด 2. หลอดหยด จ านวน 3 อน วธกำรทดลอง

1. ใสสารละลาย CuSO4 ลงในหลอดทดลองขนาดเลก 2 หลอด ๆ ละ 5 หยด 2. เตมน ากลน 15 หยด ลงในหลอดท 1 เขยาและตงไวเพอใชเปรยบเทยบส 3. หยดสารละลาย HCl 6 mol/dm3 ลงในหลอดท 2 ทละหยดพรอมกบเขยาจน

สารละลายเปลยนส บนทกผล



11

กจกรรมท 1.1 เรอง ปฏกรยำiะหวำงสำรละลำยคอปเปอร(II) ซลเฟต (CuSO4)

กบสำรละลำยกรดไฮโดรคลอรก (HCl)

4. หยดน ากลนลงในสารละลายในขอ 3 ทละหยดพรอมกบเขยาจนสารละลายเปลยนส บนทกผล 5. ท าการทดลองซ ากบสารในหลอดเดมอกครง ตามขอ 3 – 4 สงเกตการเปลยนแปลง

บนทกผลกำรทดลอง

สำรททดสอบ กำรเปลยนแปลงทสงเกตได

กอนเตม HCl หลงเตม HCl กอนเตมน ำ หลงเตมน ำ

CuSO4

อภปรำยผลกำรทดลอง .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ค ำถำมทำยกำรทดลอง

1. คอปเปอร (II) ซลเฟตละลายน า เกดการเปลยนแปลงอยางไร ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................... 2. สารละลายคอปเปอร (II) ซลเฟต เปลยนแปลงอยางไร เมอเตมสารละลายกรดไฮโดรคลอรกลงไป ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................



12

3. สารละลายคอปเปอร (II) ซลเฟตเปลยนแปลงอยางไรเมอเตมน าล ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................... 4. ปฏกรยาไปขางหนาเขยนสมการแสดงไดอยางไร ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5. ปฏกรยายอนกลบเขยนสมการแสดงไดอยางไร …………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………..



13

บนทกผลกำรทดลอง

สารททดสอบ การเปลยนแปลงทสงเกตได

กอนเตม HCl หลงเตม HCl กอนเตมน า หลงเตมน า

CuSO4 สฟา สเขยวแกม

เหลอง

สเขยวแกม

เหลอง

สฟา

อภปรำยผลกำรทดลอง

1. เมอหยดสารละลาย HCl ลงในสารละลาย CuSO4 ซงมสฟา ไดสารละลายสเขยว

แกมเหลองเกดขน เนองจาก Cl- จาก HCl เขาไปแทนท H2O ใน 2+

Cu H O2 4 เกด

เปน 2-

CuCl4 ซงมสเหลอง แตจากการทดลองจะไดสารละลายสเขยวแกมเหลอง ซงเปนส

ผสมระหวางสฟาของ Cu2+(aq) กบสเหลอง ของ 2-

CuCl4 และเมอหยดน าลงใน

สารละลายสเขยวแกมเหลอง สารละลายจะเปลยนกลบเปนสฟาเหมอนเดม แสดงวาโมเลกลของ

H2O เขาไปแทนท Cl- เกดเปน 2+

Cu H O2 4

2. การเปลยนแปลงของ 2+

Cu H O2 4 เมอเตมกรด HCl เปนปฏกรยาไปขางหนา

ได 2-

CuCl4 ซงมสเหลอง เมอเตม H2O ลงไป ปฏกรยาจะเกดยอนกลบได 2+

Cu H O2 4

ซงมสฟากลบคนมา ปฏกรยาระหวาง 2+

Cu H O2 4 กบ HCl และน า จงเปนปฏกรยาผน

กลบได



14

เฉลยกจกรรมท 1.1 เรอง ปฏกรยำiะหวำงสำรละลำยคอปเปอร(II) ซลเฟต (CuSO4)

กบสำรละลำยกรดไฮโดรคลอรก (HCl)

[ Cu(H2O)4]2+ (aq) + 4Cl-(aq) [ CuCl4]

2- (aq) + 4H2O(l)

สฟา ไมมส สเหลอง ไมมส

ค ำถำมทำยกำรทดลอง

1. คอปเปอร(II) ซลเฟตละลายในน า Cu2+ จะถกโมเลกลของน าลอมรอบ 4 โมเลกล เกดเปนเตตระอาควาคอปเปอร(II) ไอออน

2. เมอเตม HCl ลงในสารละลาย [ Cu(H2O)4] 2+ ซงมสฟา จะไดสเหลองของเต

ตระคลอโรควเปรต(II) ไอออน 2-

CuCl4

3. เมอเตมน าลงในสารละลาย 2-

CuCl4 จะท าใหไดสฟาของ [ Cu(H2O)4] 2+ กลบคน

4. ปฏกรยาไปขางหนา คอ

5. ปฏกรยอนกลบ คอ



15

[ CuCl4] 2- (aq) + 4H2O(l) [ Cu(H2O)4]

2+ + 4Cl-(aq)

สเหลอง ไมมส สฟา ไมมส

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย หนาขอทมการเปลยนแปลงแบบผนกลบได และ

เครองหมาย หนาขอทมการเปลยนแปลงแบบผนกลบไมได ………. 1. การเผาผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟตในหลอดทปดสนท ………. 2. ปรอทในเทอรมอมเตอรเมออณหภมคงท ………. 3. แกวใสน าแขง วางไวในหอง ………. 4. การเผา CaCO3 ในถวยกระเบอง ………. 5. กระตกใสน าเดอดลงไปแลวปดฝาแนน ………. 6. น าโซดาในขวดปดฝา

………. 7. เกลด I2 ในขวดชมพปดฝา ………. 8. ละลายน าตาลในน าจนอมตวมน าตาลเหลอในบกเกอร ………. 9. สารละลาย NaCl ในน า

………. 10. ผสม NaOH กบ NH4Cl ในบกเกอรทไมไดปดฝา



16

กจกรรมท 1.2 เรอง ปฏกรยำทผนกลบได

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย หนาขอทมการเปลยนแปลงแบบผนกลบได และ

เครองหมาย หนาขอทมการเปลยนแปลงแบบผนกลบไมได ………. 1. การเผาผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟตในหลอดทปดสนท ………. 2. ปรอทในเทอรมอมเตอรเมออณหภมคงท ………. 3. แกวใสน าแขง วางไวในหอง ………. 4. การเผา CaCO3 ในถวยกระเบอง ………. 5. กระตกใสน าเดอดลงไปแลวปดฝาแนน ………. 6. น าโซดาในขวดปดฝา

………. 7. เกลด I2 ในขวดรปชมพปดฝา ………. 8. ละลายน าตาลในน าจนอมตวมน าตาลเหลอในบกเกอร ………. 9. สารละลายตาง ๆ ทอยในขวดปดสนท

………. 10. ผสม NaOH กบ NH4Cl ในบกเกอรทไมไดปดฝา

อธบำยเพมเตม 1. การเผาผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟตในหลอดทปดสนท เปนการเปลยนแปลงทผนกลบได CuSO4 .5H2O CuSO4 + 5H2O สน าเงน สขาว(จนสสะต) เมอใหความรอนกลบผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟต ซงมสน าเงน น าจะถกดงออกจากผลกไดเปน CuSO4 หรอจนสสะต ซงมสขาว เมอหยดใหความรอน น าจะรวมตวกบ CuSO4 กลบมากลายเปน CuSO4 .5H2O ซงมสน าเงน



17

เฉลยกจกรรมท 1.2 เรอง ปฏกรยำผนกลบได

2. ปรอทในเทอรโมมเตอร เปนการเปลยนแปลงทผนกลบได การกลายเปนไอของปรอท และ การทไอปรอทเปลยนกลบมาเปนของเหลวนน คอการเปลยนแปลงสถานะทผนกลบได 3. แกวใสน าแขงตงทงไวในหอง เปนการเปลยนแปลงแบบผนกลบไมได น าแขงจะละลายในน า ไมมการเปลยนแปลงกลบมาเปนของแขงได 4. การเผา (CaCO3) เผาในถวยกระเบอง ปฏกรยาสามารถเขยนไดดงน

CaCO3 (s) 0800 C CaO (s) + CO2(g)

CO2 ไปแพรไปสอากาศ 5. กระตกใสน าเดอดลงไปแลวปดฝาแนน เปนการเปลยนแปลงทผนกลบได คอ เปนการปลยนแปลงระหวางไอน าเปนน า และจากน าเปนไอน า ซงเปนการเปลยนสถานะ H2O (g) H2O (l) 6. ในขวดโซดาทยงไมเปดฝาเปนการเปลยนแปลงทผนกลบได น านนจะรวมอยกบกาซ CO2 เปนกรดคารบอนก H2CO3 ซงกาซ CO2 นบางสวนจะหนออกไปในทวางเหนอระดบโซดาในขวด และกาซ CO2 บางสวนกจะละลายกลบลงมาในโซดาอก

H2CO3 (aq) H2O (l) + CO2 (g) กรดคารบอนก กาซคารบอนไดออกไซด

7. เกลด I2 ในขวดรปชมพปดฝา เกดเปลยนสถานะชนดผนกลบได เพราะ I2(s) ระเหด

เปนไอ I2(g) ในขวดชมพปด จนอมตวแลว I2(g) ถกควบแนนเปนผลกของแขง I2(s) ใหม ดงน

I s I g2 2 8. ละลายน าตาลในน าจนอมตว มน าตาลเหลอในบกเกอร เปนการละลายทผนกลบได เพราะน าตาลละลายน าเปนสารละลาย เปนการเปลยนแปลงไปขางหนา และเมออมตวแลวมน าตาลเหลอ พบวา น าตาลบางสวนกยงคงละลายออกมา แตน าตาลในน าบางสวนจะตกผลกเปนน าตาลทเปนของแขง เกดการเปลยนแปลงยอนกลบ ระบบจงเปนการละลายเปนสารละลาย ผนกลบได ดงน

H O2C H O s C H O aq6 12 6 6 12 6



18

9. การทเกลอแกง (NaCl) ซงเปนของแขงละลายในน า เกดการแตกตวเปนโซเดยมไอออน (Na+) และคลอไรดไอออน (Cl-) และการตกผลกของโซเดยมไอออนกบคลอไรดไอออนกลบมาเปนโซเดยมคลอไรด ดงน

NaCl (s) Na+ (aq) + Cl- (aq) (การแตกตว)

Na+ (aq) + Cl- (aq) NaCl (s) (การตกผลก) การเปลยนแปลงนเปนการเปลยนแปลงผนกลบของของแขงไปเปนของเหลว และของเหลวเปลยนกลบมาเปนของแขง เขยนแสดงไดดงน NaCl (s) Na+ (aq) + Cl- (aq)

10. ผสม NaOH กบ NH4Cl ในบกเกอรทไมไดปดฝา เปนปฏกรยาทไมผนกลบ เพราะ

NaOH ท าปฏกรยากบ NH4Cl เกดกาซ NH3 ลอยออกจากภาชนะเปดนน มเฉพาะ

ปฏกรยาไปขางหนาอยางเดยว ดงน NaOH aq +NH Cl aq NaCl aq +H O l +NH g4 2 3



19

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ลงในตารางตอไปน ขอใดจดเปนระบบปดและขอใดจดเปนระบบเปด

กำรเปลยนแปลงสำรหรอปฏกรยำเคมของสำร ระบบปด ระบบเปด

1. การเผาผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟตในหลอดทปดสนท 2. การละลายของ KI ในน าทบรรจในบกเกอร 3. ถวยแกวใสน าแขงตงทงไวในหอง 4. ปฏกรยาสะเทนระหวางกรด HCl กบ NaOH 5. การเผาโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนตในถวยกระเบอง 6. การเผา Pb(NO3)2 7. ปฏกรยาระหวาง CaCO3 กบกรดเกลอเจอจาง 8. น าอดลมในขวดทยงไมไดเปดฝา 9. ละลายกรด HCN ในน า 10. กระตกใสน าเดอดลงไปแลวปดฝาแนน



20

กจกรรมท 1.3 เรอง ระบบเปดระบบปด

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ลงในตารางตอไปน ขอใดจดเปนระบบปดและขอใดจดเปนระบบเปด

กำรเปลยนแปลงสำรหรอปฏกรยำเคมของสำร ระบบปด ระบบเปด

1. การเผาผลกของคอปเปอร (II) ซลเฟตในหลอดทปดสนท 2. การละลายของ KI ในน าทบรรจในบกเกอร 3. ถวยแกวใสน าแขงตงทงไวในหอง 4. ปฏกรยาสะเทนระหวางกรด HCl กบ NaOH 5. การเผาโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนตในถวยกระเบอง 6. การเผา Pb(NO3)2 7. ปฏกรยาระหวาง CaCO3 กบกรดเกลอเจอจาง 8. น าอดลมในขวดทยงไมไดเปดฝา 9. ละลายกรด HCN ในน า 10. กระตกใสน าเดอดลงไปแลวปดฝาแนน



21

เฉลยกจกรรมท 1.3 เรอง ระบบเปดระบบปด

ค ำชแจง 1. แบบทดสอบมทงหมด 10 ขอ ใชเวลา 10 นาท 2. ใหนกเรยนท าเครองหมาย กากบาท ( X ) ลงในกระดาษค าตอบทก าหนดให โดยเลอกขอทถกตองทสดเพยงขอเดยว ************************************************************************************** 1. ปฏกรยาชนดหนงจะเปนระบบปดได มขอสงเกตอยางไร ก. ไมมการถายเทมวลสารและพลงงาน ข. มการถายเทมวลสาร แตไมมการถายเทพลงงาน ค. ไมมการถายเทมวลสาร แตมการถายเทพลงงาน ง. มการถายเทมวลสารและมการถายเทพลงงาน 2. ขอความตอไปน ขอใดเปนการเปลยนแปลงทผนกลบไมได ก. สารละลายอมตวทมผลก ข. น าในถวยแกว ค. น าเกลอในขวดปดฝา ง. ไอโอดนในภาชนะปด 3. การเปลยนแปลงในขอใดเปนระบบเปด ก. ปรอทในเทอรโมมเตอร ข. กระตกใสน าเดอดทปดฝาแนน ค. น าอดลมในขวดปดฝา ง. การนงขาวเหนยว



22

แบบทดสอบหลงเรยน เรอง กำรเปลยนแปลงทผนกลบได

4. สารชนดหนง ๆ สามารถทจะเปลยนสภาวะจากสารตงตนเปนสารผลตภณฑ และเปลยนจากสารผลตภณฑเปนสารตงตน เราอาจเรยกการเปลยนแปลงนนวาอะไร ก. การเปลยนแปลงผนกลบไมได ข. การเปลยนแปลงผนกลบได ค. การเปลยนแปลงยอนกลบ ง. การเปลยนแปลงไปขางหนา 5. ขอความตอไปน ขอใดสามารถเกดการเปลยนแปลงแบบผนกลบได ก. การนงขาวเหนยว ข. การตมน าในกาใหเดอด ค. น าอดลมทยงไมไดเปด ง. ถวยแกวใสน าแขงตงทงไวในหอง 6. การเปลยนแปลงขอใดเปนการเปลยนแปลงในระบบปด ก. ผสมสารละลาย HCl ลงในบกเกอรทมสารละลาย NaOH อย ข. สารละลาย HCl ท าปฏกรยากบ CaCO3 ค. สารละลาย HCl ท าปฏกรยากบโลหะสงกะส ( ( Zn ) ในบกเกอร ง. ถกทกขอ 7. ถาปฏกรยาเกดขนดงน A + 2B 3C จะทราบไดอยางไรวา

ปฏกรยาระหวาง A และ B ผนกลบไดหรอไม

ก. ตรวจสอบวาปฏกรยาทเกดขนนนดดหรอคายพลงงาน ข. ตรวจสอบวามสาร A หรอสาร B อยในภาชนะหรอไม ค. ตรวจสอบวาปฏกรยานมสาร C เกดขนอยในภาชนะหรอไม ง. ตรวจสอบวามสาร A , B และ C อยในภาชนะหรอไม



23

8. จงพจารณาการเปลยนแปลงในแตละขอใดตอไปน ขอใดเปนการเปลยนแปลงทผนกลบได I. น าเกลอแกง 1 กรม ละลายน า 50 ลกบาศกเซนตเมตร ไดสารละลายเกลอแกง II. น าอดลมในขวดทปดฝาสนท III. สารละลายคอปเปอร (II) ซลเฟต ทมผลกอยทกนภาชนะ IV. เผาโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนตในหลอดทดลอง จะสลายไดแกสออกซเจน

ก. I และ II ข. II และ III ค. I และ III ง. III และ IV

จงใชขอมลตอไปนตอบค าถามขอ 9-10 CaCO3 (s) CaO (s) + CO2(g) ……….(1) 2HI(g) H2 (g) + I2(g) ….……(2) N2O4(g) 2NO2 (g) ……….(3)

H2O(l) H+ (aq) + OH-(aq) …….…(4) 9. ปฏกรยาในขอใดเกดปฏกรยาผนกลบไดในภาชนะปด ก. ( 1 ) เทานน ข. ( 4 ) เทานน ค. ( 2 ) และ ( 3 ) ง. ทง ( 1 ), ( 2 ) , ( 3 ) และ ( 4 ) 10. ปฏกรยาในขอใดเกดปฏกรยาผนกลบไดในภาชนะเปด ก. ( 4 ) เทานน ข. ( 1 ) และ ( 4 ) ค. ( 1 ), ( 2 ) และ ( 3 ) ง. ทง ( 1 ), ( 2 ) , ( 3 ) และ( 4 )



24

ชอ-สกล................................................................................เลขท.................. ชนมธยมศกษำปท...............วนท..........เดอน.................................พ.ศ............

ค ำชแจง ใหผเรยนเลอกค าตอบในแบบทดสอบแลวท าเครองหมาย X ลงในขอทถกทสด

ขอ ก ข ค ง 1 2 3

4 5 6 7 8 9 10

คะแนน กอนเรยน เตม 10 ได



25

กระดำษค ำตอบแบบทดสอบหลงเรยน

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน ขอท ค ำตอบ ขอท ค ำตอบ 1 ค 1 ค 2 ข 2 ข 3 ข 3 ง 4 ง 4 ก 5 ข 5 ค 6 ก 6 ก 7 ง 7 ง 8 ง 8 ข 9 ก 9 ง 10 ค 10 ก

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน - หลงเรยน เรอง ปฏกรยำทผนกลบได



26

นพนธ ตงคณานรกษ.(2554).Compact เคม ม.5 เลม 3. กรงเทพฯ : แมค. วระชาต สวนไพรนทร.คมอเตรยมสอบ เคม ม.5 เลม 3. กรงเทพฯ : ภมบณฑตการพมพ.

ศรลกษณ ผลวฒนะ.(2548).เคมเพมเตม ชนมธยมศกษำปท 5. กรงเทพฯ : แมค. สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2554).หนงสอเรยนรำยวชำ เพมเตม เคม เลม 3 ชนมธยมศกษำปท 4-6. กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว . สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย.(2554). คมอครรำยวชำเพมเตม เคม เลม 3

ชนมธยมศกษำปท 4-6. กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว. เสกสรรค ศรวฒนวบลย.(2547).สำระกำรเรยนรวทยำศำสตรพนฐำนและเพมเตม เคม เลม 3 ชนมธยมศกษำปท 5.กรงเทพฯ :โรงพมพอมรการพมพ. ส าราญ พฤกษสนทร. คมอรำยวชำเพมเตม เคม เลม 3 ชนมธยมศกษำปท 4-6

กลมสำระกำรเรยนรวทยำศำสตร . กรงเทพฯ : พ.ศ.พฒนา.

บรรณำนกรม



27

หน่วยการเรียนรู้ ... · 1....

Documents