1 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจย

ชมชนแหงนนชอปรารถนา:

วฒนธรรมการเมองในชวตประจาวน

กบเครอขายความสมพนธในการพฒนาทองถน

A Community Named Desire:

Everyday Political Culture

and Social Network in Local Development

สญญาเลขท 2-027/2553 รหสโครงการ นสธ.2553-2-027ข

โดย อาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ

ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา

คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ไดรบทนสนบสนนโดย

แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.)

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

พฤศจกายน 2555

2 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

สารบญ หนา

บทคดยอ/คาสาคญ 3

บทท 1 บทนา 5

1.1 ความเปนมา 5

1.2 โจทยของการวจย 7

1.3 กรอบการวจย 7

1.4 คาถามหลกของการวจย 9

1.5 วธการศกษา 10

1.6 การเลอกพนทศกษา 11

1.7 ระยะเวลาของการวจย 11

บทท 2 บรบททางความคดวาดวยการศกษาการเมองในชนบท 13

2.1 “วฒนธรรม” กบการศกษาภมทศนการเมอง 13

2.2 มายาคตและชองวางของความเขาใจการเมองของคนชนบท 18

2.3 การศกษาการเมองในชนบท: การเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคม 20

2.4 วาดวยแนวคด “ปฏบตการการเมองในชวตประจาวน” 25

บทท 3 ชมชนแหงนนชอ “ปรารถนา” 28

3.1 ขอมลเบองตนของชมชนปรารถนา 29

3.2 โครงการพฒนาในชมชนปรารถนา 35

3.3 ชวตประจาวน กบ โครงขายความสมพนธของความปรารถนา 40

3.4 นกการเมอง/ผนา ทมาจากการเมองในชวตประจาวน 49

3.5 “ความปรารถนา” ทแฝงฝงอยในการเมองในชวตประจาวน 54

3.6 สงคมการเมองของการไดรบการยอมรบ 61

บทท 4 เศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได 68

บทท 5 บทสรป: ความปรารถนา กบ ภมทศนการเมองไทย 76

บรรณานกรม 79

3 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ชมชนแหงนนชอปรารถนา: วฒนธรรมการเมองในชวตประจาวน กบ เครอขายความสมพนธในการพฒนาทองถน

บทคดยอ

งานวจยชนนอภปรายแนวทางการทาความเขาในการเมองของคนชนบทไทย โดยใช

กรณศกษาจาก “ชมชนปรารถนา” หมบานแหงหนงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพอเสนอภาพของ

“การเมองในชวตประจาวน” ของชาวบานซงซบซอนเกนกวาจะพจารณาจากวาระทางการเมองของ

การเลอกตง หรอการอธบายความเปนตวแสดงทางการเมองของคนชนบทอยแคเพยงการเขารวม

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมแตเพยงเทานน งานการศกษาชนนเสนอวาการศกษาการเมองใน

ชวตประจาวนเปนอกแนวทางหนงทสาคญในการวเคราะหการเปลยนแปลงจตสานกและการรบร

ทางการเมอง ตลอดจนทาความเขาใจขอถกเถยงวาดวยการปฏบตการทางการเมองของคนชนบท

ในปจจบน การศกษาการเมองในชวตประจาวนในชมชนปรารถนาไดชใหเหนวาระบบเศรษฐกจ

การเมอง และเครอขายความสมพนธของผคนในชนบทน นไดกาวไปสสงทผเขยนเรยกวา

“เศรษฐศาสตรการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได” โดยทอดมคตและวถปฏบตของชาวบาน

ในชนบทนนไดกาวไปไกลกวาการพงพอใจกบสภาวะของการพออยพอกนและการพงพาระบบ

อปถมภแบบดงเดมแลว การแสดงออกทางการเมองของคนในชนบทในชวงหลายปทผานมานเปน

การสะทอนถงความรความเขาใจในเรองสทธและผลประโยชนทคนชนบทพงมพงไดในระบอบ

การเมองแบบประชาธปไตย ขอเสนอของงานชนนเปนการเสรมมมมองในเรองของ “เจตจานง” และ

“ความมงมาดปรารถนา” ของผปฏบตการทางการเมองใหกบการศกษาการเมองในชนบท ทมกจะ

ยกเอาแตเพยงเรองของการเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเปนหมดหมายของการทา

ความเขาใจ

คาสาคญ

ความปรารถนา, การเมองในชวตประจาวน, ชนบทสมยใหมของไทย, การเมองวาดวยการเลอกตง,

การซอสทธขายเสยง, เครอขายทางสงคม, การพฒนา

4 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

A Community Named Desire: Everyday Political Culture and Social Network in Local Development

Abstract

This research examines the existing studies and trends in the studies of Thailand’s

rural politics. Employing ethnographic cases from a rural community in the Northeast, it

argues for the need in examining “everyday politics” in order to understand political

agencies, ideologies and praxes of rural villagers beyond the analyses of electoral politics

and social movement studies. The article claims that the recent changes in socio-economic

conditions and relations among rural villagers and with their counterparts from outside have

led to the transformation in perceptions and aspiration of rural villagers. The villagers of the

Northeast Thailand today are looking forward to the betterment of their livelihood and

aiming beyond self-subsistent ideology and traditional-style of patron-client relations. The

studied villagers have actively engaged in multi-sectoral and networked politics on everyday

basis with their broadening connections and realization of their rights the liberal society has

to offer. In order to understand such emerging rural aspirations and political agencies of the

people in rural society, the article calls for an integration of both moral and political

economy approaches to depict rural villagers’ political ambitions, praxis and the wills to

improve in their livelihood strategies and community’s search of development.

Keywords

Aspiration/Desire, Everyday Politics, Modern Thai Rural Society, Electoral Politics, Vote

Buying, Social Networks, Development

5 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บทท 1

บทนา

1.1 ความเปนมา

งานวจยชนนเปนโครงการวจยยอยภายใตชดโครงการวจย “การเปลยนแปลงภมทศนการ

เมองไทย” ซงเปนการตอยอดจากรายงานเบองตนโครงการวจยการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและ

สงคมของชนชนใหม โดยอภชาต สถตนรามยและคณะ 0

1 ซงนาเสนอตอสถาบนศกษานโยบาย

สาธารณะ มหาวทยาลยเชยงใหม ในบทสรปของโครงการวจยชนดงกลาวน ไดมการเสนอขอคนพบ

2 ประเดนหลกดวยกน

ประเดนแรกคอ “สงคมชนบทไดเปลยนไปแลว” งานของอภชาตและคณะเสนอวา“สงคม

ชนบทไทยไมใชสงคมชาวนาอกตอไป…วถชวตทางเศรษฐกจของคนขางมากในชนบทเปนวถชวตท

ผกพนกบระบบเศรษฐกจแบบตลาด” และเปนสงคมทมความตองการตามแบบ“วถชวตสมยใหม”

จากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมดงกลาว งานวจยขางตนชใหเหนถงขอโตแยงสาคญ

ประการหนงดวยวา“การรฐประหาร 2549 ซงเปนเหตการณเร มตนทกอใหเกดคนเสอแดง

[นน]...[ถอ]เปนสญลกษณของการลมลางนโยบายทชาวบานตองการ และในอกแงหนงกเปนการตด

สทธตดเสยงของชาวบานออกจากพนทการเมองระดบชาต” และนนกคอวา สาหรบอภชาตและคณะ

แลว “การตอสของคนเสอแดง คอการออกมาปกปองนโยบายทเขาตองการ ผานการเรยกรองสทธ

และความเทาเทยมทางการเมอง” (อภชาต และคณะ, 2553: 64 เนนโดยผเขยน)

ประเดนทสองคอเรองธรกจการเมองและการเลอกตง อภชาตและคณะเสนอวาชาวบาน

สามารถตอรองกบนกธรกจการเมองไดมากขนกวาในอดต กลาวใหชดกคอวา“การเลอกตงไมไดถก

กาหนดขนมาจากความสมพนธระหวางนกการเมองกบชาวบานทเปนปจเจกเทานน แตชาวบานม

เครอขายทางสงคม ชาวบานมแนวคดของตนเอง สามารถตอรองกบนกการเมองเพอกาหนด

นโยบาย อยางนอยกตอนโยบายทองถนได” (อภชาต และคณะ, 2553: 65 เนนโดยผเขยน)

1 อภชาต สถตนรามย และคณะ, รายงานเบองตนโครงการวจยการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมของชนชน

ใหม (กรงเทพฯ: สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ, 2553)

6 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

งานวจยชนนตอยอดจากงานทอภชาตและคณะไดสรปไวขางตน โดยคาถามสาคญท

ตองการการศกษาทาความเขาใจในเชงลกตอไปในงานวจยชนนกคอ อะไรคอสงทเปนปจจยในการ

กาหนดแบบแผนความสมพนธทางการเมองในระบบเศรษฐกจแบบตลาดและการดาเนนวถชวต

สมยใหมในชนบท? หากมองแบบรฐศาสตรเชงโครงสราง “ความสมพนธทางการเมอง” อาจม

ความหมายแคบในแงทหมายถงแผนหรอแนวทางการปฏบตงานของรฐบาลและหนวยงานของรฐท

อาจมการระบเปนลายลกษณอกษร หรออาจแสดงใหเหนผานทางการจดสรรงบประมาณบรหาร

ราชการแผนดน เชน รฐธรรมนญ การเลอกตง การมสวนรวมทางการเมอง การปฏบตนโยบาย เปน

ตน แตหากพจารณาในแงของวฒนธรรมการเมอง คาวา “ความสมพนธทางการเมอง” มความหมาย

ทกวางกวานน มความยดหยนในการใช และมกรวมความไปถงเรองของความสมพนธทางการเมอง

ทเปนเรองของพนธะสญญาประชาคม เรองของการวาดความคาดหวง และเรองของการสราง—

พรอมๆ ไปกบการตอบสนองตอ—ความปรารถนาของผคนในสงคมดวย ดงนนในแงของวฒนธรรม

การเมอง ความสมพนธทางการเมองจงเปนมากกวาการเปนแผนงานการบรหารประเทศทเปน

ทางการและเครงครดตายตว หากแตเปนถอยแถลง เปนปฏบตการ และเปนการแสดงออกเชง

สญลกษณถงความสมพนธและการจดสรรทรพยากรและผลประโยชนในระบบการเมองทงในระดบ

ทองถนและในระดบชาต

นอกเหนอจากเรองของการนยามและกรอบการศกษาทาความเขาใจความสมพนธทาง

การเมองของชาวบานกบรฐและตวแสดงตางๆ แลว หากการเมองมความเกยวของกบเครอขายทาง

สงคมของชาวบาน เกยวของกบแนวคดและวถชวตของชาวบาน และเกยวของกบการตอรองทาง

การเมองของชาวบานดงทอภชาตและคณะเสนอแลว การเมองจงมความนาสนใจในแงทมใชเปน

เพยงเครองมอของรฐในการไดมาซงการยอมรบจากชาวบานผานทางนโยบายประชานยมเทานน

ในทางกลบกน เราอาจมองการเมองในฐานะทเปนผลผลตของความสมพนธระหวางชาวบานเอง

ระหวางชาวบานกบเจาหนาทรฐ ระหวางชาวบานกบนกการเมอง และระหวางชาวบานกบหนวย

อนๆ ทางสงคมการเมอง เราอาจจะพบวาความสมพนธระหวางชาวบานกบหนวยตางๆ ทางสงคม

ดงกลาวปรากฏใหเหนอยางชดเจนผานทางปฏบตการทางสงคมในชวตประจาวนของชมชน

โดยเฉพาะอยางยงในกรณทนโยบายทางการเมองมผลกระทบตอการพฒนาทองถนความสมพนธ

ทางสงคม ในการนามาซงการตอรองนโยบายดงกลาวนเองทเปนจดเร มตนของความสนใจใน

การศกษาทาความเขาใจปรากฏการณของการเปลยนแปลงของสงคมชนบทไทย การกอตวขนของ

ชนชนใหม และการตอบสนองความตองการ “วถชวตสมยใหม” ในสงคมไทย อนเปนทมาของ

ขอเสนอโครงการวจยชนน

7 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

1.2 โจทยของการวจย

งานวจยชนนสนใจเงอนไขทางสงคมวฒนธรรมทเกยวของกบแนวคด ชองทาง และ

ปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวน ตลอดจนการจดการและการสรางเครอขายความสมพนธ

ของชาวบานเพอการพฒนาตนเองและทองถนทพวกเขาดารงชวตอย พนทศกษาของงานวจยชนน

คอหมบานแหงหนงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เปนพนทของการศกษาทาความ

เขาใจการเปลยนแปลงในระดบหมบานและการยดโยงระหวางชมชนหมบานกบบรบททางเศรษฐกจ

การเมองทกวางออกไป สาหรบการใหภาพกวางของการจดความสมพนธระหวางชมชนกบตวแสดง

ภายนอก งานชนนมองผานประวตศาสตรความสมพนธของชาวบานกบการเปลยนแปลงเขาสระบบ

การผลตเชงพาณชย และการรวมมอกบโครงการและนโยบายการพฒนาของรฐ ตลอดจนหนวยทน

ทางเศรษฐกจและสงคมตางๆ เพอเสรมสรางโอกาสและเพมชองทางทางเศรษฐกจ และการไดรบ

การสนบสนนเพอการพฒนาทองถนและตวชาวบานเอง นอกจากน งานชนนสนใจพฤตกรรมทาง

การเมองและการสรางเครอขายความสมพนธของชาวบานกบตวแสดงตางๆ ในทองถน ซงตงอยบน

ฐานคดสาคญของการจดวางผลประโยชนและการสรางโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคม

โดยมองพฤตกรรมทางการเมองทวานโดยไมจากดอยในเพยงวาระของการเลอกตงเทานน

โดยสรปแลว งานชนนเปนความพยายามในการสะทอนใหเหนถง“ความมงมาดปรารถนา”

(desire/aspiration) ซงไมไดจากดอยแตเพยงความปรารถนาทางการเมอง หากแตเปนการเมอง

ของความปรารถนา (ไชยรตน 2555, Chairat 2012) ซงเปนปจจยสาคญของจนตนาการ

ปฏบตการ และการมสวนรวมทางการเมองแบบใหมๆ อนเปนผลมาจากความเปลยนแปลงทเกดขน

ในชมชนหมบานและความสมพนธกบการผลตและการพฒนาในรอบ 3 ทศวรรษทผานมา

นอกจากนงานวจยชนนยงมงทจะทาความเขาใจถงทศนคตของชาวบานทมตอตนเองทงในเรองของ

อานาจทางการเมอง ตาแหนงแหงทและการแสดงออกถงการมตวตนในสงคม การจดความสมพนธ

ทางสงคมและการเกอกลอปถมภ ไปจนถงการแสดงออกทางการเมองผานทางการเลอกตง และการ

สนบสนนการเคลอนไหวทางการเมองโดยเฉพาะในชวงหลายปทผานมา จนกระทงถงความขดแยง

ทางการเมองอนนามาสการสลายการชมนมทราชประสงค ในเดอนพฤษภาคม 2553

1.3 กรอบการวจย

งานการศกษาวฒนธรรมการเมองของชาวบานชนนใชกรอบและวธวจยแบบมานษยวทยา

เปนหลก งานมานษยวทยาทศกษาเรองการเมองมกจะมองปรากฏการณผานกรอบกวางๆ สอง

กรอบดวยกน(Paley 2002) กรอบแรก คอ การศกษารปแบบทางการเมองและกจกรรมการมสวน

รวมทางการเมอง (political forms and activities) เชน การเลอกตง การชมนมทางการเมอง การ

รบรขาวสารทางการเมอง และการสรางเครอขายความสมพนธทางการเมอง เปนตน กรอบทสอง

8 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

คอการศกษาทาความเขาใจจนตกรรมทางการเมอง (political imaginaries) ซงเปนการทาความ

เขาใจวาระบบคณคาและวฒนธรรมในสงคมหนงๆ นน มผลตอการจดการความสมพนธ ความ

รวมมอและความขดแยง การสรางและรบรอดมการณทางการเมอง ตลอดจนการดนรนตอสในทาง

การเมองอยางไร การศกษาปฏบตการทางการเมองผานกรอบวฒนธรรมแบบมานษยวทยาเชนนจะ

ใหภาพของการเมองทแตกตางไปจากการศกษาการเมองแบบอนๆ ในแงทมองการเมองเปนเรอง

ของความสมพนธทปรบเปลยนได มใชรปแบบการบรหารหรอระบอบการปกครองทมการนยาม

เอาไวอยางตายตวแลว กลาวอกนยหนงกคอวา การเมองไมเพยงแตเปน“เงอนไขทางสงคม”ในการ

ดารงชวตประจาวนของชาวบาน หากแตการเมองยงเปน“เครองมอทางสงคม”ทสามารถถกนามา

ปรบใชเพอสรางโอกาสและปรบเปลยนสถานภาพทางสงคมของชาวบานดวย การศกษาการเมองจง

ไมใชแคการทาความเขาใจวา ระบอบการปกครองหรอประชาธปไตยทดควรเปนอยางไรและ

ประกอบดวยอะไรบาง หากแตเปนการทาความเขาใจวาผคนในสงคมมจนตนาการวาระบบการเมอง

ทตนดารงชวตอยนนเปนอยางไร ตาแหนงแหงทของตนเองอยตรงไหน และการเมองการปกครอง

ดงกลาวนนนามาซงวถปฏบตและการจดความสมพนธระหวางตนเองกบผอนอยางไร นเองทเราตอง

หนมาพจารณาการศกษาประชาธปไตยผานปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวนของชาวบาน

ใหมากยงขน ในงานวจยทกาลงเสนอน “ประชาธปไตย” จงไมใชแคนยามทางรฐศาสตร ไมใช

ผลตภณฑการจดการการปกครองจากตะวนตกทมความเปนสากลและถกใหความหมายเหมอนๆ

กนหมดในทกพนท และมไดจากดอยเพยงแคเรองของการเลอกตงและสทธเสรภาพของปจเจกชน

ในสงคมการเมอง (ด Ong 1999) หากแต “ประชาธปไตย” ยงเปนพนททางวฒนธรรมของทองถน

เปนการตอรองและผลตใหมของความสมพนธทซบซอนและลนไหลในการจดการทรพยากร เปนทน

ทางสงคมและเครองมอในการสรางสถานะและพฒนาชมชน (Scott 1976) ตลอดจนเปนหวใจในการ

ทาความเขาใจวถชวตสมยใหม และการเกดขนของชนชนใหมในระบบเศรษฐกจ สงคมและการ

เมองไทยปจจบน

โดยสรป งานชนนเปนการศกษารปแบบวฒนธรรมทางการเมองทเปลยนไปของชาวบานอน

เปนผลสวนหนงมาจากปฏสมพนธระหวางชาวบานกบนโยบายการพฒนาชมชนตางๆ ในรอบหลาย

ทศวรรษทผานมา โปรดจงเขาใจวางานชนนไมไดศกษาหรอตองการศกษาวาชาวบานม

ความสมพนธกบนโยบายของใคร แบบไหน แลวทาใหชาวบานมอดมการณแบบคนเสอแดงหรอไม

อยางไร หรอการสนบสนนนโยบายอนไหนททาใหชาวบานเปนคนเสอเหลอง การมองในเชงตวแปร

หยาบๆ แบบนไมไดสะทอนความสลบซบซอนของสงทเรยกวาวฒนธรรมการเมองแตอยางไรเลย

การทาความเขาใจพลวตของวฒนธรรมการเมองในงานวจยชนนนนขามพนการตตราชาวบานวาใคร

เปนมอดมการณแบบคนเสอแดงหรอเสอเหลองดวยการใชตวบงชวาอะไรคอปจจยหรอนโยบาย

อะไรททาใหชาวบานเขารวมกจกรรมทางการเมองดงกลาว ในการมองปรากฏการณทางการเมองใน

ชวตประจาวน ผานการทาความเขาใจเงอนไขทางสงคมวฒนธรรมและการพฒนาชมชน งานวจยชน

9 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

นใชกรอบการมองเบองตน ดงน

• การศกษาพลวตการพฒนาของทองถนและผลจากความเปลยนแปลงตอวถชวตและการ

ผลตในชมชน

• การวเคราะหเครอขาย (ทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง) ในชมชนและในทองถน

• กรอบการวเคราะหระบบคณคา (เชนระบบเครอญาต ความเปนทองถน ความเปนชาต

ระบบอปถมภ สทธเสรภาพ ความเปนสมยใหม วตถนยม เปนตน) ทมผลตอการตดสนใจ

ทางการเมอง

• การวเคราะหวาทกรรมทางการเมอง เชน การใหความหมายของคาทางการเมองตางๆ ใน

ทองถน อาทเชน คาวา“ผลงสมครเลอกตง” “การหาเสยง” “การเลอกตง” “ผแทนฯ”

“นโยบาย” “ประชาธปไตย” และ “พลเมองทมคณภาพ” เปนตน

• การวเคราะหการเปลยนแปลงอตลกษณและการเปลยนแปลงทศนคตทางสงคมในสงคม

สมยใหมของชนบทไทย

1.4 คาถามหลกของการวจย

1. สงคมการเมองและการพฒนาทองถนในความคาดหวงของชาวบานเปนอยางไร ความ

คาดหวงดงกลาวไดรบการตอบสนองผานนโยบายตางๆ ของรฐบาลและระบอบการเมองท

ผานมาหรอไม ในลกษณะใด

2. การพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมในรอบทศวรรษทผานมา (ทไมเพยงแคนโยบายจากกรม

พฒนาชมชน แตรวมไปถงโครงการพฒนาอนๆ ในหมบาน เชน การชลประทาน สขภาพ

อนามย การเกษตร อตสาหกรรมชมชน ฯลฯ) มผลตอการปรบเปลยนทศนคต อดมการณ

และการมสวนรวมทางการเมองของชาวบานหรอไม และในทางกลบกนการมสวนรวม

ทางการเมองในระดบชาต เชน การเขารวมชมชมทางการเมอง มผลตอทศนคต ความ

คาดหวง และยทธศาสตรในการพฒนาชมชนของชาวบานหรอไม อยางไร

3. ชาวบานมองความเชอมโยงระหวางการเมอง (ทงทเปนทางการและทไมเปนทางการ) กบ

การพฒนาทองถนอยางไร และความเชอมโยงดงกลาวแสดงออกมาผานรปแบบการจด

ความสมพนธทางสงคมในชวตประจาวนในระดบทองถนอยางไรบาง ไปจนถงวาทผานมา

การจดการความสมพนธดงกลาวนามาซงประโยชนในการพฒนาทองถน และการเลอน

ฐานะทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองหรอไมและอยางไร

10 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

4. การเลอกตงมนยยะอยางไรในการพฒนาทองถน ความสมพนธระหวางการเมองและการ

พฒนาทองถนทแสดงออกผานทางนโยบายตางๆ ของรฐถกกาหนดโดยชมชนผานทาง

อานาจทางการเมองของชาวบานในการเลอกตงหรอไม เพยงไร

1.5 วธการศกษา

1. ทบทวนวรรณกรรมวาดวยแนวคดในการศกษาการเมองในชนบท ไมวาจะเปนเรองของ

โลกทศน พฤตกรรม ความสมพนธทางการเมอง ไปจนถงแนวทางการศกษาการ

เลอกตงและการมสวนรวมทางการเมองของคนในชนบท นอกจากนงานวจยชนนยง

ทบทวนการศกษาการเปลยนแปลงของหมบานและโดยเฉพาะการศกษาการ

เปลยนแปลงชนบท ทมผลมาจากการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม และการพฒนา

เศรษฐกจและการเมองในรอบ 3 ทศวรรษทผานมา เพอเชอมโยงการเปลยนแปลง

ดงกลาวเขากบความเขาใจในเรองของการเปลยนแปลงรปแบบและความสมพนธ

ทางการเมองของคนในชนบท

2. ลงพนทศกษาชมชน

◦ ทาความเขาใจสถานะและความเปลยนแปลงหมบานจากขอมลพนฐาน โดยใช

แบบสอบถามจานวน 100 ชด เพอสารวจขอมลพนฐานของหมบานในดาน

เศรษฐกจ ประชากร ระบบเครอญาตและความสมพนธทางสงคม สวสดการทาง

เศรษฐกจและสงคม การมสวนรวมทางการเมอง ทศนคตและอดมการณทาง

การเมอง ทศนคตตอประเดนทางสงคม และการรบรขาวสาร การสารวจขอมล

ดงกลาวนเปนฐานความรความเขาใจในการศกษาชมชน และเพอเปนขอมล

สนบสนนการอภปรายในประเดนศกษาอนๆ เชน เรองการจดสรรผลประโยชน

การเปลยนแปลงระบบความสมพนธ และเรองอนๆ ตอไป

◦ การสงเกตแบบมสวนรวมในกจกรรมของชมชน (กจกรรมการพฒนาชมชน

กจกรรมทางการเมอง กจกรรมการผลตภาคการเกษตรและนอกภาค

การเกษตร กจกรรมทางศาสนาและความเชอ กจกรรมทางสงคม ฯลฯ) เปน

ระยะ

◦ การสมภาษณเชงลกแบบเปนทางการ และไมเปนทางการ

◦ การจดเสวนากลมเนนประเดนเฉพาะ (focus group)

11 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

3. การนาเสนอขอคนพบและการวเคราะหขอมลจากการวจย โดยเชญนกวชาการจาก

ภายนอก

รวมอภปรายใหความคดเหนทงในแบบเวทปดและเวทสาธารณะ

4. การนาเสนอรายงานผลการวจยในเวทสาธารณะและรายงานวจยฉบบสมบรณ

1.6 การเลอกพนทศกษา

งานวจยชนนเลอกศกษาการเมองของคนชนบทในชมชนแหงหนงของจงหวดอบลราชธาน

ผวจยใชช อสมมต “ชมชนปรารถนา” เพอรกษาจรรยาบรรณของการวจยและเพอไมใหประเดนทม

ความลอแหลมทางการเมองสงผลตอชมชนและบคคลทถกนามากลาวอางถงในงานวจย ชมชน

ปรารถนาอยหางจากตวจงหวดอบลราชธาน 18 กโลเมตร เปนชมชน “ชนบท” สมยใหมทไมไดม

การแยกขาดจากพนทเมองทงในเชงเศรษฐกจ การเมอง และสงคม ชมชนปรารถนาถกการปกครอง

ออกเปน 2 หมบาน มประชากรทงสนประมาณ 1,650 คน ชาวบานมความสนใจในนโยบายของ

พรรคและอดมการณทางการเมองทหลากหลาย ในเรองการทามาหากนนน เนองจากหมบานตงอย

บรเวณทราบลมรมฝ งแมนามล บานปากนาจงเปนหมบานทคอนขางจะมความอดมสมบรณในเชง

ทรพยากรธรรมชาตหากเปรยบเทยบกบหมบานในละแวกเดยวกน อาชพหลกของคนในชมชนคอ

การทานาทาสวนและเกษตรกรรมอน ๆ นอกจากน บานปากนามแมนามลไหลผานทางทศใตของ

หมบานและมหนองบงใกลกบหมบานซงทาใหชาวบานไดอาศยลมแมนามลเปนแหลงทามาหากน

โดยเฉพาะการประมงนาจด

1.7 ระยะเวลาของการวจย

แบงเปน 4 ชวงเวลา คอ

1. พฤศจกายน 2553 – มกราคม 2554

• ทบทวนวรรณกรรมวาดวยแนวคดและการศกษาการเปลยนแปลงของหมบานและ

ภาคชนบทอสาน

• ลงพนทสารวจขอมลพนฐานของหมบาน (แบบสอบถามและการสมภาษณเบองตน)

• สรปขอมลหมบาน นาเสนอขอมลตอแหลงใหทนวจย ครงท 1

12 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

2. กมภาพนธ 2554 – กรกฎาคม 2554

• ลงพนททางานวจยเชงลก

• นาเสนอขอมลตอแหลงใหทนวจย ครงท 2

3. สงหาคม 2554 – มกราคม 2555

• จดระบบขอมล

• เขยนรายงานวจย

• จดเวทนาเสนองานวจย โดยเชญนกวชาการรวมอภปรายใหความคดเหน

• นาเสนอขอมลตอแหลงใหทนวจย ครงท 3

4. กนยายน – ตลาคม 2555

• นาเสนอรางรายงานวจยฉบบสมบรณ

• ปรบปรงแกไขงานวจย

• นาเสนองานวจยทเสรจสมบรณตอแหลงใหทนวจย

13 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บทท 2

บรบททางความคดวาดวยการศกษาการเมองในชนบท

2.1 “วฒนธรรม” กบการศกษาภมทศนการเมอง

งานวจยชนนมงศกษาทาความเขาใจการพลวตของการเมองและปฏบตการทางการเมอง

ของผคนในชนบทเพออธบายการเปลยนแปลงภมทศนการเมองของไทยในชวงไมกทศวรรษทผาน

มาน การศกษาปฏบตการทางการเมองของชาวบานผานกรอบคดของ “ภมทศนการเมอง” หรอ

political landscape นนหมายความวา การเมองนนเปนพนทแบบหนง ซงหมายรวมถงพนททาง

กายภาพ พนททางอดมคต ตลอดจนพนททางความสมพนธทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมท

เปนบรบทของการเกดขนและดารงอยของปฏบตการทางการเมอง สาหรบการทาความเขาใจมโน

ทศนวาดวย “ทศน” หรอ “ภมทศน” (-scape/ landscape) ทเชอมตอกบคาวา “การเมอง” ใน

การศกษาภมทศนการเมองไทยในทน ผเขยนหยบยมแนวคดมาจากนกมานษยวทยา Arjun

Appadurai ในหนงสอ Modernity at Large ซงนาเสนอแนวคด –scape เพอทจะอธบายถงปจจย 5

ประการทสงผลตอความคด จนตนาการทางสงคม และการเคลอนยายถายเททางวฒนธรรมในระดบ

โลก (Appadurai 1996) ผเขยนประยกตแนวคด –scape ดงกลาวนมาใชทาความเขาใจการ

เปลยนแปลงภมทศนการเมองในชนบทไทย เพอทจะชใหเหนวา “ภมทศน” ของการเมองนน

“มใชเปนความสมพนธแบบวตถวสยทตายตว และไมวาจะพจารณาจากแงมมไหน

กเหมอนกนไปหมด หากแตมนเปนสงทถกสรางขนมาจากมมมองและทศนคตเปน

สาคญ อนเปนผลมาจากการจดวางตาแหนงแหงททางประวตศาสตร ภาษาและ

การสอสาร ตลอดจนความสมพนธเชงอานาจของตวแสดงทแตกตางหลากหลาย

เขาไวดวยกน... ในความเปนจรงแลว ตวแสดงระดบปจเจกน เองทเปนกญแจ

สาคญในการกาหนดชดมมมองตอภมทศนดงกลาว ดวยเหตวาในทสดแลว ภม

ทศนทวานจะถกกาหนดโดยผกระทาการ ในฐานะทเปนทงผทเผชญกบสภาวะและ

เปนผทรงสรรครปแบบ [ของภมทศน] ทกวางออกไป ซงในแงหนงเกดจาก

ความรสกสานกของพวกเขาเองตอการทภมทศนทวาน เออประโยชนและโอกาส

อะไรใหกบเขาไดบาง” (Appadurai 1996: 33)

14 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ในแงนมนจงมความจาเปนทตองหนกลบมาพจารณากนใหมวาหากจะทาความเขาใจการ

เปลยนแปลงภมทศนการเมองของคนในชนบทนน เราจะศกษา “ปจเจกชน” “ผกระทาการ”

“ทศนคต” และ “มมมอง” ตามท Appadurai เสนอไดอยางไร ทงนเพอทจะสามารถเปนมรรควธทจะ

นาเราไปสความเขาใจใหมๆ ตอการเปลยนแปลงทเกดขนในเรองของปฏบตการและความสมพนธ

(หรอ “ภมทศน”) ทางการเมองของคนในชนบทได กลาวอกนยหนงคอ การศกษาภมทศนทาง

การเมองนนเปดพนทใหเราขามพนความสนใจของนกรฐศาสตรกระแสหลกทสนใจการเมองผาน

กรอบของโครงสรางและสถาบนมาสการศกษาการเมองผานแนวคดอนๆ ทมพลวตและตอบรบกบ

ความเปลยนแปลงในชนบทไดมากขน

งานชนนสนใจการเปลยนแปลงภมทศนทางการเมองและการแสดงออกทางการเมองของคน

ในชนบททงทเกยวของโดยตรงกบการเมองและการเลอกตง และกบปรากฏการณทรายลอมและด

เหมอนวาจะไมเกยวของกบการเลอกตงทเกดขนในชนบท การศกษาเรองของการเลอกตง

โดยเฉพาะในชนบทไทยนนมการศกษาจานวนมากกอนหนานและมขอเสนอและขอถกเถยงท

หลากหลายดงทจะไดทบทวนในสวนถดไป อยางไรกตาม งานชนนเลอกทจะมมมมองตอภมทศน

การเมองและการเลอกตงทแตกตางไปจากงานสวนใหญกอนหนาน โดยทมองวาการศกษาภมทศน

การเมองและการเลอกตงผานแนวคด “วฒนธรรม” ยงไมคอยปรากฏใหเหนนก ความสนใจในการ

นาเอาแนวคดวฒนธรรมเขามาศกษาการเมองและการเลอกตงน สวนหนงมาจากประเดนทนาสนใจ

ซงไดรบการนาเสนอไวในงานของ Chua Beng Huat และของพชญ พงษสวสด ในหนงสอ

Elections as Popular Culture in Asia (Huat 2007a) ในบทนาของหนงสอ Huat เสนอวาการ

พจารณาการเลอกตงทวางอยบนรปแบบของการตดสนใจของปจเจก (informed choice) นนเปน

ความพยายามทจะแยกปรมณฑลทางการเมองและกจกรรมทางการเมองออกจากบรบทแวดลอม

ทางวฒนธรรมทการเลอกตงนนดารงอย มมมองดงกลาวนไดสงผลใหปรากฏการณตางๆ ทเกดขน

รายรอบการเลอกตง หากแตไมไดเปนไปตามรปแบบเชงอดมคตตามทการเลอกตงควรจะเปน เชน

การซอขายเสยง ความรนแรงตางๆ วาเปนความผดปกตไมเหมาะสม เปนความฉอฉล และเปนสง

ซงไมเปนทปรารถนาทตองกาจดใหหมดสนไปจากการเลอกตง เนองจากวามนทาใหการตดสนใจ

ลงคะแนนของปจเจกชนนนไมเปนไปตามหลกเหตผลตามทควรจะเปน (irrational) สาหรบนก

รฐศาสตรเหลานแลว การเลอกตงทดาเนนไปอยางถกตอง และการตดสนใจลงคะแนนเสยงเลอกตง

ทเปนการตดสนใจทสมเหตสมผล (rational) นน กคอการทประชาชนเลอกผลงรบสมครท “ด”ทสดท

จะมาทาหนาทปกครองจดการบานเมองในชวงเวลาหนงจนกระทงถงการเลอกตงในครงถดไป Haut

เสนอวาทายทสดแลว สาหรบนกรฐศาสตรเหลานการเลอกตงควรจะเปนรปแบบของปฏบตการทม

ความเปนสากล (universalistic) ซงมลกษณะทเหมอนกนไปหมดทกหนแหงทวทงโลก (Huat

2007b: 2-3) Huat ยกตวอยางปรากฏการณการเลอกตงท Anderson (1996: 14) ไดอรรถาธบายไว

ซงตนเองมองวาถกทาใหเปนกจกรรมทมลกษณะทจาเพาะและในแงหนงกประหลาดอยคราว

15 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

เดยวกน

“[ผลงคะแนน] เขาไปตอควรวมกบคนอนๆ ทตนเองไมไดรจก เพอทจะรอเวลาท

ตวเองจะไดเขาไปในพนทพ นทหนงซงสนโดษและเปนสวนตว ทซงบคคลคนนนจะ

ไดดงสวทซสาหรบลงคะแนนหรอกากบาทลงบนแผนกระดาษ แลวกออกมาจาก

พนทดงกลาวนนดวยกรยาอาการทเปนปรกตอยางตอนทเดนเขาไป และโดยไมม

คาถามใดๆ เปลงออกมา นเกอบจะเปนปฏบตการทางการเมองเพยงหนงเดยวท

สามารถจนตนาการไดในสภาวะความเปนสนโดษอยางบรบรณ และใน

ขณะเดยวกนกเปนปฏบตการเชงสญลกษณอยางเบดเสรจเดดขาด กจกรรม

ดงกลาวจงเกอบจะเปนขวตรงขามกบรปแบบอนๆ ของการมสวนรวมทางการ

เมองทไมเปนทางการ และหากวามนจะมความหมายตอผคนในวงกวาง

ความหมายของมนกมาจากแคผลรวมของตวเลขจากการการลงคะแนนนนเอง”

สาหรบ Huat แลวความปรารถนาของนกรฐศาสตรกระแสหลกทพยายามจะแยกการเมองของการ

เลอกตงทเปนสากลออกจากบรบททางสงคมนนในความเปนจรงแลวมอาจจะเปนไปไดเลย การ

เลอกตงซงโดยพนฐานแลวเปนเรองของคนหมมาก เปนเรองของการมสวนรวม เปนเรองของการ

ระดมผคนและการใหการสนบสนน ดงนนการศกษาการเลอกตงจงไมอาจกระทาผานวธคดทโดด

เดยวผกระทาการออกจากบรบทได หากแตการศกษาการเลอกตงตองพจารณาในแงของการเปน

ปฏบตการทางวฒนธรรมของคนในแตละทองถน (Huat 2007b: 3) เพอทจะไดเขาใจวาการเลอกตง

ในแตละทแตละกรณนนมนถกใหคณคาและเปนการแสดงออกซงความปรารถนาของผลงคะแนน

อยางไร

บทความของพชญ พงษสวสด ชอ Middle-class Ironic Electoral Cultural Practices in

Thailand (Pitch 2007) ซงตพมพในหนงสอท Huat เปนบรรณาธการนน เปนการศกษาทมาจาก

การสงเกตการณการเลอกตงระดบชาตของไทยในป พ.ศ.2549 และปรากฏการณหลงการเลอกตงท

เกดขนในสงคมชนชนกลาง พชญพจารณาการเลอกตงผานการรณรงคของคณะกรรมการการ

เลอกตง (กกต.) ในเรองการเลอกผแทนทด การจดระเบยบควบคมดแลการเลอกตง และการสราง

ความเขาใจเกยวกบความเปนประชาธปไตย ตลอดจนบทบาทของสอสารมวลชนและการแสดงออก

ของผคนในสงคมออนไลน ในงานชนดงกลาวนพชญไดยกระดบขอเสนอของ Huat ไปสขอเสนอทวา

แนวทางการศกษาการเลอกตงในประเทศไทยทมมาแตเดมนน ไมสามารถใหคาอธบายทนาพง

พอใจหรอมความแปลกใหมตอการเปลยนแปลงพฒนาเขาสความเปนประชาธปไตยของไทยใน

ปจจบนได โดยทแนวทางการศกษากระแสหลกดงกลาวนนมกจะมงความสนใจไปทการศกษา

พฤตกรรมการลงคะแนนเสยงเลอกตงในฐานะทเปนผลรวมของการตดสนใจทางการเมองของปจเจก

ชน ในขณะทนกวเคราะหการเลอกตงทผลกดนดวยแนวคดเชงเศรษฐศาสตรในการทาความเขาใจ

16 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

โครงสรางทางประวตศาสตร การเมอง และเศรษฐกจทสงผลตอพฤตกรรมในการลงคะแนนเสยง

เลอกตงของคนในแตละกลมหรอแตละชนชนนน กไมไดใหคาอธบายวาโครงสรางดงกลาวนนถก

ผลตซาหรอแสดงออกมาอยางไรในทางการเมองและการเลอกตง ดงนนพชญจงเสนอมมมองใหมใน

การพจารณาการเลอกตงในฐานะทเปน “ปฏบตการเชงวฒนธรรมทเกดขนอยทวไป” (popular

cultural practices) โดยมงความสนใจไปสประเดนทวาผคนในสงคมนน “ปฏบตการและดารงชวต”

อยทามกลางกระบวนการเลอกตงอยางไร (Pitch 2007: 95) พดอกอยางกคอวาเราจะตองขามไปให

พนการศกษาการเมองและการเลอกตงในแบบทพชญเรยกวาเปน “พฤตกรรมนยมแบบหยาบ ทยด

เอาแบบแผนของตะวนตกเปนศนยกลาง” (crude western ethno-centric behavioralism) และ “การ

อธบายแบบหยาบ ทเอาปจจยดานโครงสรางทางเศรษฐกจเปนตวชขาด” (crude economic

structural determination explanation) ไปสการศกษาการเลอกตงจากมมมองของปฏบตการเชง

วฒนธรรมทแพรหลายทใหความสาคญกบผกระทาการมากขนนนเอง (Pitch 2007: 98)

แตอะไรคอปฏบตการเชงวฒนธรรมทเกดขนอยทวไป? ตลอดจนมมมองและปจจยทาง

วฒนธรรมเกยวของอยางไรกบการเลอกตง? โดยการมองผานกรอบวฒนธรรมศกษาของสานก

Birmingham พชญเสนอวา

“...[คนธรรมดาสามญทวไป] นนไมใชเปนผทตายซากทางการเมองและ/หรอ

วฒนธรรม หรอเปนเพยงผทคอยรบเอาอทธพลเชงโครงสรางเขามาตดสนใจในเชง

นโยบายเทานน [หากแต] การเลอกตงนนไดกลายมาเปนปฏบตการเชงวฒนธรรม

ทเกดขนอยทวไป ซงในแงหนงผคนทงหลายตางไดแสดงออกและไดตอกรกบ

พลง/อทธพลในรปแบบตางๆ ทพยายามทจะเขามาจดการนยามความหมาย โลก

ทศน และความสมพนธเชงอานาจของพวกเขา และในเวลาเดยวกนกเปนการผลต

ซาโครงสรางของการควบคมจดการทซบซอนแบบใหมขนทงทโดยตงใจและไม

ตงใจอกดวย” (Pitch 2007: 98)

ในแงนพชญตองการทจะชใหเหนวาการเลอกตงนนเปนพนทของการปะทะสงสรรคระหวางพลงหรอ

อานาจหลากหลายรปแบบ แตกระนนอานาจทงทเปนอานาจเชงโครงสรางและอานาจจากผมอานาจ

ในระบบการเมอง เชน รฐและเจาหนาทของรฐ นกการเมอง กกต. สอมวลชน ทนการเมอง อทธพล

ทองถน ชนชนกลาง ฯลฯ กไมไดมอานาจเบดเสรจเดดขาดทจะสามารถจดการใหความหมายหรอ

กาหนดความสมพนธระหวางตนเองกบผลงคะแนนเสยงเลอกตงได พชญเสนอใหมองผลงคะแนน

เสยงเลอกตงในฐานะทเปนผกระทาการ (agent) ทสามารถแสดงออกและตอรองจดการกบอานาจท

เขามาพวพนในสนามของการเลอกตงได การจดการกบอานาจและความสมพนธดงกลาวนแนนอน

วาไมไดเกดขนเฉพาะในชวงของการรณรงคเลอกตงและในชวงเวลาของการลงคะแนนเสยงเทานน

หากแตเปนปรากฏการณทางวฒนธรรมทเกดขนทกววน ในวถการดาเนนชวตทสามญธรรมดา

17 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ปฏบตการเชงวฒนธรรมดงกลาวนนเกดขนทงโดยทผลงคะแนนเสยงเลอกตงนนตงใจเขาไปมสวน

ในการจดการความสมพนธและโครงสรางทครอบทบอย ทงยงเกดขนโดยทอยนอกเหนอการควบคม

และความตงใจของผกระทาการทงหลายไดดวย ความอลหมานและความสลบซบซอนของ

ความสมพนธ และโครงสรางทเปนพลวตทเปนบรบทของการเมองและการเลอกตงนยงไมคอยมนก

รฐศาสตรและผทศกษาการเมองของการเลอกตงใหความสนใจมากนก สาเหตหนงอาจจะเปน

เพราะวาความสมพนธและโครงสรางทซบซอนวนวายนยากตอการนามาสการสรางขอสรปทาง

วชาการทองอยกบการสรางทฤษฎทตายตว การหาหลกฐานสนบสนนทเปนตวเลข หรอการผลตตว

แบบ (model) เพอการจดการการเลอกตงทเปนสากลได เหนอไปกวานน การศกษาปฏบตการเชง

วฒนธรรมทเกยวของกบการเมองและการเลอกตงซงเปนพลวตนมอาจจะกระทาไดเพยงการศกษาผ

ลงคะแนนเสยงในชวเวลาสนๆ ดงทไดกลาวไปขางตนแลว การแสดงออกซงปฏบตการเชง

วฒนธรรมทแพรหลายนเกดขนในชวตประจาวนทสามญทสด และเชอมรอยอยางแนบแนนกบ

ปฏบตการทางวฒนธรรมในดานอนๆ ดวย ไมวาจะเปนเรองของอตลกษณ โลกทศนทางสงคม

ความรสกในเรองของความยตธรรม และการแสวงหาโอกาสและชองทางของการพฒนาตนเองตาม

ความมงมาดปรารถนาของแตละคน เปนตน

หากเรามองวาการเมอง (ทงในนยามแบบกวางและแคบ) และการเลอกตงเปนโครงสราง

และเทคนคแบบหนงซงกาหนดแบบแผนวถชวตของผคนในสงคมแลว การศกษาการเมองและการ

เลอกตงจงไมอาจแยกขาดจากบรบททางสงคมวฒนธรรมของทองถนทการเมองและการเลอกตงนน

ถกจดวางเอาไวได ในทน การศกษาการเปลยนแปลงภมทศนการเมองไทยจงเปนการศกษา

ปฏบตการและการเปลยนแปลงรปแบบการจดวางความสมพนธเชงวฒนธรรมของผคนในสงคม ท

สงผลตอมมมองและทศนคตของผคนทมตอพนททางการเมอง และประโยชน โอกาส หรอชองทางท

พนททางการเมองดงกลาวนนจะเอออานวยใหแกเขาเหลานนได เปาประสงคของการศกษา

การเมองและการเลอกตงจงไมใชการสรางกรอบความสมพนธ คาอธบาย หรอเทคนควธการ

แสดงออกทางการเมองทตายตว ทพจารณาจากจดยนไหนกเหมอนกนไปเสยทงหมด หากแตเปน

การทาความเขาใจวาภายใตพนทหรอ –scape หนงๆ นน ผปฏบตการทงหลายเลอกทจะฉวยใช

สรางยทธวธ และเขาไปปรบเปลยนจดการกบอานาจทมากหลายในโครงสรางของการเมองและการ

เลอกตงนนอยางไร ถงวนน เราตองลบภาพเดมๆ ของการอธบายการเมองและความพยายามสราง

ความเขาใจรวมกนวาการเลอกตงและผแทนท “ด” ทมลกษณะสากลนนเปนอยางไร เหนอไปกวานน

เราควรขามพนความพยายามทจะพจารณาหรอทาใหการเลอกตงเปนปฏบตการของปจเจกชนท

ปราศจากความเปนการเมอง (apolitical) และไรซงความเปนวฒนธรรม (acultural) นนกเพราะภม

ทศนการเมองและการเลอกตงหาใชเปนระบบการเมองทเปนวตถวสยและหยดนง หากเปนเปน

ความสมพนธทแปรผนไดทามกลางปฏบตการเชงวฒนธรรมทแพรหลาย คาดเดาไมได หากแต

เกดขนทกวนในบรบทของความสมพนธในระดบทองถน

18 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

2.2 มายาคตและชองวางของความเขาใจการเมองของคนชนบท

มายาคตหนงทเปนอปสรรคสาคญในการทาความเขาใจภาวะเปลยนผานการเมองไทย

ในชวงหลายปทผานมา กคอมายาคตวาดวยการซอสทธขายเสยงของคนชนบทในฐานะทเปนโรค

รายทาลายการพฒนาประชาธปไตยของประเทศไทย จวบจนทกวนนวาทกรรมซงพรรณนาถงภาพ

ชาวบานทตางออกมาขายสทธขายเสยง—ราวกบวาสทธทางการเมองดงกลาวนนเปนสมบตชน

สดทายทพวกเขาจะแลกมาไดซงเงนจานวนนอยนด หากแตสามารถชวยประคองชวตใหอยตอไปได

อกหลายวน—กคงยงพบเหนไดในหนาหนงสอพมพและสอตางๆ อยางดาษดน บอยครงการให

สมภาษณของขาราชการ นกวชาการ องคกรอสระ เชน กกต. หรอผทเกยวของกบการเลอกตงอนๆ

กเชนเดยวกน ทมกจะใหภาพการซอขายเสยงในลกษณะทตนเขน และอางเอาความยากจนขนแคน

การงอมองอเทา การไมรเทาทนนกการเมองและระบบอานาจ และการรอรบการอปถมภชวยเหลอ

จากภายนอกของผคนในชนบทเปนพนฐานในการอธบายวาทาไมการซอขายเสยงจงเปนไปอยาง

งายดายและกวางขวาง (LoGerfo 1996 และ Suchit 1996 เปนตน) ตวอยางหนงทสะทอนถงมายา

คตขางตนมาจากการใหสมภาษณของนายสมชย ศรสทธยากร กรรมการมลนธองคกรกลางเพอ

ประชาธปไตย ในหนงสอพมพ ไทยรฐ วนท 20 มถนายน 2554 ทวา

“เงนเลกนอยขนาดน สาหรบคนในชนบทแลว ถอวามคามาก เพราะปกต

ชาวบานเหลานไมมงานทา ไมมรายไดอะไร อยบานกเพอเลยงหลาน กบรอเงน

จากลกททางานในเมองสงมาใหเทานนเอง...ใครจายใหเงน 100-200 กรบหมด

ดกวาอยเฉยไมไดอะไร”

วาทกรรมดงกลาวนไดแทรกซมอยในสอและความเขาใจสาธารณะตอปรากฏการณทางการเมอง

โดยเฉพาะการอธบายการเขามามสวนทางการเมองของชาวบานชนบทไทยในชวงหลายปทผานมา

น จนอาจกลาวไดวาวาทกรรมดงกลาวไดกลายมาเปนเสมอนนทานประโลมใจของชนชนกลางไทย

วาดวยความ “โง จน เจบ” ของผเลอกตงชนบท (ประจกษ 2552) ในทางกลบกน นทานประโลมใจ

ดงกลาวนนกไดกอใหความพงพอใจตอมโนทศนของตนเองของชนชนกลางไทย ทเขาใจวาวฒภาวะ

ทางประชาธปไตยทตนมนนมมากกวาหรออยเหนอกวาวฒภาวะของผคนในชนบท (LoGerfo 1996)

ซาราย มายาคตทเกดจากวาทกรรมการซอเสยงในชนบทนเองยงไดนาไปสการลดทอนคณคาของ

คะแนนเสยงเลอกตงจากชนบท ตลอดจนการมองวาคนชนบทนนนอกจากวาจะไรศลธรรมจรรยา

ในทางประชาธปไตยแลว กยงสามารถถกชกจงใหเปนฐานเสยงทางการเมองและใหเขารวม

ขบวนการทางการเมองตางๆ อยางงายดาย 1

2 งานการศกษาชนนเสนอวา การยดเอาแตเพยงวาท

กรรมการซอขายเสยงแบบตนๆ—“เงนไมมา กาไมเปน”—และวาทกรรมวาดวยการไมรเทาทนเกม

2 ดงปรากฏใหเหนจากปฏกรยาตอบโตจากชนชนกลางไทยทมกมองวาคนชนบททเขารวมขบวนการเสอแดงนน

เปน “ควาย” “ไรการศกษา” และ“ถกจางมา”

19 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

การเมองของคนชนบทขางตนมาอธบายชวตทางการเมองของชาวบานนน เปนการลดทอนความ

เขาใจในการศกษาการเมองทองอยกบชมชนทองถน และเปนอปสรรคตอการทาความเขาใจสงคม

การเมองเชงวฒนธรรมอยางรอบดาน ยงไปกวานน มายาคตเหลานเปนเสมอนมานบงตาททาใหเรา

มองไมเหนวาแทจรงแลวอะไรคอเจตจานงและความมงมาดปรารถนาของประชาชนจากชนบท และ

เจตจานงเหลานนถกแสดงออกผานทางการมสวนรวมทางการเมองทเขาตองการไดอยางไร

งานการศกษาชนนใชกรณศกษาจาก “ชมชนปรารถนา” หมบานแหงหนงในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยเพอนาเสนอภาพของ “การเมองในชวตประจาวน” ของ

ชาวบานในชนบททมกลไกและความสมพนธทางการเมองทซบซอนเกนกวาจะพจารณาจากมมมอง

ของการเมองเรองของการเลอกตงแตเพยงอยางเดยว นอกจากนงานชนนยงตอบโตกบการศกษา

การเมองของคนชนบทสวนใหญทมงเนนการวเคราะหความเปนตวแสดงทางการเมอง (political

agency) ของคนชนบทผานทางการศกษาการจดตงเครอขายหรอขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

โดยเฉพาะในเรองของการจดการทรพยากรและผลกระทบจากโครงการการพฒนาของรฐ งาน

การศกษาชนนเสนอวาการศกษาการเมองในชวตประจาวนเปนอกชองทางหนงทสาคญในการ

วเคราะหการเปลยนแปลงจตสานกและการรบรทางการเมอง (political consciousness and

literacy) ตลอดจนทาความเขาใจขอถกเถยงวาดวยการปฏบตการทางการเมอง (political praxis)

ของคนชนบทในปจจบน ในการศกษาการเมองในชวตประจาวนดงกลาวนผเขยนหยบยมแนวคด

“การเมองในชวตประจาวน” จากงานของ Benedict Kerkvliet (2002, 2005, 2009) และในชวงทาย

ของงานวจยน ผเขยนจะยอนกลบไปสารวจและวพากษขอถกเถยงสาคญวาดวยความสมพนธทาง

สงคม เศรษฐกจ และการเมองในสงคมชาวนาระหวางแนวคดเศรษฐกจศลธรรมของ James C.

Scott (1976) และแนวคดเศรษฐกจการเมองของ Samuel Popkin (1979) เพออภปรายขอคนพบ

จากพนทศกษาเขากบการศกษาเชงแนวคดวาดวยชาวบานในชนบท งานการศกษาชนนเสนอวา

การเมองในชวตประจาวนไดสะทอนใหเหนวาระบบเศรษฐกจการเมองและความสมพนธในชนบทใน

ปจจบนนนไดกาวไปสสงทผเขยนเรยกวา “เศรษฐศาสตรการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได”

โดยทอดมคตและวถปฏบตของชาวบานในชนบทนนไดกาวไปไกลกวาการพงพอใจกบสภาวะของ

การ “พออยพอกน” และการพงพาระบบอปถมภแบบดงเดมแลว งานชนนเสนอวาการพงพาระบบ

อปถมภแบบดงเดมนนอาจมคณปการในการสรางความปลอดภยและเปนหลกประกนทางสงคมใน

สภาวะทชาวนาตองเผชญกบภาวะความเสยงในกระบวนการผลตเพอยงชพ แตเมอเรามองการเมอง

ของชนบทผานกจกรรมการทามาหากนและการพฒนาทองถนในชวงหลายปทผานมาน จะพบวา

การเมองของคนในชนบทไดเปลยนแปลงรปแบบไปมาก การแสดงออกของการเปลยนแปลง

ดงกลาวนนสามารถเหนไดในกจกรรมของคนชนบทในการออกไปใชสทธเลอกตง การจดวาง

ตาแหนงตนเองใหมในการ “ซอสทธขายเสยง” และการแสดงความชนชอบตอนโยบายของพรรค

การเมองทแตกตางกน การเปลยนแปลงดงกลาวนเปนผลมาจากพนฐานความสมพนธทางเศรษฐกจ

20 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

และสงคมทหลากหลายมากขนในชมชน ทามกลางความหลากหลายทเกดขน การเมองถกใชเปน

เครองมอทสาคญในการไดมาซงโอกาสในการพฒนาตนเองและทองถน กลาวอกนยหนงคอ การ

แสดงออกทางการเมองของคนในชนบทในชวงหลายปทผานมานเปนการสะทอนถงความรความ

เขาใจในเรองสทธและผลประโยชนทคนชนบท “พงมพงได” ในระบอบการเมองแบบประชาธปไตย

ในยคทชนบทถกทาใหทนสมยไมตางจากทอนๆ ในสงคมโลกาภวตน ขอเสนอของงานชนนเปนการ

อธบายเสรมความสลบซบซอน และเพมมมมองในเรองของ “เจตจานง” และ “ความมงมาด

ปรารถนา” ในการปฏบตการทางการเมองใหกบการศกษาการเมองในชนบททมกจะยกเอาแตเพยง

เรองของการเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมเปนหมดหมายของการวเคราะห ดงทจะได

อภปรายในสวนตอไป

2.3 การศกษาการเมองในชนบท: การเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคม

งานการศกษาสงคมชนบทสวนใหญทมงเนนการทาความเขาใจวถชวตทางการเมองของ

ชาวบานในประเทศไทยมกจะใหความสาคญกบการพยายามทาความเขาใจวถชวตทางการเมองของ

ชาวบานผานทางการมสวนรวมทางการเมองในระบบรฐสภาและความสมพนธทางสงคมทองอยกบ

การเมองในระบบตวแทน งานประเภทนเหนไดชดจากงานการศกษาจานวนมากในเรองของการ

เลอกตง ทงในแงของการศกษาทพจาณาการเลอกตงในภาพรวมตงแตการประเมนการทางานของ

รฐบาลกอนการเลอกตง พรรคการเมอง ประเดนและการรณรงคหาเสยง การซอเสยงและการ

ลงคะแนน ไปจนถงผลของการเลอกตงและรฐบาลซงไดรบการจดตงขนใหม (Murray 1996)

การศกษาระบบธนกจการเมองและการคอรปชน (Calahan 2005a, Pasuk and Sungsidh 1994)

การศกษาทมงสนใจไปทการซอสทธขายเสยง (Calahan 2005b, Calahan and McCargo 1996)

การศกษาระบบหวคะแนนในการเลอกตง (Anyarat 2010) หรอยอนกลบไปไกลวานนททาความ

เขาใจวถทางทางการเมองของคนในชนบทผานทางการศกษาความสมพนธในระบบอปถมภ (อมรา

และปรชา 2543) ภาวะความเปนผนา บคลก และเครอขายนกการเมอง (Nishizaki 2001, Ockey

1996 and 2004, Pasuk and Baker 2009) เรอยมาจนถงการศกษาคนชนบทในฐานะทเปนฐาน

เสยงของนกการเมอง (อเนก 2552) เปนสวนหนงของความสมพนธของเจาพอและกลมอทธพล

ทองถน (เลน 2555, เวยงรฐ 2546, Ockey 2004, Robertson Jr. 1996, Sombat 2000), การทา

ความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบททเปนผลมาจากการกระจายอานาจ (เวยงรฐ 2551)

การศกษาแรงงานอพยพและการยายถน (Keyes 2010) การเปลยนแปลงของเศรษฐกจชมชนและ

อตสาหกรรมการเกษตร (Rigg 1998) ตลอดจนการทาความเขาใจการเปลยนแปลงไปของชนบท

ไทยในยคประชานยมและหลงทกษณผานทางการศกษาโลกทศนแบบใหมของชาวบานจากการ

เดนทาง การรบสอ (Pattana 2011) และการเขารวมกบขบวนการเคลอนไหวทางการเมองในฐานะ

คนเสอแดง (Chairat 2010, Naruemon and McCargo 2011, Sopranzetti 2012) มาจนถงการเกด

21 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ใหมของความนยมทไมเสอมคลายในนโยบายประชานยมในการเลอกตงครงลาสด งานจาพวกน

สวนใหญถกผลตขนโดยนกรฐศาสตร นกสงคมวทยาชนบท และนกมานษยวทยาการเมอง 2

3 ในการ

พยายามเชอมโยงเอาการเมองทงในระดบความสมพนธทางสงคม ระดบสถาบน และระดบ

โครงสรางเขามาในการอธบายและจดตาแหนงแหงทใหกบผคนในชนบททหลากหลายมากขน แต

กระนนเอง จดสนใจทมรวมกนกคอวา ความสมพนธทางสงคมทกอตวขนในชนบทนอกรฐสภาน

นามาซงการทาความเขาใจวามปจจยอะไรบางทมผลในการชชะตาของผลงสมครเลอกตง การ

กาหนดนโยบายพรรคการเมอง การอธบายเรองการซอขายเสยง และการพจารณาถงความชอบ

ธรรมของรฐบาลทมาจากการเลอกตง พดอกอยางกคอวาการศกษาในลกษณะนเปนการศกษาถง

ปจจยทางเศรษฐกจ-สงคมของชนบทไทยทมผลตอการทาความเขาใจ “การเมองในระบบผแทน” ทม

รฐบาลและรฐสภาทกรงเทพมหานครเปนเปาหมายและศนยกลางของการศกษา

การศกษา “การเมองในระบบผแทน” ผานทางการพจารณาปจจยทางเศรษฐกจและสงคม

นอกรฐสภาน นามาสคาอธบายการเมองในชนบทในลกษณะทแตกตางกนออกไปใน 2 แนวทาง

หลกดวยกน ในดานหนงมขอเสนอจานวนไมนอยทเนนยาถงความลาหลงและความเปนปญหาของ

ภาคชนบทตอการพฒนากระบวนการประชาธปไตยไทย โดยเฉพาะการตงคาถามตอวฒภาวะของ

คนชนบทในการไปใชสทธเลอกตง และการมองวาคะแนนเสยงของคนชนบทนนไรความชอบธรรม

เพราะเปนคะแนนทมาจากการเหนแกประโยชนเฉพาะหนาผานทางธนกจสนจางทางการเมอง, การ

พงพงนกการเมองและอทธพลทองถนในระบบอปถมภ, และการไรการศกษาของคนชนบทเอง

นอกเหนอจากนกมงานชนสาคญของอเนก เหลาธรรมทศน (2552) ทศกษาถงแนวทางในการปฏรป

การเมองและเศรษฐกจเพอประชาธปไตย ทมองวาลกษณะปญหาการเมองในประเทศไทยนนม

ลกษณะเปน “สองนครา” ทแบงแยกชดเจนระหวางการเมองของชนชนกลางในเมองในฐานะทเปน

ฐานนโยบาย กบคนชนบทในฐานะฐานเสยงใหกบนกการเมอง การศกษาในลกษณะดงกลาวนนามา

สขอเสนอหลกอนหนงในการอธบายปรากฏการณการเมองไทยในชวงกวาทศวรรษทผานมา และ

มองวาการซอสทธขายเสยงตลอดจนระบบอปถมภของคนในชนบททสงผลตอการเลอกตงนนเปน

อปสรรคสาคญตอการปฏรปการเมองไทย อยางไรกตามปรากฏการณสองนคราประชาธปไตยและ

3 สาหรบนกมานษยวทยาการเมองแลว การศกษาประเดนดานการเมองเชงระบบและความเปนประชาธปไตยนน

ยงมขอจากดอยมาก งานมานษยวทยาทศกษาเรองการเมองมกจะมองปรากฏการณผานกรอบกวางๆ สองกรอบ

ดวยกน กรอบแรก คอ การศกษารปแบบทางการเมองและกจกรรมการมสวนรวมทางการเมอง (political forms

and activities) เชน การเลอกตง การชมนมทางการเมอง การรบรขาวสารทางการเมอง และการสรางเครอขาย

ความสมพนธทางการเมอง เปนตน กรอบทสอง คอการศกษาทาความเขาใจจนตกรรมทางการเมอง (political

imaginaries) ซงเปนการทาความเขาใจวาระบบคณคาและวฒนธรรมในสงคมหนงๆ นน มผลตอการจดการ

ความสมพนธ ความรวมมอและความขดแยง การสรางและรบรอดมการณทางการเมอง ตลอดจนการดนรนตอส

ในทางการเมองอยางไร (ด Paley 2002)

22 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ธนกจการเมองในชนบทไทยนนมใชสงทเกดขนใหมทงหมด อเนกชวาระบบอปถมภและการซอขาย

เสยงในชนบทนน “เกยวของใกลชดกบวถชวตระบบอปถมภซงสบทอดมาจากสงคมเกษตรดงเดม”

และได “ปะทะสงสรรคกบปรากฏการณใหมๆ อนเปนผลสบเนองจากการเคลอนเขาสส งคม

อตสาหกรรมสมยใหมของไทย” (อเนก 2552: 23) การ “ปะทะสงสรรค” ทอเนกเสนอไวนมความ

นาสนใจในการอธบายการเปลยนแปลงจตสานกและวถปฏบตทางการเมองในสงคมชนบทสมยใหม

นาเสยดายวาอเนกเองไมไดใหคาอธบายตอวา “ปรากฏการณใหมๆ” ทปะทะสงสรรคกบวถชวต

ระบบอปถมภแบบดงเดมนนคออะไร และเมอเกดการปะทะสงสรรคแลวไดสงผลตอการเปลยนแปลง

มโนสานกของคนในชนบทอยางไร

นอกจากการมองชนบทในฐานะพนททมความลาหลงทางการเมองแลว ในอกแงหนงกม

ความพยายามในการเสนอภาพชนบทในลกษณะใหม ทพยายามชใหเหนวากระบวนการเลอกตง

และการมสวนรวมทางการเมองของคนชนบทนนมลกษณะทซบซอนเกนกวาทจะพจารณาจาก

มมมองของชนชนกลางทมงประณามชนบทในเรองซอสทธขายเสยงแตเพยงอยางเดยว ใน

การศกษาทาความเขาใจปรากฏการณทางการเมองของคนในชนบทนน งานการศกษาในระยะหลง

มานชใหเหนถงความจาเปนทจะตองอาศยฐานความรทางวฒนธรรม การทาความเขาใจการ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ วถชวตการทามาหากน และการบรโภคทเกดขนในสงคมชนบท เพอทจะ

สามารถเขาใจไดวาการเปลยนแปลงดงกลาวนน สงผลตอการสรางอตลกษณทางการเมองและการ

มองตนเองของผคนในชนบททสมพนธกบผคนกลมอนๆ ในสงคมอยางไร (อภชาต 2553, Askew

2008, Connors 2007, Ockey 2004) การศกษาเหลานจงไมเพยงใหความสนใจตอเรองการไป

ลงคะแนนใชสทธเลอกตงของคนชนบททงในระดบชาตและในระดบทองถนเทานน หากแตพยายาม

กลบไปตรวจสอบขอถกเถยงคลาสสกเกยวกบการซอเสยงในชนบท และการวพากษแนวคดสองนค

ราประชาธปไตย (Anyarat 2010) นอกจากน งานในระยะหลงยงไดนาเสนอขอถกเถยงใหมๆ วา

ดวยความสนใจของชาวบานตอแนวนโยบายของพรรคการเมอง และขอเสนอลาสดเรองการ

ยกระดบฐานะทางเศรษฐกจกบการเปนพลเมองโลกของคนชนบท—ซงเราอาจเรยกงานวชาการ

พวกนไดวาเปนสานก “ชนบทไดเปลยนไปแลว” (อภชาตและคณะ 2553, Keyes 2010, Pattana

2011) ขอเสนอของงานในระยะหลงมานจงพยายามสรางความชอบธรรมใหเกดขนตอคะแนนเสยง

ของคนชนบท ในขณะเดยวกนกชใหเหนวาการมสวนรวมทางการเมองของคนในชนบทนนมมากขน

จนทดเทยมกบคนในเมอง ขอเสนอทชใหเหนถงการตนตวและการมสวนรวมทางการเมอง เชน

“รากหญาสรางบาน ชนชนกลางสรางเมอง” ของ นธ เอยวศรวงศ (2552) คอตวอยางหนงของการ

พยายามอธบายชนบท และการเตบโตขนของชนชนทางสงคมใหมทมรากฐานเดมมาจากชนบท ไป

จนถงการเขามามสวนรวมทางการเมองบนฐานทางเศรษฐกจและปรมณฑลทางสงคมเดยวกนกบชน

ชนกลางในเมอง การอธบายเชนนตางจากคาอธบายทแยกขวบทบาทของคนเมอง-ชนบทในเรอง

การเปนฐานนโยบายและการเปนฐานเสยงอยางทแนวคด “สองนคราประชาธปไตย” เสนอ

23 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

แมวาเราจะเหนถงพฒนาการและขอถกเถยงของการศกษาการเมองของคนชนบทท

นาสนใจมากขนในระยะหลงๆ มานกตาม แตกระนน การอธบายการตนตวทางการเมองของชนบท

ดงกลาวนกเปนการพจารณาการแสดงออกทางการเมองของชาวบานผานกรอบการเมองในระบบ

ผแทน ซงไมตางไปจากการศกษาปรากฏการณนอกรฐสภาทมผลตอความเขาใจเงอนไขทาง

การเมองแบบตวแทนเปนสาคญ มงานการศกษาการเมองในชนบทอกประเภทหนงทมองวา

การเมองไมไดยดตดหรอจากดอรรถอานาจอยแคเพยงเรองของประชาธปไตยแบบตวแทนและการ

เลอกตง หากแตการเมองเกดขนไดทกหนแหงในททการจดสรรอานาจและทรพยากรเกดความไมลง

รอย ไมเปนทยอมรบของทกฝกฝาย หรอวาการใชอานาจทางการเมองนนไมมความชอบธรรมและ

กอใหเกดผลกระทบตอผคนโดยเฉพาะคนจนในชนบท ความขดแยงทเกดขนจากการใชอานาจไม

ชอบธรรมโดยเฉพาะอานาจรฐนน ไดเปนชนวนสาคญใหเกดการออกมาเรยกรองหรอการแสดงสทธ

ทางการเมองของชาวบาน ผานทางการชมนมประทวงตอตานนโยบายและการนานโยบายของรฐไป

ใช อนกอใหเกดผลกระทบตอชมชนเองและตอฐานทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมของชมชน

โดยรวมแลว การศกษาการชมนมประทวงของชาวบานนนมกจะใหภาพผานกรอบของ “การเมอง

ภาคประชาชน” โดยเปนการนาเสนอใหเหนวา การแสดงออกทางการเมองของชาวบานเปน

กระบวนการ/ขบวนการทางสงคมในรปแบบใหม (new social process/movement) ทเกดขนเพอ

ตอตานการใชอานาจ นโยบาย และโครงการโดยเฉพาะโครงการพฒนาตางๆ ของรฐทสงผลกระทบ

ตอวถชวต เศรษฐกจ ทรพยากร และสายสมพนธทางสงคม-วฒนธรรมของชาวบาน (ไชยรตน

2545, ผาสกและคณะ 2545, ประภาส 2552) การใหภาพของการเปนพลเมองทมจตสานกทาง

การเมองในลกษณะน สวนหนงเปนผลมาจากการใหการสนบสนนของนกวชาการและเจาหนาท

องคกรพฒนาเอกชน โดยเฉพาะกลมทสนบสนนแนวคดวฒนธรรมชมชนและสทธชมชนในประเดน

เรองทรพยากรทดน ปาไม แมนา และการเกษตร (ฉตรทพย 2553, ประภาส 2541, ยศ 2546 และ

อานนท 2544) เปนตน

งานของนกวชาการและองคกรพฒนาเอกชนเหลานชใหเหนวา ผลกระทบจากโครงการ

พฒนานนนามาซงการปรบตวและการสรางยทธศาสตรการตอรอง/ตอสในรปแบบใหมของชาวบาน

ในชนบท การปรบตวนอาจเปนไปในลกษณะของการสรางเครอขายเกษตรกร เครอขายคนจน

เครอขายผไดรบผลกระทบจากการพฒนา โดยทเครอขายดงกลาวไดนาเอาการชมนมมาเปนยทธวธ

หนงในการเรยกรองความเปนธรรมใหกบตนเอง 3

4 การชมนมของชาวบานนนไมไดจากดอยแคใน

4 บทความของ พชญ พงษสวสด. 2546. “ความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองในการเปลยนแปลงของ

สงคมเกษตรและขบวนการชาวนาในสงคมไทยปจจบน: ขอสงเกตเชงวพากษ” (แปลโดย ชนดา ชตบณฑตย, กนก

รตน เลศชสกล, และ ชยธวช ตลาฑล), ฟาเดยวกน 1(1): 52-89. เปนบทความททบทวนและวพากษถงการ

เปลยนแปลงขบวนการการเคลอนไหวของชาวนาไทยทรอบดานมากทสดบทความหนง บทความพยายามชใหเหน

วาการศกษาการเคลอนไหวทางสงคมของชาวนานนไมไดจากดแคการชมนมประทวงแตมพฒนาการในหลาย

24 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

พนททไดรบผลกระทบเทานน หากแตขยายผลไปสการชมนมหนาศาลากลางจงหวด การชมนมบน

ทองถนน และการชมชมหนาทาเนยบรฐบาลดวย นอกจากน การชมนมไมเพยงแตเปนการ

แสดงออกในรปแบบของการออกมาประทวงเรยกรอง ชปาย หรอยนหนงสอตอหนวยงานท

รบผดชอบแบบตรงไปตรงมาเทานน แตหากรวมไปถงการจดการชมนม “ทางวฒนธรรม” ผานการ

จดพธกรรมบวชปา สบชะตาแมนา และการบชาพนทศกดสทธในรปแบบตางๆ ทรงสรรคข นเพอ

แสดงออกถงความสมพนธของชาวบานกบฐานทรพยากรและวฒนธรรมชมชน การแสดงออกถง

ตวตนทางการเมองของชาวบานผานทางการชมนมนนจงเปนการแสดงออกทงในเชงกายภาพ วาท

กรรม และในเชงสญลกษณ (ไชยรตน 2545, ประภาส 2552, Somchai 2006, Missingham 2003)

ขอสงเกตประการหนงทสาคญกคอวา งานทเขยนถงการชมนมของชาวบานเหลานโดยมากแลว

มกจะแสดงใหเหนวาชาวบานกบอานาจรฐนนมลกษณะความสมพนธในลกษณะเปนคปฏปกษ การ

เขามาของอานาจรฐบอยครงนามาซงการเบยดขบสทธ วฒนธรรม ตลอดจนเศรษฐกจศลธรรม

ดงเดมของชมชน และทายทสดแลวหากชาวบานไมลกขนมาตอบโตนโยบายรฐและการแทรกแซง

ของอานาจรฐ ผลทอาจจะเกดขนไดกคอการลมสลายของชมชนและความเปนชนบทนนเอง ดงนน

สาหรบงานการศกษาในกลมนแลว การทาความเขาใจการแสดงออกทางการเมองของชาวบาน หรอ

ทมกเรยกกนจนตดปากวา “การเมองภาคประชาชน” นน เปนเงอนปมอนสาคญของการอธบาย

ลกษณะและพฒนาการของการเมองของคนในชนบทไทย

โดยสรปกคอวา การศกษาการแสดงออกทางการเมองของผคนในชนบทไทยทผานมานน

แบงออกเปนสองขวดวยกน ขวหนงกเปนการมองจากกรอบการเมองในระบบผแทนเปนหลก

ในขณะทอกขวหนงกมงเนนการอธบายผานกรอบการเมองภาคประชาชน สาหรบในกลมทมองผาน

กรอบการเมองผแทนนน ขอถกเถยงทเกดขนกคอวาคนในชนบทนนสามารถเปนสมาชกของระบอบ

ประชาธปไตยทดไดหรอไม หรอมปจจยทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองใดทเปนอปสรรคหรอเปน

เงอนไขทสาคญในการนาพาชนบทไทยไปสวถประชาธปไตยแบบผแทนทควรจะเปน ในแงนชนบท

เปนสวนหนงทแนบสนทไปกบรฐและทนนยมสงคมชนบทพฒนาควบคไปกบการพฒนาทาง

เศรษฐกจและการเมองของรฐและนโยบายของรฐ เรามกไมคอยเหนวาทกรรมวาดวยคนชนบทเลอก

ทจะ “โหวตโน” ไมเอารฐเทาไรนก ขอถกเถยงในกลมนจงจากดอยทการเลอกผแทนของคนชนบท

ในระบบการเมองเชงสถาบน แตสาหรบอกกลมทมองผานกรอบการเมองภาคประชาชน พบวาการ

นาเสนอภาพการเคลอนไหวทางการเมองของชนบทนน บอยครงเปนลกษณะททาชนกบอานาจรฐ

และการเมองแบบผแทนทไรประสทธภาพ งานในกลมนมองวาสงคมชนบทเปนสงคมทยดโยงกบ

ทรพยากรนเวศและระบบสงคมทมจารต มากกวาทจะพงพงระบบอปถมภนกการเมองและกลม

รปแบบ และมตวแปรดานเศรษฐกจการเมองทเขามาเกยวของ แตกระนนงานชนนกยงจากดการพจารณาการ

เคลอนไหวของสงคมชาวนาผานมมมองของการจดตง การเปนสวนหนงของชนชน หรอในบานะขบวนการ

เคลอนไหวทางสงคมเปนสวนใหญ

25 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

อทธพลทางเศรษฐกจในทองถน ชนบทเปนสงคมหมบานทมความสมานฉนทมนคงจากภายใน การ

รกคบของรฐ นกการเมองผชอฉล และทนนยมทสามานยเปนตวการทาลายการผลตแบบยงชพและ

เสถยรภาพของชมชน ดงนนการแสดงออกทางการเมองของคนชนบทกมงเพอทรกษาสทธชมชน

จากการแทรกแซงจากภายนอกนนเอง

2.4 วาดวยแนวคด “ปฏบตการการเมองในชวตประจาวน”

งานการศกษาทงสองลกษณะขางตนมค ณปการอยางมากตอการทาความเขาใจ

ปรากฏการณทางสงคมและการเมองของชนบทไทย การศกษาทผานมานนไมไดมองชมชนอยาง

หยดนง หากแตชใหเหนพลวตทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของชนบทไทยทเปลยนแปลงไป

อยตลอดเวลา แตกระนน งานการศกษาสวนใหญมแนวโนมทจะมองชมชนและชาวบานชนบทวาม

ความเปนหนงเดยว มความสมครสมานสามคค มความพรอม และมทาทในการแสดงออกทาง

การเมองไปในทศทางเดยวกน สาหรบงานเหลานแลว ชนบทจงเปนเสมอนสงคมทปราศจากความ

ขดแยงในตวมนเอง งานการศกษาชนนเสนอวาการจากดการพจารณาการเมองในชนบทอยแตเพยง

การเมองแบบตวแทนและการเมองภาคประชาชนนนไมเพยงพอในการสะทอนภาพชวตทาง

การเมองของชาวบานชนบทในทกวนนอกตอไป นอกเหนอจากการมองการแสดงออกทางการเมอง

ผานวาระทางการเมองทสาคญ เชน การเลอกตง และการจดตงขบวนการเคลอนไหวทางการเมอง

แลว เราจาเปนตองมองการเมองในอกรปแบบหนงทเกดขนในทองถนทชวตของคนชนบทดาเนนอย

ในทกววนพรอมๆ กนไปดวย

Benedict J. Tria Kerkvliet นกรฐศาสตรผสนใจศกษาสงคมชาวนาในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตโดยเฉพาะในฟลปปนสและเวยดนาม (1990, 2005) เสนอใหเรามอง

ปรากฏการณการเมองสามญทเกดขนไดในทกวนของสงคมชนบท แทนทจะมงจากดความสนใจอย

แตเพยงเรองของการเมองทเปนทางการหรอเชงสถาบน (official politics) และการเมองของการ

ตอสรณรงคแบบรวมกลม (advocacy politics) แตเพยงอยางเดยว สาหรบ Kerkvliet แลว เขาให

นยามของคาวา “การเมอง” ในแบบทรวบรดเขาใจงาย โดยอางองจากการนยามของ Lasswell

(1958) วาเปนเรองวาใครไดอะไร เมอไหร และอยางไร หรออกนยหนงอาจกลาวไดวาการเมองนน

เปนเรองของ “การควบคม, การจดสรรปนสวน, การผลต, และการใชทรพยากร ตลอดจนคานยม

และความคดทอยเบองหลงกจกรรมทวามาน” (Kerkvliet 2009: 227) หากใชนยามทวานเปนฐานคด

เรองการเมอง เราจะพบวาการเมองนนเกดไดทกหนแหงและไมจาเปนตองยดโยงอยกบความเปน

สถาบนของรฐ รฐบาล หรอการรวมกลมทางการเมองเพอทจะสรางอทธพลในการเคลอนไหวทาง

การเมองแตอยางไร การศกษาการเมองทเปนทางการและการตอสรณรงคแบบรวมกลมนนมกจะ

สนใจวาใครไดอะไร เมอไหร และอยางไรในกจกรรมทของเกยวกบรฐและนโยบายของรฐ

26 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

นกการเมอง ผมสทธในการเลอกตง องคกรพฒนาเอกชน และกลมผลประโยชนตางๆ ในการแยงชง

อานาจและอทธพลในการเมอง ซงการศกษาทจากดอยเพยงในกรอบทวานนนบางครงทาใหไม

เขาใจวาคนชนบทมบทบาททางการเมองทแตกตางและปรบเปลยนไปไดอยางไรบาง และบทบาท

ทางการเมองทคนชนบทมนนเชอมโยงกบฐานคด วถชวต และเจตจานงของคนในทองถนอยางไร4

5

การศกษาการเมองในชวตประจาวนท Kerkvliet เสนอนนเกยวของกบ “การทชาวบานรบ

เอา ยอมตาม ปรบเปลยน และตอสตอรองกบวถปฏบตและกฎเกณฑทเกยวพนกบอานาจ/ผม

อานาจ (authority) ในเรองทเกยวของกบการผลตหรอการจดสรรทรพยากร และการกระทาดงกลาว

นนทาไปในลกษณะทสงบ สามญธรรมดา และแยบคาย ทงยงเปนปฏบตการทแทบจะไมมการจดตง

หรอการเผชญหนาเลย” (Kerkvliet 2009: 232) กลาวอกนยหนงกคอวา การศกษาการเมองใน

ชวตประจาวนนนเนนไปทปฏบตการของผคนทไมจาเปนตองแสดงออกผานโอกาสทการเมองเชง

โครงสรางมอบให และไมจาเปนตองเปนไปในรปแบบของการรวมกลมและไดรบการสนบสนนจาก

องคกรพฒนาเอกชนหรอเครอขายประชาสงคมใดๆ การปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวน

นนยงอาจจะเปนเรองของพฤตกรรมบคคลซงดเหมอนวาเปนกจกรรมทไมไดสลกสาคญอะไร และใน

บางครงแมแตผปฏบตเองกอาจจะไมไดนกคดวากาลงทาการทางการเมองอยกเปนได การเมองใน

ชวตประจาวนทวานมรปแบบและผลจากการปฏบตในหลายลกษณะดวยกน ไมวาจะเปนการใหการ

สนบสนน การยอมตาม การปรบเปลยนหรอดดแปลง การบายเบยงหลกเลยง ไปจนถงการตอตาน

ขดขนในชวตประจาวน เชน การแสดงความรงเกยจ ความเคยดแคน การลอเลยน การนนทาลบ

หลง หรอการไมใหความรวมมอ (Scott 1985, Walker 2008)

การปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวนของคนชนบทดงทกลาวมานแมวาจะไมไดรบ

ความสนใจจากนกวชาการรฐศาสตรนก—และมตองพดถงวาจะมการพดถงในหนาหนงสอพมพหรอ

สอตางๆ อยางทมกจะนาเสนอแตเพยงเรองคนชนบทกบการซอสทธขายเสยง—แตกเปนประโยชน

ตอการทาความเขาใจการเมองของคนในชนบทอยางนอย 2 ประการดวยกน ประการแรกกคอวา

คนในชนบทนนไมไดมลกษณะทงายตอการยอมรบหรอยอมจานนตอการถกเอารดเอาเปรยบ การ

ครอบงา อานาจนยม หรอความขาดแคลนทตนเองตองเผชญอย56 หากแตพยายามอยเสมอในการท

5 ตอประเดนน งานชนสาคญทชวนใหเราพจารณาวธคดและครรลองทางวฒนธรรมของชาวบานทมผลตอการทา

ความเขาใจการแสดงออกทางการเมองของพวกเขากคองานของ นธ เอยวศรวงศ. 2534. “รฐธรรมนญฉบบ

วฒนธรรมไทย” ศลปวฒนธรรม, 11(1): 266-284. และงานของ Andrew Walker. 2008. “The rural constitution

and the everyday politics of elections in Northern Thailand” Journal of Contemporary Asia, 38(1): 84 -

105. สาหรบในฉบบปรบปรงและแปลเปนภาษาไทยของบทความชนน ด แอนดร วอลคเกอร. 2555. “ธรรมนญ

แหงชนบท” จกรกรช สงขมณ, แปล ใน ประจกษ กองกรต, บก. การเมองวาดวยการเลอกตง: วาทกรรม อานาจ

และพลวตชนบทไทย. กรงเทพฯ: สานกพมพฟาเดยวกน. 6 ความเขาใจของชนชนกลางไทยทเชอวาคนชนบทมกจานนตอผลประโยชนทางเศรษฐกจเฉพาะหนา ตออานาจ

27 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

จะตอรอง สรางทางเลอก และจดการความสมพนธใหมๆ ในการนยามวาใครควรจะไดอะไร เมอไหร

และอยางไร หรอทรพยากรนนควรจะถกผลต จดสรร และใชไปอยางไร (Kerkvliet 2009: 234) อก

ประการหนงทเราอาจจะไดประโยชนจากการศกษาการปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวนของ

คนชนบท กคอเรองของการทาความเขาใจ “ความมงมาดปรารถนา” และสงทผเขยนเรยกวา

“เศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได” ของคนในชนบท ซงในเรองนเราจะมาทาความ

เขาใจผานประสบการณของชาวบาน “ชมชนปรารถนา” ซงผเขยนยกมาเปนกรณศกษาในบทถดไป

เพอทาความเขาใจวาการเมองในระดบชวตประจาวนนนสะทอนภาพของการเปนตวแสดงทาง

การเมองของคนในชนบทไดอยางไร

และอทธพลทองถนและของนกการเมอง และการยอมขายสทธของตนเองไปกบเงนทองเลกๆ นอยๆ จากการซอ

คะแนนเสยงเลอกตงนน ปรากฏชดดงขอความทไดยกตวอยางมาในหนา 18

28 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บทท 3

ชมชนแหงนนชอ “ปรารถนา”

ในการทาความเขาใจการเมองในชนบทนน สงสาคญคอตองกาวไปใหพนจากการมองภาพ

ของชนบททเปนหนงเดยว มความเรยบงายไรความขดแยง ดารงอยแบบพงพาอาศยทงในกรอบ

ของความเปนชมชน (ฉตรทพย และคณะ 2541) และการพงพากนในระบบความสมพนธเชง

อปถมภแบบดงเดม (อมรา และ ปรชา 2543) การพจารณาจากมมมองดงกลาวนนอกจากจะทาให

เรามองไมเหนวาการเมองในชนบทเกดขนและดาเนนไปไดอยางไรแลว ยงจะทาใหการมองปจจย

อนๆ ทอยรายรอบชมชน เชน รฐ ระบบตลาด ความทนสมย ในฐานะทเปนภยคกคามตอการดารง

อยของวถการดารงชพของชาวบานและความเปนชนบท ทสาคญไปกวานนกคอวา การมองชมชน

หมบานชนบทไทยวามความเปนหนงเดยว ยดเหนยวเกาะกมกนอยางเหนยวแนนดวยวฒนธรรม

ชมชนและระบบอปถมภดงเดมยงจะเปนการมองแบบเหมารวมทสงผลใหเรามองไมเหนการเตบขน

ของพลงใหมๆ ในชนบททมากบความขดแยง ความหลากหลายของผลประโยชนและการทามาหา

กน การยดโยงกบเครอขายหนวยทางอานาจใหมๆ และจนตนาการและความคาดหวงของชาวบาน

ทอาจไมไดเปนหนงเดยวอกตอไป งานวจยชนนลงพนทศกษาชมชนชนบทแหงหนงซงใชชอสมมต

วา “ชมชนปรารถนา” เพอเปนกรณศกษาทาความเขาใจการเปลยนแปลงในระดบปจเจก

ความสมพนธของชาวบานทงในและนอกชมชน ตลอดจนการเปลยนแปลงในระดบโครงสรางการ

ผลตในหมบานทสงผลตอการเปลยนแปลงภมทศนการเมองไทยทกวางออกไป

แนนอนวาเราไมสามารถทจะนากรณศกษาในระดบหมบานมาอธบายการเปลยนแปลงท

กวางออกไปเชนการเปลยนแปลงนโยบายทางการเมองหรอผลการเลอกตงในระดบชาตไดทงหมด

และงานวจยชนนไมไดเสนอวาสงทเกดขนในชมชนปรารถนานนเกดขนในหมบานอนๆ ในชนบท

ไทย หรอเปนภาพตวแทนทดของการเปลยนแปลงของชนบทโดยกวาง ในทางกลบกนขอคนพบท

เกดขนจากการศกษาในระดบรากหญานมความสาคญในแงทเผยใหเหนสงทเกดขนในสงคมชนบท

ไทยสมยใหมทไมไดแยกขาดจากการเมองในพนทอนๆ อกตอไป และนนทาใหเราตระหนกวา

การศกษาระบบการเมองทพยายามสรางตวแบบทางการเมอง การสนใจเพยงแคขอมลเชงประจกษ

ในระดบพฤตกรรมทางการเมองและตวเลขของการลงคะแนนและเงนทใชในการเลอกตง และการ

สรางวาทกรรมทมงประณามและลดทอนความชอบธรรมของปฏบตการทางการเมองของคนชนบทท

29 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ไมไดองอาศยความเขาใจจากพนทนนมกจะนามาขอสรปแบบเหมารวมและไมสามารถสะทอน

พลวตและความสลบซบซอนของการเมองในชนบทได เมอเปนเชนนแลว งานการศกษาการเมอง

ของผคนในชนบทชนนแมวาจะศกษาในระดบหมบาน ทวากไมใชเปนการศกษาหมบาน หากแตเปน

การศกษาการเมองจากในหมบาน (Walker 2012: 5) เพอทจะเขาใจสงทเปลยนไปในภมทศนท

กวางออกไปของการเมองไทยนนเอง

3.1 ขอมลเบองตนของชมชนปรารถนา

ชมชนปรารถนาเปนชมชนชนบทรมแมนาแหงหนงในภาคอสานของไทย มเนอทประมาณ

4,852 ไร ประกอบดวยประชากรประมาณ 1,650 คน เปนผชายรอยละ 44 และเปนผหญงรอยละ 56

ชาวบานโดยสวนใหญนบถอศาสนาพทธ ประกอบกบการนบถอผบรรพบรษและสงศกดสทธทาง

ธรรมชาต ชมชนปรารถนาอยหางจากตวจงหวดอบลราชธานไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ประมาณ

18 กโลเมตร แมวาจะไมหางมากนกแตในอดตการคมนาคมระหวางหมบานกบตวจงหวดนน

คอนขางลาบาก เมอรฐบาลไดพฒนาสาธารณปโภคขนพนฐาน ประเภทถนนและเสนทางคมนาคม

ภายใตโครงการกอสรางถนนชนบทซงสนบสนนโดยสานกงานเรงรดพฒนาชนบท (รพช.) ไดทาให

ชมชนปรารถนาสามรถเชอมตอกบสวนอนๆ กอใหเกดการตดตอกบคนภายนอกชมชน การเดนทาง

ไปคาแรงงานตางถน การเชอมตอทางเศรษฐกจและสงคมระหวางหมบานกบเมองและระหวาง

หมบานดวยกนเอง ผลทเกดขนคอเมอการเดนทางสะดวกขน ทาใหคนในชมชนออกไปทามาหากน

นอกพนทเพมมากขน หมบานทเดมเคยมเศรษฐกจแบบยงชพ ไดปรบเปลยนวถชวตไปเปนการ

ผลตเพอการคา และการแสวงหารายไดจากอตสาหกรรมเกษตรและบรการในพนททหางออกไปจาก

หมบานมากขน

การบรโภคความทนสมยและขอมลขาวสารจากภายนอกไดเกดขนอยางรวดเรวในหมบาน

พรอมๆ กบการมไฟฟา ในป 2521 ชาวบานชมชนปรารถนาในวยกลางคนในปจจบนรบรเร องราวท

เกดขนในระดบชาตผานสอโทรทศนและวทยมาตงแตในชวงเวลานน ชวตในชวงกลางคนไดรบการ

เตมเตมใหมสสนดวยภาพยนตร ละคร บทเพลง และขาวสารจากสงคมภายนอก สงเหลาน

กลายเปนเครองมอของการสรางพนททางสงคมแบบใหมทคอยๆ เชอมผคนในชนเขากบผคนใน

บรเวณอนๆ ทไกลออกไป และทาใหผคนในชมชนปรารถนาทอพยพไปทางานในตางทตางถนยง

สามารถดารงความสมพนธและมโลกทศนรวมกนกบผทแมวาจะไมไดออกจากหมบานเลยกตามท

ในชวงตนของทศวรรษ 2530 ผลจากการตดถนนเขาพนททาการเกษตรรอบๆ หมบาน การพฒนา

เขาถงแหลงเงนกในระบบ รวมถงความตองการพนทในการทาสวนยางเพอสรางรายไดใหกบ

ครวเรอน ซงตรงกบนโยบายการผลตเพอการคาและสงเสรมระบบเศรษฐกจของรฐบาลพลเอกชาต

ชาย ชณหะวณทาใหทดนภายในหมบานมราคาสงเพมมากขน ในยครฐบาลทกษณ ชนวตร ไดมการ

รเรมการทาโครงการปลกยางพาราเพอเปนพชเศรษฐกจ ในชมชนปรารถนาอยางเปนระบบและ

30 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

กวางขวาง มหนวยงานซงดแลโดยตรงดานการสงเสรมการปลกยางพาราในพนทดงกลาว การปลก

สวนยางพาราไดรบการสงเสรมจนกลายเปนอาชพเสรมทสาคญของคนในพนท บางครอบครวการ

ทาสวนยางไดกลายเปนอาชพหลกจนถงปจจบน แตผลกระทบทเกดจากโครงการคอ ปาธรรมชาตท

อดมสมบรณถกแปรสภาพใหกลายเปนสวนยางพารา แหลงอาหารตามธรรมชาตของชมชน ซงใน

อดตเคยสามารถใชในการหาอาหารเพอการดารงชวตไดถกจบจองเปนพนทสวนตวของชาวบานเอง

และจากนายทนภายนอกมากขน

จากขอมลเชงสารวจในดานการศกษา พบวาปจจบนชาวบานชมชนปรารถนาสวนใหญ

สามารถอานออกเขยนได ถงแมวามากกวาครงหนงของประชากรในหมบานนนมการศกษาขน

พนฐานทตากวาระดบชนมธยม จากการสารวจโดยใชแบบสอบถามพบวารอยละ 38.6 ของชาวบาน

มการศกษาตากวาหรอเทยบเทาชนประถมศกษาปท 4 และรอยละ 28.1 จบการศกษาชน

ประถมศกษาปท 6 ขณะทรอยละ 12.3 จบการศกษาชนมธยมตน และอกรอยละ 10.5 จบชนมธยม

ปลาย อยางไรกตามมประชากรในหมบานมากกวารอยละ 10 ทมการศกษาในระดบปรญญาตรหรอ

เทยบเทา ซงสวนใหญแลวเปนเยาวชนคนรนใหมททางานในหนวยงานของรฐในชมชนและองคกร

ปกครองสวนทองถน หากพจารณาเพยงเกณฑดานการศกษาจะพบวา ชมชนปรารถนาอาจไมตาง

ไปจากชมชนชนบทไทยอนๆ ในแงทประชากรสวนใหญมระดบการศกษาเพยงขนพนฐานหรอเทาท

รฐกาหนดใหในอดต ซงแตกตางไปจากประชากรสวนใหญในเขตเมองทมระดบการศกษาสงกวา 6

7

หากพจาณาเฉพาะดานการศกษาแลว ชาวบานในชมชนปรารถนาจงเปนภาพตวแทนทดของคน

ชนบททเขาขายของการถกเหมารวมภายใตวาทกรรม “โง จน เจบ” และการเปนผทถกตราหนาวา

ขาดความเปนพลเมองทเหมาะสมในระบอบการเมองแบบประชาธปไตย ทงนเพราะภายใตวาท

กรรมดงกลาวนนการไรซงการศกษากหมายถงการไรซงรายไดทเพยงพอตอความมนคงทาง

เศรษฐกจของครวเรอน ซงในทายทสดแลวกทาใหคนเหลานยงตองยดโยงอยกบระบบอปถมภและ

การเหนแกประโยชนเฉพาะหนาในการไปมสวนรวมทางการเมองผานทางการเลอกตง ตอประเดน

ดงกลาวน งานการศกษาชนนจะสารวจการรบร ความเขาใจ และการเปนตวแสดงทางการเมองของ

ชาวบานผานทางปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวนของชาวบานและการพฒนาทองถน

เพอทจะชใหเหนวาการตระหนกในเรองของสทธ อานาจ และการใหคณคากบประสทธภาพในการ

บรหารจดการนนเกดขนไดอยางไรในบรบทของการทามาหากนและการดนรนตอสของผคนในสงคม

ชนบท งานชนนเสนอวาระดบการศกษาอาจจะมอทธพลตอรสนยม การใหคณคา และการตดสนใจ

ทางการเมอง หากแตระดบการศกษามใชปจจยบงชถงระดบของความเปนพลเมอง ระดบของการ

7 ขอมลระดบการศกษาระดบชาตเปรยบเทยบพนทเมอง-ชนบท ด อมาภรณ ภทรวาณชย และปทมา อมรสร

สมบรณ. 2550. “ความไมเทาเทยมดานการศกษา: เมองและชนบท” ใน วรชย ทองไทย และสรยพร พนพง (บก.),

ประชากรและสงคม 2550. นครปฐม: สานกพมพประชากรและสงคม.

31 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รบรทางการเมอง และความตองการในการมสวนรวมทางการเมองอยางทวาทกรรมทมงประณาม

คนในชนบทมกจะกลาวอางกน

ในเรองการทามาหากน ชาวบานชมชนปรารถนาสวนใหญประกอบอาชพทาการเกษตรทม

ความหลากหลายและเปลยนแปลงมาตลอดในชวง 30 ปทผานมาน ในปจจบนรอยละ 52 ของ

ประชากรในหมบานยงมรายไดหลกมาจากการทาการเกษตร การเกษตรทยงคงพบเหนไดใน

ปจจบนไดแกการทานา (รอยละ 28 ของชาวบานระบวาเปนอาชพหลก) ยางพารา (รอยละ 21)

นอกจากนยงมการปลกขาวโพด ยคาลปตส มนสาปะหลง ฝาย และพชเศรษฐกจอนๆ หมนเวยนกน

ไป ชาวบานททาการเกษตรนนรอยละ 38.6 เปนเจาของทดนทตนเองเพาะปลก รอยละ 43.9 เปน

แรงงานในทดนของสมาชกในครวเรอน และรอยละ 17.5 เชาทดนหรอเปนแรงงานในทดนของผอน

ชาวบานรอยละ 3.5 มอาชพประมงโดยจะหาปลาในบง หนองสาธารณะและแมนาในบรเวณหมบาน

ชาวบานรอยละ 16 ประกอบอาชพรบจางทงในภาคการเกษตรและธรกจขนาดยอมในหมบานและใน

ภาคอตสาหกรรมและภาคบรการในตวจงหวดซงอยหางออกไปประมาณ 18 กโลเมตร ชาวบานอก

สวนหนงซงคดเปนสดสวนมากถงรอยละ 20 ประกอบอาชพทาธรกจในชมชน ไดแก กจการ

รานอาหารรมแมนา รบเหมากอสราง เปดรานซอมมอเตอรไซค รานซอมเครองใชไฟฟา และราน

ขายของชาทวไป ชาวบานบางสวนกเปนลกจางและพนกงานของหนวยงานของรฐ เชน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบตาบล และองคการบรหารสวนตาบล เปนตน ซงคดเปนรอยละ 2

ของประชากรทงหมด ในภาพรวมแลวแลวชาวบานชมชนปรารถนามรายไดเฉลยโดยประมาณ

เทากบ 39,520 บาท ตอคนตอป7

8

สาหรบการใชจายเพอการบรโภคนน ชาวบานชมชนปรารถนาใชจายเงนในสดสวนทมาก

ทสดไปกบการซอหาอาหารมาบรโภคในครวเรอน รายจายคาอาหารโดยเฉลยแลวคดเปนรอยละ

45.6 ของรายจายทงหมด รายจายสาคญรองลงมาคอรายจายในเรองของการศกษาของสมาชกใน

ครวเรอนซงคดเปนรอยละ 14 ในขณะทรายจายคานามนรถของสมาชกในครวเรอนกมมากถงรอย

ละ 12.3 นอกจากนสาหรบครวเรอนทประกอบธรกจสวนตวพบวารายจายเพอการบรหารจดการและ

การลงทนในการดาเนนงานนนคดเปนรอยละ 8.8 ซงมากกวารายจายของเกษตรกรซงโดยเฉลยแลว

มคาใชจายในเรองของป ยและสารเคมกาจดแมลงและศตรพชประมาณรอยละ 5.3 เทานน ในขณะท

บานเรอนในชมชนปรารถนานนเรมทจะมรายไดมากขนจากชองทางการทามาหากนทหลากหลายน

พวกเขาโดยเฉลยแลวจายเงนในการผอนรถหรออปกรณเครองใชตางๆ ในสดสวนทไมมากซงคด

เปนรอยละ 3.5 ของรายจายทงหมดเทานนเอง อยางไรกตาม พบวามากกวาครง (รอยละ 52.6)

ของชาวบานชมชนปรารถนานนมหนสน โดยทในบรรดาผทกยมเงนนนรอยละ 31 เปนลกหนของ

ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) รอยละ 24.6 กยมจากกองทนหมบาน และ

8 ตามเกณฑความจาเปนพนฐาน ป 2552

32 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รอยละ 21 กยมเงนจากสหกรณสจจะสะสมทรพย นอกจากนชาวบานบางสวนยงกยมเงนจากญาตพ

นองและผปลอยเงนกในสดสวนทใกลเคยงกน (รอยละ 10.6) สวนการกยมเงนจากธนาคารพาณชย

นนพบวามนอยมาก (รอยละ 3.6) ในแงของวตถประสงคของการกเงนนนพบวารอยละ 35 ของเงนก

ทงหมดถกนาไปใชในการลงทนและการประกอบธรกจนอกภาคการเกษตร รอยละ 28 เพอการเชา

หรอซอทดนและอสงหารมทรพย นอกจากนเงนทองทกยมนนกถกใชไปเพอการศกษาและเพอเปน

คาอปโภคบรโภคทวไปในครวเรอน สวนการนาเงนไปประกอบการทาการเกษตรนนพบวาคดเปน

เพยงรอยละ 7 ของจานวนเงนทกยมมาเทานน

ขอมลทางสถตแบบคราวๆ ขางตนสรางความเขาใจเกยวกบชมชนปรารถนาในฐานะทเปน

ชมชนชนบทสมยใหมของไทยไดอยางไรบาง? ขอมลลกษณะของการทามาหากนใหภาพพนฐานท

นาสนใจเปนอยางยง จากขอมลทางสถตพบวาประชากรมากกวาครงเลกนอยยงคงพงพารายไดจาก

ภาคการเกษตรเปนหลก แตกระนนเราไมอาจจะเหมารวมวาคนเหลานเปน “ชาวนา” ในความเขาใจ

แบบเดมๆ ได ในทางกลบกน พลวตและความหลากหลายของพชททาการเพาะปลก ระดบและ

รปแบบการถอครองและเชาทดน ตลอดจนการจดสมดลระหวางการผลตขาวเพอการบรโภคใน

ครวเรอนและการผลตพชพาณชยระยะสนและระยะยาวสลบกนไป ไดแสดงใหเหนวาการสราง

ชองทางเศรษฐกจทหลากหลาย (economic diversification) ในภาคการเกษตรนนไดกลายมาเปน

ยทธวธทสาคญทชาวบานในชมชนปรารถนาเลอกนามาใชในวถการดารงชพปจจบน อตราสวนท

คอนขางสงของการใชแรงงานไปกบการทาการเกษตรในทดนของสมาชกในครวเรอนและเชาทดน

หรอเปนแรงงานในทดนของผอน (รอยละ 61.4) แสดงใหเหนวาอตราสวนของแรงงานในหมบานนน

มมากกวาพนทดนทสามารถทาการเพาะปลกได ในแงนแมวาจะมงานการศกษาทชใหเหนวา

ประสทธภาพการผลตและรายไดจากภาคการเกษตรนนอยในระดบทตามากเมอเทยบกบรายไดและ

ประสทธภาพการผลตในภาคนอกการเกษตร (Walker 2012) แตกระนนสภาวะของการขาดแคลน

ทดนในการทาการเกษตรในชมชนปรารถนา ซงเปนชมชนชนบททอยไมหางจากเมองนกกแสดงให

เหนวา ยงมชาวบานอกเปนจานวนไมนอยทเลอกทจะไมละทงภาคการเกษตรและหนไปแสวงหา

และพงพารายไดจากภาคอตสาหกรรมและการบรการเสยทงหมด ในแงหนง การทาการเกษตรใน

ระยะหลงมานเรมทจะเปนชองทางทามาหากนทสรางรายไดเปนกอบเปนกามากขนใหกบผถอครอง

ทดนในชมชน โดยเฉพาะรายไดจากการปลกและเปนแรงงานรบจางกรดยางพาราซงจะไดอภปราย

ตอไปในภายหลง ความเปนหมบานชนบททอยใกลเมองมไดหมายความวารปแบบการทามาหากน

ทเกยวของกบการเกษตรนนจะหมดไป ในทางกลบกนการเขาถงหนวยงานของรฐ ทน และตลาดได

อยางสะดวกของหมบานชนบทแหงนไดกลายมาเปนปจจยสาคญ ททาใหการดารงอยของภาค

การเกษตรและการสรางรายไดทมากขนจากทดนทมอยอยางจากดนนเปนทางเลอกทยงคงเปนท

ปรารถนาอยในในสภาวะการดารงชพทหลากหลายของคนชนบท

33 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

นอกจากรายไดทมาจากการผลตในภาคการเกษตรแลว อตราสวนของการทางานนอกภาค

การเกษตรนนกอยในระดบทมากเกอบครงหนงของรปแบบการทามาหากนทงหมด การรบจางเปน

แรงงานทงในภาคการเกษตรและในภาคอตสาหกรรมและบรการกเปนผลมาจากการทการเดนทาง

ไปมาระหวางหมบานและเมองนนสะดวกสบายขน ชาวบานจานวนหนงซงคดเปนสดสวนมากถง

รอยละ 20 ประกอบอาชพทาธรกจในชมชน ตวเลขดงกลาวนมความสาคญอยางยงตอการทาความ

เขาใจเรองอตลกษณ รปแบบความสมพนธ และความมงมาดปรารถนาในการพฒนาทางเศรษฐกจ

ของคนในชนบท ตวเลขดงกลาวในชมชนปรารถนาแสดงใหเหนวาชาวบานซงแตเดมนนเปนชาวนา

และชาวประมงไดหนมาประกอบธรกจในระดบชมชนมากขน อตราสวนของชาวบานทหนมา

ประกอบธรกจในทองถนน สวนหนงมาจากผทเคยอพยพไปขายแรงงานหรอทามาหากนใน

ภาคอตสาหกรรมและบรการในพนทนอกหมบาน และสามารถเกยวเกยวประสบการณและเงนทนมา

เพอการลงทนจดการทาธรกจของตนเองในทองถนได ในเนอหาสวนถดไปเราจะไดทาความเขาใจ

จากกรณศกษาของยายอม ซงเปนตวอยางของชาวบานทมาจากกลมของผประกอบธรกจในชมชน

ทวาน นอกเหนอจากการสงสมประสบการณและทนรอนจากการอพยพไปทางานนอกหมบานแลว

การเขามาของผคนจากภายนอกทแวะเวยนกนเขามาในพนทชมชนปรารถนาดวยปจจยของการ

ทองเทยวเชงนเวศ (แพรมนา) และศาสนา (งานเฉลมฉลองพระบรมสารรกธาตอยางยงใหญ ณ วด

ประจาหมบาน) ไดนาพารายไดทเปนกอบเปนกาใหกบชาวบานทประกอบธรกจขายอาหารและเปน

แรงงานรบจางใหกบกจการกศลบญอกดวย การสรางใหมของชมชนโดยอาศยความเปนชนบททยด

โยงกบธรรมชาตทบรสทธและความศรทธาในความเชอทองอยกบพทธศาสนา ไดกลายมาเปนสนคา

ในรปแบบใหมททาใหชาวบานชมชนปรารถนาสามารถสรางรายได และเชอมโยงตนเองเขากบ

แหลงทนทางเศรษฐกจและสงคมจากภายนอกมากขน

ในแงของรายจายนนมนมความสลบซบซอนอยพอสมควร จากขอมลสถตทไดจากการสมทา

แบบสอบถามพบวาสดสวนรายจายทมากทสดนนหมดไปกบการซอหาอาหารมาบรโภคในครวเรอน

จากการลงพนทเกบขอมลเชงคณภาพในชมชนปรารถนาเพมเตมพบวา สาหรบครอบครวททานา

แลว การเพาะปลกพชอนๆ ทนอกเหนอจากขาวนนลวนแลวแตเปนการผลตเพอขายทงสน สาหรบ

ชาวบานทละทงการทานาโดยสนเชง โดยหนมาทาการเกษตรเชงพาณชย เชน ปลกยางพารา

ขาวโพด และมนสาปะหลงแทนนน ครวเรอนเกษตรกรเหลานแทบจะตองซอหาอาหารมาบรโภคเอง

โดยผลผลตจากการผลตดงกลาวนนไมไดเปนไปเพอการบรโภคในครวเรอน หากแตมงแสวงหา

รายไดทเปนตวเงนอยางเตมท นคอสาเหตวาทาไมรายจายเพอการบรโภคจงอยในสดสวนทสงกวา

รายจายอนๆ สาหรบในแงของการลงทนในการเพาะปลก ขอมลจากแบบสอบถามพบวาการใชจาย

ในเรองของป ยและสารเคมกาจดแมลงและศตรพชคดเปนเพยงรอยละ 5.3 เทานน แตทวาตวเลขใน

อกดานหนงเหมอนจะใหภาพทขดแยงกน นนคอตวเลขของการกยมเงนและสภาวะหนสนทเกดขน

ในหมบาน ขอมลจากแบบสอบถามพบวา มากกวาครง (รอยละ 52.6) ของชาวบานชมชนปรารถนา

34 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

นนมหนสน โดยทในบรรดาผทกยมเงนนนเปนลกหน ธกส. รอยละ 31 กยมจากกองทนหมบาน

รอยละ 24.6 และกยมเงนจากกลมสจจะสะสมทรพย รอยละ 21 คาถามทนาจะเปนประเดนสาคญก

คอวา หากรายจายเพอการจดหาปจจยนาเขาเพอการผลตในภาคการเกษตรมสดสวนทไมสงแลว

เหตใดชาวบานชมชนปรารถนามากกวาครงหนงจงตองมการกหนยมสน และการกหนยมสน

ดงกลาวนเพอนาเงนทไดไปใชในกจการอะไรหากมใชเพอเปนคาป ยและสารเคมทใชในการ

เพาะปลก?

ในการตอบคาถามขางตน ผวจยเหนวาการทาความเขาใจเรองหนสนควรทจะไดรบการ

พจารณาเสยใหมเสยกอน สาหรบชาวบานชมชนปรารถนาแลว การกหนยมสนนนถอเปนการลงทน

เพอการพฒนาคณภาพชวตและกอใหเกดรายไดทมากขนชองทางหนง การกหนยมสนนนไมไดเปน

“สถานภาพ” (status) ทแนนงตายตว ดงทเรามกจะเขาใจเมอมองผานตวเลขของหนสนทแตละ

ครวเรอนม ในทางกลบกน ชาวบานมองวาการกหนยมสนนนเปน “กระบวนการ” (process) แบบ

หนงซงสามารถทาใหพวกเขาสามารถดงเอาทรพยากรทงจากภายในและภายนอกทองถนเขามา

เพอเปนทนในการยกระดบประสทธภาพการผลต สรางชองทางการสรางรายได และปรบเปลยน

ความสมพนธในวถการผลตภายในชมชนได เมอเรามองใหพนไปจากการตดสนวาการมหนสนเปน

สถานภาพทางเศรษฐกจทเปนลบ ไปสการมองวาเปนการจดการสภาวะความขาดแคลน ความเสยง

และขอจากดของชองทางและการเขาถงทนแบบหนงของชาวบาน เรากจะสามารถเขาใจไดวาหารก

หนยมสนนนเปนยทธวธของแบบหนงของชาวบานในการยดโยงตนเองเขากบสถาบนทงทเปนของ

ราชการและของทองถนเอง เพอตอบสนองตอความมงมาดปรารถนาในการพฒนาตนเอง ครวเรอน

และทองถนของพวกเขาเอง เงนทไดมาจากการกยมนนสวนหนงนาไปลงทนเพอปรบเปลยนรปแบบ

การผลตในภาคการเกษตร ไมวาจะเปนการจดหาพนธพชใหมๆ มาทดลองปลก เชน ยคาลปตส

มะมวงหมพานต และยางพารา การปรบปรงหรอขยายพนทการเกษตร การจางแรงงาน การซอรถ

ไถ รถกระบะ หรอเครองยนตเพอการเกษตร ตลอดจนเปนคาใชจายในการเดนทางในการไปตดตอ

กบหนวยงานราชการ การไปอบรมความรเพมเตม และการแสวงหาชองทางการขายผลผลตทาง

การเกษตรของพวกเขา นยงไมนบการทชาวบานลงทนในวสาหกจในชมชน เชน การทาขนมของ

กลมแมบาน การเปดรานซอมมอเตอรไซค รานขายของชา แพอาหารรมแมนา แผงลอยขายอาหาร

เครองดมและของทระลกในมหกรรมงานบญของวด สาหรบชาวบานแลวคาใชจายตางๆ เหลานไม

นบวาเปน “รายจาย”ทเปนปกต หากแตเปนการ “ลงทน” เพอใหไดมาซงรายไดและโอกาสการ

พฒนาทดมากขนกวาทเปนอย เมอถามถงรายจายของแตละครวเรอน คาใชจายขางตนจงมกจะไม

ถกนามานบรวมเขาในฐานะทเปนรายจายประจา สาหรบชาวบานจานวนไมนอยรายจายคอรายจาย

ประจาทหมดไปกบกจกรรมเพอการดารงชพทวไป และคาใชจายเพอการผลตในภาคการเกษตรตอง

จายไปตามระยะเวลา เชน คาป ยและคาสารเคมกาจดศตรพช สาหรบชาวบานในชมชนปรารถนา

แลว เงนทมการกยมเงนในปรมาณทคอนขางมากนนไมไดกยมเพอนามาใชในรายจายประจาวนใน

35 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

การผลต มากเทากบการลงทนและปรบเปลยนรปแบบการผลตเพอพฒนาประสทธภาพและเพม

รายไดใหกบเขาเหลานนนนเอง

แนนอนทสดวาขอมลการทามาหากน การใชจาย และการกยมเงนเพอการใชจายและการ

ลงทนในกจการทงในและนอกภาคการเกษตรขางตนนนนไมสามารถใหภาพทครอบคลมถง

สภาพการณของชมชนปรารถนาหรอการอธบายภาพรวมของชนบทไทยในชวงหลายสบปทผานมา

ได แตกระนนชมชนปรารถนากอาจจะนบไดวาเปนตวอยางของหมบานในภาคอสานของไทย ท

แสดงใหเหนถงการเปลยนผานของผคนในชมชน“ชนบท” ซงแตเดมมรปแบบความสมพนธทาง

สงคมและการทามาหากนแบบเกษตรกรรมเพอการยงชพเปนหลกมาสความเปนชนบททมความ

สมยใหมมากขน ทามกลางการเปลยนแปลงดงกลาวน การเมองในการเขาถงทรพยากรในและนอก

หมบาน การเมองเรองของระบบความสมพนธในชมชนและการเปนคนทองถน การเมองเรองของ

เจตจานงในการเลอกวถการดาเนนชวตและแนวทางการพฒนาทแตกตางกนในหมบาน ตลอดจนถง

การเมองเรองของการตดสนใจเลอกผนาและผแทนทงในระดบตาบลและระดบประเทศเพอไปทา

หนาทในการพฒนาทองถนนนปรากฏใหเหนในชวตประจาวนของความสมพนธทเกดขนในหมบาน

อยเสมอ ความสมพนธทวานตงอยบนพลวตของความรวมมอและความขดแยงระหวางคนในหมบาน

เองและกบคนนอกชมชน การทาความเขาใจการเมองในมตชวตประจาวนดงกลาวนเองทผเขยนมอง

วามกจะถกละเลยจากการศกษาปฏบตการทางการเมองของคนในชนบททผานมา อยางไรกด

ผเขยนไมไดตองการใชชมชนปรารถนาเปนภาพตวแทนในการอธบายการเปลยนแปลงของสงคม

ชนบทไทยทงหมด หากแตตองการยกขนมาเปนกรณศกษาเพอชใหเหนวาการทาความเขาใจ

การเมองในชวตประจาวนของผคนในชนบทนนสามารถสะทอนใหเหนถงความนกคดทางการเมอง

ของชาวบานทเชอมโยงกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และเจตจานงของการพงมพงไดใน

เรองของสทธ การทามาหากน และการพฒนาคณภาพชวตของพวกเขาไดอยางไร

3.2 โครงการพฒนาในชมชนปรารถนา

กระทรวงมหาดไทยผานทางกรมการพฒนาชมชน และสานกงานพฒนาชมชนของจงหวด

ไดเขามาสงเสรมใหประชาชนในทองถนสามารถจดการและดารงชวตดวยตนเอง จากการสมภาษณ

นกพฒนากรประจาตาบลไดกลาววาแนวทางของการทางานของกรมพฒนาชมชนในปจจบนนนเนน

ไปทการสงเสรมใหประชาชนสามารถคด วางแผน และแกปญหาชมชนเอง มากกวาจะเปนการให

งบประมาณในการพฒนา8

9 ซงในเรองของการจดสรรและบรหารงบประมาณเพอการพฒนาทองถน

9 ขอมล และ สมภาษณ นกพฒนากรชมชนประจาตาบลกดลาด ณ ทวาการอาเภอเมองอบลราชธาน (สานกงาน

พฒนาชมชนอาเภอเมองอบลราชธาน กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย)

36 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

นนเปนหนาทของชมชนเองและองคการปกครองสวนทองถนทจะรบผดชอบดแล ในสวนของชมชน

ปรารถนามโครงการทไดรบผดชอบ เชน กลมการบรหารงบประมาณเพอใชในชมชนปรารถนา กลม

นจะมลกษณะการนางบประมาณทไดมาจดสรรใหกบประชาชนในชมชนเพอนาไปใชในการเปน

ตนทนในการประกอบอาชพ โดยมกลมและกองทนหลกๆ ไดแก

• โครงการแกไขความยากจน หรอ กองทน กข.คจ. ซงชมชนปรารถนาเปนหมบานท

ไดรบงบประมาณดงกลาว โดยมผใหญบานเปนประธานกองทน มงบประมาณ

ทงสน 280,000 บาท

• กองทนหมบาน ตงขนเมอป 2544 โดยวตถประสงคคอ ใชนาไปเปนเงนทนในการ

ประกอบอาชพ ปจจบนมงบประมาณทงสน 1,200,000 บาท

• กลมสจจะสะสมทรพยเพอการผลต กอตงเมอป 2528 โดยเนนการออมในครอบครว

เปนสวนใหญ มกจกรรม เชน ศนยสาธตการตลาด กองทนกยม กองทนป ยและ

นามน มงบประมาณทงสน 3,096,290 บาท

• กลมฌาปนกจสงเคราะห กอตงเมอป 2545 โดยเนนชวยเหลอสมาชกเมอถงแก

กรรม มงบประมาณทงสน 13,600 บาท

นอกจากน ในชมชนปรารถนายงประกอบไปดวยกลมสงเสรมอาชพทตอบสนองตอความหลากหลาย

ของอาชพในชมชน ซงไมไดจากดอยแตเพยงการสงเสรมทกษะและแสวงหาชองทางในการพฒนา

ในการประกอบการเกษตรและทาหตถกรรมแตเพยงอยางเดยว หากแตในบางกรณกเปนกลมท

จดตงขนโดยชาวบานเองเพอเรยกรองผลประโยชนของชมชน หรอสรางการตอรองเพอใหสามารถม

สวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรตางๆ ในชมชนได เชน

• กลมผใชนา กอตงเมอป 2523 โดยเนนแกไขปญหาการขาดแคลนนาใชใน

การเกษตร มงบประมาณทงสน 11,000 บาท

• กลมสตร กอตงเมอป 2530 โดยเนนสรางอาชพสาหรบสตร มงบประมาณของกลม

ทงสน 12,000 บาท

• กลมทอเสอและหตถกรรมหนงตาบลหนงผลตภณฑ

• กลมป ยชวภาพ เพอผลตป ยจานวนมากและขายใหกบสมาชกในราคาทต ากวา

ทองตลาด

37 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

โครงการพฒนาในทองถนจานวนไมนอยบรหารจดการโดยองคการบรหารสวนตาบล 9

10

ในชวงไมกปทผานมา องคการบรหารสวนตาบลไดดาเนนการตามแผนพฒนาซงมโครงการท

เกยวของกบชมชนปรารถนา เชน การกอสรางบกเบกถนนดน กอสรางถนนคอนกรตเสรมเหลก

โครงการปรบปรงอาคารเอนกประสงค โครงการวางทอระบายนาพรอมบอพก เปนตน นอกจากนใน

อนาคตองคการบรหารสวนตาบลยงมแผนในการพฒนาชมชนปรารถนาอก เชน การสรางถนนเชอม

หมบานกบพนทการเกษตรทไกลออกไป บกเบกถนนลงทานาและโครงการกอสรางแพใหอาหารปลา

เพอการสงเสรมการทองเทยวในชมชนใหมากขน โครงการสนบสนนวสดเพอการศกษา โครงการ

ปรบปรงปาสงวนเปนแหลงทองเทยว นอกจากน องคการบรหารสวนตาบลยงใชงบประมาณไปเพอ

การพฒนาบคลากร เชนสงผบรหาร สมาชก อบต. และผนาในหมบานเขารบการอบรมสมมนาเรอง

การบรหารงานใหมประสทธภาพ การสงผบรหารและสมาชกเขารบการศกษาตอในระดบทสงขน ซง

ในระดบอดมศกษานนมกจะศกษาดานรฐประศาสนศาสตร การปกครองสวนทองถนทคณะรฐศาสตร

ในมหาวทยาลยในจงหวด และการศกษาดงานทงภายในและภายนอกจงหวดโดยใชงบประมาณปละ

1,080,000 บาท

ในสวนขององคการบรหารสวนจงหวด เปนองคกรการปกครองสวนทองถนทมพนท

ครอบคลมจงหวดทงจงหวด โครงการและการพฒนาทเกดขนโดยองคกรดงกลาวเปนไปเพอการ

สรางเครอขายความเชอมโยงแหงการพฒนาโดยเนนการเชอมทองถนประเภทตาบลหรออาเภอซงม

แนวในการพฒนาทอาจจะแตกตางกนออกไปใหสามารถเชอมโยงกนไดมากขน โครงการทเกดขน

โดยองคการบรหารสวนจงหวด และสงผลตอชมชนปรารถนานน ประกอบไปดวยโครงการตาม

ยทธศาสตรการบรหารขององคการบรหารสวนจงหวด ดงตอไปน10

11

• โครงการนาด (โครงการสงเสรมทรพยากรนา) เปนการสงเสรมดานการเกษตร

โดยการใหบรการประชาชนดวยการขดแหลงนาภายในชมชน นอกจากนระบบการ

สงนาระบบสบจากแมนายงเปนผลงานอกสวนหนงทเกดผลตอชมชนปรารถนาใน

ระดบเรมตน

• โครงการถนนด (โครงการสงเสรมสาธารณปโภคขนพนฐาน) ชมชนปรารถนาไดรบ

งบประมาณในสวนการสรางถนนเพอเชอมตอกบหมบานและทองถนอนๆ มาโดย

ตลอดภายใตงบประมาณขององคการบรหารสวนจงหวด โดยมรายละเอยด สรป

10 ขอมลจากนายกองคการบรหารสวนตาบล และเอกสารประกอบ เชน แผนพฒนาตาบลสามป ป 2553 – 2555

ขององคการบรหารสวนตาบล และขอบญญตองคการบรหารสวนตาบล เรองงบประมาณรายงานประจาป

งบประมาณ 2551, 2552, 2553 11 ขอมลจากแผนการดาเนนงานขององคการบรหารสวนจงหวดอบลราชธาน ยอนหลงตงแตป 2548 จนถงปจจบน

38 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

จากแผนการดาเนนงานประจาปขององคการบรหารสวนจงหวด เชน ในป 2449-

2551 มโครงการกอสรางถนนคอนกรตเสรมเหลกในพนทหมบานหลายสายดวยกน

แมวาในป 2552-2553 องคการบรหารสวนจงหวดไมมงบประมาณหรอแผนการ

ดาเนนงานสาหรบการปรบปรงถนนของชมชนปรารถนาเลย แตกระนนในชวง 5 ป

ทผานมา องคการบรหารสวนจงหวดมงบประมาณทลงมายงพนทซงเกยวของ

โดยตรงกบชมชนปรารถนามากกวา 10 ลานบาท นบวาเปนจานวนงบประมาณซง

สงสาหรบโครงการปรบปรงสาธารณปโภคขนพนฐานในหมบานชนบทรอบไมกปท

ผานมา

• โครงการรายไดด (โครงการสงเสรมเพอสรางทกษะการประกอบอาชพ) เปน

โครงการทจดตงขนเพอสงเสรมการประกอบอาชพและพฒนาชองทางการทามาหา

กน องคการบรหารสวนจงหวดไดจดโครงการ 1 รถไถนา 1 หมบาน เพอจด

ใหบรการรถไถเชาใหกบชาวบานในราคาถก ทงนชาวบานจะเสยคาใชจายในการ

เชาใหกบ อบต. ทตนสงกดอย

• โครงการสขภาพด (โครงการสงเสรมการบรการสขภาพ) ในชมชนปรารถนาม

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจาตาบลตงอย พรอมทงมการสนบสนนจาก

องคการบรหารสวนจงหวดในการใหบรการรถหนวยบรการเคลอนทประจาตาบล

ซงถอเปนโครงการทเปนตนแบบของประเทศในดานความรวมมอระหวางองคการ

ปกครองสวนทองถนและสานกงานสาธารณสขจงหวด

ในการเขาถงพนทของนกการเมองทองถน โดยเฉพาะอยางยงระดบองคการบรหารสวนจงหวดนน

พบวา มการลงพนททงระดบผบรหารระดบสงและระดบสมาชกสภาจงหวด ดงจะเหนไดจาก

โครงการ อบจ. มวลชนสมพนธ “อบจ. ฮวมใจ ถามไถยามแลง” ซงจดขนในชวงเดอนตลาคม 2553

ณ ศาลากลางบานของชมชนปรารถนา ซงเปนการพบปะชาวบานในชวงเยนภายหลงจากเสรจสน

ภารกจการ งานตางๆเพอใหพนองประชาชนไดรบรขอมลขาวสารจากองคการบรหารสวน จงหวด

อบลราชธานรวมถงการรบฟงปญหาของพนองประชาชนในพนท ในงานดงกลาวนนชาวบานใน

ชมชนไดเขารวมอยางคบคงแมวาเนอหาสวนใหญของงานหมดไปกบการแถลงผลงานของ

นกการเมองทองถนกตาม

39 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รปท 1: ถนนลาดยางบรเวณหมบานกบปายหาเสยง

สญลกษณของแสดงความสมพนธระหวางนกการเมองกบโครงการพฒนา

ขอมลคราวๆ ของโครงการพฒนาทเกดขนในชมชนปรารถนาในชวงหลายปทผานมาน

แสดงใหเหนวาชมชนปรารถนาเปนชมชนทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและตอเนองมาโดยตลอด

อยางไรกตาม ความทนสมยของชมชนปรารถนานนไมไดเพงเกดขนในชวงไมกปมาน หากแตเปน

ผลมาจากความสมพนธทชมชนมกบรฐและโครงการพฒนาของรฐทเรมเขามาส ชมชนตงแต

แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตกาเนดขนในป พ.ศ.2504 งานการศกษาการพฒนาชนบทโดยเฉพาะ

ในภาคอสานตงแตยคหลงสงครามโลกครงท 2 มาจนถงปจจบนนสวนใหญแลวมกจะใหความสาคญ

กบการศกษาปฏสมพนธระหวาง “รฐ” กบ “หมบาน” ทงในแงของการปกครองการจดการชมชน

ทองถนเสยใหมผานผนาหมบาน หนวยงานและเจาหนาทของทางราชการ และ (Turton 1976) การ

ใชโครงการพฒนาในฐานะเครองมอของรฐเพอเปาหมายทางการเมองและความมนคง (เบลล 2533,

เฮรซ 2533) ตลอดจนการศกษาวาทกรรมวาดวยการพฒนาชนบทผานมมมองของแนวคด

“วฒนธรรมชมชน” (ฉตรทพย 2547, ฉตรทพย และคณะ 2541) ในแงของการตอสของคนชนบทตอ

การปฏบตและนโยบายทไมชอบธรรมของรฐ (นลน, สไลพร และ ศรพร 2543) และการเมองของ

การสรางภาพชนบทในรปแบบตางๆ (พฤกษ 2551, ยกต 2548) งานเหลานมคณปการตอการทา

ความเขาใจการเปลยนแปลงในชนบทมาก หากแตยงไมสามารถทเขาถงทศนคตและวถการจด

ความสมพนธในระดบปฏบตการทามกลางสงคมททนสมยของชนบทไทยในทกวนนได

40 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

3.3 ชวตประจาวน กบโครงขายความสมพนธของความปรารถนา

ชมชนปรารถนาเปนชมชนชนบททมความทนสมย ปรากฏการณของความความทนสมย

แสดงออกผานการบรโภคนยม การเปลยนแปลงไปของรปแบบประเพณและพธกรรมแบบดงเดม

การเขาสอตสาหกรรมการเกษตรทองอยกบตลาดโดยเฉพาะการเรมปลกยางพาราตงแตป 2540

การเปนแรงงานอพยพและการจางแรงงานในชมชนทมากขน ตลอดจนการเปนชมชนทมรายไดจาก

การทองเทยวทงในเชงนเวศและเชงศาสนา แมวาจะเปนชมชนชนบททเขาสภาวะของความทนสมย

แตวดกยงทาหนาทเปนหนงในศนยกลางทสาคญของชมชนปรารถนา วดประจาหมบานนนเปนวดท

มประวตความเปนมาทยาวนาน มพระพทธรปทมชอเสยงในเรองความศกดสทธและความศรทธา

วดยงเปนทตงของโรงเรยนและสถานวทยชมชน และเปนพนททชมชนใชในการประกอบกจทาง

ศาสนาและประเพณทองถนมา ตลอดจนเปนแหลงทองเทยวเชงศาสนาทนาเงนตรามหาศาลเขาส

ชมชนผานการจดงานบญและการบรจาค (ดรป 1) ในทกๆ วนสาคญทางศาสนาชาวบานจะจด

อาหารมาทาบญเลยงพระมากกวาวนปกต และวดเองกมกจะมการจดใหมการระดมทนผานการรบ

บรจาคทาบญเพอการสงเสรมกจการของวด และบอยครงวดกนาเงนบางสวนไปใชในกจกรรมพฒนา

ชมชนดวย ในการจดภตตาหารเลยงพระและในกจกรรมงานบญแตละครงเรามกจะเหนชาวบาน

จานวนมากผลดเปลยนกนเขามามสวนรวมในการเปนเจาภาพในการดแลรบผดชอบเรองสารบ

อาหารสาหรบถวายพระ หรอมสวนในการอทศแรงกายในการบรหารจดการตดตอตระเตรยมการ

แทบจะทกครงทมงานสาคญๆ ในทองถน ยายอมจะเปนหนงในชาวบานขาประจาทไมเพยงแตรวม

ในการบรจาคทรพยเพอสงเสรมกจการของวดและชมชน หากแตอาสาในการเปนเจาภาพดแล

ชวยงานของวดอยอยางสมาเสมอ

ในชมชนปรารถนานนไมมใครไมรจกยายอม ปจจบนยายอมอาย 72 ป ยายอมเปนลก

ชาวนาและเปนคนชมชนปรารถนาโดยกาเนด เมอเตบโตขนยายอมในวยสาวกไดแตงงานกบพอคา

ชาวจนในตวจงหวด หลงจากแตงงานยายอมไดยายตามสามมาเปดรานขายอาหารในตวเมอง และ

ไดมโอกาสไปทางานเปนแมครวปรงอาหารใหกบรสอรตแหงหนงในจงหวดชลบร ในชวงป พ.ศ.

2539 ยายอมตดสนใจเดนทางกลบมายงชมชนปรารถนาเพอเอาประสบการณความรเรองการ

ประกอบธรกจการทารานอาหารทตนเองสงสมมาจากภายนอกมาประยกตใชเพอการทามาหากนท

ชมชนบานเกดตนเอง ในตอนนนยายอมเลงเหนวาพนทบรเวณรมแมนาสายหลกทไหลผานชมชน

ปรารถนานนเปนพนททเหมาะสมกบการเปดรานขายอาหาร เนองจากมทศนยภาพทสวยงามและผ

ทมารบประทานอาหารสามารถลงเลนนาเปนการพกผอนหยอนใจไดอกดวย หลงจากคดวางแผนไม

นานยายอมกตดสนใจชกชวนเพอนบานทอยอาศยในละแวกใกลกบรมแมนาสรางเพงชวคราวขน

เพอเปดเปนรานอาหารบรรยากาศดใหบรการลกคาทขบรถมาชมธรรมชาตและรบประทานอาหาร

จากในตวเมอง

41 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รปท 2: รานอาหารรมแมนาในชมชนปรารถนา

การกอสรางรานอาหารของยายอมและเพอนบานนนไดสรางความไมพอใจกบชาวบาน

ปรารถนาคนจานวนหนงโดยเฉพาะผททาประมงและปลอยววปลอยควายเพอหากนบรเวณพนทบง

และรมแมนา ไมนานนกเมอจานวนรานคาและจานวนผมาใชบรการรานอาหารมเพมมากขนความ

ไมพอใจดงกลาวกไดขยายตวจนกลายเปนความขดแยงทมากขนเปนเงาตามตว ดวยความทยายอม

เปนคนพดจาโผงผางเสยงดงและเปนคนทไมยอมใคร ยงทาใหความขดแยงนนนาไปสการตอส

ระหวางยายอมกบชาวบานโดยทแตละฝายมการดงเอาผมอทธพลจากภายนอกชมชนเขามากดดน

ในการเผชญหนากบอกฝายหนง ในชวงดงกลาวนนเองชาวบานจานวนหนงไดรวมตวกนไปหา

นายอาเภอและรองเรยนกรมเจาทาซงมททาการอยในจงหวดทไกลออกไปเพอใหออกคาสงใหยาย

อมรอถอนรานคารมแมนาออกโดยเรวทสด ในขณะทยายอมและพวกกไดขอความชวยเหลอและ

คาแนะนาจาก สส. เขตในสมยนนใหชวยวงเตนในการรบรองเอกสารสทธ ยายอมอางเสมอวาตนเอง

เปนผทไดไปพบไปเหนความเจรญจากภายนอก และอยากจะเอาความเจรญทตนไดไปประสบมานน

เขามาพฒนาชมชนของตนบาง เมอนกยอนไปถงความขดแยงในครงนนยายอมจะพดดวยความไม

สบอารมณวา “ฉนจะนาเศรษฐกจมาใหชมชน แตชาวบานพวกน ตอนนนยงไมรอะไร” สาหรบยาย

อมแลวการทาธรกจรานอาหารรมนาทตนไดรเรมมานถอเปนการสรางรายไดและนาความเจรญมา

ใหกบทองถนเปนอยางมาก ในขณะทชาวประมงและชาวนาทใชพนทรมนาเพอการปลอยววควายให

หากนกลบรสกวาการกระทาดงกลาวนนเปนการแสวงหาประโยชนของคนเฉพาะกลม มใชประโยชน

ทชมชนไดร บรวมกนแตอยางใด สดทายเรองราวความความขดแยงยตลงไดเมอพอบญพา

42 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ผใหญบานคนใหมผซงเพงไดรบการเลอกขนมาในสมยนนเขามาไกลเกลย และใชประชาคม

คณะกรรมการหมบานเขาไปจดการการประกอบธรกจรานอาหารรมแมนาเสยใหม การจดการใน

ครงนนคณะกรรมการหมบานไดมมตใหผประกอบการทเปนคนมาจากหมบานอนตองยตการ

ประกอบการและคนพนทใหกบชาวชมชนปรารถนาทงหมด สาหรบชาวบานทเปนคนในชมชนมาแต

ดงเดมเชนยายอมและผประกอบการรายอนๆ จากในหมบานนน ทางคณะกรรมการหมบานกใหม

การจดการเรยกเกบคาบารงเพอนามาใชในกจการพฒนาของหมบานตอไป

รปท 3: การจดไหวผปตาประจาป

เพอผกโยงอานาจเขาไวในการคมครองปกครองดแลกจการตางๆ ในทองถน

ในชวงทกจการรานคาขายอาหารเรมจะเปนทสนใจโดยเฉพาะจากลกคาทขบรถมาจากตว

เมองนน สส. เขตในสมยนนไดจดสรรงบประมาณมาทาถนนลาดยางจากเสนทางหลวงชนบทเขาส

บรเวณหาดรมแมนาใกลๆ กบทตงของรานคาขายอาหาร ในชวงป พ.ศ. 2549 ผลงสมครสมาชก

องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) เขามาหาเสยงกบชาวบานในชมชนปรารถนา รวมทงเขามา

พดคยกบชาวบานทประกอบกจการรานคาขายอาหารบรเวณรมแมนา ในครงนนเอง ยายอมและ

43 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

พวกเสนอวาอยากใหทาง อบจ. เขามาพฒนาถนนคอนกรตบรเวณหนารานคาเพอเปนสวนตอขยาย

จากถนนลาดยางททาง สส. ไดสนบสนนมากอนหนาน การขอการสนบสนนในชวงหาเสยงครงนน

ไดยงผลใหพนทบรเวณหาดไดรบการพฒนาเพอการทองเทยวมากขน การขยายตวของจานวน

ผประกอบการทตามมาและปรมาณนกทองเทยวจากนอกชมชนนามาซงความรวมมอระหวาง

ชาวบานผประกอบการรานคาดวยกนเองเพอจดสรรพนทและการดแลความเรยบรอยอยางเปน

ระบบ (ดรปท 2) ทงยงไดมการคดเลอก “ประธานหาด” เพอทาหนาทในการดแลประสานงานกจการ

การจดการพนทหาดรมแมนารวมกบคณะกรรมการหมบานอกดวย นอกจากน เมอรายไดจาก

กจการรานคารมนามมากขน ชาวบานทประกอบการรานคารมแมนายงจดใหมพธการไหวผปตา

ประจาหมบานเพมขนเปนพเศษจากทแตเดมชาวบานทงหมดรวมกนจดเพยงปละหนงครงเทานน

นอกจากนชาวบานทประกอบกจการรานอาหารยงไดจดใหมการทาบญไหวผปากบงปละสองถงสาม

ครง เพอเปนการตอบแทนสงศกดส ทธในพนทชวยคมครองดแลผประกอบการและลกคาทมา

รบประทานอาหารและลงเลนนาในแมนาอกดวย (รปท 3)

ในชวงทพนทบรเวณรมหาดกาลงเรมพฒนานน ในบรเวณพนทใกลๆ กนนนกไดมการซอ

ขายทดนและเกดความขดแยงขนระหวางเสยไพศาลซงเปนนายกเทศมนตรสมยนนกบชาวบานผท

ใชพนทสาธารณะดงกลาวเพอการการหาของปา เลยงสตว และการหาปลา เสยไพศาลเปนนายทนท

เขามาซอทชาวบานในชวงทตนเองดารงตาแหนงทางการเมองในระดบจงหวด และใชอานาจและ

อทธพลในการออกโฉนดรกลาไปในพนทสาธารณะของชมชนปรารถนา ชาวบานอางวาเสยไพศาล

ไดประสานงานใหพอบญพาผใหญบานในสมยนนในการมาเจรจาขอซอทดนทเปนทจบจองของ

ชาวบาน นอกจากน เสยไพศาลยงไดสรางสายสมพนธพเศษโดยการเขาหาทานพระครเจาอาวาสวด

ประจาหมบานเพอยนขอเสนอในการบรจาคทรพยกอนใหญเพอการพฒนาวดและหมบาน สาหรบ

ชาวบานแลวทานพระครเปนพระนกพฒนาทชาวบานใหความเคารพยาเกรงเปนอยางมาก ในอดต

พระครเคยเปนผนาชาวบานในการบกเบกสรางถนน โรงเรยน และการพฒนาอนๆ ตวอยางเชน

ในชวงป 2518 หมบานไดสนบสนนงบประมาณโครงการเงนผนสมยรฐบาลคกฤทธ ปราโมช ในการ

ทาสระนาขนาดใหญเพอใชในการเกษตรกรรมของชาวบาน โดยใหนาเงนงบประมาณดงกลาวมา

จางชาวบานในการขดสระเพอใหชาวบานมงานทาและไดเปนการรเรมโครงการพฒนาของรฐขนใน

หมบานดวย เนองจากในตอนนนชาวบานอยากมไฟฟาใชในหมบาน พระครเสนอใหชาวบานจงลง

แรงขดสระโดยไมรบคาตอบแทน และใหนาเงนงบประมาณดงกลาวไปขอไฟฟาเขามาในหมบาน

แทน พอใหญเสรมชาวบานผซงทานาเปนอาชพหลกและผไดเขารวมการขดสระเพอแลกกบการได

ไฟฟาใชเลาวา

44 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

“สมยนนมนมสตางคมาใหขดถนน ขดสระ เปนเงนผนคกฤทธ แตพระครทานใหไป

ขดหนองแลกกบการตอไฟฟาเขาหมบาน เงนผนคกฤทธมนด ดตรงทมนลงมาเปน

เงนของพวกเรานแหละ พอชอบมาก เพราะวามนเกดความเจรญ”

นอกจากการทพระครเปนพระนกพฒนาแลว การททานเองอางวาทานเปนเจาเมองเกาเมอ

ชาตปางกอนและทานเคยนงสมาธแลวมองเหนพระพทธรปศกดสทธท ฝงอยใตดนบรเวณวดปา—ซง

ตอมาไดขดพบและเปนพระพทธรปศกดสทธท ชาวบานสกการบชามาจนถงทกวนน—ทาใหพระคร

เปนผซงมบารมและเปนทเคารพนบถอของชาวบานเปนอยางมาก เสยไพศาลไดบรจาคเงนและไม

เปนจานวนมากใหกบทานพระครเพอนาไปใชในการสรางกฏ ศาลาการเปรยญ และอาคารเรยน

สาหรบโรงเรยนวดททานกาลงบกเบกในสมยนน เพอเปนการตอบแทนพระครไดทาหนาทในการ

เกลยกลอมชาวบานใหขายทดนใหกบเสยไพศาลซงเปนการเกลยกลอมทชาวบานผเลอมใสศรทธา

ในตวพระครยากทจะปฏเสธ อยางไรกด ในภายหลงชาวบานพบวาเสยไพศาลไดเขามาใชพนทเพอ

การปลกพชยคาลปตสประมาณเกอบ 2,000 ไร ซงถอวาเกนไปจากทซอไปจากชาวบานเปนจานวน

มาก และทสาคญกคอวาเสยไพศาลไดทาการถมทหนองสาธารณะทแตเดมชาวบานใชในการหาปลา

และใหสตวใชอาศยดมกนในหลายจดดวยกน ชาวบานไดตอตานการเขามาใชพนทดงกลาวของเสย

ไพศาลอยางเปดเผยดวยการบกรกเขาไปในทซงเสยไพศาลอางวาเปนททตนไดกรรมสทธมาอยาง

ชอบธรรม การรกลาเขาไปของชาวบานนนทาใหเสยไพศาลยนฟองคดตอแกนนาชาวบานหลายคน

นอกจากนเสยไพศาลไดกดดนใหพระครพยายามเกลยกลอมชาวบานไมใหตอตานตนเอง เมอพระ

ครไกลเกลยเรองขดแยงดงกลาวไมสาเรจเสยไพศาลไดเขามากดดนพระครถงในวด โดยนาตารวจ

เขามารอถอนอาคารทกอสรางขนโดยใชไมทตนบรจาคใหกอนหนาน ในสวนของชาวบานเองกเรม

ไมพอใจการปฏบตของพระครทเขาขางและคอยเปนปากเสยงใหกบเสยไพศาลมากขน ความขดแยง

ดงกลาวทาใหพระครจาตองเดนทางออกจากหมบานและมาจาวดอยทกรงเทพฯ เปนเวลารวมปเพอ

หลกหนจากแรงกดดนจากเสยไพศาลเองและความไมพอใจของชาวบาน ทามกลางความขดแยงท

ยาวนานในเรองดงกลาวนพอผนไดเปนหนงในผนาชาวบานคนสาคญตอสกบเสยไพศาลจนเปนเรอง

ขนโรงขนศาลมาจนถงปจจบน

ในชวงทผวจยลงพนทเกบขอมลนนชมชนปรารถนากาลงวนวายกบการจดทยงใหญงาน

หนงของจงหวด นนกคองานอญเชญพระบรมสารรกธาต และ 80 พระอรหนตธาต ของพระอสต

มหาสาวก จาก 9ประเทศกวาหนงพนพระองค ในโครงการซงมชอวา “พทธมหาบารม พระบรม

สารรกธาต 9 แผนดน สปฐพบญอสานอบลราชธาน” ในมหกรรมงานบญดงกลาวไดมการสมโภช จด

แสดง และเปดใหพทธศาสนกชนไดมโอกาสสกการะพระบรมสารรกธาตและพระอรหนตธาต พรอม

ทงการทาบญ สะเดาะเคราะห เชาวตถมงคล และรวมบรจาคเงนกอสรางปรบปรงอาคารตางๆ ของ

วดเปนชวงเวลาถง 4 เดอนดวยกน โดยเบองตนแลวงานดงกลาวเปนดารของเจาประคณสมเดจพระ

พฒาจารย ซงเปนพระราชาคณะชนสมเดจทมความสนทสนมเจาอาวาสวดสาคญแหงหนงใน

45 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

กรงเทพมหานครและไดรจกเปนอยางดกบอดตเจาอาวาสวดประจาชมชนปรารถนา ทานพระคร

อดตเจาอาวาสวดประจาชมชนปรารถนามชวงชวตอยระหวางป พ.ศ. 2493–2550 ในสมยททาน

พระครเปนหนม ทานไดไปศกษาเลาเรยนทกรงเทพมหานคร และไดรจกกนกบเจาประคณสมเดจ

พระพฒาจารยในชวงกอนททานจะไดเลอนยศเปนเจาประคณสมเดจ วากนวาในชวงทเสยไพศาล

อดตนายกเทศมนตรเทศบาลเมองไดมาบรจาคไมเพอสรางสงปลกสรางในวดแลวพยายามชกจงโนม

นาวใหหลวงพอหวานลอมใหชาวบานขายทดนใหนน หลวงพอถกกดดนทงจากเสยไพศาลและจาก

ชาวบานจานวนมาก ทาใหทานตองหนออกจากหมบานไปจาวดอยทวดสระเกศหรอวดภเขาทองใน

กรงเทพมหานครเปนเวลา 2 ป ในชวงเวลานนเองทพระทงสองรปไดมการรจก รกกนฉนทมตร และ

ตดตอชวยเหลอกนเรอยมา ชาวบานผเฒาคนหนงกลาววา “บมไผคดวาพระบานนอกคอหลวงพอส

ไดเปนเจาคณ” เพราะบารมของหลวงพอในดานการพฒนาชมชนกบการเปนสมาชกในเครอขายเจา

ประคณสมเดจพระพฒาจารยในทสดทานจงไดเลอนชนเปนพระเจาคณในเวลาตอมา

นอกจากนนแลวในหมบานปากนาเอง กไดมพระเจาคณอกรปหนงซงเปนชาวชมชน

ปรารถนาโดยกาเนด พระรปนชาวบานเรยกกนวา “มหาเถง” หรอ “เจาคณเถง” โดยทานเรมราเรยน

วชาธรรมะและบาลทวดในชมชนปรารถนาจนจบเปรยญธรรมในสมยทยงเปนเณร หลงจากนนหลวง

พอเจาอาวาสวดชมชนปรารถนาในสมยนนไดนาทานไปฝากกบทานเจาประคณสมเดจพระพฒา

จารยเพอใหราเรยนในวดสระเกศ ในเวลาตอมาไดรบการแตงตงใหเปนเลขาประจาตวของเจา

ประคณสมเดจพระพฒาจารยและไดรบโปรดเกลาฯ แตงตงเปนพระราชาคณะชนเจาคณในป 2553

หลงจากเจาคณเถงไดเตบโตอยในวงการสงฆในกรงเทพมหานครเปนเวลาหลายป ทานกไดมการ

นมนตเจาประคณสมเดจพระพฒาจารยกลบมาทยงบานเกดของทานทชมชนปรารถนาหลายครง

หลายครา และในภายหลงเจาประคณสมเดจพระพฒาจารยไดรบเปนองคอปถมภวดประจาชมชน

ปรารถนาเรอยมา เปนทรกนโดยทวไปวาผอปถากเจาประคณสมเดจพระพฒาจารยในเมองไทยนน

กมอยมาก เนองจากทานเปนพระอาวโสและมบารมในหมคนชนสงและผมฐานะในสงคมไทย

บรษทเอกชนตางๆ รวมไปถงขาราชการระดบสงตางกพยายามผกสมพนธและไดบรจาคเงนและ

ทรพยากรชวยเหลอสนบสนนงานตางๆ ทเจาประคณสมเดจพระพฒาจารยมดารอยางกวางขวางมา

โดยตลอด ในการจดงานสมโภชพระบรมสารรกธาตทวดประจาชมชนปรารถนานน บรษทบญรอด

เบฟเวอร จากด ผผลตเบยรและนาดมสงหเปนผทออกคาใชจายใหกบการจดงาน ซงโดยหลกแลว

ประกอบไปดวยคาจดการขนสงพระบรมสารรกธาตและนทรรศการตางๆ ทไดรบการจดทาขนอยาง

มออาชพจากกรงเทพมหานคร ผบรหารบรษทบญรอดและครอบครวตางกไดมโอกาสเยยมทานเจา

ประคณสมเดจพระพฒาจารยอยเสมอ และไดมโอกาสมาทาบญทวดในชมชนปรารถนากอนหนาน

หลายครงดวยกน ในงานสมโภชพระบรมสารรกธาตดงกลาว นอกจากคาขนสงแลวทางบรษทยงได

ใหนาดมตราสงหมาแจกจายใหกบชาวบานและผทมาเยยมชมงานเปนจานวนมาก ในสวนทางวด

และชาวบานกไดมการเตรยมงานหลายเดอนกอนหนาวนทพระบรมสารรกธาตจะอญเชญมายงวด

46 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

โดยการจดงานนนพระมหาเถงไดนมนตใหเจาอาวาสวดชมชนปรารถนาองคปจจบนไปรบสนองของ

เจาประคณสมเดจพระพฒาจารย และกลบมาประชมกบชาวบานเพอเตรยมงานดงกลาวใหเกดขน

ในชวงทผวจยสมภาษณชาวบานเพอพดคยประเดนตางๆ ในงานวจยนน มชาวบานจานวน

ไมนอยตดภารกจสาคญในการบจางวดรายวนในการทาความสะอาดพนท กอสรางและจดเตรยมซม

ตดปายและตกแตงสถานท ตลอดจนเตรยมคณะกรรมการเพอดแลงานทงในดานการประชาสมพนธ

อาหารเครองดมในโรงทาน การจดเตรยมพนททาบญ รวมไปถงดานการรกษาความปลอดภยใน

หมบานและบรเวณสถานทจดงาน สวนทางวดเองกไดจดงานประชาสมพนธผานทางวทยและแผน

โฆษณาทวเมองอบลราชธานและในจงหวดใกลเคยง พรอมทงไดสงหนงสอไปใหกบเจาคณะจงหวด

ตางๆ มาสกการะพระบรมสารรกธาตอกดวย เมอถงกาหนดวนงานคอวนมาฆบชาของป 2544 ทาง

วดไดอญเชญพระบรมสารรกธาตมาประดษฐานยงทวด โดยมผวาราชการจงหวดอบลราชธานเปน

ประธานฝายฆราวาสเปนผถอพระบรมสารรกธาตพรอมดวยเหลาขาราชการจานวนมากตดตามใน

วนนน สวนประชาชนทวไปกไดมากราบสกการะพรอมกบมการสมโภชทงคนโดยมประชาชนทนง

ขาวหมขาวมารวมรบบญกศลเปนจานวนมาก

รปท 4: มหกรรมงานบญในวดประจาชมชนปรารถนา

ธนกจศาสนาทมาพรอมกบการหลงไหลของเงนตราจากนกทองเทยวและผศรทธา

47 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รปท 5: โครงขายสายสญจนซงผกโยงชาวบานเขากบบญและอานาจศกดสทธทตนปรารถนา

ไมตางจากการเชอมโยงตนเองของพวกเขาเขากบหนวยทางอานาจ ทน และสถาบนตางๆ ในสงคมสมยใหม

ในชวงเวลาประมาณ 1 เดอนหลงจากงานสมโภชพระบรมสารรกธาตเรมขนในวดประจา

ชมชนปรารถนานน จากการพดคยทานเจาอาวาสบอกวา “ตอนนไดเงน 11 ลานบาท ซงใน 11 ลาน

กหกตนทนประมาณ 9 ลานบาท โดยรวมแลวกหมดไปเยอะ เพราะวามการจายเยอะมากทจายคา

โรงทานและคาเฝายามใหกบชาวบานทมาดแล และใหเยาวชนทไปเฝาพระบรมสารรกธาตวนละสอง

พนบาท และคาไฟจากการใชในสถานททต งพระบรมสารรกธาตกเพมขนมาก” อยางไรกตาม ในชวง

เดอนตลาคม 2544 พบวาชาวบานเรมมกระแสไมพอใจพระเจาอาวาส สาเหตประการหนงก

เนองจากวาชาวบานพบวางานทวดมอบหมายใหผนาและชาวบานนนมปรมาณทมากเมอเทยบกบ

รายไดทพวกเขาไดรบ นอกจากนชาวบานและผนาบางคนรสกกระอกกระอวนใจทตองนาเวลาใน

การทามาหากนอนๆ มาชวยงานของวดเปนเวลายาวนานถง 4 เดอนดวยกน ในขณะเดยวกน

นอกเหนอจากงานสมโภชพระบรมสารรกธาตแลว เจาอาวาสเองกหางานอนๆ ทสรางรายไดใหกบ

วดมาใหชาวบานชวยกนลงไมลงมอสนบสนนอยอยางตอเนอง สวนหนงเปนงานทรบมาภายนอกมา

จากกรงเทพมหานครบางและจากทอนบาง ในชวงทายของการเกบขอมลในพนทพบวาเจาอาวาส

ไดรบตาแหนงเปนรองเจาคณะจงหวด จงทาใหมงานและกจกรรมตางๆ มากขนอยางไมเคยมมา

กอน ความขดแยงทไมปรากฏอยางเดนชดน ผเฒาคนหนงในชมชนบอกวา “ชาวบานเขาบเอาเจา

48 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

อาวาสแลวเดอลก หลตนเพน เขาหาวาเพนกนเงนวด หาเรองมาใหวด” ซงหมายความวาชาวบาน

ไมอยากไดเจาอาวาสแลว เพราะทานโกงเงนวด และหาเรองมาใหวด

ในเรองดงกลาวนผเขยนจะไมลงไปสรายละเอยดของความขดแยงและการตอตานทเกดขน

ระหวางชาวบานกบวดและเจาอาวาส อยางไรกตามเรองราวทนาเสนอมาใหเหนขางตนนชใหเหนถง

สระสาคญของการเมองในชวตประจาวนของคนชนบทประการหนง นนกคอวาพนทของอานาจ

ศกดสทธท องอยกบสงคมวฒนธรรม พนททางการเมอง และพนทของทนและกจกรรมเชงพาณชย

นนเปนพนททมกจะซอนทบและเออประโยชนตอกนอยเสมอ ชาวบานและพระสงฆในชมชน

ปรารถนาตระหนกถงความจรงขอนเปนอยางด ความขดแยงทเกดขนจากการพฒนาพนทรมแมนา

เพอการประกอบกจการรานคาอาหารนนไมเพยงไดรบการไกลเกลยโดยอานาจของผใหญบานซง

เปนผนาชมชนของรฐในแบบทเปนทางการเทานน หากแตไดรบการจรรโลงและการสถาปนา

ความชอบธรรมผานทางการยดโยงตนเองและผลกาไรทมาจากการประกอบการนนเขากบการเลยง

ขอบคณและขอขมาผปตาและผปากบงผซงเปนทเคารพนบถอของชาวบานโดยทวไป เชนเดยวกน

พนทของวดและตนทนและอานาจทางสงคมของเจาอาวาสกไดถกนามาปรบเปลยนเพอประโยชนใน

เรองของการจดสรรและเขาถงทรพยากรสวนรวมในหมบาน พระครอดตเจาอาวาสเปนตวอยางของ

การนาเอาอานาจและความศกดสทธท องอยกบความเชอในสงคมมาเปนเครองมอในการจดการเรอง

ของการพฒนาถนนในหมบาน และไดเปนตนทนทสาคญในการรบและเออประโยชนในการจดการ

ทรพยากรปาไมและทดนในชมชนใหกบนายทนนกการเมองจากภายนอก เหนอไปกวานนการจด

งานสมโภชพระบรมสารรกธาตนนเปนการแสดงใหเหนวาพนทสงคมวฒนธรรมและพนทศกดสทธน

ถกใชเปนตนทนทกอใหเกดประโยชนในแงของเงนตราและการพฒนาไดอยางไร การเชอมโยง

ตนเองของอดตเจาอาวาสเขากบโครงขายอานาจทกวางออกไปในสถาบนสงฆ การดงเอาทนเอกชน

ผานทางกจการงานบญเขามาสชมชนและพนทวด การสรางพนทของการไหลเวยนของเงนตราใน

รปของการทาบญ การบรจาค การวาจางแรงงาน การขายสนคาและวตถงคลตางๆ และการ

ประชาสมพนธสงเสรมการทองเทยวในมหกรรมบญของวดใหผคนในพนททไกลออกไปไดรบทราบ

และการดงเอาผวาราชการจงหวดเขารวมในพธเปดอนยงใหญน ลวนแลวแตเปนปฏบตการของการ

ทาใหพนทของอานาจความศกดสทธทางสงคม ทนเอกชน อานาจรฐ และพลงของชมชน ผนวกและ

เชอมรอยตอกนไดอยางแยกไมออก ประโยชนของการผนวกเขาของเครอขายทนและอานาจทวาน

ไมไดกระจกตวอยทผใดผหนงทงหมด หากแตไดกระจายไปตามโครงขายของเสนสายทการเชอม

รอยนนไปถง การผกโยงตนเองเขากบโครงขายความสมพนธทปรบเปลยนได ใหประโยชน และ

เกดขนในระดบทองถนนไมตางไปจากกจกรรมของการทพทธศาสนกชนเชอมรอยตนเองเขากบ

อานาจพระศรรตนตรยและสงศกดสทธตางๆ ผานทางการจบยดดายสายสญจน ทเชอมรอยตอกน

และโยงเขาสสถาบนหรอหนวยอานาจทตนเองปรารถนานนเอง (ดรป ท 5)

49 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ความเขาใจในเรองของโครงขายของอานาจและความปรารถนานทาใหเราเขาใจการ

เปลยนแปลงทเกดขนอยทกเมอเชอวนในชนบทไทยในแงทวา ชาวบานในชนบทนนไมไดเปนผทม

ความลาหลงทางการเมองและการแสวงหาผลประโยชนในสงคมการเมองทพวกเขาอาศยอย

ความสามารถในการจดการและการสรางความเชอมตอกบกจกรรมและสถาบนทมประโยชนนนเปน

หวใจของวถการดารงชพในชนบท การมองผคนในชนบทวาพงพงหรอพงพอใจแตกบเพยงระบบ

อปถมภแบบดงเดมหรอรอรบเพยงนโยบายชวยเหลอจากนกการเมองนนทาใหเรามองไมเหนการ

เปนตวแสดงทางการเมองของคนชนบท นอกจากนการศกษาการเชอมรอยเขาไวดวยกนของหนวย

อานาจทดเสมอนวาจะอยคนละระนาบและคนละพนททเกดขนในชวตประจาวนน ทาใหเราตองตง

คาถามตอความเขาใจของเราตอวธคดของคนชนบททมตอการเลอกตงและตอการเลอกผนาและ

ผแทนของพวกเขาใหม นนกเพราะวาสาหรบคนในชนบท แมวานกการเมองหรอผนาในระดบตางๆ

จะทาหนาทในการจดสรรอานาจและยดโยงกบนโยบายและผลประโยชนทตางกน แตกระนนพวก

เขาเลอกทจะพจารณาผแทนหรอนกการเมองตางๆ เหลานไมใชในฐานะของการดารงอยในการเมอง

แตละระดบทแยกขาดออกจากกน หากแตเปนการพจารณาวาหนวยทางอานาจเหลานจะเชอมโยง

กบหนวยอานาจอนๆ อยางไรทงทอยใกลและไกลออกไปจากตนเอง การมองเชนนเปนการมอง

อานาจและผลประโยชนทมพลวตและเชอมตอกนในโครงขายความสมพนธ มากกวาทจะมอง

นกการเมองหรอผนาเปนรายบคคล หรอพจารณากากบาทใหกบนกการเมองทจายเงนไมกรอยบาท

ใหกบพวกเขากอนวนเลอกตง การมองการเมองในชวตประจาวนทาใหเราสามารถทาความเขาใจ

ทศนคตทกวางและยดหยนนไดมากกวาการศกษาพฤตกรรมการเลอกตงและการเขารวมทาง

การเมองในรปแบบขบวนการเคลอนไหวแตเพยงอยางเดยว

3.4 นกการเมอง/ผนา ทมาจากการเมองในชวตประจาวน

ยอนกลบไปถงเรองของผนาในชมชนปรารถนา เมอพอบญพาหมดวาระของการทาหนาท

ผใหญบาน พอผนไดรบการเลอกตงจากชาวบานใหเปนผใหญบานคนถดมา สาเหตทพอผนไดรบ

การยอมรบจากชาวบานนนแนนอนวาเปนเพราะการทพอผนไดรวมตอสกบชาวบานในเรองทดน

โดยไมหวนเกรงตออทธพลของเสยไพศาล ในชวงทผใหญผนและชาวบานถกฟองรองและตอสคดใน

เรองบกรกทดนเสยไพศาลนน นายชชาตซงเปน สส. เขตผทรงอทธพลและเปนทรจกกวางขวางใน

ระดบจงหวดไดยนมอเขามามสวนในการใหความชวยเหลอผใหญผนและชาวบานคนอนๆ โดยการ

วาจางทนายให ตลอดจนสนบสนนเรองเงนทองในการเดนทางไปขนศาลทงในจงหวดและท

กรงเทพฯ จนผใหญผนและชาวบานชนะคดความในสวนทเปนศาลชนตนและศาลอทธรณ ใน

ปจจบนคดความดงกลาวยงอยในชวงของการพจารณาในระดบศาลฎกา และปญหาความขดแยง

ระหวางชาวบานกบเสยไพศาลกยงดาเนนมาจนถงทกวนน

50 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

การเปนผนาการตอสเรองทดนรวมกบชาวบาน กอปรกบการเปนคนตดดน เขาถงได ม

ความซอสตย ตรงไปตรงมา และทางานโดยเหนแกประโยชนของชาวบานเปนหลกทาใหในเวลา

ตอมาผใหญผนลงสมครและไดรบการเลอกตงใหเปนนายกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ท

ชมชนปรารถนานนสงกดอย แนนอนวาคะแนนเสยงจานวนมากททมใหกบผใหญผนในการเลอกตง

ในครงนนเปนคะแนนทมาจากชาวบานชมชนปรารถนาและจากญาตพนอง เพอนฝง และเครอขาย

ทางสงคมของชาวบานปรารถนาทอาศยอยในละแวกหมบานใกลเคยงในตาบลนนเอง เมอพอผนเขา

ปฏบตหนาทในตาแหนงนายก อบต. แลวกไดทาหนาทอยางแขงขนในการรวมพฒนาชมชน

ปรารถนาและตาบล ในขณะทเรองราวทางคดทถกฟองรองจากเสยไพศาลกยงดาเนนอย และ สส.ช

ชาตกยงคงใหการชวยเหลออยเบองหลงในเรองการตอสคดความนน

การไดรบการเลอกตงใหเปนนายก อบต. ของพอผนนนเปนโอกาสทาให สส.ชชาตผซ งได

ใหความชวยเหลอพอผนในเรองคดความมาโดยตลอดเลงเหนถงชองทางในการแสวงหาประโยชน

จากทองถนทพอผนนนดแลอย อยางไรกตามดเหมอนวาชองทางของการแสวงหาประโยชนของ สส.

ชชาตผานการใหสมปทานโครงการการพฒนาและการจดการทรพยากรในทองถนนนไมไดรบการ

ตอบสนองจากพอผนตามทตนไดคาดการณไว พอผนยงคงทางานบรการกจการในตาบลดวยความ

ซอตรง และไมไดตอบแทนบญคณของ สส.ชชาตดวยการใหสทธหรอเปดชองทางพเศษในการ

แสวงหาประโยชนจากชาวบานแตอยางไร ดวยเหตนเองทเปนชนวนแหงความไมพอใจเปนอยาง

มากสาหรบตว สส.ชชาตเองซงมเครอขายธรกจและอทธพลในจงหวดมากมาย

เมอพอผนหมดวาระของการทางานในฐานะนายก อบต. สมยแรก พอผนไดลงสมครตอเปน

วาระทสอง ในการลงสมครครงนเองท สส.ชชาตไดใหการสนบสนนเสยเฉลยวในการลงสมครชง

ตาแหนงนายก อบต. แขงกบพอผน เสยเฉลยวแมวาจะเปนคนในพนทตาบลปรารถนาโดยกาเนด

แตกระนนเขากไดอพยพไปเตบโต มครอบครว และเจรญรงเรองจากการทาธรกจในพนทอนเปน

เวลาหลายสบป เมอเสยเฉลยวประสบความสาเรจทางธรกจจากทอนแลวกกลบมาลงทนทาธรกจใน

พนทจงหวดบานเกดของตนเอง ชาวบานคนหนงพดถงเสยเฉลยววาวา “เสยเคาเตบโตมาจากธรกจ

ขายของเกา แลวสงสยจะไดเมยมาจากการเกบขยะ เคาไปทากจการอะไรไมรทอ นเยอะแยะ นาจะ

เปนธรกจพวกผดกฎหมายหลายอยาง เรากไมรเขาหรอก มนคาดเดายาก” มมมองดงกลาวของ

ชาวบานตอเสยเฉลยวนนเปนมมมองทตางไปจากมมมองทมตอพอผนทเปนนกตอสรากหญาท

ทางานเคยงบาเคยงไหลใกลชดกบชาวบานมาโดยตลอด ในการลงสมครชงตาแหนงนายก อบต. ใน

ครงนนเสยเฉลยวทมเงนเปนจานวนมากในการซอเสยง สนบสนนหวคะแนนในหมบาน และ

ชวยเหลอกจกรรมทองถนรวมทงชมชนปรารถนาเองดวย แมวาเสยเฉลยวจะลงทนลงแรงไปอยาง

มากในการแขงขนลงเลอกตงสกบพอผนผซงไมไดมเงนทองในการซอเสยงแตอยางไร นอกจากน

เสยเฉลยวเองกไดรบการสนบสนนจาก สส.ชชาต ผซงเปนผแทนราษฎรในพนทมายาวนานและ

51 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ไดรบการยอมรบจากชาวบานดวยดมาโดยตลอด แตกระนน ผลการเลอกตงกพสจนวาพอผนยงคง

ไดรบความไววางใจและความนยมจากชาวบานในการทาหนาทนายก อบต. เปนสมยทสอง นนกคอ

วาแมวาเสยเฉลยวจะทมเงนในการ “ซอเสยง” ในครงนนคอนขางมากและรวมไปถงการใหการ

สนบสนนงานมโหรสพในหมบานในชวงกอนการเลอกตง เชน การจางหมอลาซงมาแสดงในงาน

ฉลองปราสาทผงในหมบาน แตกระนนการใชเงนในการเลอกตงกไมไดเปนปจจยชขาดในการนามา

ซงชยชนะของผลงสมครแตอยางไร พอเซยงซงเปนประธานหาดและการทองเทยวในหมบานสาทบ

ตอความพายแพของเสยเฉลยวในการลงเลอกตงวา

“เพราะแกเปนคนนอกพนท แกชอบไปๆมาๆ ไมอยกบท กจการกเยอะ เขารวย

ขนาดนน ทาไมเขาจะไมหวงผลประโยชน คนในหมบานทกวนน เขากร ไมใช

สมยกอนทแจกเงนกได แจกเงนกกาใหแลว ตอนน [ชาวบาน] เขาไมไดสนใจกบ

เงนทแจก แจกมาเลย เราเอาหมด เขาไมคดวามนจะบาปเหมอนแตกอนแลว

[นกการเมอง] พวกนเขาหวานพช เขากหวงผล”

ในชวงการทางานในฐานะนายก อบต. สมยทสองของพอผนนเองทมนายทนใหญจาก

จงหวดเขามาขอสมปทานดดทรายในแมนาบรเวณตอนเหนอของหาดทเปนแหลงทองเทยวและ

รานอาหารของยายอมและชาวบานคนอนๆ การทพอผนอนญาตใหมการดดทรายในแมนานนได

นามาซงความขดแยงในชมชนเปนอยางมาก ชาวบานอางวาเมอมการดดทรายนนการหาปลากทา

ไดยากขนเนองจากรองนาในแมนาเปลยน นาขน และทาใหทองนาลกขน การเปลยนแปลงระบบ

นเวศแมนาดงกลาวทาใหปลาอพยพยายถนและพนททเปนเขตอนรกษพนธสตวนากเปลยนแปลงไป

สาหรบชาวบานททานาและปลกพชอนๆ โดยพงพาระบบชลประทานนาสบกวตกวาการขนขนของ

ตะกอนทรายในแมนานนจะสงผลกระทบตอการทางานของเครองสบนาทดงนาจากแมนาเขาสคลอง

ชลประทานในละแวกหมบาน ผประกอบการรานคารมแมนาเองกไดรบผลกระทบเนองจากการดด

ทรายทาใหนาขน ไมเหมาะสมกบการลงเลนนาของนกทองเทยวทมาใชบรการรานอาหาร ชาวบาน

เชอวานายทนใหญบรษทดดทรายไดใชเสนสายของ อบต. เพอใหไดมาซงสมปทานในการดดทราย

ในบรเวณดงกลาว พอผนในฐานะนายก อบต. และผใหญบานคนปจจบนผซงไดรบการสนบสนน

จากพอผนหลงจากทพอผนสละตาแหนงผใหญบานมารบตาแหนงนายก อบต. แลวตางตกเปนเปา

ของคาครหาของชาวบานวามสวนในการไดประโยชนจากการอนมตใหบรษทเขามาดดทรายในพนท

ชมชน คาครหาและความไมไววางใจของชาวบานตอพอผนนเองมแนวโนมทจะทาใหพอผนไมไดรบ

การเลอกตงเปนนายก อบต. เมอหมดวาระในครงน

ยายอมเปนหนงในผทแสดงออกถงความไมพอใจเปนอยางมากทพอผนไปยนยอมให

สมปทานแกนายทนในการเขามาดดทรายในหมบาน และปรารภอยางแขงขนวาเสยแรงทอตสาห

เลอกเขาไปเปนผดแลบรหารกจการทองถน สาหรบยายอมแลวพอผนเปนตวแทนของความซอสตย

52 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

สจรตและการตอสเพอชมชนมาตงแตครงเกากอน นเปนเหตผลสาคญทยายอมลงคะแนนสนบสนน

พอผนในการสมครลงตาแหนงนายก อบต. ทงสองครง สาหรบยายอมแลวแมวาพอผนจะเปน

นกการเมองแบบ “ชาวบาน” ผซงไมสนทดในเรองการพฒนาโอกาสทางเศรษฐกจใหกบทองถน

อยางทยายอมตองการเทาไรนก แตกระนนยายอมกเลอกพอผนเพราะวาพอผนเปนคนทใจซอมอ

สะอาด ตดดน เปนกนเอง เขาถงไดงาย และเปนคนทเตบโตมาจากในทองถนตลอด เปนบคคลท

ยายอมและชาวบานคนอนๆ รท มาทไปมาของการทางานมาตงแตตน เงนทไดรบจากเสยเฉลยวและ

สส.ชชาตในการเลอกตง อบต.ในครงกอนนนไมไดทาใหการตดสนใจเลอกคนทยายอมไววางใจตอง

มอนเปลยนแปลงไปแตอยางไร ชาวบานคนอนๆ กเชนเดยวกนทมองวาพอผนมคณสมบตทดใน

การเปนนกการเมองททางานเพอทองถนได พอบญเลศอดตมคทายกวดพดถงพอผนวา

“แกเปนคนไมถอตว สามารถเขาหาไดหมด ไมถอเกยรตถอยศอะไร แลวแกเปน

คนเดนตายเหมอนกน แกเคยบวชเปนพระ แลวแกกเปนคนแคลวคลองใชได

เพราะประสบการณของแก ตอนหลงมานแกกมาเรยนตอปรญญา หลงจากทแกได

เปนนายกนแหละ”

สาหรบคณสมบตดงกลาวของพอผนนน ในความเปนจรงแลวอาจจะไมไดมลกษณะพเศษตางจาก

ชาวบานคนอนๆ มากนก แตสงทสาคญนอกเหนอจากคณสมบตหรอบคลกลกษณะสวนตวของพอ

ผนกคอการทการดาเนนชวตของพอผนนนอยในความรบรของชาวบานโดยทวไปมาโดยตลอด

ชาวบานตางเหนความเปนไปของพอผนวามวถอยางไรในชวงหลายปทผานมา การรบรของ

ชาวบานเกยวกบชวตของพอผนนนทาใหชาวบานสามารถวางใจและคาดเดาไดวาเมอพอผนเขามา

ทางานใน อบต. แลวแนวทางปฏบตจะออกมาในรปแบบไหน และชาวบานจะมความสมพนธอยางไร

กบการทางานของพอผน การรบรและความคาดหวงดงกลาวนเองทตางจากการรบรของชาวบานทม

ตอชวตและทมาทไปของเสยเฉลยว

“ถา [เสยเฉลยว] ไดเปน [นายก อบต.] ขนมากไมรเขาจะไปอยทไหน หรอจะไปอย

กบเมยทอ น เพราะเสยเฉลยวเคามเมยหลายคนอยทอยธยาโนนกม แกกไปๆ มาๆ

เพราะมกจการทอยธยา ไมคอยไดอยบาน แกกมทะเบยนบานอยทนแหละ แตตว

คนนนไมคอยจะอย ถามอะไรจะใชไมรจะบอกยงไง”

การเลอกพอผนเขามาทางานในฐานะนายก อบต. นน สวนหนงถอเปนการประนประนอม

ระหวางความตองการและความทะเยอทะยานของชาวบานในความตองการทจะมผนาทม

ความสามารถในการพฒนาผลกดนเศรษฐกจในพนทใหเตบโตไดอยางรวดเรว กบความตองการ

ผนาทเปนคนทองถน เขาถงงาย และใจซอมอสะอาด การประนประนอมทางความคดนเหนไดชด

จากกรณของยายอม โดยปกตแลวยายอมจะชอบผนาททางานเกงในการพฒนาเศรษฐกจเปนหลก

ยายอมมกจะพดใหทกคนในหมบานฟงวาตนชนชอบในตวนโยบายของทกษณ ชนวตรและพรรค

53 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ไทยรกไทยมากนนกเพราะวาทกษณเปนคนท “เฮดใหเงนมนตนเตน ชาวบานไดสมผสเงน” ในชวง

กอนการเลอกตงผแทนราษฎรในเดอนกรกฎาคม 2554 ทผานมาน แนนอนวาชาวบานผมหวคดทาง

เศรษฐกจอยางยายอมจะไมปฏเสธทจะรบเงนทหวคะแนนนามาแจกจากทกพรรคการเมอง—นยงไม

นบทยายอมบนวาเงนจากหวคะแนนพรรคทตนเองชนชอบนนใหมานอยกวาผสมครจากพรรคคแขง

อยพอสมควร—แตกระนนยายอมกตดสนใจแลววาจะเลอกพรรคทตนเองชอบและจะเลอก สส.เขตท

ลงสมครในพรรคดงกลาวดวย เพราะนโยบายพรรคดงกลาวนนเนนดานการพฒนาเศรษฐกจชนบท

และเปนทมงานพรรคการเมองทยายอมเหนแลววาเคยทางานรวดเรวและไดผลจรง พดอกอยางกคอ

วา แมวายายอมจะรบเงนในการซอขายเสยงในการเลอกตงในครงน แตเงนดงกลาวนนกไมไดทาให

ยายอมเปลยนใจไปเลอกพรรคการเมองทใหเงนมากกวาได ในเรองของการรบเงนจากนกการเมอง

ผานหวคะแนนในหมบานกบการตดสนใจในการลงคะแนนนน ยายอมอธบายวา

“แตกอนกจรงอยวาถารบเงนเขาจะตองเลอกเขา แตวาตอนนมนไมเหมอนเดมแลว

ตอนนไมไดไปขอเขากให แตถาไมเอาเขาจะแคลงใจ คดวาเราเกลยดเขา กลวเขา

เกลยดเขาชงกเลยตองรบ เวลาเราจะเลอกเรามอยในใจ แตวาเราจะตองไมไปขอ

เขา ไมถามเอา ไมไดบอกวาเอามาใหฉนแลวฉนจะเลอกคณนะ ไมไดวาอยางนน”

จากเรองราวขางตนของชาวบานชมชนปรารถนา พบวาตวละครทมสถานภาพทางสงคม

เศรษฐกจ และการเมองทตางกน เชน ชาวบานททามาคาขายอยางยายอม ชาวบานผมกจการธรกจ

ใหญโตอยางเสยเฉลยว ชาวบานทวไปททาการเกษตรเปนหลกอยางพอใหญเสรม ผใหญบานและ

ผนาชมชนอยางพอเซยง พระครนกพฒนา นกการเมองทองถนอยางพอผน และนกการเมองและ

นายทนระดบจงหวดอยาง สส.ชชาต ฯลฯ ตวละครเหลานลวนแลวแตเปนผมบทบาทสาคญในการ

สรางความหมายของการเมองในชวตประจาวนใหเกดขนในเวทการเมองของชาวชมชนปรารถนา

ความหมายดงกลาววางทาบอยบนการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอปถมภทเอนก (2552) ได

กลาวไวและอางวาเปนมตสาคญของการทาความเขาใจการเมองในหมบานชนบทไทยในชวงสบกวา

ปทผานมา อเนกไดกลาวไวอยางชดเจนในหนงสอสองนคราวา แมวาการจายเงนเพอการซอเสยง

ในชวงเลอกตงนนมมากมายจรง แต”การจายเงนทองของนกการเมองเพอหลอเลยงระบบอปถมภ

ซงคอยชวยเหลอเกอกลชาวบานและทองถนในชวงกอนและหลงการเลอกตง [ตางหากท] ชขาดวา

ใครจะกาชยชนะในการแขงขนทางการเมองมากกวาสงอนใด” (2552: 29) นนกคอวาการทาความ

เขาใจธนกจการเมองหรอการอปถมภทางการเมองนนมอาจจะพจารณาอยในชวงเวลาและบรบท

ของการเลอกตงไดแตเพยงอยางเดยว สาหรบอเนกแลว “ชาวบานสวนใหญคานงถงผลประโยชน

ระยะยาวมากกวาการรบอามสสนจางในชวงหาเสยง แตไมไดหมายความวาเขาจะไมรบเงน” (2552:

29) นอกจากน ในการทาความเขาใจการ “ซอขายเสยง” และการตดสนใจลงคะแนนของชาวบานนน

อเนกเสนอวาเราควรพจารณาจากมมมองของความสมพนธในทองถนมากกวาทจะพจารณาวาเปน

การตดสนใจบนฐานของปจเจกคต สาหรบอเนกแลวการซอขายเสยง “ไมไดเปนเรองความเหนแก

54 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ตว ... หากมธาตของการประเมนผลงานในอดตของผสมครและผลประโยชนทผสมครและ

ผลประโยชนทคาดวาผสมครจะนามาใหแกชมชนเชนกน” (2552: 29) ขอเสนอของอเนกขางตนม

ความนาสนใจและสอดคลองกบปรากฏการณทเกดขนในชมชนปรารถนาอยางมอาจปฏเสธได

อยางไรกด สงทอาจจะตองการการอธบายเพมเตมนอกเหนอจากเรองของการตดสนใจทาง

การเมองทมากกวาการซอขายเสยงแบบพนๆ กคอวา ในสงคมชนบทสมยใหมทปจจยการผลตและ

ชองทางการสรางรายไดในชมชนมความหลากหลายมากขน (เชน จากการทองเทยว จากการปลก

ยางพารา จากการรบจาง จากการระดมทนผานมหกรรมงานบญของวดประจาหมบาน ฯลฯ) ความ

ไมแนนอนในการดารงชพทมความหลากหลายและครอบคลมมากกวาเรองความเสยงทางเศรษฐกจ

แตเพยงอยางเดยว (เชน การบกรกของนายทนทดน เรองของปญหาอตสาหกรรมดดทราย เรอง

ของการขดผลประโยชนระหวางนกการเมองทองถนและระหวางชาวบานเอง ฯลฯ) ตลอดจนเรอง

ของการดนรนตอสของชาวบานเพอใหไดมาซงโอกาสในการพฒนาตนเองและชมชนทกาวขามพน

ไปกวาการพงพาการอปถมภแตเพยงอยางเดยวนน ปรากฏการณใหมๆ เหลานมอทธพลตอการ

ตดสนใจและการปฏบตการทางการเมองของชาวบานอยางไร? แนนอนวาเราคงจะไมกลบไปยดเอา

การเลอกตงหรอการเขารวมชมนมเคลอนไหวทางประเดนสงคมในฐานะทเปนคาตอบตายตวของ

การอธบายความเปนผกระทาการของชาวบานอยางทงานสวนใหญอางอกแลว แตอะไรจะเปนกรอบ

ความคดทจะชวยอธบายพลวตการเมองของคนชนบทในสงคมสมยใหมเหลานได? ในทนเองทการ

ทาความเขาใจปฏบตการและตวตนทางการเมองของชาวบานนนจะตองหนมาสนใจสงทผเขยน

เรยกวาเปน “ความปรารถนา” ของตวแสดงเหลานในสงคมชนบทสมยใหม ความปรารถนาดงกลาว

ไมไดเกดขนอยางแยกออกเปนสวนๆ (fragmented) วาเปนความปรารถนาทางการเมอง เศรษฐกจ

หรอทางสงคมวฒนธรรม หากแตเปนทศนคตและความมงหวงโดยรวมตอสงคม ชมชน สถาบน

ตางๆ ตลอดจนนกการเมอง นายทน รฐบาล หรอระบบตลาดทวถการดารงชพของพวกเขาดาเนน

ไปอย เราจะเขาใจความปรารถนาเหลานไดไมใชจากการศกษาเรองของการแสดงออกทางการเมอง

ทเปนทางการ หรอการเขารวมขบวนการทางสงคมเทานน หากแตตองเขาไปพจารณาอยางใกลชด

ถงความสมพนธทางสงคมของคนในชนบทกบระบบ สถาบน และตวแสดงใหมๆ ทเกดขนรอบตว

ของพวกเขา ความปรารถนาดงกลาวไมใชสงทเกดขนและถกแสดงออกแบบตายตว หากแตเผยให

เหนไดในชวตประจาวนทสามญทสดของผคนในชนบท

3.5 “ความปรารถนา” ทฝงแฝงอยในการเมองในชวตประจาวน

นบตงแตป พ.ศ. 2539 เปนตนมา วถการผลตในชมชนปรารถนาไดมประสบการณกบการ

เขามาของพชพาณชยชนดใหม ชาวบานซงแตเดมมอาชพทานาเปนหลกประกอบกบการปลกพช

พาณชยอนๆ เชน ปอ มนสาปะหลง ถวลสง ยคาลปตส ขาวโพด ไดเรมหนมาทดลองปลกยางพารา

55 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

กนมากขน แมวากอนหนานนจะมชาวบานบางคนทเคยอพยพไปทางานรบจางกรดยางทภาคใตมา

ตงแตชวงตนทศวรรษ 2530 มาบางแลว แตกระนนกเปนการเดนทางเพอไปขายแรงงานในเกษตร

เชงพาณชยมากกวาทจะเปนผลงทนในการประกอบการเอง พอสมศรและแมบรรจงเปนบคคลแรกๆ

ในหมบานทภายหลงจากทไปรบจางกรดยางทภาคใตหลายปไดทดลองนาพนธยางจากภาคใต

กลบมาปลกทชมชนปรารถนา ในครงนนทงสองซอพนธยางกลบมาปลกคนละ 400 ตน ในราคาตน

ละ 25 สตางค และภายในชวเวลาไมกปกพบวายางพาราเปนพชทใหผลตอบแทนทดและมความ

เสยงไมมากเทาพชเชงพาณชยหมนเวยนอนๆ แตกระนนเกษตรกรยางพาราเหลานกยงตองเผชญ

กบตนทนทสง เนองจากไมสามารถขายยางพาราใหกบตลาดรบซอใกลบานได และเนองจากผปลก

ยางในทองถนยงมจานวนไมมาก การตอรองเรองราคาและคณภาพของยางตลอดจนการขอการ

สนบสนนจากรฐในเรองของความรในการเพาะปลกกยงเปนไปอยางคอนขางจากด ในป 2539

สานกงานกองทนสงเคราะหการทาสวนยาง (สกย.) ไดรบการจดตงขนทตวเมองอบลราชธาน และ

เรมโครงการสงเสรมการปลกยางในหลายพนทของจงหวดและจงหวดใกลเคยง ในครงนนมชาวบาน

หลายคนทไดรบขอมลเรองการสงเคราะหการทาสวนยางและการจดผานทางการรบฟงรายการ

วทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยซงจดโดยอาจารยถาวร นกวชาการเกษตรประจาจงหวด พอวน

ซงเปนหนงในเกษตรกรในชมชนปรารถนาทมความสนใจไดเลาใหฟงถงเหตการณและความรสกใน

ตอนนนวา

“ผมเหนวาพอสมศรกบพอคาเภาเคย ไปดเขาขายยาง เขาทาเปนแผนๆ แผนละ

18 บาท เอะเขากไดเงนครงนง 30,000-40,000 เหมอนกน กซกลงเล พอไดยน

เสยงสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทย คณอาจารยถาวรประกาศวาใครม

ทดน เศษดนเหลอหวไรปลายนาหาไรสบไรใหไปสมครปลกยาง ผมไดยนกรบเลย

รบเอามอเตอรไซคบงไปทอาจารยถาวรเลย จะปลกยางหรอครบ พาผมไปหนอย

ครบสานกงานตงอยทไหนครบ เดยวผมพาไปครบ อาจารยถาวรทานกพาไปเลย”

พอวนเปนตวอยางหนงของชาวบานชนบทมมความมงมาดปรารถนา กลาทดลอง และรกท

จะเรยนรเทคนควทยาการใหมๆ อยเสมอ เมอพอวนเดนทางไปถง สกย. เจาหนาทไดแนะนาใหพอ

วนกลบไปเตรยมเอกสารทสาคญในการจดทะเบยนของรบการสนบสนนใหครบถวน พรอมทงบอก

ใหพอวนกลบไปชกชวนชาวบานคนอนๆ ในชมชนรวมกลมกนมาสมครขอรบการสนบสนน

“เขาบอกวา ลงกลบไปทบานกอนนะ ไปชวนเพอนมาสกเจดแปดคนกอน เอาเปน

กลม เพราะวากองทนสงเคราะหการทาสวนยางเขาใหทาเปนกลมเปนทม เวลาท

เขาจายพนธยางจายเงนจายป ยให เขาตองจายวนเดยวใหเสรจไปพรอมๆ กน ผม

กเอาโครงการของเขามาทบาน มาหามาชวนเพอน เขากหวเราะ จะไปปลกทาไม

ยางพาราจะเอาไปขายทไหน ดพอสมศรส กโลละ 10 กวาบาท 20 บาท ยงไมม

ตลาดมารองรบ ผมกวาชางเถอะถาวนขางหนากคงจะด ผมวาในใจนะ ผมกไปไหว

56 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ไปกราบ ไปออนวอนเขา ชวยเขาโครงการไดมยสก5 คน 7คน พอเปนทมไดมย

เหมอนทเขามาหาคนปลกตนยคา ชวงนนยคากาลงเฟ อง จะไปปลกทาไม

ยางพารา ตนยคาน เขามาหาซอทกวน พอดไปหาไดเพอนมา 8 คน กรบไปท

สานกงานเลย”

ในป 2540 พอวนไดเรมปลกยางพาราโดยใชทดนทมอยนอกเหนอจากทปลกขาวประมาณ 50 ไร

ในตอนนนสมาชกในกลมสงเคราะหการทาสวนยางของพอวนมสมาชกทงหมด 13 คน ในป 2545

ราคายางกระเตองขนเปน 30-40 บาท มเกษตรกรหลายคนในหมบานไดใหความสนใจมากขนใน

การหนมาปลกยางพารา ในขณะนนพอวนปลกยางมาไดเปนเวลารวม 5 ปแลว หวหนาสานกงาน

สกย. ทจงหวดอบลราชธานไดทาบทามใหพอวนเปนประธานกลมเกษตรกรทาสวนยาง และสงให

พอวนไปอบรมเทคนคการปลกและผลตยางพารา เชน วธปลกกลาตนยางแมพนธ วธตดตายาง การ

ใสป ย ทงทในตวจงหวด กรงเทพมหานคร และทจงหวดอนๆ ในภาคใตและภาคตะวนออก พอวนได

ใหความสนใจในการเรยนรเทคนควธการใหมๆ โดยพยายามจดบนทกและเกบเอกสารการฝกอบรม

มาอานซาแลวซาอก กอนหนานหากมปญหาในเรองของการปลกยางพอวนกจะอาศยสอบถามจาก

หวหนาหรอเจาหนาทท สกย. โดยการขบรถมอเตอรไซคเขาไปในตวจงหวด “แตกอนผมยงไมม

โทรศพทมอถอ ผมจะใชมอเตอรไซควงเขาสานกงานตลอด พอดมหวหนาวระชย เปนคนอบลฯ แต

กอนจะมคนใตขนมาอยเปนหวหนาทน คยกนไมคอยถก คนละสาเนยง”

พอวนเปนเกษตรกรททาสวนยางมาจนถงวนนนบเปนเวลา 15 ป ประสบการณทงจากการ

ลงมอปลกเองและจากการไปอบรมเพมพนความรในหลายพนท ทาใหเจาอาวาสวดประจาหมบาน

ซงมสถานวทยชมชนตงอยไดชกชวนใหพอวนเขามาทาหนาทเปนผจดรายการวทยเปดเพลงสลบไป

กบการพดคยใหความรในเรองการปลกยางกบเกษตรกรทสนใจ การจดรายการในคราวแรกๆ นน

ทลกทเลอยบางเนองจากพอวนไมคนชนกบการพดออกอากาศ พอวนจงใชวธการเลาเรองทมาทไป

ของตนเองเพอเปนแรงบนดาลใจใหกบผฟงรายการใหเหนถงความกลาลอง กลาเรยนร และ

ขยนหมนเพยรในการลงมอปลกยางพารา ในภายหลงมผฟงโทรศพทเขามาซกถามขอมลและปญหา

ทเกยวของกบการปลกยางพารามากขน ย งทาใหพอวนตองเสาะแสวงหาคาตอบหรอปรบเอา

ประสบการณของตนมาเพอแกไขปญหาใหกบผฟงหลายตอหลายคน รายการวทยชมชนของพอวน

นนนอกจากสามารถทจะรบฟงทางวทยทวไปแลวยงสามารถฟงทางอนเตอรเนตไดอกดวย นเองทา

ใหผฟงทรบฟงขอมลจากพอวนนนไมไดจากดแตอยในทองถน พอวนเลาใหฟงวามเกษตรกร

โทรศพทมาจากกาญจนบรกม จากไตหวนกม ผฟงเหลานเปนผทไปรบจางหรอไปขายแรงงานนอก

บานเกดของตนเอง หากแตยงมความมงหวงวาสกวนหนงจะมโอกาสกลบมายงหมบานและเรมการ

ปลกยางพาราเพอเปนแหลงรายไดใหกบตนเองและครอบครว รายการวทยทพอวนจดนนเปนทรจก

มากขนเรอยๆ จนในทสดกมผเขามาใหการสนบสนนทนรอนในการดาเนนการรายการวทย “เดยวน

ม มสปอนเซอร เชน ไทยคะนงสงฆภณฑ คอเขาขายจาหนายเครองอฐบรขารทกชนด กองบวช กอง

57 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บญ กองอหยง พวกรานขายสนคาเกษตร ยาทาหนายาง ป ยอนทรยชวภาพกมหลาย ดาบตารวจอย

อกอาเภอหนงไดยนเวาออกอากาศเขาเลยมาตดตอถงท ใหเงนคาสปอนเซอรทกเดอน เขาใหเดอน

ละพนๆ เขากมาจายทกเดอน เปนพวกรานอปกรณกอสราง พวกผาแพร พวกผาไหมไทยกม”

พอวนนบเปนตวอยางทชดเจนของเกษตรกรในสงคมชนบทสมยใหม การหนมาปลกพช

พาณชยอยางยางพารา การเขารวมโครงการกบหนวยงานของรฐอยาง สกย. การสรางกลม

เครอขายเกษตรกรทาสวนยางระหวางเกษตรกรดวยกน ตลอดจนการเขาไปมสวนในการจดรายการ

ใหกบสถานวทยชมชนและการสรางฐานการไดรบการสนบสนนจากรานคาพาณชยตางๆ ในทองถน

นนสะทอนใหเหนวาชาวชนบทนนมกเลอกทจะจดวางตาแหนงแหงทของตน ในลกษณะทสามารถ

เชอมโยงเอาอานาจและคณประโยชนจากตวแสดงอนๆ ทอยรายรอบเขาไวกบตนเองอยเสมอ การ

เชอมรอยดงกลาวนนเปนปฏบตการทางการเมองทสาคญทผลกดนใหพวกเขาสามารถปรบ

ประยกตใชชองทางของอานาจและทนทางเศรษฐกจสงคมทหลากหลายเพอการยกระดบคณภาพ

ชวตของพวกเขาได ในแงหนง สาหรบการเชอมรอยดงกลาวนนกวชาการจานวนหนงกยนดทจะมอง

วาเปนการ “อปถมภ” หรอการ “พงพง” (เวยงรฐ 2546, อมรา และ ปรชา 2543) ซงโดยทายทสด

แลวถกตตราวาเปนอปสรรคสาคญของการพฒนาประชาธปไตยของไทย อยางไรกตามผเขยนเลอก

ทจะมองตางไปจากขอเสนอในเรองของระบบอปถมภหรอการพงพงรฐบาลและนายทน ไปสการ

พจารณาปฏบตการดงกลาววาเปนการลงทนและการสรางทนทางสงคมแบบหนง แนนอนวาการนา

ตนเองเขาสระบบหรอกฎกตกาทมาพรอมกบการผกโยงตนเองเขากบรฐ ตลาด และผอปถมภตางๆ

นนยอมทจะมความเสยง มตนทนทตองจาย และอาจจาตองละทงฐานทางทรพยากรเดมทตนเองม

อยไป เชน การปรบเปลยนทนาทปลกเพอการบรโภคในครวเรอนแตเดมใหเปนสวนยางพาราเพอ

การสรางรายไดเปนหลก แตกระนนการผกโยงตนเองเขากบหนวยทางอานาจและการลงทนในวถ

การผลตดงกลาวกเปนการปฏบตการของผทมการคดคานวณ มการประมาณการณ มการดนรน

แสวงหา และแนนอนทสดวามความมงมาดปรารถนาเปนทนทสาคญ

58 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

รปท 6: ถนนลาดยางตามเสนทางไปสพนททาการเกษตรเชงพาณชย เชน ยคาลปตส และยางพารา

เมอเราพจารณาปฏบตการสามญธรรมดาดงกลาววาเปนการลงทนทางสงคมแบบหนง สงท

ตามมากคอความเขาใจวาผคนในชนบทยอมม “ความคาดหวง” อนเปนผลมาจากการลงทน และการ

จดการความเสยงโดยการผกโยงตนเองเขากบตวแสดงทหลากหลายดงกลาวดวย ความคาดหวง

ดงกลาวนเองทเปนปจจยสาคญของการเปลยนแปลงภมทศนและระบบความสมพนธทางการเมอง

ของผคนในชนบท แนนอนวาการเปลยนแปลงเชงโครงสรางทงในดานเศรษฐกจและการเมองในชวง

หลายทศวรรษทผานมาจะเออตอการกอรางสรางอตลกษณใหมๆ ใหกบผคนในชนบท (พชญ 2546,

ยศ 2546, อภชาต และคณะ 2553, Walker 2012) แตกระนนระดบปฏบตการแลว มนกมความ

เคลอนไหวทนกรฐศาสตรกระแสหลกมกจะละเลย นนกคอความคาดหวงระหวางตวแสดงท

หลากหลายในระนาบความสมพนธและซอนทบกนในหลายระดบมากขน ความคาดหวงดงกลาว

ระหวางตวแสดงในความสมพนธทเปนพลวตทงในระดบทองถนและระดบทขามพนความเปน

ทองถนนเองทเปนชนวนสาคญของการขบเคลอนการเปลยนแปลงทางการเมองในทสด นอกจากน

ความคาดหวงและความปรารถนาในแงมมตางๆ นนไดถกสะทอนและแสดงออกมาตางกนในระบบ

การเมองหลายระดบ และสวนหนงกแสดงออกผานทางการเลอกตง ความคาดหวงตอตวแสดงใน

ตาแหนงแหงททแตกตางกนออกไปนเปนทมาของประเดนทสาคญอกประเดนหนงในการศกษาทา

ความเขาใจปฏบตการทางการเมองของคนในชนบท ประเดนดงกลาวกคอเรองของความคาดหวง

ของชาวบานตอผแทนและผปกครองทมาจากการเลอกตงทแตกตางกนออกไปในหลายระดบ ไมวา

จะเปนในระดบทองถน ระดบทองท และระดบชาต เราจะไดกลบมาอภปรายถงประเดนดงกลาวนอก

59 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ครง ในสวนถดไป แตโดยสรปกคออยางทกลาวไปขางตนแลววา การศกษาการเมองใน

ชวตประจาวนนนจะชวยทาใหเราเขาใจวาการเมองไทยนนเปลยนผานไปไดอยางไร โดยทไมจากด

การศกษาอยเพยงแควาระของการเลอกตงและการแสดงออกอยางเปนขบวนการของการเคลอนไหว

ทางสงคมแตเพยงอยางเดยว

พอวนเองเปนผทไมรรอทจะแสดงออกถงความปรารถนาของตนเอง ในปจจบนนอกจาก

ยางพาราแลวพอวนยงคงทานา ทาสวนมะมวงหมพานต ทงยงคงเปนผจดรายการใหความรดานการ

ปลกยางผานวทยชมชนและเปน “หมอยาง” หรอวทยากรชาวบานใหกบ สกย. ในการไปใหความร

เกษตรกรในพนทตางๆ อกดวย การทพอวนมภารกจมากขนนทาใหพอวนประสงคทจะซอหารถก

ระบะมาใชเพอใหการเดนทางไปตดตองานตางๆ และขนสงแผนยางรมควนสะดวกรวดเรวขน พอ

วนเลาใหฟงถงวนทเขาเขาไปยงศนยจดแสดงและจาหนายรถในตวเมองอบลราชธานวา

พอขรถมอเตอรไซคเขาไปศนยจาหนาย นงขาสนไป พวกเซลแมนพวกฝายขายก

วา “ลงๆ มาหยงน” เพราะวานงขาสน ใสเสอแบบเสอแขนยาวดาไป เสอดาใหมอย

หรอกแตกดเหมอนไมไดมงมอะไร เขากมาถามวาพอเอารถมาซอม หรอมาดรถ

แลวกมเซลแมนคนหนงเขามาวา “เอะ เฒาน เลาสมาซอรถหรอมาหยง ไปจอดพ

นพอ ไปจอดพน” วาอยางนน พอกไปจอด หมอนนกไปนงเลนอยทรถเฉยเลย ไม

มาคยดวยวาพอมาทาอะไร ทนมอกคนหนงคนนอยบานกะบง เดนมาจบแขนป บ

ถามวาพอมาทาอะไร พอมาซอรถหรอวนน วาอยางนน จรงหรอเปลาพอ พอก

บอกใหพาพอไปดวามอะไรรนไหนสไหนบาง หมอนนกยงไมเชอวาจะมาซอรถ ใช

ส! พอบอก มนกเลยพาไปด มนม อซชแพลตตนม อยนนคนหนง คนทสอง อซช

อะไรซกอยางอกคนหนง แตพอไมชอบสมน แลวมนกมอกคนหนง แบบไฮแลน

เดอร”

หลงจากสอบถามรายละเอยดของรถ เรองราคา เรองขอเสนอและการจายเงนตางๆ เปนทนาพอใจ

แลว พอวนกตดสนใจซอรถกระบะอซซดแมกซ จากพนกงานขายดงกลาว

“พอกวาเอาคนนน เขากเอาปายแดงตดไว พอดลกโทรมาวาพอไดดรถทศนยแลว

หรอยง พอกบอกไดแลว เดยวหนกาลงอยธนาคารทหารไทย ไมไกลกนเทาไหร ไอ

คนขายคนแรกกแอบมองดมาตลอด สงสยวาตาเฒานจะซอรถจรงๆ เหรอ พอเหน

ลกชายลกสาวกบลกเขยของพอเดนเขาไปสามสคน หมอนนวงตรงเขาไปหาเลย”

พสาวมาซอรถหรมาทาอะไรครบ หรอมาสงงวดรถหรอครบพ” ลกสาวกวามาซอรถ

“โอ มาซอกบผมไดเลยพ” แลวกมาจบแขนใหญ ลกสาวกบอกวาเผอญพอเคาเขา

มาจองไวเรยบรอยแลวเมอตะกนเอง มนกถามวาไหนๆ ลกสาวกชมาทางผม หมอ

นนหนาแตกไปเลย (หวเราะ) ไอคนทมาขายพอเลยไดเงนหาพนบาทคาขายรถวน

นนไปเลย หาพนบาทตอหนงคน ถาขายรถได สวนไอคนทมนเมน มนกเลยตองนง

60 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

เหงาอยอยางนน ซวยตงแตสามโมงเชา (หวเราะ)”

ความขดแยง ความขนของหมองใจ และความไมพอใจกบความสมพนธทางสงคมและ

อานาจทเกดขนไดทวไปในชวตประจาวนดงเหตการณของพอวนขางตนนน ไมใชการเมองของการ

ตอตานหรอการตอสกบอานาจรฐ ระบบเกษตรกรรมเชงพาณชย ตลาด ทนนยมสามานย หรอความ

ทนสมยทรกคบเขามาในชมชนปรารถนา หากแตเปนการเมองของการใหไดมาซงการยอมรบจาก

ผอนและการไดรบการปฏบตอยางเคารพเฉกเชนปถชนในสงคมเสรประชาธปไตยทวไป การ

เปลยนแปลงในเชงโครงสรางและการยกระดบรายได ชองทางการทามาหากนทมหลากหลายมาก

ขน ตลอดไปจนถงความสามารถของพอวนในการยดโยงตนเองเขากบหนวยอานาจตางๆ ไมวาจะ

เปนหนวยงานของรฐ นายทนทองถน สอสารมวลชน และเครอขายเกษตรกรทกวางออกไปนนลวน

แลวแตมผลตอโลกทศน การรบรและปรบเปลยนอตลกษณ และความตองการใหมในในวถการดารง

ชพอยางไมอาจปฏเสธได แตกระนนการเมองในชวตประจาวนไมไดจากดอยแตเพยงเรองของ

โครงสราง ชองทาง และการตอบสนองตอความตองการเชงกายภาพเทานน หากแตเปนการเมอง

ของความสมพนธและการจดการความสมพนธเพอใหไดรบการยอมรบในสงคมทกวางออกไปดวย

เชนกน

เรองราวทพอวนเลาใหฟงขางตนนเปนตวอยางทชดเจนทแสดงใหเหนถงแรงเสยดทานทาง

สงคมทคนในเมองมตอผคนชนบททยกระดบวถการดารงชพขนมาและกาลงแสวงหาโอกาสและ

ชองทางของการพฒนาใหมๆ ใหกบตนเอง ความเชอมนในศกยภาพในการพฒนาตนเองและความ

ตองการในการไดรบการนบหนาถอตาเฉกเชนเดยวกบคนอนๆ ในสงคมนนเปนหวใจสาคญของ

การเมองในชวตประจาวนทผคนในชนบทมกถวลหา การไดรบการยอมรบถงศกยภาพ การให

เกยรต และการนบหนาถอตาทางสงคมทวานไมใชเปนเรองของการสรางอตลกษณและการจด

ตาแหนงแหงทและความสมพนธทางสงคมแบบใหมเทานน แตทสาคญไปกวานนกคอวา มนเปน

จดเรมตนของการตระหนกและแสดงออกถงการใหการยอมรบทางการเมอง (political recognition)

ของคนเหลานดวย การแสดงออกทางสงคมทแสดงถงการใหการยอมรบทางการเมองนเปนประเดน

ทมกไมคอยมการพดถงกนมากนก สาเหตประการหนงกเพราะวามนยากตอการศกษาและการ

อธบายผานกรอบทางรฐศาสตรใดๆ แตทวาในความเปนจรงแลว ความเขาใจถงความเชอมโยง

ระหวางการแสวงหาการยอมรบทางการเมองกบวถปฏบตทางสงคมทวานเปนกญแจสาคญของการ

ทาความเขาใจประเดนทสาคญทสดประการหนงในเรองของปฏบตการทางการเมองในชนบท

ประเดนดงกลาวกคอเรองของการ “ซอสทธขายเสยง” ทยงคงดารงอยในระบบการเลอกตงในสงคม

ชนบทไทยจนถงทกวนน

61 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

3.6 สงคมการเมองของการไดรบการยอมรบ

คงไมผดนกหากจะเชอตามอคน รพพฒน นกมานษยวทยาผซงเขยนถงผลงานของนก

มานษยวทยาสายตความอยาง Clifford Geertz ทชใหเหนวา “วฒนธรรม” คอ “ความหมาย” ในบทท

2 ผเขยนไดชใหเหนวาการศกษาการเมองนนไมสามารถแยกขาดจากการศกษาวฒนธรรมได หรอ

จะพดใหชดไปกวานนกคอวา การเมองคอวฒนธรรม และการศกษาการเมองกคอการศกษา

วฒนธรรมแบบหนงนนเอง เมอการเมองเปนเรองของวฒนธรรมดงนแลว การศกษาการเมองจงมใช

การศกษาเพยงแคพฤตกรรมหากแตเปนการศกษาปฏบตการ (ประจกษ 2552) และการให

ความหมายตอปฏบตการนนๆ ของผคนในสงคมไปดวยในเวลาเดยวกน ในบทความซงมาจาก

การศกษาเชงมานษยวทยาวาดวยความสมพนธระหวางเงนกบการเลอกตงซงออกมากอนหนาน

ของยกต (2555) ไดเสนอวาเงนไมใชปจจยชขาดในการเลอกตง พรอมทงไดอธบายถง

“ความหมาย” ของเงนในบรบทของการเลอกตงของคนชนบทในรปแบบทแตกตางไปจากวาทกรรม

กระแสหลกวาดวยการซอเสยงดงทกลาวไปกอนหนานแลวในบทท 2 ในงานชนดงกลาวยกตเสนอ

ใหเราทาความเขาใจเงนซอเสยงเสยใหม โดยยกตชวนใหเราพจารณาเงนในฐานะทเปนสนนาใจ

เปนกระสนทมใชการยงกราดทวไปหากแตตองรจกยงใหถกเปาหมาย เปนสวนหนงของการ

ตดสนใจทองอยกบชมชน ไมไดเปนสงทใชในการแลกเปลยนเฉกเชนการซอขายของทวไป และใน

บางครงเงนกซอเสยงหรอการใหการสนบสนนไมได ไปจนถงวาในหลายกรณเงนและการเลอกตง

นนมคาดอยกวาสายใยในชมชน (ยกต 2555: 44-46) ในทนผเขยนจะขอนาบางประเดนทยกตเสนอ

มาขยายและตอยอดความเขาใจการให “ความหมาย” ของเงนและการเลอกตงในการเมองของคนใน

ชนบท แตกอนทจะอภปรายประเดนดงกลาว ผเขยนขอใหชวนใหเรากลบไปยงชมชนปรารถนาอก

ครงเพอทจะพจารณาปฏบตการการใหความหมายจากเสยงและบรบททางวฒนธรรมของคนใน

ชนบทเอง

ในชวงทงกอนการรณรงคหาเสยงและในชวงของการรณรงคหาเสยงกอนการเลอกตง

ระดบชาตเมอเดอนกรกฎาคม 2554 ชาวบานในชมชนปรารถนาสวนใหญแลวมประสบการณในการ

ถกชกชวนใหเขารวมการ “อบรมสมมนา” ทงในแงของการไปฟงการตดตามผลและแถลงนโยบาย

การไปดงานตางจงหวด การใหขอมลดานการพฒนาชมชน ตลอดจนการใหคาเดนทาง ในการไป

รวมงานตางๆ ทจดขนในสถานทสาคญหรอโรงแรมหรของตวจงหวด แมบวสายสมาชกกลมแมบาน

คนหนงเลาใหทมงานวจยฟงวา

“มนมการเตรยมการเพอมวลชน หาเครอขาย เพอหาสทธใหเขามพรรคพวกมาก

กเรมมากนตงแตตนปแลว ยกตวอยางเขากลงในเรองเศรษฐกจพอเพยงของ

ประชาธปตย อยางของเพอไทยกมการอบรมเรองเกษตรอนทรยใหหาชาวบาน

หมบานละ 10-20 คน สวนใหญเขากจะตดตอมาทางผใหญบาน ทางเครอขาย

62 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

หวคะแนนของเขาหลกๆ ทอย อยางเรองตนกลาอาชพมาตงแตตนปแลวไปอบรม

มนไมมหรอกการอบรมแลวทาใหเกดผลจรง แตนเปนการอบรมแลวแจกเงนคนละ

300 บาท เปนคารถกลบบาน มนแฝงอยหมด”

แมวาระยะแรกจะไมแนใจวากระบวนการอบรมทถกจดขนโดยพรรครฐบาลในสมยนนมวตถประสงค

ทชดเจนคออะไร แตทายทสดแลวชาวชมชนปรารถนากตระหนกรวมกนวานอกจากการแจกเงนเปน

สนนาใจทตองเสยเวลาและเปนคาเดนทางในการเขารวมการประชมแลว จดมงหมายทชดเจนกคอ

การหาเสยงแฝงผานงบประมาณของรฐทมลกษณะตางไปจากการ “ซอเสยง” แบบทเคยเปนมา

ประเดนหนงในการพดคยระหวางอบรมสมมนาดงกลาวกคอความพยายามในการชกจงใหชาวบาน

เหนวานโยบายทพรรครฐบาลกาลงจะดาเนนการนนดและใหประโยชนมากกวารฐบาลกอนหนา ใน

งานสมมนาดงกลาวรฐบาลของทกษณ ชนวตรถกกลาวหาวาหลอกหลวงชาวบานและเปนการ

บรหารงานทเตมไปดวยหลกการทผดพลาด ผานสงทนกรฐศาสตรกระเสหลกในสงคมไทยเรยกวา

“นโยบายประชานยม” อยางไรกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของชมชนปรารถนา หรอกลาวอก

นยหนงคอการแปรสภาพการรบรทางการเมองทเกดขนจากการบรหารงานของรฐบาลในชวง

ทศวรรษทผานมา ไดสงผลใหวธคดของชาวชนบทตอการตดสนใจเลอก/ไมเลอกพรรคการเมอง

เปลยนแปลงไป ความเขาใจทตนเขนวาดวยการซอเสยงทมกถกนามาอธบายการผกขาดชนะการ

เลอกตงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอมไดสะทอนภาพทถกตองของชมชนชนบทไดอยาง

สมบรณ เพราะอยางนอยชมชนปรารถนากเปนพนทหนงทชาวบานตดสนใจมอบความไววางใจ

ใหกบผแทนในระบบการเมองระดบตางๆ ทองอยบนความสมพนธทซบซอน และสะทอนใหเหนถง

การตดสนใจทวางอยบนเหตผลเพอการดารงชวตอยอยางมนคงในชวตประจาวนอยางแทจรง ซง

หากพจารณาอยางรอบดานแลวอาจกลาวไดวา การตดสนใจทางการเมองลกษณะดงกลาวนลวน

แลวแตเตมไปดวยเหตและผลในแงของประโยชน สทธ การไดรบการยอมรบ และการใหโอกาสพวก

เขาในการเขาถงทรพยากรทกวางออกไปกวาเรองของเงนตราและของกานล

นอกจากการจายเงนใหกบชาวบานทเขารวมงานอบรมสมมนาตลอดจนกจกรรมตางๆ ของ

พรรคการเมองแลว การจายเงนใหกบชาวบานกเปนยทธวธอนหนงในการตอสใหไดมาซงคะแนน

เสยง อยางไรกตามการมองวาการจายเงนจะเปนการซอเสยงแบบกวานซอนนเหนจะเปนการมองท

ตนเขนเกนไป เพราะในชมชนปรารถนานนการแจกจายเงนไมใชเรองของการหวานแห หากแตเปน

การตอกยาถงระบบความสมพนธทองอยกบการใหความสาคญและการแสดงการยอมรบในแตละ

บคคล

“เวลามาซอเสยงม “เหมาจาย” นไมคอยไดผล แบบนคอทางายๆ โดยดสมาชกใน

ทะเบยนบานทมสทธเลอกตงแลวกคณจานวนเงนทจะจายตอคน สมมตจายใหคน

ละสามรอย สามคนกเการอยไมไดเยอะไปกวานน การซอเสยงสวนใหญทนจะไม

63 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

เปนลกษณะเหมาจาย หวคะแนนจะตองไปสารวจไปวาจะจายใหกบใครกคน บาง

บานคนลงคะแนนเสยงเหมอนกนกไดไมเทากน วธการจายของหวคะแนนสวน

ใหญจะจายใหคนทรจกเปนคนๆ เชน นายหมอนเปนหวคะแนนจายใหกบกลม

หมบานในละแวกนน ไมไดเหมาจาย ทสาคญคอคนทเปนหวคะแนนอาจจะเปน

หวคะแนนใหนกการเมองทตางกนไดในเวลาเดยวกน เพราะเปนคนทรจกคนอน”

การจายเงนแบบเหมาจายในชมชนปรารถนานนนามาซงปญหามากกวาการไดรบคะแนนเสยง

สนบสนน เนองจากวารปแบบของปฏบตการดงกลาวนนไมไดแสดงออกถงความรความเขาใจถง

ตาแหนงแหงทและความสาคญของแตละบคคลในหมบาน ในทางกลบกน การจายเงนในปรมาณท

ไมเทากนในแตละบคคลและการจายเงนผานหวคะแนนทเปนทรจกคนเคยกนนนเปนการตอกยาถง

การใหความสาคญกบแตละปจเจก เงนทจายใหกบชาวบานนนตองอยในอตราทผรบแตละคนพง

พอใจซงอาจจะแตกตางกนออกไปตามฐานะ หนาทการงาน สมาชกในครวเรอน เปนตน การคด

คานวณและการชงใจของหวคะแนนวาจะจายใหกบใครบางและในอตราเทาใดนนถอเปนเรองทม

ความสาคญตอการไดรบการสนบสนนจากผทรบเงน เนองจากวาผลงคะแนนเสยงสวนใหญจะไดรบ

เงนจากผลงสมครรบเลอกตงแทบจะทกคน การตดสนใจจงไมไดขนอยกบจานวนเงนทไดรบแต

เพยงอยางเดยว หากแตวาเงนทใหมานนมนเปนการแสดงออกซงการรจก ใหการยอมรบ และเขาใจ

สถานภาพทางสงคมในหมบานดวยหรอไมเชนกน

ชมชนปรารถนาแลวเปนหมบานทมความแตกตางทางความคดทางการเมองอยพอสมควร

ชมชนปรารถนามไดเปนชมชนทถกครอบงาทางความคดจากฝายใดฝายหนงของคขดแยงทางการ

เมองไทยในปจจบน การตดสนใจลงคะแนนเสยงทางการเมองระดบตางๆ ของชาวชมชนปรารถนา

มกเปนเรองทคาดเดาไดยาก ครงหนงกอนการเลอกตงระดบชาต ซงเปนทคาดเดาไดวาพรรค

การเมองใดจะไดคะแนนสงสดในหมบาน มการเลอกตงนายกองคการบรหารสวนจงหวดซงมผสมคร

ทสาคญจาก 2 พรรคการเมองคอตวแทนจากพรรคการเมองใหญทต งแตกอตงมา พรรคการเมอง

ดงกลาวและเครอขายมกไดรบความนยมมากทสดเสมอ และนกการเมองระดบจงหวดตวแทนจาก

พรรคการเมองระดบกลางซงเปนเครอญาตของนกการเมองระดบประเทศ การตอสทางการเมองของ

การเลอกตงระดบจงหวดครงน มความสาคญอยางย งในฐานะของการเปนสวนหนงของความ

พยายามทจะจดเตรยมกาลงพล และควบคมขาราชการฝายปกครองสวนหนงเพอการเลอกตง

ระดบชาต ดวยเหตนผสมครจากทงสองฝายตางนานโยบายทพรรคการเมองทสนบสนนตนเคย

ปฏบตและประสบความสาเรจมาเปนเครองมอในการรณรงคหาเสยงพรอมไปกบการจายเงนใหกบ

การเขามารวมอบรมสมมนาในวาระตางๆ หากพจารณาถงความไดเปรยบในมตตางๆ สามารถ

กลาวไดวา ตวแทนจากพรรคการเมองใหญยอมทเคยมประวตการดาเนนนโยบายประชานยมทเปน

ทชนชอบของชาวบานและมการจายเงนในการเขารวมสมมนาในปรมาณทมากกวาฝายตรงขาม

200-300 บาทนนมความไดเปรยบกวาพอสมควร อยางไรกตามผลการเลอกตงกลบเปนไปใน

64 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ทศทางตรงกนขามเมอนกการเมองระดบจงหวดจากพรรคการเมองระดบกลางทมฐานเสยงจานวน

หนงอยในจงหวดทตงของชมชนปรารถนาสามารถเอาชนะการเลอกตงนายกองคการบรหารสวน

จงหวดในครงดงกลาวได ในความรสกของชาวบานชมชนปรารถนาแลว พวกเขามไดรสกแปลกใจ

แตอยางใดเพราะผลการเลอกตงไดสะทอนความตองการของพวกเขาทตองการคนทางานระดบ

จงหวดทมความเขาใจพนท และรซงถงบรบททควรไดรบการพฒนาในระดบจงหวดเปนสาคญ

ชาวบานคนหนมไฟแรงคนหนงในชมชนปรารถนาอธบายปรากฏการณดงกลาวในภาพรวมของการ

เปน “ผแทน” ของพวกเขาวา

“อยางทผมบอกในเรองหวคะแนน ผมไมไดเปนหวคะแนนแตผมมกจะพดวาขอให

พวกเราไดคดวาใครกไดทเราหวงพงพาเขาในการเลอกเขาเขาไป คาวาผแทนกคอ

ตวแทน ทาอยางไรทจะทาใหคนทเลอกนนไดอยางทเราคดบางอยางนอยก 80% ก

ยงด ในเมอเขาเปน ส.ส. เปนผแทนเราไปแลว กลองคดดวาใครเปนทจะมาใหเรา

พงพาได คนทเปนหวคะแนนใหเขากอาจจะชแนะคนของเขาอยางนนกไดวาเขา

มาชวยเราเวลาทเรามปญหาไหม มโครงการเขามาไหม ไมใชเลอกเขาไปอยางนน

โครงการสกโครงการหนงกไมเคยได พนองไปหากไมเคยพบปะกบพนอง ทานยง

จะคดวาเขาจะทพงใหทานไดหรอเปลา สมมตผมเปนหวคะแนน เปนแกนนาผมก

ตองพดอยางน ทกวนนผมกชแนะเหมอนกน ไมวาจะเปนผใหญบาน กานน หรอ

ใครกแลวแตทกาลงวงพลานกนอย คณทาไปเถอะคณจะวงกบใครกวง แตถงเวลา

นนขอใหเปนตวของตวเองวาเราจะคดอยางไรจะตดสนใจอยางไร”

นอกจากนเครอขายความสมพนธของชาวบานชมชนปรารถนา โดยเฉพาะอยางยงกบ

นกการเมองระดบชาต นกการเมองทองถน หวคะแนน และชาวบาน ไดสงผลใหชมชนปรารถนาม

นกการเมองมาเยยมเยอนเสมอ เหตผลทสาคญประการหนงทสาคญคอทตงของชมชนปรารถนาม

วดสาคญทเปนศนยกลางของประเพณทางพระพทธศาสนาในทองถน ดงนน นกการเมองทกระดบ

จะใหความสาคญกบการเขามาวดดงกลาว สวนหนงมาทาบญเพอสรางบารม และสวนหนงเพอขอ

ฐานเสยงจากความเปนพนองผองญาตกบชาวบานไปในคราวเดยวกน สาหรบชาวชมชนปรารถนา

แลวมนกการเมองระดบชาตคนหนงทมาทาบญในวดประจาหมบานอยเปนประจา อกทงยงเปนผ

อปถมภหลกของวดดงกลาวในกรณทมงานบญของหมบานและของละแวกพนทแหงน ดงนนชาว

ชมชนปรารถนาสวนมากจะมความผกพนและใหเกยรตตอนกการเมองคนนเสมอมา แมวาในการ

เลอกตงระดบชาตนกการเมองคนนจะไมไดสงกดพรรคการเมองใหญพรรคใดพรรคหนง แตในระดบ

ของการเลอกผแทนราษฎรแบบแบงเขตเลอกตงแลว ชาวชมชนปรารถนากบพรอมใหคะแนนเสยง

กบผสมครคนนมากทสด ซงแตกตางจากการตดสนใจเลอกพรรคการเมองไปบรหารงานประเทศ

ผานการเลอกตงแบบบญชรายชอทชาวชมชนปรารถนาจะนกถงขอเสนอนโยบาย และความสาเรจ

จากการพฒนาประเทศผานนโยบายทนาเสนอเปนหลก

65 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

การใหเกยรตและใหการยอมรบนกการเมองดงกลาวโดยการลงคะแนนเสยงใหกบเขานน

สะทอนใหเหนถงวธคดของชาวชมชนปรารถนาทใหความสาคญกบเรองของการใหและไดมาซงการ

ยอมรบในสงคมการเมอง ความเขาใจดงกลาวนชวนใหเหนถงการเปลยนแปลงวธคดทางการเมอง

ของชาวชนบททมไดยดตดกบระบบหวคะแนน หรอคารองขอจากผนาเครอขายทางสงคมทองถนไม

วาจะเปน กานน คร ผใหญบาน หรอนายก อบต. แตเพยงอยางเดยว ในทางกลบกน พวกเขาไดเขา

ไปมสวนเลนการเมองผานการเมองในการเลอกตง ซงแสดงใหเหนถงการทไมไดสยบยอมตอวาท

กรรมการซอสทธ ขายเสยงแบบลาสมยทถกกลาวหา ในขณะเดยวกนการสรางความเขาใจวาเพยง

นโยบายประชานยมทใชงบประมาณจานวนมากเอาใจคนชนบทจะสามารถเพยงพอตอการตดสนใจ

ลงคะแนนเสยงกคงเปนชดของคาอธบายทไมครอบคลมปฏบตการทางการเมองของชนบทไทยอก

ตอไป ดงภาพทปรากฏจากชมชนปรารถนาทเครอขายความสมพนธระหวางนกการเมองและชมชน

ทยาวนาน และเตมไปดวยการใหเกยรต ตลอดจนความจรงใจของผสมครททางานใกลชดกบชมชน

กเปนอกอยางนอยปจจยหนงทกาหนดทศทางผลการเลอกตงได เกษตรกรเจาของสวนยางพาราใน

ชมชนปรารถนาคนหนงสาทบวา

“คนทเขามาทางานในหมบานตลอด ชาวบานกคงเหนความดและเกรงใจใน

ความดทมตอชมชน และนาใจทมงานบญเสมอมา แตพอเลอกตงกคงตองลาบาก

พอสมควรเพราะพรรคการเมองททาด ชวยชาวบานจากนโยบายไดจรงๆ กเปนรก

แรกพบของชาวบาน เขาเคยทาได พอคนอนมาพดวาจะทาไดบางเรากอยากเลอก

คนททาไดมาแลว แตถาเลอกคนทางานใกลชดกบเรา ชาวบานกคงชวยเลอกคนท

เขามาหมบาน มาคยกนเสมอ ทนจะแพจะชนะกแลวแตเขา”

ถาหากเงนไมใชปจจยในการ “ซอเสยง” ไดอยางเบดเสรจเดดขาดแลว การจายเงนใหกบ

ชาวบานเปนไปเพออะไร และเหตใดยงคงมความสาคญอย? ในแงน สาหรบชาวบานชมชน

ปรารถนาแลว เงนทรบมาจากนกการเมองทงทผานระบบหวคะแนนและการรบตรงจากการเขารวม

“สมมนา” กบพรรคการเมองตางๆ นน ไมใชเปนเพยงการรบเงนมาเพอแลกเปลยนกบคะแนนเสยง

หนงเสยงทแตละคนมแต การมองแบบดงกลาวนเปนการมองปฏบตการและการแสดงออกทาง

การเมองผานกรอบการศกษาแบบพฤตกรรมการเมอง ซงเนนไปทการสารวจรปแบบพฤตกรรม

ตางๆ ในความสมพนธทางการเมองมากกวาทจะพยายามทาความเขาใจการใหความหมายทอยลก

ลงไปกวานน เมอการศกษาพฤตกรรมทางการเมองละเลยทจะพจารณาความหมายเชงวฒนธรรม

ของปฏบตการทางการเมอง มนจงเปนเรองงายทจะสรปและเหมารวมวาการรบเงนของชาวบานนน

เปนการ “ขายเสยง” ทไมตางจากการแลกเปลยนผลประโยชนชวครงชวคราวเฉกเชนกบการซอขาย

สนคาทวไป หากแตเรองราวและเสยงของชาวบานทสะทอนใหเหนขางตนนชใหเหนวา เงนท

นกการเมองจายใหกบหวคะแนนและชาวบานนนไดทาหนาทในเชงสญลกษณซงแสดงออกถงการ

66 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ตระหนกถงการดารงอยและการมตวตนทางการเมองของชาวบานในแตละคน สงคมการเมองของ

ผคนในชนบทไมใชสงคมของการพงพาระบบอปถมภในรปแบบเดมทซงผรบการอปถมภนนยนด

เพยงแคการไดรบหลกประกนเพอการยงชพขนพนฐานอกตอไป สงคมการเมองของชนบทสมยใหม

เชนชมชนปรารถนานเปนสงคมการเมองทสมาชกตองการการยอมรบการดารงของพวกเขา ไมวา

จะในฐานะของผทรจกคนเคยกน การเปนสมาชกของกลม การเปนสมาชกของครวเรอน ไปจนถง

การตระหนกวาพวกเขาเหลานเปนตวแสดงหนงทมความสาคญไมตางไปจากตวแสดงหรอผ

ลงคะแนนเสยงอนๆ ในระบบการเมอง เงนไมใช “อามสสนจาง” ททาหนาในสญญากาศทางสงคม

วฒนธรรมทปราศจากความหมาย หากแตเปน “สงรบรอง” หรอ “ของกานล” ทเปนเครองหมายทาง

วฒนธรรมทนกการเมอง หวคะแนน หรอผลงสมครรบเลอกตงในทองถนแสดงถงความสาคญของ

การดารงอยของผทรบเงนหรอผมสทธลงคะแนนเสยงเลอกตงในชนบทนนเอง

คาถามทสาคญกคอวา เหตใดการจายเงนในการเลอกตงจงมกไมพบเหนในพนทเมอง?

ปจจยหนงทนาจะเปนคาตอบของประเดนดงกลาวนกอาจจะเปนวาสงคมเมองนนมกจะไดรบการ

สนบสนน การเอาใจใสและใหความสาคญในเชงนโยบายมาโดยตลอดแลว งานการศกษาเกยวกบ

งบประมาณในดานการพฒนาไดชใหเหนวาชนบทนนไดถกละเลยในแงของการจดสรรงบประมาณ

และการบรหารงานอยางมประสทธภาพมาอยางยาวนาน (Walker 2012) การทชนบทมสวนแบงใน

งบประมาณและทรพยากรตางๆ เพอการพฒนาในอตราทตากวาพนทเมองมากเปนเวลายาวนานน

เปนปจจยทสงผลตอทศนคตเชงลบและกอใหเกดความนอยเนอตาใจของคนชนบทตอรฐบาลและ

นโยบายรฐจากสวนกลางมาโดยตลอด การไดรบเงนและการใหการสนบสนนในงานเทศกาลตางๆ

ของชมชนและกจกรรมทางสงคมของครวเรอน เชน งานศพ งานบวช ในอดตนนอาจจะเปน

ผลประโยชนทชาวบานมองวาเปนสงทตนเองพงจะไดกลบมาบางเพอแลกกบคะแนนเสยงสนบสนน

ทพวกเขามใหกบนกการเมองและผแทน การไดรบเงนเพยงไมกรอยบาทในวาระการเลอกตงซง

ไมไดเกดขนทกวนนนอาจจะมความสาคญในสภาวะทผคนในชนบทไทยยงอยในภาวะยากไรและไม

มกน แตในสงคมสมยใหมทชาวบานไดกลายมาเปนเกษตรกรระดบกลาง แรงงานไรทดน และเปน

ผประกอบการวสาหกจในระดบทองถน (จามะร 2554, อภชาต 2553, Walker 2012) เงนเพยงไมก

รอยบาทคงไมสามารถยกระดบวถการดารงชพของพวกเขาใหดไปกวาทเปนอยไดมากนก แต

กระน นการจายเงนเพยงไมกรอยบาทใหกบผลงคะแนนเสยงเหลานกย งมอย และเปนวถ

ความสมพนธทแทบจะขาดไมไดในสงคมการเมองของคนชนบท นนเปนเพราะวามนไดเปลยน

หนาทจากการเปนปจจยชวยเหลอวถการดารงชพทแรนแคน มาสการเปนสญลกษณของการ

ตระหนกถงการมตวตนและใหการยอมรบทางการเมองของคะแนนเสยงทคนในชนบทนนจะ

ลงคะแนนใหนนเอง (ด Callahan and McCargo 1996) ปจจยประการอกประการหนงเปนเพราะวา

สงคมชนบทน นเปนสงคมทย งคงยดโยงอยกบความสมพนธทางสงคมทหลากหลายอย

ความสมพนธทหลากหลายและซอนทบกนไมวาจะเปน ระบบเครอญาต สมาชกกลมตางๆ การ

67 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

พงพงในระบบการผลต ศรทธาวด หรอแบงปนหรอใชทรพยากรตางๆ ในชมชนรวมกนนนทาหนาท

เปนบรบททสาคญทการตดสนใจทางการเมองของคนในชนบทนนตงอย ความสมพนธเหลาน

สมพนธกบระบบการเมองของการเลอกตงอยางแยกไมออก และแสดงออกมาใหเหนผานทางการ

ดารงอยของระบบหวคะแนนและการจายเงนทมพลวต

ประเดนสาคญทตองกลาวไวในทนกคอวา ในงานวจยชนน ผเขยนไมไดพยายามทจะตดสน

วาเงนทสะพดอยในความสมพนธทเรามองแบบเหมารวมวาเปน “การซอสทธขายเสยง” นเปนสงท

ผดหรอถก หรอไมไดปฏเสธวาธนกจการเมองดงกลาวนสงผลในเชงลบตอการพฒนาไปสความเปน

ประชาธปไตย และเปนปจจยทสนบสนนการดารงอยของคอรรปชนในวงการเมองไทย สงทผเขยน

ตองการชใหเหนจากการศกษาในครงนกคอวา การสรางวาทกรรมแบบเหมารวมและการมองภาพ

ของการจายเงนในชนบทวาเปนเพราะพวกเขาเหลานนไมเขาใจวถทางของประชาธปไตยทควรจะ

เปน เหนแกผลประโยชนเฉพาะหนาเพยงเลกนอยเนองจากเปนผลงคะแนนเสยงทยากไรและขาดซง

จตสานก ตลอดจนเปนมวลชนทางการเมองทงายตอการหลอกใชและนามาเปนฐานคะแนนสาหรบ

นกการเมองนน เปนการมองทละเลยตวตนและการใหความหมายทางการเมองของพวกเขาเหลาน

การศกษาทาความเขาใจปฏบตการและการใหความหมายตอความสมพนธทางการเมองผานมมมอง

วฒนธรรมนแสดงใหเหนวา ผคนในชนบทนนไมตางไปจากผลงคะแนนเสยงคนอนๆ ทอยในเมองท

พจารณานกการเมองหรอผแทนจากตวเลอกทหลากหลาย ใชเกณฑกตกาตางๆ ในหลายแงมมและ

หลายระดบในการตดสนใจลงคะแนนเสยงของพวกเขา การรบเงนไมกรอยบาท ของกานล และ

ความชวยเหลอจากนกการเมองในชวงกอนหนาการเลอกตงนนเปนเพยงหนงในกระบวนการทกวาง

และยาวนานของการพจารณานกการเมองและผแทนของพวกเขา เราในฐานะผทจะศกษาทาความ

เขาใจคนชนบทในฐานะตวแสดงหนงในการเมองไทยจงไมอาจตดตอนทาความเขาใจเพยงแตสวน

เสยวเลกๆ นได การพจารณาการ “ซอสทธขายเสยง” โดยแยกขาดจากปรมณฑลของความสมพนธ

อนๆ ไมตางไปจากการมองปฏบตการทางการเมองในสญญากาศ ทนอกจากจะไมทาใหเราเขา

ใจความนกคดและความปรารถนาของคนในชนบทแลว ยงนาไปสการแกไขปญหาและปฏรป

การเมองทไมตรงจด (Callahan 2005a, 2005 b) อกดวย

68 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บทท 4

เศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได

ปรากฏการณความสมพนธและเสยงของผคนในชมชนปรารถนาดงทเสนอในบทกอนหนาน

นนเปนเพยงสวนหนงของตวอยางทแสดงใหเหนวา การทาความเขาใจการเมองในชวตประจาวน

สามารถสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงของสงคมชนบท ทงทเกดขนทงในระดบโครงสราง ระดบ

ความสมพนธ ตลอดไปจนถงระดบของความคดและการใหความหมายตอตนเอง สงคมรอบขาง และ

ตอโลกทกวางออกไปทพวกเขาเปนสวนหนง แนนอนวาปรากฏการณทยกมาอภปรายนนจะเปน

กรณศกษาเพยงแคในชมชนชนบทเพยงแหงเดยว และเรองราวทเกดขนกเปนเพยงประสบการณ

ของปจเจกชนเพยงไมกคนเทานน แตกระนนเราตองไมลมวาการศกษาเชงมานษยวทยานนไมไดมง

แสวงหาคาอธบายและสรางขอสรปแบบกวาง หากแตตองการเรยนวารมนมปรากฏการณในระดบ

รากหญาอะไรเกดขนบางทามกลางการเปลยนแปลงภมทศนการเมองไทยในปจจบน และสงละอน

พนละนอยและสามญธรรมดาเหลานชใหเหนอะไรในปรมณฑลทกวางออกไปในสงคมชนบทและ

การเมองในระดบชาต สาหรบการอภปรายขอคนพบจากการศกษาในระดบหมบาน ผเขยนเหนวา

หนงสอ The Moral Economy of the Peasant งานเขยนชนสาคญของ James C. Scott นก

มานษยวทยารฐศาสตรผสนใจปฏบตการในชวตประจาวนของชาวนาอาจนามาอภปรายเพอชวยใน

การทาความเขาใจชวตทางการเมองของคนชนบทไทยได ในงานชนดงกลาวน Scott เสนอวาใน

สงคมชาวนาดงเดมนนจะมการจดการทางสงคมผานทางสงทเรยกวา “เศรษฐกจศลธรรม” (moral

economy) โดยความสมพนธทางเศรษฐกจเชงศลธรรมดงกลาวนนจะตงอยบนหลกการของความ

“ปลอดภยไวกอน” (safety-first principle) ถาจะพดในอกแบบกคอวา ชาวนาเปนตวแสดงทางสงคม

ทมความกงวลถงเรองความเสยงในชวตประจาวนอยเสมอ การตระหนกถงเรองความเสยง—ซงใน

ทนอาจจะหมายรวมถงภาวะอดอยาก การเจบไขไดปวยจนไมสามารถทามาหากนได การตองเผชญ

กบภาวะแรนแคนหรอหายนะภยทางธรรมชาต ภาวะผลผลตทางการเกษตรลมเหลว การถกขดรด

เอาเปรยบจากการเกบภาษหรอคาเชาทดน ตลอดจนการแขงขนในระบบตลาด และโครงสรางทไม

เปนธรรมของการถอครองทดน—ทาใหชาวนาโดยเฉพาะชาวนาทมการถอครองทรพยากรการผลต

ในระดบทตาและมรายไดนอยตองพยายามขวนขวายในการสรางกลไกทางสงคมทสามารถทจะอมช

และดแลตนเองและครอบครวไดในยามทตองเผชญกบสภาวะทเลวรายได

69 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

หวใจของการจดการกบความเสยงนน กคอ เพอใหเกดสภาวะทมนคงของการมอยมกนท

เพยงพอตอการยงชพ (subsistence) เปนสาคญ ชาวนาเลอกทจะใชกลวธตางๆ เชน การดารง

รกษาระบบวงศาคณาญาต การจดโครงสรางชมชนทเออตอการแลกเปลยนผลประโยชนและการม

ปฏสมพนธตางตอบแทน (reciprocity relations) การสรางความสมพนธทางสงคมตวแสดงท

หลากหลาย การจดตงกลมสวสดการในหมบาน การยอมอยภายใตการอปถมภของผมอทธพลใน

ทองถน การสรางความสมพนธทดกบพอคาทองถน หรอการแบงปน แลกเปลยนผลผลตระหวาง

ชาวนาเอง นอกจากกลไกทางสงคมแลว ชาวนายงเลอกทจะคานวณและตดสนใจทางเศรษฐกจ เชน

เมอมการตองเลอกระหวางการทาการเกษตรเพอการบรโภคเปนหลกกบการปรบเปลยนวถการผลต

ไปสการผลตเพอปอนตลาด ชาวนากมกทจะเลอกวถทางทมความเสยงนอยและสรางความมนคง

ใหกบตวเขาเองได มากกวาทจะเลอกเสนทางทอาจจะนามาซงผลกาไรสงสดหากตงอยบนความ

เสยงทสงเกนกวาทตนเองจะรบได ขอเสนอดงกลาวนมลกษณะทตรงกบขอเสนอของ Michael

Moerman (1968) ในเรองการตดสนใจของชาวนาเกยวกบรปแบบการผลตขาว และงานการศกษา

ความสมพนธของผคนกบวฒนธรรมขาวในเอเชยตะวนออกเฉยงใตของ Lucien Hanks (1972) ท

เสนอวาเปาหมายของชาวนาในเรองการผลตกคอการมขาวเพยงพอสาหรบบรโภคในครวเรอน

ตลอดทงป สวนในเรองของการผลตเพอจาหนายนนถอวามความสาคญมาเปนอนดบสอง หลกการ

ปลอดภยไวกอนนไมเพยงแตจากดอยแตเพยงปรมณฑลของการทาการเกษตรและกจการภายใน

หมบานเทานน Scott เสนอวาชาวบานเลอกทจะพฒนาความสมพนธในหลายๆ ลกษณะกบตวแสดง

และสถาบนจากภายนอก ไมวาจะเปนชนชนนาในทองถน เจาหนาทรฐ พอคา ตลอดจนสถาบน

ตางๆ ของรฐผานความสมพนธเชงอปถมภ แตแมวาความสมพนธเชงอปถมภจะมลกษณะและ

เงอนไขทหลากหลาย แตความสมพนธแบบอปถมภในสงคมชาวนานน ทายทสดแลวกหนไมพนท

จะตงอยบนพนฐานของจรยธรรมวาดวยการมอยมกนเพอยงชพ (subsistence ethics)

ขอเสนอวาดวยเศรษฐกจศลธรรมของ Scott นอาจจะมขอจากดเมอนามาพจารณาสภาวะ

ทางสงคมในชมชนปรารถนาทซงฐานของการผลตและการทามาหากนของชาวบานไดกาวขามผาน

ความตองการเพยงแคการยงชพ ไปสการผลตเพอกาไร การสรางรายไดจากโอกาสทางเศรษฐกจท

หลากหลาย การรบเอาโอกาสทนโยบายพรรคการเมองและนกการเมองทงระดบชาตและระดบ

ทองถนไดเชอมตอหมบานกบระบบตลาดและโครงการการพฒนาไวให รวมไปถงการทเครอขาย

ผลประโยชน (อาท หวคะแนนและนกการเมอง) ยนมอเขามาชวยเหลอเมอชาวบานตองตกอยใน

สภาวะทตนเองไมสามารถควบคมได เชน ในกรณทเกดความขดแยงระหวางชาวบานในการ

ประกอบอาชพ หรอการคกคามของนายทนในเรองทดนสาธารณะจนเปนเรองขนศาล นเองทอาจพด

ไดวาสงสาคญททาใหระบบอปถมภนนดารงอยไดไมไดอยท อานาจหรออทธพลของผอปถมภในการ

บงคบหรอขมขผท มอานาจหรอทรพยากรนอยกวาตน และผอยใตการอปถมภเองกมไดอยอยางจา

ใจเนองจากภาวะปรมนาไรหนทางในการทามาหากนและตองเผชญกบความเสยงตลอดเวลา ในทาง

70 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

กลบกนความชอบธรรมของผอปถมภนนมาจากความเหมาะสมของจงหวะเวลา ลกษณะ และความ

ครอบคลมของการใหความชวยเหลอเกอกลหรอคณประโยชนทผอปถมภนนมใหแกผทอยภายใต

การอปถมภ โดยเฉพาะการไดรบการชวยเหลอในคราวทตองประสบกบสภาวะลอแหลมทชาวบาน

ไมสามารถควบคมได ในแงนผเขยนตองการทจะชใหเหนถงความแตกตางระหวางสงท Scott

เรยกวาเปนความเสยง (risk) ซงเปนปจจยพนฐานททาใหชาวนายอมรบระบบอปถมภในฐานะทเปน

หลกประกนการยงชพแบบดงเดม กบสงทผเขยนพจารณาวาเปนสภาวะทไมสามารถควบคมได

(precariousness)12

ขอถกเถยงในเรองการเปลยนผานของสงคมชาวนาดงเดมมาสสงคมแบบใหมมความสาคญ

ไมเพยงแตชวยใหเราตงคาถามวาความสมพนธเชงอปถมภทดารงอยในวถปฏบตทางการเมองของ

คนชนบทในทกวนนมความแตกตางไปจากสงคมชาวนาแบบดงเดมอยางไรบางเทานน แตเรา

อาจจะเชอมโยงไปถงวาการมสวนรวมทางการเมองของชาวบานผานทางการลงคะแนนใหกบผลง

สมครสมาชกสภาผแทนราษฎรและการเลอกตงนกการเมองในระดบทองถนนนมฐานทางเศรษฐกจ

เชงศลธรรมแบบใหมหรอไมอยางไร พดอกอยางกคอวาเมอสงคมชนบทในปจจบนมลกษณะท

เปลยนแปลงไปอยางเหนไดชดจากเมอหลายสบปกอน—ชาวนาเปลยนสถานะจากผผลตมาเปน

แรงงานอตสาหกรรมการเกษตร และอตสาหกรรมนอกภาคการเกษตร หรอไมกเปลยนแปลง

บทบาทของตนมาเปนผประกอบการการดานการเกษตรและอตสาหกรรมบรการเอง (อภชาตและ

คณะ 2553), ระดบรายไดของชาวนาทสงขนกวาแตกอน, การเขามาของนโยบายการพฒนาของรฐ

และสานกความเปนชาต ทปะทะประสานกบแนวคดและวถชวตของชาวบาน (รตนา 2550, Rattana

1997), และการบรณการการผลตและการบรโภคของชาวบานเขาสระบบตลาดอยางเตมตว (อานนท

2553)—ระบบความสมพนธเชงอปถมภและเศรษฐกจเชงศลธรรมนนดารงอยในระบบความสมพนธ

อนเปนสภาวการณทสามารถดารงอยในสงคมสมยใหมและในชนบทปจจบน ใน

ทกวนนชาวบานสามารถพฒนาชองทางทามาหากนทหลากหลายมากขน และมกลไกรองรบความ

เสยงทางสงคมและเศรษฐกจ เชน การกยมเงนกบธนาคารและกองทนหมบาน การทาประกนชวต

และการเขาสระบบประกนราคาพชผลเกษตรกรรม เปนตน อยางไรกตามผเขยนมองวาแมวา

ชาวบานจะสามารถจดการกบความเสยงในระยะยาวไดมากขน แตกระนนเองการทในบางครง

ชาวบานอาจจะตองเผชญกบสภาวะทตนเองไมสามารถควบคมไดกทาใหชาวบานยงคงไมละทง

ความสมพนธบนฐานเศรษฐกจศลธรรมไปเสยทงหมด ระบบอปถมภทมมาแตเดมยงคงถกใชเปนทน

ทางสงคมทสาคญ เพยงแตวาระบบอปถมภดงกลาวนนไมไดทาหนาทในการเปนหลกประกนของ

การยงชพแบบพนฐานอกตอไป หากไดเปลยนไปทาหนาทในฐานะทเปนปจจยผลกดนเพอสงเสรม

การพฒนาทองถนตามทชาวบานไดวาดหวงไว

12 ผเขยนขอขอบคณ ศาสตราจารย ดร.เกษยร เตชะพระ ทแนะนาใหผเขยนใหความสนใจไมเพยงแตกบภาวะ

ความเสยง (risks) แบบท Scott เสนอ แตใหพจารณาสงทเปน precariousness หรอสภาวะทไมสามารถควบคม

ไดในสงคมชนบทไทยในปจจบนดวย

71 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

และวธคดของชาวบานทเชอมโยงกบการเลอกตงอยางไร? ระบบอปถมภถกลดทอนลงเหลอเพยง

แควาระชวครงชวคราวของการซอสทธขายเสยงระหวางนกการเมอง หวคะแนน และชาวบานอยาง

นนหรอ? หรอวาการขายเสยงของชาวบานเปนเพยงการเหนแกเงนตราทอยตรงหนา ในขณะท

ระบบอปถมภถกทาใหหมดความสาคญลงไป เนองจากวาชาวนามความสามารถในการจดการความ

เสยงทางเศรษฐกจและสงคมทมากขนทาใหเขาตองพงพาอานาจและอทธพลในความสมพนธเชง

อปถมภนอยลงไป? ในการตอบคาถามดงกลาวน การทาความเขาใจขอเสนอทออกมาโตแยง

“เศรษฐกจศลธรรม” นาจะใหภาพทกวางขนและนาไปสการอธบายสงคมชนบททซบซอนมากขนได

งานการศกษาสงคมชนบทเวยดนามของ Samuel Popkin (1979) ในหนงสอเรอง The

Rational Peasant โตแยงกบงานทออกมากอนหนานของ Scott ทเสนอรปแบบความสมพนธของ

สงคมชาวนาทต งอยบนฐานเศรษฐกจเชงศลธรรม Popkin เสนอมมมองทาง “เศรษฐกจการเมอง” ใน

การทาความเขาใจสงคมชาวนาแบบใหมซงเขาเหนวาไมไดดารงอยในลกษณะของความสมพนธใน

หมบานทแยกตวออกจากโลกภายนอก หรอเปนปฏปกษกบอานาจรฐและพลงของตลาดทน ใน

สภาวะปจจบนทชาวนาแตละคนจะตองแสวงหาชองทางสรางรายไดเพอชวตทดข น และการตอง

รบผดชอบกบการเสยภาษและรายจายตางๆ ในชวตประจาวนนน ทาใหชาวนาจะตองพนจพเคราะห

ชองทางการทามาหากนอยางเปนเหตเปนผล มการคดคานวณถงผลไดและผลเสย และเลอกทจะ

ดาเนนตามชองทางทตนคดวาจะนามาซงประโยชนตอตนเองและครอบครวมากทสด แมวาใน

บางครงทางเลอกดงกลาวน นจะตองเผชญกบความเสยงหรออาจจะขดตอสวสดการหรอ

ผลประโยชนของหมบานโดยรวมกตาม

สาหรบ Popkin แลว ชาวนาเปนผทพรอมทจะแสวงหาโอกาสเพอใหไดมาซงผลประโยชน

สงสดและยกระดบคณภาพชวตใหดขนเทาทจะทาได ในขณะทนกเศรษฐกจศลธรรมอยาง Scott

เชอวาชาวนาตองการธารงโครงขายทางสงคมทเปนหลกประกนเพอการยงชพ และเลอกทจะไม

เสยงหาชองทางทามาหากนในแบบตางๆ หากวาความเสยงนนอาจจะยงผลใหชาวนาและครอบครว

ตกอยในสภาวะสนเนอประดาตว Popkin เสนอแยงวาแมวาในชวงเวลาทไมไดเปนวกฤตการณ

ชาวนากพรอมอยแลวทจะสรรสรางโอกาสทางเศรษฐกจใหตนเองในชวตประจาวนธรรมดาทวไป

และเนองจากวาสงคมหมบานไมไดทาหนาทเปนหลกประกนสวสดการใหกบชาวนาอยางถงทสด

ชาวนาเองกตองดนรนหาชองทางอนๆ ในการสรางหลกประกนและลดความเสยงใหกบตนเอง และ

นนเปนสาเหตวาทาไมชาวนาถงเลอกทจะเขาสการทาการเกษตรเชงพาณชยและใหความรวมมอกบ

หนวยงานและนโยบายของรฐ ทงนกเพออานวยชองทางทมากขนใหกบตนเองในการเขาถง

ประโยชนอนพงมพงไดจากการลงแรงและการเปนพลเมองของรฐ โดยมตองรอใหระบบ

ความสมพนธเชงอปถมภทมอยนนสงคลอนลงเสยดวยซา

72 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ชาวบานในชมชนปรารถนานนผนวกเอาความสมพนธทงสองมต นนคอเศรษฐกจศลธรรม

และเศรษฐกจการเมองเขามาเปนสวนหนงของการเผชญหนากบการเปลยนแปลงในชมชน ใน

บางครงเครอขายอปถมภทมมาแตเดมกเปนเสมอนตนทนทสงคมชนบทมใหไวเพอรองรบภยในยาม

คบขน และในบางครงความสมพนธกตงอยบนความเสยงและการลงทนเพอประโยชนสงสด

ความสมพนธทางสงคมทซบซอนนเปนกลวธทคนชนบทเลอกใชเพอใหไดมาซงโอกาสในการพฒนา

ตนเองและชมชน ในดานหนง การมองชนบทแบบในทนกเศรษฐศาสตรศลธรรมอธบายวาหมบาน

นนเปนชมชนทมลกษณะปด มความเปนเอกเทศ และมเสถยรภาพสง ทาใหนกเศรษฐกจศลธรรม

เหลานมกพจารณาการปรากฏตวของอานาจรฐหรอพลงของธนกจการเมองในหมบานวาเปนการ

“รกคบ” หรอ “ทาลาย” วถชวตชนบทดงเดมมากกวาจะมองวาในความเปนจรงแลว ชาวบานใน

ชนบทเองกมพลวตในตวเอง และในหลายๆ ครงกเปนผรเรมในการสถาปนาความสมพนธกบรฐ

นกการเมอง โอกาสทางเศรษฐกจ และสถาบนทางสงคมอนๆ ทเออประโยชนใหแกตนเองดวย ใน

อกดานหนง การมองในแบบนกเศรษฐศาสตรการเมองทมองวาชาวบานเหนแกประโยชนตนเองและ

ไมสนใจในเรองของชมชนและคนอนนน ทาใหเรามความเขาใจแบบตนเขนวาการทชาวบานรบเงน

จากนกการเมองนนเปนการ “ขายเสยง” เพอแลกกบผลประโยชนเฉพาะหนาโดยขาดจตสานกทาง

การเมองอยางสนเชง หากเราจะทาความเขาใจการเมองของชนบทไทยและเขาใจวาชาวบานนนม

ความตองการ และมความตระหนกรถง “ความพงมพงได” ทตนจะไดรบไมตางไปจากชนชนกลาง

ทวไปไดอยางไรนน เราจกตองพจารณาทงจากมมมองเศรษฐกจศลธรรมและเศรษฐกจการเมอง

อยางไมอาจแยกจากกนไดเลย

ในชวงหลายสบปทผานมา ชาวบานชมชนปรารถนาไดพฒนาความสมพนธกบรฐ ตลาด

และตวแสดงทางสงคมอนๆ จากทงภายในและภายนอกชมชน ในฐานะทเปนกลไกทางสงคมเพอ

รองรบความเสยงทางเศรษฐกจและและการจดการทรพยากรมาโดยตลอด อาชพในชมชนมความ

หลากหลายมากขน ทมาของรายไดของชาวบานมาจากแหลงตางๆ ทงภาคการเกษตรและนอกภาค

เกษตร เชน รายไดจากการพฒนาหาดรมแมนาและวดประจาบานใหเปนแหลงทองเทยวชนนาของ

จงหวด ในหลายสบปทผานมาชาวชมชนปรารถนาจานวนไมนอยไดเดนทางออกจากหมบานเพอ

แสวงหาโอกาสทางสงคมและเศรษฐกจ บางกเดนทางกลบมาพฒนาบานเกดหลงจากทเกบสะสม

ประสบการณและทนเพยงพอจากภายนอกแลว กรณของยายอมและพอวนเปนตวอยางทดของ

ชาวบานในชนบททวไปทมวถชวตทด นรนตอส และมความมงมาดปรารถนาทจะพฒนาตนเองและ

ชมชนทองถนใหมความเจรญและมงคง พดอกอยางกคอวาชาวบานชมชนปรารถนาในทกวนนไมได

เปนชาวไรชาวนาทตองการเพยงแคหลกประกนทางสงคมเพอการยงชพแบบพนๆ อกตอไป สงท

เขาตองการคอโอกาสของการพฒนาตนเองในทางเศรษฐกจและสงคม โอกาสในการใชทรพยากรทม

อยอยางไมถกเบยดเบยนจากอทธพลทไมชอบธรรม โอกาสในการไดมาซงโครงการการพฒนาและ

ความรบผดชอบของรฐตอชมชนและชาวบาน ความตองการโอกาสเหลานสวนหนงสะทอนออกมา

73 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ใหเหนในการเมองในชวตประจาวนของชาวบาน การเมองในชวตประจาวนของชาวบานในชมชน

ปรารถนา—การดนรนของยายอมในการพฒนาพนทรมหาดและการเรยกรองให อบจ. ใหการ

สนบสนนในการสรางถนนในบรเวณดงกลาว, การตอสของพอผนในเรองทดนกบนายทนจนเปน

เรองเปนราวและการพงพงความชวยเหลอจาก สส.ชชาตในการตอสคด, การสรางสายสมพนธแบบ

ประโยชนตางตอบแทนของพระครเจาอาวาสนกพฒนากบเสยไพศาลขาราชการและนายทนทองถน,

การผกโยงตนเองของพอวนเขากบพชเศรษฐกจทรฐใหการสนบสนน, การรวมกลมชาวบาน

ผประกอบการรานอาหารดวยกนเองเพอการตอรองเรองคาบารงพนทกบคณะกรรมการหมบาน,

การจดพธไหวศาลปตาวาระพเศษและการพธไหวสงศกดสทธท คมครองดแลบรเวณบงและหาดปละ

หลายครง, และการทชาวบานไมเลอกเสยเฉลยวมาเปนนายก อบต. แมวาจะรบเงนซอขายเสยงจาก

หวคะแนนของเสยมาแลว แตกยงคงใหการสนบสนนลกชายของ สส.ชชาตและพรรคทเขาสงกดใน

การทลงสมครรบเลอกตง สส.ในครงนอย—ลวนแลวแตเปนภาพทสะทอนใหเหนถงการดนรน

แสวงหาโอกาส การสรางเครอขายความสมพนธทางอานาจทหลากหลาย ตลอดจนความปรารถนา

และการตระหนกในความพงมพงไดทไมตางไปจากผคนในชมชนชนบทอนๆ การดนรนใน

ชวตประจาวนเหลานเปนการดนรนเพอใหไดมาซงการสนบสนนและโอกาสทพวกเขาสามารถ

ยกระดบชวตความเปนอยไปไดตามทพวกเขามงหวงเอาไวนนเอง

ทามกลางความทะเยอทะยานในการพฒนาตนเองและทองถนของชมชนปรารถนาดงกลาวน

แนนอนวาความไมแนนอนในชวตประจาวนหลายอยางกคงยงดารงอย ทงเรองคาครองชพทผนผวน

ภาระคาใชจายดานการศกษาบตร อนามย ผสงอาย ราคาพชผลการเกษตรทไมแนนอน การบกรก

ของนายทนในเรองทดนและทรพยากรอนๆ และเรองปญหาภยยาเสพตด คาถามทสาคญกคอวา

ทามกลางความไมแนนอนดงกลาวน ชาวบานสรางหลกประกนอะไรขนมา หลกประกนดงกลาวนน

เปนไปตามท Scott หรอ Popkin เสนอไวหรอไม หรอวาในความเปนจรงแลวชาวบานผนวกเอา

ระบบความสมพนธทงแบบเศรษฐกจเชงศลธรรมและเศรษฐกจการเมองเขามา และแสดงออกผาน

การสรางความสมพนธทซบซอนกบการเมองในชวตประจาวนทงในระดบทองถน ระดบจงหวด และ

ระดบชาต ซงในดานหนงความพงมพงไดนนไดสะทอนออกมาผานระบบเศรษฐกจแบบศลธรรมซง

ยงปรากฏอยในรปแบบของการดารงอยของระบบอปถมภ, ระบบพวกพอง, และการมสวนรวม

ทางการเมองผานทางความสมพนธในรปแบบของหวคะแนนของนกการเมอง, การรบเงนและของ

กานลจากผลงสมครเลอกตง, และในอกดานหนงกเปนการคดคานวณตอเรองผลประโยชนและ

โอกาสทางเศรษฐกจในการพฒนาตนเอง ซงแสดงออกผานความสนใจทมากขนในเรองสวสดการ

หรอประโยชนทตนจะไดรบจากนโยบายของพรรคการเมอง และการออกไปลงคะแนนเสยงเลอกตง

ในระดบทองถนและระดบชาตเพอเลอกผแทนมาทางานตามทตนเองคาดหวง แนนอนวาความ

คาดหวงของชาวบานตอผแทนในแตละระดบนนยอมแตกตางกนออกไป และวธคดในการเลอกและ

ประเมนผแทนในแตละระดบกตางกนไปดวย พอผนในฐานะนกการเมองทองถนจงถกเลอกและ

74 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ไดรบการคาดหวงจากยายอมและชาวบานคนอนๆ แตกตางไปจากทชาวบานเลอกและคาดหวงจาก

สส.ชชาตและลกชายซงเปนตวแทนไปทางานในระดบชาต เราจะเขาใจกระบวนการคด การเลอก

และความคาดหวงของชาวบานทมตอผแทนในแตละระดบทตางกนนไดอยางไร หากเราไมทาความ

เขาใจกระบวนการดงกลาวผานประสบการณและปฏบตการทางการเมองในชวตประจาวนของ

ชาวบาน

ในหนงสอ สองนคราประชาธปไตย อเนก เหลาธรรมทศน ชวาในระบบการเมองของการ

เลอกตงในไทยนน “การ “ซอขาย” เสยงไมใชเปนเพยงการแลกเปลยนเงนตรากบคะแนนเสยง

เหมอนกบการซอขายสนคาทวๆ ไป” (2552, 23) นนหมายความวามนมมตทางดานสงคม

วฒนธรรมเขามาเกยวของดวย ในอดตเมอระดบความยากจนในชนบทมมาก หรอชาวบานทอยใน

ภาคเกษตรสามารถพงพงตนเองไดนอย ไมมทางเลอกในการดารงชวตมากนก จงมความเปนไปได

ทเงนจะมความสาคญมากในการตดสนใจทางการเมอง หากแตในหลายทศวรรษทผานมาการ

เปลยนแปลงในเชงเศรษฐกจทาใหชาวบานมระดบรายไดทสงขน มชองทางทางในการสรางรายได

และสามารถสรางความมนคงใหกบตนเองมากขน การทชาวบานมรายได มชองทางเครอขายทาง

สงคมทกวางขวาง และมโอกาสทางในการเขาถงผลประโยชนจากนโยบายรฐมากขนนเองททาให

ระบบอปถมภแบบดงเดมนนเปลยนแปลงไป แตเดมลกษณะการอปถมภมลกษณะของการใชเงน

ผนวกกบการสรางความสมพนธเชงสวนตว แตในปจจบนนการอปถมภมลกษณะทเกยวของกบเรอง

ทเปนทางการมากขน เชนผานการลงสมครเลอกตง ผานทางนโยบายการพฒนา และผานการ

สนบสนนสวสดการชมชน

เงนตราและของกานลในหลากหลายรปแบบทถกนามาใชในการ “ซอเสยง” นนไดทาหนาท

เชงสญลกษณในความสมพนธทางการเมองแบบใหมนในฐานะทเปนตวเชอมระหวางนกการเมองกบ

ชาวบาน หรอเปนใบเบกทางสรางความสมพนธระหวางนกการเมองกบชมชน บนความคาดหวง

ทวาจะสามารถสถาปนาความสมพนธในรปแบบอนๆ ใหงอกงามหลากหลายมากขนไดในอนาคต

พดอกอยางกคอวาระบบธนกจการเมองแบบเกาไดเปลยนไปในระดบหนง สมยกอนนนนกการเมอง

มความคาดหวงวาเมอจายเงน “ซอเสยง” ไปแลวชาวบานตองเลอกลงคะแนนใหกบตนเอง ดงนน

การจายเงนใหกบหวคะแนนไปแลวแตตนกลบไมไดรบการเลอกตงถอเปนความลมเหลวของการ

ทางานระบบเครอขายอปถมภและยทธศาสตรการซอเสยง ผลกคอนกการเมองอาจจะ “จดการ” กบ

หวคะแนนทนาเงนไปแจกในหมบาน แตในปจจบนนการตดสนใจทางการเมองของชาวบานสามารถ

คาดการณไดคอนขางยาก นกการเมองจงตองสรางฐานของคะแนนนยมในหลายรปแบบ ทงทเปน

แบบ “เศรษฐกจศลธรรม” และ “เศรษฐกจการเมอง” ไปพรอมๆ กน

วธคดทแสดงออกถงความซบซอนของการตดสนใจเลอกผแทนของชาวบาน และการ

พจารณาการเมองในชวตประจาวนของผคนในชนบทนนามาซงความเขาใจวาทาไมระบบหวคะแนน

75 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

และการใชเงนในการเลอกตงยงคงมความสาคญอย หากแตไมใชปจจยชขาดในการเลอกตงเสมอไป

นกการเมองในทกระดบเองกตระหนกมากขนดวยวาการใหความอปถมภผานทางระบบ

ความสมพนธสวนตว ชองทางหวคะแนน และการใชเงน “ซอเสยง” นนเปนเพยงชองทางหนง ซง

ไมใชชองทางสดทายหรอเปนชองทางทมประสทธภาพทสด ในความเปนจรงแลวระบบอปถมภแบบ

ดงกลาวนเปนเสมอนการวางฐานรากของความสมพนธทางการเมองทตงอยบนเศรษฐกจศลธรรม

แบบดงเดม แตชองทางทวานตองการการตอยอดความสมพนธทางการเมองทซบซอนและเปน

รปธรรมมากขน นนเปนสาเหตวาการนาเสนอแนวทางนโยบายการพฒนาชมชนทกวางขนและการ

ชใหเหนชองทางในการพฒนาศกยภาพทางเศรษฐกจของชาวบานมกจะนามาผนวกในการหาเสยง

เลอกตงดวย เพราะนโยบายเหลานเองจะตอบสนองความตองการของชาวบานทมทศนะของการ

ดารงชพทขามพนประเดนการยงชพแบบพอเพยงไปสการตระหนกและใหความสาคญกบความ

ปรารถนาและความพงมพงไดแลว

การมองไมเหนเจตจานงและความมงมาดปรารถนาของชาวบาน ตลอดจนการไมยอมรบถง

การตระหนกรในเรองสทธและความพงมพงไดทงในเชงเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของคนชนบท

ในทกวนนถอเปนอปสรรคและเปนปญหาสาคญในการทาความเขาใจการเมองทเกดขนในชนบท

ไทยปจจบน ปญหาและอปสรรคทวานจะไมอาจกาวขามพนไปไดเลย หากเรายงคงยดตดการ

พจารณาการเมองของคนชนบทจากมมมองของการเลอกตงและการจดตงขบวนการเคลอนไหวทาง

สงคมแตเพยงถายเดยว ในเมอการตอสด นรนของคนชนบทเกดขนในทกววนตงแตตนเชาจนกระทง

เขานอน การทาความเขาใจชวตทางการเมองของเขาเหลานนจงไมอาจถกลดทอนลงเหลอแควาระ

ทางการเมองทคนชนกลางในเมองใหความสนใจและมงใหคาตอบแตเพยงเทานน

76 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บทท 5

บทสรป:

ความปรารถนา กบ ภมทศนการเมองไทย

คณจะเปนใครกชาง — อยางไรเสย ฉนกมกจะพงพาความกรณาจากคนแปลกหนาเสมออยแลว

—บลองซ ดบวส

รถรางสายนนชอปรารถนา (2490)

ภายใตระบบทนนยม ... พนทตางๆ ในสงคมถกทาใหกลายเปนพนทราบผนเดยวกน

ทนนยมทาใหโลกทงโลกกลายเปนสงทเดอเลซกบกตตารเรยกวา “จกรกลของความปรารถนา”...

ทพรอมจะเชอมตอสนคากบคน กบสงคม สถานท สงของ กระบวนการ ความคด ความฝน และจนตนาการ

—ไชยรตน เจรญสนโอฬาร

การเมองของความปรารถนา (2555: 16)

จากการทบทวนงานการศกษาทมมากอนหนาและการลงพนทศกษาการแสดงออกทาง

การเมองของผคนในชนบท ทงในเรองของการเปลยนแปลงระบบความสมพนธทางสงคม เศรษฐกจ

และการเมอง ตลอดจนการศกษาปฏบตการทางการเมองของคนชนบทผานมมมองของการเลอกตง

ผลจากงานวจยชนนชใหเหนถงประเดนใหมๆ ทเกดขนในการทาความเขาใจภมทศนการเมองไทย

ดงตอไปน

ประการทหนง การเมองในชวตประจาวนของความปรารถนาทาใหเรากาวขามพนการเมอง

ทยดตดอยกบตวบคคลอยางทกษณ ชนวตร และนโยบายประชานยม การเมองในชวตประจาวนให

ความสาคญกบการพจารณาการเมองของชาวบานทเกยวของกบเรองของการจดวางตนเองของ

ชาวบานในโครงขายความสมพนธเพอการจดสรรทรพยากร และการเขาถงประโยชนทกวางขวาง

และเกดขนมานานแลว กลาวอกนยหนงกคอวา การเมองในชวตประจาวนมใชการแสดงออกทาง

การเมองทเพงเกดขนจากทกษณหรอเปนผลมาจากนโยบายประชานยมแตเพยงอยางเดยว ทง

ทกษณและโนยายประชานยมนนเปนสวนหนงของโครงขายสายใยอานาจดงกลาว หากแตไมใช

ผสรางหรอผควบคมการเมองในชวตประจาวน และไมใชตวแสดงเพยงหนงเดยวในโครงขายท

77 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

เชอมโยงตวแสดงมากมายนบไมถวนของการเมองในชนบท

ประการทสอง การเมองในชวตประจาวนทาใหเราเหนวา การเปลยนแปลงโครงสราง

เศรษฐกจในชนบทมใชเปนเพยงปจจยผลกดนใหการแสดงออกทางการเมองของคนในชนบทมมาก

ขนแตเพยงอยางเดยว หากแตการแสดงออกดงกลาวเปนผลมาจากปฏสมพนธทางเศรษฐกจสงคมท

มเกดขนอยในชวตประจาวนของคนชนบทกบตวแสดงตางๆ อยางเปนพลวต ปฏสมพนธท เกดขน

ในการเมองในชวตประจาวนนนเปนเรองของการจดการความสมพนธกบตวแสดงใหมๆ ทไมได

จากดอยแตเพยงในเรองของเศรษฐกจ หากแตเชอมโยงและซอนทบไปกบการเมองของความ

ปรารถนาในการทจะเขาไปจดการพนทและหนวยทางการเมองตางๆ ไมวาจะเปน ศาสนา สอ

หนวยงานของรฐ ทนเอกชน มวลชน ไปจนถงคนรจกในทองถนทมความปรารถนาและผลประโยชน

รวมทแตกตางกนออกไป แนนอนวาการเปลยนแปลงเชงเศรษฐกจเปนปจจยเกอหนนททาใหคนชน

ไดพบปะและมปฏสมพนธกบตวแสดงตางๆ ทมากขนและในหลากหลายแงมม แตกระนนเรากไม

อาจจะอางไดวาการแสดงออกทางการเมองหรอการตระหนกรในเรองของสทธ นโยบาย และการม

สวนรวมทางการเมองนนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจแตเพยงอยางเดยว

ประการทสาม เมอมองผานปฏบตการของชาวบานในการเมองในชวตประจาวนจะพบวา

ปจจยในการพจารณาและการใหคณคากบการเลอกตงนนมลกษณะทถกทาใหมลกษณะทตอบสนอง

ตอความปรารถนาในระดบทองถนเปนอยางมาก กระบวนการของการทาการเมองใหตอบสนองตอ

ความปรารถนาในระดบทองถนดงกลาวนเปนกระบวนการทอาจเรยกไดวาเปน “จกรกลของความ

ปรารถนา” (ไชยรตน 2555: 16) ซงเชอมโยงอยางมากกบตาแหนงแหงททางเศรษฐกจและสงคม

และความมงมาดปรารถนาของปจเจกชนทไมไดมวถการดารงชพอยแตเพยงในภาคการเกษตรและ

ในพนทชนบทแตเพยงอยางเดยวอกตอไปแลว เมอการเลอกตงไดถกตคาและสรางความหมายใหม

อยเสมอโดยตวแสดงทมฐานะและตาแหนงแหงททตางกนแลว ระบบคณคาทชาวบานในชนบท

นามาพจารณาการเมองในแตละระดบนนกอาจจะมลกษณะทแตกตางกนออกไปดวย ระบบคณคา

ดงกลาวนไมสามารถถอดออกมาเปนสตรสาเรจไดวาการเลอกตงในระดบใดใชมาตรฐานหรอปจจย

ใดมาพจารณา หากแตวามนไดทาหนาทในการตอบสนองตอรปแบบความสมพนธแบบใหมทผเขยน

เรยกวาเปน “เศรษฐกจการเมองเชงศลธรรมของความพงมพงได” ทชาวบานโดยทวไปตระหนกรถง

โอกาสและความพงมพงไดของตนในระบบการเมองและสงคมสมยใหมนเปนอยางด ทามกลางการ

ตระหนกรทวาน ชาวบานไดจดวางอานาจของตนเองในฐานะของผมสทธลงคะแนนเขากบระบบ

การเมองทหลากหลายทเกดขนพรอมๆ กนไปในชวตประจาวนของพวกเขาทไมไดจากดอยเฉพาะ

ในหวงวาระของการเลอกตงเทานน

ประการทส เงนไดถกทาหนาทใหมในระบบการเลอกตงไมใชในฐานะของการอปถมภแบบ

ดงเดม ไมใชการซอขายสนคาทเรยกวาสทธการเลอกตงและคะแนนเสยง หากแตเปนสญลกษณทาง

78 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

สงคมทแสดงออกถงการใหการยอมรบและตระหนกถงตวตนของชาวบานและผลงคะแนนเสยงใน

ชนบท การพจารณาการเลอกตงทสนใจแตเรองของการจายและรบเงน โดยละเลยความสมพนธใน

ชวตประจาวนอนๆ ทเกดขนทวไปเปนการสรางความเขาใจทผดอยางมหนตวาเงนคอปจจยชขาดใน

การลงคะแนนเสยงเลอกตง และทาใหมองไมเหนวาคนในชนบทนนมการใหความหมายในเชง

วฒนธรรมตอเงนในระบบการเลอกตงในสภาวะทเขาเหลานนมทางเลอกและแหลงรายไดอนๆ เปน

ทนทางสงคมและเศรษฐกจทม นคงกวาแตกอนแลวไดอยางไร เงนเพยงไมกรอยบาททไดมาจากการ

แจกจายของนกการเมองและหวคะแนนนนไมใชสงทจะชวยยกระดบชวตความเปนอยของชาวบาน

และครวเรอนของผมสทธเลอกตงใหดข นมาได และไมไดทาใหชาวบานตองแลกสทธทตนเองมกบ

ทนเพยงเลกนอยทไดรบการหยบยนมาใหนก หากมองผานมมมองเชงวฒนธรรมแลว เงนดงกลาว

เปนเพยงใบเบกทางของการแสดงการยอมรบกนและกนระหวางนกการเมอง หวคะแนน ผมสทธ

ลงคะแนน และชาวบานโดยทวไป ซงใบเบกทางดงกลาวนนจะไดรบการตอยอดและนาไปส

ความสมพนธในรปแบบตางๆ ทกวางออกไป และไมไดจากดอยแตในเรองชวงการหาเสยงและการ

ลงคะแนนเลอกตงเทานน ความสมพนธในระดบชวตประจาวนทกวางออกไปนตางหากทเปนบรบท

และเปนทนทชาวบานจะนามาคดคานวณในการพจารณาเลอกนกการเมองหรอผปกครองทพวกเขา

มองวามความเหมาะสมตอไป

79 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

บรรณานกรม

จกรกรช สงขมณ. 2555. “ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน: การเมองในชนบททมากกวาการเลอกตง

และขบวนการเคลอนไหวทางสงคม” วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 30 (2): 45-80.

จามะร เชยงทอง และคณะ. 2554. ชนบทไทย: เกษตรกรระดบกลางและแรงงานไรทดน. เชยงใหม: ภาควชาสงคม

วทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ฉตรทพย นาถสภา. 2547. ความเปนมาและสาระสาคญของแนวคดวฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สถาบน พฒนา

องคกรชมชน.

. 2553. การเปนสมยใหมกบแนวคดชมชน. กรงเทพฯ: สานกพมพสรางสรรค.

ฉตรทพย นาถสภา และคณะ. 2541. ทฤษฎและแนวคดเศรษฐกจชมชนชาวนา. กรงเทพฯ: โครงการวถทรรศน.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2545. ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหม. กรงเทพฯ: วภาษา.

. 2555. การเมองของความปรารถนา. กรงเทพฯ: บานพทกษอกษร.

นลน ตนธวนตย, สไลพร ชลวไล และ ศรพร โคตะวนนท. 2543. ‘ประสบการณการตอสของชาวลมนามล:

กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล’ ใน ผาสก พงไพจตร และคณะ, วถชวต วธส ขบวนการ

ประชาชนรวมสมย. กรงเทพฯ: สานกพมพตรสวน (ซลคเวอรมบคส). หนา 182-240.

นธ เอยวศรวงศ. 2534. “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” วารสารศลปวฒนธรรม 11 (1): 266-284.

. 2552. รากหญาสรางบาน ชนชนกลางสรางเมอง. กรงเทพฯ: สานกพมพมตชน.

. 2555. “ปฏรปสงคมไทยหลงการเลอกตง: บทบาทชนชนนาและการเมองภาคประชาชน” ใน การเมอง

ของราษฎรไทยยคหลง (หลง) ทกษณ, วสนต ปญญาแกว (บก.). เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

เบลล, ปเตอร เอฟ. 2533. ‘รฐไทย พฒนาการของระบบทนนยม กบชนบทในประเทศไทย’ ใน อนญญา ภชงคกล

(บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 75-111.

ประจกษ กองกรต. 2552. “นทานสอนใจวาดวยความโง จน เจบของผเลอกตงชนบท: มายาคตและอคตของนก

รฐศาสตรไทย” วารสารฟาเดยวกน 6 (4)

ประภาส ปนตบแตง. 2541. การเมองบนทองถนน: 99 วน สมชชาคนจน และประวตศาสตรการเดนขบวนชมนม

ประทวงในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ศนยวจยและผลตตารา มหาวทยาลยเกรก.

. 2552. กรอบการวเคราะหการเมองแบบทฤษฎขบวนการทางสงคม. เชยงใหม: มลนธไฮนรค เบลล

สานกงานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต.

ผาสก พงษไพจตร และคณะ. 2545. วถชวต วถส: ขบวนการประชาชนรวมสมย. เชยงใหม: ตรสวน.

พชญ พงษสวสด. 2546. “ความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองในการเปลยนแปลงของสงคมเกษตรและ

ขบวนการชาวนาในสงคมไทยปจจบน: ขอสงเกตเชงวพากษ” (แปลโดย ชนดา ชตบณฑตย, กนกรตน

เลศชสกล, และ ชยธวช ตลาฑล) วารสารฟาเดยวกน 1 (1): 52-89.

พฤกษ เถาถวล. 2551. “ปฏบตการพอเพยงในหมบาน: การควบคมชนบทของชนชนนา” ฟาเดยวกน 6 (2): 70-

86.

80 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

ยศ สนตสมบต. 2546. พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา: เศรษฐกจชมชนภาคเหนอและการปรบกระบวน

ทศนวา ดวยชมชนในประเทศโลกทสาม. กรงเทพฯ: โครงการเศรษฐกจชมชนหมบานไทย.

ยกต มกดาวจตร. 2548. อาน ‘วฒนธรรมชมชน’: วาทศลปและการเมอง ของชาตพนธนพนธแนววฒนธรรมชมชน.

กรงเทพฯ: สานกพมพฟาเดยวกน.

. 2555. “เงนไมใชปจจยชขาดการเลอกตง: มานษยวทยาการเมองของ “การซอเสยง”” ใน การเมองของ

ราษฎรไทยยคหลง (หลง) ทกษณ, วสนต ปญญาแกว (บก.). เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

รตนา โตสกล. 2550. “ชาวนาอสาน ชาตไทยและการพฒนาไปสความทนสมย” วารสารสงคมศาสตร (คณะ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม) 19 (1): 68-129.

เลน, ไรอน. 2555. “จากชาวนาสการเปนผมอทธพลในทองถน: การเมอง ประวตศาสตร และการเลยงชพของ

คนขบรถสองแถวในเมองเชยงใหม” ใน การเมองของราษฎรไทยยคหลง (หลง) ทกษณ, วสนต ปญญา

แกว (บก.). เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม.

เวยงรฐ เนตโพธ. 2546. “เจาพออปถมภกบรฐอปถมภ” วารสารสงคมศาสตร (คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย) 34 (1)

. 2554. “วเคราะหกระจายอานาจทองถนแบบไทยๆ (1) และ (2)” เขาถงวนท 30 กนยายน 2554.

http://www.prachatai.com/journal/2008/10/23858.

เสกสรรค ประเสรฐกล. 2553. การเมองภาคประชาชน. กรงเทพฯ: สานกพมพวภาษา.

อภชาต สถตนรามย และคณะ. 2553. รายงานเบองตนโครงการวจยการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมของ

ชนชนใหม. กรงเทพฯ: สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ.

อมรา พงศาพชญ และ ปรชา ควนทรพนธ (บก.). 2543. ระบบอปถมภ. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

อานนท กาญจนพนธ. 2544. มตชมชน: วธคดทองถนวาดวย สทธ อานาจ และทรพยากร. กรงเทพฯ: สานกงาน

กองทนสนบสนนการวจย.

. 2553. “พนทความรและกลไกเชงซอนในจนตนาการใหมของสงคมเปลยนผาน” บทความนาเสนอใน

การประชมเชงปฏบตการเรอง “จนตนาการใหมทางสงคมวทยาเพอรบมอกบความเสยงทางสงคมชนด

ใหม” จดโดยสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล รวมกบคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต

สาขาสงคมวทยา.

อมาภรณ ภทรวาณชย และปทมา อมรสรสมบรณ. 2550. “ความไมเทาเทยมดานการศกษา: เมองและชนบท” ใน

วรชย ทองไทย และ สรยพร พนพง (บก.), ประชากรและสงคม 2550. นครปฐม: สานกพมพประชากร

และสงคม.

อเนก เหลาธรรมทศน. 2552. สองนคราประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สานกพมพคบไฟ.

เฮรซ, ฟลป. 2533. “หมบานสรฐ-รฐสหมบาน” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสาร

วชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 112-145.

81 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

Anderson, Benedict R. 1996. “Elections and Participation in Three Southeast Asian Countries” in The

Politics of Election in Southeast Asia, edited by Robert H. Taylor. Cambridge: Cambridge

University Press.

Anyarat Chatthrakul. 2010. “Thai Electoral Campaigning: Vote-Canvassing Networks and Hybrid Voting”

Journal of Current Southeast Asian Affairs 29(4): 67-95.

Appadurai, Arjun. 1996. Modernity at Large: Cultural Dimensions of Globalization. Minneapolis and

London: University of Minnesota Press.

Askew, Marc R. 2006. Culture and Electoral Politics in Southern Thailand. Bangkok: King Prajadipok’s

Institute.

. 2008. Performing Political Identity: The Democrat Party in Southern Thailand. Chiang Mai:

Silkworm Books.

Callahan, William A. 2005a. “Social Capital and Corruption: Vote Buying and the Politics of Reform in

Thailand” Perspectives on Politics 3(3): 495-508.

. 2005b. “The Discourse of Vote Buying and Political Reform in Thailand” Pacific Affairs 78 (1):

95-103.

Callahan, William A. and McCargo, Duncan. 1996. “Vote-Buying in Thailand’s Northeast: The July 1995

General Election” Asian Survey 36 (4): 376-392.

Chairat Charoensin-o-lan. 2010. “Rural-Urban Networks and Transitions in Asia: Re-spatializing Cultural

and Political Imaginaries.” draft paper. Singapore: Asia Research Institute.

. 2012. “A New Politics of Desire and Disintegration in Thailand” in Thailand’s Crisis, edited by

Michael Montesano, Pavin Chachavalpongpan, and Aekapol Chongvilaivan. Singapore: Institute

of Southeast Asian Studies.

Coles, Kimberley. 2004. “Election Day: The Construction of Democracy through Technique” Cultural

Anthropology 19 (4): 551-579.

Connors, Michael Kelly. 2007. Democracy and National Identity in Thailand. Copenhagen: Nordic

Institute for Asian Studies.

Hanks, Lucien. 1972. Rice and Man: Agricultural Ecology in Southeast Asia. New York: Aldine Atherton.

Huat, Chua Beng, (ed.). 2007a. Election as Popular Culture in Asia. Oxon and New York: Routledge.

. 2007b. “Political Elections as Popular Culture” in Election as Popular Culture in Asia, edited by

Chua Beng Huat. Oxon and New York: Routledge.

Kemp, Jeremy. 1988. “Community and State in Modern Thailand” Working Paper No. 100, Southeast

Asia Program, University of Bielefeld.

. 1991. “The Dialectics of Village and State in Modern Thailand” Journal of Southeast Asian

Studies 22 (2): 312-326.

Kerkvliet, Benedict J. 2002. Everyday Politics in the Philippines: Class and Status Relations in a Central

Luzon Village. Lanham: Rowman & Littlefeld.

82 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

. 2005. The Power of Everyday Politics: How Vietnamese Peasants Transformed National

Policy. Ithaca: Cornell University Press.

. 2009. “Everyday Politics in Peasant Society (and ours)” The Journal of Peasant studies 36 (1):

227-243.

Keyes, Chales F. 2010. “From Peasant to Cosmopolitan Villagers: Refiguring the ‘Rural’ in Northeastern

Thailand” Paper prepared for a conference on “Revisiting Agrarian Transformation in Southeast

Asia,” Chiang Mai, Thailand.

Lasswell, Harold D. 1958. Politics: Who Gets What, When, How. Cleveland: World Publishers.

LoGerfo, Jim. 1996. “Attitudes Toward Democracy Among Bangkok and Rural Northern Thais: The

Great Divide” Asian Survey 36 (9): 904-923.

Missingham, Bruce D. 2003. The Assembly of the Poor in Thailand: From Local Struggle to National

Protest Movement. Chiang Mai: Silkworm Books.

Moerman, Michael. 1968. Agricultural Change and Peasant Choice in a Thai Village. Berkeley and Los

Angeles: University of California Press.

Murray, David. 1996. “The 1995 National Elections in Thailand: A Step Backward for Democracy?”

Asian Survey 36 (4): 361-375.

Naruemon Thabchumpon and McCargo, Duncan. 2011. “Urbanized Villagers in the 2010 Thai Redshirt

Protests: Not Just Poor farmers?” Asian Survey 51 (6): 993-1018.

Nishizaki, Yoshinori. 2011. Political Authority and Provincial Identity in Thailand: The Making of Banharn-

Buri. Cornell: Cornell Southeast Asia Program Publications.

Ockey, James. 1996. “Thai Society and Patterns of Political Leadership” Asian Survey 36 (4): 345-360.

. 2004. Making Democracy: Leadership, Class, Gender, and Political Participation in Thailand.

Chiang Mai: Silkworm Books.

Ong, Aihwa (ed.). 1999. Flexible Citizenship: The Cultural Logics of Transnationality. Durham: Duke

University Press.

Paley, Julia. 2002. “Toward an Anthropology of Democracy” Annual Review of Anthropology 31: 469-

496.

Pasuk Phongpaichit and Baker, Chris. 2009. Thaksin, Second Expanded Edition. Chiang Mai: Silkworm

Books.

Pasuk Phongpaichit and Sungsidh Piriyarangsan. 1994. Corruption & Democracy in Thailand. Chiang

Mai: Silkworm Books.

Pattana Kitiarsa. 2011. “From Red to Red: An Auto-ethnography of Economic and Political Transitions

in a Northeast Thai Village” in Thailand’s Crisis, edited by Michael Montesano, Pavin

Chachavalpongpan, and Aekapol Chongvilaivan. Singapore: Institute of Southeast Asian

Studies.

Pitch Pongsawat. 2007. “Middle-class Ironic Electoral Cultural Practices in Thailand: Observing the 2005

National Assembly Election and its Aftermath” in Election as Popular Culture in Asia, edited by

83 | ช ม ช น แ ห ง น น ช อ ป ร า ร ถ น า

Chua Beng Huat. Oxon and New York: Routledge.

Popkin, Samuel. 1979. The Rational Peasant: The Political Economy of Rural Society in Vietnam.

University of California Press.

Rattana Boonmathya. 1997. “Contested Concepts of Development in Rural Northeast Thailand” PhD

dissertation, University of Washington at Seattle.

Rigg, Jonathan. 1998. “Rural-Urban Interaction, Agriculture and Wealth: A Southeast Asian Perspective”

Progress in Human Geography 22 (4): 497-522.

Robertson Jr., Philip S. 1996. “The Rise of the Rural Network Politician: Will Thailand’s New Elite

Endure?” Asian Survey 36 (9): 924-941.

Scott, James C. 1972. “Patron-Client Politics and Political Change in Southeast Asia” American Political

Science Review 66 (1): 91-113.

. 1976. The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in Southeast Asia. New

Haven: Yale University Press.

Scott, James C. and Kerkvliet, Benedict J. Tria. 1977. “How Traditional Rural Patrons Lose Legitimacy:

A Theory with Special Reference to Southeast Asia” in Friends, Followers and factions: A

Reader in Political Clientelism, edited by Steffen W Schmidt, Lanra Guasti, Carl H. Lende and

James C. Scott. Berkeley: University of California Press.

Sombat Chantornwong. 2000. “Local Godfather in Thai Politics” in Money and Power in Provincial

Thailand, edited by Ruth McVey. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.

Somchai Phatharathananunth. 2006. Civil Society and Democratization: Social Movements in Northeast

Thailand. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.

Sopranzetti, Claudio. 2012. Red Journeys: Inside the Thai Red-Shirt Movement. Chiang Mai: Silkworm

Books.

Suchit Bunbongkarn. 1996. “Election and Democratization in Thailand” in The Politics of Elections in

Southeast Asia, edited by Robert H. Taylor. Cambridge: Cambridge University Press.

Turton, Andrew. 1976. “Northern Thai Peasant Society: Twentieth-century Transformations in Political

and Jural structures” Journal of Peasant Studies (3) 3.

Walker, Andrew. 2008. “The Rural Constitution and Everyday Politics of Elections in Northern Thailand”

Journal of Contemporary Southeast Asia 38 (1): 84-105.

. 2012. Thailand’s Political Peasant: Power in the Modern Rural Economy. Wisconsin: The

University of Wisconsin Press.