รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

บทท่ี 1 ขอ้เท็จจรงิ และโจทยข์องประเทศด้านสารสนเทศเพื่อการบรหิารจดัการน้ำ!า

1.1 ปัญหา และความต้องการเทคโนโลยี.....................

1.2 ปัจจยัท่ีสง่ผลกระทบต่อการบรหิารจดัการน้ำ!าในอนาคต1.2.1 ผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงภมูอิากาศ และ

สถานการณ์น้ำ!าท่ีเปลี่ยนไปวเิคราะห ์Fact ท่ีทราบแน่นอนจาก Climate change และ Fact

นัน้ทำาใหเ้ราต้องมรีะบบขอ้มูล เทคโนโลย ีองค์ความรูอ้ะไร เพื่อใหก้ารตัดสนิใจบรหิารจดัการมปีระสทิธภิาพสงูสดุ เชน่ climate change ทำาใหอ้ากาศแปรปรวน ฝนจะตกในรูปแบบต่างไป จำาเป็นต้องติดโทรมาตรใหค้รอบคลมุพื้นท่ีมากขึ้น เป็นต้น

1.2.2 นโยบายและการขยายตัวทางเศรษฐกิจ

1.3 สถานะปัจจุบนัของระบบขอ้มูล เพื่อการบรหิารจดัการน้ำ!า1.3.1 คลังขอ้มูลน้ำ!าแห่งชาติ

(ขอ้มูลใชเ้พื่อวางแผนโครงการ วเิคราะหว์จิยั/ operate/ ภัยพบิติั)

1.3.2 โทรมาตร

1.3.3 แบบจ้ำาลองน้ำ!าฝน-น้ำ!าท่า/น้ำ!าท่วม/ สมดลุน้ำ!า และระบบสนับสนุนการตัดสนิใจเพื่อการคาดการณ์

1

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

ขอ้มูลการคาดการณ์ปรมิาณนำ้าฝน-นำ้าท่า และความเสีย่งท่ีจะเกิดนำ้าท่วมหรอืนำ้าแล้ง รวมถึงเรื่องคณุภาพนำ้า นัน้เป็นหวัใจสำาคัญที่จะนำาไปสูก่ารตัดสนิใจเพื่อการบรหิารจดัการนำ้าอยา่งมปีระสทิธภิาพ ขอ้มูลดังกล่าวสามารถประเมนิได้จากการใชแ้บบจำาลองทางคณิตศาสตรร์ว่มกับขอ้มูลตรวจวดัแบบ real time จากทางภาคสนามเชื่อมโยงกันภายใต้ระบบสนับสนุนการตัดสนิใจ (รูปท่ี 1.3.x) ซึ่งระบบดังกล่าวถกูออกแบบขึ้นมาด้วยวตัถปุระสงค์สำาคัญคือการเชื่อมโยงระหวา่งขอ้มูลการบรหิารจดัการนำ้าซึ่งมหีลากหลายประเภท จากหน่วยงานต่างๆท่ีเกี่ยวขอ้ง และแบบจำาลองการทางคณิตศาสตรท์ี่จะใชป้ระเมนิปรมิาณนำ้าฝน-นำ้าท่า และนำาไปสูก่ารคาดการณ์ปรมิาณนำ้าในลำานำ้าและความเสีย่งนำ้าท่วมนำ้าแล้งรวมไปถึงเรื่องคณุภาพนำ้าต่อไป

เน่ืองจากในปัจจุบนัระบบสนับสนุนการตัดสนิใจและขอ้มูลการคาดการณ์ยงัไม่ถกูรวมศูนย ์การทำางานของระบบแบบจำาลองในแต่ละพื้นท่ียงักระจายกันอยูใ่นพื้นท่ีรบัผิดชอบของแต่ละหน่วยงาน ทำาใหใ้นภาพรวมของการการบรหิารจดัการนำ้ายงัไมม่ปีระสทิธภิาพเต็มที่นัก เน่ืองจากขาดการเชื่อมโยง บางสว่นไมม่กีารปรบัปรุงใหม้คีวามเป็นปัจจุบนั ทำาใหข้อ้มูลไมพ่รอ้มใชง้าน โดยเฉพาะในภาวะวกิฤตท่ีจะต้องมกีารติดตามและประเมนิสถานการณ์ล่วงหน้า และจดัทำาสถานการณ์ทางเลือก (scenarios) เพื่อประกอบการตัดสนิใจ ทำาใหก้ารตัดสนิใจล่าชา้ ไมทั่นต่อสถานการณ์ ดังนัน้ในการออกแบบระบบสนับสนุนการตัดสนิใจเพื่อการบรหิารจดัการนำ้าของประเทศจงึควรพจิารณาเรื่องการเชื่อมโยงขอ้มูลทัง้ขอ้มูลการตรวจวดัและขอ้มูลการคาดการณ์จากแบบจำาลองต่างๆ ท่ีเกี่ยวขอ้ง เป็นสำาคัญ

2

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

National data center

Rainfall Discharge Water level ReservoirGIS Water user

Base Data RealtimeData

WRF

Forecast Data

DSS

Model

Analysis

OutputData Management

รูปท่ี 1.3.x1 โครงสรา้งของระบบสนับสนุนการตัดสนิใจเพื่อการคาดการณ์สถานการณ์นำ้า

หน่วยงานหลักท่ีมรีะบบติดตามสถานการณ์แบบ real time ด้วยอุปกรณ์โทรมาตร และแบบจำาลองเพื่อการคาดการณ์นำ้า ได้แก่ กรมชลประทาน กรมทรพัยากรนำ้า และสถาบนัสารสนเทศทรพัยากรนำ้าและการเกษตร (องค์การมหาชน) และเรื่องคณุภาพนำ้า ได้แก่ กรมควบคมุมลพษิ ตารางท่ี 1.3.x1 สรุปจำานวนสถานีโทรมาตรในปัจจุบนัเพื่อการติดตามสถานการณ์และการคาดการณ์นำ้าของแต่ละหน่วยงาน และรูปท่ี 1.3.x2 แสดงตำาแหน่งของระบบแบบจำาลองของกรมชลประทาน กรมทรพัยากรนำ้า และสถาบนัสารสนเทศทรพัยากรนำ้าและการเกษตร (องค์การมหาชน) เพื่อใชใ้นการคาดการณ์ระดับนำ้า ซึ่งในปัจจุบนัจุดคาดการณ์ครอบคลมุพื้นที่ลุ่มนำ้าหลัก แต่ยงัมบีางลุ่มนำ้าที่ยงัไมม่ีแบบจำาลองเพื่อการคาดการณ์ได้แก่ ลุ่มนำ้ากก ลุ่มนำ้าสาละวนิ ลุ่มนำ้าป่าสกั ลุ่มนำ้าแมก่ลอง ลุ่มนำ้าโตนเลสาป และพื้นที่บางสว่นของภาคใต้ฝ่ังตะวนัตกและฝ่ังตะวนัออก เชน่ท่ี แมน่ำ้าตาปี แมน่ำ้าปัตตานี และชายฝ่ังทะเลประจวบคีรขีนัธ ์รูปที่ 1.3.x3 แสดงตำาแหน่งสถานีตรวจวดัคณุภาพนำ้าอัตโนมติัจากกรมควบคมุมลพษิ ปัจจุบนัครอบคลมุพื้นที่ลุ่มนำ้าปิง ลุ่มนำ้าวงั ลุ่มนำ้ายม ลุ่มนำ้าน่าน ลุ่มนำ้าเจา้พระยาตอนล่าง ลุ่มนำ้าแมก่ลอง ลุ่มนำ้าบางปะกง ลุ่มนำ้าปราจนีบุร ีลุ่มนำ้าชีและลุ่มนำ้ามูล ซึ่งระบบแบบจำาลองในปัจจุบนัยงัไมส่นับสนุนการคาดการณ์คณุภาพนำ้าแบบ real time

3

Multi-user interfaces

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

ตารางท่ี 1.3.x1 สรุปจำานวนสถานีโทรมาตรในปัจจุบนัเพื่อใชใ้นการติดตามสถานการณ์และการคาดการณ์ของแต่ละหน่วยงานหน่วยงาน สถานีโทรมาตรเพื่อการติด

สถานการณ์นำ้าสถานีโทรมาตรเพื่อการคาด

การณ์ทัง้หมด ใชง้านได้ใน

ปัจจุบนัทัง้หมด ใชง้านได้ใน

ปัจจุบนักรมชลประทาน 308 50 308 38กรมทรพัยากรนำ้า 133 133 133 133สถาบนัสารสนเทศทรพัยากรนำ้าและการเกษตร

224 224 72 72

กรมควบคมุมลพษิ (คณุภาพนำ้า) 96 96 - -รวม 761 503 513 243

4

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

5

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

รูปท่ี 1.3.x2 แสดงตำาแหน่งจุดคาดการณ์ระดับนำ้าจากระบบแบบจำาลองของกรมชลประทาน กรมทรพัยากรนำ้า และสถาบนัสารสนเทศทรพัยากรนำ้าและการเกษตร (องค์การมหาชน) เพื่อใชใ้นการคาดการณ์ระดับนำ้า

6

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

7

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

รูปท่ี 1.3.x3 แสดงตำาแหน่งสถานีตรวจวดัคณุภาพนำ้าอัตโนมติัจากกรมควบคมุมลพษิการบรหิารจดัการนำ้าในภาวะปกติจะใชห้ลักสมดลุนำ้าใหเ้กิดสมดลุทัง้ปรมิาณนำ้าต้นทนุและความต้องการนำ้าจากภาคสว่นต่างๆ แบบจำาลองสมดลุนำ้าจงึถกูนำามาใชเ้พื่อประเมนิสถานะของปรมิาณนำ้าต้นทนุต่อความต้องการใชน้ำ้า ซึ่งแบบจำาลองสมดลุนำ้าท่ีใชใ้นปัจจุบนัพฒันาโดยสถาบนัสารสนเทศทรพัยากรนำ้าและการเกษตร (องค์การมหาชน) รวม 23 ลุ่มนำ้า (ยกเวน้ลุ่มนำ้าเจา้พระยาและลุ่มนำ้าท่าจนี) จะประเมนิความต้องการนำ้าจากแผนที่ลักษณะการใชท้ี่ดินปี พ.ศ. 2552 ซึ่งขอ้มูลการใชน้ำ้าไมเ่ป็นปัจจุบนั เน่ืองจากลักษณะการใชท่ี้ดินเปล่ียนไป และเป็นการประเมนิสมดลุนำ้าในภาพรวมรายลุ่มนำ้า ยงัไมส่ามารถลงในรายละเอียดถึงระดับหมูบ่า้นได้ ทำาใหก้ารบรหิารจดัการนำ้านอกพื้นท่ีชลประทานยงัไมม่ปีระสทิธภิาพมากนัก ซึ่งทางกรมทรพัยากรนำ้าเองได้มกีารจดัทำาแบบจำาลองสมดลุนำ้าสำาหรบัพื้นท่ีนอกเขตชลประทานใน 13 ลุ่มนำ้า ได้แก่ ลุ่มนำ้าเจา้พระยา ลุ่มนำ้าปิง ลุ่มนำ้ายม ลุ่มนำ้าน่าน ลุ่มนำ้าป่าสกั ลุ่มนำ้าสะแกกรงั ลุ่มนำ้าท่าจนี ลุ่มนำ้าโขง ลุ่มนำ้าช ีลุ่มนำ้ามูล ลุ่มนำ้าทะเลสาปสงขลา ลุ่มนำ้าปราจนีบุร ีและลุ่มนำ้าบางปะกง โดยใชข้อ้มูลสถิติปรมิาณฝนยอ้นหลังมาใชใ้นการคาดการณ์ปรมิาณฝนเพื่อประเมนิปรมิาณนำ้าต้นทนุ นอกจากน้ียงัมสีมดลุนำ้าในพื้นที่ชลประทานซึ่งทางกรมชลประทานจดัทำาไวเ้พื่อการวางแผนและการจดัสรรนำ้าในพื้นท่ีเพาะปลกู ซึ่งยงัมขีอ้จำากัดในเรื่องการคาดการณ์ปรมิาณฝน เน่ืองจากในการประเมนิฝนใชก้ารเพื่อจดัทำาแผนจะอ้างอิงจากขอ้มูลสถิติปรมิาณฝนยอ้นหลังซึ่งแตกต่างจากสถานการณ์จรงิซึ่งปรมิาณฝนมคีวามไมแ่น่นอน

1.3.4 แบบจ้ำาลองคาดการณ์ฝนระยะสั!น และคาดการณ์รายฤดกูาล

1.3.5 แผนท่ี (เชน่ GNSS)

1.3.6 การจดัการภัยพบิติั

8

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

1.3.7 ระบบ DSS และ BIระบบสนับสนุนการตัดสนิใจ (Decision Support System: DSS) เพื่อการบรหิารจดัการนำ้า เป็นระบบท่ีใชเ้ชื่อมโยงขอ้มูลสำาคัญต่างๆ รวมถึงเครื่องมอืท่ีใชป้ระกอบการวเิคราะห ์เชน่ แบบจำาลองทางคณิตศาสตร ์เพื่อใชป้ระกอบการตัดสนิใจ ขอ้มูลสำาคัญประกอบไปด้วย ชัน้ของขอ้มูลตัง้แต่ขอ้มูลพื้นฐาน ขอ้มูลการสำารวจ ขอ้มูลการตรวจวดั และขอ้มูลท่ีผ่านการวเิคราะห ์เพื่อใช้ประกอบการติดตามและเฝ้าระวงั วเิคราะหแ์ละคาดการณ์ และเพื่อการบรหิารจดัการ ทัง้ในภาวะปกติและภาวะวกิฤต รวมถึงขอ้มูลจำาเป็นเพื่อการพฒันา อนุรกัษ์ และซอ่มบำารุง และฐานขอ้มูลการวจิยัเพื่อสนับสนุนการบรหิารจดัการนำ้า เน่ืองจากขอ้มูลเหล่าน้ีมรูีปแบบที่แตกต่างกันทำาใหใ้นการบรหิารจดัการและการเชื่อมโยงขอ้มูลมคีวามซบัซอ้น จำาเป็นต้องมเีครื่องมอืชว่ยในการจดัการขอ้มูลและการนำาเสนอในรูปแบบต่างๆ ประกอบการวเิคราะหส์ถานการณ์ เพื่อใหส้ามารถนำาขอ้มูลต่างๆ เหล่าน้ีมาสนับสนุนการตัดสนิใจได้อยา่งมีประสทิธภิาพ

ðÖêĉ üĉÖùê óĆçîćǰĂîčøĆÖþŤǰàŠĂöïĞćøčÜ

ïøĉĀćøÝĆéÖćø

Water Budgeting,BI, DSS

ћѬьѕҙѢ е ҖѠѯѝьѠѰьѣ, BI, DSS, эі ѧўѥіѝщѥьдѥіц ҙ

ћѬьѕҙѢ ѰяьіѣчѤэј ѫҕєьѼѸѥ-ј ѫҕєьѼѸѥѕҕѠѕіѣээлѤчдѥікэюіѣєѥц KBMS)

ћѬьѕҙѢѝкю

Ѱяьдѥі ѯёѥѣюј Ѭдёј ѤккѥьіѤдќѥьѧѯњћ

ню дђя ює ѰлҖкѯшѪѠь ћѓн Ѡш юѓ ѰяьёѤх ьѥшѥєѓѥідѧлоҕѠєэѼѥіѫк

ню ъьзз

Ѡѫюѱѓз-эі ѧѱѓз-Ѡѫшѝѥўді і є

дюѓ дюь Ѡд Ѡёѕё Ѡюъ Ѡьѫі ѤдќҙоҕѠєэѼѥі ѫк юѓ Ѡюъ

üĉđÙøćąĀŤĒúą

ÙćéÖćøèŤ

лѼѥј ѠкьѼѸѥъҕѥ ћѬьѕҙѢню дђя

зњѥєѯѝѨѷѕк лѼѥј Ѡкѯўшѫдѥіц ҙлѼѥј Ѡкъѥкѯј ѪѠд

ћѬьѕҙѢ юі ѣѯєѧьзњѥєѯѝѨѷѕкѰј ѣѰьњѱьҖєѲьѠьѥзш

ћѬьѕҙѢ

зѥчдѥіц ҙѐьіѥѕї чѬдѥј

Ѡш ёѕѥдіц ҙѐьёѕѥдіц ҙьѼѸѥъҕњє

Ѡшню ѝѝьд

чѤньѨнѨѸњѤчѯнѧкі ѣээ Ѱј ѣѯнѧкёѪѸьъѨѷ ѝћнѝѝн

- - -

êĉéêćöĒúą

đòŜćøąüĆÜ

ѝєчѫј ьѼѸѥіѥѕкѥьі ѥѕѝѤючѥўҙ-ѯчѪѠь

ћѬьѕҙѢ ѝєчѫј ьѼѸѥѯдц фҙіѣээіѥѕкѥьReal-time)

ћѬьѕҙѢ эі ѧўѥіѱзі кдѥіѰээіњєћѬьѕҙ ћѬьѕҙѢ

зѫц ѓѥёьѼѸѥіѥѕкѥьѝщѥьдѥіц ҙ

зёѠш ню ъьдђя Ѡћ ѝъѠѓѝѝьд

зѫц ѓѥёьѼѸѥіѣээіѥѕкѥьReal-time)

зёѠш ню ъь дђяѠћ ѝъѠѓ ѝѝьдзз Ѡд

њѧѯзі ѥѣўҙѯнѧкі ѣээѰј ѣѯнѧкёѪѸьъѨѷѝѼѥі њле ҖѠѯъѶллі ѧк юѤр ўѥ

ѝѝн

іѥѕкѥьѝщѥьдѥіц ҙ дъє е ҖѠєѬј ѓѤѕлѥдёѪѸьъѨѷ юѓ дъє ѝѼѥі њле ҖѠѯъѶллі ѧк юѤр ўѥ Ѡюъ

ēÙøÜÿøšćÜóČĚîåćî

Data Exchange + Clearing House + њѧѯзіѥѣўҙѯэѪѸѠкшҖь + Ѳў Җэі ѧдѥі

ћѬьѕҙѢ єѥшіуѥьдсўєѥѕіѣѯэѨѕэѯдц фҙѝѤкзє чѤньѨяѤкѯєѪѠк

ѝћн ѝкюњѝъѠѥќѥњнѝдњ ѝздѝѝн ѕя

ћѬьѕҙе ҖѠєѬј дј ѥк +ћѬьѕҙњѧлѤѕѢ+ ICT

е ҖѠєѬј + іѣээњѧѯзіѥѣўҙѯэѪѸѠкшҖь + Data Exchange ъѫдўьҕњѕ ћѬьѕҙютѧэѤшѧдѥішѥєѓѥідѧл + ICT

е ҖѠєѬј + іѣээѰѝчкяј + іѣээњѧѯзіѥѣўҙѯэѪѸѠкшҖь + іѣэээі ѧўѥіьѼѸѥеѠкѯєѪѠк

ъѫдўьҕњѕ ћѬьѕҙютѧэѤшѧдѥіъ ҖѠкщѧѷь + ICT

ÖøĂïÖćøóĆçîćøąïïךĂöĎúÿîĆïÿîčîÖćøêĆéÿĉîĔÝDCN

I

øąïïđÞóćąĀîŠü÷ øąïïĔîóČĚîìĊęøąïïÖúćÜ 4

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1 2 3

รูปท่ี 1.3.x องค์ประกอบของระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

9

รา่งแผนแมบ่ทการพฒันาระบบขอ้มูลสนับสนุนการตัดสนิใจ

1.3.8 เทคโนโลย ีและองค์ความรูอ้ื่นๆ (ระบบควบคมุปิด-เปิดประต)ู

สรุปในแนววเิคราะห ์เชน่ โทรมาตร หน่วยงานที่ทำาอยู ่ครอบคลมุพื้นที่ไหน/ขาดตรงไหน ปัญหาใหญ่ๆ เชน่ เทคโนโลยท่ีีใช ้ล้าสมยั บำารุงรกัษา แนวโน้มในอนาคต/สิง่ที่น่าจะปรบัเปล่ียน

1.4 โจทยข์องประเทศสรุปจากปัญหา สถานะปัจจุบนัของระบบขอ้มูล และสิง่ท่ีต้องการให้

ระบบม/ีรองรบัได้ กับการเปล่ียนแปลงภมูอิากาศ นโยบาย และเศรษฐกิจในอนาคต

10