แผนบรหารการสอนประจ าบทท 7 ความสขของชวต

หวขอเนอหาประจ าบท

7.1 แนวคดเกยวกบความสข 7.1.1 ความหมายของความสข 7.1.2 ประเภทของความสข 7.1.3 ระดบของความสข 7.1.4 ขาศกของความสข 7.2 วธการแสวงหาความสข 7.2.1 วธสรางความสขตามทศนะของพระธรรมโกศาจารย 7.2.2 วธสรางสขตามทศนะของพทธทาสภกข 7.2.3 ทางสความสขของบาทหลวงมเกล กาไรซาบาล, เอส. เจ. 7.2.4 แนวทางสรางสขของชยเสฎฐ พรหมศร 7.2.5 วธการด ารงชวตหหเปน นสขดวยหลก 5 พ. ของว พงศ ดายะพงค 7.3 การพฒนาความสขของชวต 7.3.1 ปฏจจสมปบาทกบการพ นาความสขของชวต 7.3.2 อโหสกรรมกบการพ นาความสขของชวต 7.3.3 สมาธกบการพ นาความสขของชวต 7.3.4 เมตตาภาวนากบการพ นาความสขของชวต 7.3.5 การเปลยนจตเพอพ นาความสขของชวต

วตถประสงคเชงพฤตกรรม 1. เพอหหนกศกษาบอกความหมายของค าวาความสขได 2. เพอหหนกศกษายกตวอยางความสขประเภทตาง ๆ ได 3. เพอหหนกศกษาเลอกวธการสรางความสขรปแบบตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม 4. เพอหหนกศกษาจ าแนกความแตกตางของความสขระดบตาง ๆ ได 5. เพอหหนกศกษาฝกฝนพ นาความสขของตนเองได 6. เพอหหนกศกษาเสนอแนวทางหนการแสวงหาความสขของตนเองได

220

วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. วธสอน 1.1 วธสอนแบบบรรยายประกอบสอ เรมจากการเสนอปญหาหรอตงค าถามเพอน าเขาสการบรรยาย มการตงค าถาม ตอบค าถามระหวางผสอนและผเรยน 1.2 วธการสอนแบบมสวนรวม ซงมขนตอนการสอนคอ 1) ประสบการณ (E1) 2) สะทอนความคดและถกเถยง (R&D) 3) เขาหจและเกดความคดรวบยอด (C) และ4) การทดลองหรอประยกตแนวคด (E2)

2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 ขนเตรยมความพรอมกอนเรยน 2.1.1 ตวแทนนกศกษาเชนคชอและตรวจสอบวนยหนชนเรยน 2.1.2 อาจารยหหนกศกษานงสมาธตามวดทศนส นการน านงสมาธของดร.อาจอง ชมสาย ฯ และบนทกผลการนงสมาธหนแบบบนทก 2.1.3 ระหวางบนทกผลการนงสมาธฟงเพลงประจ ารายวชา คอ วดทศนส นเพลงสายลมแหงจรยธรรม เพลงคนคนคน เพลงแผเมตตา เพลงความสขเลนก ๆ เพลงสบาย ๆ ครงละหนงเพลง 2.2 ขนประสบการณ (S1) 2.2.1 อาจารยหหนกศกษาชมวดทศนสนเกยวกบความสขประเภทตาง ๆ หรออารมณทท าหหเกดความทกขโดยมวดโอสนเรอง 1) ความสขรปแบบตาง ๆ 2) เพลงความสขเลนก ๆ 3) เพลง ณ ตรงนทหจฉนสข และ 4) อารมณโกรธ อาจารยและนกศกษาสนทนาแลกเปลยนความคดเกยวกบความสข 2.2.2 อาจารยแจงจดประสงคการเรยนร 2.2.3 อาจารยหหนกศกษาท ากจกรรมวดปรมาณความสขตามหบงานท 1 2.3 ขนเรยนรประสบการณหหม 2.3.1 ขนสะทอนความคดและถกเถยง (R & D) 2.3.1.1 อาจารยแบงกลมนกศกษากลมละ 5-6 คน ตามความสมครหจ 2.3.1.2 อาจารยอธบายแนวคดเกยวกบความสขประกอบสอ พาวเวอรพอยตและวดทศนสนรายการพนทชวต ตอนตามหาความสข 2.3.1.3 อาจารยหหนกศกษาอภปรายเกยวกบความสขตามหบงานท 2 2.3.1.4 อาจารยหหนกศกษาสงตวแทนมาน าเสนอผลการอภปรายหนาชน 2.3.2 ขนเขาหจและเกดความคดรวบยอด (C)

221

2.3.2.1 อาจารยและนกศกษาสรปแนวคดเกยวกบความสขและวธการสรางความสขดวยกจกรรม Mind Map 2.3.3 ขนการทดลองหรอประยกตแนวคด (E2) 2.3.3.1 อาจารยหหนกศกษาชมคลปวโอเรองสมาธกบวทยาศาสตรและสรปเนอหาพรอมทงอธบายประโยชนของสมาธลงหนสมดบนทก 2.3.3.2 อาจารยหหนกศกษาท าหบงานการกระยกตหชหลกปฏจจสมปบาทเพอพ นาความสขตามหบงานท 3 2.3.3.3 อาจารยหหนกศกษาท าหบงานการประยกตหชการอโหสกรรมกบการพ นาความสขตามหบงานท 4 2.4 ขนสรป อาจารยบรรยายสรปเนอหาเกยวกบความสขและการประยกตหชวธการพ นาความสขของชวต 2.5 ฝกทกษะชวตประจ าบท อาจารยหหนกศกษาท าแบบฝกทกษะชวตหนแตละสปดาหโดยท าทบานพกของนกศกษาตามหบงานการฝกทกษะชวตท 1 ความสขอยทไหน และหบงานแบบฝกทกษะชวตท 2 ฝกมองบวกหนสถานการณลบ

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนรายวชาจรยธรรมและทกษะชวต 2. วดทศนสนประกอบการนงสมาธเรอง 1) น านงสมาธของดร.อาจอง ชมสายฯ 2) เพลงสายลมแหงจรยธรรม 3) เพลงคนคนคน 4) เพลงแผเมตตา 5) เพลงความสขเลนก ๆ และ 6) เพลงสบาย สบาย 3. วดทศนสนเรอง 1) ความสขรปแบบตาง ๆ 2) เพลงความสขเลนก ๆ 3) เพลง ณ ตรงนทหจฉนสข 4) อารมณโกรธ 5) สมาธกบวทยาศาสตร 6) สารจากวาร และ7) รายการพนทชวต ตอน ตามหาความสข 4. พาวเวอรพอยตสรปเนอหาบทท 7 5. หบงานท 1 วดปรมาณความสข หบงานท 2 อภปรายแนวคดเกยวกบความสข หบงานท 3 วเคราะหหลกปฏจสมปบาทกบการพ นาความสขของชวต หบงานท 4 อโหสกรรม เวรยอมระงบดวยการไมจองเวร 6. หบงานการฝกทกษะชวตท 1 ความสขอยทไหน หบงานแบบฝกทกษะชวตท 2 ฝกมองบวกหนสถานการณลบ

222

การวดผลและการประเมนผล 1. แบบทดสอบกอนเรยน-หลงเรยน 2. หบงานและการประเมนผลหบงาน 3. หบสงเกตกจกรรมกลมและการประเมนผล

223

บทท 7 ความสขของชวต

มนษยทกคนทเกดมายอมมเปาหมายเหมอนกน และเปน นเปาหมายทควรแบงปนหหแกกน คอ ทกคนตองการความสขและไมตองการความทกข มสองทางทจะสรางความสขทางหนง คอ ภายนอกดวยการหาทอยหหดขน มเสอผาดขน มเพอนทดขน ทางทสองคอ การพ นาจตหจ เพอหหไดความสขภายหน ทางทงสองนไมจ าเปน นตองไปดวยกนอยางเทาเทยมกน แตอยางไรกนตามความสขภายนอกจะอยไดไมยนนานหากขาดความสขภายหน การเพมพนวตถหหมมากขนเพอสนองความสขนนบางทกนแกปญหาไปไดเปลาะหนง หากแตสรางปญหาขนไดอกเปลาะหนงดวยเชนกนเพราะ บางคนไดรบความร ารวย ไดรบการศกษาด และมฐานะสงสงทางสงคม แตกนหาความสขไมได คนพวกนตองกนยานอนหลบหรอดมเหลามากเกนไป เพราะอะไรขาดหายไปคนพวกนจงถอเอายาเสพตดหรอสราเมรยเปน นทพง หนทางตรงกนขาม บางคนนนมเงนนอย แตกนไมวตกแลวกนไดรบความสงบ เขายอมนอนหลบยามราตร แมจะยากจนหนทางวตถแตเขากนพอหจหนสงทมอยและมความสข ดงนน ความสขของมนษยมหลายทางและหลายระดบ การศกษาเรองความสขจะท าหหเราด าเนนชวตไดอยางเปน นสข สมดงท ฌอง-ฌาคส รสโซ กลาววา “ทกคนอยากเปน นสข แตการจะเปน นอยางนนได แรกสด เขาตองเขาหจวาความสขคออะไร” (อางถงหน รการ, 2551, หนา 41) ดงนนหนการศกษาเรองความสขของชวตมประเดนนส าคญหนการศกษาดงน

7.1 แนวคดเกยวกบความสข

นกปรชญาโดยทวไปแทบทกส านกจะถอวา สงดมคาทสดของชวต คอ ความสข แตความสขคออะไรนนแตละส านกหหค าตอบไมเหมอนกน ศาสนาพทธสอนวาความสขเปน นสงมคาของชวตแตความสขหนความเขาหจของศาสนาพทธมทงสวนเหมอนและไมเหมอนกบส านกอน ๆ ดงนนจงจ าเปน นตองศกษาแนวคดเกยวกบความสขหนประเดนนตาง ๆ ดงน

7.1.1 ความหมายของความสข

การทจะศกษาท าความเขาหจเกยวกบความสขหหเกดความเขาหจเปน นพนฐานนน จ าเปน นจะตองท าความเขาหจเกยวกบความของความสขซงมผรไดหหความหมายของความสขไว ดงน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 (2556, หนา 1241) หหความหมายของค าวา สขไววา “ความสบายกายสบายหจ” ความสขกายหนภาษาบาลหชค าวา กายกสข (Happiness)

224

หมายถง ความสขทางกาย ความสขนเกดขนจากเรองราวและวตถภายนอก เงอนไขเบองตนของความสขกายคอ ตองมเรองราวและวตถทบนดาลความสขหหเชนไดครอบครองสงทอยากไดเปน นตน ดงนนกระบวนการของความสขกายเกดจากภายนอกเขาสภายหน ปญหาจากความสขกายคอ หนเมอความสขขนอยกบปจจยภายนอก ดงนนเมอหดทปจจยแหงความสขนน ๆ หายไปความสขกนจะหายไปดวย สวนสขหจหรอสบายหจนน ภาษาบาลหชค าวา เจตสกสข (Mental Happiness) หมายถง ความสขทางหจไดแก การทจตหจเบกบาน รสกมความสข ซงเบงบานออกมาจากภายหนสภายนอก เกดขนและหลงไหลพรงพรออกมาจากสวนลกหนจตหจ ดงนนเมอหดทไดเปน นเจาของความสขหจสงหด ๆ จากภายนอกกนแยงความสขหจไปไมได ความสข มาจากรากศพทภาษาองกฤษวา happiness มาจากค าวา happ หนภาษาของชาวไอซแลน ซงมความหมายวา “โชค” หรอ “โอกาส” โดยมาจากรากศพทเดยวกบค าวา เกดขนโดยไมไดตงหจ (haphazard) และเกดขนโดยบงเอญ (happenstance) (ชาฮาลร, ม.ป.ป., หนา 27) จากรากศพทหนภาษาองกฤษท าหหสรปไดวาความสขเปน นสงเกดโดยความบงเอญ ชาฮาร (ม.ป.ป., หนา 60) หหความหมายของความสขไววา “ประสบการณหนภาพรวมของความพอหจและความหมาย คนทมความสขจะมอารมณหนแงบวกและมองวาชวตตวเองเปยมไปดวยความหมาย” ความพอหจนนเกยวของกบการสมผสถงอารมณหนแงบวกหนปจจบนเกยวของกบประโยชนทจะไดรบหนปจจบน สวนความหมายนนมทมาจากการมจดมงหมายหนชวตมทมาจากประโยชนทจะไดรบหนอนาคตอนเนองมาจากการกระท าของเรา รการ (2551, หนา 50) ไดอธบายถงความสขไววา “สขะเปน นภาวการณดทด ารงอยางย งยน ซงจะเกดขนไดเมอเราเปน นอสระจากความมดบอดทางจตและอารมณทเปน นทกข เปน นปญญาทเปดหหเราไดเหนนโลกตามทมนเปน น อยางปราศจากมานบงตาหรอความบดเบอนหด ๆ และสดทายคอการไดอสรภาพภายหน และความเมตตาการณยทเผอแผแกผอน” วชระ งามจตรเจรญ (2550, หนา 424) อธบายความหมายของความสขวา “ค าวา “สข” (สข ) หรอ “ความสข” แปลตามศพทหมายถงสภาวะททนไดงาย (สเขน ขมยเตต สข ) ตรงขามกบค าวา “ทกข” หรอ “ความทกข” ทแปลวา “ทนไดยาก” โดยทวไปความสขจงหมายถง ความรสกสบายหรอสภาวะทคนพงพอหจและปรารถนาทจะไดเสพเสวย” ความสขหนความหมายของ EQ (Emotional intelligence) หรอความฉลาดทางอารมณ ความสขหมายถง ความสามารถหนการด าเนนชวตอยางเปน นสข (กรมสขภาพจต, 2543, หนา 16) จากการศกษาความหมายของค าวาความสขจะเหนนไดวา ค าวาความสขเปน นค าทมความหมายครอบคลมทงความสขทางกายและความสขทางหจแตความสขของมนษยนนเปน นความรสก ซงมหลายระดบ ดงนนเมอพดถงความสขจงตองรวาเปน นความสขประเภทหด เพราะความสขนนมหลายระดบ

225

7.1.2 ประเภทของความสข

จากความหมายของค าวาความสขทกลาวมาขางตนท าหหเหนนความสขของมนษยนนสามารถเกดขนไดสองทางคอทางกายและทางหจและความสขนนความลกซงไปตามล าดบดงนนความสขจงมหลายประเภท หนการจดประเภทของความสขนนเราสามารถจดไดหลายประเภท 7.1.2.1 แบงตามเงอนไขทใหเกดความสข ความสขของมนษยนนหากจดแบงตามเงอนไขทท าหหเกดความสขสามารถแบงออกไดเปน น 2 ประเภท ดงน 1) สามสสข หมายถง ความสขภายนอก เปน นความสขทมเหยอลอ เปน นสขแบบมเงอนไขเมอไดสงทถกหจเราจะมความสข เปน นความสขแบบชาวบานทงหลาย ความสขประเภทนมกจะสมพนธกบปจจยตาง ๆ หนการด ารงชวต ประกอบดวยดชนชวด เชน ความสขจากการมปจจยสเพยงพอ มอาหารบรโภค ปลอดภย ทอยอาศยมนคง มรายไดเพยงพอ ความสขจากการมความมนคงหนชวต มหลกประกนหนชวต ปราศจากหนสน มครอบครวอบอน มชมชนทเขมแขนงเอออาทร มสงแวดลอมทด (สทตย อาภากโร และเขมณฏฐ อนทรสวรรณ, 2553, หนา 62) ความสขประเภทนจะมไดจะตองมเงอนไขหรอเหยอลอจากภายนอกมาตอบสนอง 2) นรามสสข หมายถง ความสขภายหน สขทไมมเหยอลอ ไมมเงอนไขเปน นความสขทเกดขนภายหนจตหจ มความประณตกวาความสขประเภทแรก เกดขนหนระดบจตหจและปญญาไมไดขนกบปจจยภายนอกโดยตรง ซงประกอบดวยดชนชวด เชน ความสขจากการมอสรภาพ ปราศจากการถกครอบง าความคดและการถกกระตนจากสงเราภายนอก ความสขจากความภมหจหนสงทมอย สามารถชนะหจตนเองหหท าแตความด ความสขจากการเขาถงหลกศาสนาความสขจากความสงบ (สมาธ) คอ ความสงบหนจตหจ ไมฟงซาน ความสขจากความไมยดมนถอมน (ปญญา) คอ ความไมยดตดหนตวตนและวตถ เขาหจความไมเทยงแทของชวตและโลก (พระมหาสทตย อาภากโร และเขมณฏฐ อนทรสวรรณ, 2553, หนา 62) 7.1.2.2 แบงตามความละเอยดประณตของความสข ความสขของมนษยนนมความละเอยดประณตไปตามล าดบซงสามารถแบงความประณตของความสขได 3 ประเภทดงน (วชระ งามจตรเจรญ, 2550, หนา 430) 1) กามสข ปถชนทวไปยอมมตณหาบางไมมากกนนอย การมตณหาท าหหมนษย หหความหมายแกโลกและคาดหวงจากโลก บางทมนษยกนสมหวงไดรบความสข บางทกนผดหวงไดรบความทกข ความสขทเกดขนนเปน นเรองทางกาย หรอทางวตถเรยกวา “กามสข” และหากจะพดหนวงกวางอาจหมายรวมถงความสขทางสงคม เชน เกยรตยศ ความอบอน ไมตรจตฯลฯ ดวย ทงหมดเปน นการเสพสขจากสงทอยหนโลกภายนอกตวมนษย (คอ วตถสงของ พช และเพอนมนษย) การเสพสขจากโลกภายนอกนหากไมมการยบย งชงหจแลว แทนทจะเปน นสขกลบเปน นทกข การหมกมนมวเมาหน

226

ความสขแบบนจนเกนเลยไมเพยงพอแตจะท าหหตวเองไมอยหนสภาพทจะเสพสขไดตอไปอกเทานน แตยงท าหหสงคมปนปวนท าหหเกดการแกงแยงเอารดเอาเปรยบอยางไมเปน นธรรม กามสขนนหมายถงความสขอนเกดจากการหชประสาทสมผสรบรหรอสมผสสงตาง ๆ ความสขชนดนถอวาเปน นความสขทอยหนวสยของชาวบานทจะพงแสวงหา ศาสนาพทธมไดถอวาการเสพสขจากโลกภายนอกหรอกามสขเปน นสงชวราย เพยงแตบอกวามความสขทสงกวานเทานน การเสพกามสขขนสงสด คอ เสพเพยงเพอหหชวตด ารงอยไดอยางปกต เพอจะไดแสวงหาความสขขนสงขนไป 2) ฌานสข แมวากามสขจะมหชสงชวราย แตกนยงเปน นความสขทหยาบและไมย งยน สงทหหความสขนนมจ านวนจ ากดไมเพยงพอแกทกคนจงมการแยงยงกนทะเลาะววาทกน การรจกประมาณหนการแสวงหาความสขนนยอมมผลดทงตอสงคมและตอตนเอง สขทเหนอกามสขกนคอ ฌานสขอาจเรยกไดวาเปน นความสขทางหจ ฌาน แปลวาเพง ไดแก ภาวะทจตบรรลสมาธถงระดบหนง ฌานสขนแมจะมหชความสขทเกดจากวตถแตกนยงตองการบางสงบางอยาง (แมจะมหชวตถ) มาสนองจงเปน นเหตหหเกดความยดมนหรออปาทาน ดงนนจงไมหชความสขขนสงสด 3) นพพานสข ศาสนาพทธถอวานพพานเปน นความสขขนสงสด หรอบรมสขเพราะปราศจากทกขทงทางกายและทางหจอยางสนเชง นพพานเปน นประสบการณทรไดเฉพาะตน นพพานคอความดบ ดบหนทนหมายถง ตณหาดบ นพพานคอสภาพทสนโทสะ ราคะ โมหะ ความสขประเภทนเปน นความสขสงสดไมมความสขอนหดจะมาเปรยบไดซงพระพทธเจาไดตรสยนยนไววา “นพพาน ปรม สข ” แปลวา นพพานเปน นความสขสงสด 7.1.2.3 สขของคฤหสถ คฤหสถหมายถงผครองเรอนคอชาวบานผยงของเกยวอยหนชวตแบบชาวบานซงตางพระสงฆผสละทรพยสนบานเรอนออกแสวงหาความหลดพน ความของคฤหสถจงแตกตางจากความสขของผออกบวช สามารถแบงความสขของคฤหสถได 4 ประเภทดงน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2556, หนา 67) 1) อตถสข คอ ความสขอนเกดจากการมทรพย โดยการแสวงหาทรพยสนเงนทองมาไดจากการประกอบอาชพทสจรต มความภาคภมหจ เอบอม วาตนไดทรพยสนมาดวยความขยนหมนเพยรและความชอบธรรม 2) โภคสข คอ ความสขทเกดจากการไดหชทรพยสนเงนทองของตนเอง ไปหนทางทถกทควร ไมหชจายสรยสรายเกนไป อาทเชน การหชจายหนการซออาหารเลยงชพตามสมควร ไมท าหหตนเองและผอนเดอนรอน 3) อนณสข คอ ความสขทเกดจากการไมเปน นหนสนกบหครหรอสถาบนหดอนจะกอหหเกดความเดอดรอนแกตนเองและครอบครวตลอดจนสงคม

227

4) อนวชชสข คอ ความสขอนเกดจากพฤตกรรมของตนเองทไมสรางความเดอดรอน หหแกบคคลหดบคคลหนงหรอแกสงคมไมมความเสยหายทงหนแงสวนตวและสวนอน ๆ มความประพฤตเรยบรอยทงกายวาจาหจ หลกไกลจากอบายมข 7.1.2.4 ความสขระดบบคคลและชมชน ความสขของมนษยนนหากแบงบคคลและสงคมแลวสามารถแบงออกไดเปน น 2 ระดบดงน (สทตย อาภากโร และเขมณฏฐ อนทรสวรรณ, 2553, หนา 238 - 239) 1) ความสขระดบบคคล ครอบครว หมายะถงการมองเหนนคณคาและภมหจหนตนเอง เคารพหนสทธของกนและกน มธรรมะเปน นสงยดเหนยว ครอบครวอบอน มความรก ความเขาหจ อยพรอมหนา สขภาพกาย หจแขนงแรง ไมเครยด ไมมโรคภยไขเจนบ มงาน มรายไดเพยงพอ ไมมหน หรอมหนนอย มทรพยสนเปน นของตนเอง มทดนท ากน มทอยอาศยมนคง ไดรบการยอมรบและความเปน นธรรมหนสงคม 2) ความสขระดบชมชน หมายถง คนหนชมชนรกทองถนส านกรกทองถน มความรวมมอพงพาอาศยกนหนชมชน มความเปน นธรรม ยตธรรมเสมอภาค มว นธรรมประเพณเปน นเครองยดเหนยวของชมชน มการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน มความมนคงปลอดภยหนชวตและทรพยสน มการหหบรการสาธารณะและทางสงคมอยางทวถง มพนทสเขยวรมรน สะอาด ปลอดจากมลพษ

7.1.3 ระดบของความสข

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (2555, หนา139-149) ไดแสดงทศนะเกยวกบความสขไววามนษยนนสามารถพ นาหหเขาถงความสขได 5 ขน หรอ 5 ระดบ ดงน ขนท 1 คอ ความสขจากการเสพวตถหรอสงบ ารงบ าเรอภายนอกทน ามาปรนเปรอ ตา ห จมก ลน กาย ของเรา ขอนเปน นความสขสามญ ททกคนหนโลกปรารถนากนมาก ความสขประเภทนขนตอสงภายนอก เพราะวาเปน นวตถหรออามสภายนอก เมอเปน นสงภายนอก อยนอกตว กนตองหาตองเอา เพราะฉะนนสภาพจตของคนทหาความสขประเภทนจงเตนมไปดวยความคดทจะไดจะเอา แลวกนตองหาและดนรนทะยานไป เมอไดยากกนมความสขมากแลวกนเพลดเพลนไปกบความสขเหลานน พอไดมากเขาตอมากนนกวาตวเองเกงมากไป ๆ มา ๆ โดยไมรตวกนมภาวะอยางหนงเกดขน คอ ชวตและความสขของตวเองตองไปขนกบวตถเหลานน อยล าพงงาย ๆ อยางเกาไมสขเสยแลว ตอนทเกดมาหหม ๆ นไมตองมอะไรมากกนมความสขไดตอมามวตถมากเสพมาก ทนขาดวตถเหลานนไมไดเสยแลว กลายเปน นสญเสยอสรภาพ ชวตและความสขตองไปขนกบวตถ ความสขทตองหาแสดงวาเราขาดคอยงไมมความสขนน เราหาไดทเสพทกนมความสขท แตระหวางนนตองอยดวยการรออยดวยความหวง

228

ขนท 2 พอเจรญคณธรรม เชน มเมตตากรณา มศรทธา เรากนมความสขเพมขนอกประเภทหนง แตกอนนชวตเคยตองไดวตถมาเสพตองไดตองเอา เมอไดจงมความสข ถาหหคอเสยกนไมมความสข แตคราวน คณธรรมท าหหหจเปลยนไป เหมอนพอแมทมความสขเมอหหแกลก เพราะรกลก ความรกคอเมตตา ท าหหอยากหหลกมความสข ดงนนคณธรรมทพ นาขนหนหจ เชน เมตตากรณา ศรทธา จงท าหหเรามความสขจากการหห การหหกลายเปน นความสข ขนท 3 ความสขเกดจากการด าเนนชวตถกตองสอดคลองกบความเปน นจรงของธรรมชาต ไมหลงอยหนโลกของสมมต มนษยหนสงคมมกหลงอยหนโลกของสมมตมากและบางทกนหลงไปกบความสขหนโลกของสมมตนน แลวกนถกสมมตลอหลอกท าหหด ารงชวตอยดวยความหวงจากสมมตทไมจรงจงย งยน ขนท 4 ความสขจากความสามารถปรงแตง คนเรานมความสามารถหนการปรงแตงซงเปน นลกษณะพเศษของมนษย ปรงแตงทกขปรงแตงสขกนได ทส าคญกนคอ หนหจของเราเอง เรามกจะหชความสามารถหนทางทเปน นผลรายแกตนเอง แทนทจะปรงแตงความสข เรามกปรงแตงความทกข คอ เกนบเอาอารมณทไมด ทขดห ขดตา เอามาครนคดหหไมสบายหจ ขนมวเศราหมอง พระพทธเจาทรงสอนหหเรารจกหชความสามารถหนการปรงแตงแทนทจะปรงแตงทกขกนปรงแตงสข เกนบเอาแตอารมณทดมาปรงแตงหจหหสบาย แมแตหายหจทานยงปรงแตงความสขไปดวย ลองฝกดกนไดเวลาหายหจเขากนท าหจหหเบกบาน เวลาหายหจออกกนท าหหโปรงเบา หนเวลาทพดหนหจอยางไร กนท าหจหหเปน นอยางนนจรง ๆ ดวย ขนท 5 ความสขเหนอการปรงแตง คราวนไมตองปรงแตง คอ อยดวยปญญา รเทาทนความจรงของโลกและชวต การเขาถงความจรงดวยปญญา เหนนแจง ท าหหจตวางหจลงตวสนทสบายกบทกสงทกอยาง อยอยางผเจนจบชวต

7.1.4 ขาศกของความสข

มนษยทกคนนนตองการความสขแตนอยคนนกทจะพบความสขอยตลอดเวลา เพราะหนการด าเนนมนษยมกพบทงความสขและความทกขอยเสมอ อะไรเปน นสงทมาท าลายขดขวางไมหหมนษยประสบความสข สงนนเรยกวา ขาศกหรอศตรของความสข คอ อกศลมล อกศลมลหมายถง รากเหงาของความชว หรอตนเหตของความชวทเปน นตวขดขวางท าลายความสขของมนษยเรยกวา ขาศกของความสขม 3 ประการคอ 7.1.4.1 โลภะ หมายถง ความอยากไดสงของของผอน มาเปน นของตนดวยอาการอนไมชอบธรรม เมอความโลภเกดขนแลว อกศลมลอยางอน เชนความเพงเลนง ความมกมาก ความตระหน ความหลวกลวง การฉอโกง การลกขโมย และการปลนสะดมทรพย เปน นตน กนเกดขนตามมา

229

7.1.4.2 โทสะ หมายถง ความคดประทษรายผอน ดวยความขาดเมตตา เมอโทสะเกดขนแลว ความจองลางจองผลาญกน ความจองเวรกน การท ารายกน การฆาฟนกนและกน การวาราย การพดค าหยาบ เปน นตน ทยงไมเกดกนเกดขน 7.1.4.3 โมหะ หมายถง ความหลงงมงาย โดยไมรตามความเปน นจรงวาอะไรผดอะไรถก เปน นตน เมอโมหะเกดมขนแลวอกศลอยางอน เชน ความลบหลคณทาน ความตตนเสมอทาน ความรษยา ความถอด ความเปน นคนหวดอวายากสอนยาก ความเหนนผดเปน นชอบ เหนนชวเปน นด เปน นตนทยงไมเกดกนเกดขน เมออกศลมลทงสามประการนยงมอยหนตวมนษยและเกดขนเมอหดยอมท าหหเกดความทกขเมอนนอนเปน นการท าลายความสขของมนษย

7.2 วธการแสวงหาความสข

หนการแสวงหาความสขหรอการสรางความสขหหเกดขนกบชวตนนมผเสนอไวหลายวธดวยกนดงน

7.2.1 วธสรางความสขตามทศนะของพระธรรมโกศาจารย (2549, หนา 39-40)

พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต) ไดอธบายถงวธสรางความสข 3 วธ ดงน วธท 1 เราลดความโลภลงบาง วางกฎแหงความสขหหนอยลง ขยายโอกาสทจะม ความสขหหมากขน อยาไปจ ากดวาตองเทานเทานนจงจะมความสข แมเราจะไดรางวลนด ๆ หนอย ๆ เรากนมความสข แคไดรอยยมของเดนกกนท าหหเรามความสขได วธท 2 เราหดมองโลกหนแงด แสวงประโยชนจากสงทงหลาย สองคนยลตามชอง คนหนงมองเหนนโคลนตม อกคนตาแหลมคม เหนนดวงดาวอยพราวพราย วธท 3 เราเปน นผสรางสข ไมหชรอรบความสขอยางเดยว เราสรางความสขดวยการ ท าความด เชน การถวายทาน รกษาศล นงกรรมฐาน ฟงธรรม ฯลฯ

7.2.2 วธสรางสขตามทศนะของพทธทาสภกข (2523, หนา 44-46)

ทานพทธทาสภกขไดกลาวถงวธสรางสขหนการท างานโดยทานไดอธบายวาท างานอยางไรหหมความสขโดยทานไดอธบายเรองท างานหหมความสขไววา

“ค าวาชวตหรอชวะนเปน นอยอยางสดชน เหมอนตนไมตนไลทมนสดชน แลวมนเอบอมดวยการมชวต ถาเรยกวาความสขแหงชวต มนตองสดชนและอมอย......ฉะนนเราตองหลอเลยง

230

ชวตดวยธรรมะ หนทกแงทกมม จะตองท าหหชวตมนอมอยและพอหจอย... เมอท างานกนพอหจหนการงาน เปน นสขสนกหนการงาน... หนตวการงานนนแหละมความสขของชวต ไมหชเงน หรอไมหชผลทเกดจากงาน นนเอามาท าลายชวตกนได เอามาท าหหชวตเรารอนกนได แลวมนยงยากล าบากทจะหชเงนเพอหาความสงบสข แตเราหาความสขจากพระธรรม มพระธรรมเมอไรมความสงบสขเมอนน แลวกนเมอท างานนนแหละ มพระธรรมไดมากทสด มนกนมความสขเยอกเยนนหนการงาน”

7.2.3 ทางสความสขของบาทหลวงมเกล กาไรซาบาล,เอส.เจ. (อางถงหน สวรรณา สถาอานนท, 2546, หนา 58 – 73) บาทหลวงมเกล กาไรซาบาล,เอส.เจ.ไดเสนอทางไปสความสขไวดงน

1) หสหจตอผอน การหสหจตอผอนมผลดตอเราดงน ความรกอนแทจรงนนชวยสมาน กระท าหหเรากลายเปน นคนทมคา และมอบความหมายหหแกชวตของเรา ถาหากคณปรารถนาจะมความสข จงรกและหสหจหนผอน ความรกอนแทจรงนนยอมส าแดงออกมาหนสามลกษณะตอไปน (1) กระท าการอนเออประโยชน (2) มอบก าลงหจหห และ (3) ทาทายเพอหหผคนเตบโตดงาม

2) พยายามเปน นคนมองโลกหนแงด ผมองโลกหนแงดคอคนทมองคนอนหนแงด พยายามมองหาขอดของเขา ชนชม และไมพดจาหหราย คณจะรสกผอนคลายเมออยกบผมองโลกหนแงด คณจะไมรสกวาถกตดสนหรอถกประณามเพราะผมองโลกหนแงดยอมเคารพและยอมรบหนตวคณอยางทคณเปน น สามารถยอมรบความผดพลาดของตนอยางงายดาย และสามารถทจะหวเราะหนความผดพลาดของตน

3) รบผดชอบหนความผดพลาดของตน เราลวนเปน นผคนแหงความผดพลาด เปน นวสยของมนษยทจะกระท าการผดพลาด เมอเกดความผดพลาดคณไมจ าเปน นตองหนไปจากความรสกผดหด ๆ คณไมจ าเปน นตองเสแสรงไมจ าเปน นตองพสจนตวเองกบผหด ไมจ าเปน นตองโกหกหรอเสไปประณามผอน จงยอมรบหนขอจ ากดของตน เมอนนคณจะรสกสงบหจลง

4) หหอภยเสมอ การหหอภยหมายถง การละเวนทจะแกแคน คอการไมกระท าความชวตอบความชว คณจะสามารถหหอภยไดอยางหมดจดกนตอเมอคณไมคดจะเอาคนกบผทท ารายคณ และคณจะรสกเปน นสขหากเลอกทจะกระท าความดตอบความชว เมอหดทเราปฏเสธทจะแกแคนหากแตเลอกทจะปฏบตตอผอนอยางหหเกยรต มไยวาเขาจะปฏบตตอเราอยางไร เมอนนความสขอยางลนพนยอมอบตขนหนหจเราและเราจะคนพบความปตสขอนแทจรง

5) จงเบกบานหนสงด ๆ ทชวตมอบหห ชวตเปน นสงไมแนนอน เรามกจะถอเอาวาสงตาง ๆ วาเปน นของแนนอนอยแลว โดยมไดตระหนกวาเราชางโชคดเพยงหด จงลมตาตนขน และเบกบานมสขกบบรรดาสงเลนก ๆ นอย ๆ ทงหลายหนชวต

231

7.2.4 แนวทางสรางสขของชยเสฎฐ พรหมศร ( 2553, หนา 74-79)

ชยเสฎฐ พรหมศรไดเสนอแนวทางสรางสขไว ดงน 1) ซาบซงหรอพงพอหจกบสงด ๆ ทเกดขนหนชวต ขอเสนอแนะเพอสรางความสขกน

คอ การเขยนสงทเรารสกดมความสขหรอเราตองการขอบคณลงหนกระดาษประมาณ 3-5 เรองตอสปดาห

2) ฝกฝนการกระท าทมเมตตา พยายามท าหนสงทมเมตตาตอบคคลรอบขางและควรท าอยางสม าเสมอ ท าหหบอย ๆ ทงทท างานและหนการด าเนนชวตหนเวลาปกต เชน พดดกบคนอน ท าความเขาหจหรอรบฟงมมมองของคนอน มน าหจและเออเฟอเผอแผตอคนอนเปน นตน

3) สรางความสนกหนชวต มงความสนหจไปทความพงพอหจหนชวต ชนชมและพงพอหจตอสงทอยรอบขางตวเรา เพราะบางครงชวงเวลาทเรงรบหนแตละวนท าหหเราพลาดโอกาสทจะเสพหนสงด ๆ ของชวตไป

4) ขอบคณพเลยง เราตองถามตวเราเองวาหครทเรายงเปน นหนบญคณหรอตองการจะตอบแทนอกบาง ถามกนควรแวะไปเยยมเยยนหรอโทรศพทไปหาเขาเพอกลาวถงสงทดทเขาเคยท าหรอเคยมอบหหเรา เราตองสรางทศนคตของการระลกถงหรอการเหนนคณคาของบคคลอน ซงสะทอนหหเหนนวาเราชนชมคนอนอยางไร

5) เรยนรทจะหหอภย คนทจะมความสขแบบยงยนไดตองสามารถขจดความโกรธและความเศราหมองออกไปได สาเหตของความโกรธและความเศราหมองมาจากการทเราไมสามารถหหอภยคนอนได

6) หหเวลาและแรงกายกบเพอนและครอบครว ปจจยทส าคญและมผลตอความสขของคนเราไดแกความเขมแขนงของความสมพนธระหวางบคคล ดงนนเราจงตองแบงเวลาหหด ตองมเวลาหหกบครอบครว เพอน และคนทเรารก ไมหชมงแตท างานเพยงอยางเดยว

7) หหความเอาหจหสตอสขภาพรางกาย เราอาจเคยไดยนค าวา จตทแจมหสอยหนรางกายทแขนงแรง คนทจะมความสขไดตองมรางกายทสมบรณแขนงแรง ดงนนเราตองดแลรางกายหหด

7.2.5 วธการด ารงชวตใหเปนสขดวยหลก 5 พ. ของวฒพงศ ดายะพงค (2549, หนา 58-62)

ว พงศ ดายะพงคไดเสนอวธด ารงชวตหหเปน นสขดวยหลก 5 พ. ไวดงน 1. อยอยางพอเพยง เปน นวธคดทน ามาซงความสงบสขของชวตและสงคม ค าวา

พอเพยงหนทน คอความพอเพยง 5 ประการ ดงน

232

1.1 การพอเพยงดานจตหจ คอการมจตส านกทด เดนสายกลาง รเทาทนความตองการและรจกระงบความตองการทเกนความจ าเปน น เพราะการพอเพยงดานจตหจเปน นจดเรมตนของการพอเพยงดานอน ๆ

1.2 พอเพยงดานสงคม คอ ตองมความชวยเหลอเกอกลซงกนและกนหนสงคม สรางความเขมแขนงหหกบชมชนและสงคมโดยรวม รจกผนกก าลงและมกระบวนการเรยนรทเกดจากรากฐานของชมชนทแทจรง

1.3 พอเพยงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คอการรจกหชทรพยากรอยางฉลาดรอบคอบและประหยด เพอหหสามารถหชทรพยากรไดอยางย งยนยาวนานเพอพ นาสงคมและประเทศตอไป

1.4 พอเพยงดานเทคโนโลย คอการรจกหชเทคโนโลยหหเหมาะสมสอดคลองกบปญหาและความตองการทพอเพยง และพ นาเทคโนโลยจากภมปญญาทองถนเพอหชหนการด ารงชวต

1.5 พอเพยงดานเศรษฐกจ คอเมอผลตสงตาง ๆ เพอการด ารงชพเปน นหลกแลวจงเผอแผไปสการท ามาคาขายหนเชงธรกจเพมรายไดและหชจายอยางประหยด

2. อยอยางเพอนพอง การอยอยางเพอนพองนองพน นเปน นการอยกนอยางมมตรภาพ เออเฟอเผอแผ เกอกลตอกนและมความสามคคตอกน ทงหนระดบครอบครว ชมชนและกวางหหญหนระดบประเทศ ตลอดจนมนษยโลกดวยกนโดยปฏบตตามหลกสาราณยธรรม 6 คอ

2.1 เมตตากายกรรม คอ กระท าตอกนดวยความรกความเมตตา 2.2 เมตตาวจกรรม คอ พดตอกนดวยความรกความเมตตา 2.3 เมตตามโนกรรม คอ คดตอกนดวยความรกความเมตตา 2.4 สาธารณโภค คอ เออเฟอเผอแผกน 2.5 สลสามญยตา คอ รกษาระเบยบวนยของสงคม 2.6 ทฎฐสามญยตา คอ มความลงรอยกนไมแตกแยกทางความคดยอมรบ

ความคดเหนนทแตกตาง 3. อยเพอผอน การอยเพอผอนเปน นคณธรรมขนสงทกรอบทางความคดไมยดตด

อยทตวเองเปน นหลก แตเปน นการคดเพอผอนซงหมายถงเพอนมนษย สงคม สงแวดลอม การอยเพอผอนนนบคคลตองรจกการหหและการเสยสละเปน นหลก มหชการรบหรอการเหนนแกตว

4. อยอยางพรหม การอยอยางพรหมคอ การตงมนอยหนหลกธรรมพรหมวหารสประกอบดวย เมตตาคอ ปรารถนาหหผอนมความสข กรณาคอปรารถนาหหผอนพนทกข มทตาคอ ยนดหนความดความสขความส าเรนจของผอนโดยไมมจตรษยา อเบกขาคอ มจตเปน นกลางยอมรบความเปน นไปของชวตและสรรพสงไดโดยเขาหจวาโลกและสรรพสงเกดขน ตงอย ดบไปไมมอะไรแนนอน

233

5. อยอยางพระ การอยอยางพระหมายถง การอยอยางสงบ รกษาศลเขาถงหลกธรรมค าสอนของศาสนาและสงสอนธรรมชวยเหลอเพอมนษยหหพนทกข

การด ารงชวตหหมความสขหนความเปน นมนษยปถชนน น หากน าหลก 5 พ. อนประกอบดวย อยอยางพอเพยง อยอยางเพอนพอง อยเพอผอน อยอยางพรหม และอยอยางพระ มาเปน นหลกการหนการก ากบความคดคดแลว นาจะท าหหการด ารงชวตอยางมความสขไดตามอตภาพแบบสมมตสขทเขาหจและรเทาทน หากมความเขาหจรเทาทนพรอมพากเพยรปฏบตอยเสมอ ความสงบสขกนปรากฏหนหจของเราไดหนทสด

7.3 การพฒนาความสขของชวต

ความสขเปน นทกษะทสามารถพ นาได เหมอนหนงกลามเนอทฝกฝนทกวนกนจะแขนงแรงขน หากบคคลหดพ นากลามเนอแหงทกษะความสข บคคลผนนกนจะเปน นคนมความสขไดงายและมความทกขไดยาก หนการพ นาความสขสามารถพ นาไดดงน

7.3.1 ปฏจจสมปบาทกบการพฒนาความสขของชวต

หลกปฏจจสมปบาทเปน นหลกคดทส าคญทางพระพทธศาสนาเปน นค าสอนทสอนหหมองโลกตามความเปน นจรง เพราะการรความจรงเปน นฐานทางปญญา หลกปฏจจสมปบาทเรยกอกอยางหนงวา อทปปจจยตา แปลวา ความเปน นปจจยหหเกดขน เปน นหลกคดอยางเปน นกลางและเชอมโยง สวนค าวา ปฎจจสมปบาท หมายถง สงทองอาศยกนและกนเกดขนไมสามารถแยกจากกนได กฎแหงเหตผล ทกอยางทเกดขนตองมเหตปจจยเกยวเนอง หรอสงหดกนตามหนจกรวาลน จะเปน นเองโดยไมมปจจยอนหรอองคประกอบอน ๆ รวมดวยนน ยอมเปน นไปไมได ตามสตรของปฏจจสมปบาทมหลกทวไปวา ดงน

เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน เมอสงนไมม สงนกนไมม เพราะสงนดบไป สงนกนดบไป การน าหลกปฏจจสมปบาทมาพ นาความสของชวตไดดงน คอ (1) การฝกคดแบบสบสาวเหตปจจยเพอสบคนสาเหตของปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขน (2) การฝกหชชวตอยางรเทาทนกระบวนการของการเกดและดบของโลกและชวต (3) การฝกสาวหาเหตปจจยชวยหหดบกระบวนการเกดทกขและสรางกระบวนการเกดสข และ(4) การฝกสาวหาเหตชวยหหจดการ ปรบปรงชวตหหดขนตอไปได (อภญว น โพธสาน, 2551, หนา 166 – 170) การฝกคดและมองโลกดวยหลกปฏจจสมป

234

บาทท าหหรเทาทนกระแสความคดและท าหหมกระแสความคดอยางเปน นกลางคลองอสระ ไมตดขด กอหหเกดอสรภาพ หลดพนจากความบบคนเกดปรกตภาพหรอความสข (ประเวศ วส, 2547, หนา 23) ตวอยางการฝกมองโลกตามหลกปฏจจสมปบาทจากนทานเรอง ตากบยายปลกถวปลกงาหหหลานเฝาซงมเนอหาดงน ตากบยายปลกถวปลกงาหหหลานเฝา หลานไมเฝา กาจงกนถวกนงา ยายมายายดา ตามาตาต หลานจงรองไหไปหานายพราน หหชวยยงกา นายพรานบอกวาธระอะไรของขา หลานจงรองหหไปหาหนหหชวยกดสายธนนายพราน หนบอกวาธระอะไรของขา หลานจงรองไหไปหาแมว หหชวยจบหน แมวบอกวาธระอะไรของขา หลานจงรองไหไปหาหมาหหชวยกดแมว หมาบอกวาธระอะไรของขา หลานจงรองไหไปหาชางหหชวยกระทบหมา ชางบอกวาธระอะไรของขา หลานจงรองไหไปหาแมลงหวหหชวยตอมตาชาง แมลงหวไปตอมตาชาง-ชางไปกระทบหมา-หมาไปกดแมว-แมวไปจบหน-หนไปกดสายธนนายพราน-นายพรานไปยงกา-ไมมากนถวกนงา-ยายมายายไมดา ตามาตาไมต (ประเวศ วส, 2547, หนา 23)

7.3.2 อโหสกรรมกบการพฒนาความสขของชวต

ความสขความทกขของมนษยเกดขนจากการกระท าของมนษยเอง มนษยตกอยภายหตกฎแหงกรรมและวงจรแหงความทกขทเรยกวา ไตรวฏ ซงอธบายถงวงจรแหงความทกข 3 ประการ คอ กเลส กรรม วบาก กเลสเปน นเหตหหท ากรรม เมอท ากรรมกนไดรบวบากคอผลของกรรมนน อนเปน นเหตปจจยหหเกดกเลสแลวท ากรรมหมนเวยนตอไปอก เชน เกดกเลสอยากไดของเขา จงท ากรรมดวยการไปลกของเขามา ถกต ารวจจบไดตดคกจงไดรบผลของกรรมคอความทกข เปน นตน หลกทวไปของกฎไตรวฏคอ

กเลส หมายถง สงทท าหหหจเศราหมอง ความไมด ไมงาม ทแฝงลกอยหนความรสกนกคด อนจะน ามาซงพฤตกรรมทแสดงออก ไดแก ความโลภ ความโกรธความหลง ความลบหลผอน

กรรม

วบาก

กเลส

235

ความรษยา ความตระหน มายา ความโออวดหลอกลวงผอน การพดปด ความลามก ความเหนนผด เปน นตน กรรม หมายถง การกระท าดหรอไมดทสงผลมาจากอดตมายงปจจบนหรอสงผลตอไปหนอนาคต อกนยหนง คอ การกระท าทมเจตนาดหรอชวอนเกดจากกเลสซงมอวชชาและตณหาเปน นเหตปจจยหรอ อาจจะกลาวไดวา การกระท าอะไรกนตามทประกอบดวยเจตนาเรยกวากรรม วบาก หมายถง ผลของกรรม คอผลทเกดขนจากการกระท าไวหนอดตทมการสง ผลตอเนอง สมพนธกนอยางครบวงจร เชน กเลสเปน นเหตหหผลถงกรรมทไดรบไมวาจะเปน นทางกศลหรออกศลกนตาม ตองไดรบผลจากการกระท าเปน นระบบอาท การทบคคลท าความดไว มความซอสตยสจรต เปน นทนารกนาเคารพ แกคนทวไป ผลทไดรบกนคอ การพยายามรบ การหหความเคารพ การจะหลดพนจากความทกขตามกฎแหงกรรมตามหลกไตรวฎไดนนจะหลดพนจากความทกขและเขาถงความดวยไดดวยการอโหสกรรม ค าวา อโหสกรรม แปลวา กรรมเลกหหผล (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, หนา 4) หรอหหผลส าเรนจแลว หรอกรรมตาง ๆ ทไดรบการขอขมาหหอภยกนแลวกนจะกลายเปน นอโหสกรรม ดงนน หนการพ นาความสขของชวตเพอหหตนเองมความสขหลดพนจากวงจรแหงความทกขคอการฝกหหอภย หรอฝกขออโหสกรรมแกกน เปน นการไมผกเวรกน ค าวาผกเวรหนความหมายทางศาสนาหมายถงการผกหจเจนบหรอพยาบาล การผกเวรกนเหมอนการผกพยาบาทเมอตางฝายตางผกหจเจนบกนอยเวรกนไมสามารถระงบลงได แตหากฝายหดฝายหนงเลกผกเวรเสยดวยการหหอภยและแผเมตตาหหเสมอ ๆ เวรยอมระงบลงไดหนเวลาไมนานนก การไมผกเวรท าหหจตหจเราสบาย เมอหดหจผกเวรเมอนนมองไปไหนกนเหนนแตศตร แตเมอหดหจเราไมมเวรกบหคร มแตเมตตาปราณเมอนนมองไปทางไหนกนเจอแตมตรสมดงพระพทธภาษตของพระพทธเจาวา “บคคลหดผกเวรวา ผนไดดาเรา ไดตเรา ไดชนะเรา ไดลกของของเรา เวรของผนนยอมไมระงบลงได สวนบคคลหดมไดผกเวรไวเชนนน เวรของผนนยอมระงบลงได หนการไหน ๆ เวรยอมไมระงบดวยการจองเวร แตเวรยอมระงบดวยการไมจองเวร” (อางถงหน วศน อนทสระ, 2546, หนา 65) มตวอยางนทานทสอนเรองการอโหสกรรมน ามาซงความสขดงน

นทานเรอง ยกษณชอกาล ทเมองสาวตถ มเดนกนอยคนหนง เมอบดาสนชพแลวกนท างานดวยตนเองทงหนบานและนอกบานเลยงมารดาอย มารดาสงสารจงบอกวาจะน าหญงคนหนงมาหหเปน นภรรยาเพอจกไดแบงเบาภาระหนบานไปเสยบาง แตลกชายกนหามเสยหลายครงหลายหน เขาบอกแมวายงไมตองการ แตฝายแมตองการจงออกจากบานจะไปสตระกลหนง ลกชายจงวา หากแมจะไปน าหญงมาหหไดจรง ๆ แลว กนจงไปสตระกลทลกชอบ เขาไดบอกชอสกลหหมารดา มารดาของเขาไปสขอหญงตระกลนนมาหหบตรชายแลว แตหญงนนเปน นหมน มารดาจงพดกบบตรวา อนตระกลทไมมบตรยอมขาดสญ เพราะฉะนนแมจะไปน าหญงอกคนหนงมาหหเปน น

236

ภรรยาของเจา บตรชายกลววาอนการจะไปน าหญงอนมาอกคนหนงนนไมจ าเปน น แตมารดากนยงพดอยบอย ๆ หญงสะหภไดยนแมผวพดบอย ๆ จงคดวา “ธรรมดาบตรยอมฝนมารดาไปไดไมนาน อกสกหนอย กนคงยอมหหน าสตรอนมา หากหญงนนมลกตวเรากนจะลดฐานะลงมาเปน นหญงรบหช อยากระนนเลย เราควรจะจดการหาหญงนนเสยเองเพอจกไดอยหตอ านาจของเรา” นางคดดงนแลวจงไปน าหญงอนคนเคยกบเธอจากตระกลหนงมา ทแรก ๆ กนดแตพอนานเขา จตรษยาบาง ความกลววาตนจะตกต าหากภรรยานอยมลกบาง นางจงคดท าลายครรภของภรรยานอย นางไดสงไววา เมอหดมครรภขอหหบอกนางแตเนน ๆ ภรรยานอยพาซอคดวาเขาหวงดกบตน พอตงครรภกนบอกนางเมยหลวง เมยหลวงจงประกอบยาหหโดยท านองนครรภของภรรยานอยกนตกไป (แทง) ถงสองครง พอครงทสาม ภรรยานอยไปปรกษากบเพอน พวกเพอน ๆ พดเปน นท านองหหเฉลยวหจถงภรรยาหลวง นางจงระวงตว คราวนไมยอมบอก พยายามถนอมครรภจนแก นางเมยหลวงไมไดชองทจะผสมยาพษหหเพราะภรรยานอยระวงตว จนครรภแกภรรยาหลวงจงไดโอกาสแตครรภไมตกเพราะแกเสยแลว ครงหนงนางจงแกลงนอนขวางทางภรรยานอยสะดดหกลมจนแทงลก ภรรยานอยไดรบทกขเวทนาแสนสาหสจนสนชวต กอนสนชวตไดผกพยาบาทจองเวรกบภรรยาหลวงไว เมอตายแลวไปเกดเปน นแมวตวเมยหนเรอนนนเอง ฝายสามรวาภรรยาหลวงประกอบยาท าลายครรภของภรรยานอยถงสามครงและแกลงท าหหภรรยานอยหกลมจนแทงลกจงโกรธจดฆาภรรยาหลวงตายนางไปเกดเปน นแมไกหนเรอนนนเอง พอแมไกออกไขแมวกนไปกนเสยถงสามครง แมไกผกพยาบาทขอหหไดเกดเปน นอะไรสกอยางหนงทพอจะท ารายนางแมวได แมไกตายไปเกดเปน นแมเสอเหลอง สวนแมวตายไปเกดเปน นแมเนอ พอแมเนอคลอดลก แมเสอเหลองกนมากนเสยทกครง แมเนอผกพยาบาทตายจากชาตนไปเกดเปน นยกษณ แมเสอไปเกดเปน นหญงชาวบานธรรมดา เมอหญงนนคลอดลกนางยกษณกนปลอมแปลงตวเปน นหญงสหายของเธอแอบกนลกเสยทกครง พอครงทสามหญงนนหนไปคลอดลกทอนและนางยกษณกนตดเขาเวรสงน าหหทาวเวสสวรรณเสยหลายเดอน พอออกจากเวรกนรบมายงบานของหญงนนทราบวา เธอไปคลอดลกทบานเดมคอบานพอแม ยกษณอนก าลงแหงเวรหหอสาหะแลวรบวงไปยงบานนน เวลานนหญงคเวรคลอดลกแลวก าลงกลบมาพรอมดวยสาม มาถงสระแหงหนงหนาวดเชตวน สามลงอาบน าหนสระ นางยนอมลกหหนมคอยอยเหลยวมาเหนนนางยกษณก าลงวงมาอยางเรนว จงรองตะโกนเรยกสามหหขนมาชวย เมอเหนนวาสามขนมาไมทน นางยกษณวงมากระชนชดแลว นางจงอมลกวงหนเขาวดเชตวน เวลานนพระศาสดาก าลงประทบแสดงธรรมอยทามกลาวพทธบรษทหนธรรมสภา เธอน าลกไปวางไวหกลบาทแหงพระพทธเจาละล าละลกทลวา “ขอไดโปรดเปน นทพงของเดนกคนนดวยเถด

237

พระเจาขา” นางยกษวงไลตามมากระชนชดพอถงประตวดเชตวน สมนเทพผสงอยทซมประตวดไมยอมหหเขา พระศาสดาทรงทราบเหตการณทงปวงโดยตลอดรบหหพระอานนทไปน านางยกษเขามา เมอหญงนนเหนนนางยกษณเขามากนตกหจกลว รองขอหหพระศาสดาชวย พระศาสดาตรสปลอบวา “อยากลวเลย ณ ทน นางยกษจะท าอนตรายไมได” ดงน ตรสกบนางยกษวา “ดกอน ยกษณและกลธดา เพราะเหตไรเจาทงสองจงจองเวรกนเชนน ถามไดพบพระพทธเจาเชนเราเวรของเจาทงสองกนจ ารงอยชวกปป เหมอนเวรของงกบพงพอน หมกบตะครอและกากบนกเคา เวรยอมไมระงบดวยการจองเวร แตเวรยอมระงบดวยการไมจองเวร นเปน นธรรมเกา” พระศาสดาทรงยงพระธรรมเทศนาหหพสดารโดยอเนกปรยาย หนกาลจบเทศนา นางยกษไดบรรลโสดาปตตผลเปน นโสดาบน เปน นผมศลหาสมบรณ พระศาสดาทรงรบสงหหหญงนนสงลกหหนางยกษณ กลธดากราบทลวา เธอกลว พระศาสดาตรสวาอยากลวเลย อนตรายจากยกษณไมมแลว นางจงสงลกหหนางยกษรบมากอดจบแลวสงคน “ขาแตพระองค ! เมอกอนน ขาพระพทธเจากนโดยไมเลอกทางกนยงไมสามารถหาอาหารมาหหพอเตนมทองได บดน ตอจากนไปขาพระพทธเจาจะมชวตอยไดอยางไร ?” พระศาสดารบสงวาหหหญงนนน านางยกษไปเลยงไวทบานหหขาวและน า กระท าอปการะอยางด ยกษณรอปการะของหญงนนแลว ชวยบอกวาปนฝนจะตกมากหหท านาบนทดอน ปนฝนจะตกนอยหหท านาหนทลม กลธดาไดท าตามค าแนะน าของยกษณไดขาวดทกป ชาวบานทงหลายรขาวกนชวนกนมาถามบางยกษณกนบอกหห คนทงหลายไดน าขาวน าและผลไมมาหหยกษณเปน นการตอบแทนทงสองฝายตางมอปการะซงกนและกนดวยประการฉะน (วศน อนทสระ, 2546, หนา 67-71)

7.3.3 สมาธกบการพฒนาความสขของชวต

โรงพยาบาลแมสซาซเซตส เจเนอรรล ไดท าการศกษาวจยและพบวา การนงสมาธวนละ 27 นาท จะสงผลหหเกดการเปลยนแปลงขนกบสมองเมอปฏบตครบ (อางถงหน โคเยอร, 2556, หนา 137) สมาธแปลวา ความตงมนของจต หรอภาวะทจตแนวแนตอสงทก าหนด ค าจ ากดความของสมาธคอ จตตสเสกกคคตา เรยกสน ๆ วา เอกคคตา ภาวะทจตมอารมณเปน นหนง คอ การทจตก าหนดแนวแนอยกบสงหดสงหนง ไมฟงซานหรอสายไป จตทสงบเปน นสมาธ เปน นสงจ าเปน นมากส าหรบการคด การพจารณา การจดจ า การเรยนร การพด และการท างานทกชนด เพราะจตทสงบแลวยอมมความหส เปรยบเหมอนน าหนตมหนถง หรอหนขนทสงบนง ไมกระฉอก ไมกระเพอม ตะกอนยอมนอนกนถง ท าหหน าหส ผวหนางามเรยบสามารถสองดเงาหนา แทนกระจกได คนทก าลงวง หรอนงอยหนรถทก าลงแลน ยอมมองเหนนอะไรไมชด ถาอยากเหนนอะไรชดตามความเปน นจรงตองหยดวง หรอหยดรถ จตหจของคนยอมวงวน จาก

238

อารมณนนสอารมณนจากอารมณนสอารมณโนนอยตลอดเวลาไมเคยหยดนง คนจงรเหนนอะไรไมชดเจน ถาอยากรเหนนชดเจนตองท าจตหหสงบนง พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) ( 2542, หนา 833-835) ไดแสดงประโยชนของสมาธไวดงน 1) เปน นจดหมายสงสดทางพระพทธศาสนา คอความหลดพนจากกเลสและทกขทงปวง 2) ไดอภญญา 6 เชน หทพย ตาทพย ฯลฯ 3) ประโยชนหนตวสขภาพจตและพ นาบคลกภาพ ท าหหเปน นคนสขมมนคง เยอกเยนนสภาพ ผองหส ฯลฯ ด าเนนชวตอยางมสต รเทาทนความเปน นจรง 4) ประโยชนหนชวตประจ าวน 1. ชวยท าหหจตหจผอนคลายหายเครยด เกดความสงบ หารกระวนกระวาย ท าหหหจสบายและมความสข 2. เปน นเครองมอเสรมประสทธภาพหนการท างาน การศกษาเลาเรยน และกจกรรมทกอยาง เพราะจตมนคงแนวแน เปน นสมาธอยหนกจทท า 3. ชวยเสรมสขภาพกายและหชรกษาบ าบดโรคบางอยางได กายและจตตองอาศยเกอกลตอกน ปถชนรางกายเจนบปวยจตหจทรดตามไปดวย ผมจตเปน นสมาธชวยหหโรคระงบได การพ นาความสขของชวตดวยการท าสมาธ ซงชาฮาร (ม.ป.ป., หนา 55 - 56) กลาววา งานวจยของเฮอรเบรต เบน จอน คาบท-ซนนและรชารด เดวดสน ไดเผยหหเหนนถงผลลพธอนลกซงทเกดจากการท าสมาธอยางสม าเสมอ และไดสอนวธนงสมาธไวดงน จงท าสมาธ ! หาบรเวณทเงยบสงบ นงลงบนเกาอหรอบนพนดวยทาขดสมาธ จงแนหจวาคณรสกสบายหนทาทหลงและคอตงตรง คณจะหลบตาหรอลมตากนได เขาสภาวะสงบนงดวยการหายหจลก ๆ ทางจมกหรอปากหายหจเขาดงลมเขาสชองวางหนทองของคณ และคอย ๆ ผอนลมหายหจออกมาทางจมกหรอปากของคณ หชจตส ารวจรางกายตนเอง ถาสวนหดรสกเรนง หหเพงลมหายหจของคณตรงไปทบรเวณนนเพอผอนคลาย แลวกลบมาจดจอกบลมหายหจของคณอกครง โดยหายหจหหลก ๆ และชา ๆ อยางนอยทสดหานาทหรออาจจะนานถงยสบนาทกนได ถาคณเสยสมาธและคดฟงซาน หหคอย ๆ ดงสมาธกลบมายงลมหายหจอกครง หนขณะหายหจลก ๆ อยนน หหนกถงแตเฉพาะอารมณหนแงบวก คณอาจนกถงตวคณเองทมความสขมาก ๆ นกถงชวงเวลาทคณอยกบหครสกคนทคณรก หรอนกถงตอนทคณประสบความส าเรนจอยางสงหนหนาทการงาน จงยอนระลกถงอารมณหนแงบวกและปลอยหหมนพวยพงอยภายหนตวคณเปน นเวลาสามสบวนาทถงหานาท หลงจากท าแบบฝกหดนเปน นประจ า คณอาจไม

239

จ าเปน นตองนกถงเหตการณหรอสถานการณบางอยางเปน นพเศษเลยกนไดเพราะคณจะสามารถดงอารมณแงบวกขนมาไดดวยการนกถงค าวา สข สงบ หรอสนกเทานน จงท าสมาธเปน นกจวตร หาเวลาสกสบนาทถงหนงชวโมงหนแตละวนเพอท าสมาธ ไมวาจะเปน นหนตอนเชาเมอคณตนนอน ระหวางชวงพกกลางวน หรอบางเวลาหนชวงบาย หลงจากท าสมาธอยางสม าเสมอ คณอาจไดรบประโยชนลางอยางจากการท าสมาธภายหนเวลาแคนาทสองนาทเทานน เมอหดกนตามทคณรสกเครยดหรออารมณเสย หรอเมอคณแคตองการสมผสกบความสงบหรอความสขเพยงชวขณะ คณสามารถหายหจลก ๆ สองสามครงเพอสมผสถงคลนของอารมณหนแงบวกทพวยพงขนมา ถาจะหหดทสดคณควรท าสมาธหนบรเวณทเงยบสงบ แตคณกนสามารถท าสมาธหนขณะทนงรถไฟ นงอยบนเบาะหลงรถแทนกซ หรอนงอยทโตะท างานของคณไดดวยเชนกน

7.3.4 เมตตาภาวนากบการพฒนาความสขของชวต

ค าวา เมตตา หมายถง ความรก ความปรารถนาด ตองการหหมความสขความเจรญยง ๆ ขนไป โดยปราศจากความอจฉารษยา และหมายะถงความมไมตรจตตอกนดวยความจรงหจฐานมตร ดงนน การแผเมตตาจงไดแกการสงกระแสจตของตนไปสผอนทงทเปน นเทวดา มนษย และสตวดวยความหวงดทจะหหเขามความสข ไดรบความสมหวงหนชวต เปน นการแสดงออกซงน าหจทเปยมดวยเมตตาธรรมของผแผเมตตา (พระธรรมกตตวงศ, 2551, หนา 65) มนษยทกคนทเกดมายอมปรารถนาความสขดวยกนทงนน การทมนษยไดตงจตปรารถนาดตอกนเปน นจดเรมทส าคญทจะท าหหมนษยอยรวมกนอยางมความสข การฝกฝนการสงความรกความปรารถนาดไปยงบคคลอนเรยกวา การฝกเมตตาภาวนา หรอการแผเมตตา ซงหมายถงการตงจตปรารถนาหหผอนมความสข แผไมตรจตคดจะหหสตวทงปวงเปน นสขทวหนา ผทเจรญเมตตาธรรมอยเสมอจนจตมนหนเมตตา มเมตตาเปน นคณสมบตประจ าหจจะไดรบอานสงสคอ ผลด 11 ประการ คอ (1) หลบกนเปน นสข (2) ตนกนเปน นสข (3) ไมฝนราย (4) เปน นทรกของมนษยทงหลาย (5) เปน นทรกของอมนษยทงหลาย (6) เทวดายอมรกษา (7) ไมตองภยจากไฟ ยาพษ หรอศสตราวธ (8) จตเปน นสมาธงาย (9) สหนาผองหส (10) เมอจะตาย หจกนสงบไมหลงหหลไรสต (11) ถายงไมบรรลคณพเศษทสงกวา ยอมเขาถงพรหมโลก (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, หนา 253 – 254) การฝกการแผเมตตาเพอพ นาความสขของชวตนนสามารถท าได ๒ ประเภทคอ การแผเมตตาหหแกตนเองและการแผเมตตาหหกบผอนซงมวธการปฏบต ดงน 7.3.4.1 การแผเมตตาใหแกตนเอง การแผเมตตานนควรแผหหตนเองกอน คอ ตองปรารถนาความสขหหแกตนเองเสยกอนโดยวธสรางความรกตวเองหนทางทถกทควรโดยกลาวค าภาวนา ดงน

240

อห สขโต โหม ขอหหขาพเจาจงมความสข นททกโข โหม ขอหหขาพเจาปราศจากความทกข อเวโร โหม ขอหหขาพเจาจงอยาไดมเวรมภยเลย อพยาปชโฌ โหม ขอหหขาพเจาอยาไดมความเบยดเบยนซงกนและกนเลย อนโฆ โหม ขอหหขาพเจาจงอยามความทกขกายและทกขหจเลย สข อตตาน ปรหราม ขอหหขาเจาจงเปน นผมความสข รกษาตนอยเถด 7.3.4.2 การแผเมตตาใหแกผอน เมอแผเมตตาหหแกตนเองแลวจงขยายความเมตตาออกไปยงผอนและสตวอนตามล าดบ แมผนนจะเปน นผทตนไมชอบหรอเปน นศตรกนกนตาม โดยกลาวค าภาวนา ดงน สพเพ สตตา สตวทงหลายทงปวงทเปน นเพอทกขเกด แก เจนบ ตายดวยกนทงหมดทงสน อเวรา โหนต จงเปน นสขเปน นสขเถด อยาไดมเวรแกกนและกนเลย สพเพ สตตา สตวทงหลายทงปวงทเปน นเพอทกขเกด แก เจนบ ตายดวยกนทงหมดทงสน อพยาปชฌา โหนต จงเปน นสขเปน นสขเถด อยาไดเบยดเบยนซงกนและกนเลย สพเพ สตตา สตวทงหลายทงปวงทเปน นเพอทกขเกด แก เจนบ ตายดวยกนทงหมดทงสน อนฆา โหนต จงเปน นสขเปน นสขเถด อยาไดมความทกขกายทกขหจเลย สพเพ สตตา สตวทงหลายทงปวงทเปน นเพอทกขเกด แก เจนบ ตายดวยกนทงหมดทงสน สข อตตาน ปรหรนต จงมความสขกายสขหจ รกษาตนหหพนจากทกขภยอนตรายทงสนเถด เพราะฉะนน ผประสงคจะเปน นทรกทนบถอของผอนหรอหวงความสขความสงบความเยอกเยนนแหงจตหจ จงควรไดฝกแผเมตตาสรางเมตตาธรรมไวหนจตหจโดยแผเมตตาทกวนอยางนอยกอนทกคน ถาสามารถท าไดมากครงตอวนกนจะยงเพมพนความสขหหแกชวต

7.3.5 การเปลยนจตเพอพฒนาความสขของชวต

จากความเชอทวา จตเปน นนายกายเปน นบาว คณภาพของจตจงผลตอความทกขความสขของมนษย ทงความสขทางกายและความสขทางจตหจ 7.3.5.1 สาเหตของความเจบปวยทางกาย หนปจจบนมการคนพบวาโรคภยไขเจนบทางกายมสาเหตมาจากจตหจ และความสขของมนษยมผลตอสขภาพ คนทมความสขจะมความเจนบปวยนอยกวาคนทไมมความสข เอนด ดเนอรและโรเบรต บสวาส-ดเนอร (2555, หนา 63-64) ผเขยนหนงสอ ความสขปลดลนอกสความมงคงทางจตสขภาพกายสขภาพหจ กลาววา “งานวจยหหม ๆ ชแนะวา การไตถามถงความสขเปน นสงส าคญมากทแพทยควรท าเพอวนจฉยสขภาพและความยนยาวของอาย..ปจจบนมหลายหลกฐานบงชวาความสขส าคญอยางยงตอสขภาพ...การศกษาเรองคนมสขพบวา คนทมความพอหจกบชวตและมองโลกแง

241

บวก มแนวโนมแสดงอาการปวยนอยและปวยไมบอย” สวน เฮย (2556, หนา 21) ผเขยนหนงสอ เปลยนจตพชตโรคไดอธบายสาเหตทางจตทมผลตอความเจนบปวยเปน นโรครายตาง ๆ วา “ทงสงด ๆ และสงยากล าบากทงหลายหนชวตของเรา เปน นผลมาจากรปแบบความคดของจตทสรางประสบการณตาง ๆ เราทงหลายตางมรปแบบทางความคดมากมายทสรางสงด ๆ ประสบการณทเปน นบวกซงท าหหเรามความสข สวนรปแบบความคดทตดลบ กนจะสรางความไมสบาย สรางประสบการณทไมมรางวลอะไรเลย อนเปน นประสบการณทเราพวพน มนตองเปน นความตองการของเราทจะเปลยนความเจนบปวยของชวต หหเปน นสขภาพทสมบรณ” จากค ากลาวนชหหเหนนวา รปแบบความคดทางจตเปน นสาเหตทงปวงหนรางกาย และความปวยไขทางกายมสาเหตมาจากจตหจ ซงเฮย (2556, หนา 24) กลาววา โรคภยหลายอยางมาจากจตทเตนมไปดวย การวพากษวจารณ ความโกรธ ความโกรธแคน และความรสกผด ซงมโรคทมสาเหตมาจากสงเหลาน เชน การวพากษวจารณ ทกระท ามาเปน นเวลานานพอสมควรมกน าไปสปญหาสขภาพ เชน โรคไขขออกเสบ ความโกรธ เปลยนทกสงหหเดอดและไหม จงท าหหรางกายอกเสบ ความโกรธแคน ทยาวนานกอหหเกดการเนาเปอยหนรางกายและกดกรอนรางกาย สดทายกนน าไปสการเปน นเนองอกและมะเรนง ความรสกผด คอยแสวงหาการลงโทษอยตลอดเวลา จงน าไปสความเจนบปวด จากการอธบายถงสาเหตทางจตทเปน นลบอนมผลท าหหเกดโรคทางกายของเฮยท าหหเหนนวาถาเราจะปองกนโรคและรกษาโรครายตาง ๆ เราตองปองกนและรกษาทตนเหตของโรคจรง ๆ นนคอการเปลยนจต ซงเฮย ไดอธบายไวหนหนงสอส าคญ 3 เลม คอ เปลยนจตชวตเปน นสข เปลยนจตเปดพลงชวตของคณและเปลยนจตพชตโรค 7.3.5.2 ฝกเปลยนจตพชตโรค เฮย เชอวา ปจจบนขณะเปน นสงส าคญทสดของชวต เราสามารถเปลยนแปลงชวตของเราไดโดยเราตองอยกบปจจบนโดยอธบายวา ตอไปนสงทเราเลอกจะคด เลอกทจะพดหนวนน หนขณะน จะสรางวนพรงน และวนตอไป และสปดาหตอไป และเดอนตอไปและปตอไป เปน นเชนนน “จดแหงพลง อยหนปจจบนขณะเสมอ” เพราะเหตนเราจงเรมตนเปลยนจตได ณ บดน ความคดทอสรเสร เราสามรถเรมตนจากการปลดปลอยความคดเกา ๆ ทไมไดเรองออกไป เดยวนเลย จดเรมตนเลนก ๆ จะสรางสงทตางออกไป” (เฮย, 2556, หนา 19) การเปลยนจตนนตองฝกคดบวก การปลดปลอยและหหอภย ซงแทบทกอาการของโรคสามารถเยยวยารกษาได ถาเราลงมอขจดรปแบบความคดตดลบออกไปจากจตหจของเรา หนขณะทเรายงมรางกายแขนงแรง มากกวาทเราจะพยายามขดมนออกไป เฮย (2556, หนา 25-140) ไดเสนอวธการเปลยนจตพชตโรคซงมโรคจ านวนมากแตยกมาพอเปน นตวอยางหนการฝกเปลยนจตดงนตารางท 7.1

242

ตารางท 7.1 แสดงโรค สาเหตและการเปลยนจตพชตโรค ปญหา สาเหตทอาจเปนไปได รปแบบความคดใหม

สว ไมยอมรบตนเอง ไมชอบตนเอง

ฉนคอชวตทสงศกดสทธหหมา ฉนรกและยอมรบตวเอง ตามทฉนเปน นหนขณะน

เสพตด วงหนตวเอง กลว ไม รจะรกตวเองอยางไร

บดนฉนคนพบแลววา ฉนวเศษเพ ย ง ไ ร ฉน เ ล อก รกและ มความสขกบตวเอง

ภมแพ คณเกดอาการแพหคร ? ปฏเสธพลงของตวเอง

โรคนนปลอดภยและเปน นมตร ฉนปลอดภย ฉนสขสงบกบชวต

ภาวะขาดประจ าเดอน ไมอยากเปน นผหญง ไมชอบตวเอง

ฉนคอชวตทแสดงออกอยางงดงาม เคลอนไปอยางสมบรณทกเวลา

ปญหา สาเหตทอาจเปนไปได รปแบบความคดใหม วตกกงวล ไมไวหจหนการไหลลนไปของ

ชวตและกระบวนการแหงชวต ฉนรก ยอมรบตวเองและไวหจหนการะบวนการแหงชวต ฉนปลอดภย

มะเรนง เสยหจลก ๆ เกนบความโกรธแคนไวนาน ความลบสดลกหรอความเศ ราโศกกดก รอนกนตว เอง แบกความ เก ลยดชงเอาไว “มประโยชนอะไรกน ?”

ฉนหหอภยและปลดปลอยอดตทงหมดดวยความรก ฉนเลอกทจะเตมเตนมความสดหสหหกบโลกของฉน ฉนรกและยอมรบตวเอง

แผลเปอยทรมฝปาก ค าพดทเปน นพษตดอยทรมฝปาก ค าต าหนตเตยน

ฉนสรางสรรคประสบการณด ๆ หนโลกอนแสนรกของฉน

โรคดซาน อค ตท ง กบตน เองและผ อ น เหตผลทไมสมดล

ฉนรสกอดทน มเมตตาและมความรกหหกบทก ๆ คนรวมทงตวฉนเองดวย

นวหนไต กอนความโกรธทไมอาจขจดออกไปได

ฉนละลายปญหาหนอดตทงหมดออกไปอยางงายดาย

โรคตบ ทรองรบความโกรธและอารมณ ความรก ความสงบ ความเบก

243

ดบ บานหจเทานนเปน นสงทฉนรจก โรคภมแพตวเอง ยอมแพ ตายดกวาลกขนยนหยด

เพอตวเอง ความโกรธและการลงโทษ

ฉนพดเพอตวเองอยางอสระและงาย ๆ ฉนเปน นเจาของอ านาจของฉนเอง ฉนรกและยอมรบตวเอง ฉนอสระและปลอดภย

โรคไมเกรน ไ ม ช อบ หห ห ค รม า ผลก ดนตอตานกระแสชวต กลวเรองเพศ (สามารถปลดปลอยอารมณดวยการส าเรน จความหครดวยตวเอง)

ฉนผอนคลายหนกระแสชวต และปลอยหหชวตจดหาทกสงทฉนตองการอยางงาย ๆ สบาย ๆ ชวตนเพอฉน

ทมา : (หลยส แอล. เฮย, 2556, หนา 26-40 ยอโดยวรากรณ พลสวสด) 7.3.5.3 เคลดลบปรบสขภาพ เบรน (2551, หนา 137) ไดแนะน าเคลนดลบปรบสขภาพไว ดงน ปรากฏการณยากหลอกเปน นตวอยางหนงทแสดงการท างานของกฎแหงการดงดด เมอผปวยเชอมนเตนมทวายาทหชนนจะรกษาโรคได เขากนไดรบสงทเขาเชอ และหายจากโรคจรง ๆ “มงคดถงแตสขภาพแขนงแรงสมบรณ” คอสงทเราท าไดดวยหจ ไมวาสภาพเงอนไขภายนอกจะเปน นอยางไรกนตาม การหวเราะจะดงดดความราเรงยนด ขจดสงทเปน นดานลบออกไป และน าไปสการรกษาโรคไดอยางปาฏหารย ทโรคอยหนรางกายไดกนเพราะถกผกลามไวดวยความคด ดวยการสงเกตคนหาอาการปวย และดวยความสนหจทมตอโรคนน ถาคณรสกไมสบายเลนก ๆ นอย ๆ อยาไปพดถง ยกเวนเสยแตคณตองการจะปวยมากขน ถาคณฟงคนอนบนเรองอาการเจนบปวยของตน คณกนชวยเพมพลงหหอาการปวยของเขา พยายามพลกประเดนนสนทนาไปหาเรองด ๆ และตงหจคดถงภาพคนปวยเหลานนอยหนภาวะสขภาพด ความเชอเรองการแกชราเปน นความคดทฝงหวเราทกคน จงสลดออกจากส านกของคณและหนมารวมศนยความคดทสขภาพดและความเยาววยนรนดร

244

ไมตองตดตามขาวสารเรองโรคและความชรา ขาวสารดานลบเหลานชวยอะไรคณไมได 7.3.5.4 การฝกมองดานบวกเพอสรางความสขของชวต เบรดเลย วลลคอช (อางถงหนวธาน ฐานะวฑ, 2553, หนา 233) ไดเสนอหลกการสอยางของชาวโอกนาวาเพอการมองโลกแงบวกแงดทควรปฏบตไว ดงน 1) หาคนทเปน นแบบอยางทดหนเรองการมองโลกหนแงดและพยายามปฏบตตาม 2) หหพดคยกบตวเองหนทางบวกเสมอ หนป 1997 มรายงานการศกษาทมหาวทยาลนวอชงตน โดยไรแมนและคณะ พบวาเสยงทพดคยกบตวเองนนมผลมหาศาลตอสารเคมทหลงออกมาจากสมอง ดงนนการทพดคยกบตวเองหนทางบวกเสมอ ๆ ยอมสงผลหหสารเคมทดหนวงจรบวกหลงออกมาเปน นผลดกบรางกายของเรา 3) มองคนหนแงดเสมอ ทกคนยอมทงดและไมดหนตวเองเสมอ ไมมหครดพรอม 100 เปอรเซนน และหนท านองเดยวกนกนไมมหครชวพรอม 100 เปอรเซนน การมองสวนทดของผอนเปน นการสงผลดกบตวเราเอง และหหระวงเรองค าพดทจะพดหนเรองทไมดของผอน เพราะนนจะสงผลไมคอยดนกกบตวเราองดวยเสมอ 4) จงปรารถนาทจะมความสข และตงหจทจะท าตวหหมความสข

7.4 บทสรป

มนษยทกคนตองการความสขทงทางกายและทางจตหจ ความสขทางกายนนเกดจากการมความสขภาพกายทด และมปจจยพนฐานพรงพรอมและการอยหนสงคมทดมเกยรตยศชอเสยง แตความสขทางกายนนไมหชความสขทแทจรง เพราะเปน นความสขทจะตอง อาศยปจจยภายนอก เมอปจจยภายนอกเปลยนไปมนษยกนพรอมทจะมความทกข และอาจเปน นเหตหหตองไปเบยดเบยนผอนได ความสขทแทจรงนนคอความสขภายหน ซงมนษยสามารถฝกฝนหหเกดขนไดดวยวธการทางศาสนาตางๆ ความสขภายหนเปน นความสขทถาวรไมตองอาศยปจจยภายนอก เกดขนจากากรฝกฝนพ นาจตเปน นความสขทจะตดตวไปหนโลกหนาดวย มนษยควรจะมความสขทงภายหนและภายนอกและควรแบงปนความสขหหกบผอนและสตวโลกเพอการอยรวมกนอยางเปน นสข ดวย เหต ทความสขมหลายประเภทและหลายระดบ วธการแสวงหาความสขกนมหลากหลายวธเชนเดยวกน เชน การแสวงหาวตถตอบสนองความสขหหเพยงพอ การมองโลกหนแงด การหหอภยและหสหจผอน การด ารงชวตดวยหลก 5 พ. และการพ นาความสขดวยหลกศาสนธรรม เปน นตน

245

7.5 ค าถามทบทวน

ค าชแจง : หหนกศกษาตอบค าถามและอธบายหหชดเจนครบทกประเดนน

1. นยามความหมายของความสข และหหความหมายของความสขหนทศนะของนกศกษา 2. บอกประเภทของความสข และบอกความแตกตางของความสขประเภทตาง ๆ 3. อธบายความแตกตางของความสขระดบตาง ๆ 4. อธบายสงทเปน นขาศกของความสขและวธก าจดขาศกของความสข

5. บอกวธสรางความสขและน ามาประยกตหชกบชวต 6. อธบายการแสวงหาความสขตามหลก 5 พ.

7. นกศกษาสามารถน าหลกปฏจจสมปบาทมาประยกตหชเพอพ นาความสขไดอยางไร 9. การอโหสกรรมและการแผเมตตาสามารถพ นาความสขไดอยางไรสามารถน ามาสรางความสขไดอยางไร

10. การฝกสมาธและการเปลยนจตสามารถพ นาความสขไดอยางไร

246

แบบบนทกผลการเรยนรดวยใจอยางใครครวญกอนเรยนร

ค าชแจง : หหนกศกษาท าจตหจหหสงบผอนคลายสงเกตจตหจตนเองและบนทกผลการเรยนร

ครงท 1 ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ครงท 2 .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

247

ใบงานท 1

วดปรมาณความสข

ค าชแจง : หหทกคนวาดภาพถวยแลวหหวาดหรอระบายสปรมาณความสขของชวตของเรา

หนขณะนวามความสขอยหนระดบหดและหหบอกความสขทหายไปวาเพราะอะไรหรอ

ความสขหายไปไหน

ตวอยาง

ความสขทหายไปคอ

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

248

ใบงานท 2

อภปรายแนวคดเกยวกบความสข

ค าชแจง : หหนกศกษาหชเวลากลมละไมเกน 20 นาทอภปรายหนประเดนนตอไปน

1. ความสขคออะไร

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

2. สามสสขกบนรามสสขแตกตางกนอยางไร

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

3. กามสข ฌานสข นพพานสขตางกนอยางไร

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

4. คฤหสถมความสขไดอยางไรบาง

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

5. ความสข 5 ระดบตามทศนะของพระพรหมคณาภรณแตละระดบมความแตกตางกนอยางไร

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...... ขาศกของความสขมอะไรบาง เราควรปฏบตอยางไรตอขาศกของความสข

249

ใบงานท 3

วเคราะหหลกปฏจสมปบาทกบการพฒนาความสขของชวต

ค าชแจง : หหนกศกษาศกษาความรเกยวกบปฏจจสมปบาทและวเคราะหนทานตายาย

1. หหนกศกษาสรปหลกการของปฏจจสมปบาทและการมองการเกดขนและดบไปของปญหา

ชวต

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

......... วเคราะหนทานเรองตายายปลกถวปลกงาหหหลานเฝานทานเรองนเกยวกบ

หลกปฏจจสมปบาทอยางไรและนกศกษาสามารถน าไปประยกตหชเพอการสรางความสขหน

ชวตไดอยางไรบาง

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

250

ใบงานท 4

อโหสกรรม เวรยอมระงบดวยการไมจองเวร

ค าชแจง : หหนกศกษาหชเวลาไมเกน 20 นาท ท ากจกรรมตอไปน

1. หหนกศกษาสรปกฎไตรวฎ คอ กเลส กรรม วบาก เกยวของกบความสขความทกขของมนษย

อยางไร

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

2. อานนทานเรองนางยกษณชอกาลและท าวงจรแหงการจองเวรและวงจรของความทกข

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

3. นกศกษาสามารถน านทานเรองนมาประยกตหชเพอพ นาความสขของชวตไดอยางไรบาง

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

251

ใบงานการฝกทกษะชวตท 1

ความสขอยทไหน

ค าชแจง : หหนกศกษาตอบค าถามตอไปน 1. ถาเอยถง “ความสข” นกศกษานกถงอะไร (ตอบมาหหมากทสด)

2. วาดภาพสงทเปน นสญลกษณของความสข หนมมมองของนกศกษา

3. ถานกศกษาเลอกทจะท าอะไรหหมความสข 3 อยาง สงทนกศกษาจะท าคอ

1).......................................................................................................................................

2)......................................................................................................................................

3).........................................................................................................................................

252

ใบงานแบบฝกทกษะชวตท 2

ฝกมองบวกในสถานการณลบ

ค าชแจง : หหนกศกษาพจารณาสถานการณตาง ๆ ฝกมองบวกหนสถานการณลบ โดยเขยน

ค าตอบลงหนตารางขางลางน

สถานการณ มอง/คดทางบวก มอง/คดทางลบ วธแกไข

สถานการณ

หลกธรรมท

น ามาใชแกไข

สถานการณ

เมอขดแยงกบ

เพอน

เมอเพอนไมหชเขา

รวมกลมท างาน

เมอสอบไมผาน

เมอเพอนหชวาจา

และแสดงทาทาง

ไมเหมาะสม