รายงานวจย

เรอง กระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ

สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน : กรณศกษาตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน

คณะผวจย

นางสาวปวณา ผาแสง

หวหนาโครงการกระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ ฯ

นกวชาการศกษา วทยาลยชมชนนาน สถาบนวทยาลยชมชน

ผรวมวจย

1. นางขนษฐา นครประสาท

2. นายสกกสห พลสนตกล

3. นางสาวอรณรศม สอนนนฐ

ไดรบทนอดหนนการวจยจากสถาบนวทยาลยชมชน ปงบประมาณ 2558

กนยายน 2558

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย................................................................................................................. ก

คานา….................................................................................................................................. ข

กตตกรรมประกาศ................................................................................................................... ค

สารบญ................................................................................................................................... ง

สารบญภาพ........................................................................................................................... ฉ

บทท 1 บทนา....................................................................................................................... 1

1.1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา................................................................ 1

1.2 วตถประสงคของการวจย...................................................................................... 3

1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ..................................................................................... 3

1.4 ขอบเขตของการวจย............................................................................................ 4

1.5 กรอบแนวคดการวจย............................................................................................ 4

บทท 2 แนวคดทเกยวของกบการวจย………………………………………….............................. 5

2.1 แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม.................................................................... 5

2.2 แนวคดเรองการเรยนร............................................................................................ 7

2.3 แนวคดเรองกระบวนการถายทอดวฒนธรรม.............................................................. 11

2.4 แนวคดเรองการมสวนรวม....................................................................................... 12

บทท 3 วธดาเนนการวจย........................................................................................................ 24

3.1 ประชากร............................................................................................................. 24

3.2 กลมตวอยางและสมตวอยาง................................................................................... 24

3.3 การเกบรวบรวมขอมล............................................................................................ 24

3.4 การวเคราะหขอมล…………………….................................................................... 25

3.5 ระยะเวลาการวจย.................................................................................................. 25

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมลและอภปรายผล........................................................................... 26

4.1 ผลการวเคราะหขอมล............................................................................................ 26

4.2 อภปรายผล.......................................................................................................... 33

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ...................................................................................................35

5.1 สรปผลการวจย...................................................................................................... 35

5.2 ขอเสนอแนะ......................................................................................................... 36

บรรณานกรม.......................................................................................................................... 37

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 1 : ภาพแสดงกรอบแนวคดการวจย............................................................................ 4

ภาพท 2 : ภาพเจามหาพรหมสรธาดา ฯฟอนบนหวเรอในคราวสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟาฯ

กรมพระนครสวรรควรพนต เสดจตรวจราชาการเมองนาน ป 2460 .......................................... 29

ภาพท 3 : ภาพถายการฟอนเชง ณ วดพระธาตชางคาวรวหาร (ภาพถายเกาจากบานเจาเฉลมศร

ณ นาน)............................................................................................................................ 30

บทคดยอ

หวขอวจย กระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรม

พนถนนาน : กรณศกษาตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน

ชอผวจย นางสาวปวณา ผาแสง

กระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถน

นาน : กรณศกษา ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน มวตถประสงคของการวจย ดงน (1) สราง

กระบวนการเรยนรเกยวกบการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน โดยการจดตงศนยการเรยนร

ดานการอนรกษศลปวฒนธรรมพนถนนานในตาบลดใต และ (2) พฒนากลไกในดานการการอนรกษ

สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนานของตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน โดยคนในชมชนมสวน

รวมในการอนรกษศลปวฒนธรรม เปนการวจยคณภาพเชงสารวจ เพอศกษาศลปวฒนธรรมพนถนนาน

ในประเดนเรองการฟอนเจง สการพฒนาหลกสตร รวมทงการถายทอดองคความรเพอหาแนวทางการ

อนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน และการนาไปสการ

เพมมลคาของศลปวฒนธรรม โดยใชกระบวนการศกษาจากเอกสารทตยภม สมภาษณแบบไมเปน

ทางการ บนทกภาพ บนทกเสยง และสงเกตการณแบบมสวนรวมกบกลมตวอยาง

ผลการศกษาวจยในครงน พบวา ผวจยไดขอมลทางศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในประเดนเรอง

การฟอนเจง ในทางประวตศาสตร การฟอนเชงมบทบาททสาคญตอสงคมชาวลานนา ซงใชทงในยาม

สงบและยามศกสงคราม ถอไดวาเปนศลปะการปองกนตวทผสมผสานกบยทธลลาอนออนชอย มการ

ถายทอดองคความรจากรนสรน เนนทการฝกปฏบตแบบตวตอตวกบผ สอน ดงนนผ วจยไดทาการ

รวบรวมองคความรดานการฟอนเชงออกมาเปนลายลกษณอกษรผานการจดพมพเปนหนงสอ สาหรบ

การเผยแพรสสาธารณะ และในขณะเดยวกนกลมครภมปญญาดานการฟอนเชง ไดมการรวบรวม

ประวตกลมครภมปญญาดานการฟอนเจงของจงหวดนาน สาหรบทาเปนฐานขอมลเครอขายครภม

ปญญาในแตละดานตอไป แตอยางไรกตาม ในการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมใหเกดความตอเนอง

ควรทจะใหกลมเครอขายครภมปญญาดานการฟอนเชง มกจกรรมในการขบเคลอนกระบวนการอนรกษ

ศลปวฒนธรรมดานการฟอนเชงในพนท โดยถายทอดใหกบกลมเดกและเยาวชน หรอผ ทมความสนใจ

ในศลปวฒนธรรมแขนงนตอไป

บทท 1

บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การอนรกษเปนการเกบรกษาศลปวฒนธรรมพนบาน ทงทเปนวตถและไมใชวตถ เชน สงของ

เครองใชโบราณวตถ คาบอกเลา นทาน การละเลน การแสดงพนบาน ฯลฯ ทมการทาขนทงจาก

สวนกลางโดยราชการ และจากเอกชน หรอบคคลทสนใจ ซงทาดวยใจรก ถอเปนสวนหนงในการศกษา

คนควา พฒนาการของสงคมในแตละทองถน หรอชมชน ตลอดจนการจดตงสรางอาคารเปนทเกบสะสม

นบเปนแนวทางหนงในการสงเสรมใหชาวบานไดทาในสงทเขารกและสนใจ ซงจะเปนผลดในการสบ

ทอด รกษา และพฒนาตอไปได เพราะชาวบานไดมบทบาทรเรมและจดตง ในบางแหงหนวยงานภาครฐ

ไดจดตงรเรมดวยคดวาด เหมาะสม แตชาวบานกลบไมสนใจดแลรกษาสบทอดดวยไมเหนความสาคญ

หรอคณคา เชนเดยวกบการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน การสนบสนนทถกตองมใชการ

เกณฑคนใหมาทาหรอมาเลนปละครงเพอการทองเทยว แตควรจะใหความสาคญและเหนคณคาอยาง

สมาเสมอตอเนอง ใหสงเหลานสามารถอยในบรบททางสงคมและวฒนธรรมของชาวบาน โดยสงททาง

ราชการจะชวยไดกคอ การคนหาภมปญญาชาวบาน และปราชญชาวบาน ใหบคคลเหลานไดทาในสงท

เขารกและมความสามารถ ซงชาวบานจะเกดความภาคภมใจ มใชเรองทมองวาตนเองตาตอยกวาส

กระแสวฒนธรรมจากสวนกลางมไดวฒนธรรม เปนวถชวตของคนในสงคม เปนแบบแผนการประพฤต

ปฏบต และการแสดงออก ซงความรสกนกคดในสถานการณตาง ๆ ทสมาชกในสงคมเดยวกน สามารถ

ซาบซงยอมรบและใชปฏบตรวมกน อนจะนาไปสการพฒนาคณภาพชวตของคนในสงคมนน ๆ ซ งจะ

เหนไดวาวฒนธรรมเปนสงทไมหยดนงหรออยกบทแตจะมการสรางสรรคพฒนา ปรบปรง เปลยนแปลง

ตลอดเวลาเพอใหแบบแผน วธคดและวธการประพฤตปฏบตดงกลาวมความสอดคลองกบยคสมย และ

กระแสการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม ทงนเนองจากคนเปนสตว สง ค ม ท ม ก าร อ า ศย อ ย

รวมกนเปนกลมชมชนและสงคม มการตดตอสอสาร และมความสมพนธกนทงภายในและภายนอกกลม

ชมชนหรอสงคมของตนเอง ประกอบกบการพฒนาและความเจรญกาวหนาในดานเทคโนโลย การ

ตดตอสอสาร การคมนาคมและความเจรญดานอน ๆ สงผลใหคนในสงคมตาง ๆ มการเผยแพรถายทอด

แลกเปลยน รวมทงผสมผสาน ครอบงาและกลนกลายทางวฒนธรรม เพอใหสามารถดารงอยในสงคมได

ทามกลางกระแสและบรบททมการเปลยนแปลงของแตละสงคม

วฒนธรรมพนบาน เปนรปแบบวฒนธรรมทกลาวถงการดารงชวตของกลมคนในทองถนท

แสดงออกถงลกษณะของบคคลหรอทองถนนน มกจะสงผานตอกนทางคาพดมากกวาการบนทกเปน

ลายลกษณอกษรไว วฒนธรรมพนบานมกจะแตกตางกนตามถนทอยอาศย ซงจะมลกษณะเดน

เฉพาะตวแตกตางกนไปในแตละทองถน ขนอยกบบรบทของชมชน อาท ภมอากาศ ภมประเทศ

ทศนคต ความเชอ ลกษณะการประกอบอาชพ เชน ชมชนเกษตรกรรม ชมชนประมง เปนตน และยง

ขนอยกบการเปดรบอารยธรรม และความเจรญของกลมชนอนเขามาผสมผสานระหวางวฒนธรรม ท

ถงแมการไหลบาของวฒนธรรมภายนอกจะถาโถมเขามาอยางรนแรง จนทาใหวฒนธรรมพนบาน

บางอยางกลนหายไปกบกระแสดงกลาว แตกยงเหลออกมากทธารงไวซงวฒนธรรมทดงามของกลมตน

และวฒนธรรมพนบานของไทยกเปนอกตวอยางทสะทอนภาพการเปลยนแปลงดงกลาวจากความจรง

ทวา วฒนธรรมยอมเปลยนแปลงตามเงอนไขเวลา เมอมการคดคนหรอพบสงใหม ๆ ทใชแกปญหาและ

ตอบสนองความตองการของสงคมได วฒนธรรมบางอยางอาจเลกใช ดงนน การจะรกษาวฒนธรรมเดม

ไวตองปรบปรงเปลยนแปลง หรอพฒนาวฒนธรรมนน ใหเหมาะสมมประสทธภาพตามยคสมย

วฒนธรรมพนบานอยภายใตความจรงนดวย ดงนน จะเหนความเปลย นแปลงเกดขน ซงกตอง

เปลยนแปลงควบคกบการอนรกษ คณคาเดมไวดวยในดานความสาคญของวฒนธรรมพนบาน คงมใช

เพยงภาพสะทอนความเจรญงอกงามเทานนแตยงเปรยบเสมอนเปนครทชวยใหมนษยเขาใจสภาพชวต

ใหดยงขน อกทงยงเปนกรงลอมใหชวตอยในขอบเขตทนยมกนวาดและถกตอง เพราะวฒนธรรมเกดขน

สอดคลองกบวถชวต ความรสกนกคดทศนคต ความเชอ คานยม และระเบยบแบบแผนอน ๆ

ตาบลดใต เปนตาบลหนงในอาเภอเมองนาน จงหวดนาน ตงอยทางทศใตของตวอาเภอ ทศ

เหนอ ตดตอตาบลในเวยงและตาบลไชยสถาน อาเภอเมองนาน ทศตะวนออก ตดตอตาบลมวงตดและ

ตาบลทานาว อาเภอภเพยง ทศใต ตดตอตาบลกองควาย อาเภอเมองนาน และตาบลนาปง อาเภอภ

เพยง ทศตะวนตก ตดตอตาบลบอสวกและตาบลนาซาว อาเภอเมองนานแบงการปกครองออกเปน 15

หมบาน ไดแก บานดเหนอ บานดใต บานธงนอย บานเจดย บานดอนมล บานพญาวด บานสมน บาน

เชยงราย บานคอวง บานดตนฮาง บานเขานอย บานดเหนอพฒนา บานดอนมลพฒนา บานธงใหม

พฒนา บานเจดย แบงการปกครองเปน 1 เทศบาลตาบล คอ เทศบาลตาบลดใต มพนทครอบคลม

ตาบลดใตทงหมด อาชพของประชากร สวนใหญเกษตรกรรม ทานา ทาไร ทาสวน ปลกพชผกสวนครว

ปลอดสารพษ กลมหตกรรมพนบาน มกลมจกสาน เชน ไปตอก สานไหขาว อตลกษณของชมชน

ประกอบดวย ประเพณงานเลยงป เจาบาน งานรดนาดาหวผสงอาย สงเคราะหแมนา ประเพณยเปง พธ

บายศร(สขวญ) งานประเพณ งานสรงนาพระธาต ตกบาตรนาผง ปนฝาย หตถกรรม จกสาน กระตบ

ขาว ไหขาว ไปตอก การทาบายศรสขวญ เทยนหอมสมนไพร อาหารพนเมอง แกงแค แกงฮงเล นาพรก

ออง นาใบเตย นาขง นามะตม นาตะไคร นากระเจยบ แกงฮงเล

ปจจบนตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนานยงคงมว ถการดาเนนชวต ทยดถอ

ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมของทองถนในการประพฤตปฏบตเปนวฒนธรรมชมชน แตใน

สภาวการณปจจบน ทาใหเดกเยาวชน และประชาชน สวนหนงเ รมหนไปนยมวฒนธรรมของ

ชาวตางชาตทหลงไหลเขามามากขนอกทงถกครอบงาจากวฒนธรรมอน ทาใหวฒนธรรมพนบาน

บางอยางมการถกละเลย เดก เยาวชนและประชาชน บางสวนไมใหความสาคญและไมมสวนรวมในการ

อนรกษสบทอด ขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมพนบาน ทเปนสงสาคญและมคณคาตอชมชน

ซงแสดงออกถงความเปนเอกลกษณของชมชน ดงนน การอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน จง

เปนภาระสาคญของชมชนทจะตองรวมกนแกปญหา และมบทบาทในการถายทอด ธารงรกษา และ

พฒนาศลปะการแสดงพนบานใหเจรญงอกงามยงขนไวใหแกคนรนหลง

ดงนน ผศกษาจงตองการ ขบเคลอนสรางความตระหนกในเรองของศลปวฒนธรรมพนถนนาน

โดยการจดทาหลกสตร และถายทอดความรเพอเปนแนวทางใหเดก เยาวชน และประชาชนในชมชนได

ยดถอปฏบต และชวยกนอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ซงมความคาดหวงวา การศกษาใน

ครงน จะสามารถใชเปนแนวทางในการประยกตใหเปนประโยชนตอการอนรกษ การอนรกษ สบสาน

ศลปวฒธรรมพนถนนาน โดยความรวมมอของประชาชนในชมชนดใต ตลอดจนหนวยงานภาครฐ

เอกชน และองคกรปกครองสวนทองถน ไดมสวนรวมในการสนบสนน และพฒนา ใหเปนมรดกทาง

วฒนธรรมของชมชนสบไป

1.2 วตถประสงคของการวจย

1. เพอสรางกระบวนการเรยนรเกยวกบการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน โดยการ

จดตงศนยการเรยนรดานการอนรกษศลปวฒนธรรมพนถนนานในตาบลดใต

2. เพอพฒนากลไกในดานการการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนานของตาบลดใต

อาเภอเมองนาน จงหวดนาน โดยคนในชมชนมสวนรวมในการพฒนา

1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ไดสารสนเทศบรบทและสถานการณของชมชนและสารสนเทศเกยวกบการอนรกษ

ศลปวฒนธรรมพนถนนานของตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน

2. ชมชนตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน มความรเกยวกบการอนรกษ สบสาน

ศลปวฒนธรรมพนถนนาน

3. ไดแนวทางการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนานจากการมสวนรวมของประชาชนใน

ชมชนตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน

4. เพมมลคาทางดานศลปวฒนธรรม

1.4 ขอบเขตของการวจย

ในการศกษาครงนเปนการศกษา เพอพฒนาหลกสตร รวมทงการถายทอดองคความรเพอหา

แนวทางการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน และ

การนาไปสการเพมมลคาของศลปวฒนธรรม ระหวางเดอนมกราคม 2558 ถงเดอน กนยายน 2558

1.5 กรอบแนวคดในการวจย

ภาพท 1 ภาพแสดงกรอบแนวคดในกระบวนการทางานวจย

บทท 2

แนวคดทเกยวของกบการวจย

กระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถน

นาน : กรณศกษา ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน ครงน เปนงานวจยทนาแนวคดเรองการ

จดการทางวฒนธรรม แนวคดเรองกระบวนการเรยนรและการถายทอดวฒนธรรม ตลอดจนแนวคดเรอง

การมสวนรวมของชมชน เปนฐานแนวคดหลกในการนามาใชเพอการดาเนนงานวจยครงน

2.1 แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม

การจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนศาสตร (discipline) สาขาหนง เปนศาสตรทมกระบวนการ

จดการทางานทตองดาเนนการอยางเปนระบบ มแนวทาง (approach) แนวคด (concept) และวธวทยา

(methodology) ทนาไปสการผลตองคความรใหมทสามารถรบใชสงคมไดเหมอนกบศาสตรสาขาอน

การจดการทรพยากรวฒนธรรมจงเปนทงศาสตรและศลปและเกยวของท งวทยาศาสตร สงคมศาสตร

และ มนษยศาสตร หรอกลาวไดวาศาสตรสาขาการจดการทรพยากรวฒนธรรมมวธการในลกษณะ สห

วทยาการ(interdisciplinary science) เหมอนกบศาสตรหลายสาขาในปจจบน (ธนก เลศชาญฤทธ

,2554)

เนองจากวฒนธรรม เปนผลของการสงสมสงสรางสรรคและภมปญญาทถายทอดสบตอกนมา

ของสงคม และหมายรวมถงวถชวตความเปนอยทงหมดของสงคม ทงจตใจของคน คานยม ระบบ

ความคดคณคาทางจตใจ คณธรรม แนวความคดลกษณะความสมพนธของมนษย ประสบการณ

ความร ความสามารถภมปญญาทชวยใหมนษยอยรอดและเจรญสบตอมา (พระเทพเวท อางถงในสา

ยนต ไพรชาญจตร.2550,1) กลาวไดวาทรพยากรวฒนธรรมเปนผลผลตทปรากกฎเปนรปแบบและ

นามธรรมมาจากระบบวฒนธรรมของมนษย ทงในอดตและปจจบน มคาหรอเปนตวแทนสอถง

วฒนธรรมตาง ๆ ได แบงประเภทได ๒ ประเภท ดงน

- ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองได (Tangible) เชน โบราณสถาน โบราณวตถ เครองมอเครองใช

ตางๆและซากสงของทสามารถมองเหน เปนตน

- ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได (Intangible) เชน ประเพณมขปาฐะ ศลปะการแสดง คต

ความเชอเปนตน( ธนก เลศชาญฤทธ,2554) กลาวไดวา ทรพยากรวฒนธรรม เปนสวนประกอบของ

ระบบวฒนธรรมทงหมดในสงคมมนษยทงทเปนวฒนธรรมทางวตถ สงกอสรางทจบตองมองเหนได

(tangible forms) และทเปนความหมาย(meaning) ความร/ภมปญญา(knowledge/wisdom) จนตนา

ภาพ(imaginations) ความรสกนกคด(feeling) ศลปะและการแสดงออก( expressive behaviors) ทไม

สามารถจบตองหรอสมผสทางกายภาพได (intangible forms) ซงเปนสงทสามารถจดการใหเกด

ประโยชนแกการดารงชวตของมนษยในแตละชมชน แตละสงคม แตละยคสมยไดและทรพยากร

วฒนธรรมในสงคมปจจบนประกอบดวยสงทเปนมรดกตกทอดมาจากอดต (heritage) และสงทยง

สรางสรรคดดแปลงขนมาใหม (Creations/vital cultural resources) เพอใชสอยใหสมประโยชนในการ

แกปญหาดานตางๆของชมชนและสงคม(สายนต ไพรชาญจตร .2550,13 -14) และหากความรภม

ปญญาทแปลและสกดไดจากทรพยากรวตถประเภทนามธรรมกจะทาใหคณคาของทรพยากรวฒนธรรม

ในฐานะทเปนนย เปนสญลกษณหรอตวบงช และเปนความทรงจาของอดต (memory of the past) ทม

พลงสงสดในการสอสารถงคนสมยปจจบนใหสามารถทาความเขาใจอดตของมนษยชาต ( Willam

D.Lipt, อางในสายนต ไพรชาญจตร.2550,5) โดยสายนต ไพรชาญจตร (2550) ไดเสนอแบบแผนในการ

ทาความเขาใจและอธบายกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม เรยกวา 3 Es-Model ซง

ประกอบดวยแนวทางการปฏบตการทสาคญ (action) 3 ลกษณะ คอ

1. กระบวนการเรยนรและการปลกฝงจตสานก (E1: Education) เนนการเรยนรรวมกนจากการ

ปฏบตงานจรง การจดการศกษาทเนนการสอสารหลายทางแบบไมเปนทางการ การแลกเปลยนเรยนร

ประสบการณในหมนกวชาการ นกจดการ เจาหนาทในหนวยงานภาครฐอนๆ ทเกยวของ และประชาชน

ในชมชนทองถนเพอความเขาใจรวมกนในเรองคณลกษณะทางวชาการ เปนการสรางจตสานกในคณคา

และความสาคญของทรพยากรทางโบราณคดประเภทตางๆรวมทงการเลงเหนประโยชนของทรพยากร

ทางโบราณคดในการพฒนาชมชน

2. การสรางสรรคและประดษฐนวตกรรมในการในจดการ (E2 : Engineering) หมายถง การ

คดคนรปแบบวธวทยา และเทคนควธทเหมาะสม ในการจดการดานวชาการหรอการวจย ดานการ

อนรกษ การสงวนรกษา และแบบแผนการพฒนา รวมทงการสรางเงอนไข กฎเกณฑหรอขอบญญตและ

กฎหมาย เพอใชในการจดการทรพยากรวฒนธรรมใหเกดประโยชนอยางยงยนแกชมชนทงในระดบ

ทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต

3. การบงคบใชกฎระเบยบ หมายถง การนาเอาเงอนไข กฎเกณฑ ขอบญญตและกฎหมายทชมชน และ

สงคมตราขนรวมกนมาบงคบใชเพอคมครอง ปองกนและเอออานวยใหกระบวนการจดการทรพยากร

วฒนธรรมเปนไปอยางยงยนแกชมชนในระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต

กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมประกอบดวย 3 กระบวนการไดแก การประเมน

ความสาคญ (Assessing significance) การวางแผนการจดการ (Planning for management) และ

การกาหนดรายการจดการ (Management program) โดยการพจารณาถงคณคาและความหมายใน

สงคมรวมสมย ตามแผนภมคณคาของทรพยากรวฒนธรรม เพอเปนแนวทางการวางแผนการจด

ทรพยากรวฒนธรรมทเหมาะสมแกชมชนตางๆในสงคมไทย (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554)

2.2 แนวคดเรองการเรยนร

ทฤษฎการเรยนรเปนเรองทสาคญอกเรองหนงทครจะตองศกษากอนการเขยนแผนการจดการ

เรยนร ทฤษฎการเรยนรตาง ๆ จะทาใหครเขาใจกระบวนการจดการเรยนร ซงจะสงผลโดยตรงกบ ผ เรยน

ในการจดการเรยนรถาครศกษาทฤษฎการเรยนรกอนแลวนาแนวคดจากทฤษฎไปสการปฏบตคอการ

จดการเรยนร จะทาใหการจดการเรยนรบรรลวตถประสงคอยางรวดเรว ซงจะดกวาการทเราจดการ

เรยนรโดยไมมทฤษฎรองรบเพราะทฤษฎตางๆ นนไดมการคนควาทดลองจนเปนทยอมรบ พดงาย ๆ ก

คอไดผานการพสจนมาแลว สามารถนาไปประยกตใชไดเลย ทศนา แขมมณ (2550 : 40 - 107) ไดสรป

แนวคดและแนวปฏบตของทฤษฎการเรยนรไวตงแตแนวคดเกยวกบการกระทาหรอพฤตกรรมของมนษย

ซงม 3 แนวคด แนวท 1 เชอวาพฤตกรรมหรอการกระทาของมนษย เกดขนจากแรงกระตนภายในตนเอง

แนวท 2 เชอวาพฤตกรรมหรอการกระทาของมนษย เกดขนจากอทธพลของสงแวดลอม มใชมาจากแรง

กระตนภายใน แนวท 3 เชอวาพฤตกรรมหรอการกระทาของมนษย เกดขนทงจากสงแวดลอมและจาก

แรงกระตนภายในตวบคคล

2.2.1 ทฤษฎการเรยนร (Learning Theory) มนษยสามารถรบขอมลโดยผานเสนทางการ

รบร 3 ทาง คอ

1. พฤตกรรมนยม (Behaviorism)

2. ปญญานยม (Cognitivism)

3. การสรางสรรคองคความรดวยปญญา (Constructivism)

พฤตกรรมนยม (Behaviorism) พฤตกรรมนยมมองผ เรยนเหมอนกบ กระดานชนวนทวาง

เปลาผ สอนเตรยม ประสบการณใหกบผ เรยน เพอสรางประสบการณใหมใหผ เรยน อาจกระทาซาจน

กลายเปนพฤตกรรม ผ เรยนทาในสงทพวกเขาไดรบฟงและจะไมทาการคดรเรมหา หนทางดวยตนเองตอ

การเปลยนแปลง หรอพฒนาปรบปรงเปลยนแปลงสง ตางๆ ใหดขน

ปญญานยม (Cognitivism) ปญญานยมอยบนฐานของกระบวนการคดกอน แสดงพฤตกรรม

การเปลยนแปลงพฤตกรรมทจะถกสงเกต สงเหลานน มนกเปนเพยงแตการบงชวาสงน กาลงดาเนน

ตอไปในสมองของผ เรยน เทานน ทกษะใหมๆ ทจะทา การสะทอนสงออกมา กระบวนการประมวลผล

ขอมลสารสนเทศทางปญญา

การสรางสรรคองคความรดวยปญญา (Constructivism) การสรางสรรคความรดวยปญญา

อยบนฐานของ การอางองหลกฐานในสงทพวกเราสรางขนแสดงใหปรากฏแกสายตาของ เราดวยตวของ

เราเอง และอยบนฐานประสบการณของแตละบคคล องคความรจะถกสรางขนโดยผ เรยน และโดย

เหตผลททกคนตางมชดของประสบการณตางๆ ของการเรยนรจงมลกษณะเฉพาะตน และม ความ

แตกตางกนไปในแตละคน

ทงสามทฤษฏตางมความสาคญเทาเทยมกน เมอไดการตดสนใจทจะใชยทธศาสตรน มสงท

สาคญและจาเปนทสดของชวตทตองพจารณาทงสองระดบ คอ ระดบองคความรของนกเรยนของทาน

และระดบการประมวลผลทางสตปญญาท ตองการในผลงานหรอภาระงานแหงการเรยนร ระดบการ

ประมวลผลทางสตปญญาท ตองการสรางผลงาน/ภาระงาน และระดบความชานชานาญของนกเรยน

ของเราน การมองหาภาพทางทฤษฎ จะมความเปนไปไดทสนบสนนการมความ พยายามทจะเรยนรทาง

ยทธวธบางทกมความซบซอนและมความเลอมลากนอยบาง และกมความจาเปนเหมอนๆ กน ในกา

รวบรวมยทธวธตาง ๆ จากความแตกตางทเปนจรง ทางทฤษฎ เมอเรามความตองการทมา : ไตรรงค

เจนการ สานกวชาการและมาตรฐานการศกษา, สพฐ

Bloom ไดแบงการเรยนรเปน 6 ระดบ

1. ความรทเกดจากความจา (knowledge) ซงเปนระดบลางสด

2. ความเขาใจ (Comprehension)

3. การประยกต (Application)

4. การวเคราะห ( Analysis) สามารถแกปญหา ตรวจสอบได

5. การสงเคราะห ( Synthesis) สามารถนาสวนตางๆ มาประกอบเปนรปแบบใหมได

ใหแตกตางจากรปเดม เนนโครงสรางใหม

6. การประเมนคา ( Evaluation) วดได และตดสนไดวาอะไรถกหรอผด ประกอบการ

ตดสนใจบนพนฐานของเหตผลและเกณฑทแนชด

2.2.2 การเรยนรตามทฤษฎของเมเยอร ( Mayor)

ในการออกแบบสอการเรยนการสอน การวเคราะหความจาเปนเปนสงสาคญ และตามดวย

จดประสงคของการเรยน โดยแบงออกเปนสวนยอย ๆ 3 สวนดวยกน พฤตกรรม ควรชชดและสงเกต

ได เงอนไข พฤตกรรมสาเรจไดควรมเงอนไขในการชวยเหลอ มาตรฐาน พฤตกรรมทไดนนสามารถอยใน

เกณฑทกาหนด ผ เรยนอยในสภาพแวดลอมทเปนจรง เนอหาควรถกสรางในภาพรวมความตอเนอง

(continuity)

2.2.3 การเรยนรตามทฤษฎของบรเนอร ( Bruner)

ความรถกสรางหรอหลอหลอมโดยประสบการณ ผ เรยนมบทบาทรบผดชอบในการเรยน ผ เรยน

เปนผสรางความหมายขนมาจากแงมมตางๆ ผ เรยนอยในสภาพแวดลอมทเปนจรง ผ เรยนเลอกเนอหา

และกจกรรมเอง เนอหาควรถกสรางในภาพรวม

2.2.4 การเรยนรตามทฤษฎของไทเลอร (Tylor) ความตอเนอง (continuity) หมายถง ใน

วชาทกษะ ตองเปดโอกาสใหมการฝกทกษะในกจกรรมและประสบการณบอยๆ และตอเนองกน การจด

ชวงลาดบ (sequence) หมายถง หรอการจดสงทมความงาย ไปสสงทมความยาก ดงนนการจดกจกรรม

และประสบการณ ใหมการเรยงลาดบกอนหลง เพอใหไดเรยนเนอหาทลกซงยงขน บรณาการ

(integration) หมายถง การจดประสบการณจงควรเปนในลกษณะทชวยใหผ เรยน ไดเพมพนความ

คดเหนและไดแสดงพฤตกรรมทสอดคลองกน เนอหาทเรยนเปนการเพมความสามารถทงหมด ของ

ผ เรยนทจะไดใชประสบการณไดในสถานการณตาง ๆ กน ประสบการณการเรยนร จงเปนแบบแผนของ

ปฏสมพนธ (interaction) ระหวางผ เรยนกบสถานการณทแวดลอม

2.2.5 ทฤษฎการเรยนร 8 ขน ของกาเย ( Gagne ) ทฤษฎของกาเยนจะใหความสาคญใน

การจดลาดบขนการเรยนร เพอใหผ เรยนสามารถเรยนรไดอยางมประสทธภาพ โดยใชสงเรา สงแวดลอม

ภายนอกกระตนผ เรยนใหเกดการเรยนร และสงเกตพฤตกรรมของผ เรยน วามการตอบสนองอยางไร

เพอทจะจดลาดบขนของการเรยนรใหผ เรยนไดถกตอง ทฤษฎการเรยนร 8 ขน ประกอบดวย

· การจงใจ ( Motivation Phase) การคาดหวงของผ เรยนเปนแรงจงใจในการเรยนร

· การรบรตามเปาหมายทตงไว (Apprehending Phase) ผ เรยนจะรบรสงทสอดคลองกบความ

ตงใจ

· การปรงแตงสงทรบรไวเปนความจา ( Acquisition Phase) เพอใหเกดความจาระยะสนและ

ระยะยาว

· ความสามารถในการจา (Retention Phase)

· ความสามารถในการระลกถงสงทไดเรยนรไปแลว (Recall Phase )

· การนาไปประยกตใชกบสงทเรยนรไปแลว (Generalization Phase)

· การแสดงออกพฤตกรรมทเรยนร ( Performance Phase)

· การแสดงผลการเรยนรกลบไปยงผ เรยน ( Feedback Phase)ผ เรยนไดรบทราบผลเรว จะทา

ใหมผลด และประสทธภาพสง

องคประกอบทส าคญทกอใหเกดการเรยนร องคประกอบทสาคญทกอใหเกดการเรยนร

คอ

· ผ เรยน ( Learner) มระบบสมผสและระบบประสาทในการรบร

· สงเรา ( Stimulus) คอ สถานการณตาง ๆ ทเปนสงเราใหผ เรยนเกดการเรยนร

· การตอบสนอง (Response) คอ พฤตกรรมทเกดขนจากการเรยนร

การสอนดวยสอตามแนวคดของกาเย

· เราความสนใจ มโปรแกรมทกระตนความสนใจของผ เรยน เชน ใช การตน หรอ กราฟกท

ดงดดสายตา

· ความอยากรอยากเหนจะเปนแรงจงใจใหผ เรยนสนใจในบทเรยน การตงคาถามกเปนอกสง

หนง

· บอกวตถประสงค ผ เรยนควรทราบถงวตถประสงค ใหผ เรยนสนใจในบทเรยนเพอใหทราบวา

บทเรยนเกยวกบอะไร

· กระตนความจาผ เรยน สรางความสมพนธในการโยงขอมลกบความรทมอยกอน เพราะสงน

สามารถทาใหเกดความทรงจาในระยะยาวไดเมอไดโยงถงประสบการณผ เรยน โดยก ารตงคาถาม

เกยวกบแนวคด หรอเนอหานนๆ

· เสนอเนอหา ขนตอนนจะเปนการอธบายเนอหาใหกบผ เรยน โดยใชสอชนดตางๆ ในรป

กราฟก หรอ เสยง วดโอ

· การยกตวอยาง การยกตวอยางสามารถทาไดโดยยกกรณศกษา การเปรยบเทยบ เพอให

เขาใจไดซาบซง

· การฝกปฏบต เพอใหเกดทกษะหรอพฤตกรรม เปนการวดความเขาใจวาผ เรยนไดเรยนถกตอง

เพอใหเกดการอธบายซาเมอรบสงทผด

· การใหคาแนะนาเพมเตม เชน การทาแบบฝกหด โดยมคาแนะนา

· การสอบ เพอวดระดบความเขาใจ

· การนาไปใช กบงานททาในการทาสอควรม เนอหาเพมเตม หรอหวขอตาง ๆ ทควรจะร

เพมเตม

2.3 แนวคดกระบวนการถายทอดวฒนธรรม

การถายทอดวฒนธรรมนนมงานวจยหลายชนทกลาวถงกระบนการถายทอดวฒนธรรมไว

ดงตอไปน การถายทอดวฒนธรรม หมายถง กระบวนการไดมาซงวฒนธรรมของสงคมหรอบคคล

บางครงคาๆนมความหมายเฉพาะถงการไดมา รปแบบวฒนธรรมใหมในวยผ ใหญ ทานองเดยวกบกบ

การเรยนรชวตสงคมในวยเดก (อทย หรญโต ,2526)

กระบวนการถายทอดวฒนธรรม เรมตนแนวคดมาจากการทมนษยมการเรยนรตลอดเวลา

มนษยมความสามารถดานสตปญญา ความรสกนกคดซงชวยใหมนษยมความสมพนธกบสงแวดลอม

มากทสด และยงชวยใหมนษยสามารถถายทอดคานยมของตนเองจากรนหนงไปสอกรนหนงได เกดเปน

กระบวนการปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม ซงเรยกวาการเรยนร(Learning)ซอาจจาแนกออก

ไดเปน2ประเภท คอ การเรยนรทไมมรปแบบและการเรยนรทมรปแบบ (วกร ตณฑวฑโฒ,2536)

1. การเรยนรทไมมรปแบบ เปนกระบวนการทบคคลมการปฏสมพนธกบระบบสงคมและ

วฒนธรรม บคคลสามารถพฒนาทกษะพนฐานในการดารงชวต คานยม เจตคต ประเพณอนเหมาะสม

ในวฒนธรรมหนงโดยอาศยกระบวนการทางสงคม พฤตกรรมทเปนผลมาจากการมปฏสมพนธระหวาง

บคคลกบวฒนธรรมทางสงคม ซงเปนตวกาหนดลกษณะการดารงชวตขอแตละบคคลนน เปนการเรยนร

อยางไมมรปแบบ โดยทวไปเปนการเรยนรสงตาง ๆ ในชวตประจาวน

2. การเรยนรอยางมรปแบบ การเรยนรทเกดจากการปฏสมพนธทมลกษณะแนนอนและมกจะ

เกดขนในสถาบนทเปนสวนหนงของระบบสงคม ทเรยกวาสถาบนการศกษา เชน โรงเรยน วทยาลย

มหาวทยาลย เปนตน

การถายทอดวฒนธรรมคอการสอนใหคนรนหลงรถงระบบสญลกษณของสงคมซงไดเคยมการตกลงไว

วาประกอบดวยอะไรบาง การทสมาชกในสงคมเหนพองตองกนวาควรจะถอวธการประพฤตแบบใดนน

มไดมการตกลงกนในรายละเอยดทก ๆ เรอง ขอตกลงคอการกาหนดหลกใหญ ๆ กาหนดแนวความคดท

สาคญไวเมอทกคนรถงหลกใหญนแลวกจะประพฤตปฏบตไดงายขน หลกทสมาชกของสงคมใชยดถอ

เปนแนวประกอบการประพฤตปฏบตกคอบรรทดฐานและคานยมบรรทดฐานคอแนวทางการปฏบตของ

สมาชกสงคมสวนใหญยดถอและคานยมคอความคดแนวปฏบตทสงคมสวนใหญเหนวาถกตองดงาม

(อมรา พงศาพชญ,2534)

การสบทอดวฒนธรรมพนบานมาสคนรนหลง หรอแมแตคนรนเดยวกนนไมใชเปนคนคนคด

ตองอาศยการเลาดวยถอยคาจากปากสปาก จากคนรนหนงสคนอกรนหนง โดยปราศจากการจดบนทก

เปนลายลกษณอกษร การบอกเลาดวยปากเปลาเรยกวา มขปาฐะ และเรยกวฒนธรรมพนบานวา

วฒนธรรมมขปาฐะ ซงแตกตางจากวฒนธรรมลายลกษณอกษร โดยวฒนธรรมลายลกษณอกษรมการ

จดบนทกเปนลายลกษณอกษร โดยปกตจะถกจากดความหรอนยามดวยตวผ เขยน และมรปแบบการ

นาเสนอตายตว สวนวฒนธรรมพนบานหรอวฒนธรรมมขปาฐะ มการแพรกระจายดวยบคคลผสบทอด

มการปรบแปร เปลยนแปลงเปนปกต และมรปแบบทหลากหลาย ลกษณะสาคญอกประการหนงของ

วฒนธรรมพนบานซงเปนไปตามครรลองของการถายทอดดวยปาก คอการสงวนรกษามดจากดตาม

ความสามารถของการจาของผ รบทงนขนอยกบความสนใจของผนนและสงคมยคนนๆ และขนอยกบ

วตถประสงคเฉพาะคราว หรอวตถประสงคอนจะพงสงผลตอความมนหมาย หรอตอภาวะหนาททเขา

รบผดชอบ (สธวงศ พงษไพบลย,2525)

2.4 แนวคดการมสวนรวม

การมสวนรวมมความสาคญอยางยงในการพฒนาคณภาพองคกรเพราะเมอบคคลไดเขามาม

สวนรวมแลวจะไมคอยเกดการตอตานเกยวกบแนวคดและการดาเนนงาน รวมทงชวยลดความขดแยง

และความเครยดจากการทางาน ทาใหบคคลไดรวมกนพจารณาแกไขปญหาทเกดขนจากการทางาน

เพอมงไปสเปาหมายและการยอมรบการเปลยนแปลงทเกดขน เกดความมงมนในการสรางความสาเรจ

ใหกบองคกร ซงบคลากรจะรสกพงพอใจในผลงานทเกดขนและเกดความรสกมคณคาในตนเอง

ความรสกเปนเจาของและผกพนกบองคกร ผลลพธสดทายคอ องคกรมคณภาพ (ประทป จนทรสงห ,

2549) ซงมผ ใหความหมายของการมสวนรวม ความสาคญของการมสวนรวม ลกษณะการมสวนรวม

ปจจยทมผลตอการมสวนรวม และกระบวนการหรอขนตอนของการมสวนรวมไว ดงน

2.4.1 ความหมายของการมสวนรวม

ความหมายของการมสวนรวมมผใหความหมายของการมสวนรวมไวมากมายดงน

ทนงศกด คมไขนา (2540) ใหความหมายไว 3 ประเดน ไดแก

1. การมสวนรวมของประชาชน หมายถง กระบวนการใหประชาชนเขามามสวนรวม

เกยวของในการดาเนนการพฒนารวมคด รวมตดสนใจแกปญหาของตนเอง รวมใชความคดสรางสรรค

และความชานาญ รวมกบวทยากรทเหมาะสม และสนบสนนการตดตามการปฏบตงานขององคกรและ

เจาหนาททเกยวของ

2. การมสวนรวมของประชาชน หมายถง กระบวนการทประชาชนกลมเปาหมายไดรบ

โอกาสทจะแสดงออกซงความรสกนกคด แสดงออกซงสงทเขาม แสดงออกซงสงท

เขาตองการ แสดงออกซงปญหาทกาลงเผชญ และแสดงออกซงวธแกไขปญหาและลงมอปฏบตโดยการ

ชวยเหลอของหนวยงานภายนอกนอยทสด

3. การมสวนรวมของประชาชน หมายถง กะบวนการทรฐทาการสงเสรมชกนา

สนบสนนและสรางโอกาสใหประชาชนในชมชน ทงในสวนบคคล กลมคน ชมรม สมาคม มลนธและ

องคกรอาสาสมครรปแบบตาง ๆ ใหเขามามสวนรวมในการดาเนนงานเรองใดเรองหนง

สรย จนทรมาล (2541) ไดใหความหมายของการมสวนรวม หมายถง การทกลมบคคล

ทงรางกาย จตใจ อารมณรวม ความคด รวมแรงรวมใจ รวมทนทรพย รวมรบผดชอบ รวมแกปญหา รวม

แสดงความคดสรางสรรคและรวมพฒนา

จฬาภรณ โสตะ (2543) กลาวถงการมสวนรวม หมายถง การทบคคลหรอคณะบคคล

เขามาชวยเหลอ สนบสนนทาประโยชนตางๆ หรอกจกรรมตางๆ อาจเปนการมสวนรวมในกระบวนการ

ตดสนใจหรอกระบวนการบรหารและประสทธผลขององคกรขนอยกบการรวมพลงของบคคลทเกยวของ

กบองคการนนในการปฏบตภารกจใหบรรลเปาหมาย วธการหนงในการรวมพลงความคดสตปญญาก

คอ การใหมสวนรวม การใหบคคลมสวนรวมในองคการนน บคคลจะตองมสวนรวมเกยวของในการ

ดาเนนการหรอปฏบตภารกจตางๆ เปนผลใหบคคลนนมความผกพน (Commitment) ตอภารกจและ

องคการในทสด

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2543) การมสวนรวมในกระบวนการพฒนา เปนการให

ประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาตงแตเรมตนจนสนสดโครงการ ไดแกการรวมคน

ปญหา การวางแผน การตดสนใจ การระดมทรพยากรและเทคโนโลยในทองถน การบรหารจดการ การ

ตดตาม

ผล รวมทงการรบผลประโยชนทเกดขนจากโครงการ โดยโครงการจะตองมความสอดคลองกบวถชวต

และวฒนธรรมของชมชน

อรทย กกผล (2546) กลาววา การมสวนรวมของประชาชน คอกระบวนการซง

ประชาชนหรอผ มสวนไดสวนเสยไดมโอกาสแสดงทศนะแลกเปลยนขอมล และความคดเหนเพอแสวงหา

ทางเลอกและการตดสนใจตางๆ เกยวกบโครงการทเหมาะสม และเปนทยอบรบรวมกน ทกฝายท

เกยวของจงควรเขารวมในกระบวนการนตงแตเรม จนกระทงถงการตดตามและประเมนผล เพอใหเกด

ความเขาใจ, การรบร, การเรยนร, การปรบเปลยนโครงการรวมกน ซงจะเปนประโยชนตอทกฝาย

นรนทรชย พฒนพงศา (2547) ใหความหมายของการมสวนรวมวา เปนการเปดโอกาส

ใหผปฎตงานหรอผ ทเกยวของมสวนแบงในอานาจการจดสนใจในระดบตางๆ ของการดาเนนงานใน

หนวยงาน เปนผลใหเกดสงทตกลงใจรวมกน

ถวลวด บรกล (2548) กลาววา การมสวนรวมจะตองเปนกระบวนการดาเนนการอยาง

แขงขน ซงหมายถง บคคลหรอกลมทมสวนรวมไดเปนผ มความคดรเรมและไดมงใชความพยายาม

ตลอดจนความเปนตวของตวเอง ทจะดาเนนการตามทรเรมนน และการมสวนรวมคอ การท ไดมการ

จดการทจะใชความพยายาม ทจะเพมความสามารถทจะควบคมทรพยากรและระเบยบในสถาบนตางๆ

ในสภาพสงคมนนๆ โดยกลมทดาเนนการและความเคลอนไหวทจะดาเนนการนไมถกควบคมโดย

ทรพยากรและระเบยบตางๆ

วนชย วฒนศกด (2549) การทางานแบบมสวนรวมนน ไมวาจะเปนระดบครอบครว

ระดบโรงเรยน ระดบชมชน ระดบองคกร หรอระดบประเทศนน มความสาคญอยางยงในกระบวนทศน

ปจจบน เพราะจะชวยใหผ มสวนรวมเกดความรสกความเปนเจาของ (Ownership) และจะทาใหผ มสวน

รวม หรอผ ทมสวนไดสวนเสยนนยนยอมปฏบตตามCompliance) และรวมถงตกลงยอมรบ

(Commitment) ไดอยางสมครใจ, เตมใจและสบายใจ

นรนดร จงวฒเวศน (2550) กลาววาการมสวนรวม หมายถง การเขาไปเกยวของ

(Involvement) ทางความคด, จตใจ, อารมณและทางกาย การมสวนรวมมความหมายมากกวาการเปน

สวนหนง (Sense and belonging) การมสวนรวมมความหมายทงในเชงปรมาณและคณภาพ

(Quantitative and qualitative) การมสวนรวมครอบคลมทงมตดานความสามารถ เวลา และโอกาสท

จะมสวนรวม การมสวนรวมเปนการกระทา (Action) จงมทงผกระทา (The actor) ผถกกระทาหรอผ รบ

ผล (The recipient) และสาธารณชน (The public) ผ เปนบรบทของการกระทา

มธรดา ศรรตน (2554) กลาววา การมสวนรวม หมายถง กระบวนการทบคคลไดมสวน

เกยวของในการปฏบตงานทงดานการแสดงความคดเหน การตดสนใจ ความรบผดชอบ การวางแผน

ปฏบตงาน ตลอดจนการประเมนผล โดยใชความคดสรางสรรคและความเชยวชาญในการปฏบตงาน

เพอใหบรรลวตถประสงคหรอแกไขปญหาตางๆ ทอาจเกดจากการบรหารงานในองคการ

คนงนจ อนโรจน (2548) ใหแนวคดวา การสรางความตระหนกในการพฒนาในเรองใด

กตามนน ยงใหผ ทเกยวของเขามามสวนรวมมากเทาใด โอกาสความสาเรจกจะสงขนตามไปดวย แต

เปนไปไมไดทองคกรขนาดใหญจะนาบคลากรทงหมดเขามามสวนรวมในการวางแผนพฒนาองคกร แต

การนาผบรหารระดบกลางเขามามสวนรวมไมใชเรองยาก (คนกลมนจะเปนตวแทนของเราไปสรางการม

สวนรวมในระดบปฏบตการตอไป) การสรางความตระหนกรตองเรมจากการใหขอมลทเปนจรงของ

องคกร (นาเขาเขามารวม SWOT องคกร) ทกคนตองรวมรบรปญหาขององคกรทกคนรวมกนวเคราะห

สาเหตของปญหาและหาแนวทางแกไขรวมกน รวมสรางแผนยทธศาสตร (strategic partner) รวมกนหา

วาตวชวดสความสาเรจรวมกน (Key Performance Indicator—KPI) เราจะทาอยางไร และตดตาม

ประเมนอยางไร การมสวนรวมเปนกรนาเขาเขามาเพอเปนสวนหนงขององคกร สรางความรสกเปน

เจาขององคกร และรวมกนทจะนาพาองคกรสเปาหมายรวมกน นนคอตองรวมใจคนขององคกรใหเปน

หนงเดยวใหได (engagement) การมสวนรวมจงเปนเองทมความสาคญยง

Batten (อางถงใน พชร พงษศร, 2541) สรปแนวคดเกยวกบการมสวนรวมวาตองการ

ใหประชาชนมสวนรวมในกจกรรมตางๆ โดยถอเสมอนวาเปนแบบฝกหดในการพฒนาคน ใหตองใช

ความคด ตดสนใจ วางแผน และดาเนนการเองอยเสมอ ซงจะเปนหนทางทาใหสมองของคนเกดการ

พฒนา รวมทงตองยดหลกตอไปนเพอใหเกดประสทธภาพมากยงขน ไดแก 1) หลกการชวยตนเอง 2)

หลกการใหประชาชนมสวนรวม และ 3) หลกประชาธปไตยในการดาเนนงาน

Richardson Ann (1983) ใหความหมายของการมสวนรวมไววา การทผ นาอนญาตให

ผตามจานวนมากทสดทจะมากได เขามามสวนรวมในการตดสนใจมากทสด เปนตนวา การยอมใหผ

ตาม

หรอผ ใตบงคบบญชาไดเขามามสวนรวมในการกาหนดนโยบาย และแมกระทงเลอกตงผ นาหรอ

ผบงคบบญชาดวย

Koontz & other (1986) กลาววา การใหมสวนรวมเปนเทคนคอยางหนงทผบรหาร

ตองการใหไดรบการสนบสนนทเขมแขง อนมผลมาจากการวจยและทฤษฎการสรางแรงจงใจทตระหนก

ถงประโยชนของการมสวนรวม และการสรางการยอมรบนบถอ

Putti J.M. (1987) กลาววา การมสวนรวมเปนพนฐานของกจกรรมทกกจกรรม

กระบวนการตดสนใจของกลมจะเกดการมสวนรวมของสมาชกทกคนในกลม ซงปจจยสาคญของการม

สวนรวมม 4 ประการ คอ

1) เปนความพยายามทเกยวของทางดานจตใจและความรสก

2) เปนการกระตนใหเกดความรวมมอ

3) เปนการใหบคคลรบผดชอบตอการปฏบตงาน

4) เปนการพฒนาการมสวนรวม ซงคานงถงความสมดล การมสวนรวมทแทจรงกบการ

มสวนรวมมากเกนไป

Davis & Newstrom (1989) ใหความหมายของการมสวนรวมไววา การมสวนรวมเปน

เรองของความเกยวของทางดานจตใจ และความรสกนกคดของแตละคน ทมตอกจกรรมใดกจกรรมหนง

ของกลม หรอเปนแรงกระต นทชวยทาใหมความสาเรจ ซงเปนเปาหมายของกลม หรอเปนความ

รบผดชอบตอกจกรรมรวมกนดวยการเขาไปเกยวของ (Involvement) ชวยเหลอ (Contribution) และ

รวมรบผดชอบ (Responsibility)

ดงนนการมสวนรวมจงหมายถง การทกลมบคคลมสวนรวมในทกขนตอน ตงแตเรมตน ทงทาง

รางกาย จตใจและอารมณ ไมวาจะเปนปจเจกบคคลหรอกลมคน รวมคด รวมมอ รวมปฏบต รวมแรง

รวมใจ และรวมรบผดชอบ เพอใหเกดการดาเนนการพฒนา และการเปลยนแปลง เปนเทคนคอยางหนง

ทผบรหารตองการ เพราะเมอบคคลไดเขามามสวนรวมแลว จะไมคอยเกดการตอตาน รวมทงชวยลด

ความขดแยงและความเครยดจากการทางาน ทาใหบคคลไดรวมเขามามสวนรวมแลวจะไมคอยเกดการ

ตอตาน รวมทงชวยลดคงวามขดแยงและความเครยดจากการทางาน ทาใหบคคลไดรวมกนพจารณา

แกไขปญหาทเกดขนจากการทางาน บคคลจะรสกพงพอใจในผลงานทเกดขน และเกดความรสกม

คณคา

ในตนเอง เกดความมงมนในการสรางความสาเรจใหกบองคกร เกดความรสกเปนเจาของและผกพนกบ

องคกร เพอนาไปสเปาหมายขององคกร และสามารถบรรลผลสาเรจตามเปาหมายทกาหนดไว

2.4.2 ความส าคญของการมสวนรวม

ความสาคญของการมสวนรวมมนกวชาการไดกลาวถงความสาคญของการมสวนรวมไวดงน

อดศร วงศคงเดช (2539) กลาววา ประโยชนของการมสวนรวม ชมชนไดประโยชนใน

การมสวนรวมกจกรรมดานศลปวฒนธรรม ดงน

1) ชมชนตระหนกในปญหาของตนเอง และตระหนกทจะมสวนรวมในการพฒนาหรอ

แกปญหาของตนเอง

2) ชมชนมโอกาสใชความสามารถของตนเองทมอยในรปของความคด การตดสนใจ

และการกระทาไดอยางเตมท

3) เปนการระดมทรพยากรมนษยมาใชใหเกดประโยชนสงสดชมชน

4) ชมชนจะมความรสกในความเปนเจาของ ทาใหการพฒนามความมงคงถาวรและ

ประหยด

5) เปนกระบวนการพฒนาความสามารถ และพลงชมชนในการพงตนเอง

6) เปนการสงเสรมระบอบประชาธปไตย

7) ชมชนรบผดชอบและมอานาจสงสดในการพฒนาชมชนตนเอง

8) เปนการแสดงออกถงความเคารพ นบถอ เชอใจไววางใจ รกและศรทธาในชมชนวาม

ความรความสามารถ

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2543) กลาววา การมสวนรวมของประชาชนม

ความสาคญดงน

1) การมสวนรวมของประชาชนเปนสทธพนฐานอนชอบธรรมของคนทกคนท

ตองเคารพใหการยอมรบ และยกยอง โดยการใหประชาชนเขามามสวนรวมในการแสดงออกเกยวกบ

การปรบปรงวถชวตของเขา

2) งานพฒนาเปนงานทตองเกยวของกบประชาชนเปนจานวนมาก จาเปนตอง

ใหคนหมมากเหลานมสทธมเสยงในการแสดงออก

3) กลยทธทงหลายในการพฒนาทผานมา ยงไมสามารถสงผลถงกลม

ประชาชนผ ดอยโอกาสและยากจน และในทางตรงกนขามกลบสงผลใหกลมคนผ ไดเปรยบมโอกาสมาก

ขน จงจาเปนตองปรบกลยทธในการพฒนาใหม โดยใหประชาชนเขามามสวนรวมในการวางแผนมาก

ขน

4) ประสบการณทผานมาพบวา มโครงการจานวนไมนอยทประสบ

ความสาเรจ โดยอาศยวธใหประชาชนมสวนรวมในรปของการวมกลม และจดตงองคกรประชาชน ใน

ขณะเดยวกน มตวอยางของโครงการการทลมเหลวจานวนมาก อนเนองจากไมเปดโอกาสใหประชาชน

เขามามสวนรวม

5) การมสวนรวมของประชาชน เปนเรองของการปฏบตการเปนกลม หรอของ

กลม (Group action) อนเปนผลมาจากความรสกผกพนของสมาชกแตละคนทเขามามสวนรวม เพอ

พทกษประโยชนของเขา และในขณะเดยวกนกไดประโยชนแกสวนรวมดวยการมสวนรวมจงเปน

สงจาเปน

6) การมสวนรวมของประชาชนเปนตวชวดของการพฒนาชมชน ยงประชาชน

เขามามสวนรวมมากเทาไหร ยงแสดงวาประชาชนจะไดรบประโยชนจากการพฒนามากยงขน

7) ประชาชนยอมรดวาตนเองนนตองการอะไร มปญหาอะไร และอยากจะ

แกปญหาอยางไร ถาใหโอกาสแกประชาชนเขามามสวนรวมในกจกรรมการพฒนา ยอมชวยใหโครงการ

ตางๆ สนองความตองการทแทจรงของประชาชนไดดกวา

8) การมสวนรวมของประชาชน ชวยใหการปฏบตการทางสงคม (Social

action) เปนไปอยางสงบสนต กอใหเกดรปแบบการเปลยนแปลงทมระเบยบ เปนระบบ และเปนท

ยอมรบทกฝาย

9) เปนนโยบายของรฐในปจจบน ทใหทกโครงการทลงสชนบท ตองให

ประชาชนมสวนรวมเพมขนตามปรชญาของการพฒนา

ณรงค ณ เชยงใหม (2545) กลาววา การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมใน

การดาเนนงานมความสาคญคอ

1) ประชาชนยอมรบในโครงการนน และเปนโครงการทตรงกบปญหาและ

ความตองการของประชาชน

2) ประชาชนมความรสกผกพน รสกเปนเจาของมากขน

3) ลดความขดแยง การดาเนนการโครงการจะราบรน ไดรบความรวมมอจาก

ประชาชนมากขน

4) โครงการจะใหประโยชนตอชมชนมากขน และระดมทรพยากรในการพฒนา

5) ชวยพฒนาขดความสามารถของประชาชน

สนธยา พลศร (2550) กลาวถงความสาคญของการมสวนรวมไวหลายประการดงน

1) เปนสทธขนพนฐานของประชาชนทกาหนดไวในรฐธรรมนญ เปนสทธ

มนษยชนทประชาชนมโอกาสเขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาทกระดบ

2) สอดคลองกบปรชญา แนวความคด และหลกการเรยนรรวมกนของชมชน

3) เปนเครองชวดความสาเรจนโยบายของรฐบาลในเรองการกระจายอานาจ

ไปสประชาชนและทองถน

4) นาไปสการพงตนเองของชมชน

5) ทาใหดาเนนการพฒนาชมชนไดตรงกบคามตองการทแทจรงของประชาชน

และชมชน

6) เปนการพฒนาศกยภาพบคคล กลมและองคกรในชมชนใหมประสทธภาพ

7) เปนการสรางความพงพอใจรวมกน มความชอบธรรม เปนทยอมรบรวมกน

ภายในกลม ไมสรางความขดแยงใหเกดขนในชมชน

8) ทาใหเกดความรก หวงแหน รบผดชอบ และเปนเจาของชมชน

9) เปนกระบวนการสาคญในการสนบสนนสงเสรมการเรยนรรวมกนของชมชน

ใหประสบความสาเรจ

10) ชวยแบงเบาภาระของรฐบาล เพราะเปนการพฒนาคนในชมชน โดยคนใน

ชมชนและเพอคนในชมชนอยางแทจรง รฐบาลเปนเพยงผสนบสนนในบางสวนนน

สรปไดวา การมสวนรวมมความสาคญอยางยงในการพฒนาคณภาพองคกร การมสวนรวมตอง

เกดจากความเตมใจ ความสมครใจ สามารถตดสนใจไดเอง การมสวนรวมจะชวยลดความขดแยง เกด

ความรสกผกพน รสกเปนเจาของมากขน จงจะทาใหการพฒนาเกดความยงยน

2.4.3 ปจจยทมผลตอการมสวนรวม

ปจจยทมผลตอการมสวนรวมมนกวชาการไดกลาวถงปจจยทมผลตอการมสวนรวมไวดงน

พรทพย คาพอ และคณะ (2544) ไดสรปสาระสาคญของการมสวนรวมของประชาชน

นน อยทการเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในกจกรรมตางๆ เชน การรเรม การวางแผน การ

ตดสนใจ การรวมรบผดชอบ ตลอดจนการรวมประเมนผล มากนอยเพยงใดขนอยกบเรองของปจจย

ทสงผลตอการมสวนรวมดงน ความสาเรจของการพฒนาแบบระดมความรวมมอ ขนอยกบปจจย 3

ประการคอ

1) การเขามามสวนรวมในการตดสนใจของประชาชนตงแตเรมตนวา มปญหา

สาเหตการแกไขปญหา ดานการคดวาจะทาโครงการอะไรทเปนประโยชนตอประชาชน โดยใชประโยชน

จากแรงงาน ทรพยากรทองถนอยางเตมท

2) การผสมผสานแผนงานและโครงการของสวนราชการ ดวยการพฒนา

ความรทกษะ ความสามารถดานประชาชนและคณภาพของเจาหนาท เพอแกไขปญหาเดอดรอน สนอง

ผลประโยชนไดถกตองตามเวลาและสถานท

3) การสรางองคกรทองถน กลไกการประสานงาน งบประมาณ ปจจย

ดาเนนงานทงภาครฐและเอกชน ตามความตองการอนจาเปนของประชาชน

สาหรบปจจยทผลกดนการมสวนรวมของประชาชนม 4 ปจจยคอ

1) ปจจยภายในตวบคคล เปนแรงผลกดนหรอจงใจทเกดขนในตวบคคล

2) ปจจยสภาพแวดลอม ไดแก สภาพแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ สงคม

และการเมอง

3) ปจจยผลกดนจากบคคลอน

4) รางวลตอบแทน คอ ประชาชนเขารวมกจกรรมพฒนา โดยหวงประโยชน

ตอบ แทน

Cohen Uphoff, and Goldsmith (1979) (อางถงในประภสสร เตชะประเสรฐวทยา,

2544) กลาวถงสงทมผลตอการเขามามสวนรวมวา คณสมบตหรอภมหลงของแตละบคคลอาจจะเปน

ตวแปรสาคญตอการใหความรวมมอรวมใจ หรอการเขามามสวนรวมในงานพฒนา ไดแก

1) อายและเพศ

2) สถานภาพของครอบครว

3) ระดบการศกษา

4) ชนทางสงคม

5) อาชพ

6) ระดบของรายได และทมาของรายได

7) ระยะเวลาของการอยอาศยในชมชนนน

8) ชนดของโครงการและกจกรรม

9) การเปนผ เชาทดนหรอมสถานภาพเปนลกจาง

William W.Reeder (1998 อางองถงใน สรวรรณ เดชวถ, 2544) ไดสรปปจจยทมผลตอ

การมสวนรวมของบคคลไว 11 ประการ ดงน

1) การปฏบตตนใหสอดคลองตามความเชอพนฐาน กลาวคอ บคคลและกลม

บคคลดเหมอนจะเลอกวธปฏบตซงสอดคลองและคลายคลงกบความเชอพนฐานของตวเอง

2) มาตรฐานคณคาบคคล และกลมบคคลดเหมอนจะปฏบตในลกษณะท

สอดคลองกบมาตรฐานคณคาของตวเอง

3) เปาหมายบคคล และกลมบคคล ดเหมอนจะสงเสรม ปองกนและรกษา

เปาหมายของตวเอง

4) ประสบการณทผดปกตธรรมดา พฤตกรรมของบคคลบางครงมาจาก

ประสบการณทผดปกตธรรมดา

5) บคคลและกลมบคคลจะประพฤตตามแบบทตนคาดหมายวาจะตอง

ประพฤตในสถานการณเชนนน ทงยงชอบปฏบตตอผ อนในลกษณะทตนคาดหวงจากผ อนดวย

6) การบบบงคบ บคคลและกลมบคคลมกจะทาในสงตางๆ ดวยความรสกวา

ตนเองตองกระทาเชนนน

7) การมองแตตวเอง บคคลและกลมบคคลมกจะทาในสงตางๆ ซงคดวา

ตนเองตองกระทาเชนนน

8) นสยและประเพณ บคคลและกลมบคคลมกจะทาในสงตางๆ ซงมนสยชอบ

กระทา เมออยในสถานการณนนๆ

9) โอกาส บคคลและกลมบคคลจะมามสวนรวมในรปแบบการปฏบตงานของ

สงคม โดยเฉพาะในทางทเกยวของกบจานวนและชนดของโอกาส ซงโครงสรางของสงคมเอออานวยให

เขามามสวนรวมในการกระทาเชนนน

10) ความสามารถ บคคลและกลมบคคลมกจะเขารวมในกจกรรมบางอยาง ท

คนเหนวาสามารถทาในสงทตองการใหเขาทาสถานการณเชนนน

11) การสนบสนน บคคลและกลมบคคล มกจะเรมปฏบตเมอเขารสกวาไดรบ

การสนบสนนทด

2.4.4 กระบวนการหรอขนตอนการมสวนรวม

กระบวนการหรอขนตอนการมสวนรวมมนกวชาการไดกลาวถงกระบวนการหรอขนตอนการม

สวนรวมไวดงน

ประภสสร เตชะประเสรฐวทยา (2544) ไดนาแนวคดของไพรตน เตชะรนทร มาสรปถง

การมสวนรวมวา บคคล กลมคน ชมรม สมาคม มลนธ และองคกรอาสาสมครตางๆ ควรมสวนรวม

เพอใหบรรลตามวตถประสงคและนโยบายการพฒนาในเรองตอไปน

1) รวมทาการศกษาคนควาปญหา และสาเหตของปญหาทเกดขนในชมชน

ตลอดจนความตองการของชมชน

2) รวมคด และสรางรปแบบ และวธการพฒนา เพอแกไขและลดปญหาของ

ชมชนหรอเพอสรางสรรคสงใหมทเปนประโยชนตอชมชน หรอสนองความตองการของชมชน

3) รวมวางนโยบาย หรอแผนงาน หรอโครงการ หรอกจกรรม เพอขจดปญหา

และแกไขปญหาและสนองความตองการของชมชน

4) รวมตดสนใจการใชทรพยากรทมจากดใหเปนประโยชนตอสวนรวม

5) รวมจด หรอปรบปรงระบบบรหารงานพฒนาใหมประสทธภาพและ

ประสทธผล

6) รวมการลงทนในกจกรรมโครงการของชมชนตามขดความสามารถของ

ตนเองและของหนวยงาน

7) รวมปฏบตตามนโยบาย แผนงาน โครงการ และกจกรรมใหบรรลตาม

เปาหมายทวางไว

8) รวมควบคม ตดตาม ประเมนผล และรวมบารงรกษาโครงการและกจกรรม

ทไดทาไวทงเอกชนและรฐบาลใหใชประโยชนไดตลอดไป

อคน รพพฒน (2547) ไดเสนอขนตอนการมสวนรวมออกเปน 4 ขนตอน คอ

ขนท 1 การมสวนรวมในการกาหนดปญหา สาเหตของปญหา ตลอดจน

แนวทางแกไข

ขนท 2 การมสวนรวมในการตดสนใจเลอกแนวทาง และวางแผนพฒนา

ขนท 3 การมสวนรวมในการปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน

ขนท 4 การมสวนรวมในการประเมนผลงานกจกรรมพฒนา

นรนดร จงวฒเวศย (2550) กลาววาการมสวนรวมประมวลไดเปน 3 สวนคอ

1) สวนของการวางแผนพฒนา จะเรมตนตงแตชมชนเขามามสวนรวมในการ

คนหาปญหา และสาเหตของปญหา การกาหนดนโยบาย และวตถประสงคในการแกปญหา และพฒนา

การศกษาชมชน มสวนรวมในการตดสนใจ กาหนดความตองการของชมชน จดลาดบความสาคญของ

ความตองการนนๆ ตลอดจนการกาหนดพธการ และแนวทางการดาเนนงาน และกาหนดทรพยากร และ

แหลงทรพยากรทจะนาไปสนบสนนการจดและพฒนากจกรรมตางๆ

2) สวนของการจดและดาเนนการตามแผนงานโครงการ เปนสวนทประชาชน

เขาทาประโยชนในโครงการ โดยการรวมมอชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน หรอโดย

การบรหาร และประสานงาน ตลอดจนการดาเนนการขอความชวยเหลอจากภายนอก เปนตน

3) สวนของการประเมนผลโครงการ เปนสวนทชมชนเขามามสวนรวมในการ

ประเมนวาโครงการพฒนาทดาเนนการนน บรรลตามวตถประสงคหรอไม การตดตามประเมนผลนอาจ

เปนการประเมนความกาวหนาหรอผลสรปรวมทงโครงการ

Fornaroff (1980) กลาววากระบวนการมสวนรวมนนประกอบดวย

1) การวางแผน ซงรวมถงการตดสนใจในการกาหนดเปาหมาย กลวธ

ทรพยากรทตองใช ตลอดจนการตดตามประเมนผล

2) การดาเนนงาน

3) การใชบรการจากโครงการ

4) การมสวนรวมในการรบผลประโยชน

Cohen, J.M. & Uphoff, N.T. (1986) ไดจาแนกชนดของการมสวนรวมเอาไว 4

ประเภท ไดแก

1) การมสวนรวมของชมชนในกระบวนการตดสนใจ (Decision making) ใน

กระบวนการตดสนใจนน ประการแรกทสดทจะตองกระทาคอ การกาหนดความตองการและการ

จดลาดบความสาคญ ตอจากนนเลอกนโยบายและประชากรทเกยวของ การตดสนใจนเปนกระบวนการ

อยางตอเนองทตองดาเนนไปเรอยๆ ตงแตการตดสนใจชวงเรมตน การตดสนใจชวงดาเนนการวางแผน

และการตดสนใจชวงการปฏบตตามแผนทวางไว

2) การมสวนรวมของชมชนในการดาเนนโครงการ (Implementation) ในสวน

ทเปนองคประกอบของการดาเนนโครงการนน จะไดมาจากคาถามทวา ใครจะทาประโยชนใหแก

โครงการไดบาง และจาทาประโยชนดวยวธใด เชน การชวยเหลอดานทรพยากรการบรหารงานและ

งบประมาณ และการขอความชวยเหลอ

3) การมสวนรวมของชมชนในการรบผลประโยชน อนเกดจากโครงการนนๆ

(Benefits) ในสวนทเกยวกบผลประโยชนนน นอกจากความสาคญของผลประโยชนเชงปรมาณและเชง

คณภาพแลว ยงตองพจารณาการกระจายผลประโยชนทางบวก และผลทเกดขนทางลบทเปนผลเสย

ของโครงการ ซงเปนประโยชนและเปนโทษตอบคคลในสงคมดวย

4) การมสวนรวมของชมชนในการประเมนผลโครงการ (Evaluation) การม

สวนรวมในการประเมนผลนน สงทสาคญทตองสงเกต คอ ความคดเหน (Views) ความชอบ

(Preferences) และความคาดหวง (Expectations) ซงมอทธพลสามารถเปลยนพฤตกรรมของบคคลใน

กลมตางๆ ได

บทท 3

วธด าเนนการวจย

การดาเนนงานโครงการครงน เปนดาเนนงานโครงการผานกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบ

มสวนรวม (participatory action research) โดยทมวจยรวมกบปราชญชมชน (นนทเมธสภา) ในการ

ดาเนนงานวจยครงน

3.1 ประชากร

ปราชญชมชนในเขตพนทจงหวดนาน ทมองคความรในเรองของมรดกทางวฒนธรรม ใน

ประเดนเรองศลปะการแสดงพนถนนาน (ฟอนเชง) และประชาชนในพนทจงหวดนานทสนใจ

3.2 กลมตวอยางและสมตวอยาง

กลมปราชญผ รในเขตพนทจงหวดนาน ประกอบไปดวย ทยงคงดารงเอกลกษณทางวฒนธรรม

ไวไดอยางสมบรณ และมงานดานหตถศลปและศลปศาสตรพนบานลานนาแขนงตางๆไวไดอยางดเยยม

1. พนทกลมเหนอ อ.ปว อ.ทาวงผา อ.ทงชาง อ.เชยงกลาง

2. พนทกลมกลาง อ.บานหลวง อ.เมอง อ.ภเพยง อ.สนตสข อ.แมจรม

3. พนทกลมใต อ.นานอย อ.เวยงสา และ อ.นาหมน

3.3 การเกบรวบรวมขอมล

วธดาเนนการวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม โดยมขนตอนและ

กระบวนการวจย ดงน

1. ศกษาบรบทเฉพาะประเดนในชมชน ผานกจกรรมการประชมเชงปฏบตการเพอประเมน

ศกยภาพชมชนบรบทเฉพาะชมชน สรปผลการวเคราะหขอมลและคดเลอกประเดนอนรกษสบสาน

ศลปวฒนธรรมพนถนนาน

2. จดตงกลม องคกร ทขบเคลอนดานการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในชมชน

พรอมทงลงพนททาการเกบขอมลในประเดนศลปะการแสดงพนถนนาน (ฟอนเชง)

3. พฒนาหลกสตรหลกสตรเกยวกบการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในชมชน

4. จดตงศนยการเรยนรดานการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในชมชน

5. สรปผลการดาเนนงานแบบมสวนรวมรวมกบชมชน

3.4 การวเคราะหขอมล

การสรปบทเรยน วเคราะหขอมล รปแบบการจดกระบวนการเรยนรจากผลการวจยเชง

ปฏบตการทกขนตอนรวมกบทมวจย ผลลพธทไดเปนปฏบตการในพนทและการเปลยนแปลง และขยาย

ผลบทเรยนของโครงการสพนทอน ๆ

3.5 ระยะเวลาการวจย

ระยะเวลาการวจย จานวน 9 เดอน เรมตงแตเดอน มกราคม 2558 – กนยายน 2558

บทท 4

ผลการวจยและอภปรายผล

การดาเนนงานโครงการครงนเปนการวจยเชงสารวจ และใชกระบวนการปฏบตการแบบมสวน

รวมทตอเนอง เปนการศกษาดวยกระบวนการทางานรวมกนระหวางผปฏบตงานในพนท ทงทเปน

ชาวบานและนกพฒนา กบผวจยภายนอก ตลอดกระบวนการ เพอนาผลการวจยมาประยกตใชไดทนท

4.1 ผลการวจย

จากการศกษาบรบทของชมชนตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน ในปทผานมา เพอ

ประเมนสภาพชมชน และศกยภาพชมชน ดานการอนรกษศลปวฒนธรรมพนถนนาน รวมทงการ

ถายทอดองคความรเพอหาแนวทางการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในปทผานมานน

และสามารถกาหนดประเดนของมรดกวฒนธรรมออกเปนดานตางๆ ไดแก ประวตศาสตร ภาษา

วรรณกรรม ภมปญญาเชงชางพนถน ประเพณและเทศกาล ศลปะการแสดง พธกรรมความเชอ และ

ดานอาหาร นามากาหนดประเดนตงตนสาหรบการดาเนนงานระยะท 2 ทมงหวงใหเกดการนาเสนอ

ขอมลทแสดงความเปนอตลกษณทางวฒนธรรมพนถนนานและเสนอแนวทางการอนรกษและสบทอด

มรดกวฒนธรรมพนถนนานอยางยงยนตอไป

จากการสารวจและเกบขอมลตามประเดนทกาหนด คอ ประเดนเรองศลปะการแสดงพนถนนาน

(ฟอนเชง) โดยขยายขอบเขตของเนอหาและพนทใหเปนพนททวทงจงหวดนาน ทมองคความรในเรอง

ของศลปะการแสดงพนถนนาน (ฟอนเชง) ซงสามารถถอดชดองคความรจากปราชญชาวบาน (พอคร)

ออกมาเปนผลการวจยในประเดนสาคญ ดงตอไปน

4.1.1 ศลปะการฟอนเชงในวฒนธรรมลานนา

นครนาน เปนอาณาจกรสาคญหนงในลานนาหรอจงหวดในกลมภาคเหนอตามเกณฑการแบง

ลกษณะเขตวฒนธรรม ซงประกอบไปดวย จงหวดเชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แพร นาน พะเยา

และแมฮองสอน ซงในอดต นครนานเคยมอธปไตยและอานาจทางการปกครองในเขตลานนาตะวนออก

ซงไมใชแคเพยงเขตจงหวดนานในปจจบนเทานน แตยงครอบคลมพนทบางสวนของจงหวดเชยงราย

จงหวดพะเยา จงหวดแพร และบางพนทในประเทศลาว สงผลใหสงคมนครนานประกอบไปดวยชมชน

หลายวฒนธรรม แตเนองดวยประวตศาสตรอนยาวนานจงทาใหเกดการหลอหลอมจนเกดเปน

เอกลกษณทางศลปวฒนธรรมเฉพาะของตนเองมากมายหลายแขนง โดยเฉพาะอยางยงในสวนของ

ศลปะการตอส ปองกนตว ซงชาวลานนารวมทงชาวนครนานเรยกวา “เชง” ออกเสยงวา “เจง” ซง

หมายถงชนเชงในการตอส มทงการตอส ดวยมอเปลา และการตอส ดวยอาวธชนดตาง ๆ ซง “เชง” น

ปรากฏในวฒนธรรมทกชาตพนธในดนแดนลานนา สามารถแบงได 4 ลายเชง ไดแก

1. ลายเชงของชาตพนธพนถนเดมของลานนา เชน เชงลวะ เชงยางหรอกะเหรยง (ปากาเก

อญอ) เชงขม ฯลฯ เปนตน มลกษณะเดนทเนนความโลดโผนรวดเรวเปนหลก

2. ลายเชงไทยวน คอ ศลปะการตอสของชาวไทโยนก (ไทยวน) หรอทเรยกกนวา “คนเมอง” ม

ลกษณะเดนทมความออนชอยตอเนองและแขงแกรงผสานกน นอกจากนยงมลลาการตบมะผาบ (การ

ใชมอตบไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายใหเกดเสยงดงคลายประทด (มะผาบ) ทเปนเอกลกษณของลาย

เชงไทยวน

3. ลายเชงไต คอศลปะการตอสของชาวไทใหญในรฐฉานประเทศพมา มลกษณะเดนทเนนขม

(ผงการเดนเทา) ทวงทาทมความหนกแนนแขงแกรง และชาวไทลอในสบสองปนนา ประเทศสาธารณรฐ

ประชาชนจน เนนขม(ผงการเดนเทา) มการตบมะผาบคลายๆกบลายเชงของชาวไทยวนบางเลกนอย

4. ลายเชงลาว คอศลปะการตอสของชาวลาวลานชาง มลกษณะเดนททวงทาลลาหยอกลอ

สนกสนาน

ดวยสภาพสงคมทเปลยนไป การสบทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอส ลานนา(เชง)ของชาว

ลานนานนนบวนจะเสอมคลาย องคความรแขนงดงกลาวเสยงตอการสญสลายอยางทสด กรมสงเสรม

วฒนธรรม (สวธ.) กระทรวงวฒนธรรมไดเลงเหนความสาคญของเชง จงประกาศขนทะเบยนเชงเปน

มรดกภมปญญาวฒนธรรม ประเภทศลปะการตอสปองกนตว ป พ.ศ. 2555

วฒนธรรมดานศลปะการตอส เปนหนงในวฒนธรรมทมความสาคญตอวถชวตของชาวลานนา

ในอดตอยางมาก เพราะตลอดการดารงความเปนชาตพนธลานนามาแตโบราณนน ลานนาผานการทา

ศกสงครามมากมายทงการขยายอานาจของตนเองหรอการตอสปกปองอธปไตยจากการขยายอานาจ

ของรฐใกลเคยง รวมถงการประกอบอาชพเดนทางคาขาย หรอทเรยกวา “พอคาววตาง มาตาง” ซงตอง

เดนทางคาขายในพนทหางไกล ฝาอนตรายจากสตวรายในปาดงพงไพรและโจรผ รายตลอดการเดนทาง

ความสามารถในการเอาชวตรอดจงเปนสงสาคญทสด จงทาใหเกดการคดคนพฒนาศลปะการตอสขน

เพอนาไปใชตามมลเหตดงกลาว

เนองดวยวถชวตของชาวลานนาทเปลยนไปจากอดตทเคยตองเดนทางไกลคาขายตางถน ผจญ

ภยจากโจรผ รายและการทาสงครามแบบโบราณทตองใชอาวธชนดตางๆ เชน หอก ดาบ งาว ฯลฯ เปน

ตน หางหายไปจนหมดสน สงผลใหลกษณะของศลปะการตอส ลานนาในปจจบนคอยๆแปรสภาพๆไป

เปนศลปะการแสดงมากขนจนแทบไมเหลอลกษณะการตอสอยเลย เชงไดกลายสภาพเปนการฟอนราท

เนนเฉพาะความออนชอยสวยงาม ทาใหการรบรของสงคมในปจจบนเขาใจวาเชงมวย เชงดาบ เชงหอก

ของลานนาเปนเพยงการฟอน การราทใชอวดความงามทางนาฏยศลปเทานน สงผลใหกระบวนการสบ

ทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสของลานนา ทมระบบการเรยนรแบบตวตอตว สบทอดองคความรจาก

สมาชกในครอบครว หรอผ อาวโสในชมชนเสอมคลายไป จนแทบไมเหลอระบบการเรยนการสอน

ดงกลาวในสงคมลานนายคปจจบน ถอวาอยในสถานการณสมเสยงตอการสญสลายทางวฒนธรรมมาก

เพราะดวยยทธลลาของเชงทเปนการผสานความเขมแขงและออนชอยไวดวยกน เชงจงถกแปรสภาพ

จากมตของการตอสปองกนตวไปสมตของการแสดงเพยงอยางเดยว รวมถงสภาพสงคมทเปลยนไป

ดงกลาวขางตน ทาใหระบบการเรยนรและองคความรของเชงทเนนการใชตอสจรงอยางในสมยอดตจง

พบเหนไดยากยงในปจจบน

4.1.2 ศลปะการฟอนเชงในวฒนธรรมนาน

นครนาน เปนพนทกลมวฒนธรรมลานนาตะวนออกทมอตลกษณทางวฒนธรรมแตกตางจาก

กลมวฒนธรรมลานนาตะวนตก(เชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แมฮองสอน) ทงในเรองของภาษา

เฉพาะถน กลมชาตพนธ ระบบการเมองการปกครอง สนทรยภาพทางศลปะและดนตร ประเพณ วถชวต

วฒนธรรมนครนานในอดตมความสมพนธใกลชดกบอาณาจกรสโขทย กอนทกลมวฒนธรรมลานนา

ตะวนออกจะแผขยายเขามาพรอมๆกบอานาจทางการเมองในชวงทนครเชยงใหมรชสมยพระเจาตโลก

ราชเรองอานาจเปนตนมาจนตกเปนประเทศราชของอาณาจกรพมากวา 200 ป อกทงยงมความสมพนธ

ใกลชดกบเมองหลวงพระบาง ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและกลมวฒนธรรมชาต

พนธไทลอ ตลอดจนวฒนธรรมลมภาคกลางจากราชอาณาจกรสยามทแพรเขามาในชวงสมยกอนการ

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เหลานลวนหลอหลอมใหนครนานเปนพนททมอตลกษณทาง

ศลปวฒนธรรมอนโดดเดนอยางยง

4.1.2.1 ลายเชงในเขตอ าเภอเมองนาน

พบวาศลปะการฟอนเชงในจงหวดนานเปนทรพยากรวฒนธรรมทใกลจะสญหาย

เพราะหลงเหลอครผ มความรและสามารถถายทอดไดนอยรวมถงจานวนคนรนใหมทมความสนใจใน

ศลปะแขนงนกนอยมากเชนเดยวกน จากการสมภาษณเจาลดดา ณ นาน อาย 87 ป ธดาเจามหาพรหม

สรธาดา เจาผครองนครนานองคสดทาย ทาใหไดทราบวา ศลปะการฟอนเชง เปนศลปะการฟอนท

สาคญ 1 ใน 3 ชนด ทปรากฏในคมหลวงหอคานครนาน มทงฟอนเชงมอเปลาและฟอนเชงประกอบ

อาวธชนดตาง ๆ ซงในชวงสมยทเจามหาพรหมสรธาดา ครองนครนาน จนถงหลงชวงสมยดงกลาว เจา

นอยบญยก สองเมองแกน เปนผ ทมความเชยวชาญในศลปะการฟอนประเภทนอยางยง และทานยงเปน

ครผถายทอดวชาฟอนเชง ฟอนดาบ แกเจาลดดา ณ นาน ดวย ซงการฟอนเชงนเปนการแสดงทใชในพธ

การตาง ๆ และใชตอนรบแขกเมองในโอกาสสาคญอยเสมอ

พระมหาณรงคศกด สวณณกตต เจาคณะตาบลดใตเขต 2 เจาอาวาสวดพญาวด

อาเภอเมอง จงหวดนานเรยนเชงจากครตะ สนทศร ฉายาตะตน อยทบานพญาวด ครตะตน เสยชวตเมอ

พ.ศ. 2539 อายรวมประมาณ 70 กวาป สบลายเชงมาจากครสางออน สางกเล สางแกว ชาวไทใหญ

พระมหาณรงคศกดไดเรยนเชงกบครตะตนเมอสมยพระมหาณรงคศกดยงเดกอายราว ๆ 9 – 10 ป

นายนยม สองสโย ครวทยฐานะชานาญการพเศษ โรงเรยนราชานบาล อาเภอเมอง

นาน จงหวดนานไดใหขอมลวาเมอประมาณ 60 ปกอน บานมงเมอง กลางเวยงนาน มครเชงทมชอเสยง

ทานหนงชอครหนานสม สายมา เลาลอกนวามความสามารถดานศลปะการตอส ปองกนตว (เชง) อยาง

มาก จนไดฉายาวา “หนานสมยกษ”

ภาพท 2 เจามหาพรหมสรธาดา เจาผครองนครนานองคสดทาย ฟอนบนหวเรอ

ในคราวสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟา ฯ กรมพระนครสวรรควรพนต

เสดจตรวจราชการ เมองนาน ป พ.ศ.2460

ภาพท 3 ภาพถายการฟอนเชง ณ วดพระธาตชางคาวรวหาร

(ภาพถายเกาจากบานเจาเฉลมศร ณ นาน)

นายแสวง สมแกวอาย 86 ป เกดวนท 5 กนยายน พ.ศ. 2472 บานเลขท 85 หม 4 บาน

ผาขวาง ตาบลบอ อาเภอเมองนาน เรยนเชงเมออาย 20 กวาป กบครโจน บานกากอ ตาบลศรสะเกษ

อาเภอนานอย

ล าดบขนตอนการถายทอดองคความร

1. ตงขนตงเรยนเชง เมอกาหนดวนทมฤกษงามยามดไดแลวก เตรยมเครองใชในการตง

ขนตง ไดแก มะพราว 1 เครอ กลวย 1 เครอ หมาก 1 หว พล 1 มด ผาขาว ผาแดง เทยน 12 ค

ขาวเปลอก ขาวสาร เหลา 1 ขวด ไกปง 5 ไม (หบ) เมอครบบรบรณแลวครผถายทอดกจะทาพธอาน

โองการบรกรรมคาถาทสบทอดกนมาในสายวชาขนขนตงใหแกศษย และศษยผ รบขนตงไปจะตองทาพธ

เลยงครปละ 1ครง ชวงประเพณปใหมเมอง (สงกรานต)

2. เรยนตบมะผาบ 3 แบบ ไดแก มะผาบกอม, มะผาบยาว, มะผาบเครอ

3. เรยนฟอนเชงมอเปลา 8 ทา ไดแก 1. ทาใบพราวไกวใบ 2. ปลาเหลยมหาด 3. เปย

ฝาย 4. บดบวบาน 5. สาวไหม 6. เกยวเกลา 7. เสอออกเหลา 8. เตาลงหนอง

4. เรยนฟอนดาบ มสองทา คอ บดบวบาน กบเกยวเกลา 5. ปลดขนตง ดาหวคร เมอ

เรยนจนครบกระบวนแลวครจะทาพธปลดขนตงให ศษยผ เรยนจบตองนาเครองอปโภคบรโภคมาดาหว

ครผสอนตามขนบโบราณ

4.2.1.2 ผลการส ารวจลายเชงในเขตอ าเภอเวยงสา

นายคมสนต ขนทะสอน ครวทยฐานะชานาญการ โรงเรยนปว อาเภอปว จงหวดนาน

เปนครผทมเทแรงกายแรงใจเพอสบสานศลปะการฟอนเชงของนครนานอยางแทจรง ครคมสนตเรยนเชง

กบครเมองด เทพประสทธ ศลปนผ มชอเสยงมากในอดต เปนครผ เชยวชาญดานศลปะการฟอนเชง

ดนตรพนเมองนาน และศลปะการขบซอ ตอมาครคมสนตไดกอตงกลมเยาวชนมตรแกวสหายคาขน ท

อาเภอปว เพอสบสายลายเชงและศลปวฒนธรรมแขนงอนๆของนครนานอยางจรงจง อกทงยงขยาย

เครอขายไปสเยาวชนในพนทอาเภอตาง ๆ ของจงหวดนานอกดวย

ตวอยางแมลายฟอนดาบของพอครเมองด เทพประสทธ

แมลายฟอนดาบ ( ลายเวยงสา )

1. ตบมะผาบ 3 ขม ลงเสอลากหางจบดาบ 2. แมถบ

3. แมควง 4. ไหวคร

5. ชางชงวง 6. ชางงาตอก

7. หมอกมงเมอง 8. นางเหยยมปลอง

9. เสอลากหาง 10. สนตน

11. สนปลาย 12. กงกาดาบ

13. แมจวน 14. ฟนลายสอง

15. ฟนลายสาม 16. กาปากรง

17. บดบวบาน 18. บวบานโล

19. เกยวเกลา 20. กาตากปก

21. สไคล 22. สดานฮอ

23. อนทตอเตยน 24. กาเตน

24. เสอลากหางเลนลอก 25. เมฆบงวน

26. ฟนลวงถบ 27. ควงตวงเตก

28. กาแปงเปกดนแตก 30. ฟนตากหงายปนขน

31. แมกมไฮ 32. ปลาเลยบหาด

33. วางดาบตบมะผาบถอยหน

4.1.2.3 ลายเชงในเขตอ าเภอเชยงกลาง

นายจนทร หนอทาว อาย 87 ป เกดวนท 9 กนยายน พ.ศ. 2471 บานเลขท 20 หม 8

บานปาแดง ตาบลเปอ อาเภอเชยงกลาง เรยนเชงเมออาย 15 ปกบครนอยปน บานแวนโคง อาเภอเชยง

คา จงหวดพะเยา และเมออาย 18 ป ไดไปเรยนกบครนอยดา (ใหมดา) บานดอนเฟอง เมองเชยงฮอน

ประเทศสาธาณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

ล าดบขนตอนการถายทอดองคความร

1. ตงขนตงเรยนเชง เมอกาหนดวนทมฤกษงามยามดไดแลวก เตรยมเครองใชในการตง

ขนตง ไดแก เทยนเลมเลก 12 ค เทยนใหญ 1 ค ขาวเปลอก ขาวสาร ผาขาว ผาแดง หมาก 1 หว พล 1

มด เงน 15 บาท เมอครบบรบรณแลวครผถายทอดกจะทาพธอานโองการบรกรรมคาถาทสบทอดกนมา

ในสายวชาขนขนตงใหแกศษย และศษยผ รบขนตงไปจะตองทาพธเลยงครปละ 1ครง ชวงเดอน 9 เหนอ

2. เรยนยางขม ขม คอ แบบแผนการเดนเทาลกษณะตาง ๆ เปนแบบฝกหดทสาคญอน

เปนพนฐานของการฟอนเชง ขมเชงของครจนทร ม 3 ไดแก

2.1 การยางขม 3 เรมจากการยนตรง กาวเทาขวาจากจดท 1 ไปยงจดท 3

เสรจแลวยกเทากาวกบมายงจดท 1 เชนเดม จากนนเกาเทาซายจากจดท 2 ไปยงจดท 3 เสรจแลวยก

เทากาวกลบมายงจดท 2 เชนเดม

2.2 การยางขม 6 เรมจากยนตรง เกาเทาซายจากจดท 1 ไปยงจดท 3 กาวเทา

ขวาจากจดท 2 ไปยงจดท 4 จากนนกาวเทาซายจากจดท 3 ไปยงจดท 5 จากนนกาวเทาขวาไปยงจดท

1 จากนนกาวเทาซายจากจดท 6 ไปยงจดท 2

2.3 การยางขม 12 เรมจากกาวเทาซายจากจดท 1 ไปยงจดท 3 จากนนกาว

เทาขวาจากจดท 2 ไปยงจดท 4 จากนนกาวเทาซายจากจดท 4 ไปยงจดท 5 จากนนกาวเทาขวาจากจด

ท 4 ไปยงจดท 6(ในลกษณะหมนตวไปทางขวา จากนนกาวเทาซายจากจดท 5 ไปยงจดท 6 (ในลกษณะ

หมนตวไปทางซาย) กระโดดสลบเทาใหเทาขวาอยดานหนา จากนนกาวเทาซายไปยงจดท 8 จากนน

กาวเทาขวาไปยงจดท 9 (ในลกษณะหมนตวไปทางขวา) กระโดดสลบเทาใหเทาซายอยดานหนา

จากนนกาวเทาขวาไปยงจดท 12 จากนนกาวเทาซายไปยงจดท 1

3. เรยนตบมะผาบ คอ การตบมะผาบไปตามสวนตางๆของรางกาย แลวเอยว

ตวกลบหลงหนโดยทเทาทงสองไมเคลอนท ขาทงสองขางอยในลกษณะไขวกน ไดแก

มะผาบปอด คอ การตบมะผาบผสานกบการปดปองและตอบโตดวยหมดและ

ฝามอทงสอง ม 7 จงหวะ

มะผาบกอม คอ การตบมะผาบสน ม 17 จงหวะ

มะผาบกลาง คอ การตบมะผาบทมความยาวขนาดกลาง ๆ ม 18 จงหวะ

มะผาบเครอ คอ การตบมะผาบไปเรอยๆไมมการนบจานวนจงหวะทจบ

พรอมกบหมนตวไป

4. เรยนฟอนเชงมอเปลา ม 4 แมทา ไดแก 1. บดบวบาน 2. เกยวเกลา 3. ลาย

ฮอ (จน) 4. ผายมอ

5. เรยนฟอนเชงสาวไหม สาวไหมจากมอทงสองขาง สาวไหมจากศอกทงสอง

ขาง เปยฝาย (พนศอก)

6. เรยนฟอนเชงดาบ มทาฟอนอย 15 ทา คอ 1. ชางงาไป 2. ชางงาทอก 3.

ชางงาหลง 4. กาตากปก 5. ปลาเหลยมหาด 6. ควงซาย 7. ควงขวา 8. ควงค 9. เขาสน

10. เขาปลาย 11. เขาสนเขาปลาย 12. แทง 13. สไคล 14. บดบวบาน 15. เกยวเกลา

4.2 อภปรายผล

จากการศกษาคณคาวฒนธรรมดานศลปะการฟอนเชง หรอศลปะการตอสปองกนตวลานนา

นครนาน เนนประวตศาสตรบอกเลาและศกษาจากเอกสาร ซงทาใหทราบประวตศาสตรวาเชงนม

บทบาททสาคญตอสงคมชาวลานนาอยางมาก

4.2.1 การถายทอดองคความร

ผชายชาวลานนารวมถงชาวเมองนานในอดตทกคนตองเปนเชง ซงใชทงในยามสงบและยามศก

สงคราม โดยจะถายทอดวชาความรจากรนสรน อาจเปนบคคลในครอบครว หรอบคคลผ มความรใน

พนทอน ๆ ทงในชมชนและนอกชมชน เชงลานนานน มความละเอยดออนและลกซงมาก ผ เรยนจาเปน

จะตองฝกยางขม(แบบฝกหดในการเดนเพอรก รบ หลอกลอ หลบ หลก) และฟอนเชงมอเปลาผสมผสาน

กบการตบมะผาบ (การใชมอตบไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายใหเกดเสยงดงคลายประทด “มะผาบ”)

ใหคลองแคลวเสยกอนตอเมอควบคมการเคลอนไหวสวนตาง ๆ รางกายตงแตศรษะจรดเทาดวยการ

ฟอนแลว จงจะสามารถสรางความเขาใจและนาแมลายฟอนซงเปรย บเหมอนแมไมลายเชงนน

ผสมผสานกบการออกอาวธ คอ หมด เทา เขา ศอก แตกออกเปนลกไมตางๆ สาหรบตอสปองกนตวและ

สามารถพลกแพลงในสถานการณจรงไดอยางไมจบสน (ภาษาลานนาเรยกวา แมปอด) เมอเรยนจนจบ

กระบวนฟอนเชงมอเปลาแลวจงจะตอยอดสการเรยนฟอนเชงประกอบอาวธชนดตาง ๆ ตอไป ดวย

ความยากลาบากในการศกษาทาความเขาใจเชงดงไดกลาวมาน ทาใหปจจบนเชงกลายเปนเพยง

ศลปะการแสดงทใชอวดความงามทางนาฏยศลปเพยงอยางเดยว องคความรทสามารถนาไปใชตอสใน

สถานการณจรงนนขาดการสบทอดอยางเปนระบบ และเอกสารหลกฐานโบราณทพบสวนใหญกเปน

เพยงการบอกเลาถงบทบาทของเชงในอดตเทานน มสวนนอยทเปนตาราวชาเชงโดยเฉพาะ แตเทาทพบ

กเปนเพยงบนทกชวยจา ทชวยใหผศกษาเชงสายนน ๆ ไมลมคาเรยกคร (โองการเชญคร) และขมเชง

(แผนผงสาหรบการวางเทา การกาวเดน) เทานน เพราะการศกษาเชงมความจาเปนอยางยงทผ เรยน

จะตองฝกปฏบตแบบตวตอตวจากครผสอน จะอาศยเรยนจากตาราอยางเดยวไมได

4.2.2 การสบตอองคความรและภมปญญาพนถน

ศลปะการตอส ปองกนตวคออกหนงเครองสะทอนภมปญญาการประดษฐคดคนอนแยบคาย

ผานประวตศาสตรอนยาวนานของทกชาตชน และเปนเอกลกษณลาคานาภาคภมใจของนานาอารยะ

ประเทศทวโลก สาหรบนครนานยงคงหลงเหลอพอครอาวโสผสามารถรกษาวชาเชงทยงมความเปน

ศลปะการตอสผสานกบยทธลลาอนออนชอยสวยงามไวไดอยางนาประหลาดและทกทานยงคงผกพน

กบวฒนธรรมเชงอยางแทจรง อกทงยงมสขภาพพลานามยทสามารถถายทอดองคความรแขนงดงกลาว

ได แมจะมผสนใจสบทอดองคความรแขนงนในปจจบนอยบาง ถงจะไมเปนจานวนมากมายนกแตกเปน

การชวยรกษาเชงลายสายนครนานใหยงคงอยตอไป ขณะทเชงในพนทอน ๆของลานนาบางกสญหาย

บางกกลายสภาพไปสการเปนศลปะการแสดงอยางเตมรปแบบเพยงอยางเดยว ทเปนเชนนอาจเปน

เพราะจงหวดนานในสมยอดตเปนพนทปด ถกโอบลอมดวยปาไมและเทอกเขาสง การคมนาคมตดตอ

กบพนทภายนอกนนเปนเรองยากลาบากมาก ทาใหศลปวฒนธรรม

พนบานลานนาเกาแกหลายแขนงยงสามารถดารงอยได อกประการหนงในดานการสบทอดเชง

นนนบวาเปนโชคดอยางยงทจงหวดนาน ผศกษาเหนสมควรทจะมการสนบสนนใหมการศกษาวจยเพอ

สบทอดและเผยแพรศลปะการตอสไทยไมวาจะเปนเชงของลานนา มวยโบราณของภาคอสานและภาค

กลาง รวมถงปนจกสลตของภาคใต อยางจรงจงและเรงดวน กอนทจะไมเหลอครผ ทรงภมรทาง

ศลปวฒนธรรมแขนงนใหไดศกษาอกตอไป

บทท 5

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

กระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถน

นาน : กรณศกษา ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน มวตถประสงคของการวจย ดงน (1) สราง

กระบวนการเรยนรเกยวกบการอนรกษ สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนาน โดยการจดตงศนยการเรยนร

ดานการอนรกษศลปวฒนธรรมพนถนนานในตาบลดใต และ (2) พฒนากลไกในดานการการอนรกษ

สบสานศลปวฒนธรรมพนถนนานของตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน โดยคนในชมชนมสวน

รวมในการ เปนการวจยคณภาพเชงสารวจ เพอศกษาศลปวฒนธรรมพนถนนาน ในประเดนเรองการ

ฟอนเจง สการพฒนาหลกสตร รวมทงการถายทอดองคความรเพอหาแนวทางการอนรกษ สบสาน

ศลปวฒนธรรมพนถนนาน ตาบลดใต อาเภอเมองนาน จงหวดนาน และการนาไปสการเพมมลคาของ

ศลปวฒนธรรม โดยใชกระบวนการศกษาจากเอกสารทตยภม สมภาษณแบบไมเปนทางการ บนทกภาพ

บนทกเสยง และสงเกตการณแบบมสวนรวมกบกลมตวอยาง ทเปนปราชญชาวบาน (พอคร) ดาน

ศลปะการแสดงพนถนนาน (ฟอนเชง) ในพนทจงหวดนาน

5.1 สรปผลการวจย

จากการดาเนนงานวจยในครงน เกดผลสาเรจทสามารถบรรลตามวตถประสงคของการวจยทง

3 ขอไดแก

1. เกดกระบวนการจดการฐานขอมลทางวฒนธรรมอยางเปนรปธรรม กลาวคอ สามารถ

จดเกบขอมลองคความรในรปแบบคลงทรพยากรวฒนธรรมระบบเปด ทมการจดหมวดหม

อยางเปนระบบ สามารถสบคนไดผานระบบอนเตอรเนต

2. เกดชดองคความรทสามารถเผยแพรแกสาธารณชนไดอยางหลากหลาย เชน ชดองคความร

ดานศลปะดนตรและการแสดงพนถนนาน เรองการฟอนเจง ชดองคความรดานศลปกรรม

และภมปญญาเชงชาง เรอง ประวตศาสตรและหตถกรรมผาทอพนถนนาน ประวตศาสตร

และหตถกรรมเครองเงนนาน ชดองคความรดานศาสนา ประเพณ พธกรรมความเชอและ

วถชต เรอง ประเพณแขงเรอนครนาน เปนตน

3. เกดแนวทางการอนรกษและสบทอดมรดกทางวฒนธรรมพนถนนาน โดยมงหวงใหเกดพล

วตของการพฒนาทยงยนดวยกระบวนการมสวนรวมทแทจรงผานทางกลมชนทรวมตวกน

ตามความสนใจโดยธรรมชาต และจดตงขนเปน “นนทเมธสภา” หรอ สภาผทรงความรแหง

นครนาน เพอรวมกนแลกเปลยน เรยนร และสรางสรรคนวตกรรมบนฐานขององคความร

ตอไป

5.2 ขอเสนอแนะ

1. โครงการวจยในครงนเปนการเรมตนของการพฒนาบนฐานวฒนธรรม ยงตองใชเวลาและ

ทรพยากรอกจานวนมากเพอใหเกดผลเปนรปธรรมทแทจรง อกทงการศกษาในครงนเปน

จดเรมตนทจะนาไปสการศกษาเพอการพฒนาทยงยนในอนาคต จงควรมการพฒนา

โครงการใหตอเนอง เพอสบคนและสารวจองคความรพนถนนานในเรองอน ๆ ตอไป

บรรณานกรม

1. หนงสอ:

จตชย จาปาหอม.การจดการความรภมปญญาไทยดานไมมวยไทยโบราณ.วทยานพนธศลปศาสตรดษฎ

บณฑต สาขามวยไทย วทยาลยมวยไทยศกษาและการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยราชภฏ

หมบานจอมบง, 2552.

ตรภพ นาคปฐม.การอนรกษและรอฟนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมดานศลปะการตอสลานนา(เชง

ไทยวน)กรณศกษา: อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม.วทยานพนธ ตามหลกสตรปรญญาศลปะ

ศาสตรมหาบณฑตการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ,

2557

ทรงพล นาคเอยม.การเปลยนแปลงของความหลากหลายในเชงศลปะการตอสปองกนตวไทย:

กรณศกษา มวยไทยสายพระยาพชยดาบหก.ปรญญานพนธ ตามหลกสตรปรญญาการศกษา

มหาบณฑต สาขาวชาพลศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2550

ธตนดดา มณวรรณ. ศาสตราวธลานนา : ภมปญญาทสงสมมาเพอรกษาแผนดน. เชยงใหม :

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551.

นเรศ คาเจรญ. ประวตศาสตร ลานนา ประวตบานเมอง โบราณสถาน บคคลสาคญ. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพ เจรญผล, 2528.

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ศลปะการแสดงพนบานของกลมชาตพนธไทยวน เลม 1.

เชยงใหม ,2550.

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ศลปะการแสดงพนบานของกลมชาตพนธไทยวน เลม 2.

เชยงใหม, 2551.

สนน ธรรมธ.นาฏดรยการลานนา.เชยงใหม : สานกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม,

2550.

สายสม ธรรมธ.ลาย . ศลปะการปองกนตวของไทใหญ. เชยงใหม : สถาบนวจยสงคม

มหาวทยาลยเชยงใหม, 2537.

2. การสมภาษณ :

2.1 เจาลดดา ณ นาน

2.2 พระมหาณรงคศกด สวณณกตต

2.3 นายนยม สองสโย

2.4 นางจนทรเปง มาละโส

2.5 นายอเนก ตะกบ

2.6 นายมล คาฤทธ

2.7 นายคมสนต ขนทะสอน

2.8 นายแสวง สมแกว

2.9 นายจนทร หนอทาว

2.10 นายแปง กองยา