คติพราหมณ์และคติพุทธใน เฉลิม ......72...

คตพราหมณและคตพทธใน “เฉลมไตรภพ”1 The thoughts of Bhramism and Buddhism

in “Chalermtriphop”

เปรมวฒนา สวรรณมาศ* [email protected]

บทคดยอ

บทความนมงศกษาคตพราหมณและพทธใน “เฉลมไตรภพ” ซงเปนวรรณกรรมรวมสรรพต านานภาคกลางของไทย ผลการศกษาพบวาคตพราหมณปรากฏความคดหลก 2 ประการ คอ เรองบทบาทของเทพเจา และเรองความเปนอมตะและการชบชวต เรองบทบาทของเทพเจาแสดงบทบาทของเทพเจา 5 ลกษณะ ไดแก บทบาทในการสรางโลก บทบาทในการสนบสนนชวตมนษย บทบาทในการวางรากฐานทางวฒนธรรม บทบาทในการควบคมและคมครองมนษย บทบาทในการเชอมสมพนธระหวางธรรมชาต - มนษย - สตว ในขณะท เรองความเปนอมตะและการชบชวตสมพนธกบแกนธรรมของศาสนาพราหมณเรองปรมาตมนและชวาตมน สวนคตพทธปรากฏความคดส าคญ 3 ประการ คอ ความคดเรองโลกมววฒนาการ แตไมเทยง ความคดเรองก าเนดมนษย และความคดเรองการไมสามารถหาปฐมเหตของโลกและมนษยได นอกจากนยงพบการผสมผสานคตพราหมณกบคตพทธดวย ค าส าคญ : เฉลมไตรภพ, คตพราหมณ, คตพทธ

* นกศกษาปรญญาโท สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทยและภาษาวฒนธรรมตะวนออก มหาวทยาลย ธรรมศาสตร

72 วารสารภาษาและวฒนธรรมปท 37 ฉบบท 1 (มกราคม - มถนายน 2561)

Abstract This article aims to study the thoughts of Bhramism and Buddhism in

“Chalermtriphop”, a Central Thai collection of myths. The result shows that the thoughts of Bhramism have two main ideas. One is the roles of God and the other is immortality and reviving life. As for the roles of God, there are five mentioned namely, the role played in creating the world, supporting human life, laying cultural foundation, controlling and protecting humans (protection and punishment), and synthesizing relations among nature, humans, and animals. The ideas of immortality and reviving life relate to concepts associated with Brahmin and the soul; whereas, Buddhism promotes three ideas: impermanency, human birth, and “Acinteyya”of the world and human. Moreover, it also reveals a blending of ideas between Bhramism and Buddhism. Keywords: Chalermtriphop, Bhramism, Buddhism

คตพราหมณและคตพทธใน “เฉลมไตรภพ” 73

1. บทน า “เฉลมไตรภพ” เปนวรรณกรรมรวมสรรพต านานภาคกลางของไทย แตเดมอยในรป

วรรณกรรมมขปาฐะซงตกทอดมาตงแตสมยอยธยาและกลายเปนวรรณกรรมลายลกษณในสมยรตนโกสนทรหลายส านวน จงปรากฏการแตงขามสมยทงในระดบวฒนธรรมหลวง ( great tradition) หรอราชส านก และวฒนธรรมราษฎร (little tradition) หรอชาวบาน ความสมพนธทงสองวฒนธรรมผสมผสานเขาอยใน “เฉลมไตรภพ” โดยมศาสนาเปนแกนกลาง นอกจาก “เฉลมไตรภพ” จะรวบรวมสรรพต านานของภาคกลางแลว บางส านวนยงน าไปใชเปนสวนหนงของต าราหรอคมภรในวงการโหราศาสตร บางส านวนน าไปใชเปนคมภรประกอบพธตรยมปวายอนเปนพธกรรมส าคญของชาวไทย ตลอดจนน าไปใชเชอมโยงอธบายคตไตรภม-ไตรภพในวรรณกรรม โลกศาสตรและเทวปกรณในวฒนธรรมทองถนอน

การรบรรวมถงเอกสารและงานวจยทเกยวของกบ“เฉลมไตรภพ”มอยนอยมาก จากการศกษาของตรศลป บญขจร (2547) และสปาณ พดทอง (2553) พบวาเปนการศกษา “เฉลมไตรภพ” เฉพาะส านวนของพระยาราชภกด (ชาง) ในสมยรชกาลท 5 เทานน แตจากการศกษา“เฉลมไตรภพ”ฉบบลายลกษณภาคกลางทงหมดทงทใชชอเรอง “เฉลมไตรภพ” โดยตรงและชอเรองอน ผวจยพบวา “เฉลมไตรภพ” ปรากฏฉบบลายลกษณภาคกลางทงหมด 20 เลม โดยเมอพจารณาจากผแตง สมยทแตง และเนอเรอง พบวา “เฉลมไตรภพ” ปรากฏ 3 กลมส านวน กลาวคอ 1) กลมส านวนทแตงในสมยอยธยาซงไมทราบผแตง มต านาน 5 เรอง ไดแก ต านานการเกดอปราคา ต านานการสรางโลกและก าเนดมนษย ต านานนพเคราะห ต านานทมาของรปลกษณราห และต านานการเกดฝนฟา 2) กลมส านวนของพระยาราชภกด (ชาง) แตงในสมยรชกาลท 5 มต านาน 7 เรอง ไดแก ต านานการเกดอปราคา ต านานการสรางโลกและก าเนดมนษย ต านานนพเคราะห ต านานทมาของรปลกษณราห ต านานการเกดฝนฟา ต านานการเกดอกกาบาตและมาสตระกล และต านานการเซนสงเวยเจากรงพาล 3) กลมส านวนต าราโหราศาสตร แตงหลง พ.ศ.2500 กลมนจะน าเนอหา “เฉลมไตรภพ” ตอนทเกยวกบก าเนดเทพเจา เทพเจาสรางโลกและสรรพสงซงมเนอความเหมอนและตางไปจาก สองกลมแรก มาน าเสนอเสมอนบทประณามพจนของต าราโหราศาสตร จากนนจงกลาว บทท านายทเกยวกบเทพพระเคราะห กลมนมต านาน 4 เรอง ไดแก ต านานการเกดอปราคา ต านานการสรางโลกและก าเนดมนษย ต านานนพเคราะห และต านานทมาของรปลกษณราห ตวบทสองกลมแรกแตงดวยค าประพนธแบบรอยกรอง ขณะทกลมสามซงเปนต าราโหราศาสตรแตงดวยรอยแกว

เนอเรองประกอบดวยต านาน 7 เรอง คอ 1) ต านานการเกดอปราคา เลาถงอาทตย จนทร และราห พนองทงสามคนทะเลาะกนเรองภาชนะท าบญ ราหผกใจเจบจงขอพรไปเกดเปนราหตวใหญแกแคนพระอาทตยและพระจนทรดวยการจบทงสองกลนอนเปนทมาของปรากฏการณ อปราคา 2) ต านานการสรางโลกและก าเนดมนษย เลาถงโลกวนาศแลวพระเวทธรรมศาสตรรวมตวกนเปนพระอศวร พระอศวรสรางพระนางอมา พระนารายณ และพระพรหม


ตอมาพระอศวรส ารอกพระมงสะจากอทรเกดเปนแผนดน จากนนสรางสรรพสงขนบนโลก บางส านวนเลาวาไฟประลยกลปผลาญโลก จากนนฝนตกและลมพดจนเกดแผนดน เทพเจาสรางสรรพสงขนบนโลก ตอมาเหลาพรหมลงมากนงวนดนจนเกดบตรซงเปนทมาของมนษย บนโลก 3) ต านานนพเคราะห เลาถงพรหมรษยาตนหนงจตไปเกดเปนสงขอสร ใชผเสอน าขโมยคมภรพระเวทธรรมศาสตรจากพระพรหมขณะสรงน า เมอสงขอสรไดคมภรแลวเอาซอนไวทอก พระนารายณอวตารเปนปลากรายลงมาแหวกลวงเอาคมภรกลบไป บางส านวนเลาถงพระอศวรชบเหลาเทวดาพระเคราะหและท านายลกษณะของคนเกดตามวนตางๆ 4) ต านานทมาของรปลกษณราห เลาถงราหขโมยน าอมฤตหรอน าทพยจงถกพระอศวรใชเทพาวธตดรางกายขาดเปนสองทอน บางส านวนจะเนนไปทกรรมวบากของพระอาทตย พระองคาร พระพฤหสบด พระเสาร และราห อนน าไปสเหตการณราหขโมยน าทพยแลวถกพระอนทรขวางจกรเพชร จนกายขาดสองทอน 5) ต านานการเกดฝนฟา เลาถงนางเมขลาแอบกนน าอมฤตและขโมย ดวงแกวของพระอศวร รามสรผเคยเกดเปนชาวปาและเหมหรญยกษไดรบค าขอจากราหใหตามดวงแกวถวายคนพระอศวร ราหและนางเมขลาประลองฤทธเดชกนท าใหเกดปรากฏการณฝนฟาและแผนดนไหว 6) ต านานการเกดอกกาบาตและมาสตระกล เลาถงนางอากาศจารละเลยหนาทถวายทพยโอชาจงถกลงโทษดวยการตดมวยผมและสาปใหอมอคคอยกลางอากาศ เทพเจาเสกมวยผมของนางใหเปนมาสตระกล คอ มาวลาหก มาน า มาในเมองมนษย และมาอสดรซงเหาะอยบนฟา สวนลกอคคทนางพนออกมาแปดครงแปดทศท าใหเกดปรากฏการณอกกาบาต และ 7) ต านานการเซนสงเวยเจากรงพาล เลาถงอสรมลาขนผลาญสรรพสตว ผทรงศลจงพากนหลบหนไปซอนตวตามสระน าและยงชพดวยเหงาบว เหลาเทวดาปรกษาและน าความไปบอกพระอนทร ปรากฏวาพระอศวรเปนผลงมาปราบดวยการเหยยบกระทบบา และใชน าอมฤตจากทวารปราบจนสนฤทธ จากนนกระทบอสรจมลงบาดาลแลวสาปใหเปนภตผ ไรฤทธเดชนามวาเจากรงพาล มหนาทเฝาบาดาลและคอยรบเครองเซนสงเวยจากมนษยทประกอบพธกรรม

บทความนจงมงศกษาคตพราหมณและคตพทธทปรากฏใน “เฉลมไตรภพ” ส านวนภาคกลางทงหมดซงเปนวรรณกรรมลายลกษณ ทงทใชชอเรองเฉลมไตรภพโดยตรงและชอเรองอน โดยจากการศกษาพบ“เฉลมไตรภพ”ทงหมด 20 เลม1 ปรากฏในรปเอกสารฉบบตวเขยนสมดไทย สมดฝรง และเอกสารฉบบพมพ ซงสรปได 3 กลมส านวนตามการพจารณาจากผแตง สมยทแตง และเนอเรอง ดงนนผวจยจะใชค า “เฉลมไตรภพ” เปนค าเรยกหรอในความหมายทครอบคลมตวบททใชชอเฉลมไตรภพและตวบททใชชอเรองอน โดยจะใชกลมสรยาศศธรเปนตวแทนกลมส านวนทแตงในสมยอยธยา กลมพระยาราชภกด (ชาง) แทนกลมส านวนทแตงสมยรชกาลท 5 (ผวจยจะใชฉบบเฉลมไตรภพฉบบพมพ พ.ศ.2545) และกลมต าราโหราศาสตร แทนกลมส านวนต าราโหราศาสตรทแตงหลง พ.ศ.2500 เนองจากตวแทนทงสามกลมนมเนอหาสมบรณและตวอกษรไดรบการปรวรรตและตพมพแลว ผวจยจะวเคราะหตวบท “เฉลมไตรภพ” เพอวเคราะหแนวความคดทสมพนธกบคตของศาสนาพราหมณและพทธศาสนา


2. คตพราหมณใน “เฉลมไตรภพ” ศาสนาพราหมณเปนศาสนายงใหญของโลกทเชอเรองเทพเจาหรอทเรยกวาเทวนยม

เทวนยมคอความเชอในเทพเจาวาเปนผสราง เทพเจามสภาวะทไมมขอบเขต (infinite) ไมมต วตน ( incorporeal) ด าร งอย เอง ( self-existent) เปนน ร นดร (eternal) ไม มการเปลยนแปลง (immutable) เปนทสด (impassible) บรสทธไมเจอปน (simple) ดพรอม (perfect) เปนสพพญญหรอตรสรทกอยาง (omniscient) และมอ านาจหาทสดมได (omnipotent)

(Owen, 1971, p.1) “เฉลมไตรภพ” มงแสดงความคดเรองบทบาทของเทพเจา และความคดเรองความเปนอมตะและการชบชวต ดงรายละเอยดตอไปน 2.1 บทบาทของเทพเจา

บทบาทของเทพเจาทปรากฏใน “เฉลมไตรภพ” ม 5 ลกษณะ ไดแก บทบาทในการสรางโลก บทบาทในการสนบสนนชวตมนษย บทบาทในการวางรากฐานทางวฒนธรรม บทบาทในการควบคมและคมครองมนษย และบทบาทในการเชอมสมพนธระหวางธรรมชาต -มนษย-สตว

2.1.1 บทบาทในการสรางโลก “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนลวนกลาวถงบทบาทของพระอศวรวายงใหญกวาบรรดา

เทพเจาองคอนๆ แมจะปรากฏเทพเจาอกสามองคคอพระนางอมา พระพรหมา และพระวษณวาทรงมสวนสรางโลกและสรรพสงดวย เหนชดเจนในกลมต าราโหราศาสตรทพระอศวรเปนผใหก าเนดเทพเจาอกสามองคเพอใหชวยกนสรางโลก ดงความวา

“ต านานวา เมอโลกวนาศเหลอแตอากาศวางเปลาอย อนวาพระเวทธรรมศาสตรทไดรวมกนเขา เกดเปนพระอศวรเปนเจา .ทรงพระหตถขวาลบทพระอระ สลดออกไปกเกดเปนพระอมาภควดขน เปนพระมเหสของพระองค และทรงเลาถงทการจะทรงสรางโลกตอไป พระอมาภควดทลวาแตล าพงพระองคกบขาพเจาจะสรางโลกอนกวางใหญเปนการเหลอก าลง ควรจะสรางผชวยขนกอน พระอศวรเปนเจาทรงเหนชอบดวยจงไดทรงพระหตถซายลบทพระหตถขวากเกดเปนพระนารายณขน แลวทรงพระหตถขวาลบพระหตถซายกเกดเปนพระพรหมธาดาขน แลวทรงส ารอกพระมงสออกจากอทรบนดาลใหเปนพนดน และถอดจฑาออกจากพระเกศาทรงบนดาลใหเปนเขาพระสเมรราช และบนดาลใหเกดธาตทงปวงขนในโลกโดยบรบรณ ครงนนโลกกประกอบดวยพชและสรรพสตวเกดขนเปนอนมาก”

(ต าราพรหมชาตส าหรบประชาชน, 2556, น.22) “เฉลมไตรภพ” กลมพระยาราชภกด (ชาง) และกลมต าราโหราศาสตรยงปรากฏ

พระนางอมาควบคกบพระอศวรซงเปนคตทเนนบทบาทของเทพเจาในฐานะผอ านวยความสมบรณแกโลก “การปรากฏกายของพระอศวรคกบพระอมาเสมอ คตนอาจเปนคตความเชอ


เรองพระอรรถนารศวรทพระอศวรตองคกบพระอมาเพอการสรางสรรคสงตางๆ ทตองอาศยพลงทงสองดานจากจกรวาล” (ธระนนท วชยดษฐ, 2558, น.165) คตดงกลาวเหนไดจากคมภรของพราหมณ เชน ศวะปราณะ พฤหาทารณยกะ อปนษท ทใหความส าคญสองดานของเพศชายและหญงในแงความอยรอดและความสมบรณ

ความคดดงกลาวเหนชดขนในกลมพระยาราชภกด (ชาง) เมอพระอศวรทรงถอดปนแลวปกลงบนแผนดนจนเกดเขาพระสเมรและสรรพสง เชน ปา แมน า ภกษาธญญาหาร ดนน าลมไฟ แผนดน ปนเปนสญลกษณของอวยวะเพศชายซงยกยายมาจากศวลงคซงเปน “บอเกดน าเชอแหงอาตมนอนเปนแกนแทของจกรวาลทงหมด” (Pattanaik, 1997, p.91) แผนดนเปนสญลกษณของเพศหญง ยกยายมาจากโยน หรอโยน - ภาคซงเปนฐานรองรบลงค ศวะกบศกตนเองเมอรวมกนแลวท าใหการปรากฏของสงตางๆ เกดขนได (เรองเดยวกน, น.91) การใชปนปกแผนดนจนเกดสรรพสงบนโลกจงเปนสญลกษณใหเหนความส าคญของคตสองดานจากเพศ โดยนยนเพศเปนสญลกษณของความอดมสมบรณ การรวมเพศคอการสรางความอดมสมบรณใหงอกเงย การปรากฏพระอศวรคกบพระนางอมาและการใชสญลกษณพระอศวรทรงใชปนปกแผนดน จงสอนยถงโลกและสรรพสงเกดขนไดเพราะการรวมมอกนของเทพบดรและเทพมารดร

2.1.2 บทบาทในการสนบสนนชวตมนษย “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนไมไดกลาววาเทพเจาเปนผใหก าเนดมนษยโดยตรง แตทก

ส านวนกลาวไปท านองเดยวกนวา เทพเจาเปนผอปถมภชวตมนษยกลมแรกทปรากฏตวขนในโลก ดงทเทพเจารองรบชวตมนษยดวยการสรางธรรมชาตเพอใหมนษยกลมแรกในโลกมชวตอยตอไปได การทเทพเจา “ปรกษาพรอมกนทนท โลกสขสวสด ปถพจะเนนนานไป” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.12) ท าใหมนษยสามารถด ารงวงศวานตอไปได เทพเจาจงเปนผสนบสนนหรอรองรบก าเนดมนษย ดงความตอนหนงในกลมพระยาราชภกด (ชาง) วา

ปางอศวรอมา พระพรหมธาดา นารายณอนรวมฤด

ทราบพรหมยมเพศสตร เสวยงวนปถพ เกดมซงบตรนดดา

หนงสตวปฏสนธนาน ส าหรบสธา ธญญาภกษาผลาม

ปรกษาพรอมกนทนท โลกสขสวสด ปถพจะเนนนานไป

(เฉลมไตรภพ, 2545, น.12)


บทบาทเทพเจาสนบสนนหรอรองรบก าเนดมนษยท าใหเหนสมพนธภาพระหวางเทพเจากบมนษย ความสมพนธนมนษยคลายหนวยเลกๆ ทตองเกาะองอาศยกบหนวยใหญ เหนไดชดเจนจาก “เฉลมไตรภพ” กลมต าราโหราศาสตรท “พระอศวรทรงส ารอกพระมงสออกจากอทร บนดาลใหเปนเปนพนดน...บนดาลใหเกดธาตทงปวงขนในโลกโดยบรบรณ ครงนนโลกกประกอบดวยพชและสรรพสตวเกดขนเปนอนมาก” (พ. สวรรณ, 2556, น.22) ซงรองรบมนษยและสรรพสงในเวลาตอมา ความคดดงกลาวปรากฏในคมภรของพราหมณ เชน ปรษะสกตะ เทพเจาทรงน าชนสวนของปรษะซงเปน “มนษยคนแรกทเปนนรนดร วญญาณสงสด วญญาณสากล หรอพรหม” (Dowson, 1978, p.249) มาสรางธรรมชาตส าคญในโลก

หากน า “เฉลมไตรภพ” ไปเชอมโยงกบต านานพนบานไทยเรอง นางโภควด ซงปรากฏความคดคลายคลงกน จะพบวา “ต านานเรองนเนนย าหลายครงวาทกสงทกอยางในโลกรวมทงมนษยเกดจาก ‘พระเจา’ คอพระพทธเจาเปนผสราง” (ตรศลป บญขจร, 2547, น.187) ซงชใหเหนความพยายามเปลยนแนวคดจากเทพเจาของศาสนาพราหมณไปเปนพระพทธเจาตามบรบทของสงคมพทธ แตใน “เฉลมไตรภพ” แมเทพเจามไดใหก าเนดมนษยโดยตรง แตการท าใหมงสะเกดเปนแผนดนคอการรองรบหรอสนบสนนก าเนดมนษยในชวงเรมตน ใหมนษยด ารง วงศวานตอไปได นอกจากนเทพเจายงถกเสนอภาพแทนใหเปนผกอปรดวยพระกรณา และเปนเทพเจาตามแบบศาสนาพราหมณทไมถกปรบแปลงใหเปนพทธ

2.1.3 บทบาทในการวางรากฐานวฒนธรรม เมอมนษยด ารงชวตอยไดดวยอ านาจของเทพเจาทนอกจากเทพเจาสรางโลก

ธรรมชาต ตลอดจนการจดระบบวน เดอน ป ฤดกาล การเดนทางโคจรของดวงอาทตย ดวงจนทร และดาวพระเคราะหแลว “เฉลมไตรภพ” กลมพระยาราชภกด (ชาง) และกลมสรยาศศธร ใหภาพเทพเจาสราง “คมภร” หรอ “ต ารา” เพอเปน “ความร” ใหมนษยน าไปใชเพอด ารงชวตอยตอไปดวย และยงมสวนก าหนด “บคคลพเศษ” คอพราหมณใหเปนตวแทนของเทพเจาในการน าความรจากคมภรไปเผยแพรแกมนษย เทพเจาจงเปนผวางรากฐานทางวฒนธรรมใหมนษยในแงทสรางคมภรหรอใหความร (ปญญา) แกมนษยเพอด ารงชวต นอกเหนอไปจากการสนบสนนใหก าเนดมนษย

ประเดนเรองเทพเจาสรางต าราใหมนษยนบเปนการวางรากฐานวฒนธรรมในชวงแรกทโลกอบตขน “เฉลมไตรภพ” กลมพระยาราชภกด (ชาง) กลาววา พระพรหมทรงสรางคมภรไตรเพท (ต าราโหราศาสตร) วาดวยเทพพระเคราะหและการท านาย โดยบนทกบนลานทองถวายพระอศวร คมภรเลมนเองใน “เฉลมไตรภพ” กลมต าราโหราศาสตรเรยกวาคมภรพระเวทธรรมศาสตร เปนบทส าคญของบญญตต าราโหราศาสตรซงพระพรหมเอาไวใชสงสอนโลก คมภรนมความส าคญจงถกสงขอสรขโมยไป ความรจากต ารบพเศษนจ ากดผสบทอดวาคอพราหมณทสามารถ “รเสกเปามนตโองการ เทวะสถานชาญแจงจบ” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.29) และ “สงเวยพรบอกไปมา ตามต าราพระพรหเมศวร” ได (เรองเดยวกน, น.29) ความคดดงกลาวสบเนองมาจากคตพราหมณทความรศกดสทธมาจากการววรณ (revelation) หรอการ


เปดเผยจากเทพเจา ตรงนสะทอนความรของมนษยมจ ากดอนโยงไปสเปาหมายเรองโมกษธรรมหรอการหลดพนทมอาจเกดขนไดหากปราศจากความรชนดทหาขอบเขตมได (อาตมวทยา) หรอความร “ตวตน” ซง“ถอวาเปนความรอนสงสด (ปราวทยา) เหนอกวาความรทกอยาง การทจะรตนอยางแทจรงไดจะตองใชการควบคมตนทอยในตวเราทจมลกอยกบผลประโยชนและจมลกอยกบการสนองความตองการของอารมณ” (จรพฒน ประพนธวทยา, 2546, น.7) โดยนยของพระพรหมสรางต าราใหมนษยจงมใชเพยงการวางรากฐานทางวฒนธรรมเทานน หากยงเนนย าวานอกเหนอจากดานกายภาพทมนษยอยรอดจากการพงพาเทพเจาแลว ดานความรส าหรบการหลดพนจากความเปนสงมชวตกยงตองพงพาเทพเจาอยางหลกเลยงมได การวางรากฐานวฒนธรรมของเทพเจานเองจงมลกษณะชวยเหลอมนษยทงดานการด ารงชวตและการรอดพนทางจตวญญาณ

2.1.4 บทบาทในการควบคมและคมครองมนษย “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนปรากฏบทบาทเทพเจาในการควบคมและคมครองมนษย

เทพเจากระท าโดยการปกปองและลงโทษ ซงแยกอธบายไดดงน เทพเจาในฐานะผปกปองมนษย บทบาทของเทพเจาในฐานะผปกปองมนษยมก

ปรากฏในรปเทพเจาปราบมารเพอสนตสขของโลก เหนไดจากต านานนพเคราะหกลมต าราโหราศาสตร พระวษณอวตารเปนปลากรายปราบสงขอสรทขโมยคมภรพระเวทธรรมศาสตรไปจากพระพรหม และต านานการเซนสงเวยเจากรงพาล พระอศวรทรงปราบอสรมลาขนทท าใหสรรพสตวบนโลกเดอดรอน ต านานสองเรองมลกษณะรวมกนคอเปนเรองราวของเทพปราบปรามอสร สงขอสรในต านานนพเคราะหถกสรางภาพใหเปนฝายชวรายทรษยาและ ขขโมย การขโมยของสงขอสรสอถงความส าคญของคมภรพระเวทธรรมศาสตร ซงกโยงมาสต าราทพราหมณใชในโลกความจรงวามความศกดสทธ การทสงขอสรพายแพพระวษณสอสารวาความศกดสทธของเทพเจาสามารถคมครองโลกไดในยามวกฤตคบขน

ในท านองเดยวกบอสรมลาขนในต านานการเซนสงเวยเจากรงพาลถกสรางภาพ ใหเปนอสรทสรางความเดอดรอนแกผคน วสทธ บษยกล (2520, น.64) ตความเหตการณ พระอศวรทรงเหยยบบาอสรมลาขนวา “พระบาทขวาทเหยยบอยบนหลงอสรนนหมายถงการก าบงหรอลวงตาทเปนลกษณะทวไปทคนทวไปตองประสบ (ตโรภาว) สวนพระบาทซายทยกขนนนหมายถงความอนเคราะห (อนครห) หรอความกรณาทพระองคมตอผทมความภกดในพระองค” คตดงกลาวพบในคมภรของพราหมณ เชน โกยลปราณะ ทพระอศวรทรงรายร าและเหยยบบาอสรมลาคนจนสนฤทธ การทอสรอนเปนสญลกษณแหงมายาภาพและความโงเขลาถกพระอศวรท าลายจงย าภาพของเทพเจาในฐานะสภาวะแหงความรหรอสพพญญผตรสรทกอยาง (omniscient) และมอ านาจหาทสดมได (omnipotent) ไปพรอมๆ กบบทบาทเทพเจาผเปนทพงของโลกในยามวกฤตคบขน


เทพเจาในฐานะผลงโทษมนษย นอกจาก“เฉลมไตรภพ”แสดงความสมพนธของมนษยทพงพาเทพเจาหรอเทพเจาปกปองมนษยแลว ยงปรากฏเทพเจาในฐานะผควบคมมนษยดวย ดงในต านานการเกดอกกาบาตและมาสตระกล การทนางอากาศจาร “ผดวนย” ดวยการละเลยหนาทถวายทพยโอชาแดพระอศวรในโลกต านาน เทยบไดกบโลกความจรงทมนษยละเลยตออ านาจเหนอธรรมชาตหรอไมยอมรบเทพเจา ดงนนเทพเจาจงลงโทษดวยการ “สาป” และ “ตดผม” นางอากาศจาร ซงเทยบไดกบมนษยถกลงโทษโดยตองประสบกบเคราะหภยธรรมชาตอนเนองมาจากการไมยอมรบในอ านาจเหนอธรรมชาตหรอเทพเจา การทเทพเจาลงโทษนางอากาศจารเพอใหส านกในหนาทจงเทยบไดกบการสรางส านกใหมนษยยอมรบในอ านาจเหนอธรรมชาต

อกกาบาตทท าใหคนและสตวลมตายอนเกดจากนางอากาศจารถกลงโทษเพราะลมถวายทพยโอชาแดพระอศวรนน ในแงหนงอธบายไดวานางอากาศจารคอบคลาธษฐานของมนษยทละเลยหนาทแลวถกลงโทษ การลงโทษดวยการตดผมเปนการกระท าเชงสญลกษณ เนองจาก “ผมบนหวมความสมพนธใกลชดกบจตวญญาณในตวบคคล (individual spirit) หรอเปนพลงส าคญของบคคล ตรงนจงท าใหเกดประเพณการไวผมยาว” (Tresidder, 2000, p.18) การตดผมนางอากาศจารจงตความไดวาเปนการท าลายจตวญญาณหรอพลงดานบวก ภยอกกาบาตทเกดจากนางสะทอนความคดวาภยธรรมชาตนอกจากเกดขนตามธรรมชาต สวนหนงเกดจากมนษยซงมนษยตองมสวนรบผดชอบ การละเลยหนาทของนางอากาศจารสะทอนความคดในสงคมทมนษยมวทยาการเพยงพอในระดบหนงและไมไดฝากความหวงของชวตทงหมดไวกบเทพเจา ความคดในต านานจงมกแสดงออกในลกษณะความขดแยงระหวางฟา (เทพเจา) กบดน (มนษย) ซงมกลงเอยดวยความพายแพของมนษย

การสาปนางอากาศจารไมมเงอนไขใหนางพนค าสาปจากการปลอยอกกาบาตโดยตรง แตเงอนไขแกค าสาปอยตรงทมา ซงเกดจากมวยผมของนางสามารถหลดพนค าสาปได เชน ชอผมของนางอากาศจารทพระนางอมาทรงสรางเปนมาน าจะหลดพนค าสาปไดเมอ “เมยผสองอยสมาคม สมชาตนยม ดวยฤทธแรงค าแหงหาญ” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.47) ความคดนเทยบไดกบ คมภรนารายณสบปาง ส านวนอยธยา เมอนางลาไดสมสกบมาพลาหกจนเกดมาอสดร จากนนจงถกฤๅษฆาแลวพนค าสาป การสาปในแงนจงมใชการมงลงโทษเพยงอยางเดยว แตยงเออประโยชนกลบในแงความสมบรณของโลก ความคดคตรงขามระหวาง “การลงโทษและการท าลาย” กบ “การถกลงโทษและการไดรบ” จงสะทอนวาการลงโทษหรอการสาปทใหผลในลกษณะท าลายดวยอกกาบาต กลบไดรบการชดเชยดวยการไดเผาพนธมามาทดแทน ในแงบคลาธษฐานของนางอากาศจารถกพระอศวรสาป จงเปนการลงโทษ (การตดผม -การปลอยอกกาบาต) หรอการจดระเบยบบางอยาง โดยผลของการถกลงโทษ (การถกตดผม -อกกาบาตท าลายมนษยและสตว) ท าใหไดรบการชดเชยสงทเสยไป (ผม-ชวตมนษยและสตว) ดวยการไดบางอยางมาทดแทน (เผาพนธมา) หรอกลาวอกนยหนงคอ “การสาปมสวนในการยกระดบบคคล” (curse pertaining to the elevation of person) (Randhawa, 1960, p.59)


เพราะผลของการสาปคอความส านกของนางอากาศจารทตองไมละเลยหนาทตอเทพเจาในครงตอไป

2.1.5 บทบาทในการเชอมสมพนธระหวางธรรมชาต-มนษย-สตว นอกจากบทบาทของเทพเจาในฐานะผสราง ผใหก าเนด ผวางรากฐานวฒนธรรม

ผชวยปกปองและควบคมมนษยแลว ต านานนพเคราะหใน “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนยงสอใหเหนวาเทพเจาสถตในธรรมชาตหรอเปนธรรมชาตเองดวย ดงทเทพเจาอาจปรากฏในรปของธรรมชาตทวไป หรอจ าแลงกายอยในรางของสตวเทพหรอสตวอวตาร

ต านานนพเคราะหใน “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนกลาวไปในท านองเดยวกนวาเทพเจาน าสตวมาสรางเปนเทพพระเคราะห ดงเชน “หกสตวกายแหลกแตกฉาน เปนธลการ ประสานประสมกลมด หอผาเสาวพตรแดงศร พรมน าพธ สามทกเปนเทวา” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.17) เทพจงสรางเทพดวยกนใหแทรกซมอยในธรรมชาต หรอกลาวไดวา เทพเจาปรากฏอยในรปของธรรมชาตทวไป การทเทพพระเคราะหสถตในดาวพระเคราะหจงสะทอนถงสภาวะของเทพเจาททรงสถตอยในธรรมชาต ตรงนมาจากคตพราหมณทมไดมองเทพเจาเปนเพยงผสราง แตเทพเจายงแทรกซมอยในสรรพสงตามธรรมชาต เชน ภควทคตา พระกฤษณะทรงกลาววา “อะไรกตามทเปนเมลดพนธของสงมชวต เราคอสงนน โอ อรชน ไมมสงมชวตหรอสงไมมชวตใดจะสามารถปรากฏไดโดยปราศจากเรา” (Seshagiri Rao, 2000, p.27) ตรงนเปนคตพราหมณทเหนใน “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนในแงทธรรมชาตคอเทพเจา มนษยจงตองเคารพธรรมชาตรอบตว ตวบทจงใหความส าคญแกธรรมชาต เชน ชาวบานตเกราะเคาะไมท าบญเพราะตระหนกถงบญคณและความส าคญของพระอาทตยพระจนทร การเหนความส าคญในสงขและทมาของมาสตระกล การเซนสงเวยเจากรงพาล ฯลฯ แมความคดเรองการเคารพธรรมชาตเหลานจะเปนมนษยทศนรวมของความคดตะวนออก แตกเหนไดวา “การเคารพและยอมรบความมอยของเทพเจาในธรรมชาตกคอความคดของพราหมณในการพยงรกษาและปองกนความสมพนธอนกลมกลนระหวางมนษยกบธรรมชาตเอาไว” (Dwivedi, 2000, p.5)

นอกจากเทพเจาปรากฏในรปของธรรมชาตทวไปแลว ยงจ าแลงอยในรางของสตวเทพหรอสตวอวตารดวย จงเปนความสมพนธระหวาง “เทพเจา” ในรปของ “สตว” กบ “มนษย” เหนชดในเหตการณพระนารายณอวตารเปนปลากรายปราบสงขอสร สะทอนสมพนธภาพระหวางเทพเจากบสตวอยางแนนแฟนผานการทเทพเจา “เลอกกลายเปนสตว” (theriomorphic form) โดยอวตารเปนปลากรายปราบสงขอสรและน าคมภรพระเวทกลบคนพระพรหมา ซงคมภรพระเวทนจะถกน าไปใชสอนมนษยตอไป ตรงนแสดงใหเหนแตแรกวาเทพเจากบธรรมชาตไมไดแยกขาดจากกน แตเปนสงเดยวกนทขยายออกไปในรปของสงมชวตคอสตว และยงคงความสมพนธระหวางธรรมชาตกบมนษยในความสมพนธแบบเดมเพยงแตปรบรปใหมจากธรรมชาตเปนสตว (อวตาร) นอกจากนในเหตการณเทพเจาสรางเทวดารกษาพระเคราะห พระอศวรทรงน าสตวชนดตางๆ มาเสกเปนเทพพระเคราะหเพอรกษาดาวพระเคราะห และ


“เมอเสรจชบเนาวเทพทพมนต จกรวาลมงคล เปนหลกพภพนาถา” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.21) ดาวเทพพระเคราะหจงเปนทพงและมงคลแกโลกซงนบวาเปนประโยชนตอมวลมนษย อกตอหนง ความสมพนธนเปนเครอขาย เลกๆ ทสะทอนความสมพนธระหวาง “เทพเจา” ในรปของ “สตว” กบ “มนษย” ในแงทเทพเจาเปนตวเชอมรอยความสมพนธแบบกลมกลนระหวางมนษยกบสตว (เทพพระเคราะห) หรอมนษยกบธรรมชาต เทพพระเคราะหทปกปองมนษยกคอสตวทแปรรปมา ดงนนการเคารพเทพพระเคราะหกคอความส านกในธรรมชาตทมองวาสตวคอเพอนเกอกล สอดคลองกบคตพราหมณ เชน มนสมฤต ยาชญวลกยสมฤต ทมองเหนความส าคญของสตวในฐานะผอยรวมกบมนษยอยางกลมกลน เหลานสะทอนสมพนธภาพระหวางคนกบสตวหรอธรรมชาตแบบองครวม

ความสมพนธระหวาง“เทพเจา” ทงในรปเทพเจาและธรรมชาต กบ “มนษย” จงท าใหเกด “ธรรม” ส าหรบการอยรวมกนขน “เฉลมไตรภพ” สะทอนความคดดงกลาวผานการทมนษยเคารพและส านกในคณคาของสตวและธรรมชาตทเปนปฐมแหงเทพพระเคราะห มนษยเคารพเจากรงพาลซงเปนบคลาธษฐานของระบบนเวศทางธรรมชาต มนษยเหนความส าคญของเผาพนธมาสตระกลและสวสดมงคลของสงข ฯลฯ ตรงนสอดคลองกบคตพราหมณคอธรรมในทนคอ “สรว - ภต - หตา” (the welfare of all beings) ซงเปนมาตรฐานทางจรยธรรมอนสงสดทเนนผลประโยชนของธรรมชาตแวดลอม (common good) ใหอยเหนอผลประโยชนของปจเจก (private good) หรอกลาวไดวาเปนแนวคด “ความเอาใจใสตอผอน” (caring for others) (Dwivedi, 2000, p.12) จะเหนไดวาภายในความสมพนธทมนษยพงพาเทพเจามความสมพนธอกชดหนงซอนอย นนกคอความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาต (เทพเจา) นนเอง 2.2 การชบชวตและความเปนอมตะn : แนวคดปรมาตมน

ต านานนพเคราะหใน “เฉลมไตรภพ” ทกส านวนกลาวไปในแนวเดยวกนวา พระอศวรทรงน าสตวตางๆ มาประกอบพธแลวชบชวตขนใหมใหเปนเทวดาพระเคราะห เชน พระอาทตยเกดจากราชสห 6 ตว สวนเรองความเปนอมตะปรากฏในต านานทมาของรปลกษณราห พระอศวรมน าอมฤตหรอน าทพยทกนแลวไมตาย น าอมฤตเปนน าทพยเดยวกบทพระอศวรทรงใชชบเทวดาพระเคราะห และราหขโมยกนแลวไมตายแมจะถกเทพาวธท าราย น าอมฤตจงมนยามเหมอนท Dowson (1978, p.12) กลาววา “AMRITA. ‘Immortal.’ A god. The water of life.” ซงเผยใหเหนความสมพนธระหวางน าชวต เทพเจา และความเปนอมตะ

ความคดดงกลาวโยงมาจากแนวคดเรองปรมาตมนและอาตมนของศาสนาพราหมณ เทพเจาคอปรมาตมนหรอวญญาณสากล (universal soul) ซง “ไมไดถกจ ากดหรอผกพนอยกบสงใด เปนภาวะอมตะ เปนอยดวยตวเอง ไมมการเกดและไมมการตาย” (เจษฎา ทองรงโรจน, 2557, น.82) สวนสรรพชวตคออาตมนหรอชวาตมนอนเปนเชอชวตจากเทพเจาซง “ถกจ ากดดวยรางกายทมการแตกดบจงไดรบความทกขยากล าบากตางๆ จากการเวยนวายตายเกดของรางกายไปในภพชาตใหญนอยตางๆ อยางไมมวนจบสน” (เรองเดยวกน, น.82) โดยนยนการก าหนดใหพระอศวรทรงเปนเจาของน าอมฤตจงสอสารวาเทพเจาอยในสภาวะสมบรณ เปน


นรนดรหรอไมตาย ผานการครอบครองสญลกษณของสภาวะนนได เหนไดชดเมอพระอศวรทรงปราบอสรมลาขนดวยการ “เผยทวารอ ามฤตวาร ดบซงอคค ยกษกมวยวายปราณ” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.51) แสดงวาน าอมฤตหรอสภาวะนรนดรสถตอยในรางของเทพเจาอยแลว ดงนนกรณทเทวดาพระเคราะหทเกดจาก “วารพธสาปสรรพ รดเสกเปาพลน หอนนกเปนเทวา” (เรองเดยวกน, น.20) รวมถงสรรพชวตเกดขนไดจากการชบชวตของพระอศวรจงสมเหตสมผลในแงทภาวะสมบรณสามารถเตมภาวะทวางเปลาหรอขาดพรอง

ดงนนการทพระอศวร “เผยทวารอ ามฤตวาร ดบซงอคค ยกษกมวยวายปราณ” (เรองเดยวกน, น.51) และขณะเดยวกนกน าน าอมฤตชบสตวเปนเทพพระเคราะห จงเปนอนภาคทไดอทธพลมาจากแนวคดเรองปรมาตมน-อาตมน ความคดเรองการชบชวตมาจากความคดหลกเรองความเปนอมตะ กลาวอกนยหนงคอ ความเปนอมตะซงเปนเรองของปรมาตมนท าใหเกดความคดเรองการใหชวตใหมจากเทพเจาซงเปนเรองของอาตมน ความคดระหวางการชบชวตกบความเปนอมตะจงสมพนธกนในแนวคดเดยวกนคอเทวนยม นอกจากนการชบชวตและความเปนอมตะของเทพเจายงสะทอนไปถงสถานะของเทพเจาในฐานะสญลกษณแหงผสรางและความอดมสมบรณดวย

3. คตพทธใน “เฉลมไตรภพ”

คตพทธศาสนาทปรากฏชดใน “เฉลมไตรภพ” ม 3 ลกษณะ ไดแก ความคดเรองโลกมววฒนาการแตไมเทยง ความคดเรองก าเนดมนษย และความคดเรองการไมสามารถหา ปฐมเหตของโลกและมนษยได 3.1 ความคดเรองโลกมววฒนาการ แตไมเทยง

การเกดขนของโลกมลกษณะววฒนาการคอสรรพสงในโลกลวนเจรญขน “เฉลมไตรภพ” กลมพระยาราชภกด (ชาง) และกลมต าราโหราศาสตร เลาวาเมอโลกถกท าลายไปกบงเกดฝน จากนนเกดลมพดน าแหงงวดจนกลายเปนแผนดน เทพหศวไสยและเทพสนทราไดจตจากสวรรคลงมาเกดเปนพสธาและคงคา จากนนจงบงเกดธาตทงสามตามมา ตรงนจะเหนวาโลกคอยๆ กอตวขนใหมหลงจากถกท าลาย เรมจากฝนดบไฟซงเปนเครองหมายของการช าระลางหรอเปลยนผานจากโลกเกาสโลกใหม ลมท าหนาทสรางแผนดนโลกใหมขน ตอมาจงเกดธาตส าคญเพอหลอเลยงโลก ในชวงนเปนแนวคดววฒนาการของพทธศาสนาทมองวาโลกเกดขนตามกระบวนการทางธรรมชาต

เมอโลกกอตวขนในระดบหนงแลวกปรากฏธรรมชาตส าคญตามมา เชน ภเขา แมน า ปาไม ดวงอาทตย ดวงจนทร ฯลฯ ซงเปนผลงานรงสรรคของเทพเจา ชวงการเกดขนของสรรพสงในโลกนจงมาจากเทพเจา ทวา “เฉลมไตรภพกลมพระยาราชภกด (ชาง) กลาวชดวากอนการเกดขนของบทบาทเทพเจาธรรมชาตส าคญอยาง “วาโยแลปถว เปนธรณดวยวารน ตรธาตใหเพมภญโญโยชนโดยหมาย” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.9) คอธาตส าคญส าหรบหลอเลยงโลกได


เกดขนมากอนเทพเจาแลว อกทงโลกคอยๆ กอตวขนไดเองตามกระบวนการทางธรรมชาต โดยปราศจากบทบาทของเทพเจา ดงความวา

ครนสนเชอเพลงกดบ รอนระงบดวยพอลม ละอองเทาธลปะทม วายพดกระพอเวยน

แนนกลมประชมชด แนนสนทเทากงเกวยน พระพายพดระหดเหยน คอยพอกเพมตดเตมไป

หากจะเกดภพจกรวาล ลมบนดาลตามนสสย พดเพมเฉลมไป มณฑลใหญยสบวา

(เรองเดยวกน, น.9)

เหตการณไฟลางโลกจนกระทงโลกววฒนขนตามกระบวนการทางธรรมชาตองกบคตพทธศาสนา คมภรพทธศาสนาหลายเลมแสดงใหเหนวานอกจากไฟประลยกลปแลว ยงปรากฏน าและลมประลยกลปลางโลกดวย โดยไฟประลยกลปท าลายจกรวาลมากกวาน าประลยกลปและลมประลยกลป เหตการณไฟลางโลกปรากฏชดเจนในอภญญานเทสของคมภรวสทธมรรค (2546, น.192-195) ทกลาวถงไฟประลยกลปวามาจากดวงอาทตย 7 ดวงเผาผลาญไปถงพรหมชนอาภสสราแลวจงหยด ไฟลางโลกเปนกระบวนการธรรมชาตทสนบสนนใหเหนอนจจลกษณะของโลก ทงยงเปนสญลกษณแหงการเปลยนผานของสตวโลกทตองหมนเปลยนไปเปนสภาพใหมในโลกใหมตามศลธรรมทมอยเดม “เฉลมไตรภพ” เลาวากอนไฟลางโลกเทพหศวไสยและเทพสนทราตงจตอธษฐาน

รวมทพพมาน อยสขส าราญ จ าศลภาวนา เทพหศวไสย ตงใจเจตนา เปนพสธา น าหนาโพธญาณ

อปสรสนทรา เปนพระคงคา กวาไดนพพาน พอสนอนตรากป โลกยบเพลงผลาญ มนษยสตวเดรฉาน ไมเขาเทาธล

(เฉลมไตรภพ, 2545, น.9)

เจตนาหวงนพพานอนแสดงออกดวยการพลชพของเทพหศวไสยและเทพสนทราไปเปนธรรมชาตดนน าเพออปถมภสตวโลกสมพนธกบเหตการณไฟลางโลก กลาวคอ การพลชพของเทพทงสองคอการสงเคราะหตนเองเพอน าตนไปสนพพานอนเปนเปาหมายททงสองปรารถนา นาสงเกตวาการล าดบเนอหาใหไฟลางโลกเกดขนตามหลงการพลชพ สนบสนนใหเหนความไมเทยงของโลกคขนานไปกบความมงมนของสตวโลกทมงมนยกระดบตนเพอเปลยนไปเปนสภาพทดกวาตราบถงนพพาน หากมองเชงพทธธรรมวาไฟลางโลกเปนอกศลกรรมดงทพระสทธมมโชตกะภกษชาวพมาผรจนาคมภรปรมตถโชตกะ อธบายวา


“เพราะราคะนนรอนเหมอนเปลวไฟ ฉะนนสมยใดสตวทงหลายมสนดานหนาแนนดวยราคะ สมยนนโลกจงพนาศดวยไฟ” (พระสทธมมโชตกะ ธมมาจรยะ, 2540, น.134 อางใน อดศกด ทองบญ, 2552, น.141) ไฟลางโลกทเกดขนตามวาระของกระบวนการทางธรรมชาตจงเปนสญลกษณเตอนสตวโลกใหเหนความอนจจงของโลกไปพรอมๆ กบการเราใหเหนความปรารถนาทจะหลดพน

ววฒนาการของโลกตามกระบวนการทางธรรมชาตเผยใหเหนถงความไมเทยงแทในแตละชวงของธรรมชาต เหนไดจากภาพใหญของเรองทโลกถกท าลายและกอตวขนใหม สนนษฐานตอไปไดวาโลกยอมถกท าลายตอไปอก ความไมแนนอนของโลกยงท าใหสตวโลกมความไมแนนอนตามไปดวย ดงทหศวไสยและนางสนทราตองเปลยนสภาพไปตามวาระ จากเดมเคยเกดเปนพอแมของอาทตย จนทร และราห ตอมากลายเปนเทพ และทายทสดกลายเปนธรรมชาต โลกจงเปนความคดตามแบบทพระพทธเจาตรสในปโลกสตร (18/101) วา “ดกรอานนท สงใดมความแตกสลายเปนธรรมดานเรยกวาโลกในอรยวนย” ภาวะดงกลาวถกย าวา “เปนธรรมดา” ซงท าใหเหนตอไปวาการสนสดของโลกรวมถงการตายของคนกเปนเรองธรรมดา การประสบหายนะของโลกและชวตจงมใชสงใหมทไดประสบ หากเปนสภาวะเดมทถกท าใหชดเจนขนในแตละครงเทานน

ความคดเรองโลกใน “เฉลมไตรภพ” ทแสดงใหเหนตงแตการเกดขนและการแตกดบอนเปนกระบวนการทางธรรมชาตนน สะทอนความคดของพทธศาสนาทมองวาธรรมชาตอยภายใตกฎเกณฑของความเปนสาเหต ไมไดเกดขนลอยๆ แตเปนไปตามกฎธรรมชาต โลกจงเปนไปตามกระบวนการทางธรรมชาต และความเปลยนแปลงของโลกคอธรรมดาของโลกและชวต 3.2 ความคดเรองก าเนดมนษย

“เฉลมไตรภพ” ทกส านวนกลาวถงเรองมนษยคนแรกเกดมาจากพรหม แตละส านวนเลาไปในทางเดยวกนวา เหลาพรหมคณะหนงลงมากนงวนดนบนโลกจนใหก าเนดบตรและตอมากลายเปนมนษยบนโลก กอนทพรหมจะลงมากนงวนดนมสภาพเปนพรหมโดยสมบรณ เมอลงมากนงวนดนแลวจงมสภาพคลายมนษยเพราะพรหมมอาการ “ดนรนดนดาน” เหมอนมนษยยามคลอดบตร พรหมคณะนจงมลกษณะกงชาวฟาชาวดนเพราะมาจากฟาโดยไมมการจต (ตาย) บตรธดาของเหลาพรหมทเกดจากการคลอดจงเปนมนษยโดยสมบรณ

เจดพรหมนยมรสโอชา แปลงเปนกลยา ลงสสธาเจดองค

ถงดนกนตามประสงค อมอยากลมหลง ชอบรสบวายใฝฝน

ฝายเทพนางฟาพากน จตจากสวรรค เขาครรภเจดนางปางหมาย


เนนมาบตราทงหลาย พรอมเบญจรางกาย ทวดงสเนาวทวาร

กอปจตธาตภนหาร ดนรนดนดาน นงคราญกคลอดบตรา

เปนมนษยบรษเอกา หญงหกกลยา เปนพรรณพชสบพงศ

เจรญวยใหญยงทกองค สบสรยวงศ บตรหลานเหลนเหลอหลาย

(เฉลมไตรภพ, 2545, น.10-11)

“เฉลมไตรภพ” ไดเคาความคดมาจากคตพทธศาสนา ความคดทเหนจากเนอความคอมนษยเกดมาจากพรหม มนษยมความสมพนธกบฟาในแงทเกดมาจากฟา หรอมนษยเปน ลกเทวดา สอดคลองกบศราพร ณ ถลาง (2539, น.69) ทไดศกษาต านานการสรางโลกแลวพบวาแบบเรองเทวดาลงมากนงวนดน “ไมกลาวถงการสรางโลก หรอเรยกวาไมมผสราง (non-creator type) เนนก าเนดมนษยวาเปนลกหลานของเทวดาหรอพรหมทลงมากนงวนดนหอมแลวกลบสวรรคไมได” แตหากพจารณาลกลงไปตามแนวคดของพทธศาสนา ความคดเรอง ลกเทวดาหรอลกฟายงมใชสาระส าคญของก าเนดมนษยในพทธศาสนา

สาระส าคญของมนษยเกดมาจากพรหมสอสารวา “มนษยไมไดเกดจากเทพเจา” เพราะพรหมในพทธศาสนาเปน “สตวโลก”2 คอสงมชวตประเภทหนงซงเปนแนวคดส าคญของพทธศาสนาทใชหกลางความคดเรองมนษยมาจากเทพเจาและระบบวรรณะของศาสนาพราหมณ ความคดดงกลาวอางหลกฐานไดจากอคคญญสตร ทพระพทธเจาทรงหกลางความเชอเรองเทพเจาใหพราหมณวาเสฏฐะและพราหมณภราทวาชะไดประจกษ กลาวคอ การเกดจากพรหมในเบองตนสอวามนษยมใชสงทเกดขนลอยๆ หรอเปนปรศนาลกลบทตองรอการววรณ (revelation) จากเทพเจา หากก าเนดมนษยม “ทมา” หรอ “เหต” แหงการเกด ทมาหรอเหตนเปนกฎธรรมชาตของพทธศาสนาทเรยกวาอทปปจจยตาซงเปนกฎเกยวกบความเปนสาเหตและผลของสรรพสง เมอมนษยเกดมากเกดมาจากการ “คลอด” ของนางพรหมซงเปนผใหก าเนด ความคดนจงปฏเสธความคดเรองเทพเจาสรางโลกและมนษยโดยใหเหตผลใหมวามนษยเกดมาจากโยนของพรหม ทงยงเปนการปฏเสธเรองระบบวรรณะของศาสนาพราหมณตอไปดวย คอเมอมนษยเกดมาจากโยนของพรหมแลว มนษยทกคนตองเทากนเพราะลวนเกดมาจากททเดยวกน

ทนาพจารณาคอ สาเหตทท าใหเกดมนษย เหตการณตามต านานการสรางโลกและก าเนดมนษยเลาวาเปนเพราะเหลานางพรหมกนงวนดนจงตงครรภแลวใหก าเนดบตร เหตการณดงกลาวองกบคมภรพทธศาสนาอยางอคคญญสตรทกลาวถงพรหมลงมากนงวนดนจนรศมกายดบแลวตอมากลายเปนมนษยบนโลก ความคดพทธศาสนาทซอนอยคอ “กเลส


ตณหาเปนพาหะแหงการเกด” การกนงวนดนจนเกดอาการ “อมอยากลมหลง ชอบรสบวายใฝฝน” (เฉลมไตรภพ, 2545, น.10) หมายถงการเขาไปครอบครองและหมกมนกบกเลสตณหา ธญญา สงขพนธานนท (2556, น.140-145) ไดศกษาพฤตกรรมการบรโภคในอคคญญสตรพบวาการมองมนษยเปนผบรโภคดเหมอนจะเปนสงทไมเหมาะสมในพทธศาสนา เนองจากการบรโภคไมเพยงแตน ามาซงตณหา ความทะเยอทะยาน ความโลภ การสะสม และการแยงชง แตยงสงผลตอสภาพแวดลอมรวมถงตวผบรโภคดวย ในแงผลตอสภาพแวดลอมเหนไดจากโลกเรมแรกมงวนดนหรอ “ปฤถวรส” ซงสอถงสภาพแวดลอมทสมบรณปราศจากมลภาวะ แตเมอมนษยเรมรจกการบรโภคทรพยากรดงกลาวกคอยเปลยนไปในสภาพทเลวรายลง สอดคลองกบตวผบรโภคทการบรโภคท าใหเกดการเสอมถอยทางศลธรรม “รศมกาย” ทเปนเหมอนสญลกษณแหงรศมธรรมไดดบลงไป ลกษณะดงกลาวเปนวภาษวธทโตตอบระหวางศลธรรมภายในของมนษยกบสภาพแวดลอมภายนอกทางธรรมชาต “เฉลมไตรภพ” กลมต าราโหราศาสตรจะกลาวถงรายละเอยดเรองรศมกายดบเมอมการบรโภค ดงวา

“เมอนางพรหมทง 7 กนงวนดนแลว เทพบตรและเทพธดากจตลงมาเกดในครรภนางพรหมทง 7 นน แลวนางพรหมทง 7 นนจงคลอดลกเปนชาย 1 คน เปนหญง 6 คน อนเปนตนวงศทสบพชพนธมนษย ครงนนมนษยมแสงกายสวาง หาตองอาศยแสงสวางจากดวงอาทตยและดวงจนทรไม ตอเมอเสพยอาหารทหยาบชารศมทกายจงสญสนไป”

(พ. สวรรณ, 2556, น.22)

การกนไดลดทอนความเปนพรหมลงไปจนท าใหมอาการอม ตดใจ ลมหลง ไปจนถงเจบปวดคลายมนษย ตรงนท าใหเกดความคดตอไปวาในเมอ “การกน” สมพนธกบสงมชวตโดยตรง จงสะทอนวาเปนเรองยากทมนษยจะแยกตวเองออกจากกเลส ดงนนการทมนษยเกดมาจากพรหมจงไมใชภาพสวยงามทมาจากพนทสงสงทางศลธรรมเทานน

ความคดเรองมนษยคนแรกเกดมาจากพรหมใน “เฉลมไตรภพ” จงเปนความคดตามพทธศาสนาทเหนวา “พรหม” ในทนคอ “สตวโลก” ประเภทหนง มใชพรหมทเปนเทพเจาตามแบบศาสนาพราหมณ ทงยงปฏเสธวามนษยไมไดเกดมาจากเทพเจาหรอเปนสวนหนงของเทพเจา ความเปนไปของมนษยเกดจากการกระท าของตวมนษยเอง 3.3 ความคดเรองการไมสามารถหาปฐมเหตของโลกและมนษยได

เนอหาต านานการสรางโลกใน “เฉลมไตรภพ” กลมพระยาราชภกด (ชาง) ใหภาพของสรรพสงทคอยๆ กอตวขนทละนอยตามความคดววฒนาการตามกระบวนการทางธรรมชาต ในขณะท “เฉลมไตรภพ” กลมต าราโหราศาสตรกลบกลาวถงเทวบนดาลหรอพลงสรางสรรคจากเทพเจา ตรงนท าใหเกดค าถามวาสงใดเปนปฐมเหตของโลก ในแงของเทวบนดาลตามแบบศาสนาพราหมณปรากฏชดเจนวาเทพเจาคอปฐมเหตของโลก ทวาความคดววฒนาการตามกระบวนการทางธรรมชาตตามแบบพทธศาสนากลบเปนค าถามวาอะไรคอปฐมเหตของโลก


เมอพจารณาแลวพบวาความคดววฒนาการตามกระบวนการทางธรรมชาตใน “เฉลมไตรภพ” อยในกรอบวธคดของพทธศาสนาคอมองวาโลกไมสามารถลดทอนลงไปจนหาปฐมเหตของโลกได กลาวคอ หากพจารณากลมสรยาศศธรและกลมพระยาราชภกด (ชาง) พบวาแมจะปรากฏบทบาทเทพเจาสรางสรรพสงในโลก แตเทพเจาไมไดสรางโลกโดยตรง เนองจากโลกกอตวขนเองแลวจงปรากฏบทบาทของเทพเจาภายหลง โลกทกอตวขนเองขณะยงไมปรากฏบทบาทเทพเจาปรากฏเพยงแผนดนอนเกดจากลมทพดน าแหงจนงวด รวมถงธาตดนและธาตน าทมาจากการจตของเทพหศวไสยและเทพสนทราเทานน ธรรมชาตในเบองตนเหลานจงดเหมอนเปนปฐมเหตของโลกทเกดไดเองตามกระบวนการทางธรรมชาต ทวาพจารณาตอไปยอมไมใชแนเพราะกอนหนาทไฟจะลางโลกยอมมโลกเกาอยกอนแลว เหนไดจากแผนดนและผนน ากมาจากเทพหศวไสยและเทพสนทราผมาจากโลกเกา นอกจากนเมอโลกกอตวในระดบหนงกมเหลาพรหมลงมากนงวนดนซงแสดงวามโลกกอนหนา

ประเดนส าคญจงอยทการปรากฏโลกเกาซงมมากอนแลว ความคดนจะท าให สบสาวหาโลกแหงแรกสดไมไดเพราะยอนกลบไปกอนทโลกถกท าลายกมชนพรหม กอนจะม ชนพรหมแสดงวาตองมโลกกอนหนาส าหรบใหมนษยสงสมกศลกรรม หากมองวาชนพรหมเปนจดเรมตนของโลกกจะตอบค าถามไมไดวาชนพรหมสรางขนจากสงหนงโดยสงนนสรางขนจากอะไร หรอในอกความหมายหนงกคอธาตทสรางอาภสสราพรหมเมอลดทอนลงแลวสรางขนจากสงใด ซงสบสาวยอนหลงไปจนแรกสดไมได เชนเดยวกบโลกมนษยรเพยงเบองตนวาสรางมาจากธาตซงมอยกอนแลว ดงทเมอไฟลางโลกจนหมดกปรากฏวามฝนและลม แตธาตเหลานถาลดทอนไปเรอยๆ วาสรางมาจากอะไรกจะหาค าตอบไมไดเชนกน

ในกรณของเทพทงสองทอยสวรรคแลวจตมาเกดในโลก โดยผวเผนดเหมอนวาขดแยงกบกรณพรหมบนชนพรหมลงมากนงวนดน เนองจากต านานการสรางโลกและก าเนดมนษยในคมภรพทธศาสนาจะกลาวไปในท านองเดยวกนวาสวรรคยอมถกท าลายเมอคราวโลกถกท าลาย พรหมบางชนเทานนทรอด ดงนนหากเทพหศวไสยและเทพสนทราจตมาเปนธรรมชาตในโลกยอมตองถกท าลายดวย จงเกดค าถามวาเทพทงสององคจะรอดมาเปนธรรมชาตในชวงเรมตนไดอยางไร ตรงน จฬนสตร (20/520) ในพทธศาสนาอธบายวาโลกในจกรวาลมอยพนจกรวาล โลกแหงหนงถกท าลายแตโลกอกหลายแหงยงคงอย ในแงนแสดงวาเทพทงสองมาจากสวรรคไดจรงคอจากสวรรคของโลกอน มใชสวรรคของโลกทถกท าลายไปกอนหนา กรณดงกลาวสนบสนนวาโลกในจกรวาลมจ านวนมากซงเกยวกนบาง ไมเกยวกนบาง ปฐมเหตของโลกและสรรพสงจงเปนสงทหาไมได สอดคลองกบทสนทร ณ รงษ (2541, น.53) กลาววา

การเกดขนและการประลยของโลกด าเนนไปในรปของวฏจกร คอมการเกดขนในรปของววฒนาการในเบองตนแลวในทสดของประลยไป แลวกววฒนาการเกดขนใหมและในทสดกประลยไปอก ด าเนนอยอยางนเรอยไป โลกตามทรรศนะพทธปรชญาจงไมอาจสาวไปหาทสดทแทจรง


เบองตนได สวนทสดทแทจรงเบองปลายกไมมเชนกน เพราะเมอสนสดลงแลวกววฒนาการเกดมขนใหมอก

ในท านองเดยวกนนท าใหไมสามารถหาปฐมเหตของมนษยไดดวย เนองจากมนษย

เปนหนวยหนงในโลก แมเบองตนจะทราบวามนษยก าเนดมาจากพรหม แตหากสบสาวตอไปจะพบวาพรหมเหลานมใชสงแรกหรอสงดงเดมของโลก เนองจากการเกดเปนพรหมอาจมาจากการเกดเปนเทพหรอมนษยมากอน และการเกดเปนเทพหรอมนษยกอาจเปน “สง” ตางๆ มากอนกได จงไมสามารถหาตนตอทแทจรงได การไมสามารถหาปฐมเหตของการสรางโลกและมนษยไดมใชเรองกงวลของพทธศาสนา เนองจากพทธศาสนามง เนนการพนทกขเปนส าคญ มใชการตอบค าถามเชงอภปรชญาเชนน ดงในจฬมาลงโกยวาทสตร (13/147) ทชใหเหนเรองอจนไตย จะเหนวาความคดเรองการไมสามารถหาปฐมเหตของโลกและมนษยไดใน “เฉลมไตรภพ” ไดอทธพลมาจากคตพทธศาสนา 4. การด ารงอยระหวางคตพราหมณกบคตพทธ

มมมองของศาสนามกแยกคตความเชอออกเปนศาสนาทเชอในเทพเจาคอ เทวนยม กบศาสนาทไมเชอในเทพเจาคออเทวนยม ในวฒนธรรมไทยมคตทงสองปะปนกนจนแยกออกจากกนไดยาก ดงพบรองรอยในวรรณกรรมชาวบานซงมกเรยกพระพทธเจาวาพระเจา เชน กลอนสวดเรองนางโภควด “พระเจา” คอพระพทธเจาเปนผสราง มนษยจะดชว มรปรางตางกนไป เปนเพราะบรพกรรมแตผก าหนดคอพระเจา” (ตรศลป บญขจร, 2547, น.187) ตรงนจงนาพจารณาวาการผสมผสานคตพราหมณและพทธใน “เฉลมไตรภพ” ปรากฏรวมกนอยางไร ผวจยพบประเดน 2 ประเดน คอ การด ารงอยของพระพทธเจากบเทพเจา และการเนนบทบาทพระพทธเจา

ประเดนแรก การด ารงอยของพระพทธเจากบเทพเจา “เฉลมไตรภพ” กลมสรยาศศธรจะปรากฏบทบาทของพระพทธเจากบเทพเจาควบคกนไป ขณะทกลมพระยาราชภกด (ชาง) และกลมต าราโหราศาสตรจะไมปรากฏบทบาทของพระพทธเจา

ในเหตการณราหถกพทธานภาพจนหลบหนไป หากยอนกลบไปทเหตการณกอนราหคกคามพระอาทตยพระจนทร จะพบวาพระอศวรใชใหราหไปตามมาทนางทงหามาฝากแลว ท าหาย ขณะออกตามหาไดพบพระอาทตยพระจนทรจงเขาหยอกลอและถกพทธานภาพลงโทษ ราหในฐานะขารบใชพระอศวรยงพบในต านานการเกดฝนฟาทรามสรอาสาพระอศวรชง ดวงแกวจากนางเมขลาดวย การทตวบทก าหนดใหราหในฐานะบรวารของพระอศวร ถกพระพทธเจาลงโทษแสดงรองรอยของความขดแยงระหวางศาสนาพราหมณกบพทธศาสนา ตวบทมไดเนนบทบาทของพระพทธเจาเพอโจมตศาสนาพราหมณอยางตรงไปตรงมา เพยงแตพยายามลดทอนอ านาจเทพเจาของพราหมณผานพฤตกรรมของตวละคร


การเนนบทบาทพระพทธเจาเพอลดทอนอ านาจเทพเจาในศาสนาพราหมณเหนชดเจนขนเมอเทยบเคยงกบต านานซงเปนทมา กลาวคอ ต านานการเกดอปราคาในคมภร พทธศาสนา จะเนนบทบาทของพระพทธเจาทรงอนเคราะหจนทรเทวบตรและสรยเทวบตรใหพนภยราห ขณะทคมภรปราณะของศาสนาพราหมณจะเนนบทบาทของเทพเจาททรงชวยเหลอสรรพชวต คอพระกรณาคณของพระวษณทอวตารเปนเตาค าภเขามนทรจนการกวนเกษยรสมทรประสบผลส าเรจ รวมถงทรงใชจกรสทรรศนตดตวราหทขโมยน าอมฤต

การทต านานการเกดอปราคากลมสรยาศศธรมเนอหาคลายกบต านานการเกด อปราคาจากคมภรพทธศาสนา (จนทมสตร สรยสตร) สอนยถงพทธศาสนาทเหนอกวาศาสนาพราหมณ เพญแข กตตศกด (2529, น.106/1-2) วเคราะหไวสรปไดวาต านานการเกดอปราคาฝายพทธศาสนานาจะรบเรองราวมาจากศาสนาพราหมณแลวนกปราชญพทธศาสนาไดปรบแนวคดใหมดวยการใหเทวบตร (พระจนทร พระอาทตย) รองขอพระอนเคราะหจากพระพทธเจาเพอเนนบทบาทของพระพทธเจา ซงเมอน ามาเปรยบเทยบกบต านานของฝายศาสนาพราหมณดงทผวจยกลาวไปแลว จะเหนชดเจนถงการเปลยนการเนนบทบาทของ “เทพเจา” มาเปน “พระพทธเจา” กลาวคอ ในคมภรศาสนาพราหมณราหถกเหลาเทพหลอกลวงในคราวกวนเกษยรสมทรจงไดขโมยน าทพยไป พระวษณจงทรงใชจกรตดตวราห สวนพระอาทตยและพระจนทรน าเรองไปฟองจงถกราหกลน ทงหมดเนนบทบาทของพระวษณในฐานะผปราบปราม สวนคมภรพทธศาสนาปรบเรองใหมโดยไมปรากฏพระวษณ หากเปลยนมาเปนพระพทธเจาในฐานะผอนเคราะหแทน ตรงนเปนหนาทแฝงเขามาเพอชใหเหน พระกรณาคณของพระพทธเจาในฐานะผน าพระพทธศาสนา

นอกจากนใน “เฉลมไตรภพ” กลมสรยาศศธร เหตการณพระอาทตยพระจนทรซงมสถานะคลายเทวบตรขอรองพระพทธเจาเพอรกษาชวต และเหตการณพระพทธเจาทรงอนเคราะหพระอาทตยพระจนทรจนพนภย เปนหนาทแฝงย าวาพระพทธเจาทรงอยเหนอสภาวะเทพ หรอเทพตองพงพาพระพทธเจา จะสอนยตอไปวาพระพทธเจายอมอยในสถานะทสงสงกวาพระวษณซงเปน “เทพ” ของศาสนาพราหมณดวย นยความคดดงกลาวยงด สอดรบกบกรอบคดของพทธศาสนาทจดพระพทธเจาเปน “วสทธเทพ” ขณะทเทพทงปวงเปน “อปปตเทพ” เทานน3

จากประเดนการด ารงอยของพระพทธเจากบเทพเจาในแงการน าพระพทธเจาลดทอนอ านาจเทพเจา จงเกดค าถามตอเนองตามมาวา “เทพเจาด ารงอยไปพรอมกบพระพทธเจาทงทถกลดทอนไดอยางไร” หากวเคราะหบทบาทของพระพทธเจาทปรากฏใน “เฉลมไตรภพ” ซงปรากฏ 3 บทบาท คอ ทรงแสดงพทธท านายคลายเทวท านาย ทรงอนเคราะหพระอาทตย พระจนทร และทรงปราบราห จะเหนวาพระพทธเจามบทบาทเหมอนทตวบทเรยกวา “พระเจา” นนคอมองวาบทบาทของพระพทธเจาคอบทบาทของเทพเจา หรอกลาวไดวาการด ารงอยของพระพทธเจากบเทพเจาอยภายใตกรอบคดของเทวนยม “พระพทธเจา” ถกผนวกเขาในบรบทของเทวนยมในฐานะ “สง” ทสงสงกวาเทพเจาของศาสนาพราหมณ ลกษณาการ


เชนนจงสะทอนรองรอยความขดแยงระหวาง “พระพทธเจา” ในพทธศาสนากบ “เทพเจา” ในศาสนาพราหมณกอนจะประนประนอมเขาในกรอบคดเทวนยม จากประวตศาสตรศาสนากพบความขดแยงท านองนหลายครง คมภรพทธศาสนาทพยายามหกลางศาสนาพราหมณ เชน อคคญญสตร หกลางมจฉาทฐเรองวรรณะและเทพเจาสรางโลก โปฏฐปาทสตร (9/275-313) และ เตวชชสตร (9/365-385) หกลางความเชอเรองพระพรหมวาเปนเรองไรหลกฐานและไมมเหตผลเพราะไมสามารถรบรไดดวยประสบการณของตนเอง หรอในคมภรโลกสณฐาน โชตรตนคณฐทลดทอนอ านาจเทพเจาผานการใหมหสสรเทพบตรกบอมาเทวผเปนภรรยา มงท าลายพระธรรม แตภายหลงกลบเลอมใสและเคารพพระพทธเจา

ประเดนทสอง การเนนบทบาทพระพทธเจา จงเกดขนจากการทพระพทธเจาลดทอนอ านาจเทพเจา ซงปรากฏชดเจนในต านานการเกดอปราคาและต านานการสรางโลกและก าเนดมนษย กลาวคอ ต านานการเกดอปราคาปรากฏพระพทธเจาทรงอนเคราะหพระอาทตยพระจนทรใหรอดพนจากราห หลงจากนนพระองคทรงสงสอนมนษย เหตการณตอจากนเปน ค าท านายปรากฏการณอปราคา แงหนงมองไดวาตวบทพยายามน าค าท านายมาตอเหตการณพระพทธเจาทรงสงสอนมนษยซงมผลใหเนอหาเกยวกบค าท านายทวไปคลายพทธท านาย เนอหาท านายกลาวถงสงตางๆ ทจะเกดขนบนโลกตามลกษณาการของปรากฏการณอปราคา

ในต านานการสรางโลกและก าเนดมนษยตอนทเหลานางพรหมกนงวนดนจนใหก าเนดบตร จากนนเกดพระอาทตยและพระจนทรข นในโลก กลมสรยาศศธรกลาววา พระอาทตยและพระจนทรเกดขนมาเพอชวยเหลอมนษยและขณะเดยวกนกชวยรกษาศาสนา ดงทวา

จะคลอดลกนอยกลอยใจ มดมวทวไป มไดสวางโลกา

เหตไรมดนกมดหนา ทวปไตรฟา ใครจะรกษากไมม

เปนหลกต าแหนงแหงท หนอนามชนสห บารมสบสรางสมภาร

แมวาบญญากลาหาญ รกษาโพธญาณ บนดาลใหเกดมมา

ดวงจนทรอาทตยฤทธกลา รกษาศาสนา อยาชาใหเกดมาพลน

สวนนางพรหมทงเจดองคนน ประสตบตรพลน พชพนธกมในสธา

(สรยาศศธร, 2548, น.9)


ดงนน จะเหนไดวาหลงจากเทพเจาสรางสรรพสงขนแลว ทวาโลกยงมดมด ตอเมอการใหความส าคญแก “หนอนามชนสห” ทจะด ารงอยตอไปเกดขน จงอ านวยใหเกดดวงอาทตย ดวงจนทร และพชพนธธญญาหาร พระพทธเจาจงมบทบาทสงเสรมใหโลกมความสมบรณ

เมอพจารณาประเดนเรองการด ารงอยของพระพทธเจากบเทพเจาใน “เฉลมไตรภพ” จะเหนไดวาแมตวบทจะน าเสนอพระพทธเจากบเทพเจา แตพบวากลมสรยาศศธรจะปรากฏบทบาททงพระพทธเจาและเทพเจาในฐานะผอปถมภโลก แตเทพเจาถกพระพทธเจาลดทอนอ านาจ ในแงท “เทพ” ตองขอรองพงพาพระพทธเจา ขณะทกลมพระยาราชภกด (ชาง) และกลมต าราโหราศาสตรจะเนนบทบาทของเทพเจาโดยไมปรากฏบทบาทของพระพทธเจา 5. บทสรป

“เฉลมไตรภพ” เปนวรรณกรรมรวมสรรพต านานของภาคกลางทแสดงความคดแบบพราหมณและพทธศาสนา คตพราหมณปรากฏความคดหลก 2 ประการ คอเรองบทบาทของเทพเจา และเรองความเปนอมตะและการชบชวต เรองบทบาทของเทพเจาแสดงบทบาท 5 ลกษณะ ลกษณะแรกคอบทบาทในการสรางโลกซงแสดงบทบาทของผสรางและสอการกระท าเชงสญลกษณทางเพศในแงความอดมสมบรณ ลกษณะทสองคอบทบาทในการสนบสนนชวตมนษย แสดงใหเหนวาเทพเจาเปนผรองรบชวตมนษยกลมแรกบนโลกใหด ารงวงศวานตอไปได เทพเจาถกสรางภาพแทนใหเปนผกอปรดวยพระกรณาคณ ลกษณะทสามคอบทบาทในการวางรากฐานทางวฒนธรรม เทพเจาสรางวฒนธรรมคอต ารบความรพเศษทชวยโนมน าใหมนษยหลดพนทางจตวญญาณ ลกษณะทสบทบาทในการควบคมและคมครองมนษย ปรากฏในลกษณะเทพเจาปราบมารเพอสนตสขของโลกและเพอขจดอวชชา และการทเทพเจาลงโทษมนษยในรปภยธรรมชาตสงผลใหกลบหรอชดเชยในแงความอดมสมบรณ ลกษณะทหาคอบทบาทในการเชอมสมพนธระหวางธรรมชาต - มนษย - สตว แสดงสมพนธภาพระหวางคนกบสตวหรอธรรมชาตแบบองครวมโดยมเทพเจาเปนตวเชอมรอยผานการทมนษยเคารพเทพเจาจงพลอยเคารพธรรมชาตและสตวทแบงภาคหรอก าเนดมาจากเทพเจาดวย สวนเรองความเปนอมตะและการชบชวตสมพนธกบแกนธรรมของศาสนาพราหมณเรองปรมาตมนและชวาตมน น าอมฤตซงแทนความหมายดวยความเปนอมตะทเทพธ ารงรกษาไวคอสภาวะปรมาตมน การชบชวตดวยน าอมฤตจงหมายถงชวาตมนทเปนสวนหนงของปรมาตมน

คตพทธศาสนาปรากฏความคดส าคญ 3 ประการ ประการแรกคอความคดเรองโลกมววฒนาการแตไมเทยง คอโลกเกดขนไดเองตามกระบวนการทางธรรมชาต มใชเทพเจาสราง อนจจลกษณะเราใหเหนความปรารถนาทจะหลดพน ประการทสองคอความคดเรองก าเนดมนษย มนษยเกดมาจากพรหมซงแทแลวกคอสตวโลกทยงตองเวยนวายตายเกด มนษยตองเกดเพราะผกพนกบกเลส มนษยทกคนเทาเทยมเพราะเกดมาจากททเดยวกน และประการสดทาย


คอความคดเรองการไมสามารถหาปฐมเหตของโลกและมนษยได เนองจากเมอลดทอนหา ปฐมเหตของโลกและมนษยแลวจะหาตนตอแรกเรมสดไมได

ในดานการด ารงอยระหวางพระพทธเจากบเทพเจานน พบวาพระพทธเจากลบมลกษณะคลายเทพเจาเนองจากถกผนวกรวมเขาในกรอบคดแบบเทวนยม บทบาทของพระพทธเจาปรากฏนอยมากเมอเทยบกบเทพเจา แตกลบพบวาบางเหตการณมการใหคณคาแกพระพทธเจาแลวลดทอนคณคาเทพเจา อยางไรกตาม นาสงเกตวาตวบทพยายามหลกเลยงการเผชญหนาระหวางพระพทธเจากบเทพเจาอยางตรงไปตรงมา

อาจกลาวไดวา “เฉลมไตรภพ” เผยใหเหนวธคดของคนไทยในการรบรคตศาสนาพราหมณและพทธทเกดจากการยอมรบและผสมผสาน ทวากมความขดแยงกอนจะถกปรบปรนหรอประนประนอมใหเขากบสงคมไทย

เชงอรรถ

1 การศกษาวจยครงนผวจยจะใช “เฉลมไตรภพ” ส านวนภาคกลางทงหมด ซงเปนวรรณกรรมลายลกษณ ทงท เปนชอเรอง เฉลมไตรภพโดยตรงและชอเรองอนทม เนอหาเกยวกบ เฉลมไตรภพ ทงเอกสารฉบบตวเขยนสมดไทย สมดฝรง และเอกสารฉบบพมพ ดงน

1) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 75 หนงสอสมดไทยขาว มดท 9 ต 115 ประวตพระยาเพชรปาณให พ.ศ. 2550

2) อะสรนทะราห หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 76 หนงสอสมดไทยขาว มดท 9 ต 115 ประวตหอสมดแหงชาตซอจากทารษาระอน เมอ พ.ศ. 2450

3) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 77 หนงสอสมดไทยด า มดท 10 ต 115 ประวตสมบตเดมของหอสมดแหงชาต

4) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 78 หนงสอสมดไทยด า มดท 10 ต 115 ประวตจาชวง ไฟประทปวง (กองแกว) ถวาย พ.ศ. 2450

5) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 79 หนงสอสมดไทยด า มดท 10 ต 115 ประวตหอสมดแหงชาตซอเมอ พ.ศ. 2450

6) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 80 หนงสอสมดไทยขาว มดท 10 ต 115 ประวตนายเหลง เพชรโรจน ใหเมอ พ.ศ. 2468

7) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 81 หนงสอสมดไทยขาว มดท 10 ต 115 ประวตพระองคเจาหญงนารรตนา ประทานหอสมดแหงชาตเมอ พ.ศ. 2460

8) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 82 หนงสอสมดไทยขาว มดท 10 ต 115 ประวตนายไล ใหหอสมดแหงชาตเมอ พ.ศ. 2460

9) เฉลมไตรภพ เลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 83 หนงสอสมดไทยขาว มดท 10 ต 115 ประวตหอสมดแหงชาตไดมาจากกรมเลขาธการ คณะรฐมนตร


10) ประวตพระอาทตย พระจนทร พระราห หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 302 หนงสอสมดไทยขาว มดท 36 ต 115 ประวตนางนวม ลกษณยนาวน มอบใหหอสมดแหงชาตเมอวนท 30 มถนายน พ.ศ. 2526

11) พระจนเลม 1 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 303 หนงสอสมดไทยด า มดท 36 ต 115 ประวตสมบตเดมของหอสมดแหงชาต

12) เฉลมไตรภพ หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 713 หนงสอสมดฝรง มดท 1 ต 114 ประวตสมบตเดมของหอสมดแหงชาต

13) เฉลมไตรภพ เลม 2 หมวดวรรณคด หมกลอนสวด เลขท 714 หนงสอสมดฝรง มดท 1 ต 114 ประวตสมบตเดมของหอสมดแหงชาต

14) เฉลมไตรภพ ฉบบหนงสอหายาก หอสมดแหงชาตเกบรวบรวมไวในหองหนงสอหายาก

15) เฉลมไตรภพ ฉบบกรมศลปากรจดพมพในงานฌาปนกจศพนางปรก อนทเวศ ณ เมรวดอปสรสวรรค เมอวนท 8 เมษายน พ.ศ. 2479

16) เฉลมไตรภพ ฉบบมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราชจดพมพ พ.ศ. 2545 17) สรยาศศธร ฉบบปรด พศภมวถ เปนบรรณาธการจดพมพ พ.ศ. 2548 18) คมภรโหราศาสตรไทยฉบบสมบรณของหลวงวศาลดรณกร (อน สารกบตร) พมพ

ครงแรกเมอ พ.ศ. 2508 (ตอมาพมพครงท 2 พ.ศ. 2540) 19) ต าราพรหมชาตส าหรบประชาชน ของ พ. สวรรณ ฉบบพมพ พ.ศ. 2556 อยางไรกตาม ยงปรากฏ คมภรเฉลมไตรภพและการบชาพระประจ าวน ฉบบของ

พระครวามเทพมน หรอฉบบของเทวสถาน ซงพมพในงานฌาปนกจศพนางนครสวรรควรพนต (จน อนคฆมนตร) เมอวนองคารท 30 เมษายน พ.ศ. 2511 แตผวจยไมสามารถหาตนฉบบมาไดจงไมไดน ามาศกษา แตจากการศกษาหนงสอประเพณไทยฉบบมหาราชคร รวบรวม โดยอรคนทร วรยะบรณะ ซงปรากฏเนอหาบางสวนของ “เฉลมไตรภพ” ฉบบน ผวจยไดน ามาศกษารวมดวยแลว 2 ในพทธปรชญาแบงลกษณะของสตวโลกไว 3 ลกษณะ ลกษณะแรกคอสงมชวตทประกอบดวย รปขนธและอรปขนธ ไดแก มนษย ลกษณะทสองคอสงทมชวตประกอบดวยรปขนธ ไดแก อสญญสตวหรอพรหมลกฟก ลกษณะทสามคอสงมชวตทประกอบดวยอรปขนธ ไดแก อรปพรหม 3 ในขททกนกาย จฬนเทศแหงพระสตร (30/214) แบงเทวดาไว 3 ประเภท คอ สมมตเทพ (กษตรย) อปปตเทพ (เทวดาหรอเทพ) และวสทธเทพ (พระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระอรหนตสาวกของพระอรหนตสมมาสมพทธเจา) โดยวสทธเทพเปนเทพ ทสงสดในบรรดาระดบเทพทงหมด


เชงอรรถ 1 บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “เฉลมไตรภพ”: การศกษาแนวคดและกลวธสรางสรรค”

เอกสารอางอง จรพฒน ประพนธวทยา. (2546). พระตรมรต. กรงเทพฯ: เทวสถานโบสถพราหมณ. เจษฎา ทองรงโรจน. (2557). พจนานกรมองกฤษ-ไทย ปรชญา = English-Thai dictionary

of philosophy (ancient-medieval-modern). กรงเทพฯ: แสงดาว. ตรศลป บญขจร. (2547). กลอนสวดภาคกลาง. กรงเทพฯ: สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. ธญญา สงขพนธานนท. (2556). วรรณคดสเขยว : กระบวนทศนและวาทกรรมธรรมชาตใน

วรรณคดไทย. ปทมธาน: นาคร. ธระนนท วชยดษฐ. (2558). ประตมานวทยาและคตความเชอเรองพระอศวรในสมยอยธยา .

มหาวทยาลยศลปากร, 35(1), 149-169. ปโลกสตร เนอความพระไตรปฎก เลมท 18 บรรทดท 1266 - 1281. หนาท 56. สบคนจาก

http://www.84000.org/tipitaka/read/v.php?B=18&A=1266&Z=1281#refer ปรด พศภมวถ. (2548). สรยาศศธร. กรงเทพฯ: มตชน. พ. สวรรณ. (2556). ต าราพรหมชาต: ส าหรบประชาชน.กรงเทพฯ: บานมงคล. พระพทธโฆสเถระ. (2546). คมภรวสทธมรรค (สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร),

แปลและเรยบเรยง). กรงเทพฯ: บรษท ธนาเพรส จ ากด. เพญแข กตตศกด. (2529). การศกษาเชงวเคราะหความคดเรองจกรวาลวทยาในพทธศาสนา

ตามทปรากฏในพระสตตนตปฎก. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพ.

ราชภกด (ชาง), พระยา. (2545). เฉลมไตรภพ. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. วสทธ บษยกล. (2520). วสทธนพนธ. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. ศราพร ณ ถลาง. (2539). การวเคราะหต านานการสรางโลกของคนไท. นนทบร: ฝายพฒนา

และเผยแพรงานวจย สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. สนทร ณ รงษ. (2541). พทธปรชญาจากพระไตรปฎก. กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. สปาณ พดทอง. (2553). นามานกรมวรรณคดไทย เลม 1. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชนส. อดศกด ทองบญ. (2552). วเคราะหอภปรชญาในพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: ไทยรายวน

การพมพ. Dowson, J. (1978). A classical dictionary of Hindu mythology and religion,

geography, history and literature. New Delhi: Manu.

http://www.84000.org/tipitaka/read/v.php?B=18&A=1266&Z=1281#refer


Dwivedi, O. P. (2000). Dharmic Ecology. In Christopher Key Chapple and Mary Evelyn Tucker (editor), Hinduism and ecology: the intersection of earth, sky, and water (p.3-22). Cambridge, Mass.: Harvard University Press for the Center for the Study of the World Regions, Harvard Divinity School.

Owen, Huw Parri. (1971). Concepts of deity. London: Macmillan. Pattanaik, Devdutt. (1997). Shiva: An introduction. Mumbai: Vakils, Feffer and

Simons. Randhawa, Mohindar Singh. (1960). Kangra paintings of the Bhagavata Purana.

New Delhi: National Museum of India. Seshagiri Rao, K. L. (2000). The Five Great Elements (Pañcamahābhūta): An

Ecological Perspective. In Christopher Key Chapple and Mary Evelyn Tucker (editor), Hinduism and ecology: The intersection of earth, sky, and water (p.23-38). Cambridge, Mass.: Harvard University Press for the Center for the Study of the World Regions, Harvard Divinity School.

Tresidder, J. (1931). Symbols and their meanings: The illustrated guide to more than 1,000 symbols-their traditional and contemporary significance. London: Duncan Baird Publishers.

คติพราหมณ์และคติพุทธใน เฉลิม ......72...

Documents