ชุมชนในพื้นที่ที่ได้รับผล ...1 ภายใต...

1

ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง

สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554

ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพและมลนธสาธารณสขแหงชาต

ชมชนในพนททไดรบผลกระทบจากโครงการ

เหมองแรโปแตช จ. อดรธาน (แหลงอดรใต)

โดย สาวตร สขศร1

บทสรปผลการศกษาขอเทจจรงเกยวกบการยอมรบ และวธการบงคบใชสทธชมชนในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ เขตพนทชมชน (แหลงอดรใต) ซงตงอยในพนททไดรบผลกระทบจากโครงการ

เหมองแรโปแตช อ . เมอง จ . อดรธาน เมอวนท 16 พฤษภาคม พ .ศ. 2553 ในประเดนการจดการ

ทรพยากรทดน แหลงนา อากาศ และการเขาไปมสวนรวมกบการตดสนใจในโครงการของรฐ โดยใช

วธการสมภาษณตวแทนชาวบาน และสมาชกในกลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน2

1 อาจารยประจาคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

2 ขอบพระคณ คณจนทา สตยาบน (อ.เมอง), คณแสงอรณ อขนา (อ.เมอง), คณประจวบ แสนพงส (โนนสมบรณ),

คณหนเพยน โคชาร (โคกส), คณทองสา พรมมาล (หนองนาเจรญ), คณสมบต พรฝกหวาน (โคกส), คณนตกร คา

ช (ขอนแกน), คณปญญา โคตรเพชร (หวยสามพาด), คณเตอนใจ โสพะเนาว (อ.เมอง), คณทองหลอ ทพสวรรณ

(หนองลมพห), นายเลศ เหลกเขยว (หนองนาเจรญ), คณมณ บญรอด (อ.เมอง), คณลาพน รตน (อ.เมอง), คณ

สมคด พลส (สงคม)

2




1. ลกษณะของชมชน และความเปนมาของชมชน 3

1.1 ความเปนมาของโครงการเหมองแรโปแตช จ . อดรธาน

โครงการเหมองแรโปแตช จ . อดรธาน เรมปรากฎตวขนตงแตบรษทไทยอกรโกโปแตช จากด

ซงตอมาเปลยนชอเปนบรษทเอเชย แปซฟก โปแตชคอรปอเรชน จากด (APPC) บรษทลกของ เอเชย

แปซฟค รเสรทชเซส ลมเตด (APR) ทนขามชาตจากประเทศแคนาดา ไดรบสทธในการสารวจและผลต

แรโปแตชจากกรมทรพยากรธรณ กระทรวงอตสาหกรรม ตงแตป พ .ศ. 2527 โดยไดเรมสารวจแหลงแร

โปแตช ตงแตป พ .ศ. 2536 ทงยงเรมศกษาความเหมาะสมของโครงการ และวางจางบรษท ทม คอน

ซลตง แอนด เอนจเนยร จากด ศกษาและจดทารายงานวเคราะหผลกระทบดานสงแวดลอม (EIA) โดย

บรษท ฯ สารวจพบแรโปแตชคณภาพดใน 2 แหลง คอ แหลงสมบรณหรอแหลงอดรใต (Som boon

Site) มปรมาณแรสารอง 300 ลานตน และแหลงอดรธาน (Udon Thani Site) มปรมาณแรสารอง 1

พนลานตน ในสญญาระหวางกระทรวงอตสาหกรรมและบรษทฯ ระบใหสทธผกขาดกบบร ษทในการขอ

ประทานบตร สทธขยายเขตเหมองแรเพอรวมเอาแหลงแรตอเนองซงอยนอก “เขตเหมองแร” ดวย โดย

รฐบาลตองพยายามอยางทสดทจะไมเปลยนแปลงหรอเพกถอนสญญา บรษทฯ ยงไดสทธผกขาดเพยงผ

เดยวในการสารวจ ประเมนคา พฒนา กอสราง และดาเนนกจ การเกยวกบโปแตช ในขณะท

คณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI) ตองใหการคมครองสทธและประโยชนทงปวงทบรษทฯ และผถอ

หนของบรษทไดรบ บรษทจะไดรบยกเวนอากรขาเขารอยละ 75 ยกเวนภาษเงนไดนตบคคลสาหรบ

กาไรสทธ 8 ป ยกเวนภาษการคา และคาธรรมเน ยมบางชนด ทงน รฐบาลจะใหความชวยเหลอเพอ

อานวยความสะดวกในการปฏบตงานตาง ๆ การตดตอหนวยงานของรฐ หากบรษทรองขอ เพอใหงาน

ดาเนนไปอยางรวดเรวภายในขอบเขตของกฎหมาย นอกจากนรฐจะพยายามใหความชวยเหลอตาม

สมควร เพอใหมการตกลงกบเจาของทดนทจะขออนญาตเชา หรอซอทดน หากบรษททาไมได

ภายหลงการเจาะสารวจแรโปแตชในพนทจงหวดอดรธานไปทงสน 160 หลม ครอบคลมพนท

846 ตารางกโลเมตร ในป พ .ศ. 2543 กระทรวงอตสาหกรรมไดออกอาชญาบตรพเศษใหแกบรษท

จานวน 53 แปลง โดยมอาย 3 ป แตบรษทขอปรบลดเหลอเพยง 12 แปลง ครอบคลมเนอท 1.2 แสนไร

มอาณาเขตครอบคลม ต . หนองขอนกวาง ต. โนนสง ต .หนองไผ ต. หนองนาคา อ .เมอง ต.โพนงาม อ .

หนองหาน และ ต . หวยสามพาด ต . นามวง อาเภอประจกษศลปาคม และบรษทยงไดซอทดนสาหรบ

สรางโรงแตงแร ไวแลวกวา 2,500 ไร

3 ขอมลทวไปเกยวกบโครงการเหมองแรโปแตชจ. อดรธาน เรยบเรยง และสรปจากเอกสารอเลกทรกนกส และ

ขาวสารออนไลนหลายฉบบ เชน เหมองโปแตชอดร ฯ ตองใชปญญาแกไข

http://www.esaanvoice.net/esanvoice/know/data/64346434.pdf,http://www.thaingo.org/cgibin/content/contnt

1/show.pl?0283, http://www.measwatch.org/autopage/show_page.php?t=20&s_id=175&d_id=177

http://www.esaanvoice.net/esanvoice/know/data/64346434.pdf

http://www.thaingo.org/cgibin/content/contnt1/show.pl?0283



http://www.measwatch.org/autopage/show_page.php?t=20&s_id=175&d_id=177

3




(หลกหมดเขตสารวจ และทดนทซอไวสาหรบโรงแตงแรง)

บรษทยนเสนอรายงานประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม (EIA) ตอสานกงานนโยบายและแผน

สงแวดลอม (สผ.) และไดรบการอนมตในเดอนธนวาคม 2543 ทามกลางเสยงวจารณวาการทา EIAม

ปญหาในกระบวนการจดทา ไมถกตองตามหลกวชาการ ขอมลไมถกตองครบถวน ลาสมย อกทงไมม

การประเมนผลกระทบในประเดนสาคญหลายกรณ เดอนพฤษภาคม ป 2546 เมออาชญาบตรพเศษ

หมดอายแลว บรษทจงยนขอประทานบตรเหมองใตดนตา ม พ .ร.บ. แร (ฉบบท 5) พ.ศ. 2545 ท

กาหนดใหทาเหมองใตดนของทดนทมใชทวางเปลาได ถาอยในระดบความลกไมเกน 100 เมตร ซงเปน

ประเดนทถกหยบยกขนวา ถอเปนการละเมดแดนกรรมสทธของบคคลอนหรอไม4 ในเดอนมถนายน ป

2549 บรษทสนเหมองแรไทย จากด ในเครออตาเลยนไทย ซอกจการของบรษท APPC จนสงผลให

APPC กลายเปนบรษทของคนไทย 100% โดยเครออตลไทย ถอหน 90% รฐบาลไทยถอหน 10% มทน

จดทะเบยน 3,000 ลานบาท (เขาใจวาเพอตดปญหาขอโตแยงในประเดนทวารฐบาลไทยทาสญญาใน

ลกษณะทเสยเปรยบกบตางประเทศ) และเดอนกนยายนในปเดยวกน โดยผลจากการยนเรองคดคาน

โครงการ ฯ ตอหลายหนวยงานทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงตอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

เปนผลใหบรษทและกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.) ตองชะลอการรงวดขนรปแผนท

เพอขอประทานบตรเหมองใตดน รวมทงยกเลก EIA ฉบบเดมทมปญหา เพอจดทารายงานฉบบใหม

4 แตเดมมาไมสามารถทาเหมองแรใตดนในประเทศไทยได เพราะกฎหมายไมไดกาหนดอนญาตไว แตจากเงอนไข

ทวา รฐบาลไทยตองใหความชวยเหลอเพออานวยความสะดวกแกบรษทตามสญญา ภายหลงทาสญญากบบรษท

แลว รฐจงแกไขเพมเตมกฎหมายใหสามารถทาเหมองแรใตดนได ภายใตพระราชบญญตแร (ฉบบท 5) พ.ศ. 2545

ซงเปนการอนญาตใหทาเหมองแรใตดนทลกกวา 100 เมตร ไมตองขออนญาตจากเจาของทดนไดเปนครงแรก

ปจจบน ดวยผลของการแกไขพระราชบญญตฉบบดงกลาว มกลมผประกอบการอตสาหกรรมเหมองแรยนขอสารวจ

และผลตโปแตชใตพนทชมชน และเกษตรกรรมในภาคอสานมากถง 7 โครงการ ในพนทรวมทงสน 634,145 ไร

(ขอมลจากกรมทรพยากรธรณ และกลมนเวศวฒนธรรมศกษา);



4




ตามขอเรยกรองของกลมอนรกษสงแวดลอมอดรธาน อยางไรกตาม จนถงปจจบนกระบวนการ EIA

ดงกลาวยงไมสามารถเรมตนได รวมทงการแตงตงคณะทางานชดตาง ๆ ของจงหวดอดรธานยงไมเปน

ผลสาเรจ ทงนดวยขอโตแยงในเรองการมสวนรวมของชมชนผไดรบผลกระทบจากโครงการ และสดสวน

คณะกรรมการศกษาเรองตาง ๆ ทรฐตงขนนนขาดความเปนกลาง

1.2 ลกษณะการดาเนนโครงการ ฯ

จากขอมลเรมแรกของบรษทระบวาโครงการน อยหางจากตวเมองอดรธานไปทางทศตะวนออก

เฉยงใต ประมาณ 15 – 20 กม. พนทขอประทานบตรประกอบดวย 2 สวน คอ เหมองใตดนลกประมาณ

350 เมตร และโรงแตงแรบนผวดน บนเนอทประมาณ 1,250 ไร ในการทาเหมองแร และ โรงแตงแร

บรษทขอประทานบตรมอาย 25 ป แยกเปนชวงกอสราง 3 ป และชวงดาเนนการอก 22 ป โดยใชเทค

นกการทาเหมองแบบ “ชองทางสลบคายน” โดยขดแรเปนชอง และเวนบางสวนไวเปนเสาคายน จากนน

นาแรทขดไดลาเลยงผานอโมงคขนมายงโรงแตงแรเพอเขากระบวนการแยกแรดวยวธ “ลอยแร” หรอ

กรรมวธละลายในนาและการตกผลก ทงนประมาณรอยละ 83 ของผลตภณฑแรโปแตช จะสงจาหนาย

ตางประเทศทเหลออกประมาณรอยละ 17 จาหนายภายในประเทศ มาตรการดานการจดการสงแวดลอม

บรษทจะจดการนาใชดวยการสรางบอเกบนาฝนในพนทเพอใชในกระบวนการผลต และมการหมนเวยน

กลบมาใชใหมในการแยกแร สวนการลดการทรดตวของผวดน จะทาโดยการออกแบบเสาคายนใหม

ขนาดทเหมาะสม มการนาหางแรทงหมดกลบไปถมในชองเหมองเพอไมใหมกองหางแรเหลออย

ภายหลงปดเหมอง ดานมาตรการปองกนสา หรบกองหางแร และบอนาเกลอ บรษทจะจดสรางคนดน

โดยรอบปพลาสตกสงเคราะห HDPE ทกนบอ พรอมตดตงระบบตรวจสอบการรวซม ดวยการตดตง

เครองดกฝนในโรงแตงแร และใชดนปกคลมและปลกตนไมบนกองหางแร โดยหวงใหเปนแนวกนฝน

เกลอ ภายหลงการ (ตอง) รบฟงความเหนของประชาชน บรษทอตลไทย ระบวาจะเพมมาตรการปองกน

ผลกระทบสงแวดลอมใหมากขน ทงการควบคมฝนจากโรงแตงแรบนผวดน โดยจะควบคมการปลอยฝน

ไมใหเกน 230 มก./ลกบาศกเมตร, การถมกลบหางแร จะทาใหเรวขน และมการคลมกองหางแร ลด

ความสงของกองหางแร รวมทงตดตงระบบทอรวบรวมนาเกลอเพอนาไปเกบกกไวในบอนาเกลอและ

ตดตงทอการดดนาเกลอเพอปองกนมใหนาเกลอปนเปอนดนและนาใตดน สวนการทรดตวของดนได

ออกแบบเหมองใหสามารถควบคมการทรดตวงของผวดนตลอดระยะเวลาการทา เหมอง 22 ป ไมให

เกน 70 ซม.

1.3 จานวนชมชนทอาจไดรบผลกระทบจากโครงการฯ

ป 2547 บรษทฯ ไดรบจดทะเบยนคาขอประทานบตรทาเหมองแรใตดนเพอผลตโปแตชในพนท

อดรใต จานวน 22,437 ไร ครอบคลมพนท 4 ตาบล คอ ต .หวยสามพาด ต .นามวง กงอ .ประจกษศลปา

คม ต . หนองไผ และต .โนนสง อ .เมอง ซงประกอบดวย 51 หมบาน และมประชากรทงสน 26,533 คน

สวนชมชนทอยรอบ ๆ เหมอง มอกกวา 40 หมบาน อยางไรกตาม หากพจารณาผลกระทบทางระบบ

นเวศวทยา ซงตองนบตามสายลาหวยทไหลเชอมโยงจากทต งเหมองดวย โครงการนจะ คลอบคลมพนท

อกไมตากวา 70 หมบาน

สาหรบอดรเหนอนน บรษทฯ ไดรบจดทะเบยนคาขอประทานบตรครอบคลมพนทราว 52,037

5




ไร ซงมากกวาอดรใตกวา 2เทา โดยในพนทนมจานวนประชากรหนาแนนทสดในจงหวดอดรธาน

กลาวคอในเขต อ .เมอง และเขตกงอาเภอป ระจกษศลปาคม ซงเปนพนททมประชากรหนาแนนเปน

อนดบท 3 ของจงหวดอดรธาน

1.4 ประเดนความเปนชมชนดงเดม หรอชมชนทองถน

ชมชนทรวมตวกนเพอบงคบใชสทธชมชนในการคดคานโครงการเหมองแรโปแตชน มลกษณะ

เปนชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดม ทรวมตวกนตามกลมทองท, กลมรวมใชทรพยากร และกลมผ

ไดรบผลกระทบจากโครงการภาครฐ ทงน สามารถสบหลกฐานจากประวตการตงชมชน ไมวาจะเปน

หมบาน วด โรงเรยน ซงบางชมชนอยกนมาเปนรอยปกม ทงนโดยมการตงขอสงเกตวา ใหลอง

เปรยบเทยบลกษณะชมชนดงเดมทต งถนฐานอยกอนทจะมโครงการเหมองมาลง กบลกษณะของชมชน

นคมอตสาหกรรมมาบตาพด จะเหนความแตกตางวาชมชนทเขามาอยในภายหลงจากมโครงการของรฐ

หรอภาคธรกจเอกชนเกดขนแลวมกเปนชมชนทเกดขนใหม ทงนโด ยมวตถประสงคเพอเขาไปอาศย

และเพอประกอบการงานซงเกยวของกบตวโครงการโดยตรง แตชมชนทกาลงถกโครงการเหมองแร

โปแตชบกรกอยน คอ ชมชนทองถนทมอาชพดงเดมของเขาอยกอนทจะโครงการจะเขามา

1.5 ปญหา และสาเหตทนาไปสการคดคานโครงการ ฯ

1.5.1การปดบงขอมลทเกยวกบโครงการ ฯ

ในชวงแรกของโครงการฯ ซงตองมการสารวจแรโปแตชในพนทนน ๆ คนอดรธานและ

คนสวนใหญในประเทศเขาใจวา พนททจะขดทาเหมองใตดนมเพยง 22,437 ไร (แหลงอดรใต) เทานน

บางกรณเขาใจวาเปนการทาเหมองบนผวดนและทาในพนทเพยง 1,200 ไร ซงบรษทเปนเจาของ

กรรมสทธทซ อจากราษฎรโดยถกตองตามกฎหมาย ทงทในความเปนจรงดงกลาวไปแลววา บรษท

APPC ยนขอประทานบตรทาเหมองใตดนทงในแหลงอดรใตและเหนอ รวมท งสนเกอบ 75,000 ไร อก

ทงบรษทยงใหขอมล หรอกลาวถงการควบคมและจากดผลกระทบดานสงแวดลอมในเรองนาเคม ดนเคม

ฝนเกลอ ดนทรด นอยมากเสมอนหนงไมใชเรองทเปนสาระสาคญ ทาใหประชาชนในพนทขาดความร

ความเขาใจเกยวกบตวโครงการฯ และไ มสามารถประเมนผลกระทบทจะเกดขนกบฐาน

ทรพยากรธรรมชาตในทองถน รวมทงผลกระทบดานอน ๆ ทอาจเกดขนในอนาคตของเขา อาท อาชพ

วถชวต สขภาพ ฯลฯ

1.5.2 ขอกงวลดานผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพ กบความรบผดชอบ

ของบรษทผยนขอประทานบตร

ในอดตพนททจะเกดโครงการเหมองแรโปแตชอดรธาน เคยไดรบผลกระทบจากการ

ทรดตวของดนมาแลว เนองจาก นาใตดนละลายชนหนเกลอออกมาทาใหชนหนทอยเหนอชนหนเกลอ

เกดการทรดตว และยงผลใหชนผวดนในพนทหลายแหงทรดตวลงไปหลายเมตร ดงนน จงมการ

คาดการณกนวาการทาเหมองแรใตดนของโครงการฯ อาจกอใหเกดการทรดตวของผวดนไดอกใน

อนาคต เนองจากแรโปแตชจะถกขดออกมาจากชนดนลก ซงจะเกดขนอยางชา ๆ และทรดตวเกอบจะ

6




เทากนเปนบรเวณกวาง โดยการทรดตวของดนจากการทา

เหมองอาจจะทรดไมเกน 70 ซม.5 จากรายงานการทรดตว

ของดน ระบวาในระยะ 5 ปแรกจะเกดการทรดตวตามแนว

หวยหน และจะเกดการทรดตวตามแนวหวยนาเคม หวยวง

แสงในระยะหลง โดยทการทรดตวของผวดนดงกลาวจะไป

เปลยนแปลงการไหลของนาใตดนดวยเพราะชนหนอมนา

บรเวณเหมองแรอยในระดบตน

(บอนาซบ1ใน2บอทเหลออยในพนทโครงการฯ)

นอกจากนยงระบวา การขดอโมงคทาเหมองใตดนผานชนนาบาดาลอาจทาใหสญเสยนาใตดน

(นาซบ) ตลอดจนการรวซมของของเสย สารเคม นามน หรอการรวซมจากโปแตช และเกลอ นาจากกอง

เกลอหางแร และบอเกบนาตาง ๆ อาจรวซมลงดน และทาใหนาใตดนระดบตนไหลจากพนทโครงการ

ไปสพนทใกลเคยงทอยตากวาสงผลกระทบตอแหลงนาในทองถนทประชาชนใชอปโภคบรโภคใน

ครวเรอน ทงน ชนนาใตดนระดบตนนยงเชอมตอกบระบบการไหลของนาบนผวดนดวย ทสาคญคอพนท

ในการสรางเหมองโปแตช (โดยเฉพาะอยางยงในบานโนนสมบรณ) ครอบคลมพนทชมชน พนทนา และ

พนททาไรของชาวบาน และอยหางจากแหลงนา สาคญ คอ หนองนาตาล ซงเปนหนองนาธรรมชาตท

ชาวบานใชเพอการเกษตรกรรม และเลยงสตว เพยง 1 กโลเมตร เทานน การปนเปอนของนาใตดนจง

อาจสงผลกระทบตอคณภาพนาใตดนและบนดนทอยนอกพนทโครงการ ซงยอมกระทบตอไปยง

ประชาชนทอาศยอยในบรเวณใกลเคยงดวย6

อยางไรกตาม กลบปรากฎวาพระราชบญญตแร ระบความรบผดชอบของบรษท ฯ และกระทรวง

อตสาหกรรมไวแตเพยง ตอความเสยหายเรองแผนดนทรด และจากดเฉพาะในเขตทไดรบประทานบตร

เทานน7 โดยไมไดระบถงความรบผดชอบใด ๆ หากเกดผลกระทบสงแวดลอม ดานอน อาท การ

5 บรษท เอเซย แปซฟค โปแตช คอรปอเรชน จาก ด. โครงการเหมองแรโปแตชอดรธาน “รายงานทางเทคนคการ

ทรดตวของดน” : หนา 4 -1, 2547

6 บรษทเอเซย แปซฟค โปแตช คอรปอเรชน จากด . โครงการเหมองแรโปแตชอดรธาน “รายงานทางเทคนคนาใต

ดน” : หนา 4 –4, 2547

7 มาตรา 131/3 พระราชบญญตแร ระบเรองควา มรบผดชอบตอความเสยหาย หรอความเดอดรอนราคาญใดอน

เกดแกบคคล ทรพยสน หรอสงแวดลอม ทงนตองอยในกรณทเกดความเสยหายขนในเขตทไดรบอนญาต ให

สนนษฐานไวกอนวา ความเสยหายนนเกดจากการกระทาของผถออาชญาบตร หรอใบอนญาตนน อยางไรกตา ม

ตามพระราชบญญตแร ใหสนนษฐานไวกอนวา การทรดตวของพนดนนนเกดขนจากการทาเหมองใตดน และหาก

เปนทยตวา การทาเหมองใตดนเปนตนเหตแหงการทรดตวของพนทดนนน ใหผถอประทานบตรทาเหมองใตดน

และหนวยงานของรฐเปนผตรวจสอบการทาเหมอง รวมกนรบผดชอบตอผเสยหาย ในทกกรณ และหาก

7




ปนเปอนของสารเคมในแหลงนา การปนเปอนของฝนเกลอในอากาศ แหลงนา หรอความเปลยนแปลง

ทางนเวศวทยา โดยรฐผลกใหปญหาอนใดทเกยวกบสงแวดลอมเขาชองทางตามกฎหมายอน เชน

กฎหมายสงแวดลอม ซงบรรดาผเปนเจาของทดน หรอผไดร บผลกระทบตองพสจนเองวาผลกระทบ

เหลานนเกดจากการทาเหมอง เพราะกฎหมายเหลานมไดมบทสนนษฐานอยางพระราชบญญตแร ซง

กาหนดใหภาระการพสจนตกอยกบเจาของเหมองผกอใหเกดความเสยหาย นอกจากนผเสยหายอนซง

อยนอกพนททาเหมองแรทตองรบภาระการพสจน ยงเปนกลมคนทไมมสทธมสวนรวมในขนตอนการทา

ประชาพจารณ ไมเปนผมสทธตรวจสอบการทาเหมอง และกระทงไมมสทธในกองทนชดเชยใด ๆ8

1.5.3 รายงานประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (EIA) ไมถกตองครบถวน

ป 2548 ซงเปนปทบรษทยนขอประทานบตรทาเหมองใตดน และอยในขนตอนการขน

รปแผนทเพอประกอบการขอประทานบตรดงกลาวไดมการรองเรยนความไมสมบรณของรายงาน

การศกษาผลกระทบดานสงแวดลอม วาทาไมครอบคลมพนทการทาเหมองแรทงหมด และไมครบถวน

รอบดาน ท ปรกษาดานวศวกรรมของบรษท APPC กลาวถงผลกระทบดานสงแวดลอมทอาจจะเกดขน

จากโครงการทาเหมองแรวา การทาเหมองใตดนของโครงการใชวธการขดแรใตดนเปนชองทางสลบคา

ยน โดยมการเจาะอโมงคลงสชนแรเพอสกดแรในชนดน นามาผานขบวนการลอยแรแลวผา นการสบด

แหงอกท จากขบวนการนจะไดเกลอซงเปนหางแรในชวงแรกประมาณ 10 ลานตนตอปซงเปนเกลอซง

จะนามากองไวทลานโลงบนผวดนทปดวยพลาสตกความหนา 2 มลลเมตรกองไวนานอยางตา 6-7 ป

รวมทงสรางบอนาเคมกกนาจากขบวนการผลตและบอบาบดนาเคม ซ งจะไมทาใหเกดผลกระทบตอ

สงแวดลอมแตอยางใด แมวาจะเกดการกระจายของปรมาณโซเดยม หรอเกลอในสงแวดลอมหรอผวดน

ประมาณ 5 เปอรเซนตตลอดอายการทาเหมอง และจะมฝนเกลอเกดขนเพยงเลกนอยเนองจากผวหนา

ของกองเกลอเปนผลกแขง ในดานผลกระทบจากการทร ดตวของแผนดนตลอดอายเหมองประมาณ 22

ป นน จากการทาแบบจาลองทางคณตศาสตร ไดขอสญนษฐานทางวศวกรรมวาอาจจะเกดแผนดนทรด

ไดมากทสดประมาณ 77 ซม. เปนบรเวณกวาง ซงถาไมมการตรวจวดดวยเครองมอพเศษกจะไมรสกวา

มความเปลยนแปลงของแผนดน อย างไรกตาม การถมหางแรกลบลงไปภายหลงจะบรรเทาความรนแรง

ของการทรดตวของแผนดนไดประมาณ 50% ทงนบรษทไดทารายงานศกษาผลกระทบดานสงแวดลอม

เสนอตอสานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอมและไดรบความเหนชอบไปแลวตงแตป 2543 (ชาวบาน

และกลมอนรกษ ฯ คดคาน ในประเดนนมาก เนองจากภาครฐให EIA ผาน โดยทชาวบานในพนท

โครงการ ฯ ไมไดรบรดวยเลย ) รายงาน EIA ฉบบดงกลาวถกทวงตงจากคณะทางานแกไขปญหาขอ

รองเรยน เกยวกบรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม และมการสรปวา EIAของโครงการฯ ม

ขอบกพรองหลายประเดน9 กลาวคอ

หนวยงานของรฐดงกลาวไดชดใชคาเสยหายใหแกผเสยหายแลวใหใช สทธไลเบยตอผถอประทานบตรทาเหมอง

ใตดนได

8 ศกษารายละเอยดเพมเตมเกยวกบประเดน "ผเสยหาย" กรณเหมองใตดน ไดทบทความอเลกทรอนกส url

http://www.thaingo.org/cgi-bin/content/content1/show.pl?0283

9 ดขอมลเพมเตมไดจาก เอกสารอเลกทรอนกส ท url

http://www.thaingo.org/cgi-bin/content/content1/show.pl?0283

8




(1) ปญหาการทรดตวของแผนดน จะมการทรดตวของแผนดนนอยทสดประมาณ 70 ซม.

ครอบคลมพนทเขตเหมองแร 25 ตารางกโลเมตร (หรอประมาณ 15,625ไร) ในระหวางอายการทา

เหมอง22 ป โดยพนทในเขตเหมองแร 25 ตารางกโลเมตรทจะไดรบผลกระทบ ค อ นาขาว บานเรอน

ถนนมตรภาพ ทางรถไฟกรงเทพฯ-หนองคาย และฐานทพทหาร ซงในความจรงแลว ยงไมมใครสามารถ

ยนยนการทรดถลมของดนทงระยะทาเหมองและหลงปดเหมองทแทจรงแนนอนได

(2) ปญหานาเกลอ เกดจากกระบวนการแตงแรปรมาณกวา 5,240 ตนตอวน ซงเป นการใชนา

ดบจานวนมาก โดยบอเกบนาเกลอจะมความจประมาณ 2,197,703 ลบ.ม. จานวน 1 บอ กอนจะสงไป

แยกเอาเกลอออกดวยระบบระเหย (ในประเดนนในอนาคตร อาจมการแยงชงแหลงนาสาธารณะกบ

ชาวบานทอยในพนท)

(3) ปญหาเศษหางเกลอ การผลตแรโปแตช 6,000ตนตอวน จะเกดเศษหางเกลอ14,000 ตน

(ประมาณ 4.66 ลานตนตอป) จะนาไปเกบยงลานกองเกลอกลางแจงทไมมหลงคาปกคลมฝนและลม ท

เตรยมไวขนาดกวาง 600 เมตร ยาว 1 กโลเมตร มความสงของกองหางเกลอ 40 เมตร จะอยบนผวดน

ไปถง 50 ป คาดวาหางเกลอไมตากวา 20 ลานตนจะถกปลอยเขาสสภาวะแวดลอมทเปน นาขาว ปา

หนองนา ลานาและหนองหานภมภวาป จากความไมรอบคอบรดกม และประมาทเลนเลอ

(4) ปญหาฝนเกลอ จากโรงแตงแร และลานกองเกลอขนาดใหญ จะฟงกระจายในรศมไมตากวา

9 ตารางกโลเมตร จะทาความเสยหายใหแกบานเรอน วสดสงของ แหลงนา สตว และคน

3หนองนาตาล แหลงนาธรรมชาตทอยในพนท แนวตนสนทบรษทแจงวาปลกไวกนฝ นเกลอ

นอกจากนคณะทางานยงเหนวารายงานEIA ไมครอบคลมพนท เขตเหมองแรของแหลง

โนนสมบรณทงหมด ทงยงมปญหาวา สานกงานนโยบาย และแผนสงแวดลอม (สผ.) และคณะ

ผชานาญการฯ ไมไดพจารณาเอกสารสาคญตอการพจารณา EIA หลายชน ทาใหไมรวาผลกระทบท

แทจรงจากการทาเหมองแรใตดน ทงบนดนและใตดนนนมลกษณะอยางไร และรนแรงแคไหน

http://www.nokkrob.org/index.php?file=webboard&obj=forum.view%28cat_id=nkbd-1,id=14%29

http://www.nokkrob.org/index.php?file=webboard&obj=forum.view(cat_id=nkbd-1,id=14)

http://www.nokkrob.org/index.php?file=webboard&obj=forum.view(cat_id=nkbd-1,id=14)

9




อยางไรกตาม รายงานวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม

ฉบบปญหาดงกลาว ตอมาถกยกเลกไป และเตรยมจดทาฉบบ

ใหม ทงน ตามคาเรยกรองของกลมอนรกษฯ แตปจจบนยงไม

สามารถทาได เนองจากองคประกอบของคณะทางาน ฯ ขาด

ความเปนกลาง และรอบดาน มตวแทนภาคประชาชน

โดยเฉพาะอยางยงประชาชนในพนททเขาไปมสวนรวมใน

สดสวนทนอย ไมสามารถแสดงความคดเหนใด ๆ ไดอยางม

นาหนกเพยงพอ นอกจากนทางกลมอนรกษฯ ยงมความเหน

ตอไปดวยวา โครงการทาเหมองแรขนาดใหญ และในระยะเวลา

ทยาวนาน (22 ป) การทาเพยงแต EIA ไมเพยงพออกตอไปแลว

เมอเปรยบเทยบกบขอมลดานผลกระทาตาง ๆ ทอาจเกดขนกบ

ชาวบานในพนทเหมองแร และพนทลอมรอบ แตจาตองมการทา HEA หรอผลกระทบดานสขภาพของ

ประชาชน และแผนยทธศาสตรอน ๆ เพมเตมดวย

1.5.4 ขาดการทาประชาพจารณประชาชนในพนท

พระราชบญญตแร พ .ศ. 2545 สวนทวาดวยการทาเหมองแรใตดน ไดกาหนดแนวทาง

ในการสรางความเขาใจกบประชาชนในพนทโครงการ ทงในชวงกอนการยนคาขออนญาตประทานบตร

และในชวงระหวางการพจารณาอนญาตประทานบตรไว โดยใน ขนตอนกอนการยนคาขออนญาต

ประทานบตรในมาตรา 88/9 ตามพระราชบญญตแรดงกลาว ไดใหโอกาสผประสงคจะยนคาขออนญาต

ประทานบตรสามารถรองขอตอ กพร . เพอจดใหมการประชมหารอเบองตนกบผมสวนไดเสยในพนท

โครงการ โดยในการประชมดงกลาว ผประสงคจะย นคาขอประทานบตรสามารถนาขอมลเบองตนท

เกยวของกบโครงการเผยแพรใหผมสวนไดสวนเสยไดรบทราบ และหากมคาถามหรอขอสงสยกถอเปน

โอกาสทดสาหรบผย นคาขอประทานบตร จะไดทาการชแจง หรอทาความเขาใจและนาขอสงเกตตาง ๆ

ไปใชเปนขอมลในการจดทารายละเอยดโครงการ เพอประกอบการยนคาขอประทานบตรตอ กพร .

ตอไป โดยการประชมจะใชเวลาประมาณ 140 วน นบแตผประสงคขอประทานบตรทาเหมองใตดนแจง

ความประสงคจะใหมการจด ประชมปรกษาเบองตนตอ กพร . แตทผาน

มาบรษท APPC ไมเคยแสดงความประสงคทจะดาเนนการในสวนน และ

ไมเคยมการทาประชาพจารณเกดขนแตอยางใด

นอกจากน ในระหวางการพจารณาอนญาตประทานบตรในมาตรา

88/7 และมาตรา 88/10 ตาม พระราชบญญตดงกลาวยงกาหนดให

ฯพณฯ รวอ. นารายละเอยดหลกเกณฑ และเงอนไขก ารขอประทาน

บตรทาเหมองแรใตดนพรอมรายงานประเมนผลกระทบสงแวดลอมท

ไดรบความเหนชอบตามกฎหมายแลวเขาสกระบวนการรบฟงความ

คดเหนของผมสวนไดเสย โดย อก. เปน ผดาเนนการตามระเบยบของ

10




ทางราชการ โดยความเหนทไดจากการประชมในครงนจะนาไปเพมเตมไวเปนเงอนไขทายการอนญาต

ประทานบตร ทผไดรบอนญาตประทานบตรตองนาไปปฏบต ซงความคบหนาการขออนญาตประทาน

บตรของบรษท APPC จนถงปจจบนยงไมถงขนตอนน ทงนตามพระราชบญญตแร (ฉบบท 5) พ.ศ.

2545 มาตรา 88/7 ยงกาหนดใหรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมนารายงานการวเคราะหผลกระทบ

สงแวดลอมทไดรบความเหนชอบตามกฏหมายแลว และขอมลตามมาตรา 88/6 ของพระราชบญญตแร

เขาสกระบวนการรบฟงความคดเหนของผมสวนไดเสย ตามราย ละเอยดหลกเกณฑของทาง

ราชการตอไป

3. กระบวนการจดการทรพยากรทางธรรมชาตของชมชน

3.1 กลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน

กลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน ประกอบดวยสมาชกซงเปนชาวบานทอาศยอยใน 4

ตาบล 40 หมบาน อนประกอบดวย ตาบลหนองไผ ตาบลโนนสง ตาบลนามวง ตาบลหวยสามพาด ซง

อยในแหลงอดรใต สาหรบสาเหตแหงการรวมตวกนนน แรกเรมชาวบานไมรวาจะมโครงการทา

เหมองแรโปแตชเขามาในพนทของตน และเขาใจวาการขดสารวจทของบรษทเปนการสารวจหานามน

เมอตอไปภายหลงไดทราบเรองราวทแทจรง รวมทงผลด -ผลเสยของโครงการฯ จากองคกรพฒนา

เอกชนเขามาพดคยแลกเปลยน และใหขอมลในอกแงมมหนงกบคนในชมชน ซงแตกตางไปจากขอมลท

ไดรบจากภาครฐและบรษท ชาวบานจงหาตวแทนจากแตละหมบานทอยในพนท มารวมปรกษาหารอกน

วาจะทาอยางไรตอไป ราวปลายป พ .ศ. 2543 มการรวมตวกนครงแรกจานวน 12 คน รวมกนยนหนงสอ

ตามหนวยงานทเกยวของ เพอขอใหชะลอโครงการ ฯ ไวกอน พรอมทงขอขอมลตาง ๆ เกยวกบ

โครงการดงกลาวมาศกษาเพมเตม นอกจากนนยงไดยน เรองคดคานการแกไขเปลยนแปลง

พระราชบญญตแร (ป 2510) จากทแตเดมไมมการอนญาตใหทาเหมองแรใตดนและจะตองซอทดน

ทงหมดทจะทาเหมอง แตภายหลงแกไข พ .ร.บ. แร ป 2545 รฐสามารถใหสมปทานทาเหมองใตดนลก

ลงไป 100 เมตร ไดโดยไมตองขออนญาตหรอขอซอทดนจากเจาของทดานบนกอน

วนท 14 มกราคม 2545 ประชาชนในในทองท ต. โนนสง และต. หนองไผ อ. เมอง ต. หวยสาม

พาด และ ต .นามวง อ .ประจกษศลปาคม ไดจดตง "กลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน" ขนอยาง

เปนทางการทงนเพอศกษา และตดตามความคบหนาของโครงการเหมองแร นอกจากน ในป พ .ศ. 2546

ยงจดตงวทยชมชนเพอใชสอสารกบชาวบานในชมชน รวมทงเผยแพรขอมลความรเกยวกบโครงการ

เหมองแร และผลกระทบทอาจเกดขนกบชาวบานในพนทดวย

อนง ตงแตกอตงกลมอนรกษฯ ขนมาจนถงปจจบน ยงไมเคยมการเปลยนแปลงคณะกรรมการ

เลย และจะมจานวนสมาชกเขามาเพมในกลมมากขนเรอย ๆ ปจจบนคาดวามเปนจานวนกวารอยคน

และจะมการนดประชมทงกรรมการและสมาชกทก ๆ วนอาทตย เพอเลาความคบหนาของโครงการฯ

ปรกษาหารอกนในประเดนวธการตอส ปญหาสงแวดลอม กจกรรมทจะจดเพอระดมทน หรอเพออนรกษ

สงแวดลอม รวมทงการบานการเมอง และนอกเหนอจากชาวบานในชมชนแลว ยงมอาจารยจาก

มหาวทยาลยราชภฎดานสงแวดลอม นกวจยสขภาพ คณะกรรมการสทธฯ สภาทนายความบางสวนเขา

11




มาสนบสนนชวยเหลอดวยในบางกรณ

3.2 แนวทาง เปาหมาย และรปแบบการทางานของเครอขาย ฯ

ขอเรยกรองลาสดทเกยวของกบโครงการฯ คอ เรยกรองใหมการปรบสดสวนของคณะกรรมการ

เพอศกษา และจดทารายงานผลกระทบดานสงแวดลอม (EIA) ใหเปนกลาง และมความเสมอภาค

ระหวางภาครฐ บรษท นกวชาการ และประชาชนผตองไดรบผลกระทบในพนท และตองนาเสนอขอมล

อยางครบถวน รอบดาน และโปรงใสใหชมชนไดทราบโดยทวกน นอกจากนตองมการจดทา HEA หรอ

รายงานผล กระทบตอสขภาพ โดยมแผนยทธศาสตรในการแ กไขปญหารวมกนดวย ทงน แมกลม

อนรกษ ฯ จะตองการใหยกเลกโครงการเหมองแรไปเลย และอยากใหรฐเคารพ และคนวถชวตความ

เปนอยของชาวบานซงไมไดเดอดรอน หรอยากจนกตาม แตการเขามาทาเหมองแรอาจเกดขนในอนาคต

กได เพยงแตตองใหชาวบานในพนท เปนตวหลกในการตดสนใจไมใชภาครฐ หรอบรษทนายทน และรฐ

ตองศกษาHEAทกประเดนโดยใหชาวบานมสวนรวมกอน เพอใหชาวบานมขอมลวาโครงการฯ จะ

กอใหเกดผลกระทบขนาดไหน คนในพนทไดอะไร รฐไดอะไร ใหชาวบานชงนาหนกเอง

อนง กลมอนรกษ ฯ ไดคา ดการณเอาไววา โครงการเหมองแรโปแตชนคงไมยตลงงาย ๆ เพราะ

บรษทลงทนไปสง ในขณะทรฐเองกกลวผดสญญา และตองชดใชคาเสยหาย ปจจบน ดวยปญหาดาน

การเมองของประเทศ ทาใหการผลกดนโครงการฯ หยดชะงกชวคราวเทานน ดงนน คงตองตอสกนอก

ยาวนาน ก ลมอนรกษ จงมการเตรยมการหาคนรนตอไปมารบชวงตอ ดวยการตงโรงเรยน "คนฮกถน"

เพอรบเดก ๆ และเยาวชน (ตงแต ป . 3 ถง ม . 3 ปจจบนม 50 คน เปดสอนมาแลว 2 รน โดยไมเสย

คาใชจาย) เขามาเรยนรดานวถชวต และความเปนอยของชมชน วฒนธรรม ประเพณ สงแวดลอม

กฎหมาย และประชาธปไตย รวมทงพาไปดงานการตอสในชมชนอน ๆ เพอปลกจตสานกและปลกฝง

ความรกทองถนใหกบเยาวชนคนรนหลง

สาหรบเงนทนในการดาเนนการนน จะใชวธการระดมทนกนเองภายในกลม ดวยการจดงาน "ทา

บญกมขาวใหญ" คอ การนาขาวสารของสมาชกกลมหรอ

คนทเหนดวยกบการทางานของกลมอนรกษฯ มาบรจาค

แลวนาออกขาย นอกจากนยงมการทานารวม โดยเรมทา

กนมาตงแตป พ .ศ. 2546 เปนตนมา ชาวบานคนใดทมท

นามากกมอบใหกลมอนรกษฯ และผลจากกจกรรมเหลาน

เองทาใหกลมอนรกษฯ มเงนทนปละประมาณ 2-3 แสน

บาท สาหรบทากจกรรมตางๆทเกยวของกบสงแวดลอม

ของชมชน (ไมเฉพาะแตการคดคาน หรอตรวจสอบ

โครงการเหมองแรโปแตช) อาท การเดนทางไปดงานการ

ตอสดาน "สทธชมชน" ในพนทอน ๆ ทาวทยชมชน ตงศนยการเรยนรสาหรบเยาวชนล กหลานของคน

ในชมชนเพอใหความร และปลกฝงสานกรกธรรมชาต ทงนเงนทนดงกลาวจะฝากออมทรพยไวในบญช

เงนฝากในนามคณะกรรมการทกคนในกลมอนรกษฯ

12




3. การบงคบใชสทธชมชน และปจจยทเออใหชมชนสามารถใชสทธได 10

3.1 แนวคดพนฐานในการใชสทธจดการดแลทรพยากร /การมสวนรวมกบภาครฐ

ในระยะแรกเรมของการคดคานโครงการเหมองแรนน อาจกลาวไดวา เปนไปในลกษณะของการ

ใชสทธตามธรรมชาต หรอสทธดงเดมโดยแทจากชาวบานเปนราย ๆ ไป ทไดรบผลกระทบโดยตรงจาก

การขดเจาะสารวจแรในทดนทเขาเปนเจาของโดยไมมการขออนญาตกอน ซงภายหลงการขดปรากฎวา

ตนไม และตนขาวทอยบรเวณรอบหลมขดตายเพราะสาเหตความเคม (เกลอขน) จงเกดการเรยกรองให

ชดใชคาเสยหายทเกดขนตอทนาหรอทดนทากน จนบรษทตองยอมจายคาชดเชยให กบชาวบานซงเปน

เจาของทดน รวมทงปรบพนททสารวจใหคงสภาพเดม จนเมอป พ .ศ. 2544 มองคกรพฒนาเอกชนเขา

มาใหความรเกยวกบโครงการเหมองแร และผลกระทบในระดบตาง ๆ จงเรมมการรวมตวกนไปยน

หนงสอตอทาเนยบ ตอคณะกรรมการสทธมนษยชน ตอคณะ กรรมการขอมลขาวสาร ตอสถานฑต

แคนาดา ทงนเพอรองขอชะลอโครงการฯ ขอขอมลมาศกษา รวมทงขอเขามสวนรวมในการตดสนใจ

เกยวกบโครงการโดยอางองสทธตามมาตรา 57 แหงกฎหมายรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540

อยางไรกตาม กลมอนรกษ ฯ ตงขอสงเกตในเรองนวา คนทจะรและเขาใจสทธตามรฐธรรมนญ

นนมกจากดอยแตเฉพาะคนทตองเผชญหนากบปญหาเทานน กลาวคอ เมอมปญหากบรฐ ถงจะอยากร

หรอสนใจวาตวเองมสทธตามมาตราไหนในกฎหมายบานเมองบาง เพราะจา เปนตองลกขนส สวนคนท

ไมไดประสบปญหา อยางคนในชมชนถดออกไปทไมไดมาสดวยกน กไมรไมสนใจ คนไทยตองตระหนก

วาแคเพยงมกฎหมายกาหนดวาประชาชนมสทธอะไรเทานนไมเพยงพอ เราตองเรยกรองสทธเหลานน

ดวย มเชนนนรฐบาล หรอเจาหนาไทยกจะไมสนใจ มแตจะออกกฎมาบงคบ และทผานมาไมคอยปรากฎ

ดวยวารฐประกาศใหประชาชนรบรสทธของตวเอง และสาหรบประเทศไทยแลว การเรยกรองสทธตองม

การรวมกลมกนดวย ทงเพอความปลอดภย และเพอเพมพลงการตอรอง

อนง ในความคดของกลมอนรกษฯนน โค รงการใดกตามของรฐทจะนาเขามาในพนทใดพนท

หนงซงมชมชนทองถน หรอชมชนดงเดมอาศยทากนอยกอน โดยไมถามความคดเหนของชาวบานใน

พนท ไมศกษาผลกระทบดานตาง ๆ รวมทงเอาขอมลเฉพาะแงมมของตนมาบอกเลาฝายเดยว มก

กอใหเกดผลกระทบท "รนแรง" ตามมาตรา 67 กฎหมายรฐธรรมนญ พ .ศ. 2550 ทงสน ผลกระทบทถอ

วารนแรงตามกฎหมายในทน ไมนาหมายถงแตเพยงตอทรพยากร หรอสงแวดลอม หรอสขภาพของ

ประชาชนเทานน แตยงนาจะหมายรวมถง กรณสรางความแตกแยกใหเกดขนกบคนในชมชนดวยกน

เปลยนวถการดาเนนชวต เปลยนอาชพของคนในชมชน ดวย อยางกรณของโครงการเหมองแรน หากม

การมาทาเหมองแรจรง เมอพจารณาประกอบกบกรรมวธการผลตแลว ยอมกระทบตอสขภาพ อาชพ

ของชาวบาน เนองจากคนในพนทนทานาเปนหลก เมอมเหมองเอาเกลอขนมากองไว ถกนาชะล างเขา

นาขาว หรอแหลงนาใชใกลเคยง ผลผลตยอมเสยหาย ถอเปนการบงคบโดยปรยายใหคนในชมชนตอง

เปลยนอาชพ เชน อาจไปเปนคนงานเหมอง ฝนเกลอฟงกระจายในอากาศกสรางปญหา ป ยเคมทวาจะ

10 ดรายละเอยดเพมเตมไดจากเอกสารอเลกทรอนกส url

http://www.greenworld.or.th/greenworld/population/505

http://www.greenworld.or.th/greenworld/population/505

13




ราคาถกลงรฐกไมเคยสารวจวาแทจรงแลวคนในพนทนสวนใหญไมไดใชป ยเคม แตใชป ยชวภาพ การ

จายเงนชดเชยใหกอนหนงเปนการแกปญหาเฉพาะหนาเทานน แตไมสามารถชวยเหลอผคนในแถบนได

ตลอดไป ในขณะทเหมองแรจะตงอยไปอกนานกวา 20 ป

3.2 วธการบงคบใชสทธชมชน

- ยนหนงสอคดคานโครงการ ฯ ตอหนวยงานทเกยวของ ทงนทงภาครฐและภาคธรกจ รวมทง

เพอขอดสญญาขอตกลงทรฐทากบบรษท รวมทงขอมลตาง ๆ เกยวกบโครงการเหมองแรเพอทราบ

ขอเทจจรงของสญญา และขนตอนการดาเนนการตามสญญา ตลอดจนผลกระทบทจะเกด ขนตจก

โครงการฯ (แตไมไดรบการตอบสนอง)

- ใชสทธตามกฎหมายอเขาถงขอมลขาวสาร ภายหลงการยนหนงสอเพอขอขอมลจากหนวยงาน

ภาครฐและบรษท ฯ แลวไมไดรบการตอบสนอง ทางกลมอนรกษ ฯ จงยนเรองรองเรยนตอ

คณะกรรมการวนจฉยการเปดเผยขอมลขาวสารสาขาวทยาศาสตรเทคโนโลยอตสาหกรรมและ

การเกษตร จนคณะกรรมการมมตใหกรมทรพยากรธรณตองเปดเผยขอมลขาวสารเกยวกบสญญาสปท

นาทมลกษณะผกขาดใหกบผรองอทธรณ และประชาชนทวไปเขาตรวจดได ทงนเปนไปตามสทธการ

เขาถงขอมลขาวสารของราชการตามมาตรา 59 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ .ศ. 2540 และ

พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พศ.ศ 2540 มาตรา 35

- หาขอมลเพมเตม ศกษาหาความรตาง ๆ เกยวกบผลกระทบดวยตวเอง ศกษาดงานการตอส

ของกลมตอสกลมอน ๆ เขารบการอบรมความรดานกฎหมายรฐธรรมนญ และกฎหมายทเกยวของ

- รณรงคใหชาวบานในชมชนทงใน และนอกเขตพนทโครงการ ฯ เขาใจปญหาความเด อดรอน

ของคนทตองไดรบผลกระทบจากโครงการ ฯ

- ชมนม เดนขบวนประทวงคดคาน เขารวมแสดงความคดเหนตามเวทสาธารณะตาง ๆ ทม

ประเดนเกยวกบโครงการเหมองแรโปแตชในภาคอสาน

3.3 การยอมรบการใชสทธ และผลของการใชสทธ

แมปจจบน จะยงไมมบทสรปทชดเจนวา โครงการเหมองแรโปแตช จงหวดอดรธาน จะเดนหนา

ตอ หรอวาจะถกยกเลก และแมการตอสคดคานจะเกดปญหาความขดแยงทงระหวางกลมอนรกษ ฯ กบ

14




รฐ กบบรษท ฯ รวมกระทงกลมอนรกษ กบชมชนชาวบานอนใดทงในและนอกพนท ทเหนดวยกบ

โครงการ ฯ ปรากฎอยเนอง ๆ แตอาจกลาวไดวา ผลพวงจากการเคลอนไหวอยางตอเนองของประชาชน

ทไดรบผลกระทบในจงหวดอดรธาน ในนามของกลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน รวมกบองคกร

พฒนาเอกชนทงในพนท และสวนกลาง ขยายวงออกสคนในเขตเม อง นกวชาการ นกธรกจ ขาราชการ

บางสวน กลายเปนการตอสทมเครอขาย ตงแตป พ .ศ. 2544 ไดสรางแรงกดดนใหภาครฐสวนกลาง และ

บรษทตองชะลอโครงการ ฯ ไวชวคราว และลงมาตงโตะเจรจาเพอหาขอยตปญหารวมกน ทงยงกดดน

ภาคราชการทองถนตองวางตวเปนกลาง พรอมทงตงคณะกรรมการรวมทางานหลายชด เพอจดการขอ

ขดแยงระหวางชาวบานกบบรษท11

นาจะถอเปนผลสาเรจในแงการบงคบใชสทธชมชนตามกฎหมาย

รฐธรรมนญได

(หลมทถกขดสารวจแรชวงป 2536) (บรเวณทเคยถกขดสารวจแร)

3.4. บทรบรองการบงคบใชสทธชมชน โดยคาพพากษาศาลจงหวดอดรธาน

นบเปนขอทนาสนใจอยางยง สาหรบประเดนการรบรองสทธชมชนตามกฎหมายรฐธรรมนญ

พ.ศ. 2540 กบกรณการตอสคดคานโครงการ ฯ โดยกลมอนรกษฯ เพราะไดปรากฎวา คาพพากษาศาล

อาญา (ชนตน) ท 2223/2550 ซงตดสนวนท 20 ธนวาคม 2550 (ดงทปรากฎอยในเอกสาร

ประกอบการสมมนาชนนดวย12

) อนเปนคดทบรษท ฯ ในฐานะผเสยหาย โดยพนกงานอยการจงหวด

อดรธานเปนโจทกฟอง สมาชกกลมอนรกษ ฯ จานวน 5 คน เปนจาเลยรวมกนในขอหาบกรก และทาให

11 เพอแกไขปญหาความขดแยงของราษฎรในพนทโครงการฯ จงหวดอดรธานยงมคาสง ท 49/2548 แตงตง

คณะทางานศกษาผลกระทบทเกดจากโครงการเหมองแรโปแตช และคาสงท 685/2548 แตงตงคณะทางานศกษา

ผลกระทบและประชาสมพนธโครงการเหมองแรโปแตชจงหวดอดรธาน รว มทงไดตงคณะทางานสมานฉนทน

โครงการเหมองแรโปแตชจงหวดอดรธานขนอกชดหนง เพอทาหนาทใหความรและความเขาใจเกยวกบโครงการฯ

อกทางหนงดวย

12 ขอบพระคณ คณสวทย กหลาบวงศ ทเออเฟอสาเนาคาพพากษาฉบบดงกลาวใหกบคณะผวจย

15




เสยทรพย ทงนเนองจากเหตการณเขาคดคาน และขดขวางการวางหมดปกเขตเพอขนรปแผนทในการ

จดขอบเขตพนทโรงงานแตงแรโปแตช ศาลพพากษายกฟองจาเลยทง 5 ดวยเหตผลวา บรษท ฯ

(ผเสยหายในคด) ดาเนนการตาง ๆ (ไมวาจะเปนการขอประทานบตรโดยไมถกตอง การวาจางคนทวไป

เปนผวางหมดเขต และอน ๆ ทเกยวของกบโครงการฯ ) โดยฝาฝนตอพระราชบญญตแรอนเปนกฎหมาย

เฉพาะ และฝาฝนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ .ศ. 2540 แมศาลจะฟงขอเทจจรงในคดไดความ

วา จาเลยทงหา และกลมอนรกษสงแวดลอมอดรธาน ซงเปนบคคลใน ชมชนทองถนทดาเนนโครงการ

เหมองแรโปแตช จะพากนไปยงทเกดเหต และบกเขาไปในท ดนของผเสยหายจรงกตาม แตเนองจาก

"เปนการกระทาการอนเปนการรวมกนในการจดการ การบารงรกษา และการใชประดยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน อกทงเปนการรวมกนใชสทธในการ

บารงรกษา และการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชา◌ต และ ความหลายหลายทางชวภาพ และในการ

คมครอง สงเสรม และรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดารงอยไดอยางปกตและตอเนองในสงแวดลอมท

จะไมกอใหเกดอนตราตอสขภาพ อนามย สวสดภาพ หรอคณภาพชวตของตน " การกระทาของจาเลยทง

หา และกลมอนรกษอดรธานจงเปนการกระทาทตองตามบทบญญตแหงพระราชบญญตแร และ

บทบญญตแหงรฐธรรมนญดงกลาว (มาตรา 46 และ 57 รฐธรรมนญ พ .ศ. 2540) จงไมมความผดตาม

ฟอง

เปนทนาสงเกตวา จาเลยในคดน นอกจากจะใหการตอส ในประเดนวาตนไมไดกระทาความผด

ฐานบกรก และทาใหเสยทรพย (ทาลายหมดเขต) แลว ยงมการอางสทธชมชนตามกฎหมายรฐธรรมนญ

เพอแสดงใหศาลเหนวา การกระทาตาง ๆ ของจาเลยทง 5 รวมทงกลมอนรกษ ฯ (ซงไมไดถกฟองเปน

จาเลยในคดนดวย) เปนการกระทาทชอบดวยกฎหมาย และเปนการใชสทธทเหนอกวา สทธเหนอ

พนดนธรรมดาของบรษท ฯ ซงศาลกพพากษารบรอง อยางไรกตาม เปนทนาเสยดายอยางยงสาหรบ

ประเดน "ผทรงสทธ" ทงน เพราะศาลในคดนมไดใหคานยาม หรอแสดงเหตผลประกอบวา เหตใดศาลจง

มองวา "จาเลยทง 5 รวมทงกลมอนรกษฯ" เปน "ชมชนทองถน" ตามกฎหมายรฐธรรมนญ

4. ปญหา อปสรรคในการยอมรบ และบงคบใชสทธชมชน

4.1 ความขดแยง และขอพพาททเกดขนจากการบงคบใชสทธ

นอกเหนอจากคดความดงกลาวถงไปแลวในขอ 5.2 ขอพพาท และความขดแยงอน ๆ ทเกดขน

ระหวางสมาชกในชมชน หรอระหวางชมชนกบชมชน จนกระทงปจจบนกยงปรากฎอยเนอง ๆ โดยบาง

กรณกมความรนแรงถงขนทะเลาะววาทและใชกาลงตอกน ทงนทางกลมอนรกษ ฯ จดแยกประเภท

ชมชนทเกยวของกบโครงการเหมองแรไว 3 กลม ดวยการ คอ

กลมหนง คอ ชาวบานทไมเหนดวยกบโครงการ ฯ และรวมตอสคดคานกบกลมอนรกษ ฯ ซง

ณ ปจจบนนาจะมอยประมาณ 70 %

กลมทสอง คอ ชาวบานทเหนดวยหรอไมไมแนชด แตยนดทจะอยเฉย ๆ ไมแสดงออกใด ๆ ซง

คาดวามอยราว 20 % และ

16




กลมทสาม คอ กลมชาวบานทเหนดวยกบโครงการเหมองแร ซงมอยราว 10 % เรยกตวเองวา

"กลมพทกษสทธ" มกเปนลกหลานชาวบานทจบปรญญา แล ะไดเขาทางานกบบรษทเจาของโครงการฯ

โดยการทางานของกลมทสามนจะเปนไปในเชงประชาสมพนธใหชาวบานเหนดวยและออกมาสนบสนน

โดยจะใหเขาทางานกบบรษท หรอใหทนการศกษากบบตรหลาน และจะเปนกลมทคอยขดขวาง หรอ

แจงความกบตารวจ เมอมความเคลอนไหวใด ๆ โดยกลมอนรกษ ฯ

4.2 อปสรรค และปญหาจากการใชสทธ

ในประเดนดานอปสรรคและปญหาในการบงคบใชสทธชมชน สามารถถอดออกมาเปนบทเรยน

ทไดจากการเคลอนไหวตอส ทสาคญ คอ

(1) ปญหาความแตกแยกขดแยงกนเองระหวางคนในชมชนเดยวกน ซงเปนปญหาทแกไขได

ลาบาก เนองจากไมสามารถบงคบกนได และถอเปนสทธสวนบคคลในการทจะแสดงความคดเหนวา

ตนเองเหนดวย หรอไมเหนดวยกบโครงการฯ

(2) ปญหาภาครฐไมจรงใจ และเพกเฉยตอการเรยกรองสทธของชมชน แมจะเปนการเรยกรอง

สทธตามกฎหมายรฐธรรมนญกตาม ตวกฎหมายอาจไมมปญหา แตมปญหาดานการบงคบใชกฎหมาย

(3) ปญหาการแยงชงมวลชน เพราะขอเทจจรงทปรากฎในกรณโครงการเหมองแรโปแตช กคอ

บรษท ฯ จะพยายามเขามาแทรกซมเพอปลกระดมมวลชน ดวยการนาสงของ เงน หรอผลประโยชนอน

ใดมากใหชาวบานในพนท ยงผลใหเกดความแตกแยกในชมชน ในขณะทภาครฐไมเองไมสามารถหาม

ปราม หรอจดการใด ๆ ในเรองนได

(4) ความไมชดเจนในประเดนวาใครมสทธดกวาระหวาง ชมชนทองถน ชมชนดงเดม กบชมชน

ทเกดขนใหมจากการดาเนนโครงการของรฐ เชน ชมชนนคมอตสาหกรรม หรอกรณชมชนแรงงานทมาบ

ตาพด ซงปญหานอาจรนแรงขนหากเหมองแรถกตงขนจรง ๆ และเกดการปะทะกนระหวางชมชนเกา

กบชมชนใหม

(5) ปญหาการนยามคาวา "เจรญ" ทแตกตางกนระหวางรฐ กบชมชน เพราะในขณะทรฐผลกดน

โครงการตาง ๆ ดวยเหตผลวาจะทาใหเศรษฐกจของประเทศด และเปนการพฒนาประเทศ ประเทศ

เจรญเมอมการพฒนาทางวตถ มถนน มเงนทองหลงไหลเขาประเทศ แตคนในชมชนชนบททตองแบก

รบโครงการตาง ๆ อยตลอดมา ความเจรญเหลานนไมใชความเจรญของประเทศโดยรวม แตเปนความ

เจรญของคนเพยงบางกลม ของคนในเมอง ของนกธรกจ ฯลฯ และประเทศจะเจรญโดยรวมไมไดเลย

หากคนในพนททโครงการเหลานมาลงยงคงตองลาบาก ไมเคยไดรบผลประโยชนใด ๆ อยางยงยน ตอง

อดทนรบผลกระทบดานตาง ๆ เพยงลาพง หรอบางกรณถงขนตองอพยพยายถน เพราะฐาน

ทรพยากรธรรมชาตในทองถนถกทาลาย วถชวตดงเดมถกบงคบใหเปลยนแปลง

5. บทสรป (ยอ)

ประเภทชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดม

ลกษณะของชมชน กลมทองท, กลมรวมใชทรพยากร, กลมผไดรบผลกระทบ

17




สาเหตการรวมตวใชสทธ - เพอปกปองรกษาความบรสทธของทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมในชมชน ไมวาจะเปนพนดน นา อากาศ

จากโครงการรฐ (โครงการเหมองแรโปแตช)

- เพอใชสทธเขามสวนรวมในการตดสน หรอแสดงความ

คดเหน ตอโครงการของรฐทนาจะมผลกระทบดานตาง ๆ

ตอชมชน

- เพอปกปองวถชวต และวฒนธรรมความเปนอยด งเดม

ของชมชน

ลกษณะการจดการดแล - ตงกลมอนรกษสงแวดลอมจงหวดอดรธาน

- ตดตามตรวจสอบการดาเนนการของโครงการเหมองแร

รวมทง เฝาระวงโครงการอนใดของภาครฐทอาจสงผลกระ

ทบตอชมชน

- จดกจกรรม ระดมทนตามวฒนธรรมประเพณ เพอใช

สาหรบการอนรกษ จดการดแลสงแวดลอม

- ตงโรงเรยน "คนฮกถน" เพออบรมใหความรเกยวกบการ

อนรกษสงแวดลอมในชมชน, กฎหมาย รวมทงสทธหนาท

แกเดกและเยาวชนเพอปลกฝงจตสานกในการดแลชมชน

- ตงวทยชมชน เพอเผยแพรขาวสารความเคลอนไหวของ

โครงการรวมทงขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการบงคบ

ใชสทธ

การบงคบใชสทธจดการฯ - ใช "สทธชมชน" ตามกฎหมายรฐธรรมนญ

- โดยอาศยวธการ ยนหนงสอคดคานโครงการฯ, ใชสทธ

ตามกฎหมายเพอขอเขาถงขอมลทเกยวกบโครงการฯ, จด

เวทใหความรเกยวกบโครงการฯ, รณรงคสรางความเขาใจ

ชมชน, ชมนมประทวง คดคาน

การยอมรบการใชสทธฯ - คอนขางประสบความสาเรจในระดบหนง เพราะโครงการ

ถกชะลอ และรอผลการศกษา EIA ใหมตามขอเรยก

รองของกลมอนรกษ ฯ แตยงตองตดตามตอไปเพราะ

โครงการ ฯ ยงไมไดถกยกเลกถาวร

- ศาลในคดอาญา (แกนนา 5 คน) ยอมรบการใชสทธ

ชมชนไวในคาพพากาษาศาลชนตน

ขอพพาท และการจดการ - เกดขอพพาทอยเนอง ๆ ทงกรณ กลมอนรกษกบบรษท

เจาของโครงการฯ, กลมอนรกษ ฯ กบหนวยงานรฐท

18




เกยวของ และทสาคญ คอ ระหวางกลมอนรกษ กบกลมท

เหนดวยกบโครงการ ฯ และเปน คนในชมชนทอยพ นท

เดยวกน

ปญหาอปสรรค - ภาครฐไมจรงใจ และเพกเฉยตอการเรยกรองสทธตาม

กฎหมายรฐธรรมนญของชมชน

- บรษทพยายามแยงชงมวลชน ดวยการเขาแทรกแซง จน

กอใหเกดความแตกแยกอยางรนแรงระหวางคนในชมชน

- ความไมชดเจนวาสทธของชมชนใดดกวากน เมอเกดขอ

พพาทขน

19




ประเดน

พนท

ปาโนนใหญ หวยเสนงตอนปลาย ปาโคกใหญ เหมองแรโปแตช

1. ประเภทชมชม (ม.66) ชมชนทองถน / ทองถนดงเดม ชมชนทองถน / ทองถนดงเดม ชมชนทองถน / ทองถนดงเดม ชมชนทองถน / ทองถนดงเดม

2. ลกษณะของชมชน กลมทองท / กลมรวมใชทรพยากร /

กลมวฒนธรรมประเพณ

กลมทองท / กลมรวมใชทรพยากร /

กลมผไดรบผลกระทบ

กลมทองท / กลมรวมใช

ทรพยากร

กลมทองท / กลมรวมใชทรพยากร /

กลมผไดรบผลกระทบ

3. สาเหตการรวมตวเพอ

จดการดแล

ทรพยากรธรรมชาต

- ปกปองปาจากกลมนายทน

สมปทาน

- ตองการจดการดแลปาเอง

ปกปองสายนาจากโครงการของรฐ

(ขดคลองระบายนา)

ปกปองปาจากการบกรกทาลาย ปกปองทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมจากโครงการของรฐ

(เหมองแรโปแตช)

4. ปทเรมมการรวมตวตอส /

ปทจดตงกลม ฯ

- รวมตอส ป 2528

- จดตงคณะกรรมการฯ ป 2535

- รเรมจดตงเครอขายฯ ป 2546

- เกดเครอขายฯ เปนทางการ และ

ตอสโครงการ ฯ ป 2550

จดตงคณะกรรมการ ฯ ราวป

2534-2535

- รวมตวกนครงแรกปลายป 2543

- จดตงกลมอนรกษฯ ป 2545

5. การบงคบใชสทธจดการฯ สทธตามธรรมชาต / สทธดงเดม สทธดงเดม / สทธตามกฎหมาย

รฐธรรมนญ (ม. 57 ป 2540)

สทธตามธรรมชาต / สทธ

ดงเดม

สทธตามกฎหมายหมายรฐธรรมนญ

(ม. 57 ป 2540)

6. วธการบงคบใชสทธ

จดการฯ

ยนขอใหยกเลกสมปทาน, เจรจา,

เดนขบวนประทวง, บงคบดวยกาลง

ยนคดคานโครงการฯ, รองขอขอมล

ทเกยวของ, แสดงขอมล และขอ

กฎหมายตอส, เจรจา, จดเวท

ประทวง

ยนหนงสอภาครฐ, ขอความ

รวมมอ และความสนบสนน

ยนคดคานโครงการฯ, รองขอขอมล

ทเกยวของ, แสดงขอมลและขอ

กฎหมายตอส, เจรจา, เดนขบวน

ประทวง

20




ประเดน

พนท

ปาโนนใหญ หวยเสนงตอนปลาย ปาโคกใหญ เหมองแรโปแตช

7. เครองมอในการใชสทธ

จดการฯ และวธการดแล

จดการทรพยากร

ตงคณะกรรมการปาชมชนโนนใหญ

ออกกฎชมชนดแลปา, จดกจกรรม

อนรกษฯ, ทา "หองเรยนธรรมชาต",

วางหลกสตรการศกษาปลกฝง

เยาวชนดานการอนรกษปา

ตงเครอขายอนรกษลมนาหวยเสนง,

จดกจกรรมอนรกษลานา, ทาแนว

เขตอนรกษพนสตวนา, สารวจ

เขมขนเพอศกษาปญหาหวยเสนง

ตงเครอขายอนรกษปาชมชน

โคกใหญ, ออกกฎชมชน, จด

กจกรรมอนรกษปา, จดหนวย

ลาดตระเวนปาและเฝาระวง

ผกระทาผด

ตงกลมอนรกษสงแวดลอมจงหวด

อดรธาน, ตดตามความคบหนา และ

เฝาระวงโครงการฯ , จดกจกรรมให

ความรดานผลกระทบ, รณรงคสราง

ความเขาใจ, ตงโรงเรยนคนฮกถน

8. การยอมรบการใชสทธ

จดการฯ

- ประสบความสาเรจอยางมาก

- ภาครฐใหสนบสนนชวยเหลอ และ

บางกรณมาขอคาแนะนาจากคณะ

กรรมการฯ

- ประสบความสาเรจ

- รฐตองยกเลกโครงการฯ และทา

ตามขอเรยกรองของชมชน

- ยงไมประสบความสาเรจ

เทาทควร

- ภาครฐไมคอยใหความสนใจ

หรอสนบสนนชวยเหลอ

- ประสบความสาเรจในระดบหนง

- รฐตองชะลอโครงการฯ และเตรยม

ทา EIA ใหมตามขอเรยกรองของ

กลมอนรกษฯ

9. อปสรรคปญหาในการ

บงคบใชสทธของพนท และ

ขอสงเกตเพมเตม

- การจะไดรบการยอมรบการใช

สทธหรอไมผกตดอยกบนโยบายรฐ

และทศนคตผปฏบตงานภาครฐมาก

เกนไป

- ในยคทนนยม จะเกดขอพพาท

เกยวกบทดนทเกยวพนกบปามาก

ขนเรอย ๆ

- ภาครฐยงไมคอยใหความรวมมอ

และจรงใจในการปฏบตตาม

กฎหมาย

- ประชาชนอกจานวนมากยงขาด

ความรความเขาใจเกยวกบสทธตาม

รฐธรรมนญ หรอตระหนกในสทธ

ดงเดม

- การตอสในหลายกรณ เนนทการ

แกไขมากกวาการปองกน หรอเฝา

- การรวมตวของชมชนยงไม

เขมแขงเพยงพอ

- คณะกรรมการททางานจรงจง

มนอย

- ยงมคนในชมชนทไมเขาใจ

หรอยอมรบการทางานของ

คณะกรรมการ

- ภาครฐไมสนใจ หรอสนบสนน

การจดการดแลฯ

- ภาครฐไมจรงใจ และเพกเฉยตอ

การเรยกรองสทธตามรฐธรรมนญ

ของชมชน

- บรษทนายทน พยายามแยงชง

มวลชน เขาแทรกแซง และ

กอใหเกดความแตกแยกระหวางคน

ในชมชน

21




ระวงตดตาม - ขาดการสรางเครอขายการ

ทางานกบองคกรภายนอก

ชมชน

- ความไมชดเจนของกฎหมายทจะ

กาหนดวาสทธของชมชนประเภทใด

ดกวากนหากเกดขอขดแยง

10. ประเดนเกยวกบสทธ

ชมชนทพนทฯ สนใจ และ

อยากทาความเขาใจเพมเตม

- สทธชมชน ตามกฎหมาย

รฐธรรมนญ

- โฉนดชมชน และแนวทางการขอ

- โฉนดชมชน และแนวทางการขอ

- รปแบบ และบทบาทขององคกร

อสระดานสงแวดลอม

- โฉนดชมชน และแนวทางการ

ขอ

- การสรางเครอขายการทางาน

โดยเฉพาะอยางยงกบองคกร

ภายนอกชมชน

- ทศทางและนโยบายในการบรหาร

และการพฒนาเศรษฐกจ

- กฎหมายทชดเจนทจะออกมา

รองรบการบงคบใชสทธชมชนใน

รายละเอยดตาง ๆ

ชุมชนในพื้นที่ที่ได้รับผล ...1 ภายใต...

Documents