HMO42-1

จตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง: กรณศกษาจงหวดขอนแกน

The Northeastern Thai Mural Paintings that Are Influenced by Central Thai Paintings

: A Case Study of Khon Kaen Province

จกรน เงนทอง (Chakkarin Ngernthong)* ดร.เดชา ศรภาษณ (Dr.Decha Siriphart)**

บทคดยอ

วทยานพนธนเปนการศกษาโดยใชกระบวนการวจยเชงคณภาพ ไดทาการศกษาจากขอมลเอกสาร และงานวจย

ตางๆโดยไดลงพนทสารวจ สงเกต สมภาษณ กลมผรในชมชน และผรทางดานจตรกรรมฝาผนงอสานในพนทวจยจานวน

4 วด จากการศกษาวจยพบวาประวตของจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกนมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงอยในราว

พ.ศ. 2443-2475 อยในชวงสมยรชกาลท 5-7 แหงกรงรตนโกสนทร สภาพปจจบนของจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน

ในแตละพนทนนมสภาพการหลดลอกของภาพ สจดจางลง และผนงสมแตกราว จตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏอทธพล

จตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษาจงหวดขอนแกนพบวามการเชอมโยงอทธพลเขามาทางดานภมศาสตรในพนท

ภมลาเนาของชางเขยนทมาจากจงหวดบรรมยซงมพนทตดตอกนกบจงหวดขอนแกน นามาผสมผสานสอดคลองกบ

ชางเขยนทมาจากจงหวดมหาสารคาม จงหวดรอยเอด และจงหวดชยภม สงผานมายงจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน

ABSTRACT

From the qualitative studies of documents and surveying 4 actual locations (temples), it is found that

the mural paintings of Khon Kaen were painted in the years 1900 – 1932 or the eras of the Thai 5th – 7th reigns

(Rattanakosin or ancient Thailand’s era).Nowadays, the paintings of each location similarly have peeling condition

and discoloration. Also, the Isan Sim ( 1northeast Buddhist holy temple) 0that is located in some of the aforementioned

temples happens to have wall cracking problem. The reason why the influence of the Rattanakosin mural painting

style, integrating with Isan religious and folk literatures, appeared in Isan provinces is that the style was transferred by

painters of Burirum, where its northern boarder is beside Khon Kaen's, and integrated with the style of painters from

Mahasarakham, Roi-ed, Chaiyaphum; and Khon Kaen respectively.

คาสาคญ: จตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน เชอมโยงอทธพล ปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง

Key Words: Mural paintings of Khon Kaen, The influence of the Rattanakosin mural painting style, Isan Sim

*นกศกษา หลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวจยศลปะและวฒนธรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

** รองศาสตราจารย สาขาวชาวจยศลปะและวฒนธรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

2281

HMO42-2

บทนา

งานจตรกรรมทมปรากฏในโลกปจจบนนนได

มการถายทอดอทธพลสบเนองกนไมวาจะเปนศลปะ

ยคกอนประวตศาสตรและอารยธรรมตามลมน าตางๆ

เรมต งแตศลปะอยปต (ประมาณ7,000-4,000 ป)

ลงมายงศลปะในแควนเมโสโปเตเมย (ประมาณ 6,000-

3,000 ป) มายงศลปะกรก (ประมาณ 5,000-2,000 ป)

หลงจากน นกไดมการแพรกระจายอทธพลไปทาง

ประเทศตะวนตกอนไดแกศลปะโรมน (ประมาณ

2,000 ป) ยคมด(ราว ค.ศ. 500-1,500) ยคฟนฟ

ศลปวทยา (ราว ค.ศ. 1400-1600) ศลปะของชาตตางๆ

ในยโรป (ราว ค.ศ. 1600-ปจจบน) และการแพรกระจาย

อทธพลไปทางประเทศทางตะวนออก เ รมจาก

ผสมผสานกบอทธพลพนเมองทเจรญของ ศลปะอนเดย

(ประมาณ 2,500-1,500 ป) และลงมายงศลปะของชาต

ตางๆในเอเชย (ไทย เขมร พมา อนโดนเซย ฯลฯ)

(จรพนธ, 2533) ในสวนของไทยเองกยงไดรบอทธพล

จากประเทศใกลเคยงทสงผลตอจตรกรรมไทย ทงทาง

ความสมพนธทางการเมองการปกครองของแตละ

ประเทศชาต การคาขาย ยอมมการไดรบอทธพลซงกน

และกนเปนสาคญอทธพลในการเผยแผคตความเชอ

ทางศาสนา และอทธพลทางศลปกรรม ทแสดงการเลา

เรองในพทธศาสนาทสาคญๆ ไดแกเรองอดตพทธ

พท ธป ระ วต ชาดก ไ ตร ภม จากก าร คนพ บภาพ

จตรกรรมเลาเรองท งนกจะมภาพเลาเรองพงศาวดาร

และวรรณกรรมพนเมองอยดวยเชนกน (สมชาต, 2529)

จตรกรรมไทยเองนนไดรบอทธพลจนมาตงแตสมยกรง

สโขทยจนมาถงสมยอยธยาและรตนโกสนทร และใน

รชกาลท 3 จะมอทธพลทางดานศลปะของจนเขามา

มาก (วชรพงศ, 2548) ภาพเขยนจะเจรญรงเรองทสดใน

สมยรชกาลท 3 พอถงสมยรชกาลท 4 ไดรบอทธพล

ตางประเทศของทางตะวนตกเขามาปะปน การเขยน

ภาพแบบทศนยวทยา เปลยนจากแนวการเขยนใน

ลกษณะ “อดมคต” มาสลกษณะความเปนจรง ตาม

สายตามองเหน มาถงรชกาลท 5 ยคศลปะจตรกรทา

ตามวธการและเทคนคของชาวยโรป (น. ณ ปากน า,

2543) เชอมโยงในงานเขยนภาพอนเกดจากความนยม

ใหอยในแบบแผนเดยวกน ไมวาสมยใดเมอเกดแบบ

นยมขนมาในสมยตอมามกจะลอกเลยนสบๆกนมา

เสมอ ศลปนคนใดทเขยนเรองราวเดยวกนแมจะพลก-

แพลงแตกตางกนออกไปกไมวายดออกวามทมาจาก

แบบแผนเดยวกนทงสน (น.ณ ปากน า, 2538)

อทธพลทางดานจตรกรรมนนรวมถงงานชาง

เขยนในทองถนทมลกษณะเฉพาะตน ทเกดจากการ

ถายทอดอยางตรงไปตรงมา ตงใจบอกเรองราวมากกวา

ความหมดจดประณต กระนนกตามแมลกษณะทองถน

จะเดนชด กยงปฏเสธไมไดอยดวาลกษณะผสมผสาน

สกลชางกรงเทพฯมอยดวยเชนกน ความเปนทองถน

ไมวาทางดานรปแบบจตรกรรมหรอดานเนอหา ยอม

ตองมอทธพลของสวนกลางการปกครองเขาไปผสมอย

ดวยไมมากกนอย (สนต, 2548) และในดนแดนภมภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานนน เนองดวยความ

หางไกลจากสวนกลางยอมทจะทาใหงานศลปกรรม

หางไกลจากฝมออนวจตรอยางชางหลวง ซงโดย

สวนมากชางทสรางสรรคงานศลปกรรม เชน จตรกรรม

ทมภาษาทองถนอสาน เรยกวา “ฮปแตม” นนจงมเพยง

ช า ง พ น บา น ท เ ร ย ก ว า “ ช า ง แ ตม ” ก า ร เ ผ ย แ ผ

พระพทธศาสนาในภาคอสานและงานจตรกรรมฝาผนง

ทไดเ ชอมโยงถงอทธพลของงานจตรกรรมไทย

ภาคกลางในพนทตางๆในภมภาคอสานจตรกรรม

ฝาผนงอสานมปรากฏอยทอโบสถ “สม” วหารหอไตร

และ ศาลาการเปรยญ “หอแจก” เปนงานทเกยวเนอง

กบพทธศาสนาลทธลงกาวงศ (ไพโรจน และคณะ,

2532) พระพทธศาสนาทไดประดษฐานอยในอสาน

ปจจบนน น ไดรบอทธพลมาพรอมกบการปกครอง

ตงแตปลายกรงศรอยธยาจนถงตนรตนโกสนทรเมอ

อสานหรอแผนดนทางฝงขวาของแมน าโขง ตลอดทง

ทางฝงซายไดตกอยภายใตการปกครองของประเทศ-

สยาม ในขณะน นพระพทธศาสนาลทธหนยาน

อยางลงกาวงศ ไดฝงรากเจรญรงเรองมาต งแตสมย

2282

HMO42-3

กรงสโขทยเปนราชธาน (พทธศตวรรษท 19-20) แลว

ตกทอดมาสกรงศรอยธยา จนถงศตวรรษท 24 กได

ฟนฟขนมาใหมในสมยรตนโกสนทร และทสาคญใน

สมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนนไดเกด

การเปลยนแปลงตอพระพทธศาสนาในสยามประเทศ

พระสงฆทไดเขาไปศกษาพระปรยตธรรมในเมอง

หลวง ซงตอมาไดแพรกระจายออกไปสจงหวดอนทงน

โดยอาศยพระสงฆทออกไปเผยแผพระพทธศาสนาและ

สอนพระปรยตธรรมขนบธรรมเนยม ตลอดถงการ

ศลปหตถกรรมนนเอง (วโรฒ, 2536)

ไพโรจนและคณะ (2532) ไดสารวจวดทม

จตรกรรมฝาผนงในอสาน เมอ พ.ศ. 2532 พบวาวดทม

จตรกรรมฝาผนงอสาน มจานวน 74 วด และวดเหลาน

กกระจายอยในทกจงหวดของภาคอสานชางแตมใน

งานจตรกรรมฝาผนงอสาน อาจจาแนกตามลกษณะงาน

ออกไดเปน 3 กลม คอ 1) กลมพนบานแทๆ คอ ชางท

ถายทอดและฝกฝนกนอยในทองถน ลกษณะงานจง

เปนศลปะพนบานแทๆ กลมนไดแก กลมวดในอสาน

กลางกลมชางพนบาน กลมนไดแกชางแตมในเขต

จงหวดขอนแกน มหาสารคาม รอยเอด 2) กลมทไดรบ

อทธพลชางหลวงกรงเทพฯ คอ ชางทเคยไปกรงเทพฯ

อาจเปนชางหลวงหรอทไดรบการฝกฝนจากชางหลวง

ลกษณะภาพจงเปนลกษณะคลายกบภาพจตรกรรม

ฝาผนงแบบประเพณนยม ผสมผสานกบเนอหาสาระ

และเทคนควธการพนบานกลมนไดแกกลมอสานใต

3) กลมทไดรบอทธพลวฒนธรรมผสมลานชาง -

กรงเทพฯ คอ กลมสวนใหญเปนชางแถบจงหวดลม

แมน าโขงมพระครวโรจนรตโนบล เปนชางใหญของ

กลมลกษณะของกลมภาพไดรบอทธพลจากวฒนธรรม

หลวงชางแตมกลมนนอกจากจะฝากฝมอไวตามสม

แถบฝงแมน าโขงแลวยงไดไปวาดภาพไวตามผนงสม

ท ฝงซายของแมน าโขงอก สอดคลองกบคากลาว

ของ ศภชย (2556)กลาววา ในทางมานษยวทยา

วฒนธรรม (จตรกรรมฝาผนง ก เ ปนวฒนธรรม)

จตรกรรมฝาผนงอโบสถอสาน ซงทงหมดเขยนขนใน

สมยปลายรชกาลท 3 เปนตนซงอสานในชวงแรก

(ธนบร- 2436) อสานน นดารงตนในฐานสงคม

วฒนธรรมระหวางลานชางกบธนบร/รตนโกสนทรจง

ไดรบอทธพลท งสองฝาย รวมท ง อทธพลในงาน

จตรกรรมฝาผนงซงในจตรกรรมหนง ๆ น น มท ง

รปแบบเทคนค และเนอหา ในงานจตรกรรมจงตาง

ลวนแตวาจะพนจวาภาพใด จตรกรรมชดใดเลอกรบ

วฒ น ธ ร ร ม ก ล ม ใ ด ม า ใ ชท ง น เ พ ร า ะ อ ส า น อ ย

ระหวางกลางของชางหลวง 2 กลม คอลานชางกบ

รตนโกสนทรนนเอง ท งนเพราะอสานไมเคยเปน

รฐจา รต จงไม ม เ มองราชธาน เหมอนกรง เทพฯ

กบเวยงจนทนและความเปนราชธาน หรอเมองหลวงก

ตองมชางหลวงเพอสรางศลปะราชสานกนนเองไมม

ศลปะชนใดหรอกลมใดทไมไดรบอทธพลจากทอน

จากขอมลขางตนจงเกดขอสมมตฐานทวากลมชาง

พนบานนนสวนมากจะอยแถบอสานกลาง แตทวาถา

พจารณาจากขอมลเอกสารและงานวจยตางๆกลมชาง

พนบาน ศลปะพนบานกไมไดหมายความวาจะไมได

รบอทธพลจากชางหลวงกรงเทพฯเลยซะทเดยวมการ

กลาวถงการเชอมโยงอทธพลของชางหลวงกรงเทพฯ

จตรกรรมไทยภาคกลางแตยงไมมงานวจยระบออกมา

อยางชดเจนโดยเฉพาะพนทอสานกลาง ทมแนวโนมท

จะไดรบอทธพลทงทางลานชางและรตนโกสนทร

สามารถเชอมโยงไปยงทฤษฎหลกทจะใช

ในงานวจยชนนกคอ ทฤษฎการแพรกระจายทาง-

วฒนธรรม บญเลศ (2533) กลาวถงแนวคดของ ฟรานซ

โบแอส (Franz Boas) ทระบวา 1) การแพรกระจายทาง

วฒนธรรมมลกษณะการแพรกระจายทกทศทางจาก

ศนยกลาง 2) การแพรกระจายทางวฒนธรรมมลกษณะ

มอทธพลจากลกษณะภมศาสตร 3) การแพรกระจาย

วฒนธรรมมลกษณะอาณาเขตวฒนธรรมจากจดกาเนด

วฒนธรรม การแพรกระจายทางวฒนธรรมสามารถวด

ไดโดยนาวฒนธรรมทแตกตางกนมาเปรยบเทยบกน

ซงขอมลดงกลาวนาไปสการพจารณาการเลอกศกษา

จตรกรรมไทยภาคกลางทมความเปนศลปะชางหลวง

2283

HMO42-4

นามาเปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงอสานกลาง

ทมความเปนศลปะพนบาน และพจารณากรณศกษา

จงหวดขอนแกน ดวยเหตผลแนวทางทฤษฎการ

แพรกระจายทางวฒนธรรม ในทางภมศาสตรทมอาณา

เขตตดตอและอยกงกลางกบพนทจงหวดทระบวาไดรบ

อทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง และพนทระบวาไดรบ

อทธพลลานชาง จงเปนเหตผลในการเลอกพนทศกษา

เพอศกษาอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลางในพนท

จงหวดขอนแกน ซงปรากฏวดทมจตรกรรมฝาผนง

เลอกเปนกรณศกษา จานวน 4 วด

จงหวดขอนแกน น นเปนชมชนทมความ

เปนมาอนยาวนานโดยมหลกฐานทางดานโบราณคด

และรองรอยของเมองโบราณตางๆ ซงนอกจากนยงม

หลกฐานทเปนลายลกษณอกษรหรอเอกสารทาง

ประวตศาสตร ซงกลาวถงความเปนมาของเมอง

ขอนแกนน นวา จงหวดขอนแกนไดมการยายสถาน

ทตงเมองไปหลายครงดวยกนกอนทจะมาตงเปนหลก

แหลงในปจจบนนเมอครงจลศกราช 1159 ปมะเสง

นพศก (พ.ศ. 2340) ในสมยรชกาลท 1 แหงกรง-

รตนโกสนทร เพยเมองแพน (ศกด ตนสกลเสนอพระ)

ซงมฐานะเปนหลานของเจาแกวมงคลหรอเจาแกวบฮม

ผ เปนตนตอของเมองรอยเอดและเมองสวรรณภม

ในขณะนนอยบานซโลน แขวงเมองสวรรณภม เหน

เมองแสนไดเปนเจาเมองชนบทจงตองการอยากจะได

เปนเจาเมองบางเชนกน จงไดเกลยกลอมผคนไดสก

ประมาณ 300ก วาคน ไดเขาหาเจาพระยานครราชสมา

เจาเมองนครราชสมาในขณะนน จงไดกราบเรยนชแจง

ความประสงคทตนอยากจะเปนเจาเมอง ขอขนกบ

นครราชสมาและขออาสาทาราชการผกสวยตาม

ประเพณ เจาพระยานครราชสมาจงบอกกราบทล

พระกรณาเขาไปยงกรงเทพฯ จงทรงพระกรณาโปรด

เกลาใหตงเมอง เพยเมองแพนเปน “พระนครศรบรรกษ

บรมราชภกด” เจา เ มองยกบานบอนใหเ ปนเมอง

ขอนแกน ขนแกเมองนครราชสมา ตามทพระยา-

นครราชสมาขอไปซงในเวลานนพระนครศรบรรกษ

บรมราชภกดย งไมไดยายเมองมาต งทบงบอนตาม

ทพระกรณาโปรดเกลาฯไวย งคงอย ทบานดอน

กระเทยมบานดอนกระยอม เวลานนยงอยในแขวงเมอง

ชนบทซงปจจบนอยในพนท อาเภอบานไผ จงหวด

ขอนแกน (เตม, 2530)

จากการศกษาขอมลและสภาพปญหาดงกลาว

จงนาไปสเหตผลของการวจย ดงน 1) จตรกรรมฝาผนง

อสานไมวาจะเปนพนทระบเปนงานศลปะพนบานกด

และในพนทไดรบอทธพลชางหลวงกรงเทพฯกด ยงไม

มงานวจยใดทไดทาการวจยวเคราะหเทยบเคยง และ

เปรยบเทยบ ระหวางวฒนธรรมสองวฒนธรรมออกมา

อยางเปนรปธรรมอยางชดเจนโดยเฉพาะพนทอสาน

กลาง 2) จากการศกษาขอมลเอกสารและงานวจย

โดยรวมจะกลาวถงอทธพลทางดานรปแบบ ประเภท-

ภาพ เทคนคกรรมวธ และวรรณกรรม งานวจยชนนจง

เพมการศกษาอทธพลในดานการจดวางตาแหนงภาพ

ผนงดานตางๆ ของจตรกรรมฝาผนงอสานวามความ

สอดคลองปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลางมาก

นอยเพยงใดอยางไร

ดง น น ผ ว จย จ ง มค วามสนใ จ ท จะ ศก ษ า

จตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทย-

ภาคกลาง กรณศกษาจงหวดขอนแกน โดยไดนา

แนวทางของทฤษฎหลก คอทฤษฏการแพรกระจายทาง

วฒนธรรมมาเปนตวกาหนดในดานวตถประสงค

ในการศกษาซงตองมการศกษาประวตศาสตรและ

สภาพปจจบน ควบคกนไปและศกษาอทธพลจตรกรรม

ไทยภาคกลางวามปรากฏในจตรกรรมฝาผนงจงหวด

ขอนแกนในดาน 1) การจดวางตาแหนงภาพ 2) รปแบบ

ประเภทภาพ 3) กรรมวธการเขยนภาพ 4) วรรณกรรม

เพอนามาวเคราะหการปรากฏอทธพลจตรกรรมไทย-

ภาคกลาง เพอนาไปสการอนรกษมรดก เอกลกษณ

ทางศลปะวฒนธรรมและภมปญญาของบรรพบรษ

สบตอไป

2284

HMO42-5

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษาประวตของจตรกรรมฝาผนง จงหวด

ขอนแกน

2. เพอศกษาสภาพปจจบนของจตรกรรมฝาผนง

จงหวดขอนแกน

3 . เ พอศกษาจตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏ

อทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษา

จงหวดขอนแกน

ภาพท 1 ลาดบขนตอนผลการวเคราะหขอมล

วธการวจย

ในการทาวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ

ทาการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม จตรกรรมฝาผนง

อสานทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง

กรณศกษาจงหวดขอนแกน ในพนท 4 วด จตรกรรม

ฝาผนงสมวดสระบวแกว บานวงคณ ตาบลหนองเมก

อาเภอหนองสองหอง, จตรกรรมฝาผนงสมวดไชยศร

บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อา เภอเมองขอนแกน ,

จตรกรรมฝาผนงสมวดมชฌมวทยาราม บานลาน ตาบล

บานลาน อาเภอบานไผ, จตรกรรมฝาผนงสมวดสนวน-

วารพฒนาราม บานหวหนอง ตาบลหวหนอง อาเภอ-

บานไผ

โดยผวจยไดทาการเกบรวบรวมขอมลจาก

ภาพจตรกรรมฝาผนงในพนทวจย ประกอบกบเอกสาร

งานวจยตางๆทเ กยวของนามาใชกบการประมวล

วเคราะห โดยผานกรอบแนวคดการวจย ซงมขนตอน

ในการดาเนนการวจยในการศกษาครงนผวจยไดเลอก

ประชากรและกลม เป าหมาย คอ ก ลมผ ร ไดแ ก

กลมบคคลทพจารณาเลอกในดาน องคความรเกยวกบ

งานจตรกรรมไทย และจตรกรรมฝาผนงอสาน กลม

2285

HMO42-6

นกวชาการ ปราชญชาวบาน เจาอาวาส จานวน13 คน

เพอใชในการสมภาษณกลมผ เ กยวของ ไดแก กลม

บคคลทพจารณาเลอกจาก ผ ทมาเยยมชม ผทสนใจ

จตรกรรมฝาผนง จานวน 9 คน เพอใชในการสงเกต

พฤตกรรมในพนทวจยระยะเวลาทใชในการศกษา

งานวจยครงน คอ จานวน 12 เดอน เรมศกษาต งแต

เดอน มกราคม พ.ศ. 2556 ถง เดอน ธนวาคม 2556

การเขาถงขอมลมการกาหนดขอบเขตในการ

สารวจ บรบทพนทประวตจตรกรรมฝาผนง สภาพปจ-

จบน การดแลรกษา การชารด หลดลอกของส สภาพ

ปจจบนของจตรกรรมฝาผนงทงดานนอกและดานใน

เพอหาขอมลในดานการจดวางตาแหนงภาพ, ดาน

รปแบบประเภทภาพ, ดานกรรมวธการเขยนภาพ และ

ดานวรรณกรรม การเกบรวบรวมขอมลยดหลกขอมล

ใหสอดคลองกบจดมงหมายของการเกบรวบรวมขอมล

ภาคสนาม ผวจยไดใชวธสารวจ สงเกต สมภาษณและ

นาไปตรวจสอบความถกตองจากผรอกครงเพอใหไดผล

การวเคราะหขอมลจตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏ

อทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษาจงหวด

ขอนแกน ในการวจยไดนาเสนอผลการวเคราะหขอมล

นามา ว เ คร าะ หดวย ทฤ ษ ฎก าร แพ รก ระ จายท าง

วฒนธรรม และทฤษฎสนทรยศาสตร นาเสนอโดยใช

วธพรรณนาวเคราะหโดยนาขอมลมาเรยบเรยงผล

การศกษา ตามความมงหมายของการวจยทกาหนดไว

ตามวตถประสงคของการวจยนาเสนอขอมลพรอมกบ

ภาพประกอบใหมความชดเจนเพอเปนแนวทางใน

การศกษาตอไป

ภาพท 2 ลาดบขนตอนผลการวเคราะหอทธพล

2286

HMO42-7

ผลการวจย

1) ประวตของจตรกรรมฝาผนง จงหวด

ขอนแกน

ผลการว เคราะหขอมลประวต จตรกรรม

ฝาผนงจงหวดขอนแกน เขยนขนอยใน ป พ.ศ. 2443-

2475 อยในชวงสมยรชกาลท 5-7 แหงกรงรตนโกสนทร

ประวตของชางเขยนใน 4 วด พนทกรณศกษาน ลวน

เปนชางทมาจากพนทอน ไมวาจะเปนชางทมาจาก

จงหวดรอยเอด จงหวดมหาสารคาม จงหวดชยภม และ

จงหวดบรรมย สามารถนาขอมลไปเชอมโยงชอง

ทางการไดรบอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง จากชาง

เขยนทอยในจงหวดบรรมย โดยทางภมศาสตรทตดตอ

กบจงหวดนครราชสมาทมแหลงทปรากฏงานชางเขยน

ผวาดภาพวดหนาพระธาต อาเภอปกธงชยทระบวาเปน

กลมทไดรบอทธพลชางหลวงกรงเทพฯ ประวตการ

สรางสมวดหนาพระธาตนนเมอ พ.ศ. 2330 และเขยน

ภาพจตรกรรมฝาผนงขนในชวงปลายรชกาลท 3 หรอ

ตนรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร และ 2 จงหวด

ขอนแกนกไดมพนททางภมศาสตรตดตอกบ 2จงหวด

บรรมย และจงหวดนครราชสมาอกดวย

2) สภาพปจจบนของจตรกรรมฝาผนง

จงหวดขอนแกน

การวเคราะหขอมลทไดจากการลงพนท

สารวจ สงเกต สมภาษณ ผนวกกบเอกสารและงานวจย

ทเกยวของสภาพปจจบนของจตรกรรมฝาผนง จงหวด

ขอนแกน พบวา จตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน ใน

ทง 4 วด ทเปนกรณศกษาในแตละพนทนนมสภาพการ

หลดลอกของภาพ สจดจางลง และผนงสมแตกราว

สวนในดานการสารวจ การจดวางตาแหนงภาพ,

รปแบบประเภทภาพ, กรรมวธการเขยนภาพ และ

วรรณกรรมนน พบวา 1) ดานการจดวางตาแหนงภาพ

ปรากฏพบท จตรกรรมฝาผนงสมวดสระบวแกว

ตาแ หนง ตรง กนกบ จต รกร รมไ ทยภาคก ลาง 2 )

ดานรปแบบประเภทภาพ ไดแบงออกเปน ภาพมนษย,

ภาพสตว, ภาพอมนษย, ภาพสงกอสราง และ ภาพ

ทวทศน จากการสารวจสภาพปจจบนท ง 4 วด พบ

ปรากฏมรปแบบครบทกประเภท และปรากฏประเภท

ภาพมนษย ภาพตวพระ ตวนาง ภาพอมนษย ภาพสตว

ภาพยกษ ภาพสงกอสราง และภาพทวทศน 3) ดาน

กรรมวธการเขยนภาพ พบวา สวนเทคนคการเขยนภาพ

ปรากฏพบเทคนคการเขยนลวงพนดวยสเขมแลววาดตว

ละครทบลงไป ปรากฏพบท จตรกรรมฝาผนงสม

วดมชฌมวทยาราม 4 ) ดานวรรณกรรม ปรากฏ

วรรณกรรมทางศาสนา คอ พทธประวต, มหาเวสสนดร

ชาดก และวรรณกรรมทองถน คอ สนไซ, พระราม

ชาดก หรอ พระลก พระลาม เมอนาผลการวเคราะห

ประวตจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน มาวเคราะห

ร วม กบ ขอ ม ล สภา พ ป จ จ บน สา ม าร ถ นา ขอ ม ล

ไปเชอมโยงการเลอกศกษาจตรกรรมฝาผนงจงหวด

ขอนแกน ไปเปรยบเทยบ กบจตรกรรมไทยภาคกลาง

เพอหาอทธพลตอไปได

3) จตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏอทธพล

จตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษาจงหวดขอนแกน

ผลการวเคราะหขอมล จตรกรรมฝาผนงอสาน

ทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษา

จงหวดขอนแกน จากการศกษาพบวา ดานการจดวาง

ตาแหนงภาพ จตรกรรมฝาผนงสมวดสระบวแกว

ผ ล ป ร าก ฏ พ บ ภ าพ ต อ น ม า ร ผ จ ญ ตาแ ห น ง ผ นง

หมกลองดานหนาพระประธาน ผนงดานในเหนอขอบ

ประตทางเขา ซงตรงกบการจดวางตาแหนงแบบแผนท

ใชโดยสวนมากในงานจตรกรรมไทยภาคกลาง แตทวา

เนอหารายละเอยดแตกตางกน ผลการศกษาดานรปแบบ

ประเภทภาพ จตรกรรมฝาผนงสมวดสระบวแกว

ผลปรากฏพบภาพตวพระ ตวนาง และภาพยกษ มการ

เขยนชฎา ใบหนา เครองทรง ลลานาฏลกษณ ซงเปน

แบบแผนทใชโดยสวนมากในงานจตรกรรมไทยภาค-

กลาง จตรกรรมฝาผนง สมวดสระบวแกว และ

จตรกรรมฝาผนงสมวดสนวนวารพฒนาราม ปรากฏพบ

ภาพตวสโหในวรรณกรรมเรองสนไซคลายกบภาพคช-

สหในการเขยนภาพสตวปาหมพานต ซงเปนแบบแผน

2287

HMO42-8

ทใชโดยสวนมากในงานจตรกรรมไทยภาคกลาง

จตรกรรมฝาผนงสมวดสระบวแกว ปรากฏพบภาพ

ปราสาท ราชมณเทยร มการตดเสน สอดใสสในงาน

กระเบองมงหลงคา สวนตางๆมการเหลอมบงกน ซง

เปนแบบแผนทใชโดยสวนมากในงานจตรกรรมไทย

ภาคก ล าง จ ต รก ร รม ฝ าผ นง สม วด สระ บวแ กว

จตรกรรมฝาผนงสมวดไชยศร และจตรกรรมฝาผนงสม

วดมชฌมวทยาราม ปรากฏพบการเขยนภาพน าแบบ

อดมคต มการตดเสนเปนเสนโคงซอนสลบหวาง ซง

เ ปน ลก ษณะแบ บแ ผน ทใชโด ยส วนม าก ใน งา น

จตรกรรมไทยภาคกลาง ดานกรรมวธการเขยนภาพ

จตรกรรมฝาผนงสมวดมชฌมวทยาราม ปรากฏวธการ

ลวงพนสเขมแลวเขยนตวละครซอนทบลงไป ซงเปน

แบบแผนทใชโดยสวนมากในงานจตรกรรมไทยภาค -

กลาง ทางดานวรรณกรรม คอ วรรณกรรมทางศาสนา

และวรรณกรรมพนบานนน สามารถเชอมโยงอทธพล

ไดทงทางวฒนธรรมลานชางและทางดานรตนโกสนทร

ผลการศกษาสามารถวเคราะหการเชอมโยงอทธพล

ในพนทอสานใต ซงเปนพนทระบขอมลถงการไดรบ

อทธพลจากชางหลวงกรงเทพฯ เปนภมลาเนาของ

ชางเขยนทมาจากจงหวดบรรมย เชอมโยงอทธพลเขามา

ทางดานภมศาสตรทตดตอกนกบจงหวดขอนแกน

นามาผสมผสานสอดคลองกบชางเขยนทมาจากจงหวด

มหาสารคาม จงหวดรอยเอด และจงหวดชยภม สงผาน

มายงจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน

ภาพท 3 ตวอยางแผนผงการวเคราะหเปรยบเทยบ

2288

HMO42-9

อภปรายและสรปผลการวจย

ภาพท 4 อภปรายจตรกรรมฝาผนงอสานทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง กรณศกษาจงหวดขอนแกน

จตร กร รมฝ าผ นง ภาค อสาน โดย เฉ พาะ

จตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกนน นไดม พน ท

ทางภมศาสตรอยกงกลางระหวางวฒนธรรมทเปนราช

สานก คอ วฒนธรรมลานชาง (ลาว) และวฒนธรรม

รตนโกสนทร (กรงเทพฯ) และในสมยอดตนนอสานก

เคยอยภายใตการปกครองของลานชาง ภาคอสานไดรบ

วฒนธรรมลานชางในอดตสงผานมาถงปจจบน และ

ตอมากไดตกอยภายใตการปกครองของสยาม ชวงกรง

ธนบร –รตนโกสนทรจนถงปจจบน เพราะฉะนนภาค

อสานจงสามารถเชอมโยงการไดรบอทธพลจตรกรรม

ฝาผนงท งทางลานชาง (ลาว) และทางรตนโกสนทร

(กรงเทพฯ)ไดทงสองทางดวยกนประวตของจตรกรรม

ฝาผนงจงหวดขอนแกน จากการศกษาพบวา เขยนขน

ในชวง ป พ.ศ. 2443-2475 อยในชวงสมยรชกาลท 5-7

แหงกรงรตนโกสนทร และในชวงนนจงหวดขอนแกน

กไดรบการปกครองจากสวนกลางกรงเทพฯแลว

ประวตของชางเขยนใน 4 วด พนทกรณศกษานนลวน

เปนชางทมาจากพนทอน คอ ชางทมาจาก จงหวด

รอยเอด จงหวดมหาสารคาม จงหวดชยภม และ จงหวด

บรรมย ในสวนทางดานสภาพปจจบนของจตรกรรม

ฝาผนง จงหวดขอนแกน พบวา จตรกรรมฝาผนง

จงหวดขอนแกน ในท ง 4 วด ทเปนกรณศกษาในแต

ละพนทนนมสภาพการหลดลอกของภาพ สจดจางลง

และผนงสมแตกราว และในสวนจตรกรรมฝาผนง

อสานทปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง

กรณศกษา จงหวดขอนแกน เ มอกลาวถงอทธพล

ทางดานลานชาง (ลาว)ในดานจตรกรรมฝาผนงของลาน

ชางเองน นจากเอกสารและงานวจยไดกลาวถงการ

ปรากฏอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลางอยดวย ท งเนอ

เ รอง รปแบบ และกรรมวธการสรางสรรคผลงาน

จตรกรรม ไมวาจะเปนวดทเกาแกทสดของลานชาง คอ

วดสสะเกดกรงเวยงจนทน และวดในหลวงพระบางก

ไดรบอทธพลจตรกรรมไทยประเพณเชนกน แตกได

สอดแทรกความเปนเอกลกษณของพนทในลกษณะ

ตางๆ เพราะฉนนหากทวาจตรกรรมฝาผนงอสานทม

พนททางภมศาสตรตดตอกบลานชาง (ลาว) คอในแถบ

2289

HMO42-10

อสานเหนอ กจะรบอทธพลลานชางผสมผสานกบ

วฒนธรรมรตนโกสนทรหรอกรงเทพฯมาดวย ดงท

ปรากฏเหน เชน จตรกรรมฝาผนงว ดหวเวยงรงส

จงหวดนครพนม เขยนขนในชวง พ.ศ. 2463-2464 และ

ในพนททตดตอกบกรงเทพฯ คอในแถบอสานใตกจะ

ไดรบอทธพลแพรกระจายมา เชน จตรกรรมฝาผนง

วดหนาพระธาต จงหวดนครราชสมา เขยนขนในชวง

ป พ.ศ. 2330 ซงจากเอกสารและขอมลระบวาเปนพนท

ทมการเขยนจตรกรรมฝาผนงอสานในยคแรกทเปน

ตนแบบมายงการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงอสาน

เพ ร าะ ฉ น น ต ามป ร ะวต แ ละ ท าง ดานภ ม ศาสต ร

จตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน สามารถมชองทาง

ทเชอมโยงการไดรบอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง

จากชางเขยนทอยในจงหวดบร รมย มาเขยนภาพ

จตรกรรมทจงหวดขอนแกนโดยเชอมโยงมาทาง

ภมศาสตรทตดตอกบจงหวดนครราชสมาทระบวาเปน

กลมทไดรบอทธพลชางหลวงกรงเทพฯ คอ ชางทเคย

ไปกรงเทพฯ อาจเปนชางหลวงหรอทไดรบการฝกฝน

จากชางหลวง ลกษณะภาพจงเปนลกษณะคลายกบภาพ

จตรกรรมฝาผนงแบบประเพณนยม ผสมผสานกบ

เนอหาสาระและเทคนควธการพนบาน กลมนไดแก

กลมอสานใต จงหวดนครราชสมา บรรมย สรนทร

ศรสะเกษ เขยนภาพจตรกรรมฝาผนงขนในชวงปลาย

รชกาลท 3 หรอตนรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร

จากขอมลทางดาน ปทเขยนนนแสดงวามการเขยนขน

กอนจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกน ในป พ.ศ. 2443-

2475 อยในชวงสมยรชกาลท 5-7 แหงกรงรตนโกสนทร

และจงหวดขอนแกน 2ยงมพนททางภมศาสตรตดตอกบ

จงหวดบรรมย และจงหวดนครราชสมาอกดวย จง

พอทจะสามารถกลาวไดวาขอมลผลจากการวเคราะห

ประวต จตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกนน น ใน

ประเดนชางเขยนทมาจากจงหวดบรรมยสามารถ

มการเชอมโยงถงอทธพลจตรกรรมไทยภาคกลาง นามา

ผสมผสานสอดคลองกบชางเขยนทมาจาก จงหวด

มหาสารคาม จงหวดรอยเอด และจงหวดชยภม สงผาน

มายงจตรกรรมฝาผนงจงหวดขอนแกนโดยผ ทนา

อทธพลนนเขามาคอชางเขยน ทเคยไปพบเหนการเขยน

แลวจดจามาอาจจะเปนอทธพลในดานความประทบใจ

กลายเปนแรงบนดาลใจในการนามาถายทอดเปนพทธ

บชาผสมผสานรปแบบเอกลกษณทองถนเอกลกษณ

สวนตวของชางเขยน จนกลายมาเปนผลงานจตรกรรม

ทปรากฏอทธพลถงจะปรากฏไมมากนกเพราะความ

เ ปน ศล ปะ พน บาน น น โด ดเ ดน มาก กวา แต ทว า

สามารถวเคราะหไดจากการเปรยบเทยบระหวาง

ทางดานวฒนธรรมลานชาง (ลาว) ท งทางวฒนธรรม

รตนโกสนทร (กรงเทพฯ) และเปรยบเทยบกบพนท

จตรกรรมฝาผนงอสานใต และจตรกรรมฝาผนงอสาน

เหนอทมขอมลระบวาไดรบอทธพลทงสองวฒนธรรมน

จงไดปรากฏอทธพลทสามารถสงผานไปถงการ

แยกแยะภาพจตรกรรมในดานตางๆวาดานใด รปแบบ

ใดทไดรบอทธพล แลวดานใดทนาจะเปนเอกลกษณ

ของจตรกรรมฝาผนงวดในจงหวดขอนแกนได

ซ ง ส อ ด ค ลอ ง กบ คา ก ล า ว ข อ ง ศก ด ชย

(2555) กลาววา จตรกรรมฝาผนงแบบพนบานนน คอ

ภาพทเ ขยนขนโดยชางพนบาน มการเขยนฝกฝน

ถายทอดกนเองอยในทองถน ไมมแบบแผนทชดเจน

แ ล ะ แ น น อ น เ ป น ง า น ท เ ข ย น อ ย า ง เ ร ย บ ง า ย

แมทวามบางแหงบางพนทอาจไดรบอทธพลมาจาก

จตรกรรมฝาผนงแบบจารตประเพณชางหลวงมาบาง

แตกยงมอยนอยมาก สวนใหญงานจตรกรรมฝาผนง

ในกลมนพบอยในเขตจงหวดขอนแกน มหาสารคาม

และ รอยเอดและสอดคลองกบคากลาวของ สนต

(2548) กลาววา ชางเขยนในทองถนมลกษณะเฉพาะตน

เกดจากการถายทอดอยางตรงไปตรงมา ต งใจบอก

เรองราวมากกวาความหมดจดประณต กระนนกตามแม

ลกษณะทองถนเดนชด กยงปฏเสธไมไดอยดวาลกษณะ

ผสมผสานสกลชางกรงเทพฯอยดวย ความเปนทองถน

ไมวาทางดานรปแบบจตรกรรมหรอดานเนอหา ยอม

ตองมอทธพลของสวนกลางการปกครองเขาไปผสมไม

มากกนอย

จากขอมลดงกลาวสอดคลองกบทฤษฎการ

แพรกระจายทางวฒนธรรม(Cultural Diffusion Theory)

2290

HMO42-11

อธบายถงกระบวนการทางประวตศาสตรทใชอธบาย

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรม และการแพรกระจาย

ทางวฒนธรรมเปนกระบวนการทมลกษณะสาคญของ

วฒนธรรมหนงแพรกระจายไปสอกวฒนธรรมโดย

“การแพรกระจายวฒนธรรมมลกษณะมอทธพล

จากลกษณะภมศาสตร”และสอดคลองกบทฤษฎ

สนทรยศาสตร ในแนวทาง เอกเพรสซพ (Expressive

theories) เปนแนวทฤษฎทยดตวศลปนผสรางงานศลปะ

เปนศนยกลาง ความหมายของศลปะตามแนวน คอ การ

แสดงออกตามอารมณ หรอ ความรสกของศลปน ดงนน

การประเมนคณคาของงานศลปะในแนวน คอ การ

พจารณาจากระดบททางานศลปะสามารถแสดงออกซง

อารมณของศลปนชางเขยนเปนบคคลสาคญในการ

สรางสรรคผลงานเปนพทธบชา ถงแมบางกรณอาจจะม

เจาอาวาสเปนผกาหนดเนอเรอง แตรปแบบการเขยน

กรรมวธตางๆนนยงทจะตองผานกระบวนการในการ

ถายทอดของชางเขยนเองเปนสาคญ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน สาเรจลลวงลงไดดวย

ความเมตตากรณา การสนบสนนจากหนวยงานและ

บคคลหลายทาน ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยาง

สง มา ณ โอกาสนซงประกอบดวย

รองศาสตราจารย ดร.เดชา ศรภาษณ อาจารย

ทปรกษาวทยานพนธ ทไดกรณาและเสยสละเวลาเอาใจ

ใส ชวยใหคาปรกษา ชแนะแนวทางอนมประโยชนยง

ตองานวจยครงน รองศาสตราจารย ดร.นยม วงศพงษคา

, ผชวยศาสตราจารย ดร.ศาสตรา เหลาอรรคะ, ผชวย-

ศาสตราจารย ดร.บรนทร เปลงดสกล คณะกรรมการ

ผสอบวทยานพนธ ทกรณาใหขอคดและคาแนะนาเพอ

ปรบปรงแกไขวทยานพนธฉบบนจนแลวเสรจสมบรณ

คณาจารยทกทานทพร าสอนและชแนะในสงทดงาม

ตลอดระยะเวลาทศกษาในสาขาวชาวจยศลปะและ

วฒนธรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย-

ขอนแกน ตลอดจนเจาหนาททกทานทคอยชวยเหลอ

อานวยความสะดวกในระหวางการศกษา กราบ -

นมสการ กราบขอบพระคณ เจาอาวาส ปราชญชาวบาน

ผรในดานจตรกรรมฝาผนงอสาน ทใหขอมลจตรกรรม

ฝาผนงจงหวดขอนแกนทง 4 วด และวดอนๆทผวจยได

ไปขอสมภาษณ ขอความกรณากรณตางๆในการวจย

ครง น เ ปนอยางด เ พอนๆ พๆ นองๆ กลยาณมตร

คณาจารยและเจาหนาทคณะสถาปตยกรรมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน ทไดทางานชวยเหลอเกอกลกน

ในชวงเวลาทศกษาขอกราบขอบพระคณ บดา มารดา

พสาว พเขย แฟน ทคอยใหกาลงใจ คอยชวยเหลอ

เกอหนนจนทาใหวทยานพนธสาเรจไดดวยด ประโยชน คณคา และความดของวทยานพนธ

ฉบบน ผวจยขอมอบเปนเครองสกการบชา แด ผเขยน

ภาพจตรกรรมฝาผนงและผ สรางสมวดในจงหวด

ขอนแกน ทเปนพนทศกษา และพระคณบดา มารดา

ครบาอาจารยทประสทธประสาทวชารวมถงทกๆทาน

ผอยเบองหลงความสาเรจ ทาใหการวจยสาเรจลลวงไป

ดวยด หากมขอผดพลาดหรอบกพรองประการใด

ผศกษาขอนอมรบไวแดเพยงผเดยว

2291

HMO42-12

เอกสารอางอง

จรพนธ สมประสงค. 2533. ประวตศลปะ. กรงเทพฯ:

โอ.เอส. พรนตง เฮาส.

เตม วภาคยพจนกจ. 2530.ประวตศาสตรอสาน.

พมพค รง ท 2 .กรง เทพฯ: สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร มลนธโครงการตารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

น. ณ ปากน า. 2538. สยามศลปะ จตรกรรม และสถป

เจดย. กรงเทพฯ: [ม.ป.พ.].

. 2543.จตรกรรมฝาผนงพระทนงทรง-

ผนวช. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ.

บญเลศ มรกต. 2533.มนษยวทยาประยกต.มหาสารคาม:

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม.

ไพโรจน สโมสร และคณะ. 2532. จตรกรรมฝาผนง

อสาน. กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตง กรป จากด.

วชรพงศ หงษสวรรณ. 2548.ศลปะไทย ชด ลวดลาย

ป ร ะ ก อ บ ใ น ศ ล ป ไ ท ย . พ ม พ ค ร ง ท 2 .

ก รง เทพมหานคร : โรงพม พมตรสมพน ธ

กราฟฟค จากด.

วโรฒ ศรสโร. 2536. สมอสาน. กรงเทพมหานคร:

เมฆาเพลส จากด.

ศกดชย สายสงห. 2555. เจดย พระพทธรป ฮปแตม สม

ศลปะลาว และอสาน. นนทบร: สานกพมพมว-

เซยมเพลส

ศภชย สงหยะบศย. (24 เมษายน 2556) สมภาษณ.

รองศาสตราจารย ดร. คณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยมหาสารคาม

สนต เลกสขม. 2548.มมมองศลปะรตนโกสนทร .

กรงเทพฯ:เมองโบราณ.

สมชาต มณโชต. 2529. จตรกรรมไทย. กรงเทพฯ:

OS Printing House Co, Ltg

2292