1

AKADEMİYA ZANİSTAİ KURDİSTAN

Dr Ali KILICcedil

BO BIRANINA ZANYARE NEMIR

ProfDr Qanatecirc Kurdo

(12-09-1909 li gundecirc Sucircsiz 31-10-1985 li Lecircnicircngradecirc)

Ji bo Serok Mesoud BARZANİ

Icircro seba-bo dirok weje-edebicircyat nicircvisandin u zimanzanistiya

ProfDrQanatecirc Kurdo famzanista min de ccedilar mana derdikevin holecirc eşkere dibin

Yekemin pirsa zimanzanicircsticirc hen Fusei (fusei) ye (natura) hen

ki nomw(nomo)(zagon) ye Pirsa ku were pirsicircn natura(xezaya) ziman ccedilicircye

Ziman tabiye(naturel)e yan ku sistema zagoneye Li ccedilavecircn sofistan de du

karaktere zanistik hene yekemin pragmatik e duyemin teknik e Herdu

bucircn prinsibecirc qanuna sisteme zagonecirc Zanistik ne fenomene qanun e Fenomene

sisteme ziman bere zagone ye

2

Duyeminziman qiseyek mordemiyetecirc-mericircticircyecirc ye Bi gotina şicircroveya

Platoni nomoV(nomos) yecirckicircticircya bingeye famkirinecirc bi xatirecirc wicirc kategoricircyecircn

mezine ziman hatin peydakirin

Secircyemin prensibecirc mantiqecirc nomoV (nomos) ye Li ser bingeha yekiticircya

ziman analize nomoV (nomos) ucirc lectum(xandin) ye Herdu fama ziman didin

Ccedilaremicircn jicircyana zanyare zimanzanicircsticircye Ccedilawa profesora zimanzan Zera

Ucircsiv dinivicircse ldquoDi ccedilareserkirina pirsgirecirckecircn recirczimana kurdicirc ecircn mezin da

Qanatecirc Kurdo yecirc yekmicircn erdquo Bi vecirc manecirc zimanzanicircsticircya ProfDr Qanatecirc Kurdo

hem teoricircke hem jicirc praticirck e

Praticircke ccedilunkicirc zanicircst ccedilalekicircye praticircka aqil e Zanicircsta ku li fenomenecircn

zimanan tecruban serboricircnan derdikeve recirc hem xezaya-natura ziman hem jicirc

zagona gola ramanecircde tenicirc cem ber hev

ProfDr Qanatecirc Kurdo ccedilecirckerecirc kanunecircn zimanecirc kurdicirc ye Teoricircsyene zanicircsta

gramera kurdicircye Ew nav dicircroka Kurdistanecirc da nav zimanzanicircstecircn yecirckemicircn da ye

Sedemecirc sersala mirina Wicirc dicircticircnen Wicircyecircn hecircla-alecirc ziman dicircrok wejeyecirc de vekirin

min re weku berpirsicircyaricircyeke kareke Min qezicirc dabucircn Wicirc şehsicircyeticirc nemir Vecirc

gotarecirc de ezecirc bi kurtasicirc kin behsa mijara jicircyan zimanzanicircn dicircroka wejeyecirc-

edebicircyatecirc de ccedilalekicircyecircn xebatecircn Wicirc bikim

ProfDr Qanatecirc Kurdo zimanecirc Kurdan li dicircrok ucirc civaknasicircya Kurdan cucircda

nagire dest Civaknasicircya ProfDrQanatecirc Kurdo dicircyalekticirck e Gora Wicirc dicircroka

wejeya-edebicircya Kurdan dicircroka civata Kurdan e Li xebatecircn teoricirckicirc ya wejaya-

edebicircyata Kurdicirc de projeya xelasbucircna rizgarbucircna civata Kurdicirc dicircticircn mimkine

Ser vecirc mijarecirc ez dicircticircna xwe pecircşniyara xwe Pen a Kurd re dibecircm Em weku

recircxistin sala 2009rsquoan sala ProfDr Qanatecirc Kurdo icirclan bikin Nav van secirc salan de

nivisecircn ku hecircla ProfDr Qanatecirc Kurdo ve hatine nivisandin ucirc heta icircro nahatina

ccedilapkirin hemicircyan-gicircşticircyan berhevkinecirc ucirc bidin ccedilapecirc ccedilapbikinecirc Yecircn ku berecirc hatine

ccedilapkirin nucircva ccedilapbikinecirc Bi konferansek navnetevicirc Wicirc şexsicircyeticirc bi bicircrbicircnicircnecirc Bi

civatecircn nav neteva Kurd de jicirc gora pecircwicircsticircyecirc bidinecirc naskirin Ew şexsicircyet wan

projeyan heqdike

Ew pirsgirekecircn gotibecircjecircn ku icircro ser mijara ziman tecircn gotin Ewecirc bi gotinecircn

tespicirctecircn ProfDr Qanatecirc Kurdo davicirc bibin Ew şexsicircyet mijarecirc pir rind-baş dizane

pecircşniyarecircn balkecircş dike Xwastina min ew e ku kesecircn bi mijarecirc eleqederin

berhemecircn Wicirc bixwicircnin nicircqaşan devlimend bikin bigecircşin encamecirc Loma mijara

wecirc gotarecirc ProfDr Qanatecirc Kurdo e

I Li ser jicircyana ProfDr Qanatecirc Kurdo

3

ProfDrQanatecirc Kurdo 12 yecirc Icirclona sala 1909rsquoan li gundecirc Sucircsizecirc ku bi

Qersecirc va girecircdayicirc bucirc di malbeteke cotkaran da ji dayicirck bucircye Salecircn Cenga Cihanecirc

ya Yekemicircn de malbeta Qanatecirc Kurdo jicirc micircna bi hezaran malbetecircn kurdecircn ecirczdicirc

mal ucirc milkecirc xwe welatecirc kal ucirc dapicircrecircn xwe berdidin diterikicircnin ucirc li ber zilma

Roma Reş bardikin direvin Armecircnicircstanecirc Wecirc demecirc Armecircnicircstan bi xwe wecircrankiricirc

ucirc bi penaberecircn ermenicirc va tijicirc bucirc ye Loma ew li wir nasekinin ucirc terin Tilbicircsecirc

Malbata Qanat li ber şer ucirc hovicircticirc ucirc xwicircnrecircjiya orducircyecircn osmanicirc mecbucircr mane

herda-axa bav ucirc dayikecircn xwe biterikicircnicircn ucirc ber bi Bakur ve herin Ew pecircş da berecirc

li Ccedilinkanicircyecirc (Koblaxecirc) di navccedileya Aparanecirc cicircwar dibin Koccedila xwe daticircnicircn Lecirc

pecircşveccedilucircna leşkerecircn osmanicirc mihacirecircn kurdicirc mecbucircr dibin ku ducircrtir herin Her ducircr

dikevin Mericircyecircn ProfDr Qanatecirc Kurdo di dawiyecirc de digecircşin Ticircflicircsecirc Li wir sala

1921rsquode bavecirc Oanat Keleş dimire Mala wan belangaz ucirc şerpeze dimicircne

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan)(2) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan vedikin Di dibistanecirc de zaroka

him dixwicircnin him hicircnicirc kar dibin him jicirc tecirc de radikevin Qanat dibe şagirtecirc wecirc

dibistanecirc

Tev Qanatecirc Kurdo ji wecirc dibistana xwendina xwe dest pecirc kirin usa jicirc

zimanzanecirc Kurdicirc bi nav ucirc deng doktorecirc ficirclologyecirc Ccedilerkez Bakayecircv nivicircskar

berpirsyarecirc rojnama Riya Teze yecirc ewlin Cerdoyecirc Gecircnco Mecircr xwesecirc Yekicirctya

Sovyecirctecirc Semend Syabendov ucirc gelekecircn din

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe Hecirc xwendina wicirc

xelas nebucircye ku O Kurdo di 1934 de dibe mamosteyecirc kurdicirc pecircşiyecirc Ii Fakulta

Ficirclolojiyecirc ucirc ducircre jicirc Ii Ensticirctuya Xebatkaran

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe

2

Duyeminziman qiseyek mordemiyetecirc-mericircticircyecirc ye Bi gotina şicircroveya

Platoni nomoV(nomos) yecirckicircticircya bingeye famkirinecirc bi xatirecirc wicirc kategoricircyecircn

mezine ziman hatin peydakirin

Secircyemin prensibecirc mantiqecirc nomoV (nomos) ye Li ser bingeha yekiticircya

ziman analize nomoV (nomos) ucirc lectum(xandin) ye Herdu fama ziman didin

Ccedilaremicircn jicircyana zanyare zimanzanicircsticircye Ccedilawa profesora zimanzan Zera

Ucircsiv dinivicircse ldquoDi ccedilareserkirina pirsgirecirckecircn recirczimana kurdicirc ecircn mezin da

Qanatecirc Kurdo yecirc yekmicircn erdquo Bi vecirc manecirc zimanzanicircsticircya ProfDr Qanatecirc Kurdo

hem teoricircke hem jicirc praticirck e

Praticircke ccedilunkicirc zanicircst ccedilalekicircye praticircka aqil e Zanicircsta ku li fenomenecircn

zimanan tecruban serboricircnan derdikeve recirc hem xezaya-natura ziman hem jicirc

zagona gola ramanecircde tenicirc cem ber hev

ProfDr Qanatecirc Kurdo ccedilecirckerecirc kanunecircn zimanecirc kurdicirc ye Teoricircsyene zanicircsta

gramera kurdicircye Ew nav dicircroka Kurdistanecirc da nav zimanzanicircstecircn yecirckemicircn da ye

Sedemecirc sersala mirina Wicirc dicircticircnen Wicircyecircn hecircla-alecirc ziman dicircrok wejeyecirc de vekirin

min re weku berpirsicircyaricircyeke kareke Min qezicirc dabucircn Wicirc şehsicircyeticirc nemir Vecirc

gotarecirc de ezecirc bi kurtasicirc kin behsa mijara jicircyan zimanzanicircn dicircroka wejeyecirc-

edebicircyatecirc de ccedilalekicircyecircn xebatecircn Wicirc bikim

ProfDr Qanatecirc Kurdo zimanecirc Kurdan li dicircrok ucirc civaknasicircya Kurdan cucircda

nagire dest Civaknasicircya ProfDrQanatecirc Kurdo dicircyalekticirck e Gora Wicirc dicircroka

wejeya-edebicircya Kurdan dicircroka civata Kurdan e Li xebatecircn teoricirckicirc ya wejaya-

edebicircyata Kurdicirc de projeya xelasbucircna rizgarbucircna civata Kurdicirc dicircticircn mimkine

Ser vecirc mijarecirc ez dicircticircna xwe pecircşniyara xwe Pen a Kurd re dibecircm Em weku

recircxistin sala 2009rsquoan sala ProfDr Qanatecirc Kurdo icirclan bikin Nav van secirc salan de

nivisecircn ku hecircla ProfDr Qanatecirc Kurdo ve hatine nivisandin ucirc heta icircro nahatina

ccedilapkirin hemicircyan-gicircşticircyan berhevkinecirc ucirc bidin ccedilapecirc ccedilapbikinecirc Yecircn ku berecirc hatine

ccedilapkirin nucircva ccedilapbikinecirc Bi konferansek navnetevicirc Wicirc şexsicircyeticirc bi bicircrbicircnicircnecirc Bi

civatecircn nav neteva Kurd de jicirc gora pecircwicircsticircyecirc bidinecirc naskirin Ew şexsicircyet wan

projeyan heqdike

Ew pirsgirekecircn gotibecircjecircn ku icircro ser mijara ziman tecircn gotin Ewecirc bi gotinecircn

tespicirctecircn ProfDr Qanatecirc Kurdo davicirc bibin Ew şexsicircyet mijarecirc pir rind-baş dizane

pecircşniyarecircn balkecircş dike Xwastina min ew e ku kesecircn bi mijarecirc eleqederin

berhemecircn Wicirc bixwicircnin nicircqaşan devlimend bikin bigecircşin encamecirc Loma mijara

wecirc gotarecirc ProfDr Qanatecirc Kurdo e

I Li ser jicircyana ProfDr Qanatecirc Kurdo

3

ProfDrQanatecirc Kurdo 12 yecirc Icirclona sala 1909rsquoan li gundecirc Sucircsizecirc ku bi

Qersecirc va girecircdayicirc bucirc di malbeteke cotkaran da ji dayicirck bucircye Salecircn Cenga Cihanecirc

ya Yekemicircn de malbeta Qanatecirc Kurdo jicirc micircna bi hezaran malbetecircn kurdecircn ecirczdicirc

mal ucirc milkecirc xwe welatecirc kal ucirc dapicircrecircn xwe berdidin diterikicircnin ucirc li ber zilma

Roma Reş bardikin direvin Armecircnicircstanecirc Wecirc demecirc Armecircnicircstan bi xwe wecircrankiricirc

ucirc bi penaberecircn ermenicirc va tijicirc bucirc ye Loma ew li wir nasekinin ucirc terin Tilbicircsecirc

Malbata Qanat li ber şer ucirc hovicircticirc ucirc xwicircnrecircjiya orducircyecircn osmanicirc mecbucircr mane

herda-axa bav ucirc dayikecircn xwe biterikicircnicircn ucirc ber bi Bakur ve herin Ew pecircş da berecirc

li Ccedilinkanicircyecirc (Koblaxecirc) di navccedileya Aparanecirc cicircwar dibin Koccedila xwe daticircnicircn Lecirc

pecircşveccedilucircna leşkerecircn osmanicirc mihacirecircn kurdicirc mecbucircr dibin ku ducircrtir herin Her ducircr

dikevin Mericircyecircn ProfDr Qanatecirc Kurdo di dawiyecirc de digecircşin Ticircflicircsecirc Li wir sala

1921rsquode bavecirc Oanat Keleş dimire Mala wan belangaz ucirc şerpeze dimicircne

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan)(2) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan vedikin Di dibistanecirc de zaroka

him dixwicircnin him hicircnicirc kar dibin him jicirc tecirc de radikevin Qanat dibe şagirtecirc wecirc

dibistanecirc

Tev Qanatecirc Kurdo ji wecirc dibistana xwendina xwe dest pecirc kirin usa jicirc

zimanzanecirc Kurdicirc bi nav ucirc deng doktorecirc ficirclologyecirc Ccedilerkez Bakayecircv nivicircskar

berpirsyarecirc rojnama Riya Teze yecirc ewlin Cerdoyecirc Gecircnco Mecircr xwesecirc Yekicirctya

Sovyecirctecirc Semend Syabendov ucirc gelekecircn din

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe Hecirc xwendina wicirc

xelas nebucircye ku O Kurdo di 1934 de dibe mamosteyecirc kurdicirc pecircşiyecirc Ii Fakulta

Ficirclolojiyecirc ucirc ducircre jicirc Ii Ensticirctuya Xebatkaran

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe

3

ProfDrQanatecirc Kurdo 12 yecirc Icirclona sala 1909rsquoan li gundecirc Sucircsizecirc ku bi

Qersecirc va girecircdayicirc bucirc di malbeteke cotkaran da ji dayicirck bucircye Salecircn Cenga Cihanecirc

ya Yekemicircn de malbeta Qanatecirc Kurdo jicirc micircna bi hezaran malbetecircn kurdecircn ecirczdicirc

mal ucirc milkecirc xwe welatecirc kal ucirc dapicircrecircn xwe berdidin diterikicircnin ucirc li ber zilma

Roma Reş bardikin direvin Armecircnicircstanecirc Wecirc demecirc Armecircnicircstan bi xwe wecircrankiricirc

ucirc bi penaberecircn ermenicirc va tijicirc bucirc ye Loma ew li wir nasekinin ucirc terin Tilbicircsecirc

Malbata Qanat li ber şer ucirc hovicircticirc ucirc xwicircnrecircjiya orducircyecircn osmanicirc mecbucircr mane

herda-axa bav ucirc dayikecircn xwe biterikicircnicircn ucirc ber bi Bakur ve herin Ew pecircş da berecirc

li Ccedilinkanicircyecirc (Koblaxecirc) di navccedileya Aparanecirc cicircwar dibin Koccedila xwe daticircnicircn Lecirc

pecircşveccedilucircna leşkerecircn osmanicirc mihacirecircn kurdicirc mecbucircr dibin ku ducircrtir herin Her ducircr

dikevin Mericircyecircn ProfDr Qanatecirc Kurdo di dawiyecirc de digecircşin Ticircflicircsecirc Li wir sala

1921rsquode bavecirc Oanat Keleş dimire Mala wan belangaz ucirc şerpeze dimicircne

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan)(2) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan vedikin Di dibistanecirc de zaroka

him dixwicircnin him hicircnicirc kar dibin him jicirc tecirc de radikevin Qanat dibe şagirtecirc wecirc

dibistanecirc

Tev Qanatecirc Kurdo ji wecirc dibistana xwendina xwe dest pecirc kirin usa jicirc

zimanzanecirc Kurdicirc bi nav ucirc deng doktorecirc ficirclologyecirc Ccedilerkez Bakayecircv nivicircskar

berpirsyarecirc rojnama Riya Teze yecirc ewlin Cerdoyecirc Gecircnco Mecircr xwesecirc Yekicirctya

Sovyecirctecirc Semend Syabendov ucirc gelekecircn din

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe Hecirc xwendina wicirc

xelas nebucircye ku O Kurdo di 1934 de dibe mamosteyecirc kurdicirc pecircşiyecirc Ii Fakulta

Ficirclolojiyecirc ucirc ducircre jicirc Ii Ensticirctuya Xebatkaran

Sala 1922an bi icircnsicircaticircva nivicircskarecirc Kurd Ahmedecirc Micircrazicirc ewledecirc gelecirc

Ermenicirc dost ucirc xecircrxwazecirc gelecirc me Lazo (Hakob Xazaryan) ucirc hinekecircn din li

bajarecirc Tilbicircsecirc ji bo wan zarokecircn Kurd dibistan

Ew di icirclon 1928 de diccedile Lenicircngradecirc ucirc Ii wir Ii ber destecircn AA Frejman ucirc

IA Orbelicirc ccedilecirctiricircn rohelatnasecircn sovyeticirc yecircn wecirc demecirc ucirc hicircmdarecircn kurdnasiya

sovyeticirc dibe xwendekarecirc irannasiyecirc Ew wisa jicirc Ii cem 11 Zarubicircn fecircricirc belucircccedilicirc ucirc

zimanecircn pamicircricirc ucirc tevicirc NY Marr hicircnicirc zimanevaniya gişticircdibe

4

Sala 1928 an bi pecircşnicircyazicircya Erebecirc Şemo(1) Komicircta Navendicirc ya Particircya

Komucircnicircste Armecircnicircya 8 xortecircn kurd ji bo xwendinecirc dişicircne Lecircnicircngradecirc (Sankt

Pecirctecircrbucircrga niha) ji wan xortan yek Qanatecirc Kurdo bucirc Berecirc ew di fakucircltecircta

karkira ya icircnsticirctucircta zimanecircn rojhilatecirc yecircn zecircndicirc de dixucircne paşecirc xwendina xwe li

ucircnicircvecircrsicirctecircta Lecircnicircngiradecirc beşecirc ziman dicircrok ucirc edebye tecirc de pecircşda dibe Saya

xebathizicirc zecircn ucirc rind zanicircbucircna zimanecirc decirc di demek kin de guhdar ya dersdaran

ya rojhilatzanecircn dinecircersquoyan N Mar H Orbecirclicirc A Frecircyman dikşicircne ser xwe

II Lİ SER JIcircYANA AKADEMIcircK YA PROFDR QANATEcirc KURDO

Hecirc xwendkar ew dersecirc zimanecirc Kurdicirc dide xwedkarecircn ucircnicircvecircrsicirctecirctecirc ucirc bi

xebata zanyariyecirc ve mijucircl dibeJi pey xwendina ucircnicircvecircrsicirctecirctecirc re ew aspicircrantucircra

ucircnicircvecircrsicirctecirc tecirc de xwendina xwe berdewan dike Sala 1941 ecirc bi babeta Ccedilecirckirina

fecirclecircd bargiranicirc di zimanecirc kurdida tecircza doktorya xwe ya ewlin xweyicirc dikePişticirc

şer ew di icircnsticirctucirct a rojhilatzaniyecirc de pirsecircn Kurd zaniyecirc yecircn cude cuda ve mijucircl

dibe kucircrsecircn zimanecirc Kurdicirc de dersecirc dide

H Orbecirclicirc sala 1959an para rojhilatzaniyecirc ya icircnsticirctucircta Lecircnicircngiradecirc ya

zanyariyecirc de koma Kurdzaniyecirc başqe dike Ji pey salekecirc re Qanat dibe serokecirc wecirc

komecirc

Heta dawya jicircyana xwe jicirc wicirc ew karecirc Kurdewariya picircroz bi serbilindicirc ucirc

hiskirin pecircş de bir li ducirc xwe bi sedan xebatecircn Kurdzaniyecirc yecircn bingehicircn ucirc

giranbiha hişt navecirc xwe bi herfecirc zecircricircn di dilecirc gelecirc xwe de nivicircsicirc

Bo gotina Mamosta Tosine Rechid Kurdecircn Yekicircticircya Sovecircta berecirc ccediliqwas

jicirc bi jimara xwe va ne mezin bucircn lecirc dicircsan jicirc ji wan ra li hev hat firsendecircn heyicirc bi

kar bicircnin ji bo pecircşvabirina ziman ucirc ccedilanda netewicirc Ji nav wan gelek zanicircyar ucirc

nivicircskarecirc bi nav ucirc deng derketin Qanatecirc Kurdo wan salan bi xwendina icircnsticirctucirctecirc

ra tevayicirc usan jicirc di fakucirclta Karkeran da mamostayecirc zimanecirc kurdicirc bucirc Pişticirc temam

kirina icircnsticirctucirctecirc ew li Zanicircngeha Lecircnicircngradecircye dewletecirc ccedilawan aspicircrant

(xwendkarecirc doktoricircyecirc) tecirc hildan ucirc tecircza xwe ser pirsecircn zimanecirc kurdicirc dinvicircse pawan dike ucirc li icircnsticirctucircta Ecirctnograficircyecirc karecirc xwe ecirc zanicircyaricircyecirc didomicircne

II Lİ SER JIcircYANA ZİMANZANIcircSTİYA ProfDr QANATEcirc KURDO

Sala 1957 an Qanatecirc Kurdo pirtucircka ldquoRecirczimana zimanecirc kurdicirc

(kurmancicirc)rdquo ya akadecircmicirc ccedilap dike Ccedilawan Dr Ebdirehmanicirc Hacicirc Marf dinvicircse

ldquoBo yeke car le Sovecirct ucirc le mecircjucircy kurdnasicircda leser şecircweyekicirc Zanisticirc kitecircb le barey

zimanicirc kurdiyewe blakirayetewe belko sereray eweş twanra le ducirc kitecircbeda gelecirck

karicirc aloz ucirc naaşkira le recircgeyekicirc zanistiyewe xawbikrecirctewe ucirc aşkira bikirecirc wek

dozicircnewey necirc ucirc mecirc ucirc dabeşkirdinicirc naw be seryanda xawkirdinewey hendecirc alozicirc

le regicirc kirdar ucirc le pecircşgir ucirc paşgirda şewey kirdaricirc (transitive) le katicirc rabucircrducircda

5

hereweha gelecirck meseley giringicirc tir ke ta derccedilucircnicirc em du berhemey mamosta Kurdo

baş lecircyan nıkolrabucircwerdquo

Navecirc ProfDrQanatecirc Kurdonavecirc zımane meyelaquozıman bınge u bınaxe

yekıtıya andamecircn mıleteccedileka serbesti u serxwebucircna wıye lı jıyin u efırandına

xwda her mıletmerıvecircn her cıvakecirc hevbendıya xwepevgırecircdana xwe bı hevra

dıkıne yekBecirc hevbendı becirc pevgırecircdanaz xwe bı hevfehmkırın qet mıletek qet

endamecircn cıvakecirc nıkareın bıjin u bıefırinın Ccedileka hevbendıpevgırecircdana

andamecircn cıvakecirc u ka netevan bı hevra ccedileka hevfehmkırına wan bı

hevra zımaneZıman neynıka diyanetferasetrewş birucircbawara mıleteneynıka

ruhruhcan u tarixa mıleteZıman wusan jı ccedileka pecircşkevtına merıvecircn mılet u

cıvakecircyeRengrucirc u rewşa jiyin u efırandına her mıletıher andamecircn cıvake lı

zımanda t^ber ccedilavanzıman kaniya tarıx u kucircltucircra mıletesbeb v^ye kecirc her

mıletandamecircn her cıvak^zıman^xwe hın dıbedıxweze bızanbe qanucircnecircn u ccedilecirckırına zımanecirc dayka xweraquo (3)

Zanicircsta-icirclmecirc gramaticircka Kurmancicircya ProfDr Qanatecirc Kurdo

Li ser nıvısandına zımane Kurdı Prof DrQanatecirc Kurdo ldquoHavina sala 1946

ez lı Lecircningradecirc ccedilucircme Ermenıstanecirc nav xızmen xwe Lı Erecircvanecirc ez rasti heval u

hevrsquokare xwe Emınecirc rehmetlı hatım Gotuybecircja me derheqa zımanecirc krsquourdıda u

dersdayina zıman lı dabıstanecircn Kurdıda bucirc Hıngecirc Emınecirc Avdal jı mınra got

ldquoQanat tu zımanzanı Tecircbi ccedilend salan lı Lecircningradecirc da lı fakucircltecircta palanda dersecirc

zımane Kurdi daye wusan jı ccedilaxecirc tu lı zanınga Lecircningradecircda hın dıbucircte wusan

jı dersecirc grammatıka Kurmanci dıda hevalecircn xwe Rucircs u Kurmancan yecircn ku tevı

te hin dıbucircnBı fıkıra mın tu dıkari bona dersxanecircn me kıecircba dersecirc zıman bınıvısirdquo

Mın gotrdquoNıvısandına grammatıka zımanecirc Kurmanci ne rehetepeşketıyen

me ser qanucircna zımane Kurdi heta nıha tıştek bı Kurmanci nenıvısine qanucircna

axaftına zıman ya lı hev hatına xeberan şırovenekırıne termın3en grammatıkı

bı kurmanci tuneez jı derheqa wecirc yekecircda fıkırimer^ccedila nıvısandına grammatika

zımanecirc me tune ku hebucircya ezecirc tecircda bıccedilımaEmın gotrdquoReccedil tune Tu we recircccedilecirc

bıkışine bıra yekı dın lı recircccedila teda here ez dızanım nıvisandına grammatika

zımanecirc me ne rehetetu carnan havina dıhati Ermenistanecircte lı kursa

dersdaranra dersecirc graammatıkecirc dıgothema wusan ji bınvise ter min hecircccedil

termine becircne huhastınecirclecirc şırovekırına formecircn grammatikecirc u qanucircnecirc zıman tuyecirc

rast bınıvısiccedilimki pırakıtika te lı dersdayina zımane Kurmancida heyegerek tu bınıvisirdquo(4)

ProfDrQKurdo Ilmecirc grammatika Kurmancicircye nıvısi bu Parccedileye yekemin

Fonetık elaquo Fonecircticirck ulm ucirc zanicirczta hicircnbucircna peydabucircna sewtana(dengane)

Fonecircticircka şicircro ve dikw bi ccedili tehericirc (cucircreyicirc) ucirc bı aricirckaricircya kicircjan andamecircd (organecircn)

axaftinecirc(xeberdanecirc) sewt(deng) ccedilecirc dibin yan jicirc peyda dibin raquo(5) Duyemin

6

Morfolojicirc ye(formzanicircn) Morfolojı hicircnbucircn ucirc hinkirina cucircrecircn xeberane ew

guhastina xeberan şicircro ve dike bi şicircrovekirin tine ber ccedilavan ccedili tehericirc cucircrecircn

xeberan tecircne guhastinecirc ccedilawan kutasicircya(paşkoka)xeberan li hev tecircn ccedili tehericirc 3u

bi aricirckaricircya ccedili xeber ccedilecirc dibin raquo(6)Sıyemın Sicircntaksicircs(ristesazicirc) e zanicircsta sazkirin

ucirc ccedilecirckirina rista(hevokane) ew şicircrovedike bi ccedili tehericirc riste(hevok yan jicirc cumle) ji

xeberan ccedilecirc dibin ccedilawan bendecircn xeberan li hevokanda li hev tecircn ccedilawan hevok bi

hevra tecircne girecircdanecirc ucirc ccedilend cucircre hevok li xeberdanecircda (axaftinecircda) hene(7) raquo

ProfDr Q Kurdo karekicirc becirc hempe kir di pirsa amade kirina kadroyecircn

kurdnasicircyecirc da Mirov dikare becircje wicirc bi tenecirc karecirc zanicircngehekecirc kiricircye Dor bicircst

kesan bi seroketicircya wicirc tecirczecircn xwe ecircn doktoricircyecirc anade kirine Nav wan şagirdecircn

wicirc da kesecircn ji rojhilat başucircr ucirc rojava Kurdistanecirc hebucircn Ocircagirdecircn wicirc usan jicirc ji

Tucircrkmecircnistaecirc Azecircrbacanecirc Ermenistanecirc ucirc Rucircsicircya hebucircn

Xecircn ji wan kesecircn wicirc bi xwe seroketicirc lecirc dikir wicirc usan jicirc bi şecircwr ucirc şiretecircn

xwe alicirc kadrecircn mayicircn dikir Kesecircn berbi wicirc biccedilucircna tu caran destevala

venedigericircyan

Bi seroketicircya ProfDrQ Kurdo Kabicircnecircta Kurdnasicircyecirc li pişka Lecircnicircngradecirc

ya Icircnsticirctucircta Rohilatnasicircyecirc bucirc navenda kurdnasicircyecirc ya here navdar li seranser

cihanecirc

ProfDrQ Kurdo di van beşen kurdnasicircyecirc da berhemecircn hecircja pey xwe

hiştin dicircalecircktologicircya lecircksicirckologicircya tecirckstologicircya folkloricircsticircka edebicircyetnasicirc

dicircroknasicirc ucirc ecirctnograficircya

Pecircşekzana dicircroka gelecirc kurd profecircsor Yecircv Vasicirclecircva derheqa karecirc wicirc da ha

dinvicircseldquo Dijwar e di karecirc profecircsor Q K Kurdoyecircv da wan problecircman cihecirc bikicirc

ku ji bo wicirc becirctir balkecircs bin Zanicircyarecirc bi bicircrewericircya ecircnsicircklopecircdicircsta temamicircya

jicircyana xwe de lecircgericircna aloztiricircn pirsecircn zimanecirc kurdicirc ucirc zimanzanicircyecirc lecirc pecircra jicirc dicircrok

ucirc dicircroknucircsicircya kurdicirc ji demecircn lape kevn heta demecircn nucirctir ji goveka balkecircşicircya wicirc

ya zanicircyaricircyecirc der neman

Gicircyana ProfDr Qanatecirc Kurdo bi kurdicircyeticircyecirc va tijicirc bucirc kurdicircyeticirc ji wicirc

dibaricirc Kurdicircyeticirc ji bo wicirc ldquonexweşicircke icircnfecircksyonrdquo bucirc ucirc ew ldquonexweşicircrdquo pir lez ji wicirc

derbasicirc xelkecircn dorecirc şagird dost ucirc hevalecircn wicirc dibucirc Şayicircrecirc bi nav ucirc deng Ebdela

Peşecircw seva Qanatecirc Kurdo dinvise lsquoMamosta Qanatecirc Kurdo yekeke le pyawe

herre mezinekanicirc kurd Ccedili wek kesayeticirc ccedili wek zana ccedili wek niştimanperwarekicirc

kurdiantanicirc cecircpencey beser dicircroknamewe dyare ucirc ta becirc zecirctiricircs derdekewecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo her tişt dikir ku kurd ziman dicircrok ucirc ccedilanda xwe

bizanibin ucirc bi wan ve becircne girecircdanecirc Becirc guman piranicircya ronakbirecircn kurdan vecirc

yekecirc dixwezin lecirc Qanatecirc Kurdo ji bo vicirc karicirc xwe diwestand xwe diecircşand Ew

yek ji bo wicirc bibucirc wek karecirc rojane

7

Havicircna sala 1955-a wicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircne ser dakticircloyecirc lecircxisticirc ji min

ra şandin ucirc ji min xwest wekicirc heta hatina wicirc ez wan ezber bikim Hingecirc bawar

bikicirc ji kurdecircn sovecirctecirc tenecirc ccedilend kesa navecirc Cegerxwicircn bihicircstibucircn icirccar ku ma şiicircrecircn

wicirc bixwicircnin

Ew nivicircsarecircn kurdicircye bi ticircpecircn laticircnicirc yecircn yekemicircn bucircn ku ketne destecirc min

Ez bi alicirckaricircya kekecirc xwe Rizalicirc fecircricirc wan ticircpa bucircm ucirc min sipartina apecirc xwe bi cicirch

anicirc Bi wan şiicircrecircn Cegerxwicircn perda hesinicircye di navbera kurdecircn sovecirctecirc ucirc kurdecircn

Kurdistanecirc ku wan sala hecirc jicirc hebucirc ji bo min hinekicirc bilind bucirc Wan şiicircra ber min

riya kurd ucirc Kurdistanecirc vekir Heta niha jicirc ez wan pelecircn kaxazaye ecircdicirc zerbucircyicirc wek

pelecircn ji pertucirckecircn picircroz diparecirczim

Du sala şucircn de Qanatecirc Kurdo di pertucircka xwe ya zanicircyaricircyecirc de ldquoRecirczimana

zimanecirc kurdicirc (kurmancicirc)rdquo ya ku bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bibucirc ccedilawa nimucircnecirc tecirckstecircn

kurdicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircn ccedilap kirin Ew yekemicircn car bucirc ku nivicircsarecircn

Cegerxwicircn li Yekicircticircya Sovecirctecirc bi zimanecirc kurdicirc ccedilap dibucircn Gerek becirc gotin wekicirc

Qanatecirc Kurdo piştovanecirc elfeba kurdicirc ser binga ticircpecircn laticircnicirc bucirc Ew bi wecirc bawaricircyecirc

bucirc wekicirc elfeba bi ticircpecircn kicircricirclicirc bi zor stuyecirc kurdecircn sovecirctecirc pecircccedilane ucirc ccediliqwas zucirc ji wecirc

rizgarbin ewqas baş

Gava bi peymana 11-ecirc adarecirc sala 1970-icirc li Silecircmanicircyecirc Zankoya kurdicirc vebucirc

ji bo xwendina kucircrseke ser zimanecirc kurdicirc Q Kurdo dewat kirin Silecircmanicircyecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo komucircnicircst bucirc ucirc wicirc yekemicircn armanca xwe ccedilawan

komucircnicircsdt di xizmetkirina gelecirc kurd da didicirct yek ji bindesttiricircn gelecircn li rucircbarecirc

cihanecirc

Sala 1984-a ji bo 75 salicircya ji dayicirck bucircyicircna ProfDr Q Kurdo li beşa

Lecircnicircngradecirc ya icircnsticirctucircta Rojhilatnasyecirc AZ ya YKSS civicircneke picircrozbayecircye mezin

hat bi dar xistin Rojhilatnasecircn nav ucirc deng heval ucirc hogirecircn wicirc ecircn salan bi

dilgermicircke mezin ew picircroz dikirin kar ucirc xebatecircn wicirc carekecirc jicirc dinirxandin Lecirc gava

dora wicirc hat ucirc gişk bendecirc bucircn wecirc ji gişkan ra spasicircyecircn xwe becircje wicirc bi tucircndicirc

seroketicircya icircnsticirctucircta rojhilatnasicircyecirc rexne kir wekicirc baş guh nadin pişka kurdnasicircyecirc

wekicirc Yekicircticircya Sovecirctecirc di sicircyaseta navnetewicirc da granicircyecirc nade rewşa gelecirc kurdicirc

bindest

IV Lİ SER JİYANA WEJEYE ProfDr QANATE KURDO

Peşgotına Mamosta lı ser Zend ndashAvısta Dıwana 5rsquo a Cıgerxwicircn pır weje

ucirc dewlemende di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirinMamosta go rdquoLecirc

8

sed car heyf niha zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li

paşwextiyecirc zanyarecircn wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan

bibin kicirc dizane dibe wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna

licircteratucircra kurdicirc becirc naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc

mijucirclicirc efrandinecirc wicirc bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek

bi tenecirc li ser lecircgericircna şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq

zimanecirc kurdicirc (li ser ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din)

Bi fikir ucirc ramana min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi

hunurecirc nivicircsarecircva bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn

dinyayecirc bi navdar şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn

Cegerxucircn bihatan wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc

bihesiya ucirc bigota eva giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab

bike ku şayicircrekicirc wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav

sicircng ucirc berecirc Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikarerdquo

rdquoBerecirc pecircşicircn ez gelekicirc şad bucircm ku şervan ucirc tecirckucircşerecircn kurdan li Evropa hene

teşkicircl ucirc sazmanecircn wan hene ku ew bi pirsecircn rewşenbicircrkirina neteweyecirc xweva

mijucircl dibin dixwezin dicircwana Cegerxucircn bona xebatkar ucirc tekucircşerecircn icircş ucirc karecircn

ronahiyecirc ccedilap bikin Ez gelekicirc şame ku we ramana xwe kiriye yek ku ez bicircr ucirc

baweriya xwe micircna pecircşgotinecirc li ser wecirc dicircwanecirc binivicircsim Ew sipartin

bextewaricircke mezine li jiyicircna xweda ez gihicircştime wecirc rojecirc ku bi xwestina we

dikarim şixulekicirc bi xecircr ucirc hecircja bikim bona neteweyecirc xwe

rdquoSpartina we li ser ccedilava qebucircl dikim lecirc divecirct hucircn bizanin ku nivicircsandina

pecircşgotinecirc bona dicircwana şayicircrecirc meyicirc mezin ucirc hezkiricirc Cegerxucircn ne tiştekicirc hecircsaye

Bona vicirc karicirc bona vicirc şixucirclicirc divecirct meriv li hemucirc pirsanda zana hozan ucirc

pisporbe bi zanicircna xweva ccedilend seriyan li Cegerxucircnra be ez xwe hesab nakim

merivecirc wusan ucirc bi fikira min pecircwiste becircjim ku heta niha sed car heyf ku li

bav netewiyecirc meyicirc bindestda merivecircn wusa tunene bi rasticirc goticirc dibe hebin lecirc

min navecirc wan ne bihistiye eger hebucircna minecirc xwe bextewar hesibbikira ucirc ji

kovara rdquoRoja Nurdquo ra binivicircsiya ku nivicircsandina wecirc pecircşgotinecirc bona dicircwana

Cegerxucircn bispecircrne wicirc Lecirc niha herccedilend serwerecircn wecirc kovarecirc pecircra layq dicircticircne

ji minra nivicircsiye ku ez rdquopecircşgotinecirc ango dicirctona xwe micircna pecircşgotinecircrdquo binivicircsim

ez mecbucirctim wecirc xwestinecirc biqedicircnim bicircnime sericirc

Cegerxucircn bi reng ucirc rucircyecirc xweva bi nivicircsarecircn xweva wek teht ucirc kelemecircn

serecirc ccediliyayecircn Kurdistanecirc here bilindesedan sed sal hatine ccedilucircne ucirc bihiricircne lecirc

ew teht ew kelem li ciyecirc xweda bi ticirck qaym ucirc berk mane Cicircgerxucircn jicirc li

hunerweriya xweda li bicircr ucirc bawara xweda bi qaym serbilin ucirc serfiraz maye ucirc

li riya xweda her diccedile ucirc diccedile

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

5

hereweha gelecirck meseley giringicirc tir ke ta derccedilucircnicirc em du berhemey mamosta Kurdo

baş lecircyan nıkolrabucircwerdquo

Navecirc ProfDrQanatecirc Kurdonavecirc zımane meyelaquozıman bınge u bınaxe

yekıtıya andamecircn mıleteccedileka serbesti u serxwebucircna wıye lı jıyin u efırandına

xwda her mıletmerıvecircn her cıvakecirc hevbendıya xwepevgırecircdana xwe bı hevra

dıkıne yekBecirc hevbendı becirc pevgırecircdanaz xwe bı hevfehmkırın qet mıletek qet

endamecircn cıvakecirc nıkareın bıjin u bıefırinın Ccedileka hevbendıpevgırecircdana

andamecircn cıvakecirc u ka netevan bı hevra ccedileka hevfehmkırına wan bı

hevra zımaneZıman neynıka diyanetferasetrewş birucircbawara mıleteneynıka

ruhruhcan u tarixa mıleteZıman wusan jı ccedileka pecircşkevtına merıvecircn mılet u

cıvakecircyeRengrucirc u rewşa jiyin u efırandına her mıletıher andamecircn cıvake lı

zımanda t^ber ccedilavanzıman kaniya tarıx u kucircltucircra mıletesbeb v^ye kecirc her

mıletandamecircn her cıvak^zıman^xwe hın dıbedıxweze bızanbe qanucircnecircn u ccedilecirckırına zımanecirc dayka xweraquo (3)

Zanicircsta-icirclmecirc gramaticircka Kurmancicircya ProfDr Qanatecirc Kurdo

Li ser nıvısandına zımane Kurdı Prof DrQanatecirc Kurdo ldquoHavina sala 1946

ez lı Lecircningradecirc ccedilucircme Ermenıstanecirc nav xızmen xwe Lı Erecircvanecirc ez rasti heval u

hevrsquokare xwe Emınecirc rehmetlı hatım Gotuybecircja me derheqa zımanecirc krsquourdıda u

dersdayina zıman lı dabıstanecircn Kurdıda bucirc Hıngecirc Emınecirc Avdal jı mınra got

ldquoQanat tu zımanzanı Tecircbi ccedilend salan lı Lecircningradecirc da lı fakucircltecircta palanda dersecirc

zımane Kurdi daye wusan jı ccedilaxecirc tu lı zanınga Lecircningradecircda hın dıbucircte wusan

jı dersecirc grammatıka Kurmanci dıda hevalecircn xwe Rucircs u Kurmancan yecircn ku tevı

te hin dıbucircnBı fıkıra mın tu dıkari bona dersxanecircn me kıecircba dersecirc zıman bınıvısirdquo

Mın gotrdquoNıvısandına grammatıka zımanecirc Kurmanci ne rehetepeşketıyen

me ser qanucircna zımane Kurdi heta nıha tıştek bı Kurmanci nenıvısine qanucircna

axaftına zıman ya lı hev hatına xeberan şırovenekırıne termın3en grammatıkı

bı kurmanci tuneez jı derheqa wecirc yekecircda fıkırimer^ccedila nıvısandına grammatika

zımanecirc me tune ku hebucircya ezecirc tecircda bıccedilımaEmın gotrdquoReccedil tune Tu we recircccedilecirc

bıkışine bıra yekı dın lı recircccedila teda here ez dızanım nıvisandına grammatika

zımanecirc me ne rehetetu carnan havina dıhati Ermenistanecircte lı kursa

dersdaranra dersecirc graammatıkecirc dıgothema wusan ji bınvise ter min hecircccedil

termine becircne huhastınecirclecirc şırovekırına formecircn grammatikecirc u qanucircnecirc zıman tuyecirc

rast bınıvısiccedilimki pırakıtika te lı dersdayina zımane Kurmancida heyegerek tu bınıvisirdquo(4)

ProfDrQKurdo Ilmecirc grammatika Kurmancicircye nıvısi bu Parccedileye yekemin

Fonetık elaquo Fonecircticirck ulm ucirc zanicirczta hicircnbucircna peydabucircna sewtana(dengane)

Fonecircticircka şicircro ve dikw bi ccedili tehericirc (cucircreyicirc) ucirc bı aricirckaricircya kicircjan andamecircd (organecircn)

axaftinecirc(xeberdanecirc) sewt(deng) ccedilecirc dibin yan jicirc peyda dibin raquo(5) Duyemin

6

Morfolojicirc ye(formzanicircn) Morfolojı hicircnbucircn ucirc hinkirina cucircrecircn xeberane ew

guhastina xeberan şicircro ve dike bi şicircrovekirin tine ber ccedilavan ccedili tehericirc cucircrecircn

xeberan tecircne guhastinecirc ccedilawan kutasicircya(paşkoka)xeberan li hev tecircn ccedili tehericirc 3u

bi aricirckaricircya ccedili xeber ccedilecirc dibin raquo(6)Sıyemın Sicircntaksicircs(ristesazicirc) e zanicircsta sazkirin

ucirc ccedilecirckirina rista(hevokane) ew şicircrovedike bi ccedili tehericirc riste(hevok yan jicirc cumle) ji

xeberan ccedilecirc dibin ccedilawan bendecircn xeberan li hevokanda li hev tecircn ccedilawan hevok bi

hevra tecircne girecircdanecirc ucirc ccedilend cucircre hevok li xeberdanecircda (axaftinecircda) hene(7) raquo

ProfDr Q Kurdo karekicirc becirc hempe kir di pirsa amade kirina kadroyecircn

kurdnasicircyecirc da Mirov dikare becircje wicirc bi tenecirc karecirc zanicircngehekecirc kiricircye Dor bicircst

kesan bi seroketicircya wicirc tecirczecircn xwe ecircn doktoricircyecirc anade kirine Nav wan şagirdecircn

wicirc da kesecircn ji rojhilat başucircr ucirc rojava Kurdistanecirc hebucircn Ocircagirdecircn wicirc usan jicirc ji

Tucircrkmecircnistaecirc Azecircrbacanecirc Ermenistanecirc ucirc Rucircsicircya hebucircn

Xecircn ji wan kesecircn wicirc bi xwe seroketicirc lecirc dikir wicirc usan jicirc bi şecircwr ucirc şiretecircn

xwe alicirc kadrecircn mayicircn dikir Kesecircn berbi wicirc biccedilucircna tu caran destevala

venedigericircyan

Bi seroketicircya ProfDrQ Kurdo Kabicircnecircta Kurdnasicircyecirc li pişka Lecircnicircngradecirc

ya Icircnsticirctucircta Rohilatnasicircyecirc bucirc navenda kurdnasicircyecirc ya here navdar li seranser

cihanecirc

ProfDrQ Kurdo di van beşen kurdnasicircyecirc da berhemecircn hecircja pey xwe

hiştin dicircalecircktologicircya lecircksicirckologicircya tecirckstologicircya folkloricircsticircka edebicircyetnasicirc

dicircroknasicirc ucirc ecirctnograficircya

Pecircşekzana dicircroka gelecirc kurd profecircsor Yecircv Vasicirclecircva derheqa karecirc wicirc da ha

dinvicircseldquo Dijwar e di karecirc profecircsor Q K Kurdoyecircv da wan problecircman cihecirc bikicirc

ku ji bo wicirc becirctir balkecircs bin Zanicircyarecirc bi bicircrewericircya ecircnsicircklopecircdicircsta temamicircya

jicircyana xwe de lecircgericircna aloztiricircn pirsecircn zimanecirc kurdicirc ucirc zimanzanicircyecirc lecirc pecircra jicirc dicircrok

ucirc dicircroknucircsicircya kurdicirc ji demecircn lape kevn heta demecircn nucirctir ji goveka balkecircşicircya wicirc

ya zanicircyaricircyecirc der neman

Gicircyana ProfDr Qanatecirc Kurdo bi kurdicircyeticircyecirc va tijicirc bucirc kurdicircyeticirc ji wicirc

dibaricirc Kurdicircyeticirc ji bo wicirc ldquonexweşicircke icircnfecircksyonrdquo bucirc ucirc ew ldquonexweşicircrdquo pir lez ji wicirc

derbasicirc xelkecircn dorecirc şagird dost ucirc hevalecircn wicirc dibucirc Şayicircrecirc bi nav ucirc deng Ebdela

Peşecircw seva Qanatecirc Kurdo dinvise lsquoMamosta Qanatecirc Kurdo yekeke le pyawe

herre mezinekanicirc kurd Ccedili wek kesayeticirc ccedili wek zana ccedili wek niştimanperwarekicirc

kurdiantanicirc cecircpencey beser dicircroknamewe dyare ucirc ta becirc zecirctiricircs derdekewecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo her tişt dikir ku kurd ziman dicircrok ucirc ccedilanda xwe

bizanibin ucirc bi wan ve becircne girecircdanecirc Becirc guman piranicircya ronakbirecircn kurdan vecirc

yekecirc dixwezin lecirc Qanatecirc Kurdo ji bo vicirc karicirc xwe diwestand xwe diecircşand Ew

yek ji bo wicirc bibucirc wek karecirc rojane

7

Havicircna sala 1955-a wicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircne ser dakticircloyecirc lecircxisticirc ji min

ra şandin ucirc ji min xwest wekicirc heta hatina wicirc ez wan ezber bikim Hingecirc bawar

bikicirc ji kurdecircn sovecirctecirc tenecirc ccedilend kesa navecirc Cegerxwicircn bihicircstibucircn icirccar ku ma şiicircrecircn

wicirc bixwicircnin

Ew nivicircsarecircn kurdicircye bi ticircpecircn laticircnicirc yecircn yekemicircn bucircn ku ketne destecirc min

Ez bi alicirckaricircya kekecirc xwe Rizalicirc fecircricirc wan ticircpa bucircm ucirc min sipartina apecirc xwe bi cicirch

anicirc Bi wan şiicircrecircn Cegerxwicircn perda hesinicircye di navbera kurdecircn sovecirctecirc ucirc kurdecircn

Kurdistanecirc ku wan sala hecirc jicirc hebucirc ji bo min hinekicirc bilind bucirc Wan şiicircra ber min

riya kurd ucirc Kurdistanecirc vekir Heta niha jicirc ez wan pelecircn kaxazaye ecircdicirc zerbucircyicirc wek

pelecircn ji pertucirckecircn picircroz diparecirczim

Du sala şucircn de Qanatecirc Kurdo di pertucircka xwe ya zanicircyaricircyecirc de ldquoRecirczimana

zimanecirc kurdicirc (kurmancicirc)rdquo ya ku bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bibucirc ccedilawa nimucircnecirc tecirckstecircn

kurdicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircn ccedilap kirin Ew yekemicircn car bucirc ku nivicircsarecircn

Cegerxwicircn li Yekicircticircya Sovecirctecirc bi zimanecirc kurdicirc ccedilap dibucircn Gerek becirc gotin wekicirc

Qanatecirc Kurdo piştovanecirc elfeba kurdicirc ser binga ticircpecircn laticircnicirc bucirc Ew bi wecirc bawaricircyecirc

bucirc wekicirc elfeba bi ticircpecircn kicircricirclicirc bi zor stuyecirc kurdecircn sovecirctecirc pecircccedilane ucirc ccediliqwas zucirc ji wecirc

rizgarbin ewqas baş

Gava bi peymana 11-ecirc adarecirc sala 1970-icirc li Silecircmanicircyecirc Zankoya kurdicirc vebucirc

ji bo xwendina kucircrseke ser zimanecirc kurdicirc Q Kurdo dewat kirin Silecircmanicircyecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo komucircnicircst bucirc ucirc wicirc yekemicircn armanca xwe ccedilawan

komucircnicircsdt di xizmetkirina gelecirc kurd da didicirct yek ji bindesttiricircn gelecircn li rucircbarecirc

cihanecirc

Sala 1984-a ji bo 75 salicircya ji dayicirck bucircyicircna ProfDr Q Kurdo li beşa

Lecircnicircngradecirc ya icircnsticirctucircta Rojhilatnasyecirc AZ ya YKSS civicircneke picircrozbayecircye mezin

hat bi dar xistin Rojhilatnasecircn nav ucirc deng heval ucirc hogirecircn wicirc ecircn salan bi

dilgermicircke mezin ew picircroz dikirin kar ucirc xebatecircn wicirc carekecirc jicirc dinirxandin Lecirc gava

dora wicirc hat ucirc gişk bendecirc bucircn wecirc ji gişkan ra spasicircyecircn xwe becircje wicirc bi tucircndicirc

seroketicircya icircnsticirctucircta rojhilatnasicircyecirc rexne kir wekicirc baş guh nadin pişka kurdnasicircyecirc

wekicirc Yekicircticircya Sovecirctecirc di sicircyaseta navnetewicirc da granicircyecirc nade rewşa gelecirc kurdicirc

bindest

IV Lİ SER JİYANA WEJEYE ProfDr QANATE KURDO

Peşgotına Mamosta lı ser Zend ndashAvısta Dıwana 5rsquo a Cıgerxwicircn pır weje

ucirc dewlemende di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirinMamosta go rdquoLecirc

8

sed car heyf niha zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li

paşwextiyecirc zanyarecircn wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan

bibin kicirc dizane dibe wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna

licircteratucircra kurdicirc becirc naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc

mijucirclicirc efrandinecirc wicirc bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek

bi tenecirc li ser lecircgericircna şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq

zimanecirc kurdicirc (li ser ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din)

Bi fikir ucirc ramana min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi

hunurecirc nivicircsarecircva bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn

dinyayecirc bi navdar şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn

Cegerxucircn bihatan wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc

bihesiya ucirc bigota eva giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab

bike ku şayicircrekicirc wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav

sicircng ucirc berecirc Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikarerdquo

rdquoBerecirc pecircşicircn ez gelekicirc şad bucircm ku şervan ucirc tecirckucircşerecircn kurdan li Evropa hene

teşkicircl ucirc sazmanecircn wan hene ku ew bi pirsecircn rewşenbicircrkirina neteweyecirc xweva

mijucircl dibin dixwezin dicircwana Cegerxucircn bona xebatkar ucirc tekucircşerecircn icircş ucirc karecircn

ronahiyecirc ccedilap bikin Ez gelekicirc şame ku we ramana xwe kiriye yek ku ez bicircr ucirc

baweriya xwe micircna pecircşgotinecirc li ser wecirc dicircwanecirc binivicircsim Ew sipartin

bextewaricircke mezine li jiyicircna xweda ez gihicircştime wecirc rojecirc ku bi xwestina we

dikarim şixulekicirc bi xecircr ucirc hecircja bikim bona neteweyecirc xwe

rdquoSpartina we li ser ccedilava qebucircl dikim lecirc divecirct hucircn bizanin ku nivicircsandina

pecircşgotinecirc bona dicircwana şayicircrecirc meyicirc mezin ucirc hezkiricirc Cegerxucircn ne tiştekicirc hecircsaye

Bona vicirc karicirc bona vicirc şixucirclicirc divecirct meriv li hemucirc pirsanda zana hozan ucirc

pisporbe bi zanicircna xweva ccedilend seriyan li Cegerxucircnra be ez xwe hesab nakim

merivecirc wusan ucirc bi fikira min pecircwiste becircjim ku heta niha sed car heyf ku li

bav netewiyecirc meyicirc bindestda merivecircn wusa tunene bi rasticirc goticirc dibe hebin lecirc

min navecirc wan ne bihistiye eger hebucircna minecirc xwe bextewar hesibbikira ucirc ji

kovara rdquoRoja Nurdquo ra binivicircsiya ku nivicircsandina wecirc pecircşgotinecirc bona dicircwana

Cegerxucircn bispecircrne wicirc Lecirc niha herccedilend serwerecircn wecirc kovarecirc pecircra layq dicircticircne

ji minra nivicircsiye ku ez rdquopecircşgotinecirc ango dicirctona xwe micircna pecircşgotinecircrdquo binivicircsim

ez mecbucirctim wecirc xwestinecirc biqedicircnim bicircnime sericirc

Cegerxucircn bi reng ucirc rucircyecirc xweva bi nivicircsarecircn xweva wek teht ucirc kelemecircn

serecirc ccediliyayecircn Kurdistanecirc here bilindesedan sed sal hatine ccedilucircne ucirc bihiricircne lecirc

ew teht ew kelem li ciyecirc xweda bi ticirck qaym ucirc berk mane Cicircgerxucircn jicirc li

hunerweriya xweda li bicircr ucirc bawara xweda bi qaym serbilin ucirc serfiraz maye ucirc

li riya xweda her diccedile ucirc diccedile

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

6

Morfolojicirc ye(formzanicircn) Morfolojı hicircnbucircn ucirc hinkirina cucircrecircn xeberane ew

guhastina xeberan şicircro ve dike bi şicircrovekirin tine ber ccedilavan ccedili tehericirc cucircrecircn

xeberan tecircne guhastinecirc ccedilawan kutasicircya(paşkoka)xeberan li hev tecircn ccedili tehericirc 3u

bi aricirckaricircya ccedili xeber ccedilecirc dibin raquo(6)Sıyemın Sicircntaksicircs(ristesazicirc) e zanicircsta sazkirin

ucirc ccedilecirckirina rista(hevokane) ew şicircrovedike bi ccedili tehericirc riste(hevok yan jicirc cumle) ji

xeberan ccedilecirc dibin ccedilawan bendecircn xeberan li hevokanda li hev tecircn ccedilawan hevok bi

hevra tecircne girecircdanecirc ucirc ccedilend cucircre hevok li xeberdanecircda (axaftinecircda) hene(7) raquo

ProfDr Q Kurdo karekicirc becirc hempe kir di pirsa amade kirina kadroyecircn

kurdnasicircyecirc da Mirov dikare becircje wicirc bi tenecirc karecirc zanicircngehekecirc kiricircye Dor bicircst

kesan bi seroketicircya wicirc tecirczecircn xwe ecircn doktoricircyecirc anade kirine Nav wan şagirdecircn

wicirc da kesecircn ji rojhilat başucircr ucirc rojava Kurdistanecirc hebucircn Ocircagirdecircn wicirc usan jicirc ji

Tucircrkmecircnistaecirc Azecircrbacanecirc Ermenistanecirc ucirc Rucircsicircya hebucircn

Xecircn ji wan kesecircn wicirc bi xwe seroketicirc lecirc dikir wicirc usan jicirc bi şecircwr ucirc şiretecircn

xwe alicirc kadrecircn mayicircn dikir Kesecircn berbi wicirc biccedilucircna tu caran destevala

venedigericircyan

Bi seroketicircya ProfDrQ Kurdo Kabicircnecircta Kurdnasicircyecirc li pişka Lecircnicircngradecirc

ya Icircnsticirctucircta Rohilatnasicircyecirc bucirc navenda kurdnasicircyecirc ya here navdar li seranser

cihanecirc

ProfDrQ Kurdo di van beşen kurdnasicircyecirc da berhemecircn hecircja pey xwe

hiştin dicircalecircktologicircya lecircksicirckologicircya tecirckstologicircya folkloricircsticircka edebicircyetnasicirc

dicircroknasicirc ucirc ecirctnograficircya

Pecircşekzana dicircroka gelecirc kurd profecircsor Yecircv Vasicirclecircva derheqa karecirc wicirc da ha

dinvicircseldquo Dijwar e di karecirc profecircsor Q K Kurdoyecircv da wan problecircman cihecirc bikicirc

ku ji bo wicirc becirctir balkecircs bin Zanicircyarecirc bi bicircrewericircya ecircnsicircklopecircdicircsta temamicircya

jicircyana xwe de lecircgericircna aloztiricircn pirsecircn zimanecirc kurdicirc ucirc zimanzanicircyecirc lecirc pecircra jicirc dicircrok

ucirc dicircroknucircsicircya kurdicirc ji demecircn lape kevn heta demecircn nucirctir ji goveka balkecircşicircya wicirc

ya zanicircyaricircyecirc der neman

Gicircyana ProfDr Qanatecirc Kurdo bi kurdicircyeticircyecirc va tijicirc bucirc kurdicircyeticirc ji wicirc

dibaricirc Kurdicircyeticirc ji bo wicirc ldquonexweşicircke icircnfecircksyonrdquo bucirc ucirc ew ldquonexweşicircrdquo pir lez ji wicirc

derbasicirc xelkecircn dorecirc şagird dost ucirc hevalecircn wicirc dibucirc Şayicircrecirc bi nav ucirc deng Ebdela

Peşecircw seva Qanatecirc Kurdo dinvise lsquoMamosta Qanatecirc Kurdo yekeke le pyawe

herre mezinekanicirc kurd Ccedili wek kesayeticirc ccedili wek zana ccedili wek niştimanperwarekicirc

kurdiantanicirc cecircpencey beser dicircroknamewe dyare ucirc ta becirc zecirctiricircs derdekewecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo her tişt dikir ku kurd ziman dicircrok ucirc ccedilanda xwe

bizanibin ucirc bi wan ve becircne girecircdanecirc Becirc guman piranicircya ronakbirecircn kurdan vecirc

yekecirc dixwezin lecirc Qanatecirc Kurdo ji bo vicirc karicirc xwe diwestand xwe diecircşand Ew

yek ji bo wicirc bibucirc wek karecirc rojane

7

Havicircna sala 1955-a wicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircne ser dakticircloyecirc lecircxisticirc ji min

ra şandin ucirc ji min xwest wekicirc heta hatina wicirc ez wan ezber bikim Hingecirc bawar

bikicirc ji kurdecircn sovecirctecirc tenecirc ccedilend kesa navecirc Cegerxwicircn bihicircstibucircn icirccar ku ma şiicircrecircn

wicirc bixwicircnin

Ew nivicircsarecircn kurdicircye bi ticircpecircn laticircnicirc yecircn yekemicircn bucircn ku ketne destecirc min

Ez bi alicirckaricircya kekecirc xwe Rizalicirc fecircricirc wan ticircpa bucircm ucirc min sipartina apecirc xwe bi cicirch

anicirc Bi wan şiicircrecircn Cegerxwicircn perda hesinicircye di navbera kurdecircn sovecirctecirc ucirc kurdecircn

Kurdistanecirc ku wan sala hecirc jicirc hebucirc ji bo min hinekicirc bilind bucirc Wan şiicircra ber min

riya kurd ucirc Kurdistanecirc vekir Heta niha jicirc ez wan pelecircn kaxazaye ecircdicirc zerbucircyicirc wek

pelecircn ji pertucirckecircn picircroz diparecirczim

Du sala şucircn de Qanatecirc Kurdo di pertucircka xwe ya zanicircyaricircyecirc de ldquoRecirczimana

zimanecirc kurdicirc (kurmancicirc)rdquo ya ku bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bibucirc ccedilawa nimucircnecirc tecirckstecircn

kurdicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircn ccedilap kirin Ew yekemicircn car bucirc ku nivicircsarecircn

Cegerxwicircn li Yekicircticircya Sovecirctecirc bi zimanecirc kurdicirc ccedilap dibucircn Gerek becirc gotin wekicirc

Qanatecirc Kurdo piştovanecirc elfeba kurdicirc ser binga ticircpecircn laticircnicirc bucirc Ew bi wecirc bawaricircyecirc

bucirc wekicirc elfeba bi ticircpecircn kicircricirclicirc bi zor stuyecirc kurdecircn sovecirctecirc pecircccedilane ucirc ccediliqwas zucirc ji wecirc

rizgarbin ewqas baş

Gava bi peymana 11-ecirc adarecirc sala 1970-icirc li Silecircmanicircyecirc Zankoya kurdicirc vebucirc

ji bo xwendina kucircrseke ser zimanecirc kurdicirc Q Kurdo dewat kirin Silecircmanicircyecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo komucircnicircst bucirc ucirc wicirc yekemicircn armanca xwe ccedilawan

komucircnicircsdt di xizmetkirina gelecirc kurd da didicirct yek ji bindesttiricircn gelecircn li rucircbarecirc

cihanecirc

Sala 1984-a ji bo 75 salicircya ji dayicirck bucircyicircna ProfDr Q Kurdo li beşa

Lecircnicircngradecirc ya icircnsticirctucircta Rojhilatnasyecirc AZ ya YKSS civicircneke picircrozbayecircye mezin

hat bi dar xistin Rojhilatnasecircn nav ucirc deng heval ucirc hogirecircn wicirc ecircn salan bi

dilgermicircke mezin ew picircroz dikirin kar ucirc xebatecircn wicirc carekecirc jicirc dinirxandin Lecirc gava

dora wicirc hat ucirc gişk bendecirc bucircn wecirc ji gişkan ra spasicircyecircn xwe becircje wicirc bi tucircndicirc

seroketicircya icircnsticirctucircta rojhilatnasicircyecirc rexne kir wekicirc baş guh nadin pişka kurdnasicircyecirc

wekicirc Yekicircticircya Sovecirctecirc di sicircyaseta navnetewicirc da granicircyecirc nade rewşa gelecirc kurdicirc

bindest

IV Lİ SER JİYANA WEJEYE ProfDr QANATE KURDO

Peşgotına Mamosta lı ser Zend ndashAvısta Dıwana 5rsquo a Cıgerxwicircn pır weje

ucirc dewlemende di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirinMamosta go rdquoLecirc

8

sed car heyf niha zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li

paşwextiyecirc zanyarecircn wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan

bibin kicirc dizane dibe wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna

licircteratucircra kurdicirc becirc naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc

mijucirclicirc efrandinecirc wicirc bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek

bi tenecirc li ser lecircgericircna şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq

zimanecirc kurdicirc (li ser ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din)

Bi fikir ucirc ramana min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi

hunurecirc nivicircsarecircva bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn

dinyayecirc bi navdar şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn

Cegerxucircn bihatan wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc

bihesiya ucirc bigota eva giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab

bike ku şayicircrekicirc wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav

sicircng ucirc berecirc Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikarerdquo

rdquoBerecirc pecircşicircn ez gelekicirc şad bucircm ku şervan ucirc tecirckucircşerecircn kurdan li Evropa hene

teşkicircl ucirc sazmanecircn wan hene ku ew bi pirsecircn rewşenbicircrkirina neteweyecirc xweva

mijucircl dibin dixwezin dicircwana Cegerxucircn bona xebatkar ucirc tekucircşerecircn icircş ucirc karecircn

ronahiyecirc ccedilap bikin Ez gelekicirc şame ku we ramana xwe kiriye yek ku ez bicircr ucirc

baweriya xwe micircna pecircşgotinecirc li ser wecirc dicircwanecirc binivicircsim Ew sipartin

bextewaricircke mezine li jiyicircna xweda ez gihicircştime wecirc rojecirc ku bi xwestina we

dikarim şixulekicirc bi xecircr ucirc hecircja bikim bona neteweyecirc xwe

rdquoSpartina we li ser ccedilava qebucircl dikim lecirc divecirct hucircn bizanin ku nivicircsandina

pecircşgotinecirc bona dicircwana şayicircrecirc meyicirc mezin ucirc hezkiricirc Cegerxucircn ne tiştekicirc hecircsaye

Bona vicirc karicirc bona vicirc şixucirclicirc divecirct meriv li hemucirc pirsanda zana hozan ucirc

pisporbe bi zanicircna xweva ccedilend seriyan li Cegerxucircnra be ez xwe hesab nakim

merivecirc wusan ucirc bi fikira min pecircwiste becircjim ku heta niha sed car heyf ku li

bav netewiyecirc meyicirc bindestda merivecircn wusa tunene bi rasticirc goticirc dibe hebin lecirc

min navecirc wan ne bihistiye eger hebucircna minecirc xwe bextewar hesibbikira ucirc ji

kovara rdquoRoja Nurdquo ra binivicircsiya ku nivicircsandina wecirc pecircşgotinecirc bona dicircwana

Cegerxucircn bispecircrne wicirc Lecirc niha herccedilend serwerecircn wecirc kovarecirc pecircra layq dicircticircne

ji minra nivicircsiye ku ez rdquopecircşgotinecirc ango dicirctona xwe micircna pecircşgotinecircrdquo binivicircsim

ez mecbucirctim wecirc xwestinecirc biqedicircnim bicircnime sericirc

Cegerxucircn bi reng ucirc rucircyecirc xweva bi nivicircsarecircn xweva wek teht ucirc kelemecircn

serecirc ccediliyayecircn Kurdistanecirc here bilindesedan sed sal hatine ccedilucircne ucirc bihiricircne lecirc

ew teht ew kelem li ciyecirc xweda bi ticirck qaym ucirc berk mane Cicircgerxucircn jicirc li

hunerweriya xweda li bicircr ucirc bawara xweda bi qaym serbilin ucirc serfiraz maye ucirc

li riya xweda her diccedile ucirc diccedile

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

7

Havicircna sala 1955-a wicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircne ser dakticircloyecirc lecircxisticirc ji min

ra şandin ucirc ji min xwest wekicirc heta hatina wicirc ez wan ezber bikim Hingecirc bawar

bikicirc ji kurdecircn sovecirctecirc tenecirc ccedilend kesa navecirc Cegerxwicircn bihicircstibucircn icirccar ku ma şiicircrecircn

wicirc bixwicircnin

Ew nivicircsarecircn kurdicircye bi ticircpecircn laticircnicirc yecircn yekemicircn bucircn ku ketne destecirc min

Ez bi alicirckaricircya kekecirc xwe Rizalicirc fecircricirc wan ticircpa bucircm ucirc min sipartina apecirc xwe bi cicirch

anicirc Bi wan şiicircrecircn Cegerxwicircn perda hesinicircye di navbera kurdecircn sovecirctecirc ucirc kurdecircn

Kurdistanecirc ku wan sala hecirc jicirc hebucirc ji bo min hinekicirc bilind bucirc Wan şiicircra ber min

riya kurd ucirc Kurdistanecirc vekir Heta niha jicirc ez wan pelecircn kaxazaye ecircdicirc zerbucircyicirc wek

pelecircn ji pertucirckecircn picircroz diparecirczim

Du sala şucircn de Qanatecirc Kurdo di pertucircka xwe ya zanicircyaricircyecirc de ldquoRecirczimana

zimanecirc kurdicirc (kurmancicirc)rdquo ya ku bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bibucirc ccedilawa nimucircnecirc tecirckstecircn

kurdicirc ccedilend şiicircrecircn Cegerxwicircn ccedilap kirin Ew yekemicircn car bucirc ku nivicircsarecircn

Cegerxwicircn li Yekicircticircya Sovecirctecirc bi zimanecirc kurdicirc ccedilap dibucircn Gerek becirc gotin wekicirc

Qanatecirc Kurdo piştovanecirc elfeba kurdicirc ser binga ticircpecircn laticircnicirc bucirc Ew bi wecirc bawaricircyecirc

bucirc wekicirc elfeba bi ticircpecircn kicircricirclicirc bi zor stuyecirc kurdecircn sovecirctecirc pecircccedilane ucirc ccediliqwas zucirc ji wecirc

rizgarbin ewqas baş

Gava bi peymana 11-ecirc adarecirc sala 1970-icirc li Silecircmanicircyecirc Zankoya kurdicirc vebucirc

ji bo xwendina kucircrseke ser zimanecirc kurdicirc Q Kurdo dewat kirin Silecircmanicircyecirc

ProfDr Qanatecirc Kurdo komucircnicircst bucirc ucirc wicirc yekemicircn armanca xwe ccedilawan

komucircnicircsdt di xizmetkirina gelecirc kurd da didicirct yek ji bindesttiricircn gelecircn li rucircbarecirc

cihanecirc

Sala 1984-a ji bo 75 salicircya ji dayicirck bucircyicircna ProfDr Q Kurdo li beşa

Lecircnicircngradecirc ya icircnsticirctucircta Rojhilatnasyecirc AZ ya YKSS civicircneke picircrozbayecircye mezin

hat bi dar xistin Rojhilatnasecircn nav ucirc deng heval ucirc hogirecircn wicirc ecircn salan bi

dilgermicircke mezin ew picircroz dikirin kar ucirc xebatecircn wicirc carekecirc jicirc dinirxandin Lecirc gava

dora wicirc hat ucirc gişk bendecirc bucircn wecirc ji gişkan ra spasicircyecircn xwe becircje wicirc bi tucircndicirc

seroketicircya icircnsticirctucircta rojhilatnasicircyecirc rexne kir wekicirc baş guh nadin pişka kurdnasicircyecirc

wekicirc Yekicircticircya Sovecirctecirc di sicircyaseta navnetewicirc da granicircyecirc nade rewşa gelecirc kurdicirc

bindest

IV Lİ SER JİYANA WEJEYE ProfDr QANATE KURDO

Peşgotına Mamosta lı ser Zend ndashAvısta Dıwana 5rsquo a Cıgerxwicircn pır weje

ucirc dewlemende di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirinMamosta go rdquoLecirc

8

sed car heyf niha zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li

paşwextiyecirc zanyarecircn wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan

bibin kicirc dizane dibe wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna

licircteratucircra kurdicirc becirc naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc

mijucirclicirc efrandinecirc wicirc bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek

bi tenecirc li ser lecircgericircna şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq

zimanecirc kurdicirc (li ser ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din)

Bi fikir ucirc ramana min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi

hunurecirc nivicircsarecircva bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn

dinyayecirc bi navdar şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn

Cegerxucircn bihatan wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc

bihesiya ucirc bigota eva giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab

bike ku şayicircrekicirc wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav

sicircng ucirc berecirc Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikarerdquo

rdquoBerecirc pecircşicircn ez gelekicirc şad bucircm ku şervan ucirc tecirckucircşerecircn kurdan li Evropa hene

teşkicircl ucirc sazmanecircn wan hene ku ew bi pirsecircn rewşenbicircrkirina neteweyecirc xweva

mijucircl dibin dixwezin dicircwana Cegerxucircn bona xebatkar ucirc tekucircşerecircn icircş ucirc karecircn

ronahiyecirc ccedilap bikin Ez gelekicirc şame ku we ramana xwe kiriye yek ku ez bicircr ucirc

baweriya xwe micircna pecircşgotinecirc li ser wecirc dicircwanecirc binivicircsim Ew sipartin

bextewaricircke mezine li jiyicircna xweda ez gihicircştime wecirc rojecirc ku bi xwestina we

dikarim şixulekicirc bi xecircr ucirc hecircja bikim bona neteweyecirc xwe

rdquoSpartina we li ser ccedilava qebucircl dikim lecirc divecirct hucircn bizanin ku nivicircsandina

pecircşgotinecirc bona dicircwana şayicircrecirc meyicirc mezin ucirc hezkiricirc Cegerxucircn ne tiştekicirc hecircsaye

Bona vicirc karicirc bona vicirc şixucirclicirc divecirct meriv li hemucirc pirsanda zana hozan ucirc

pisporbe bi zanicircna xweva ccedilend seriyan li Cegerxucircnra be ez xwe hesab nakim

merivecirc wusan ucirc bi fikira min pecircwiste becircjim ku heta niha sed car heyf ku li

bav netewiyecirc meyicirc bindestda merivecircn wusa tunene bi rasticirc goticirc dibe hebin lecirc

min navecirc wan ne bihistiye eger hebucircna minecirc xwe bextewar hesibbikira ucirc ji

kovara rdquoRoja Nurdquo ra binivicircsiya ku nivicircsandina wecirc pecircşgotinecirc bona dicircwana

Cegerxucircn bispecircrne wicirc Lecirc niha herccedilend serwerecircn wecirc kovarecirc pecircra layq dicircticircne

ji minra nivicircsiye ku ez rdquopecircşgotinecirc ango dicirctona xwe micircna pecircşgotinecircrdquo binivicircsim

ez mecbucirctim wecirc xwestinecirc biqedicircnim bicircnime sericirc

Cegerxucircn bi reng ucirc rucircyecirc xweva bi nivicircsarecircn xweva wek teht ucirc kelemecircn

serecirc ccediliyayecircn Kurdistanecirc here bilindesedan sed sal hatine ccedilucircne ucirc bihiricircne lecirc

ew teht ew kelem li ciyecirc xweda bi ticirck qaym ucirc berk mane Cicircgerxucircn jicirc li

hunerweriya xweda li bicircr ucirc bawara xweda bi qaym serbilin ucirc serfiraz maye ucirc

li riya xweda her diccedile ucirc diccedile

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

8

sed car heyf niha zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li

paşwextiyecirc zanyarecircn wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan

bibin kicirc dizane dibe wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna

licircteratucircra kurdicirc becirc naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc

mijucirclicirc efrandinecirc wicirc bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek

bi tenecirc li ser lecircgericircna şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq

zimanecirc kurdicirc (li ser ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din)

Bi fikir ucirc ramana min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi

hunurecirc nivicircsarecircva bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn

dinyayecirc bi navdar şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn

Cegerxucircn bihatan wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc

bihesiya ucirc bigota eva giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab

bike ku şayicircrekicirc wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav

sicircng ucirc berecirc Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikarerdquo

rdquoBerecirc pecircşicircn ez gelekicirc şad bucircm ku şervan ucirc tecirckucircşerecircn kurdan li Evropa hene

teşkicircl ucirc sazmanecircn wan hene ku ew bi pirsecircn rewşenbicircrkirina neteweyecirc xweva

mijucircl dibin dixwezin dicircwana Cegerxucircn bona xebatkar ucirc tekucircşerecircn icircş ucirc karecircn

ronahiyecirc ccedilap bikin Ez gelekicirc şame ku we ramana xwe kiriye yek ku ez bicircr ucirc

baweriya xwe micircna pecircşgotinecirc li ser wecirc dicircwanecirc binivicircsim Ew sipartin

bextewaricircke mezine li jiyicircna xweda ez gihicircştime wecirc rojecirc ku bi xwestina we

dikarim şixulekicirc bi xecircr ucirc hecircja bikim bona neteweyecirc xwe

rdquoSpartina we li ser ccedilava qebucircl dikim lecirc divecirct hucircn bizanin ku nivicircsandina

pecircşgotinecirc bona dicircwana şayicircrecirc meyicirc mezin ucirc hezkiricirc Cegerxucircn ne tiştekicirc hecircsaye

Bona vicirc karicirc bona vicirc şixucirclicirc divecirct meriv li hemucirc pirsanda zana hozan ucirc

pisporbe bi zanicircna xweva ccedilend seriyan li Cegerxucircnra be ez xwe hesab nakim

merivecirc wusan ucirc bi fikira min pecircwiste becircjim ku heta niha sed car heyf ku li

bav netewiyecirc meyicirc bindestda merivecircn wusa tunene bi rasticirc goticirc dibe hebin lecirc

min navecirc wan ne bihistiye eger hebucircna minecirc xwe bextewar hesibbikira ucirc ji

kovara rdquoRoja Nurdquo ra binivicircsiya ku nivicircsandina wecirc pecircşgotinecirc bona dicircwana

Cegerxucircn bispecircrne wicirc Lecirc niha herccedilend serwerecircn wecirc kovarecirc pecircra layq dicircticircne

ji minra nivicircsiye ku ez rdquopecircşgotinecirc ango dicirctona xwe micircna pecircşgotinecircrdquo binivicircsim

ez mecbucirctim wecirc xwestinecirc biqedicircnim bicircnime sericirc

Cegerxucircn bi reng ucirc rucircyecirc xweva bi nivicircsarecircn xweva wek teht ucirc kelemecircn

serecirc ccediliyayecircn Kurdistanecirc here bilindesedan sed sal hatine ccedilucircne ucirc bihiricircne lecirc

ew teht ew kelem li ciyecirc xweda bi ticirck qaym ucirc berk mane Cicircgerxucircn jicirc li

hunerweriya xweda li bicircr ucirc bawara xweda bi qaym serbilin ucirc serfiraz maye ucirc

li riya xweda her diccedile ucirc diccedile

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

9

Di jiyicircna Cegerxucircnda li nav her ccedilar parecircn Kurdistanecircda gelek rojecircn giran

qewimicircne li jiyicircna xelkecirc kurdda gelek caran bucircye reşbayicirc bobelicircsk tofan ucirc

baran lecirc teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyayecircn Kurdistana dabeşkiricirc li ciyecirc xweda mane

ne leqiyane Cicircgerxucircn jicirc micircna wan teht ucirc keleman li ser bicircr ucirc bawara xweda bi

qaym berk rawestaye ji ciyecirc xwe ccedilep ucirc rast ne leqiyaye ne hejiyaye raste-

rast li riya xweda ber bi merem ucirc hebesta xwe diccedile ucirc wecirc here ew bucircye dengbecircj

ucirc boricircjenecirc serbestiy ucirc azadkirina neteweyecirc kurd ev bucirc ucirc eve armancan jiyicircna

wicirc mecircricirc Li dor ucirc berecirc ccediliyayecircn kurdan li deşt ucirc bestecircn Kurdistanecirc xucircnavicircda

xelqecirc kurd toximecirc kurdewericirc ucirc wetenperweriyecirc reşandiye Li taricircx ucirc dicircroka

kurdanda gelek ucirc gelek zeftkar hatine ku rabine ser wan teht ucirc kelemecircn serecirc

ccediliyayecircn welatecirc kurdan xwestine kurdan qir bikin li nav xweda pucircccedil bikin

bihelicircnin lecirc nikaribucircne ucirc nikarin bikin Ji rijhilat ji rojava ji jor (bakucircr) ji jecircr

(başucircr) gelek ucirc gelek caran dijminan li ser kurd ucirc Kurdistanecircda girtine gelek

caran mecircrkuj ucirc xucircnrecircjecircn micircna Cicircngicircsxan Ayatola ucirc mayatola kurd ucirc Kurdistan

kirine nav agir ucirc alavan talan ucirc tajan kirine sotine kuştine lecirc nikaribucircne reha

kurdan ji binicircva biqurccedilinicircnin nikaribucircne ucirc nikarin ccedilimkicirc gelek mecircrecircn micircna

Cicircgerxucircn ji nav sicircng ucirc berecircn ccediliyayecircn Kurdistanecirc ji paşila jinecircn kurd yecircn delale

xucircnşicircrin ucirc binge ucirc binejiya kurdan derketine rabucircne ucirc ala kurdeweriyecirc ucirc

kurdperweriyecirc ala azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc girtine destecirc xwe serwericirc ucirc

recircbiricirc li şerecirc serxebucircna neteweyecirc xwe kirine Navecirc gelek mecircrxas şerkeran ucirc

qeremanen li tarixa kurdanda xasima li sedsaliyecircn nozda ucirc bicircstanda aşkeraye

Wana jicirc toximecirc azadkirina kurd ucirc Kurdistanecirc reşandiye her sal li ducirc hev ew

toxim li nav deşt mecircrg ucirc newal ucirc bestecircn welatecirc kurdan hecircşicircn dibin digihicircjin

li nav wanda gelek kulicirclk gul dibişkivin ucirc dilecirc keccedil ucirc xortecircn kurd şa dikin ucirc

pecircra ticircnne bicircra wan ku ew gul ew kulicirclk bi xucircna mecircrxasecircn meydanecirc şerecirc

serxebucircna neteweyecirc kurd avreşan bucircne gihicircştine ucirc bihar-bihar her sal dil canecirc

qicircz ucirc xortecircn kurd qal dikin ucirc ew hazir dibin bona rojecircn oxirmecirc giran bona roja

xicircret ucirc namucircsecirc

Miletecirc kurd bi navecirc mecircrxas ucirc qeremanecircn şerecirc serxebucircna welatecirc xwe fexicircr

ucirc kubar dibe nek bi tenecirc bona wecirc yekecirc ku li taricircxecircda ew mecircrxas ucirc ew qereman

bi ccedilek ucirc sicirclahanva rabucircne derketine meydana şerecirc azadkirina miletecirc xwe lecirc

wusan jicirc wana mala xwe canecirc xwe ucirc ruhecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc

serxwebucircna kurdan bo xatirecirc azadiya wan Miletecirc kurd wusan jicirc bi navecirc şayicircr

ucirc helbestvanecircn xwe fexir ucirc kubar dibe ew qedir ucirc qicircmetecirc wan dizane bi navecirc

wan serbilinde ccedilimkicirc ew şayicircr ew helbestvan ji ber pecircş ucirc paşila jinecircn kurd

yecircn jicircr ucirc ecircgin ucirc zicircrek derketine ji nav şaxecircn Kurdistanecirc rabucircne derketine

meydana şer li rex qeremanecirc ccedilekdar wek teht ucirc kelemecircn serecirc ccediliyan bi şecircranicirc

ala rengecirc sor kesk ucirc sipicirc girtine destecirc xwe şer kirine mala xwe ruhecirc xwe

canecirc xwe terxan kirine bo xatirecirc azadkirina neteweyecirc xwe welatecirc xwe

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

10

Li sala 1952-da min miqalek bi navecirc rdquoLicircteratucircra kurdecircn derva derheqa halecirc

kurdecircn Sovecircticircstanecircdardquo li kovara rdquoIcircstoriya icirc ficirclologiya strav Vostokardquo-da vicirc 3

li Lecircnicircngradecircda bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Di wecircda min ccedilend recircz şecircrecircn Cicircgerxucircn

li ser welatecirc Sovecirctecirc ccedilap kirin anicircn ber ccedilavecircn xwendekaran ku pecirc bihesin

Cegerxucircn di şecircrecircn xweda dinivicircse ku Sovecircticircstan dostecirc neteweyecirc kurde ku ew

terefdar ucirc pişticircvanecirc şerecirc azadicirckirina xelqecirc kurde ku eskerecirc sor wecirc bibe

azadkerecirc kurd ucirc Kurdistanecirc ku xelqecirc kurd ketiye ser riya Marks ucirc Lecircnicircn ucirc qet

tu cara ji wecirc recirc der nakeve

Li paşecirc li nav salecircn 1946-1953-da min li zanicircnga Lecircnicircngrada dersecirc zimanecirc

kurdicirc dida şagirtecircn kafecircrdra ficirclolojiya icircraniyecirc Bi biryarecirc wecirc kafecircdrecirc gerek ew

şagirtecircn kurdicirc hicircn dibin biccedilucircna nav kurdecircn Ermenicircstanecirc bibicircnin ew ccedilawan

dijicircn ucirc li nav wanda bi prakticirckicirc hicircnicirc xeberdana zimanecirc kurmancicirc bibin Havicircna

sala 1953 min şagirtecircn xwe M B Rucircdecircnko R L Sabolov T N Paxalicircna A

I Icircvanova A A Grucircnbecircrg H I Usupov ucirc yecircn din bi xwera birine prakticirckecirc

kurdecircn nehiya Abaranecirc Bericirc hicircngecirc bextecirc min lecirc xistibucirc dicircwana Cegerxucircn ya

duduwan jicirc ketibucirc destecirc min Eva dicircwana ji ya pecircşicircn baştir bucirc tecircda nek bi tenecirc

şecircr ucirc helbestecircn derheqa jiyicircn ayicircn hal ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan

hatibucircne nivicircsandinecirc lecirc wusan jicirc derheqa dosticirc hevkaricirc azadicirc ucirc aşticirc li nav

neteweyecircn bindesticircda hatibucircne nivicircsandinecirc Şecircr ucirc helbestecircn vecirc dicircwanecirc gelek

xweş bucircn ucirc min ew dicircwan bi xwera bir Ez ucirc şagirtecircn min em li gundecirc mezin

cicircwar bucircn Hingecirc Emicircnecirc Avdel bi jin ucirc zarucircwecircn xweva hatibucircne wicirc gundicirc li

mala xalecirc Cindicircda cicirc-war bucircbucircn Bi xwestina Emicircnecirc Avdel ez jicirc ccedilucircm ketme

mala xalecirc wicirc ucirc tev kulfetecirc wicirc cicircwar bucircm şagirt jicirc li otaxecircn dersxanecircda cicirc-war

bucircn Hicircngecirc min carnan şecircrecircn dicircwana Cegerxwucircn ji Emicircnra ucirc biccedilucirckecircn mala

wicircra dixwendin Ew şecircr bi Emicircn ucirc zaruwan xweş dihatin Li paşecirc min ucirc wicircva

ramana xwe kire yek ku ji wecirc dicircwanecirc şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bajarvaniyecirc (şecircr ucirc

helbestecircn pecircşketicirc şucircreşgiricirc kurdewericirc wetenperweriyecirc dosticirc ucirc hevkariya

neteweyan) hilccedilinin ucirc cuda li beravokecircda bona kurdecircn Sovecirctecirc bi herfecircn kicircricirclicirckicirc

(rucircsicirc) ccedilap bikin Hingecirc hevalekicirc me kurd li komicirctecircta partiya kamucircnicircstecircn

Ermenicircstanecircda dixebiticirc Em ccedilucircne cem wicirc ku ew aricirckaricirc me bike bi tevayicirc em

herne dicircwaneke ccedilapxanecirc lava bikin ku şecircrecircn Cegerxucircn yecircn bijare bi herfecircn

rucircsicirc bona kurdecircn Ermenicircstanecirc ccedilap bikin Wewicirc hevalicirc milecirc ne da ber xwestina

me got rdquoEz ccedili zanim Cegerxucircn kiye belkicirc koneperest derkeve dijminecirc welatecirc

Sovecirctecirc be zehf ji ewicirc ccedilend xweberecircn baş derheqa welatecirc meda nivicircsicircne xwe

hesab dike bolşevicirck komicircnicircstrdquo Ez Emicircnecirc Avdel bi dilecirc xem por pojman ji

otaxa qulixa wicirc derketin vegeriyan ccedilucircn

Li sala 1957-da min recirczmana xwe ya kurmancicirc (Gramaticircka kurdskogo

yazicircka (kurmancicirc) bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap kir Hingecirc min pecircra layq dicirct ccedilend şecircrecircn

Cegerxucircn di wecirc recirczimanecircda ccedilap bikim Min ev şecircrecircn jecircricircn rdquoHalecirc gundiyanrdquo

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

11

rdquoReşo ucirc gundicircrdquo rdquoTa kengecirc emecirc karker ucirc cotkar binrdquo rdquoXendinrdquo rdquoPembucircwecirc

meye lecirc em tazicircnerdquo rdquoHeval Pol Robsonrdquo rdquoMehrecana Berlicircnecircrdquo rdquoHozan ucirc

şayicircrecircn kurdrdquo di wecirc recirczmanecircda ccedilap kirin (300-310) Di rucircpelecirc şeşanda derheqa

Cegerxucircnda min ev xeberecircn jecircrin nivicircsicircne rdquoCegerxucircn vicircdayucircşicircicircsya kurdskiy

poecirct Sicircricircicirc botecircts za nasicirconalnucircyucirc necirczavicircsicircmost decircmokratiyucirc icirc osvobojdecircniyecirc

narodov Blijnecircgo Vostoka ot gnecircta icircmpricircalicirczmardquo yanecirc rdquoCegerxucircn şayicircrecirc

kurdecircn Sucircriyecirc navdare li helbestecircn xweda ew derdikeve meydana şerecirc

neteweyecircn bindest ji bin zulma icircmpecircricircalicirczmecirc bo xatirecirc serxwebucircna wane

demoqraticircrdquo

Li paşecirc di nav salecircn 1963-1966 Ordicircxanecirc Celicircl ji Ermenicircstanecirc şandibucircne

Lecircnicircngradecirc cem me ku kursa apicircrantucircrecircda hicircn be Ccedilaxecirc ew hicircn dibucirc min

herdu dicircwanecircn Cegerxucircn dane wicirc ku bixucircne Li wextekicircda ew bucirc nasecirc

efrandinecircn Cegerxucircn şecircr ucirc helbestecircn wicirc hez kirin Rojekecirc ewicirc ji minra got

rdquoApecirc Qanat baş dibe eger hine şecircrecircn Cegerxucircn bi herfecircn rucircsicirc bona cahilecirc

Ermenicircstanecirc ccedilap bikinrdquo Min got rdquoEw meremekicirc başe ccedilend sal berecirc min bi

xwe xwest wecirc xebatecirc bikim lecirc hingecirc hevalekicirc qulixdar ucirc berpisyar li wecirc

pirsecircda aricirckaricirc min nekir niha tu bike ezecirc aricirckaricirc te bikim şecircrecirc Cegerxucircn

bijare ccedilap bikimrdquo Ewicirc şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn ji dicircwanecircn wicirc yecirc bajarvaniyecirc

derxistin wergerandne ser herfecircn rucircsicirc ucirc pecircşxeber ji berhevoka wan şecircranra bi

kurmanciya şkesticirc nivicircsicirc di wecirc pecircşgotinecircda derheqa qedir ucirc qicircmet ucirc nirxecirc wan

şecircran li pirsa civakicirc ucirc siyasetecircda şiro vekir pecircşgotin da min min ew rast kir ucirc

ramana xwe bona ccedilapxana Ermenicircstanecirc nivicircsicirc ku ccedilapkirina wecirc berevika şecircr ucirc

helbestecircn Cegerxucirc gelek bi muhicircm ucirc feydaye bona kurdecircn Ermenicircstanecirc Ew

Berevok li sala 1966 li Ermenicircstanecirc bi lecirc nihecircricircna wecirczicircrecirc Eso hate ccedilapkirinecirc

Li sala 1966 ji Azecircrbecanecirc kurdekicirc ji minra namak nivicircsicirc ewicirc di nama

xweda nivicircsicircbucirc rdquoNavecirc min Eskerov Şamile ez kurdecirc nehiya Kelbecirccarecircme li

wecirc nehiyecircda kurd dijicircn min mekteba partiyecirc li Bbakuyecirc xilas kiriye niha li

nehiya Kelbecirccarecirc li nav kurdanda mijucirclicirc xebata rewşenbicircrkirina netewe dibim

mecircla min heye li ser lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc bixebitim ez lava dikim tu bi

kerema xwe ji minra binivicircsicirc licircteratucircra kurdicirc heye li kicircderecirc dest dikeverdquo

Min bersiva nama Eskerov Şamil nivicircsicirc ku du dicircwanecircn şayerekicirc kurdecircn

Sucircriyecirc li cem min hene nivicircsarecirc wicirc gelek bi qicircmet ucirc hecircjane navecirc wicirc

Cegerxucircne ezecirc dicircwanecircn wicirc ji tera bişicircnim tu bixucircne bi fikira min layqe meriv

xebateke zanyaricirc derheqa efrandinecircn wicircda binivicircserdquo Ew qayl bucirc name nivicircsicirc

got rdquoBi kerema xwe wan herdu dicircwanan ji minra bişicircne ezecirc serbixebitim lecirc

bigerim serderiyecirc lecirc bikim dicircsecircrtasiya zanyaricirc li ser efrandinecirc wicircda

binivicircsimrdquo Min herdu dicircwanecircn Cegerxucircn ji Eskerov Şamilra şandin Sal ucirc

nicircvek şucircnda ew hate Lecircnicircngiradecirc meheke havicircn li mala minda ma hemucirc

kovar rojnamayecircn kurmancicirc (Hewar Roja Nu Ronahicirc Stecircr) ucirc kitecircb ucirc

pertokecircn li ser taricircx ucirc kucircltucircra kurdan ccedilapkiricirc xwendin ccedili bona xebata wicirc

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

12

zanyaricirc lazim bucirc ewicirc jecirc hilccediland ucirc sala 1969 bi xecircr ucirc silamet dicircsecircrtasiya xwe

rdquoEfrandinecircn şayicircrecirc kurd Cegerxucircnrdquo pawan kir Xecircn ji wecirc ewicirc pertokek bi

zimanecirc azerbecirccanicirc rdquoXelqin şayicircr Cegerxucircnrdquo ccedilap kir Di xebatecircn xweda

Eskerov Şamil efrandinecircn Cegerxucircn parecirc ser van koman dike I ) Şecircrecircn yekbucircn

ucirc rewşenbicircrkirina (ronahicirckirina) 2 ) Şecircrecircn dostiya neteweyecirc kurd ucirc neteweyecirc

Sovecirctecirc 3 ) Şecircrecircn li ser aştiyecirc li dinyayecircda 4 ) Şecircrecircn pecircşbericirc şecircx ucirc picircrecircn

muftexur

Li paşicirc analicircza van şecircran Eskerov Şamil mijucirclicirc kecircş ucirc qafiya (ccedilapa

recirczebendecirc) şecircrecircn Cegerxucircn bucircye ucirc hatiye ser wecirc fikirecirc ku Cegerxucircn şecircrecircn xwe

bi ccedilapa recirczbenda ucirc forma muxames mesnevicirc qasid rucircbayicirc ucirc gezelicirc li hev

anicircne lecirc bi piranicirc ewicirc şecircrecircn xwe bi formecircn bangan nivicircsicircne gelek şecircrecircn wicirc

recirczecircn wan şeşbangicircne heftbangicircne heyştbangicircne dehbangicircne ucirc micircna stranecircn

kurdicirc bendecircn wan li hev tecircn ucirc bi teqil tecircne gotinecirc ucirc stranecirc Li paşicirc wan nivicircsarecircn

min li jorecirc navecirc wan nivicircsandicirc li gelek nivicircsarecircn nivicircskar ucirc zanyarecircn

Sovecircticircstanecircda navecirc Cegerxucircn dihate nivicircsandinecirc dihate gotinecirc ku ew şayicircrecirc

neteweyecirc kurdicirc hericirc pecircşkevtiye hericirc decircmoqrat ucirc icircnternasicircnaliye (binecircre

rdquoAlmanax Kurdskoy Licircteratucircricircrdquo Baku 1959 Ndo Mahmudov Neteweyecirc

kurd Ecircrecircvan 1959 (bi zimanecirc Ermenicirc) Bolaşya Sovecirctskaya ecircnsicircklopecircdiya

Moskva 1963 t 24 Jurnal rdquoDrucircjba narodovrdquo 1963 N 12 ucirc yecircn din)

Bi vicirc cucircreyicirc nav ucirc dengecirc Cegerxucircn li nav Sovecircticircstanecircda belav bucirc biccedilucirck ucirc

mezinecircn kurd navecirc wicirc şecircrecircn wicirc bihicircstine dixucircnin gelekan şecircrecircn wicirc ezber

kirine li ecircvariyanda bi ezber dibecircjin zanyarecircn kurd ucirc rohilatnasecircn Sovecirctecirc pecirc

hesiyane ku şayicircrekicirc kurd şucircreşgir pecircşketicirc ucirc demoqrat heye ku navecirc wicirc

Cegerxucircne e Me eva zanibucirc ccedilaxecirc herdu dicircwanecircn wicirc pecircşicircn ketibucircne destecirc me

Niha em pecirc hesiyane ku dicircwana wicirc sisiyan rdquoKicircme ezrdquo derketiye ucirc niha ji

dicircwana wicirc ya ccedilaran hazir bucircye bona ccedilap kirinecirc Eger em bi temamicirc li naveroka

(mezmucircna) hemucirc dicircwanecircn wicirc binecircrin baş bifikirin emecirc becircne ser wecirc fikirecirc ku

efrandinecircn wicirc bi bicircr ucirc bawara xweva bi necirct ucirc meren ucirc mebestecircn xweva pareve

dinin ser van koman I ) Şecircr ucirc helbestecircn li ser jiyicircn ayicircn ucirc halecirc kurdan 2 ) Şecircr

ucirc helbestecircn li ser zana hozan ucirc şayicircrecircn kurdan 3 ) Şecircrecircn dildariyecirc ucirc evicircntiyecirc

4 ) Şecircrecircn li ser bajarvaniyecirc (yecircn dosticirc ucirc hevkariya neteweyan ucirc aşticirc li nav

wanda) 5 ) Şecircrecircn taricircx ucirc dicircroka şerecirc serxwebucircna kurdan 7 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

muftexuran (axa beg şecircx picircr bucircrjucircwazicirc ucirc kapicirctalicircstan) 8 ) Şecircrecircn pecircşbericirc

zulma faşicirczmecirc 9) Şecircrecircn rewşenbicircrkirina (ronakbicircrkirina) neteweyecirc kurd 10 )

Şecircrecircn pecircşbericirc dicircn diyanet ucirc ayicircna berecirc kevneperesticirc II ) Şecircrecircn ficirclozofiyecirc Bi

cuda pecircvicircste zanyar ucirc lecircgericircnker li ser her komeke van şecircrecircn Cegerxucircn

bixebite bi zanyaricirc mijucirclicirc analicircza (ji hev derxistina) wan bibe qimetecirc wan

hecircjayiya hunurecirc wan nicircşanicirc xwendevanecircn me bikin Lecirc sed car heyf niha

zanyarecircn licircteratucircra kurdicirc tunene lecirc ez bawar dikim ku li paşwextiyecirc zanyarecircn

wusa ji nav neteweyecirc kurd derekevin mujucirclicirc wan pirsan bibin kicirc dizane dibe

wextekecirc li Kurdistana serbixweda icircnsticirctuta lecircgericircna licircteratucircra kurdicirc becirc

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

13

naskirinecirc bi navecirc Cegerxucircn ucirc di wecirc icircnsticirctucirctecircda bi pilanicirc mijucirclicirc efrandinecirc wicirc

bibin Layqe jicirc becirc sazkirinecirc ucirc zanyarecircn kurd bixebitin nek bi tenecirc li ser lecircgericircna

şecircr ucirc helbestecircn wicirc lecirc wusan jicirc li ser nivicircsarecircn wicirc derheq zimanecirc kurdicirc (li ser

ferhenga wicirc kurdicirc ucirc destucircra wicirc ya zimanecirc kurdicirc ucirc yecircn din) Bi fikir ucirc ramana

min efrandinecircn Cegerxucircn bi temamicirc bi naverokecircn xweva bi hunurecirc nivicircsarecircva

bi bedewiya nivicircsandina xweva ji nivicircsarecircn gelek şayicircrecircn dinyayecirc bi navdar

şucircreşgir ucirc demoqratecircn niha danaxwe Eger şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn bihatan

wergerandinecirc ser rucircsicirc icircnglicircsicirc fransicirc ucirc almanicirc dinyayecirc pecirc bihesiya ucirc bigota eva

giliyan rastin neteweyecirc kurd dikare xwe bextewar hesab bike ku şayicircrekicirc

wusan mezin pecircşkevticirc demoqirat ucirc icircnternasicirconalicircst ji nav sicircng ucirc berecirc

Kurdistanecirc derketiye ucirc helbet neteweyecirc kurd dikare bi navecirc Cegerxucircn fericircx ucirc

kubar be

Ccedilend gilicirc li ser dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran pecircvicircste becircjim Ew dicircwana niha

li ber mine ez bi hewasdar wecirc dixucircnim ucirc micircna berecirc şecircrecircn wicirc helbestecircn wicirc bi

kurmanciya xweş ucirc şicircrin hatine nivicircsandinecirc Ccedilaxecirc meriv wecirc dixucircne qecircmicircş

nake wecirc dicircwanecirc ji destecirc xwe derxe meriv her hewasdare wecirc bixucircne ucirc dermanecirc

dilecirc xwe tecircda bibicircne ccedilar ucirc mikane necirct ucirc meremecirc xwe li riya serbestkirina

neteweyecirc kurd tecircda bixucircne pecirc bihese bizanbe Cegerxucircn şayicircr ucirc dengbecircjecirc ccedili

zemanicirc ucirc ccedili bicircr ucirc bawarecircye

Şecircr ucirc helbestecircn dicircwana Cegerxucircn ya ccedilaran bi naveroka xweva micircna şecircr ucirc

helbestecircn her secirc dicircwanecircn wicirc pecircşicircnin Ew jicirc bi raman necirct ucirc meremecircn xweva li

ser jiyicircn hal ucirc şerecirc serxwebucircna neteweyecirc kurd hatine nivicircsandinecirc Bi texmicircn

ew parevedibin ser secirc koman I ) Şecircrecircn evnitiyecirc (evindariyecirc yan jicirc dildariyecirc)

2 ) Şecircrecircn kurdeperweriyecirc ucirc wetenperweriyecirc 3 ) Şecircrecircn jiyicircn ayicircna kurdan yecircn

tariya wan ucirc Kurdistanecirc

Di van şecircrecircn xwe yecircn evicircniyecircda Cegerxucircn ah ucirc zar dike ucirc ah ucirc zarecirc wicirc li

ser welat tecircne kirinecirc di wanda ew dibecircje ucirc ji xema dilan dilucircvicircne ku ji ducircriya

evicircnecirc derd ucirc kulecirc wicirc pir bucircne di wanda ew xebera rdquoevicircnrdquo li şucircna xebera

rdquowelatrdquo li şucircna xebera rdquoKurdistanecircrdquo dide xebitandinecirc Ccedilaxecirc ew ji hizkiricirc ji

dilketicirc ucirc evicircna xwera dibecircje rdquoEman ji derdecirc ducircriyecircrdquo ew dixweze becircje ku ewicirc

ducircre ji welatecirc xwe ku li welatecirc xericircbda dijicirc ku ew ji derdecirc ducircriya evina xwe-

Kurdistanecirc di xweda ketiye diponije ew nicircşan dike ku ewicirc bicircra welatecirc kal ucirc

bavecirc xwe kiriye ku ew dixweze welatecirc xwe azad bibicircne bi serbest hemecircz ke

pecirc şad be bigihicircje bext ucirc mirazecirc xwe-Kurdistanecirc azad ucirc serbest bibicircne Bi

şecircrecircn evintiyecirc Cegerxucircn tecirc ber ccedilavan micircna xortekicirc evicircndar micircna merekicirc

mirazxwez ku evicircna wicirc mirazecirc wicirc serbest ucirc serxwebucircna kurd ucircKurdistanecirc

Rastecirc kesek vicirc icircş ucirc halecirc neteweyecirc kurd qayl nabe nek bi tenecirc naxweze vicirc icircş

ucirc karicirc wusan jicirc hemucirc dost ucirc cinarecircn wicirc xecircrxwez dixwezin ku kurd serxwebucircn

bijicircn Ccedilaxecirc xeberdan tecirc kirinecirc ku neteweyecirc kurd bi tomericirc 20 micirclicirconicirc zedetire

(li Tirkiyecirc 10 micirclicirconin li İraqecirc secirc micirclicirconin li Icircranecirc pecircnc micirclicirconin li Sucircriyecirc

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

14

micirclicirconeke) xecircrxwez ucirc dostecircn kurdan dibecircjin rdquodivecirct dewleta kurdan serxwebucircn

beherdquo Raste divecirct serxwebucircna kurdan hebe lecirc neteweyecirc kurd ji desticirc

dabeşkirina welatecirc xwe ketiye bindestecirc secirc-ccedilar gurecircn har (hukmeta Icircranecirc İraqecirc

ucirc Tirkiyecirc) ew tu caran naxwezin kurd ucirc Kurdistan bi serxwebucircn bin ew

dixwezin heta hetayecirc parccedilecirc Kurdistanecirc li bin destecirc wanda bimicircnin Dibe li

paccedilwextiyecirc hal ucirc wext ucirc zeman becirc guhastinecirc li wan her ccedilar welatanda kecircm ucirc

zecircde qayl bin avtonomiyecirc bidne kurdan ew jicirc avtonomiya nav li ser micircna

avtonomiya kurdan li İraqecircda

Niha em dibicircnin ku dinya parvebucircye ser secirc komecircn mezin 1 Dinya sicircstecircma

welatecircn sosialistiyecirc 2-Dinya sicircstecircma welatecircn kapicirctalicircstan ucirc icircmpericircalicircstan 3-

Dinya welatecircn serxwebucircn yecircn becircteref Welatecircn Icircranecirc İraqecirc Tirkiyecirc ucirc yecircn din

li Rojhilata nezik dikevne nav dinya welatecircn sicircstecircma serxwebucircn Ew welat jicirc

dibicircnin eger hal ucirc wextecirc dinyayecirc tecirc guhastinecirc ucirc eger xecircr ucirc becircr ucirc kara wan di

wecirc guhastinecircda heb ew siyasetiya xwe derva diguhecirczin yan xwe li aliyecirc

dewletecircn sicircstecircma sosialicircstiyecirc digirin yan jicirc xwe li aliyecirc dewletecircn sicircstecircma

kapicirctalicirczmecirc digirin ucirc bi dizicircva dibne dost ucirc hevalecircn icircmpericircalicirczmecirc

Bi xeberdan bi zar her kes dibecircje rdquoLi zemanecirc hilşandina (rucircxandina)

sicircstecircma koloniyecircda helbet mafecirc neteweyecirc kurd heye bi serxwebucircn ucirc serbest

bijicircrdquo Ku xelqecirc kurd serbest be bi serxwebucircn bijicirc lazime hukmetecircn stemkar

destecirc xwe ji parccedilecirc Kurdistanecirc bikişicircnin bihecirclin kurd bi serbest ucirc serferaz bijicircn

yan jicirc pecircvicircste neteweyecirc kurd hemucirc hecircz ucirc qewatecircn xwe bike yek şer bike ucirc bi

zorecirc serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircne Ji van herdu riyan riya pecircşicircn bi desticirc

hukmetecircn stemkarecircn kurdan qet tu caran nabe ucirc nayecirc kirinecirc riya paşin her riya

raste şucircreşgeriyecirc divecirct di wecirc recircda yekicirctiya kurdan hebe ew bi destecirc zorecirc

serxwebucircna xwe bi destecirc xweva bicircnin

Hewar ucirc gaziyecircn Cegerxucircn rdquoŞer kin bo xatirecirc welatrdquo xwicircnecirc nerecircjin kesek

ji mera nabecircje miletrdquo rastin Lecirc pecircvicircste serkarecircn tevgera neteweyecirc kurdan baş

bizanibin ku kengecirc pecircvicircste kurd bi top ucirc tiving derkevine meydana şerecirc

serxwebucircna kur ucirc Kurdistanecirc Bi top ucirc tiving xişt ucirc xenceran li paşicirc şucircrşa

Okyabrecirc li nav salecircn 1918-1932 da kurd rabucircn şerkirin pecircşbericirc stemkarecircn

xwe Hingecirc wextecirc wan ccedilek ucirc silihan bucirc wicirc wexticirc stemkarecircn kurdan sist bucircn

micircna niha tank balafir (firoke) rakecirctecircn wan tune bucircn eger yekicirctiya kurdan wicirc

wexticirc hebucircya eger axa beg ucirc şecircxecircn kurda xayicircn derneketana terefdar ucirc

aricirckarecircn kurdan ji welatecirc derva hebucircna kurdecircn serbest bibucircna ser ketana Lecirc

sed car mixabim wusan neqewimicirc Ew sal ucirc zeman ccedilucircn derbas bucircne niha hal

ucirc hewalecirc welatecircn stemkaraecircn kurdan hatiye guhastinecirc ew bi hecircz ucirc qewat bucircne

bucircne xwedicirc leşkerecircn bi terticircb ucirc tendurust bi tank top firoke rakecirctecircn şer hemucirc

sazmaniya hukmeta wan hemucirc teşkicirclatecircn wan yecircn partiyecirc yecircn rewşenkirinecirc

bucircne hecirclicircna şovicircniyecirc faşicirczmiyecirc Eger niha kurd bi top tiving ucirc reşaş becirc

aricirckariya hundur ucirc dervan rabin li serecirc ccediliya şer bikin ew nikarin li pecircşbericirc

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

15

leşkerecirc bi tank firoke rakecirct teyax bikin dibe şerecirc wan wecirc wextekicirc bikişicircne lecirc

divecirct ew bizanibin ku ew di şerecirc wusanda ser nakevin wecirc belaş xucircna xwe

becircrecircjin gundecircn xwe bajarecircn xwe bidne ber tankan firokan birucircxicircnin ucirc malecirc

xwe bidne talan ucirc tajankirinecirc Şerecirc kurdan yecircn serxwebucircna wan niha pecircvicircste

bi şerecirc hemucirc icircşker ucirc karkerecircn tirk ereb ucirc farsan va becirc girecircdanecirc divecirct pale

gundicirc recircncber xebatkar ucirc bicircrewarecircn gund ucirc bajarecircn tirk ucirc kurd yecircn ereb ucirc

kurd ucirc yecircn fars ucirc kurd bi hevra bi tevayicirc rabin pecircşbericirc kevneperestan ucirc

icircmpericircalicircstan pecircşbericirc zulma hukmeta dicircktatoricirc bo xatirecirc sazmaniya here

demoqraticirc bo xatirecirc dosticirc hevkaricirc ucirc wekheviya kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd

ucirc fars Eve armanca nivicircsarecircn Cegerxucircn Li cicirckicirc di ew

Her şecircreke Cegerxucircn her helbesteke her ccedilar dicircwanecircn Cegerxucircn ji nav dil ucirc

hinavecirc wicirc ji kuraniya dilecirc wicirc ji hiş ucirc aqilecirc wicirc gihicircşticirc ucirc saficirc ucirc ji behra zanicircna

wicirc hatine gotin ucirc nivicircsandinecirc peydabucircna wan efrabdina wan bi hal ucirc wextecirc

dinyayecircra direcircdayiye ji ber hal ucirc jiyicircna kurdecircn bindesticirc ucirc zerandicirc ucirc ji ber roja

wane reş ucirc bextecirc wanicirc kor şecircr ucirc helbestecircn Cegerxucircn hatine hunandinecirc Di

wanda wicircne ucirc şiklecirc kurd ucirc Kurdistanecirc bi desticirc hostayecirc xeberecircn bedewicirc

kişandinecirc Kesek di xemil nexş nitra wanda şikbir nabe gişk bi rast ucirc

rasteqicircnin Lecirc pecircwicircste ji bicircr nekin ku ew li cicirc ucirc wextecirc xweda giranbiha ucirc bi

nirxin Binga naveroka her ccedilar dicircwanecircn wicirc bicircr ucirc bawara efrandinecircn wicirc ewin

ku şerevan ucirc tekuşerecircn neteweyecirc kurd zanibin ji bicircr nekin ku riya azadicirckirina

kurd ucirc Kurdistanecirc ducircr ucirc direcircj ucirc girane bona wecirc yekecirc niha li berecirc pecircşin lazime

yekicirctiya hemucirc kom ucirc partiyecircn wan hebe lazime li pecircşin ew bixebitin nehecirclin

milet qir bibe pucircccedil be divecirct milet xwedicirc bikin ku ew xwe wunda neke zimanecirc

xwe kucircltucircra xwe yekicirctiya pecircwan bike bona vecirc yekecirc divecirct kom ucirc partiyecircn wan

li her dera bi serbixwe hebin divecirct komecirc wan (yecircn xortan yecircn jinan yecirc

xebatkaran yecircn gundicirc ucirc pala komecirc ronikirina milet yecircn ccedilapkirin ucirc belavkirina

kovar ucirc rojnamecircn krdicirc) bi aşkera ucirc binicircva ucirc tevgirecircdana wan bi hevra hebe

divecirct tevgirecircdana wan wusan jicirc bi hemucirc komecirc pecircşkevticirc yecircn ereb tirk ucirc farsanra

hebe bi tev wan bixebitin pecircşbericirc kevneperestan ucirc icircmpericircalicircstan şer bikin şer

bikin pecircşbericirc hukmeta diktatoricirc ucirc şovicircniyecirc şer bikin bo xatirecirc sebestiya xwe bo

xatirecirc dosticirc biraticirc hevkaricirc ucirc aşicircticirc li nav kurd ucirc ereb kurd ucirc tirk kurd ucirc fars

Eve bicircr ucirc bawara Cegerxucircn eve dilxweziya wicirc merem ucirc mebesta efrandinecircn

wicircrdquo

ltltHavicircna sala 1984 an bizicircşka bal wicirc şecircrpence (kancecircr) dicirctin ucirc emelicircyet

kirin Lecirc emelyetecirc alicirc nekir 31 ndash ecirc Cotmehecirc (Oktobr) sala 1985 an dilecirc wicirc

mirovecirc Mezin rawesticircya wicirc kiras guhecircricirc Qanatecirc Kurdo ji gelecirc xwe ra

micircrateke mezin hicircşt dor bicircst kadrecircn kurdnasicircyecirc navendeke kurdnasicircyecirc ku

seranser cihanecirc haticircye naskirin sedicirc zecircdetir pirtucirck ucirc gotarecircn zanicircyaricircyecirc Lecirc ji

ber ku baştiricircn pirtucirck ucirc gotarecircn wicirc ecircn zimanzanicircyecirc bi zimanecirc rucircsicirc ccedilap bucircne

heta gelek zimanzanecircn kurd jicirc agaha wan pecirc tune Rast e piranicircya berhemecircn

wicirc bi kurmancicircya jecircrin hatine wergerandin ucirc weşandin lecirc bi kurmancicircya joricircn

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

16

ku piranicircya berhemecircn Q Kurdo ser recirczimana wicirc zaravicircne kecircm tişt haticircye ccedilap

kirin ccedili ku haticircye ccedilap kirin jicirc bi kecircm ucirc kurticirc haticircye kirin

Ccedilend berhemecircn wicirc jicirc ldquoLecirckolicircna zazardquo ldquoDicircroka kurdnasicircya Rucircsicircya ucirc

Yekicircticircya Sovecirctrdquo ucirc ccedilendekecircn mayicircn hecirc jicirc ccedilap ne bucircne

Baştiricircn ricircya recircz girtinecirc ji bo zanicircyaran ew ccedilap kirina berhemecircn wan e

Sala 2009 100 salicircya ji dayicirck bucircna Q Kurdo temam dibe Wecirc baş bibe heta

wecirc salecirc berhemecircn wicirc ecircn sereke bi kurdicirc (kurmancicircya joricircn) becircn wergerandin

ucirc ccedilap kirin Divecirct ew dewlemendicirc bigihicircje destecirc xwedicircyecirc xwe gelecirc kurd gtgt

Tosine Rechid Sala 1985 a 31 ecirc oktobirecirc li Lecircnicircngradecirc zanyarecirc mezin di76

saliya xwe de ccedilucirc ser dilovaniya xwehellip di sala 1985an de diccedile ser dilovaniya

Xwedecirc

Dr Ali KILIC

Parıs le 18 04 2017

Eser ucirc berhemecircn Prof Dr Qanatecirc Kurdo ev in

Grammaticircka Zimanecirc Kurdicirc 2 Zimanecirc Kurdicirc 3 Gramaticircka Zimanecirc Kurdicirc

ser qinyatecircn Kurmancicirc ucirc Soranicirc 4 Taricircxa Edebyata Kurdicirc 5 Ferhenga Rucircsicirc

Kurmancicirc (35 hezar kelicircme) ucirc Ferhenga Rucircsicirc Soranicirc (30 hezar kelicircme) ucirc

yecircn din) di pecircşgotina DIcircWANA Cigerxwicircn a 5an de Cigerxwicircn şicircir ucirc

helbestecircn wicirc bi zimanekicirc pir baş ilmicirc ucirc delal dide naskirin Ev DIcircWAN di

sala 1981icirc de li STOKHOLMecirc di nav weşanecircn ldquoROJA NUcircrdquo de hatiye

weşandin Qanatecirc Kurdo bi zimanecirc xwe yecirc delal der heqecirc Cigerxwicircn de di

pecircşgotina xwe ya 29 rucircpelicirc de wiha dibecircje

Bicircbliograficircya

1 KURDOEV (K K) CUKERMAN(I 1) - Textes kurdes [Kurdskie teksty]

Dans Ir Iaz t II 1950 pp 29-60 Moscou-Leningrad

2 KURDOEV (K K) -Litteacuterature eacutetrangegravere concernant la situation des

Kurdes en URSS [Zarubejnaia kurdskaia literatura 0 polojenii kurdov v

SSSR] Dans Uc Zap Len Un nO 128 Seriia vostokvedceskix nauk Vypusk

3 1952 pp 136-150

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

17

3 KURDOEV (K K) - Falsification de lhistoire des Kurdes dans lhistorio-

logie persane bourgeoise [Falsifikaciia istorii kurdov v persidskoIwlşt

burjuaznoi istoriografii] dans Ue Zap Len Un nO 179 Seriia vosto-

kovedceskix nauk Vyp 4 pp 120-137 Leningrad 1954

4 KURDOEV (K K) - Critique des opinions erroneacutees sur la langue

kurde [Kritika osiboenyx vzgliadov na kurdskii iazyk] dans K S 1 V t XII

pp 43-61 Moscou 1955

5 KURDOEV (K K) - Xacatur Abovyan en tant que kurdologue [X

Abovyan kak kurdoved-issledovatel] dans Izv AN Arm nO 101955 pp 89-

98 Eacuterivan Izdat AN Arm 1955 Cf le mecircme article dans O 1 R V II pp

360-3S0Moscou 1956

6 KURDOEV (K IL) - Termes de numeacuteration dans la langue

kurde [Numerativnye slova v kurdskom iazyke] dans K S 1 V XXII pp 28-

36 Moscou-Leningrad 1956

7 KURDOEV (K K) [= Qanatecirc Kurdo] şGrammaire de la langue kurde

[Gramatika zmanecirc kurdicirc ser zaravecirc kurmandjicirc] (En langue kurde) Eacuterivan

Haypethrat 1956 174 p

8 KURDOEV (K K) - Grammaire de la langue kurde (Kurmandji)

Phoneacutetique Morphologie [Grammatika kurdskogo iazyka (Kurmandji)

Fonetika Morfologiia] Moscou-Leningrad Izdat AN SSSR 1957 343 p

[Bibliographie pp 336-338] Cf compte rendu de C X Bakaev (ici nO 42) R

Lescot C 8 A A 5160 51-56 Thomas Bois Bib Or XVII nO 34 1960

pp 152-160

9 KURDOEV (K K)- Les Kurdes [Kurdy] dans louvrage collectif laquo Narody

perednei Aziiraquo (Les peuples de la Proche-Asie) Moscou AN 1957 pp 242-

260

10 KURDOEV (K K) - A propos des problegravemes de la formation des mots

dans la langue kurde 1 Signification lexico-grammaticale du redoublement des

mots II Formation des noms abstraits [K voprosam slovoobrazovaniia v

kurdskom iaşyke 1 LeksikQ-grammaticeskoe znaeenie udvoeniia slov II

Obrazovanie otvlecennyx imen] Dans le livre V G L V la Moscou-

Leningrad Izdat AN 1958 pp 109142

11 KURDOEV (K K) - Les travaux de P 1 Lerch sur la kurdologie A

propos du problegraveme de leacutetude de lhistoire des Kurdes en Russie [Trudy P 1

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

18

Lerxa po kurdovedeniiu K voprosu ob izucenii istorii kurdoved v

Rossii] dans O 1 R V Moscou AN 1959 IV pp 39-51

12 KURDOEV (K K) - Conjugaison objective et subjective du verbe

transitif dans la Z(Lngue kurde (dapregraves les dialtccedilctes Kurmandji et

Sorani[Obeklnoe i subektnoe spriajenie perexodnogo glagola v kurdskom

iazyke (na materiale dialektov kurmandji i sorani)] Dans XXV MejdunarodnyI

Kongress vostokovedovDoklady delegacii SSSR (xxve Congregravesinterlilmiddot des

Orientalistes Communication de la deacuteleacutegation de lURSS) Moscou Izdat V L

1960 9 p

13 KURDOEV (K K) - Le deacuteveloppement de la kurdologie

sovieacutetique [RazNşitie sovetskogo kurdovedeniia] dans Ue Zap 1 V t

XXV pp57-67 Moscou Izdat V L 1960 137 KURDOEV (K K) -- A

propos de deux principes de formatio1 des mots

1 Nasandina gramera kurdicirc ya A Xaturian di Riya Taze N0 36 Ucirc 37

Ericircvan 1937

2 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 Cukerman 0 problema roda v kurdskom

jazyke (Li ser pirsa cisnecirc di kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş

ucirc Edebiyat) N0 1 Moskva-Leningrad 1933 r 160-178

3 Bi hevkariya A şamicirclov ucirc 1 cukerman Ob izafete v kurdskom

jazyke (izafe di zimanecirc kurdicirc de) di Revolijucija i Pismennost (şoreş ucirc

Edebiyat) N0 1 (16) Moskva-Leningrad 1933 r 51-56

4Li ser zimanecirc edebicircyecirc kurdicirc yecirc Ermenistana Sovyeti di Riya

Taze N0 31 Ericircvan 1933

5 Qaicircdeyecircn nivicircsandina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 33 Ericircvan

1933 f3 6Pecircşvebirina zimanecirc kurdicirc di Riya Taze Ndeg 68 Ericircvan 1934

7 Obrazovanie sloinyx glagolov v kurdskom jazyke (avahiya becircjeyecircn

lecirckericirc di zimanecirc kurdicirc de) kurteya teza doktorayecirc Lenicircngrad 19404 r

8 Gramatika zmanecirc karmanjicirc ya kart Ji bona dersxanecircd III-IV Ericircvan

Neşicircreta dewleta Ermenicircstan 1949 157 r Ev recirczimana kurmancicirc roleke

giricircng leyist di xwendegahecircn kurdicirc yecircn Ermenicircstana sovyeticirc de bi alfabeya

kicircricirclicirck (rucircsicirc) hatiye nivicircsIcircn

9 Rastnivicircsicircna kurdicirc di Riya Taze Ndeg 58 Ericircvan 1955

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

19

10 Kritika oşiboccedilnyx vzgljadov na kurdskij jazyk (Rexneya dicirctinecircn

xeletli ser zimanecirc kurdicirc) di Kratkie Soobşccedilniya Instituta Vostokovedeniya

KS IV cild XII Moskva 1955 r 43-61 (Rexneya teoriyecircn jafeticirc yecircn Marr

ku B Miller O Vilccedilevskij

Ucirc ı Cukerman tetbicircqecirc Zımanecirc kurdicirc kirine) Ewirehman Hacicirc Marif vecirc

lecircgericircne bi nave Rexne le bicircr ucirc bawericirc hele le barey zimanicirc

kurdiyewewergerandiye xwarecirc (soranicirc) ucirc di Hendecirck bicircr ucirc bawericirchele le

barey zimanIcirc ucirc mecircjucircyrde derxistiye Bexda 1973-1974 weana Kora

Zanyaricirc ya kurdicirc r69-

11 Gramatika zmanecirc kordicirc ser zaravecirc kormancicirc bona komecircd V-

VI EricircvanWeşanxana Haypethrat 1956 175 r şapa nucirc ya şişucircka şu di ş 9ş49

de derkştibucirc

12 Numeratıvnye slova v kurdskom jazyke (Peyilven hejmartlne dı zimane

kurdi de KSIV cıld XXII Moskva-Lenlngrad 1956 r 28-36

I3 Grammatıka kurdskogo jayka (kurmaşdzicirc) fonetika

orfologia (Recirczimana işlmane kurdl kurmanel fonetlk morfoloJI) Moskva-

Lenlngrad 1957 343 r Weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ev

recirczimana kurmancicirc bi zimanecirc rucircsicirc bi bicircranicircna lecircgericircnecircn recirczimanicirc ku heta salecircn

1950 hatine kirin dest pecirc dike (r 414) Di dawiya wecirc de pecircne ccedilicircrok ucirc helbestecircn

kurdicirc bi ticircpecircn laticircnicirc ucirc kicircricirclicirck nivicircsicirc (r 300-334) ucirc pirtucircknasiyeke helbijarticirc (r

336-338) hene

14 Kurdkij jazyk (Zimanecirc kurdicirc) di Sovremennyj Iran (lrana hemdem)

Moskva 1957 Weana Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc r 60-75

15 K voprosam slovoobrazovaniya v kurdskom jazyke 1-leksiko-grammati-

ccedileskoe znaccedilenie udvoenija slov v kurdskom jazyke 2- Obrazovanie otvleccedilennyx

Icircmen v kurdskom jazyke (Li ser pirsecircn ccedilecirckirina peyivan di zimanecirc kurdicirc de 1

Mana ferhengicirc ucirc recirczmanicirc ya duearbucircna peyivan 2 Ccedilecirckirina navecircn mueeret di

zimanecirc kurdicirc de) di voprosy Grammatiki i istorii Vostoccedilnyx jazykov -VGIV

Moskva-Lenicircngrad 1958 r 109-142

16 0 dvux principax obrazovanija sloinyx slov podccedilinitelnogo tipa v kurdkom

jazyke (Li ser du bingehecircn ccedilecirckirina peyivecircn hevedudanicirc yecircn pecircgir di zimanecirc

kurdicirc de) di KSI V Ndeg XXIX 1959 r 65-74

17 Obrsquoektnoe i subektnoe sprjaienie perexodnogo glagola y kurdskom jazyke

na materiale dialektov kurmandii i sorani (Bikaranicircna lecirckera derbasek di

zimanecirc kurdicirc de Ji ber materyelecircn zaravecircn kurmancicirc ucirc soranicirc) Gotar di Kongra

navneteweyicirc ya XXV a rohelatnasan Moskva 1960 9 r

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

20

18 0 znaccedilenijax i funkcijax suffiksa -k (-aka) v kurdskom jazyke (Rucircmet ucirc

karicircneyecircn padaniya -k (-aka) di zimanecirc kurdicirc de) di Issledovanija po istorii

kutury narodov Vostoka Sbornik v ccedilest Akademika IA DrbeH (Lecircgericircn Ii ser

dicircroka ccedilandecircn gelecircn Rohelat Berhevoka diyaricirc ji akademicircvan 1 A Orbeli)

Moskva-Lenicircngrad weşana Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc 1960 r

361-368

19 Gramaticircka zmanecirc kordicirc bona dersxanecircd V-VIII Ericircvan 1960 206rEv

afirandin ccedilapa nucirc ya pirtUcircka ku di 1956 de derketicirc yemiddot Nivicircskar beek Ii ser

foneticirckecirc bi serve kiriye ku di ccedilapecircn berecirc de nebucirc

20 Kurdskij Jazyk (Zimanecirc Kurdicirc) Moskva 1961 79 r Izdatelstvo Vostoccedilnoj

Literatury Jazyki Zarubeinogo Vostoka i Afriki pod obccediley redakeiej Prof G

Serdjuccedilenko Kurteyek piccedilucirck bizimanecirc rucircsi a recirczimana kurmanciya jorin

ucirc navendicirc Kurdicirc bi afabeya kicircricirclicirck hatiye nivicircsicircn

21 Suffiksacija v kurdskom jazyke (Paşdani di zimanecirc

kurdi de) di KSIV N0 67 Moskva-Leningrad 1963

22 Zimanecirc Kurdi recircziman kitecircba dersecirc bona dersxanecircd IV-VII Ccedilapa nucirc

ya pirtucircka di 1960 de derketicirc Weşanecircn Komkar vecirc pirtucirckecirc qelibandine

ticircpecircn laticircnicirc ucirc di 1981 de i Frankfucircrtecirc ccedilap kirine

23 Kategorija roda i obektnaja konstrukcija v zaza (Gisn ucirc avahiya yekser

di zazayicirc de) di ranskoe Jazykoznanie Moskva 1975 r 104-118 Brahicircm

Ezicircz Ibrahicircm vecirc bendecirc bi navecirc haletekanicirc cins ucirc binay berkar le zaza de

wergerandiye kurmanciya navendicirc (soranicirc) ucirc di Govari Kor Zanyari Kurd cild

5 Bexda 1977 r 236-263 de beav kiriye

24 Eşccedileuml raz 0 formax mnozectvennogo ccedilisa imena v kurdskom jazyke (Carek

din Ii ser teşeyecircn pirejmariya navan di zimanecirc kurdicirc de) di Inst-Vost AN Leningradskoe otdeenie cild l Moskva 1977 r 256-259

25 Grammatika kurdskogo jazyka na materiale dialektov kurmandZi i sorani

(Recirczimana zimanecirc kurdicirc bi materyelecircn zaravecircn kurmanci ucirc soranicirc)

Akademiya Zanicircsticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc Ensticirctuya

Rohelatnasiyecirc Moskva 1978 294 r Recirczimanek berhevdayicirc ya her

du zaravecircn edebicirc yecircn kurdicirc

26 Bi hevkariya 11 Cukerman Kurdskie Teksty (Metnecircn Kurdicirc)di lranskie

jazyki cild Il Moskva-Leningrad 1950 r 29-61 Metn ucirc wergerandinecircn Mamecirc

Eyşecirc ucirc Ebucirczecirctecirc bin Helai tevicircnicircşeyen ronakker

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

21

27Taricircxa nivicircsandin ucirc ccedilapkirina ferhengecirct kurdş di Ronahş N0 8 ucirc 9 Bexda

1961 28 Bi hevkariya M Rudenko Kurdskie poslovicy i

pogovorki (Methelokecircn kurdicirc) di Posovicy pogovorki

narodovvostoka MIVL Moskva 1961 r 330-339

28 Secircva ACIcirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

30 Qeay Dimdim destaneke mecircrxasicirc ya kurdicirc Moskva 1962 31 Memecirc

EYşecirc destaneke romanticirck a kurdicirc Moskva 1962

32 Pecircşgotina (r 5-11) pirtucircka Marucircf Xeznedar Kecirc ucirc qafiye Ii şiri kurdi da Bexda 1962 67 r

33 Bi hevkariya 11 Cukerman Iz Kurdkogo eposa (Ji destanecircn kurdicirc)

di Iranskij sbomik k semidesjatipjtiletiju Prof 1 Zarubina Moskva 1963

IZ Vostoccedilnoj Literatury Akademiya Zanisticirc ya Yekicirctiya Sovyeticirc + Inst

Jazykovnanija + Inst Narod Aziicirc IVL r 249-255

34 Bir ucirc bawera kurdayetiyecirc di nivisarecircd Ehmedecirc Xanide di Ccediliya N0 7

Berlin tebax 1969 r 3-6 ucirc Ndeg 8kanucircn 1970 r 3-4

35 Lecircgerin Ii ser edebiyata kurdi Ii Iraqecirc di NM (Kovara gelecircn Asya ucirc

Africirckayecirc) Ndeg 2 Moskva 1975 r 143-155 Şukriya Resucircl vecirc xebatecirc

wergerandiye kurmanc

Ciya navendicirc ucirc di Govariuml Koriuml Zanyariuml eraq destay kurdicirc cild VII Bexda

1980 r 81-112 de belav kiriye Lecircgericircn Ii ser edabiyata kurdicirc Iicirc Iraqecirc ji

dawiya sedsala dawicircn ta salecircn 1960 e Sticirc Resucircl tenecirc bendecirc wernegerandiye hin

şaşiyecircn wecirc ji rast kiriye

36 Kome tecircksticirc fokoricirc kurdicirc Bexda weşşna KorT Zanyaricirc Kurd 1976 273

r şukir Misteta ucirc Enwer Oadir Mihemed van metnecircn kurmancIcirc qelibandine

tipecircn erebicirc yecircn ku Ii Iraqecirc bikar ticircnin Pirtucirck bi ketiniyeke Ewirehman Hacicirc

Marif Ii ser dicircroka pecirckanicircna berhevokecircn folklora kllrdicirc dest pecirc dke Tecirc de

destanecircn Elicirc Memedecirc nGccedilIcircrvan Ebucirczecircdecirc bin Helai MIcircrze Memucircd

CcedilIcircrokatucirctIcirc Fecircr ucirc porsor MIcircr Mih Ehmedecirc Bextewar Du recircWIcirc Ehmedecirc pale

Dimdim Pendecircd pecircşIcircnan Folklora Kurdecircn

Azecircrbecirccana Sovecirctiyecirc Gepecirc pecircşicircnan Du para şecircr Tecircderxistinok hene

37 Derheqa şovecircd Mem ucirc Zinecirc zargoticirc u şova Mem ucirc Zina Ehmedecirc Xanicirc ji

nivIcircsara peywendiya folklor ucirc lecirctecircratucircra kurdş di GovarIcirc Koti ZanytJriuml Kurd cild VI Bexda 1978 r 78-110

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

22

38 Bir ucirc bawera wetenperweriyecirc Ii folklor ucirc literatucircra Kurda da di Kurdistan

dengecirc Yeketiya Xwendekar ucirc Lawanecircn Kurdistan Ii Awrucircpa Ndeg 2 tebax

1983 r 15-24 Ev nivicircsar paşecirc bikurmanciya navendicirc bi navecirc bi navecirc Bicircr ucirc

bawericirc niştimanperwericirc le folklor ucirc edebicirc kurdicirc da

di kovara Pecircşeng organa Particirc Demokraticirc Gelicirc Kurd Ndeg 4 kanucircn 1983 de

derketiye

39 Taricircxa Edebyeta Kurdicirc ci Id 1 Stockholm weşanecircn Roja Nucirc 1983 192 r

Cildecirc yekemicircn ecirc vecirc pirtucircka ku bi kurmancicirc ucirc tipecircn laticircnicirc hatiye nivicircsicircn Ii ser

jiyan Ucirc atirandinecircn şairecircn Kurdistana bakur e Elicirc Heriricirc Ehmed Mele Batecirc

Feqecirc Teyran Meleyecirc Cizicircricirc Selim Sulecircman Ehmedecirc XanIcirc Xaris BitlIcircsIcirc

Pertew Begecirc Hekarecirc şecircx Xalid Siyahpucircş CigerxwIcircn Osman Sebricirc ucirc Oedricirc

Can Tecirc de wisa jicirc ketiniyeke direcircj heye Ii ser tevahiya xebatecircn ku

ji weşana Recueil de notices et reacutecits kourdes a A Jaba Ii St

Petersburgecirc di 1880 de ta icircro Ii ser edebiyata kurdicirc hatine kirin Nivicircsar Ii

ser rola ccedilapemeniya kurdicirc pir radiweste

40 Taricircxa Edebyeta kurdicirc ci Id 2 Stockholm 1985 178 r Ev cildecirc duwem a

Taricircxecirc Ii ser jIcircnenigariyecircn ucirc atirandinecircn şairecircn ku bi kurmanciya navendIcirc

nivIcircsIcircne ye Nali Kurdicirc Hacicirc Qadir Koyicirc şecircx Reza Telebanicirc Edeb

EbdilaMisbah Mela Mihemed Koyicirc Wefayicirc Xericircq Becirchucircd Zicircver Sebricirc

Seam Salim Qane Muzher Ahmed Muxtar Beg Piremecircr Ebdullah Goran

Dildar Becirckes RemzIcirc Mela Marit Hejar

41 Zarubeznaja kurdskaja literatura 0 SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser

YKSSj di Nauccedilnaja sessija 1948 g Leningradskaja Gosudarstvennako

ordena Lenina Univ im AA Ldanova Leningrad 1948 r 45-46

42 Zaruberinaja kurdskaja iteratura o polozienii Kurdov v

SSSR (Weşanecircn Kurdecircn dereke Ii ser rewşa Kurdecircn YKSSj di Uccedileumlnye Zapiski

LGU1952 No 128 recircza rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 3 İstorija i Filologija

Vostoka r 136-150

43 Falsifikacija istorii Kurdov v persidskoj buriuaznoj istoriografii (Tehricircta

dicircroka Kurdan di dicircroknivicircsiya bucircrjucircwayicirc ya tarisicirc de) Leningrad Ndeg 179 recircza

rohelatnasiya zanisticirc Ndeg 4 1954 r 120-137 Ev nivicircsar rexneyek e Ii ser

pirtucircka Xolam Reza Reşicircd Yasemicirc Kord ve peyvestegiyecirc tarIcircxIcirc ve

nejadiyecirc (Kurd ucirc peywendiyecircn wan ecircn dicircrokicirc ucirc recircgezicirc) Ewirehman HaCIcirc Marit

vecirc benda Q Kurdo wergerandiye kurdiya navendicirc ucirc di Hendecirck bIcircr ucirc bawerIcirc

hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda weşana KorIcirc ZanyarIcirc Kurd 1973-

1974 r 34-68 belav kiriye ucirc Abdullah Merducircx jicirc wecirc kiriye tarisicirc ucirc di kovara Alif

Ba Ndeg 5 Paris 1984 de ccedilap kiriye

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

23

44 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - etnograf (Xaccedilatur Abovian wekicirc kurdnas

etnograf) di Izvestija AN Arm SSSR recircza zanistiyecircn civakicirc cild XX Ericircvan

1955 r 89-98

45 Xaccedilatur Abovian kak kurdoved - issledovatel (Xaccedilatur Abovian wekicirc

kurdnas -

lecircger) di Occedilerki po istorii Russkogo vostokevedenija (Necircricircn Ii ser dicircroka

rohelatnasiya rucircsicirc) cilş 2 Moskva 1956 r 360-380

46 Kurdy (Ku rd) di Narody Perednej Azii (Gelecircn Asya necirczicirck) Moskva

Akademiya

Zanisticirc ya YKSS 1957 r 242-260

47 Uspexi Sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircnecircn kurdnasiya sovyeticirc)

di Kommunist Erivan 6101959 Ndeg 236 (7709) r 3

48 Trudy PL Lerxa po kurdovedeniju - K voprosu ob izuccedilenii istorii Kurdov v

Rossii (Xebatecircn PL Lerch Ii ser kurdnasiyecirc Li ser pirsa dahucircriniya dicircroka

Kurdan Ii Rucircsyayecirc) di Occedilerki po Istorii Russkogo Vostokovedenija Moskva

Akademiya Zanistiyan Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc cild IV 1959 r 39-51 Ev

Xebat hatiye wergerandinecirc kurdiya navendicirc ucirc Ii jecircr navecirc Nucircsrawekanicirc Lecircrx le

barey kurdewe di GovarIcirc KorIcirc ZanyarIcirc Kurd cild 2 Bexda 1974 r 624-663

de ccedilap bucircye

49 Razvitie sovetskogo kurdovedenija (Pecircşveccedilucircna kurdnasiya sovyeticirc) di

Uccedileumlnye Zapiski Instituta Vostokovedenija Akademiya ZanistIcirc ya YKSS cild

XXV Moskva 1960 r 57-67

50 Taricircxa ccedilecirckirin ucirc neşriyata ferhengecircn kurdicirc di Ronahicirc Bexda Ndeg 9 ucirc 10

1961

51 Birecirc kurdnasiyecirc Ii Leningrad di Ccediliya Ndeg 4-5 1967-1968 r 4-5

52 Kitecircb ucirc miqalecircd kurdnasIcirc di Ccediliya Ndeg 6 ucirc 71968-1969

53 Le -babet nevIcircskar ziman ucirc elIcircfbayecirc pertucirckecirct dicircnecirc ecirczicircdiyan di GovarIcirc KorIcirc

ZanyarIcirc Kurd cild 1 1973 r 132-179

54 şIcirckirdinewey belgekanIcirc Geznefon derbarey Karduxekan di Hendecirck bIcircr ucirc

bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-1974 r 106-120

Ewirehmanicirc HaCIcirc Marit tevahiya gotara ku Qanatecirc Kurdo di Konteransa

Irannasan a ji bo xatirecirc şecircst saliya Protesor Boldirev de xwendibucircwergerandiye

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

24

kurmanciya navendicirc Kurteyek vecirc gotarecirc di 1969 de Ii Moskovayecirc derketibucirc

Marucirct Xeznedagraver vecirc kurteyecirc k)ribucirc kurdicirc ucirc di DefterIcirc kurdewarIcirc Ndeg 1 kanucircn

1970 r 121-126 de belav kiribucirc

55 Ccedilend tecircbiniyek le ser kitecircbekey Vilchevski di Hendecirck bicircrucirc bawericirc hele le

barey ziman ucirc mecircjucircj kurdewe Bexda 1973-1974 r 121-141 Ev nivicircsara ku bi

rucircsicirc hatiye nivicircsicircn lecirc ccedilap nebucircye Ewirehmanicirc Hacicirc Marucircf wergerandiye kurdiya

navendicirc OL Vilchevsky şagirtecirc akademicircvan Marr bucirc Uuml teoriyecircn wicirc yecircn Jafeticirc

tetbicircqecirc kurdicirc dike Q Kurdo Ii ber wicirc radibe

56 Serincek le nucircsirawekey Akopov rexney mecircjucircyicirc le meseley nejadicirc kurd

da di Hindecirck bIcircr ucirc bawerIcirc hele le barey ziman ucirc mecircjucircy kurdewe Bexda 1973-

1974 r 142-166 GB Akopov icircro serokecirc beşecirc kurdnasicirc yecirc Zanicircngeha Ericircvanecirc

şagirtekicirc akademicircvan Marr e Q Kurdo bi xurticirc Ii dijicirc tezecircn wicirc yecircn Ii ser eslecirc

Kurdan derdikeve

57 IA Orbelicirc ucirc kurdnasicirc wergerandin ucirc tecircbiniyecircn Ewirehmanicirc Hacicirc Marif

di GovarIcirc KorIcirc Zanyari Kurd cild 3 Bexda 1975 r 113-142

58 Margarita Borisnova Rudenko 1926-1977 di NAA 1977 NdegA r147

Nicircvicircsarek Ii ser mirina kurdnasa sovyeticirc ya navdar Rudenko

59 K istorii kurdskoj periodiccedileskoj peccedilati (gazeta Kurdistan) (Li ser dicircroka

kovara kurdicirc Kurdistan) di Pismennye pamjatniki i problemy istorii kultury

narodov vostoka Akademiya Zanicircsticirc ya YKSS cild Il Ensticirctuya Rohelatnasiyecirc

Moskva 1982 r 119-125

60 Disecircrtasiyecircn kurdnasiyecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc

edebIcirc N08 Stockholm 1985 r 477 Nivicircskar qala hemucirc tezecircn doktorayecirc ku

xwendekarecircn sovyeticirc an ne sovyeticirc Ii Yekicirctiya Sovyetiyecirc di warecirc kurdnasiyecirc de

ccedilecirckirine dike 38 tez Ii ser edebiyat ucirc folklora Kurdan 18 tez Ii ser zimanecirc

kurdicirc ucirc zaravecircn wicirc

61 Nivicircsara kurteberi ya tarixa kurdnasiya Rucircsistan ucirc Sovecirctistanecirc di Roja Nucirc kovara hunerIcirc ccedilandIcirc ucirc edebIcirc Ndeg 11 Stockholm 1986 r 8-11

FERHENG

Icircsahak Sucirckecircrman seva wecirc pirtucirckecirc dinvicircse ldquoSerketina vecirc pirtucirckecirc ew e wekicirc bi

şecircweyekicirc zanicircsticirc haticircye nivicircsar Q Kurdo ne tenecirc lecirckolicircna zimanecirc kurdicirc kiricircye lecirc

usan jicirc ricircya lecirckolicircn ucirc fecircrbucircnecirc destnicircşan kiricircyerdquo[8]

Sala 1960- icirc Ferhengicirc lsquoKurdicirc (kurmancicirc) ndash Rucircsicircrsquo ccedilap dike lecirc sala 1983 bi

hevkaran va ferhengicirc lsquoKurdicirc (soranicirc) - Rucircsicircrsquo ccedilap dike

25

Seva ferhenga ldquoKurdicirc (kurmancicirc) - Rucircsicircrdquo Icirc Tsucirckecircrman dinvicircse ldquo Mezintiricircn

berhema zanyaricirc e di kurdnasicircya Sovecirctecirc da Salecircn 50 emicircn bi ricircya kurdnasecirc nav

ucirc deng Vladicircmicircr Micircnorskicirc pirtucirckecircn kurdicirc bi zaravecirc kurmancicircya jecircricircn dikevin destecirc

qanatecirc Kurdo ucirc ew dest bi fecircrbucircn ucirc lecirckolicircna zaravecirc kurmancicircya jecircricircn dikeSala

1978 an ew pirtucircka ldquoBeranberkirina recirczimanecircn dicircalecircktecircn kurdicirc kurmancicircya jor ucirc

kurmancicircya jecircrrdquo ccedilap dike

62 Ccedilend gotin Ii serferhenga fileyicirc - kurdicirc di Riya Taze Ndeg 31 Ericircvan 1933

Nivicircsareke kurt Ii ser Armjano-Kurdskij slovar a V Petoyan Emicircnecirc Evdal

Heciyecirc Cindicirc ucirc ccedil Genco Ericircvan 1933 330 r 9000 gotin

63 Kurdsko-Russkij slovar Ferhenga Kurdi-Rucircsicirc Moskva 1960890 r

Bi 34000 gotinecircn xwe ev ferheng firehtiricircn ferhenga kurdicirc ye ku ta icircro hatiye

ccedilap kirin Ew alfabeya Hawarecirc bi kar ticircne ucirc dengecircn e h ucirc x bi ser ve zecircde dike

ji bo nicircşandana hin xasitiyecircn axaftina kurdicirc Kaniyecircn xebata 9 Kurdo

afirandinecircn kurdicirc yecircn ku Ii Sovyetistan ucirc Ii welatecircn din derketine ne Gotinecircn

berhevkiricirc bi piraniya mezin ecircn kurmancicirc ne

64 Bi hevkariya Zarecirc A Yusupova Kurdsko-Russkij slovar (Sorani) Moskva

1983 752 rdora 25000 gotinan Ev ferhengeke giricircng a kurmanciya navendicirc ye

(zaravecircn Sulecircmaniye Hewlecircr Rewanducircz Koy Sancaq Kirkucirck Mahabad şno

Banecirc Senendej) Kurdicirc biticircpecircn erebicirc yecircn ku Kurdecircn Iraq ucirc Iranecirc bi kar ticircnin

hatiye nivicircsicircn ucirc gotin Ii gora recircza vecirc alfabeyecirc hatine bi recircz kirin Gelek pisporecircn

kurdicirc yecircn

NOTES

(1) Erebecirc Şemo (Ereb Şamicirclov) nivicircskarekicirc kurd ucirc bavecirc romana kurdicirc ye

Yekemicircn romana kurdicirc ya ku bi kurdicirc hatiye weşan Şivanecirc Kurd nivicircsiye

Şemo di 23101897an de li gundecirc Susuzecirc li navccedileya Qersecirc ku di wecirc heyamecirc de

di bin desthilatiya Rucircsyayecirc de bucirc hatiye dinyayecirc Ereb Şemo xwendina xwe ya

pecircşicirc diqedicircne Di sala 1913an de dema ku 16 salicirc bucirc derbasicirc ser karecirc paletiyecirc

dibe Erebecirc Şemo ji bilicirc zimanecirc kurdicirc welecirc jicirc bi rucircsicirc tirkicirc yewnanicirc ucirc ermenkicirc

zanibucirc Pişt re jicirc demeke direcircj di komicircteya navendicirc ya partiya komunicircsta

Ermenistanecirc de cih digire Di sala 1931ecirc de Erebecirc Şemo li Leningradecirc

rasticirc Qanatecirc Kurdo tecirc ucirc hevaltiyeke baş di navbera wan de ccedilecircdibe Ji wir dest bi

xebata literaturicirc ucirc zanisticirc dike Li wecirc derecirc nivicircsecircn di der barecirc

pirsgirecirckecircn zimanecirc kurdicirc de amade dike ucirc li Ermenistanecirc ccedilap dike Di sala

1937an de ji aliyecirc Stalicircn ve tecirc sirgucircnkirin wicirc dişicircnin qeraxa Okecircrna cemidicirc

26

Heta sala 1956an ew li wecirc derecirc dimicircne Pişticirc mirina Stalicircn ew azad dibe ucirc

careke din vedigere Ermenistanecirc Sala 1966an ew romana xwe ya dicircrokicirc

Dimdim belav dike Di sala 1967an de jicirc ew li Moskovayecirc berhevoka Hikayetecircn

Gelecirc Kurd ucirc romana xwe ya bi navecirc Riya Bextewar diweşicircne dike Li Secircntora

Yecircricircvanecirc li ser dicircwarecirc makke ku Erebecirc Şemo salecircn xwe yecircn dawiyecirc li wecirc derecirc derbas kiribucirc wiha hatiye nivicircsandin ldquodi vecirc malecirc de ji sala 1963-1978 temenecirc

[2] Lazo (Hakob Xazaryan) bi xwe ermenicircyecirc ji bakucircra Kurdistanecirc bucirc ucirc bi kurdicirc baOtilde zanibucirc Ew sala 1921 pirtucircka zimanecirc

kurdicirc bi ticircpecircn ermenicirc lsquoOcircemsrsquo ccedilap dike ucirc bi wecirc pirtucirckecirc zarokecircn kurda fecircricirc xwendin ucirc nivicircsara kurdicirc dike

(3)ProfDrQanatecirc Kurdo Zımane Kurdir5

(4)ProfDrQanatecirc Kurdo Zımane Kurdir6

(5)ProfDrQanatecirc Kurdo Zımane Kurdir11

(6)ProfDrQanatecirc Kurdo Zımane Kurdir163

27

27