วิทยานิพนธ นี้...

ก

ววฒนาการของความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนากรณศกษาคลองบางกอกนอย

โดยนายจรญพนธ บรรจงภาค

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาสถาปตยกรรมภาควชาสถาปตยกรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากรปการศกษา 2546

ISBN 974-464-453-2ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ข

THE EVOLUTION OF RELATION BETWEEN WATER AND WATERFRONT COMMUNITIES:CASE STUDY OF KLONG BANGKOKNOI

ByJaroonpan Banjongpark

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the DegreeMASTER OF ARCHITECTURE

Department of ArchitectureGraduate School

SILPAKORN UNIVERSITY2003

ISBN 974-464-543-2

ค

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ววฒนาการของความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนา กรณศกษาคลองบางกอกนอย” เสนอโดย นายจรญพนธ บรรจงภาค เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรม ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม

……………………………………………….(ผชวยศาสตราจารย ดร.จราวรรณ คงคลาย)

คณบดบณฑตวทยาลยวนท …… เดอน …………….. พ.ศ. ……

ผควบคมวทยานพนธ1. ศาสตราจารย อรศร ปาณนท

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

………………………………..…… ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย วระ อนพนทง) ……/………………..…./……..

………………………………..…… กรรมการ ………………………………..…… กรรมการ (ศาสตราจารย อรศร ปาณนท) (อาจารย ดร.วนด พนจวรสน) ……/………………..…./……. ……/………………..…/…….

……………………………….……. กรรมการ (อาจารย ดร.โชตมา จตรวงศ) ……/………………..…./……..

ง

K 45054202 : สาขาวชาสถาปตยกรรมคาสาคญ : ววฒนาการ / ชมชนพกอาศยรมนา / คลองบางกอกนอย

จรญพนธ บรรจงภาค: ววฒนาการของความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนา กรณศกษาคลองบางกอกนอย (THE EVOLUTION OF RELATION BETWEEN WATER AND WATERFRONT COMMUNITIES: CASE SUDY OF KLONG BANGKOKNOI) อาจารยผ ควบคมวทยานพนธ: ศ.อรศร ปาณนท. 224 หนา. ISBN 974-464-453-2.

คลองบางกอกนอยเปนลานาสายสาคญนบแตอดต ซงมความสมพนธกบการตงถนฐานตามวถไทย พงพา “นา”เพอการคมนาคมและเกษตรกรรม การขยายตวอยางรวดเรวตามการพฒนาโดยรวมของกรงเทพฯ ทาใหคลองบางกอกนอยเปลยนไปจากชมชนเกษตรกรรมเปนชมชนพกอาศยหนาแนน ซงสอดคลองตามการเปลยนแปลงของบรบท อยางไรกตามชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยยงคงมความสมพนธกบนาเปนสวนใหญ

วทยานพนธฉบบนมงศกษาพฒนาการของสถาปตยกรรมและนากบวถชวต เพอเขาใจความสมพนธของนาและชมชนพกอาศยรมนา การศกษามงเนนการเปลยนแปลงภายใตกรอบของเวลา โดยคนหาสภาพความเปนชมชนรมนาในปจจบนรวมทงปจจยททาใหความเปนชมชนรมนาคงอยภายใตบรบททเปลยนไป

ผลการศกษาพบวารปแบบชมชนรมนาเปลยนแปลงไปตามปจจยภายนอก ไดแก การวางนโยบายของรฐ ระบบคมนาคม และการพฒนาของเมองโดยรวม สวนปจจยภายใน ไดแก คานยม รปแบบชวต การเปลยนความเชอ การเปลยนแปลงทกลาวมาเกดขนเฉพาะกบสวนทขยายเพมขนของชมชน ชมชนพกอาศยรมนายงคงรกษารปแบบสถาปตยกรรมและชวตรมนาไวไดเนองจาก องคประกอบพนฐานของชมชนรมนาไดแก วด ตลาด สวนบรการชมชน ยงอยครบ การคมนาคมทางบกไมไดเขาถงพนทโดยตรง พนทรมนามการตงถนฐานมากอนและยงคงมแนวโนมการสบทอดตอไป การปรบตวชมชนรมนาตอบรบททเปลยนไปเกดขนอยางคอยเปนคอยไปและมความตอเนอง

ลกษณะเฉพาะของอาคารพกอาศยรมนา แบงการศกษาไดเปนสามสวน ไดแก ดานกายภาพ ดานหนาทใชสอย และความหมาย พบลกษณะซงเปนตวแทนของเรอน คอ การหนหนาออกสนา การรกษาสดสวนของเรอน การทงชายคายาวสาหรบปองกนแดดกนฝน การรกษาองคประกอบอาคารไดแก ทานา ภายใตรปแบบชวตและความเชอของคนในพนททปรบเปลยนตามบรบท กลาวคอ เปนสถาปตยกรรมทยอมรบในบรบทและปรบตวเปนสวนหนงของพนท

แนวโนมการเปลยนแปลงของสถาปตยกรรมและรปแบบชวตเปลยนไปในสองทศทางทตรงขามกน แบบแรกเปนการรกษารปแบบชวตแบบเกา สถาปตยกรรมยงคงมหนาทใชสอยสอดคลองกบแบบเดมโดยไมสนใจกบหนาตาทเปลยนไป แบบทสอง คอ การเปลยนสรปแบบชวตแบบใหม ใหความสาคญกบการนาสญลกษณมาใชในสถาปตยกรรม แตหนาทปรบเปลยนไปเปนแบบใหม ทงนเกดจากการใหความหมายทแตกตางกนไป

ความสมพนธของนายงคงมอยการเปลยนแปลงเกดขนภายใตบรบททเปลยนไป ชมชนพกอาศยและชวตรมนามความตอเนองของพฒนาการ การใหความเขาใจและความหมายทถกตองจะทาใหชมชนยงคงรกษาไวไดซงเอกลกษณของชมชนพกอาศยรมนา_______________________________________________________________________________ภาควชาสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2546ลายมอชอนกศกษา …………………………….ลายมอชออาจารยผควบคมวทยานพนธ ………………………………

จ

K 45054202 : MAJOR : ARCHITECTUREKEY WORD : EVOLUTION / WATERFRONT COMMUNITIES / KLONG BANGKOKNOI

JAROONPAN BANJONGPARK : THE EVOLUTION OF RELATION BETWEEN WATER AND WATERFRONT COMMUNITIES: CASE SUDY OF KLONG BANGKOKNOI.THESIS ADVISOR: PROF. ORNSIRI PANIN 224 pp. ISBN 974-464-453-2.

Klong Bangkoknoi has been important since in the past, which has been relating to a Thai way statement and depending on the water for transportation and agriculture. The country’s evolution changed Klong Bangkoknoi from an agricultural society to a crowd residence that has complied with a change of Bangkok context. Nevertheless, mostly Bangkoknoi. Waterfront Community still have relations with the water.

This study aims the development of architecture and the water and lifestyles. In order to understand the relationship between the water and the waterfront community, this study emphasizes the change under a time frame to research the waterfront community condition in the present including factors that make it remain in a particular condition under the alterations of context.

It was found that the pattern of waterfront community changed because of the external factors, for example, the policy plans of the government, transportation, and the Bangkok evolution. For the internal requisites are values, lifestyles, and the belief’s alterations. All changes, as mentioned above, occurred only in a growth of waterfront community. The buildings have remained architecture and waterfront life. It is because the basic elements of the waterfront community stay the same. Transportation could not reach the area directly. There has been a statement handing down from ancient times and following through this action. There is always an adjustment to an environmental change. These make the alterations of the waterfront buildings happen gradually and the continuation can be seen.

The uniqueness of the waterfront buildings is that acceptable architecture in the context and adaptation to be a part of the area. The study separates into three parts: physical, activities, and the meaning,. At present these three features remain under the distinguishable interpretations. Lifestyles, beliefs, and traditions are defined the new meanings. Personal beliefs are decreased and taking external beliefs at the same time.

The changing trend of architecture and lifestyles alters two opposite ways. The first is preserving the old life conditions. Architecture stays the same by ignoring its appearance change. The second is the shifting ways of life. People emphasize on using symbols in architecture; however, their utilization is altered to new functions due to interpreting the different meanings.

The relationship between architecture and the canal and lifestyles remains. The changes always depend on the context. The community and the waterfront life have the evolution continuously. The right understandings and meanings make the waterfront community preserve its uniqueness._______________________________________________________________________________Department of Architecture Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2003Student‘s signature …………………………….Thesis Advisor’s signature ………………………………

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธนสาเรจลลวงไปดวยด โดยไดรบความกรณาจาก อาจารย อรศร ปาณนท อาจารยผซงทาใหขาพเจามความสนใจในวชาสถาปตยกรรมอกครงหนง อาจารยผเปนตวอยางทดในการศกษา เปนครผซงใหคาแนะนาในทกๆ ดานแกขาพเจาดวยความเอาใจใสอยางใกลชด ขอ ขอบพระคณไว ณ โอกาสน

วทยานพนธชนนดาเนนการดวยความรความสามารถอยางเตมท ฉะนนความผดพลาดทมอยจงเปนความบกพรองของขาพเจา

ช

สารบญ

หนาบทคดยอภาษาไทย งบทคดยอภาษาองกฤษ จกตตกรรมประกาศ ฉสารบญภาพ ญสารบญแผนท ฎสารบญตาราง ฏ

บทท 1 บทนา 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา 1วตถประสงคการวจย 2ขอบเขตการวจย 2ระเบยบวธวจย 3ขนตอนการดาเนนการวจย 6แหลงขอมล 8ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 8นยามคาศพทเฉพาะ 8เชงอรรถบทท 1

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 11เอกสารและงานวจยเกยวกบการตงถนฐานชมชนรมนา 11เอกสารและงานวจยเกยวกบองคประกอบชมชนรมนา 13เอกสารและงานวจยเกยวกบความสมพนธของนาและวถชวต 16เอกสารและงานวจยเกยวกบแนวคดการศกษาชมชน 19เอกสารและงานวจยเกยวกบพนทศกษา 22เชงอรรถบทท 2

ซ

บทท หนา 3 โครงสรางพนฐานของพนทศกษา 32

ประวตความเปนมาของคลองบางกอกนอย 32ลกษณะทางกายภาพและสงแวดลอม 38ลกษณะทางประชากรและสงคม 49วถชวต ประเพณ และความเชอ 56ความเชอมโยงของนาและชมชนพกอาศยรมนา 59ภาพรวมการเปลยนแปลงของคลองบางกอกนอย 63เชงอรรถบทท 3

4 บรบทของการเปลยนแปลง 71พฒนาการและนโยบายรฐ 71การเปลยนแปลงทางสถตของอาคารพกอาศยรมนา 87กรณศกษาอาคารพกอาศย 105รปแบบชวตรมนาคลองบางกอกนอย 129การเปลยนแปลงของชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย 134เชงอรรถบทท 4

5 ววฒนาการความสมพนธของนาและชมชนพกอาศยรมนา 136ลกษณะเฉพาะของชมชนพกอาศยรมนาและปจจยททาใหคงอย 136ความสมพนธของนา เรอนพกอาศยรมนา และชวตรมนา 145สรปปจจยทสงผลตอชมชนพกอาศยรมนา 163

ปจจยภายนอก 163ปจจยภายใน 169

ผลกระทบและกระบวนการเลอกสรร 171เชงอรรถบทท 5

ฌ

บทท หนา 6 สรป 176

สรปผลการวจย 176ววฒนาการของชมชนพกอาศยรมนาคลองบางกอกนอย 179

เอกลกษณของสถาปตยกรรมรมนาและรปแบบชวตรมนา 181 แนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต 185 ขอเสนอแนะเพอใหวถชวตทสมพนธกบนาดารงสบไป 187การอภปรายผล 192ปญหาทพบ 194ขอเสนอแนะในการศกษาตอเนอง 194เชงอรรถบทท 6

บรรณานกรม 197

ภาคผนวก 199ก. ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษา 199ข. จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย 216ค. ชอและประวตสถานททเกยวของกบการศกษา 219

ประวตผวจย 224

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 ชวตรมคลองบางกอกนอย 6 2 การตงถนฐานแบบแนวยาว 12 3 โครงสรางชมชนแบบเกา 79 4 โครงสรางชมชนแบบใหม 79 5 การคมนาคมภายในชมชน 83 6 ทศทางการขยายตวของระบบคมนาคม 86 7 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามอายอาคาร 101 8 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามประเภทอาคาร 101 9 อตราสวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามอายอาคาร 101 10 รายละเอยดอาคารกรณศกษา 1 109 11 รายละเอยดอาคารกรณศกษา 2 113 12 รายละเอยดอาคารกรณศกษา 3 117 13 รายละเอยดอาคารกรณศกษา 4 121 14 รายละเอยดอาคารกรณศกษา 5 125 15 โครงสรางชมชนพกอาศย 144 16 รปแบบชมชนรมนาในปจจบน 179 17 ลกษณะการพฒนาชมชนรมนาแบบตอเนอง 179 18 การเชอมโยงระหวางองคประกอบชมชนรมนา 180 19 เรอนทรงไทย 181 20 เรอนทรงปนหยา 181 21 เรอนชาวบาน 182 22 ตวอยางอาคารพกอาศยแบบเดมในพนท 187 23 ตวอยางอาคารพกอาศยทสรางใหมในพนท 186 24 ขอเสนอแนะโครงสรางชมชนรมนา 187 25 ขอเสนอแนะโครงสรางการปรบตว 187

ฎ

สารบญแผนท

แผนท หนา 1 แผนทคลองบางกอกนอย พ.ศ.2542 9 2 คลองบางกอกนอยในแผนทเกา 35 3 แนวคลองและคลองขดทสาคญ 36 4 พนทศกษาคลองบางกอกนอย 37 5 ตาแหนงคลองบางกอกนอย 45 6 เขตการปกครอง 46 7 ทางคมนาคมทางบก 47 8 ทางคมนาคมทางนา 48

9 จานวนประชากร 5510 การใชทดนบรเวณคลองบางกอกนอย พ.ศ. 2495 6411 การใชทดนบรเวณคลองบางกอกนอย พ.ศ. 2523 6512 การใชทดนบรเวณคลองบางกอกนอย พ.ศ. 2543 6613 การขยายตวของชมชนพกอาศย 67

14 ลกษณะชมชนรมนา 74 15 ชมชนพกอาศยในเขตชนบท 76 16 ชมชนพกอาศยในเขตรอยตอเมอง 77 17 ชมชนพกอาศยในเขตเมอง 78 18 กลมพนทตามตาแหนงวดและโรงเรยน 80 19 กลมพนททไดรบผลกระทบจากถนน 85 20 กลมพนทอาคารตามลกษณะกจกรรม 97

21 กลมพนทอาคารตามลกษณะกายภาพ 9822 กลมพนทอาคารตามความสงอาคาร 99

23 กลมพนทอาคารตามลกษณะเขอน 100 24 กลมพนทอาคารตามลกษณะทานา 101 25 ตาแหนงของอาคารกรณศกษา 102

ฏ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ขอมลอตนยมของกรงเทพมหานครและบรเวณใกลเคยง พ.ศ. 2545 40 2 การเปลยนแปลงทสาคญในพนทคลองบางกอกนอยกอน พ.ศ. 2500 68 3 การเปลยนแปลงทสาคญในพนทคลองบางกอกนอยหลง พ.ศ. 2500 69 4 การจาแนกประเภทเรอนในพนทศกษาตามประเภทเรอน 88 5 การจาแนกประเภทเรอนในพนทศกษาตามประเภทอาย 89 6 การจาแนกประเภทเรอนในพนทศกษาตามความสงเรอน 90 7 การจาแนกประเภทเรอนในพนทศกษาตามลกษณะเขอน 91 8 การจาแนกประเภทเรอนในพนทศกษาตามลกษณะทานา 92 9 ประเภทและอายของอาคารกรณศกษา 105 10 สรปลกษณะของอาคารกรณศกษา 128 11 กจกรรมทเกดขนในหนงรอบวน 129 12 ชวงเวลาของกจกรรมรมคลองบางกอกนอย 131 13 รปแบบชมชนรมคลองบางกอกนอย 134 14 เปรยบเทยบชมชนรมคลองบางกอกนอย 137 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม 146 16 เปรยบเทยบรปแบบชวต 160 17 พฒนาการสถาปตยกรรมรมนาคลองบางกอกนอย 183 18 ความสมพนธระหวางนาและวถชวตรมนา 184 19 ขอเสนอแนะดานสถาปตยกรรม 189 20 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย 217 21 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามรปแบบอาคาร 217 22 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามอายอาคาร 217 23 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามจานวนชนอาคาร 218 24 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามลกษณะเขอนอาคาร 218 25 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามลกษณะทานาอาคาร 218

๑

บทท 1บทนา

1. ความเปนมาและความสาคญของปญหาในบรเวณคลองบางกอกนอยแวดลอมไปดวยยานทพกอาศยจานวนมากซงมลกษณะ

การดารงชวตและสภาพสงคมเปนไปตามประเพณไทยแตเดมมา นบตงแตมการเรมขดคลองทาใหเกดการเปลยนแปลงตางๆ ตงแตสมยสมเดจพระชยราชาธราช1 เรอยมาจนถงสมยตน รตนโกสนทรซงมลกษณะเชนเดยวกบในปจจบน ในอาณาบรเวณของคลองบางกอกนอยเตมไปดวยอาคารทพกอาศยแออดอยจานวนมากและเปนเวลาหลายชวอายคน2 นอกจากนคลองและนามอทธพลตอวถชวตประจาวนของคนทอาศยอยรมนาตลอดมา รวมทงการแสดงออกของรปแบบทอยอาศย3 โดยเฉพาะเมอชมชนไดมพฒนาการตอมาจนถงปจจบน ตลอดแนวยาวสองฝงของคลองบางกอกนอยเตมไปดวยอาคารทพกอาศยเชนเดยวกนซงไดเปลยนแปลงไปในเชงพาณชยกรรมมากขน ทงตลาด โรงเรยน และกจกรรมอนๆ ทมอยในชมชนมสวนสาคญอยางมากในการจะใชเปนแหลงขอมลเพอศกษาพฒนาการทสาคญ คอ ชวยสะทอนภาพพฒนาการสมยโบราณทางดานวฒนธรรม ภมปญญาของคนในชมชนทมการววฒนตามยคสมยทเปลยนแปลงไป ซงจะใชเปนปจจยสาคญในการศกษาครงนทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางนากบสถาปตยกรรมรมนา ประกอบเขาอยกบการดารงชวตของคนในชมชนอกดวย4

การใชแนวทางศกษาเกยวกบภมปญญาชาวบานหรอภมปญญาทองถนของคนในชมชนบางกอกนอย ทถอเปนสงสบทอดตอกนมาและสมพนธกบการดารงชวตของคนในชมชน ดวยความร ความคด และการสรางสรรคผลงานผานความคดของพวกเขาเอง5 เนองดวยสภาพแวดลอมทตองอาศยทางนาเปนสวนสาคญ ทาใหเกดเอกลกษณเฉพาะของชมชนซงเชอมโยงกบสภาพความเปนจรงทดารงอย สงเหลานลวนเกดจากปญญาของชาวบานในการคดคนหาวธการอนเหมาะสมกบการจะดารงชวตใหอยไดเปนอยางดกบแนวทางนาทงสองฝงของคลองบางกอกนอย จนสงผลมาถงสถาปตยกรรมรมนา โดยเฉพาะอาคารทอยอาศยชวยใหเหนภาพชดเจนยงขน ในการมองทางดานวฒนธรรมทยงคงมใหเหนอยเพอทาความเขาใจกบพฒนาการของชมชนไดเปนอยางด6

๑

๒

การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทเปนไปอยางรวดเรวในปจจบน ทาใหวถชวตของชาวบานกตองเปลยนแปลงหรอคดคนสรางสรรคหาวธการสรางแบบใหมๆ พรอมกบดารงสงดงามทเปนภมปญญาเดมใหดารงอยควบคกนไปไดอยางเหมาะสม ตามสภาพการเจรญเตบโตขนเรอยๆ ไปพรอมกบการตองอาศยนาเปนทางคมนาคมทเปนลกษณะเดนหรอเอกลกษณของชมชนแหงน ในขณะทความทนสมยไดกาวเขามาในชมชนมากขน และพฒนาการทผานมามผลหรออทธพลอยางไรบางตอการปรบเปลยนวถในการดาเนนชวต รวมถงการคงไวซงขนบธรรมเนยมประเพณทมมาแตเดมของชมชนใหคงดารงอยสบตอไป สงเหลานเปนปจจยทสาคญในการเกอหนนการเกดความเขาใจสภาพความเปนจรงทดารงอยมาจนถง ณ ปจจบนน และแนวทางในการอนรกษใหคงอยเปนเอกลกษณอยางหนงใหเคยงคกบสงคมไทยตอไปในอนาคต

2. วตถประสงคการวจย

2.1 เพอศกษาขอมลเกยวกบเรอนพกอาศย และสภาพลกษณะความเปนอยของชมชนรมคลองบางกอกนอย โดยเฉพาะการศกษาจากภาพถายในสถานทจรง

2.2 เพอศกษาความสมพนธระหวางวถชวตและบานพกอาศย ทเกดขนจากภมปญญาของชาวบานในการสรางสรรคใหดารงอยควบคกนมาจนถงปจจบน

2.3 ศกษาความเชอมโยงของปจจยททาใหเกดววฒนาการ และแนวโนมของการเปลยนแปลงทางกายภาพของสถาปตยกรรม

2.4 วเคราะหและเสนอแนะแนวทางในการทาใหวถชวตทสมพนธกบนา ดารงอยในฐานะเอกลกษณ อยางหนงของสงคมไทย

3. ขอบเขตการวจย3.1 ขอบเขตดานพนท

ศกษาพนทชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยตงแตปากคลองบางกอกนอยถงปากคลองบางใหญ โดยใหความสาคญกบพนทรมตลงเปนเกณฑในการพจารณา (แผนท 4)

3.2 ขอบเขตเนอหา3.2.1 การการตงถนฐานและการขยายตวของชมชนมเนอหา ดงน

- การตงถนฐาน และการขยายตว3.2.2 ศกษาการเปลยนแปลงของชมชนและสารวจเรอนพกอาศยรมนา เพอหาแนว

โนมการเปลยนแปลงทางกายภาพของชมชนพกอาศยรมนา

๓

- องคประกอบชมชน ไดแก พนทอยอาศย พนททากน หนวยงานราชการ การคมนาคม สาธารณปโภค

- การเปลยนแปลงของเรอนพกอาศยรมนา ไดแก ประเภทของเรอน อายเรอน จานวนชน เขอน และทานา

3.2.3 ศกษาววฒนาการสถาปตยกรรมรมนา โดยคดเลอกตวแทนจากกลมตวอยางในพนทศกษา

- ลกษณะทางกายภาพ (The physical)- การเชอมโยงของกจกรรม (Living Activities)- ความหมายของพนท (Meanings of Places)

3.2.4 ศกษาวถชวตและทศนคตของคนในชมชนทเกยวของกบนา

4. ระเบยบวธวจยงานวจยชนนเปนการศกษาทใชแนวคดของ การวจยเชงคณภาพผสมผสานกบการ

สารวจภาคสนามดวยการถายภาพและแผนท ดงนน การรวบรวมขอมลเบองตนจงเปนการผสมผสานระหวางงานวจยเอกสาร (Documentary research) และการวจยสารวจ (Survey-reserch) และนามาวเคราะหโดยเนนบรบทของสภาพแวดลอมของพนทศกษา เพอคนหาววฒนาการความสมพนธของนาและชมชนรมนา รวมทงปจจยทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบสถาปตยกรรมรมนา อนนาไปสความเขาใจและลกษณะของสถาปตยกรรมทเปนอย โดยมขนตอนการศกษา ดงน

4.1 งานกอนเขาสสนามวจย เปนงานเตรยมตวและความพรอมทกดานของผวจย ภายหลงจากการพจารณา

หวขอวทยานพนธ และกาหนดขอบเขตการศกษา ประกอบดวย4.1.1 การอานและคนควา ตรวจสอบวรรณกรรมทเกยวของ เพอกาหนดประเดน

สาคญ และตอบคาถามเบองตนบางประการ4.1.2 การสารวจพนทเพอใหไดขอมลเบองตน ในการกาหนดกรอบแนวคด ทศทาง

การวจย และกระบวนการทางาน4.1.3 การตดตอประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ เชน สานกงานเขต

อาเภอ สานกผงเมอง กรมเจาทา เปนตน4.1.4 กาหนดวธการ ระยะเวลาในการดาเนนการ และกาหนดขนตอนการดาเนน

การวจย

๔

4.2 การสารวจขอมลพนทศกษาในการสารวจขอมลพนทศกษา ผวจยไดกาหนดระยะเวลาสารวจพนทศกษาตง

แตเดอน กรกฎาคม–พฤศจกายน พ.ศ.2546 การสารวจใชเวลา 1-2 วนตออาทตย โดยชวงทตองเกบขอมลและภาพถาย ใชเวลาตอเนองกน 1 อาทตย การเดนทางทงโดยทางนาซงมเรอหางยาวใหบรการจากทาชาง-บางใหญทกวน บางครงใชรถ การสารวจพนทสวนใหญใชการนงเรอ และขนฝงเพอเดนไปในพนท พบปะพดคยขอขอมล พรอมๆ กบการสรางความคนเคย

กระบวนการเกบรวบรวมขอมลม 3 สวน สวนแรก เปนการพดคยกบชาวบานในพนท เพอหารปแบบของชวตทเปนอยจรงในปจจบน โดยไมไดกาหนดหวขอทเฉพาะเจาะจง การพดคยเปนในเรองทชาวบานสนใจ เพอเปดประเดนในหวขอทศกษา บางครงเปนการสอบถามโดยตรงในเรองทผวจยสงสยเปนขอมลเชงปรมาณ สวนทสอง โดยการพดคยกบผนาชมชน เจาหนาทรฐ และชาวบานบางสวน ในเรองเกยวกบสภาพปญหาและแนวนโยบายทมในพนท ขอมลทไดสามารถอางองแหลงทมาได สวนทสาม เปนการสารวจโดยผวจยเอง ประกอบดวย ตวอยางอาคารกรณศกษาจานวน 5 หลง และจานวนอาคารรมคลองบางกอกนอย โดยแบงกลมตามอายอาคาร ประเภทอาคาร จานวนชน การมทานา รปแบบเขอน เปนตน

วธการทใชในการเกบรวบรวมขอมล ใชวธสมภาษณ สงเกต สารวจ และเขารวมกจกรรม ผสมผสานกน โดยเรมในสองมตของขอมล คอทงผอยอาศยในพนท และโดยเจาหนาท ซงสวนใหญจะไดรบคาแนะนาใหไดรบทราบขอมลจากผรทานอนๆ เปนการขยายฐานความรไปดวย การพดคยโดยการนดแนะหรอมกาหนดการ มการกาหนดคาถามไวลวงหนา และพดคยตามประเดนเฉพาะทชาวบานใหความสนใจ แตจะเชอมโยงกบประเดนศกษา โดยผวจยจะคอยตงคาถาม เพอใหอยในกรอบทตองการ การสมภาษณพดคยจะมทงระดบบคคลและระดบกลมคน ตามความเหมาะสมของกาลเทศะ และภาวะทเอออานวย

การสรางความกลมกลนและไววางใจโดยการอางองถงบคคลทสามซงเปนผแนะนาหรอผทชาวบานใหความเคารพนบถอ ทาใหไดรบความสะดวกสบายในการสารวจ โดยเฉพาะอยางยงการเดนทางซงสวนใหญจะตองใชเรอเปนพาหนะ ระหวางการเดนทางจะไดรบคาแนะนา ทงเกยวกบพนทและลกษณะสงคม ซงเปนอกแหลงขอมลซงมมตตางออกไปจากทกลาวมาขางตน ทาใหการเกบรวบรวมขอมลเปนไปดวยความสะดวก เขาถงไดงาย และไดรบขอมลทเปนขอเทจจรง ไดมากยงขน

๕

4.3 งานหลงจากงานภาคสนามผวจยรวบรวมขอมลทงหมดมาพจารณาวเคราะหตามประเดนโจทยวจยตความ

เพอการอธบายความหมาย เชอมโยงความสมพนธระหวางตวแปร หรอปรากฏการณ ตรวจสอบความถกตองและสมบรณของขอมล โดยการลงพนทแบบวนซา และศกษาเอกสารทเกยวของเพอยนยนคาตอบในบางประเดน

นาขอมลทสงเคราะหและวเคราะหแลวแตละตอนขยายความผลวเคราะห เปนรายงานผลการศกษาวจย โดยวธพรรณนาวเคราะห (Descriptive analysis) และมภาพประกอบ

4.4 รปแบบในการนาเสนอขอมลขอมลเบองตนนามาวเคราะหโดยเนนบรบทของสภาพแวดลอมของพนทศกษา

เพอคนหาววฒนาการความสมพนธของนาและชมชนรมนา รวมทงปจจยทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบสถาปตยกรรมรมนา อนนาไปสความเขาใจ และลกษณะของสถาปตยกรรมทเปนอย มรปแบบการแสดงผล ดงตอไปน

4.4.1 ขอมลจากการรวบรวมจากแหลงตางๆ อธบายโดยการบรรยายเชงพรรณนา ทงทางตรงและทางออม โดยมรปภาพประกอบ บางสวนเปนรปแสดงความเชอมโยงของประเดนทเกยวเนองกน

4.4.2 ขอมลจากการสารวจพนทศกษา แสดงผลดงน- การสารวจ เกบขอมลทางกายภาพ โดยการถายภาพ และบนทก- การสงเกตการณ (Observation) โดยการบรรยายและมรปประกอบ- การสอบถาม โดยการอางองถงผใหสมภาษณ

4.4.2 วเคราะหขอมล- การเปลยนแปลงของชมชน ใชวธบรรยายและมภาพประกอบ- การเปลยนแปลงของเรอนพกอาศยทสมพนธกบการใชสอย ใชวธ

บรรยายและม ภาพประกอบ- การอธบายปจจยททาใหเกดววฒนาการ และแนวโนมการเปลยน

แปลงทางกายภาพ ใชวธการบรรยายแบบเชอมโยงเหตและผลลพธและมภาพประกอบ

- การอธบายแนวทางในการปรบปรงใหวถชวตทสมพนธกบนาใหดารงอย ใชวธการบรรยาย และยกตวอยางแนวทางปรบปรง

๖

ภาพท 1 ชวตรมคลองบางกอกนอย ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

5. ขนตอนการดาเนนการวจย

๗

ขนตอนการดาเนนการวจย

กาหนดชอโครงการกาหนดขอบเขตของการศกษาและวธวจย

จดกลมขอมลเอกสาร-. แนวคดการตงถนฐานชมชนรมนา-. แนวคดเกยวกบวถชวตรมนา-. แนวคดเกยวกบการเปลยนแปลง-. งานวจยทเกยวของกบพนทศกษา

จดกลมขอมลทไดจากการสารวจ-. ประวตความเปนมาของพนท-. ขอมลทางกายภาพ-. ขอมลประชากรและสงคม-. รปแบบชมชนองคประกอบชมชน-. ขอมลวถชวตและการเชอมโยงกบนา-. อาคารกรณศกษา 5 หลง

วเคราะหขอมลและอภปรายผล-. ววฒนาการของชมชนและการขยายตว-. ววฒนาการของสถาปตยกรรมรมนา-. ววฒนาการของวถชวตรมนา-. แนวโนมการเปลยนแปลงทางกายภาพ

สรปตอบคาถามการวจย-. ความสมพนธของนากบชมชนพกอาศย-. ความสมพนธของนากบวถชวตรมนา-. แนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต-. ขอเสนอแนะของการศกษา

สรปการวจย-. สรปผลการวจย-. อภปรายผล-. ปญหาทพบ-. ขอเสนอแนะ

ศกษาเอกสารโดยรวมทเกยวของกบงานวจย

รวบรวมเอกสารเกยวกบแนวความคดชมชนรมนา

รวบรวมเอกสารเกยวกบพนทศกษา

สารวจพนทครงท 1ขอมลทางกายภาพ

รวบรวมขอมลพนฐานเกยวกบพนทศกษา

รวบรวมขอมลภาพถาย/เอกสารเกา

สารวจพนทครงท 2สมภาษณ /รงวด

สารวจพนทครงท 3ถายรปแกไข

ทบทวนเอกสารทไมสมบรณ

แนวความคดและเอกสารทเกยวของ

ขอมลพนทจากการสารวจ

สงเคราะหขอมลการเชอมโยงปจจย

สรปการวจยเสนอแนะ

ขอมลพนทจากเอกสาร

๘

6. แหลงขอมล6.1 แหลงขอมลเอกสาร (วรรณกรรมทเกยวของ)6.2 แหลงขอมลดานพนท ไดแก การศกษาสภาพภมศาสตร ลกษณะทางกายภาพ

แหลงทามาหากน และสงแวดลอม6.3 แหลงขอมลดานบคคล ไดแก ขาราชการ ผนาชมชน ผนาศาสนา ชาวบานในและ

นอกพนท และบคคลอนๆ ทมความสมพนธเกยวของทงโดยทางตรงและทางออม6.4 แหลงขอมลจากการวเคราะห สงเคราะห วจารณ และวนจฉยผลการวจย ซง

ประมวลขนเปนความรจากขอมลแวดลอม

7. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ7.1 ทราบถงววฒนาการของชมชนรมคลองบางกอกนอย และสถาปตยกรรมรมคลอง

บางกอกนอยทแตกตางกนในแตละบรบท7.2 ทราบความสมพนธระหวางคน สถาปตยกรรม และนา ทเกดขนจากภมปญญา

ของชมชนทพฒนาเปนวถชวต7.3 ทราบปจจยททาใหเกดการววฒนาการ และแนวโนมของการเปลยนแปลงทาง

กายภาพของสถาปตยกรรม7.4เปนแนวทางในการปรบปรงใหวถชวตทสมพนธกบนา ดารงอยในฐานะเอกลกษณ

อยางหนงของสงคมไทย

8. นยามคาศพทเฉพาะววฒนาการ หมายถง กระบวนการเปลยนแปลงหรอคลคลายไปสภาวะทดขนหรอ

เจรญขนชมชนพกอาศย หมายถง บรเวณทมการตงถนฐานอยรมนา การใชพนทสวนใหญเพอ

พกอาศย โดยมสงแวดลอมอนๆ เปนองคประกอบของชมชนเรอนพกอาศย หมายถง อาคารสาหรบอยอาศยเปนหลก โดยอาจมกจกรรมอนรวม

ดวยหรอไมกได

๙

แผนท 1 คลองบางกอกนอย พ.ศ.2542 ทมา : แผนทกรงเทพมหานคร พ.ศ.2542, (กรงเทพฯ : กรมแผนททหาร, 2542).

๑๐

เชงอรรถบทท 1

1กรมศลปากร, ยอนอดตกรงเทพฯ (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2434), 7.2ปยนาถ บนนาถ และคณะ, คลองในกรงเทพฯ : ความเปนมาการเปลยนแปลงและผล

กระทบตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป (พ.ศ.2325-2525) (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525), 20.

3ฤทย ใจจงรก, เรอนไทย (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 16.4อรศร ปาณนท และคณะ, รายงานวจย เรอง ลกษณะอาคารพกอาศยยานคลองบางกอก

นอย (กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร, 2526), 40.5เอกวทย ณ ถลาง , ภมปญญาชาวบานสภมภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของ

ชาวบานไทย (กรงเทพ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2540), 49.6ทวา ศภจรรยา, “เมองคคลอง (ชมชนขนาบนา) ภมปญญาการสรางบานแปลงเมองจาก

อดตถง รตนโกสนทร,” ใน เอกสารการสมมนาวชาการ เรอง ภมศาสตรกบวถชวตไทย (กรงเทพฯ : ศนย มานษยวทยาสรนธร, 2545), 146.

๑๑

บทท 2เอกสาร และงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยเรองววฒนาการของความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนา กรณศกษาคลองบางกอกนอย ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ และนาเสนอโดยแยกประเดน ดงน

- เอกสารและงานวจยเกยวกบการตงถนฐานชมชนรมนา- เอกสารและงานวจยเกยวกบองคประกอบชมชนรมนา- เอกสารและงานวจยเกยวกบความสมพนธของนาและวถชวต- เอกสารและงานวจยเกยวกบแนวคดการศกษาชมชน- เอกสารและงานวจยเกยวกบพนทศกษา

1. เอกสารและงานวจยเกยวกบการตงถนฐานชมชนรมนา

1.1 แนวคดเกยวกบการตงถนฐาน รปแบบการตงถนฐานรมนาสามารถจดเขารปแบบการตงถนฐานแบบทางยาว

(Linear Settlement) ฉตรชย พงศประยร1 ไดกลาววา เปนรปแบบของการตงถนฐานโดยองไปกบเสนทางคมนาคม โดยปรากฎในทราบเปนสวนใหญ ยดเสนทางคมนาคมเปนแนวหลกในการตงบานเรอน และดานหลงของทอยอาศยจะเปนพนทเกษตรกรรม บรเวณจดตดหรอทางแยกจะมการกระจกตวของบานเรอนทใชเปนเขตคาขายของชมชน สวนทไกลออกไป การตงบานเรอนจะหางกน ลกษณะการตงถนฐานแบบแนวยาวหรอตามเสนทางคมนาคม ไดแก แมนา ลาคลอง และถนน เปนตน

แมนาลาคลอง (LIVER LINEAR SETTLEMENT) การตงถนฐานรมฝงแมนาลาคลองเปนการเลอกพนทของมนษยชาตมาตงแตสมยโบราณกาลแลว เพราะแหลงนาเปนตนกาเนดของความอดมสมบรณ เปนแหลงอาหาร แหลงเพาะปลก และใชเปนเสนทางคมนาคมขนสง แหลงอารยธรรมสาคญของโลกกพฒนามาจากบรเวณทราบลมแมนาตางๆ ไดแก ไทกรส-ยเฟรตส แมนาสนธ แมนาฮวงโห เปนตน

๑๑

๑๒

ถนน (ROAD LINEAR SETTLEMENT) เปนการตงถนฐานตามเสนทางคมนาคม ทางบกทงทางถนนและรถไฟ แนวถนนจะเปนบรเวณทมการกระจกตวของอาคารบานเรอนในปจจบนเพราะเปนเสนทางทใหความสะดวกสบายมากกวาทางนา

ภาพท 2 การตงถนฐานแบบแนวยาว

ฤทย ใจจงรก2 กลาวในหนงสอเรอนไทย เกยวกบการตงถนฐานวา คนไทยสวนใหญประกอบอาชพเพาะปลกและเลยงสตว ซงตองอาศยนาเปนปจจยสาคญ นานอกจากใชในการเพาะปลกแลวยงมความจาเปนสาหรบกน อาบและเปนเสนทางคมนาคมอกดวย หมบานจงมกเกดขนตามรมคลอง และมกจะมชอขนตนดวยคาวา “บาง” เชน บางกอกนอย บางหวเสอ เปนตน โดยคาวา “บาง” ในทนจะหมายถง หมบานหรอรานคา ซงปลกเรยงรายไปตามลานา

1.2 ลกษณะของชมชนรมนาลกษณะความเปนชมชนรมนา เปนสงทตองแสดงใหทราบถงลกษณะเฉพาะทปรา

กฎใน รปแบบและลกษณะเฉพาะของชมชนรมนา ทงทางดานกายภาพและดานความหมาย ในกจกรรมทเกดขนกบพนทรมนา มแนวคดทบอกถงลกษณะและองคประกอบชมชนรมนาไว ดงน

ส. พลายนอย3 กลาวถงพนฐานของการดาเนนชวต และโครงสรางเศรษฐกจทผกพนอยกบเกษตรกรรม ทาใหชวตของคนไทยมความสมพนธกบแมนาลาคลองเปนอยางมาก ตวอยางทเหนไดชดคอ บรเวณทราบลมภาคกลางซงมลกษณะของชมชนชาวสวนอาศยคลองเปนปจจยในการผลตพชผล และเปนแหลงขายผลผลตโดยใชเสนทางนา ผคนตงบานเรอนอยรมนามการคาขายแลกเปลยนสนคาและกจกรรมตามแนวลาคลอง ลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมมความเปนอนหนงอนเดยวกน ประชากรมความคลายคลงกน การทราบความตองการทางดานปจจยสเปนการตดตอสอสารแบบปากตอปาก

๑๓

สเมธ ชมสาย ณ อยธยา4 กลาววา ลกษณะทเปนรปลกษณทโดดเดนของชมชนไทย มการสรางอาคารบานเรอนลงบนนาประกอบดวยเรอนแพ ตวอยางเชน ชมชนเรอนแพในจงหวดพษณโลก และจงหวดฉะเชงเทรา หรอเปนลกษณะชมชนสะเทนบก คอ ชมชนทตงอยรมฝงหรออยในนาตนๆ รวมทงบรเวณทนาทวม ซงจะประกอบดวยเรอนไมยกพนสง ตวอยางเชน ชมชนคลองบางกอกนอย และชมชนคลองดาเนนสะดวก ดงนน สงคมไทยจงมวถการดาเนนชวตแบบชาวนา คอ การสรางถนฐานอยอยางงายๆ ตามแมนาลาคลอง ซงอาจจะเปนการอยในนาเลยทเดยวหรออยบนตลงกได

เทดศกด เตชะกจขจร5 กลาวถง รปแบบชมชนรมนาและลาดบการพฒนาชมชนรมนาวามตนกาเนดของแนวความคดโครงสรางพนฐานและลาดบของความสมพนธทเกยวเนองกนโดยไมตดขาดจากนา แตอยใกลชดกบนา ภายในขอบเขตและระยะทคงทอยเสมอ

2. เอกสารและงานวจยเกยวกบองคประกอบชมชนรมนา

2.1 องคประกอบทางกายภาพชมชนรมนาศรศกร วลลโภดม6 กลาวไวในหนงสอ “เรอนไทยบานไทย” เกยวกบความเปน

อยของ ชมชนในทลมแมนา สภาพความเปนอย ตลอดทงการคมนาคมของชาวบานตองอาศยเรอและการสญจรทางนาตลอดทงป ทาใหเลอกทจะตงบานเรอนอยรมนา อาคารจะตงอยบนเสาสง ทงในททนาทวมถง และททนาทวมไมถง

ลกษณะทางกายภาพทเดนชดของเรอนไทย คอ การมรปทรงของเรอนสงเปนรปสเหลยมผนผา ขนาดสามหอง (แปดเสา) เปนหลก มหนาตางสดานเพอใหลมพดผานทะลได การมใตถนสง สงเหลานทาใหมความเหมาะสมกบสภาพอากาศของเมองไทย เรอนทอยชายนามนาทวมใตถนเมอนาขนกพดพาสงสกปรกออกไป สาหรบเรอนทอยบนตลงรมนา พอหมดหนานาทวมใตถนเรอนสามารถใชเปนทนงเลนทากจวตรประจาวน รวมทงเปนทเกบสงของทเปนเครองมอทาการเกษตรได

ลกษณะสาคญของเรอนสยาม ไดแก การตงเสาตอระเบยง และชานออกจากหองนอน ทาใหมพนทสาหรบนงเลนและทาครว ตลอดจนทากจกรรมประจาวนบนบานในเวลากลางวน สาหรบตวเรอนนน โดยทวไปมความยาวไมเกนหาหอง ถาตองการขยายใหมพนทมากกวานกทาโดยสรางเปนเรอนแฝด ขนานกนทาใหหลงคาคเคยงกนอย หลงคาสงเปนสวนของหองนอน สวนหลงคาเตยเปนของเรอนชานทเปดโลงสาหรบใชในเวลากลางวน การพฒนาของเรอนคอ

๑๔

การปลกสรางแบบเรอนขยาย โดยมชานหรอระเบยงแลนถงกนโดยอาจมครวหรอหองนงเลนในเวลากลางวนรวมกน

การมศาลพระภมตามธรรมดาเรอนทตงอยในเขตชมชนมนไมคอยใหความสาคญกบผเรอนและใหการนบถอพระภมแทน โดยเชอวาพระภมเทวดาเปนเทพอยบนสวรรคในคตฮนด-พทธ ชวยคมครองใหความรมเยนและความเปนมงคลแกผทอยในครวเรอน เพราะฉะนนการตงศาลพระภมจงเปนเรองของการกระจายความเชอจากเมองไปสชนบท

ฤทย ใจจงรก7 กลาววาชมชนรมนานนเมอปรากฎตวเปนหมบานแลว องคประกอบทตามมาไดแก ตลาดและวด ตลาดนนเปนศนยกลางสาหรบแลกเปลยนสนคาซงกนและกน สวนวดเปนศนยกลางของหมบาน ซงมกเกดขนภายหลงจากทชาวบานมความกนดอยแลว บานจะตงเรยงรายไปตามลานา พนทดานหลงมกเปนสวน ถดออกไปจากสวนเปนทงนาหรอไร โดยจะขยายตวไปตามลานา

เทดศกด เตชะกจขจร8 ศกษาชมชนรมนาพบวา มองคประกอบ คอ1. วด วดเปนทรวมจตใจของผคน ชาวพทธ หรอโรงเจ (ชาวจน) ซงตงอยรมฝง

คลอง บงบอกถงจดเรมตนของการกอกาเนดชมชนรมนา2. ทาเรอรวม บานรมคลองสวนใหญจะมพนทขนลงเรอประจาบานอย แตกรณ

ทบานอยเขาไปในคลองสายรองหรอคลองสวน ซงเรอหางยาวหลกไมวงผาน กตองอาศยเรอรบจางในบรเวณหนงมาสงททาเรอรวมดงกลาว นอกเหนอไปจากทาเรอรวมหนาวดแลว บรเวณทเปนทาเรอ นนถกกาหนดโดยตาแหนงซงเปนจดศนยรวมของชมชน

3. ตลงหรอเขอน เปนตวกาหนดแนวเขตของลานาตามธรรมชาตเพอกนคลนซด เดมเรมจากตลงดน ตอมาทาเขอนไม เปลยนมาเปนเขอนหนทงเพอรกษาหนาดนและนาหนมากอเปนกาแพงลอมบานตนเองแลวนาไปสการเทคอนกรตทบหนทรวมกนเปนเขอนคอนกรตเสรมเหลกแบบถาวรในทสด

อรศร ปาณนท9 กลาวถงองคประกอบชมชนรมนา โดยศกษาจากอาคารพกอาศย1. การวางอาคาร การวางอาคารในลกษณะทสมพนธกบลกษณะทางกายภาพ

ของคลอง เชน วางยาวตามแนวลาคลอง เพอรบลม และใหเกดการระบายถายเทอากาศไดอยางเตมท (cross ventilation) โดยหนดานหนาสคลอง สวนดานหลงอาจเปนสวนเพาะปลก

๑๕

2. ความสมพนธกบนา การปลกอาคารบนดน ควรมลกษณะทแสดงถงความสมพนธระหวางนากบชวตความเปนอย และกจวตรประจาวน เชน การยนตวเรอนบางสวนออกไปในนา โดยอาจเปนสวนของชานหรอมศาลาทานา และมบนไดทสามารถลงสนา หรอสาหรบเทยบเรอ ซงนบเปนสญลกษณของการเชอมตอสสงคมภายนอกดวย

3. เขอน การสรางเขอนกนนาเซาะ หรอวตถบรรเทาแรงคลนทเกดจากความเรวของเรอสญจรมหลากหลายลกษณะเพอไมใหเกดความซาซากตลอดแนวคลอง โดยอาจมลกษณะทเปนถาวรหรอกงถาวร เชน การกอหนเรยงซอน และอาจยดหนเขาหากนดวยซเมนต เพอใหมผวขรขระดมชวตชวา บางสวนอาจเปนเขอนคอนกรตเสรมเหลก และในบางกรณอาจเปนวตถบรรเทาคลน ซงมลกษณะชวคราว เชน การผกไมไผเปนมดและยดหลกดวยเสาปกในนา ซงสามารถบอกถงอาณาเขตไดดวย

4. รว กรณทจาเปนตองมการสรางรวเพอความเปนสวนตว และเพอความปลอดภย ควรเปนรวโปรงเพอรบและระบายถายเทอากาศ และเพอการไหลวนของทวาง ใหมความตอเนองระหวางตวอาคารกบนา

5. ศาลา องคประกอบทสาคญของอาคารทพกอาศยรมนา คอ ชาน หรอ ศาลา ซงอาจมหนาทใชสอยเฉพาะหรอพนทใชสอยแบบอเนกประสงค โดยเฉพาะชานหนาบาน ซงเปนสญลกษณของการเชอมตอระหวางภายในและภายนอก ระหวางอาคารกบนาตามทกลาวมาแลว โดยชานอาจมมานงสาหรบพกผอน มการตงศาลพระภม มการตกแตงดวยไมกระถางเพอความสดชน

6. หลงคา คอ กาบงแดดและฝนทาใหเกดความรสกปลอดภย อบอน และเสรมความรสกทางจตวทยาวา บานคอวมานของเรา และในแงของหนาทใชสอยทางกายภาพ ซงอาจเปนลกษณะของการทงชายหรอเปนปกนกกนแดด กนฝน โดยใตหลงคาควรมชองลมระบายถายเทอากาศ เพอไมใหความรอนถายเขาไปสทวางภายในเขตสบาย (comfort zone) สาหรบระดบความสงชนของหลงคาบานแตละหลง จะชวยทาใหเสนของแนวหลงคา (roof line) ตลอดลาคลองมชวตชวา และนาสนใจดวย

7. ความสมพนธกบภมอากาศ นอกเหนอจากหลงคาแลวองคประกอบทเกยวของกบธรรมชาตแวดลอม คอ หนาตาง ผนง และองคประกอบลกษณะอนทใชในการกนแดด สาหรบผนงนนไมสามารถหลกเลยงววฒนาการทางเทคโนโลยในการกอสราง แตควรมการเจาะชองเปดทผนงใหมาก เพอการถายเทอากาศทไมตางไปจากการตฝาไมระแนงโปรง หรอบานเกลดไม โดยเฉพาะอยางยงในกรณทผนงจะถกสรางขนมาดวยวสดทอมความรอนสงจะทาใหเวลากลางคนไมคอยสบายจงควรเจาะชองใหมาก

๑๖

3. เอกสารและงานวจยเกยวกบความสมพนธของนาและวถชวตวถชวตดงเดมของผคนทมความสมพนธกบนา การใชเสนทางนาเพอการคมนาคม

และการประกอบกจกรรมทางนาเพอการคาขาย และผลจากการพฒนาสาธารณปโภค เชน ถนนทาใหเกดความเปลยนแปลงรปแบบของชมชนรมนา

3.1 ความสมพนธของนากบวถชวตจากหนงสอ ชวตรมคลองของ ส.พลายนอย10 กลาวถง ความสมพนธของคลอง

และวถชวตวา คลองมความจาเปนอยางมากในสมยโบราณ ประชาชนอาศยคลองเปนททามาหากน ใชนาในชวตประจาวน เปนทอยอาศย ซงในสมยโบราณจะใชแพเปนทอยอาศย และใชแพเพอการคา คนทอยแพสวนมากเปนชาวจนมอาชพคาขาย สวนแพของคนไทยใชเปนทอยอาศย แพคาขายในสมยกอน มสนคาแทบทกชนดขาย เชน ของแหง ของชา และของปา ซงตลาดบกไมมขาย ดงนนพวกทมบานเรอนอยรมนาจงเปนประโยชนตอชาวไรชาวสวนทจะไดนาผลผลตของตนออกมาจาหนาย เพราะในสมยกอนการคมนาคมมแตทางเรอ การขนสงสนคาตองใชเรอ ชวตของคนไทยในสมยโบราณจงผกพนอยกบลาคลองมาก ชวตตามแมนาลาคลองเรมซบเซาเมอการคมนาคมทางนาเรมหมดความสาคญลงไปเนองจากมการตดถนน การขนสงสนคาจงเปลยนมาใชรถเพราะรวดเรวและสะดวกกวาทางนา รฐบาลเมอสมย 50 กวาปกอนพยายามรกษาแมนาลาคลองใหสะอาดจงออกระเบยบหามใหมแพและเรอ ดวยเหตนผคนจงอพยพขนไปอยบนบกและเมอความเปนอยสวนใหญอยบนบก ความสมพนธกบนากเรมลดลงตามลาดบ

สภาพแวดลอมเปนปจจยสาคญของการกาหนดรปแบบชมชนและวถชวตความเปนอยของชมชนในแตละพนท ลกษณะภมศาสตรทมนาเปนแกนสาคญ นาจงผกพนแทรกซมเกยวกบชวตคนไทยมาชานาน นบตงแตเรองของพธกรรม วรรณกรรม นาฏศลป จตรกรรม ประตมากรรม ตลอดทงสถาปตยกรรม รวมทงเรองของวถชวต เศรษฐกจของชมชนทปรากฏออกมาในรปแบบชมชนรมนา

3.2 ความสมพนธของนาตอชมชนคลองขดไดเขามามบทบางตอชมชนไทยจากการใชประโยชนจากคลองตามธรรม

ชาตไมสามารถตอบสนองความตองการไดอยางเตมท ลกษณะของแมนาลาคลองบางสายมลษณะคดเคยวทาใหเสยเวลาในการเดนทาง บางสายมนาไมมากพอทจะใชไดตลอดป หรอบางพนทไมมคลองไหลผาน ดงนนจงมความจาเปนทตองขดคลองเพม คลองในลกษณะนเรยกวาคลองขด

๑๗

หลกฐานเกยวกบคลองขด นบตงแตสมยอยธยา ธนบร และรตนโกสนทร สวนใหญเปนไปตามพระราชบญชาของพระมหากษตรย ซงสามารถแสดงใหเหนถงสาเหต11 ดงน

1. บทบาททางยทธศาสตร การขดคลองเพอเปนการปองกนขาศกโจมต เปนรปแบบการวางผงเมองในสมยโบราณ โดยการขดลอมเมองไว คลองขดลกษณะนเรยกวา “คลองคเมอง หรอคลองภายในเมอง” คเมองในกรงศรอยธยาเปนตวอยางอนดในการวางผงเมองและเปนแบบแผนในการสรางเมองมาจนถงในสมยพระจอมเกลาเจาอยหว อยางไรกตามการขดคลองไมใชเพอประโยชนในดานยทธศาสตรแตเพยงอยางเดยวแตยงเปนประโยชนเพอการคมนาคมอกดวย

2. บทบาททางการคมนาคม การขดคลองเพอชวยในการคมนาคม ม 2 ลกษณะคอ คลองลดและคลองเชอมระหวางแมนา การขดคลองลดเกดขนเนองจากพนทราบลมแมนาเจาพระยา มความลาดชนนอย กระแสนาจงไหลชาทาใหแมนาบางชวงมความคดเคยวมาก คลองลดชวยใหการเดนทางสะดวกและปลอดภยยงขน สาหรบการขดคลองเชอมระหวางแมนาเปนการขดเชอมระหวางแมนาดวยกน เชน ระหวางแมนาเจาพระยา กบแมนาทาจน หรอแมนาเจาพระยากบแมนาแมกลองหรอแมนาบางปะกง เปนการยนระยะทางจากสวนกลางของประเทศไปทางตะวนตกและตะวนออกใหสนลงเพออานวยความสะดวกในดานการคมนาคมขนสง นอกจากนคลองเชอมระหวางแมนายงมความสาคญตอการปกครองเพอชวยในการดแลหวเมองใกลเคยงไดสะดวกและทวถงยงขนอกดวย

3. บทบางทางเศรษฐกจ ภายหลงทาสนธสญญาเบาวรง (พ.ศ. 2498) ไทยเปลยนระบบเศรษฐกจจากการผลตเพอยงชพมาเปนการผลตเพอสงออกไปขายยงตางประเทศ และมระบบการคาเสรพรอมนาระบบเงนตราเขามาใช การคาของไทยจงขยายตวขนโดยเฉพาะการคาขาว ขาวเปนสนคาทสาคญมาก เพราะเปนทตองการของชาวตางประเทศ สมยรชการท 4 เปนตนมาจงเปลยนเปาหมายการขดคลองเพอขยายพนทเพาะปลกนอกเหนอจากการขดเพอการคมนาคมแตเพยงอยางเดยว การขดคลองเปนการเปดพนททรกรางวางเปลาใหราษฎรเขาไปทาการเพาะปลกและใชเปนเสนทางลาเลยงผลผลตมาสตลาด

3.3 ความสมพนธของนากบเอกลกษณชมชนสงคมไทยมลกษณะเฉพาะของสงคมไทยเอง เพราะสงคมไทยเราผานประวต

ศาสตรมาแบบหนงอยในสภาพแวดลอมทางภมศาสตรแบบหนง อยในทตงแบบหนง มวฒนธรรมความเปนมาและศาสนาทตางออกไปจากสงคมอน จงมวฒนธรรมทเปนวฒนธรรมชาวบานทเปนตวของ ตวเอง ใหคณคากบคน ใหคณคากบชมชน ใหความชวยเหลอซงกนและกน และมความอสระในตวเองของการพฒนา ลกษณะเฉพาะของสงคมไทย ทผกพนกบนา มดงน

๑๘

1. สงคมเกษตรกรรมชมชนไทยทตงรกรากบนพนทราบลม มแมนาหลายสายไหลผานมฝนชก ทา

ใหชมชนประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนสาคญ เรยกลกษณะเชนนของสงคมไทยไดวา “สงคมเกษตรกรรม (AGRARIAN SOCIETY) หรอสงคมชนบท” 12 การคงอยของสงคมไทยนนขนอยกบการเกษตรกรรม รวมทงวถชวตการเกษตรกรรมเปนวถชวตทสอดแทรกเขาไปในแนวทางความคดอานในกจกรรม และลกษณะชวตประจาวนของคนในสงคมทกๆ ดาน

2. ชมชนนาตามแนวความคดของ สเมธ ชมสาย ณ อยธยา13 ในหนงสอนาบอเกดแหง

วฒนธรรมไทย วาบรเวณลมแมนาและทราบตา ในเอเชยอาคเนยนน นาคอยๆ ไหลหลากลงไปสทะเล นาจดจงมคางอยทวไปเพราะไมไดไหลผานหายไปอยางรวดเรว ดงเชนทบรเวณภเขาซงมความลาดเอยงสง เมอเปนเชนนการเกบกกนาจงไมจาเปน มนษยในแถวนไมจาเปนตองควบคมการใชนา แตกลบอาศยอยกบนาทไหลผานไปมาอยางงายๆ เหมอนกบขาวซงมชวตอยกบนานคอ อารยธรรมแหงชาวนา (AQUATIC CIVILIZATION) ซงแตกตางจากวฒนธรรมทมพนฐานมาจากการกกกนนา

ลกษณะชมชนนาเปนลกษณะอนโดนเดนของชมชนไทย มการสรางอาคารบานเรอนลงบนนาประกอบดวยเรอนแพ เชน ชมชนเรอนแพในจงหวดพษณโลก และจงหวดฉะเชงเทรา หรอเปนลกษณะชมชนสะเทนนาสะเทนบก คอ เปนชมชนทตงรมฝงนา หรออยในนาตนๆ รวมทงบรเวณทมนาทวม ซงจะประกอบดวยเรอนไมยกพนสง ตวอยางเชน ในชมชนบางกอกนอย และชมชน คลองดาเนนสะดวก ดงนน สงคมไทยจงมวถการดาเนนชวตแบบชาวนา คอการสรางอาคารอยางงายๆ ตามแมนาลาคลอง ซงจะเปนการอยในนาเสยทเดยวหรออยบนตลงกได พรรณพทย เปยมพทธากล อางถง เฟรเดรด อารเทอรนล 14 ซงบรรยายเกยวกบกรงเทพฯ ในอดตไววา

“จะไปไหนกตองนงแจวเรอไป หรอหากอยบนบาน (เรอนแพ) กนงอยเฉยๆ ไมมเลยทจะออกกาลงกายขมาลาสตวหรอเดนเหน ถาถกบงคบใหทาสงเหลานแลวเหนจะตองงงไปหมดไมรจะเรมตนอยางไรด อยางไรกตาม คนไทยถอวามแตคนบาเทานนทจะเดนไปไหนตอไหน ในเมอทกคนสามารถนงแจวเรอไปไดอยางสบาย”

การมแมนาลาคลองทาหนาทเปนองคประกอบของชมชน และมวถการดาเนนชวตแบบชาวนา กจกรรมตางๆ ของชมชนจงสมพนธกบนาตลอดเวลา ตลาดนาเปนรปแบบหนงทสมพนธกบพนทชมชนเปนชวตเศรษฐกจของสงคมไทยในอดต

๑๙

4. เอกสารและงานวจยเกยวกบแนวคดการศกษาชมชน

4.1 การศกษาหมบานตามแนวคดการเปลยนแปลงทางสงคมความหมายของคาวา “การเปลยนแปลงทางสงคม” คนจากพจนานกรมฉบบของ

ราชบณฑตยสถาน15 กลาววา การเปลยนแปลงของระบบสงคม และกระบวนการแบบอยางมรปแบบ เปนขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดทงระบบการปกครอง ไมวาจะเปนรปแบบใดกตาม การเปลยนแปลงนน เปนไปในทางกาวหนา และถดถอย อยางถาวร หรอชวคราว โดยวางแผนหรอเปนไปเองมประโยชนหรอเปนอสระกไดทงสน

ปจจยการเปลยนแปลงของสงคมและวฒนธรรม สมศกด ศรสนตสข16 ไดกลาววาปจจยในการเปลยนแปลงแบงไดเปน 2 ปจจย สาคญ

ปจจยภายนอกลกษณะเดนชด คอ1. การเปลยนแปลงของสงแวดลอมธรรมชาต การเปลยนแปลงของระบบ

เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม2. การเปลยนแปลงของประชากร เชน การยายถนฐานของประชากร

ปจจยภายใน (Internat or Seolgenic factor) เปน 2 ลกษณะ คอ1. เปนการเปลยนแปลงโดยเปดเผยและตงใจเปนการคดประดษฐสงใหม2. ลกษณะทไมเปดเผยหรอไมตงใจ เชน การขาดแคลนทรพยากร เปลยนความ

เชอและทศนคต

ความผกพนธระหวางธรรมชาตกบมนษย เทดศกด เตชะกจขจร17 กลาวไวในการศกษาตลาดนาบางคเวยงวา ทมาและความจาเปนในการศกษาภมปญญาทองถนจากความตองการพนฐานหรอตวมนษยไมมวนสนสดทาใหเกดวฏจกรของการแสวงหาและความพงพอใจ สงเหลานนาไปสการเปลยนแปลงขนตอไป การนาไปสความพอเพยง หรอแนวทางกบปญญา ทองถนใหมตองทาความเขาใจชนบทกอนทจะหยบยมความรจากแหลงอน

แนวทางการพฒนาภมปญญา เอกวทย ณ ถลาง18 สงคมในภาคกลางมความสลบซบซอน การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมในระดบทองถนนนๆ เลยงไมไดจะตองไดรบอทธพลจากภายนอก การศกษาทาใหเราทราบถงความสมพนธของชวตและสงคมประกอบดวยโครงสรางสงคม เศรษฐกจ ระบบธรรมชาตทมลกษณะเมองทสอดคลองนนเปนพนฐานการพฒนา

๒๐

4.2 การศกษาชมชนตามแนวคดโครงสรางสงคมการศกษาแนวคดในการศกษาชมชนของสานกเศรษฐศาสตรการเมอง นนไม

วเคราะหแตเพยงปรากฎการณเทานน โดยมงเนนในการศกษาถง “โครงสราง” โดยเฉพาะความสมพนธของการเปลยนแปลง และปจจยการเปลยนแปลง และพลวตของสงคม ซงเนนการศกษาดานโครงสรางและหนาท

ฉตรทพย นาถสภา19 กลาวถง กรอบความคดในการศกษาสงคมและโครงสรางทางสงคมใน “ประวตศาสตรวฒนธรรมและชนชาตไทย” โดยมโครงสรางและหนาททจะตองคานงถงลกษณะสาคญ ตอไปน

1. โครงสรางสงคมเศรษฐกจ โดยเฉพาะความสมพนธในสงคม รวมทงความสมพนธระหวางเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม

2. ววฒนาการของระบบสงคมเศรษฐกจ คอ การศกษาแบบประวตศาสตร อธบายความเปนมาและระบบทควรจะเปนในอนาคต

3. ไมละเลยทจะพจารณาถงความขดแยงในระบบ สนใจหนอออนของความคดและกระบวนการอนเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงสสภาพทดขน

ในหนงสอบานกบเมอง ฉตรทพย นาถสภา20 กลาวถง การศกษาทองถนแนวเศรษฐศาสตรการเมองตองมสาระดงน

1. การศกษาแบบแผนความสมพนธของมนษยทเกยวของกบโครงสรางการบรโภค และการแบงปนผลผลต ทงนโดยเชอมโยงความสมพนธกน

2. เปนการศกษาระดบเขตเฉพาะเขตหนง ซงถอไดวาเปนเขตเดยว อาจเปนระดบหมบาน ตาบล หรอจงหวด โดยมแรงขบเคลอนเดยวกน

3. การพจารณาเครอขายความสมพนธระหวางทองถนทศกษากบหนวยทใหญกวาขนไป

4. พจารณากระบวนการเปลยนแปลงของหนวยทองถนศกษาและความขดแยงทเกดขนระหวางหนวยทองถนและหนวยทใหญกวา

อานนท กาญจนพนธ21 กลาวถง การศกษาชมชนไวใน “การวจยเพอการพฒนาสงคมไทยแนวเศรษฐศาสตรการเมอง” วาเปนการศกษาพฒนาการของสงคมจากหลายมต เปนทรวมการศกษาโดยมจดเดนรวมกนอยทการมวธศกษาอยบนพนฐานการเปลยนแปลงซงหมาย

๒๑

ความวา การเปลยนแปลงหรอการเคลอนไหวของสงคมเปนวธการศกษาเนอหาและความหมายไปพรอมๆ กน โดยมวธการดงน

1. การศกษาแบบประวตศาสตร คอ การศกษาประวตศาสตร พฒนาการและการเปลยนแปลงทเปนจรงของสงคม

2. การศกษาอยางมบรบท คอ การใหความสาคญแกสภาวะเงอนไขแวดลอมแกประเดนหรอหนวยการศกษา

3. การศกษาแบบขามสาขา คอ การทจะตองไมแยกหนวยทจะตองศกษาออกมาพจารณาอยางอสระตามความชานาญเฉพาะสาขาใดสาขาหนง

4. การศกษาแบบเชงซอน คอ การศกษาสงคม โดยมองมตความซบซอน เพอเนนใหมองสองสงแตกตางกน วามความสมพนธกนอยางไร และนาไปสภาวะใหมอยางไร

ปรชญาและแนวคดเกยวกบการศกษาของสานกวฒนธรรมชมชน วาวฒนธรรมเปนเอกลกษณของบคคลและชมชน หากคนเราไมรจกตนเองไมเคารพตนเองกไมอาจพฒนาได และวฒนธรรมเปนพลงสาหรบการพฒนาตนและสงคม

กาญจนา แกวเทพ22 กลาวไวใน “การพฒนาแนววฒนธรรม : โดยถอมนษยเปนศนยกลาง” ถอเอาความสขของมนษยเปนเปาหมายสงสดของเกณฑความสาเรจในการพฒนา คอสภาวะทมนษยสามารถดารงอยไดอยางมความสข มศกดศรของความเปนมนษย

กาญจนา แกวเทพ23 ไดกลาวถงการศกษาชมชนแนววฒนธรรมชมชนในลกษณะทเนนการพฒนามนษย มลกษณะ ดงน

1. มนษยตองมลกษณะเปนองครวมมใชมนษยเศรษฐกจ การพฒนาของมนษยควรมลกษณะเปนองครวมในมตของเศรษฐกจ สงคม และความเชอ อนเปนทศนะพนฐาน

2. การพฒนาแนววฒนธรรมชมชนถอเอามนษยเปนศนยกลาง ดงนมนษยเปนหวใจชขาดและมศกยภาพทจะพฒนาได การกาหนดเปาหมายใหเหมาะสมกบศกยภาพ

3. การแยกแยะวฒนธรรมออกเปนระดบตางๆ เพอการเขาใจวฒนธรรมและการพฒนาทเหมาะสม และการปรบเปลยนวฒนธรรมทเหมาะสม

๒๒

5. เอกสารและงานวจยเกยวกบพนทศกษา

5.1 เอกสารเกยวกบพนทคลองบางกอกนอยพนทคลองบางกอกนอยไดรบความสนใจในการศกษาทงในมตของประวตศาสตร

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมตลอดมาสาหรบงานวจยสาขาสถาปตยกรรมทเกยวกบคลองบางกอกนอย มดงน

งานวจย “คลองในกรงเทพฯ : ความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป” งานวจยฉลองสมโภชณ 200 ปกรงรตนโกสนทร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ปยนาถ บนนาค, 2525)24

ศกษาคลองในกรงเทพฯ ในชวงเวลา 200 ปทผานมา (ปททาการวจย พ.ศ.2525) โดยพจารณาจากประวตความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบตอกรงเทพฯ โดยการใชขอมลเอกสาร การสารวจพนท และการสมภาษณมาวเคราะหตความ มประเดนในการศกษาดงน

1. ศกษาความเปนมา ความเปลยนแปลงของคลอง ตลอดจนนโยบายการขดคลอง โดยเปรยบเทยบกบบรบทในแตละยคสมย

2. เนนการศกษาคลองในเขตกรงเทพฯ และโดยรอบ ซงมความตอเนองเชอมโยงความสมพนธ ทางการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

3. สะทอนใหเหนถงความสาคญของคลอง ซงใหประโยชนทงทางดานการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม และสภาพแวดลอม เปรยบเทยบกบปจจบน

สรปผลจากการวจยพบวากรงเทพฯ และบรเวณใกลเคยงมคลองอยกอนแลว วตถประสงคของการขดคลองในสมยตนกรงรตนโกสนทรเปนไปเพอยทธศาสตร การคมนาคมขนสง และการคาขาย ภายหลงการทาสนธสญญาบาวรง (พ.ศ.2498) มวตถประสงคเพอเพมพนทเกษตรกรรมและททากนเปนสาคญ ภายหลงมการเจรญของเมองมากขนตามลาดบ คลองในกรงเทพฯ ถกปลอยปละละเลยทาใหคลองมความตนเขนสกปรก บางสวนถกถมเปนถนน กอใหเกดปญหาสงแวดลอมตามมา

งานวจย “บานในกรงเทพฯ : ความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป” งานวจยฉลองสมโภชณ 200 ปกรงรตนโกสนทร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ผสด ทพทส, 2525)25

๒๓

ศกษาลกษณะทางกายภาพของอาคารประเภทบานพกอาศยในกรงเทพฯ ตงแต พ.ศ. 2325 จนถง พ.ศ. 2525 โดยวธการเกบขอมลเอกสาร รวมกบการสมภาษณบคคลและสารวจภาคสนาม เพอเกบตวอยาง มประเดนในการศกษาดงน

4. เพอศกษาทตงและแหลงทพกอาศยในกรงเทพฯ ในชวงเวลาตางๆ กน5. เพอศกษาลกษณะทางกายภาพของบานในกรงเทพฯ ในระยะเวลาตางๆ และ

การเปลยนแปลงทสาคญในแตละชวง6. เพอศกษาอทธพลบางประการทมตอรปแบบบานในกรงเทพฯ7. รวบรวมขอมลเกยวกบบานในกรงเทพฯ ทงการสารวจภาคสนาม และ

เอกสารประวตศาสตรสรปผลจากการวจยพบวา การตงถนฐานและลกษณะอาคารพกอาศยตงแตชวง

ตนกรงรตนโกสนทรมรปแบบตอเนองมาจากอยธยา ตอมาไดรบอทธพลจากสถาปตยกรรมแบบจน และสถาปตยกรรมตะวนตกโดยรปแบบจะเปนการประยกตรวมกบรปแบบดงเดมของไทย ในสมยรชการท 5 เปนตนมามการพฒนาบานเมองอารยธรรมตะวนตก มการสรางบานเรอนขนจานวนมาก รปแบบสถาปตยกรรมไดรบอทธพลตะวนตกอยางชดเจนทงในดานรปทรงและการจดเนอทใชสอย ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง บานพกอาศยได รบอทธพลจากแนวทางสถาปตยกรรมสมยใหม นามาประยกตใหเขากบสภาพดนฟาอากาศไทย ภายหลงการใชแผนพฒนาเศรษฐกจประเทศไดรบการพฒนาในทกๆ ดาน อาคารทพกอาศยมความแตกตางกนโดยมฐานะทางเศรษฐกจเปนตวกาหนด อกทงทาใหเกดลกษณะอาคารพกอาศยแบบอาคารขนาดใหญ

งานวจย “ลกษณะอาคารพกอาศยยานคลองบางกอก” คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร (อรศร ปาณนท และคณะ, 2526)26

ศกษาพนทคลองบางกอกนอยตงแตปากคลองบางกอกนอยถงปากคลองบางใหญ โดยวธการสารวจทางกายภาพ ประกอบกบศกษาเอกสารทเกยวของ นามาวเคราะหในเชงคณภาพ เพอเสนอแนะแนวทางในการอนรกษสภาพแวดลอมทางกายภาพ มประเดนในการศกษาดงน

1. ศกษาขอมลเกยวกบความเปนอยและสภาพอาคารพกอาศยทางกายภาพ2. ศกษาความเกยวเนองระหวางสงคมและวฒนธรรมของยานซงใชในการตดตอ

สญจรทางนา3. ศกษาลกษณะอาคารประเภทตางๆ รมคลอง4. ศกษาศกยภาพในการอนรกษสภาพแวดลอมและอาคารพกอาศยรมคลอง

๒๔

5. วเคราะหและเสนอแนวทางในการอนรกษสภาพแวดลอมและอาคารพกอาศย โดยการตระหนกถงการอนรกษทไมขดตอการพฒนาตามโครงการของรฐ

สรปผลจากการวจย โอกาสของการรกษาไวซงบรรยากาศของการอยอาศยรมคลองยงสามารถคงอยได เนองจากการคมนาคมทางนาซงเปนปจจยสาคญของการมองคประกอบตางๆ ทางกายภาพของอาคารพกอาศยรมนาซงตางกบอาคารซงตงอยบนบก โดยเสนอแนวทางการอนรกษเปน 2 สวน ไดแก

1. ภาครฐ ควรดาเนนการเกยวกบสาธารณปโภค และการจดการพนทสาธารณะ2. การใหความรแกผอาศยรมคลอง ชแนะถงลกษณะทางกายภาพของบานทจะ

สรางหรอเปลยนแปลงใหเหมาะสมกบสภาพทองถน

วทยานพนธ (ศ.ม.) “การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวนจงหวดนนทบร” ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร (ญาน สรประไพ, 2537) 27

ศกษาพนทตาบลบางขนน อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร และบรเวณใกลเคยง ซงเปนสงคมชาวสวน นาขอมลจากการสารวจภาคเอกสาร การสารวจพนท รวมทงการสมภาษณมาตอบประเดนปญหาโดยมแนวคดพนฐานในการวเคราะหดงน

1. แนวคดดานโครงสรางหนาท อธบายการจดระเบยบและความสมพนธในสงคมชาวสวน

2. แนวคดดานการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวน3. แนวคดดานนเวศวทยาเพออธบายความสมพนธระหวางการดาเนนชวตกบ

สภาพแวดลอมมประเดนในการศกษาดงน1. ศกษาสงคม วฒนธรรม และวถชวตความเปนอยของชาวสวนในอดตและ

ปจจบน2. ศกษาการเปลยนแปลงของพนทสวน การประกอบอาชพ และความเปนอย

ดานตางๆ เชน ครอบครว เครอญาต สงคม เศรษฐกจ การเมอง ความเชอ รวมทงปจจยการเปลยนแปลงและผลกระทบการเปลยนแปลง

3. ศกษาการคงอยของรปแบบวฒนธรรมพนบานถนสรปผลจากการวจย พบวาสงคมชาวสวนมพนฐานจากพทธศาสนา การมระบบ

เครอญาตทแนนแฟน และสบทอดขนบธรรมเนยมประเพณ ซงสะทอนออกมาใหเหนในความสมพนธของครอบครว และสงคม การเปลยนแปลงทสาคญของชาวสวน ไดแก การกาหนดแผน

๒๕

พฒนาเศรษฐกจซงมมาตงแตพ.ศ. 2504 ทาใหเกดการขยายตวอยางรวดเรวของกรงเทพฯ ทาใหระบบนเวศวทยาเปลยนไป อนกระทบตอการทาสวนโดยตรง ระบบครอบครวเรมมบทบาทลดลง ทศนคตของคนรนใหมเปลยนไป ในขณะเดยวกนพบวาชาวสวนในพนทศกษามความสามารถในการพงตนเองและปรบเปลยนวถชวต สามารถผสมผสานการทาสวนในแบบเดมกบการเลอกใชเทคโนโลยสมยใหม โดยผหญงชาวสวนมบทบาทในการทาสวนและ รกษาขนบธรรมเนยมประเพณทดไว

รายงานวจยเรอง “การศกษาประวตศาสตรและสถาปตยกรรมของวดสมย ร.1-3 ยานคลองบางกอกนอย : การเกบขอมลเพออนรกษสภาพแวดลอม” ภาควชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร (อนทรา ยมนาค, 2528) 28

ทาการศกษาลกษณะทางกายภาพของวดทงสองฝงคลองบางกอกนอย ตงแตอเรอพระราชพธถงแยกคลองชกพระ โดยเลอกศกษาเฉพาะวดทมคณคาทางประวตศาสตรสถาปตยกรรม หรอศลปกรรม และเอกสาร นามาวเคราะหเชงคณภาพเพอหาแนวทางในการอนรกษสภาพแวดลอมในโครงการ ผลจากการวจย มดงน

1. ในพนทศกษามวดทมคณคาทางประวตศาสตรสถาปตยกรรม 5 วด ไดแก วดสวรรณาราม วดศรสดาราม วดสวรรณคร วดภาวนาภรตาราม และวดนายโรงสวนใหญมปญหาทางสภาพแวดลอม ไดแก การปะปนของกจกรรม การรกลาพนทวด ความเสอมโทรมของสถานท การตอเตมทไมมแบบแผน เปนตน

2. การเสนอแนะวธการแกปญหาเพอใหเกดสภาพแวดลอมและบรรยากาศทเหมาะสม สวนใหญเปนการปรบภมทศน และสรางความเขาใจอนดกบผทเกยวของ

งานวจย “การศกษาผทอยอาศยรมนา บรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยงและบรเวณใกลเคยง ”สาระศาสตรสถาปตย 41 คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (เทดศกด เตชะกจขจร, 2541) 29

ทาการศกษาคลองบางกอกนอยบรเวณตลาดนาบางคเวยง โดยใชวธการศกษาขอมลเอกสาร ทาการรงวดและสมภาษณผทอยในพนท นามาวเคราะหโดยอยบนสมมตฐานของ วฒนธรรมนาและความผกพนขององครวม มประเดนในการศกษาดงน

1. วเคราะหองคประกอบและความสมพนธทางกายภาพของชมชนปจจบน2. วเคราะหการเปลยนแปลง ปญหาและปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลง3. หาคาตอบเพอเปนแนวทางแกไขปญหาเหลานน

๒๖

จากการศกษาสรปไดดงน ความเชอมโยงของชมชนรมนา สวนผลไมและเครอขายลานา ทาหนาทเกอหนนกนในการรกษาสมดล การเปลยนแปลงทเกดขนจะสงผลแบบลกโซไปยงวงจรโดยรวม การเปลยนแปลงขององคประกอบสงผลตอความสมพนธของคนนนกคอ ความคดและทศนคต โดยมจดเรมตนของการเปลยนไดแก ความคดทเปลยนไปของคนทมตอสวน การใชเรอหางยาวสงผลตอตลงและภมทศนโดยรวม ตลอดทงการขยายตวของเมองและการวางแผนการใชทดนของภาครฐ

วทยานพนธ (คพ.ม.) “การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองภายหลงการกอสรางคนกนนาเขตตลงชน” จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ศกดสน ทองสขมา, 2543) 30

ศกษาพนทรมคลองบางกอกนอย ตามแนวคนกนนาระยะทางประมาณ 5.5 กโลเมตร โดยวธการสารวจทางกายภาพคกบการศกษาขอมลทตยภม นามาวเคราะหความสมพนธของปญหา และใชขอมลเชงสถต มายนยนความถกตอง มประเดนในการศกษาดงน

1. ศกษาการเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองบางกอกนอยหลงการกอสรางคนกนนาในพนทเขตตลงชน

2. ศกษาการเปลยนแปลงสภาพการอยอาศยรมคลอง ภายหลงการกอสรางคนกนนาในพนทเขตตลงชน

สรปผลจากการวจยพบวา หลงการกอสรางคนกนนาทาใหทอยอาศยรมคลองไมมทางลงสนาโดยตรง ไมสามารถจอดเรอไดเหมอนเดม คนกนนาบดบงมมมอง กอใหเกดปญหานาขง ทงยงทาใหเกดปญหาความปลอดภย ในทางตรงขามกนคนกนนาทาใหตองยกตวบานสงขนทาใหมมมมองดขน และกาหนดขอบเขตของคลองชดเจน

สภาพความเปนอยหลงการกอสรางคนกนนาไมมผลมากนก ยกเวนในสวนทานา แตผอยอาศยปรบตวโดยการสรางทานารวม รวมทงปจจบนการสญจรทางนาลดบทบางลงไปมาก พนทรมนาเปนพนทสาหรบกจกรรมพกผอนเปนหลก

วทยานพนธ (ผ.ม.) “ ปจจยการเปลยนแปลงของชมชนรมนาในคลองบางกอกนอย” จฬาลงกรณมหาวทยาลย (เตมศกด ภาณวรรณ, 2543) 31

ศกษาพนทพกอาศยรมคลองบางกอกนอย ตงแตปากคลองบางกอกนอยถงปากคลองบางใหญ โดยเนนพนททตดรมนา โดยพจารณาถงการเปลยนแปลงและปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงของพนท เปนการศกษาเชงการสารวจ ประกอบกบขอมลเอกสาร มาวเคราะหโดยมสาระดงตอไปน

๒๗

1. ศกษาววฒนาการของการตงถนฐานและการเปลยนแปลงของชมชนรมนา2. ศกษาปจจยทมผลตอการคงสภาพ และปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงของชม

ชนรมนา3. ศกษาความเชอมโยงระหวางปจจยกบอทธพลททาใหเกดการเจรญเตบโตของ

เมอง และแนวโนมการเปลยนแปลงของชมชนรมนา4. เสนอแนะแนวทางปรบปรงสภาพของชมชนรมนาเพอใหสอดคลองกบการพฒนา

ชมชนและการเจรญเตบโตของเมองสรปผลการวจย สามารถแบงพนทคลองบางกอกนอยไดเปน 3 สวน คอ พนททอย

ในเขตเมอง พนทรอยตอเมองและพนทชานเมอง พนททง 3 ไดรบอทธพลการเปลยนแปลงทแตกตางกนตามระยะหางจากเมอง พบวาพนทบางสวนยงรกษาสภาพแวดลอมเดมไว อนเปนลกษณะเดนของชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย

ปจจยททาใหสภาพแวดลอมเดมคงอยไดแก ระบบเครอขายลานา สวนผลไม พนทเกษตรกรรม และสงคมชมชนรมนา สวนปจจยการเปลยนแปลงม 2 สวนหลก ไดแก ปจจยภายใน คอ การประกอบอาชพ และการยอมรบวฒนธรรมใหม ปจจยภายนอกไดแก เสนทางคมนาคม นโยบาย การวางแผนของภาครฐและจานวนประชากรทเพมขน

5.2 เอกสารเกยวกบพนทคลองบางกอกนอยเอกสารทเกยวของกบคลองบางกอกนอยทนามากลาวไวในทนสวนใหญเปน

เอกสารทใหขอมลสอดคลองกบหวขอการวจยเพอใหสามารถนาไปใชในการวเคราะหขอมลในประเดนตางๆ นอกเหนอจากงานวจยทกลาวถงพนทศกษาโดยตรงแลว ยงมเอกสารทเกยวของซงพดถงภาพรวมของพนท โดยนามาแสดง ดงน

หนงสอ “บทนราศตามคลองบางกอกนอยถงบางใหญ” กรมศลปากรจดพมพเปนคมอทศนะศกษา โครงการประกาศเกยรตคณครภาษาไทยดเดน (กลทรพย เกษแมนกจ, 2504) 32

ทาการรวบรวมบทรอยกรองของกวคนสาคญหลายทาน โดยคดเลอกเฉพาะบททพรรณนาถงสถานทรมสองฝงคลองบางกอกนอย ตงแตปากคลองบางกอกนอยถงปากคลองแมนาออมตรงขามตลาดขวญ จงหวดนนทบร เนอหาแบงออกเปน 2 สวน ประกอบดวย การบรรยายเกยวกบชอสถานท โดยผเขยนเทยบเคยงกบสถานทปจจบน และสวนบทรอยกรองนามาจากบทประพนธ ดงน

1. กาศรวลศรปราชญ (โคลง) ของศรปราชญ แตงสมยอยธยา

๒๘

2. นราศพระประธม (โคลง) ของ พระเจาวรวงศเธอ กรวมหลวงวงษาธราชสนท แตงเมอ พ.ศ. 2377

3. นราศพระแทนดงรก (กลอน) ของนายม แตงเมอ พ.ศ. 23794. นราศสพรรณ (กลอน) ของสนทรภ แตงเมอ พ.ศ. 23845. นราศพระประธม (กลอน) ของสนทรภ แตงเมอ พ.ศ. 23856. นราศสพรรณ (กลอน) ของนายม แตงเมอ พ.ศ. 23877. นราศพระปฐม (กลอน) ของหลวงจกรปาณ(ฤกษ) แตงประมาณ พ.ศ.2417

เอกสารวชาการ “การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองบางกอกนอย” จฬาลงกรณมหาวทยาลย (บณฑต จลาสย, เทดศกด เตชะกจขจร, ศกดสน ทองสขมา, 2544) 33

ทาการศกษาคลองบางกอกนอยในดานกายภาพและการเปลยนแปลง โดยใหความสาคญกบรปแบบชวตทดารงอยกบนากอนทจะปรบเปลยนเปนบก มลาดบการเปลยนแปลง ดงน

1. ระบบโครงขายลานาทประกอบดวย คลองสายหลก, คลองสายรอง, คลองสวน และลาประโดง สภาพความเปนอยของชวตรมคลองทสบเนองมาจากอดต

2. ความเปนอยของอาคารพกอาศยทเปลยนแปลงภายหลงการสรางเขอน3. ทอยอาศยรมคลองภายหลงการตดถนน4. ผลกระทบจากการสรางเขอนปองกนนาทวมของกรงเทพฯพบวาอาคารทอยอาศยรมนาปจจบนไมตางไปจากอาคารทสรางบนถนน สวน

บรรยากาศรมนาเปนผลพลอยได วถชวตความเปนอยมความเปนสวนตวมากขน อาณาบรเวณถกกนดวยรวสงวถชวตตดขาดออกจากนา ถงมอยกเปนไปอยางไมชดเจน

การเปลยนแปลงของชมชนรมนาเกดขนจากทคนมองวาคณภาพนาแยลง การเปลยนแปลงทางดานสงคม เศรษฐกจและรปแบบการดาเนนชวตในปจจบนเปนแรงผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงเรวขน รวมทงความตองการของชมชนทตองการพฒนาไปพรอมกบสงคมโดยรวม

การศกษาเอกสารในงานวจยทเกยวของรวมทงแนวคดทฤษฎในการศกษาวจยเกยวกบโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรม การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม เอกสารทเกยวของกบการศกษาพนทคลองบางกอกนอย รวมทงทฤษฎเกยวกบการศกษาชมชน จะเปนประโยชนในการเขยนเคาโครง สรางกรอบการวจย และเปนแนวทางในการศกษาเรอง ววฒนาการการเปลยนแปลงความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนา กรณศกษาคลองบางกอกนอย ตอไป

๒๙

เชงอรรถบทท 2

1ฉตรชย พงศประยร, การตงถนฐานมนษย ทฤษฎและแนวปฏบต (กรงเทพฯ : ภาควชาภมศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536), 34.

2ฤทย ใจจงรก, เรอนไทย (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 5.3สมบต พลายนอย, เลาเรองบางกอก (กรงเทพฯ : สายธาร, 2544), 30.4สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, นา : บอเกดแหงวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ : สมาคม

สถาปนกสยาม, 2539), 17.5เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอน

ลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง”, ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541 ฉบบท 2 (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542), 240.

6ศรศกร วลลโภดม, เรอนไทยบานไทย (กรงเทพ : เมองโบราณ, 2543), 36-40.7ฤทย ใจจงรก, เรอนไทย, 6.8เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอน

ลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง, ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541ฉบบท 2, 242.9อรศร ปาณนท, บานและหมบานพนถน (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 15.10สมบต พลายนอย, เลาเรองบางกอก, 30.11ปยนาถ บนนาค, คลองในกรงเทพฯ : ความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบ

ตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป” งานวจยฉลองสมโภชณ 200 ปกรงรตนโกสนท, 9-10.12ฉตรชย พงศประยร, การตงถนฐานมนษย ทฤษฎและแนวปฏบต, 41.13สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, นา : บอเกดแหงวฒนธรรมไทย, 24.14พรรณทพย เปยมพทธากล, ววฒนาการชมชนและตลาดนาดาเนนสะดวก จงหวด

ราชบร (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536), 13.15พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชนส,

2546), 1080.16สมศกด ศรสนตสข, การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม : แนวทางศกษา

วเคราะห และวางแผน (ขอนแกน : มหาวทยาลยขอนแกน, 2536), 45.

๓๐

17เทดศกด เตชะกจขจร, “ธรรมชาตกบมนษย“, ใน สาระศาสตรสถาปตย 2542 ฉบบท 2(กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 160.

18เอกวทย ณ ถลาง, ภมปญญาชาวบาน : วถชวตและกระบวนการเรยนร-แกปญหาของชาวบาน (กรงเทพฯ : มลนธปญญา, 2541), 68.

19ฉตรทพย นาถสภา, ประวตศาสตรวฒนธรรมและชนชาตไทย (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 14.

20ฉตรทพย นาถสภา, บานกบเมอง (กรงเทพ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2529), 16-17.21อานนท กาญจนพนธ, วฒนธรรมกบการพฒนา : มตของพลงทสรางสรรค (กรงเทพฯ

: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2538), 124.22กาญจนา แกวเทพ, การพฒนาแนววฒนธรรมชมชนโดยถอมนษยเปนศนยกลาง

(กรงเทพฯ : สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (สคทพ), 2538), 164.23กาญจนา แกวเทพ, การพฒนาแนววฒนธรรมชมชนโดยถอมนษยเปนศนยกลาง,

167-175.24ปยนาถ บนนาค, คลองในกรงเทพฯ : ความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบ

ตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป” งานวจยฉลองสมโภชณ 200 ปกรงรตนโกสนท (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525).

25ผสด ทพทส, บานในกรงเทพฯ : รปแบบและการเปลยนแปลงในรอบ 200 ป (พ.ศ.2325-2525) (กรงเทพฯ : คณะอนกรรมการปฏบตภาระกจโครงการวจย "ววฒนาการของศลปวฒนธรรมไทยในรอบ 200 ป แหงกรงรตนโกสนทร" จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525).

26อรศร ปาณนท และคณะ, ลกษณะอาคารพกอาศยยานคลองบางกอกนอย(กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร, 2526).

27ญาน สรประไพ, การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวนจงหวดนนทบร (กรงเทพฯ : ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร, 2537).

28อนทรา ยมนาค, การศกษาประวตศาสตรและสถาปตยกรรมของวดสมย ร.1-3 ยานคลองบางกอกนอย : การเกบขอมลเพออนรกษสภาพแวดลอม (กรงเทพฯ : ภาควชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2528).

29เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง,” ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541.

๓๑

30ศกดสน ทองสขมา, การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองภายหลงการกอสรางคนกนนาเขตตลงชน (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543).

31เตมศกด ภาณวรรณ, ปจจยการเปลยนแปลงของชมชนรมนาในคลองบางกอกนอย(กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543).

32กลทรพย เกษแมนกจ, บทนราศตามคลองบางกอกนอยถงบางใหญ (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2504).

33บณฑต จลาสย, เทดศกด เตชะกจขจร และศกดสน ทองสขมา, การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองบางกอกนอย (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544).

๓๒

บทท 3โครงสรางพนฐานของพนทศกษา

การศกษาโครงสรางพนฐานของพนทศกษาโดยทาการรวบรวมขอมลเชงประวตศาสตรและขอมลปจจบน เพอใหทราบความเปนมาและสภาพของคลองบางกอกนอยในปจจบน

1. ประวตความเปนมาของคลองบางกอกนอย

1.1 ประวตความเปนมาของคลองบางกอกนอยคลองบางกอกนอยเกดจากการขดคลองลดแมนาเจาพระยาในอดต เดมแมนา

เจาพระยาชวงทไหลผานจงหวดนนทบรและกรงเทพมหานครกอนจะออกทะเลมความคดเคยวมาก บรเวณหนาเมองนนทบรเกา(บานตลาดขวญ) แมนาเจาพระยาไหลแยกเขาไปทางตะวนตกตามคลองแมนาออม ผานปากคลองบางใหญ แลววกกลบลงมาทางใตผานทวาการอาเภอบางกรวยเดม (วดชลอ) มาทะลออกตรงขามกบวดเขมาภรตาราม และไหลผานไปทางตะวนตกบรเวณ วงหลง กอนจะไหลออกบรเวณปอมวชยประสทธอกครง เมอมการขดคลองลดทาใหแมนาเปลยนทางเดน แมนาเจาพระยาสายใหมมความตรงทาใหปรมาณนามากขนกดเซาะตลงทาใหแมนามขนาดกวางขนดงในปจจบน สวนแมนาเจาพระยาสายเกาเมอมนานอยลงกตนเขนและแคบลงกลายเปนคลองบางกอกนอย

คลองลดกลายเปนแมนาเจาพระยาไมคดเคยวดงปรากฏในปจจบน การขดคลองลดสวนใหญอยในชวงปลายกรงศรอยธยา เกดขนครงแรกในรชสมยสมเดจพระชยราชาธราชขดคลองลดบางกอกบรเวณปากคลองบางกอกนอยปจจบนทะลแมนาสายเกาหนาวดอรณราชวราราม1

ภายหลงไดมการขดเพมอกหลายสาย ดงน- พ.ศ. 2056 สมเดจพระชยราชาธราช ขดคลองลดบางกอก บรเวณปากคลอง

บางกอกนอยปจจบนทะลแมนาสายเกาหนาวดอรณราชวราราม- พ.ศ. 2085 สมเดจพระมหาจกรพรรด ขดคลองลดบางกรวย ขดลดตงแตบาง

กรวยรมวดชลอไปทะลวดขเหลก (วดสวรรณคร)- พ.ศ. 2151 สมเดจพระเจาทรงธรรม ขดคลองลดสามโคก ขดตงแตปาก

คลองลาดพราว(คลองบานพราวปจจบน) ทะลปากคลองบางหลวงเชยงราก

๓๒

๓๓

- พ.ศ. 2179 สมเดจพระเจาประสาททอง ขดคลองลดเมองนนท ขดลดตงแตปากคลองแมนาออมเมองนนทบรทะลวดเขมาภรตาราม

- พ.ศ. 2165 สมเดจพระเจาทายสระ ขดคลองลดเกรด บรเวณทเปนเกาะเกรดในปจจบน

ผลจากการขดคลองลดดงกลาว เมอเวลาผานไปกระแสนาไดเปลยนทศทางมาไหลพงลงตรงทางลดใหมซงเปนทางสายตรง ประกอบกบในฤดนาหลากทกปกระแสนาไหลเชยวและแรงจนสามารถเซาะตลงพงออกไดคราวละมากๆ ในทสดคลองลดกกลายเปนแมนาเจาพระยา สวนแมนาเจาพระยาสายเดมกแคบเขนกลายเปนคลองไปในทสด ดงนจงเกดการตงถนฐานบรเวณคลองทขดใหม บางชมชนอยสบทอดมาจนถงปจจบน โดยหลกฐานสาคญทแสดงใหเหนถงความเกาแกของชมชนรมคลองบางกอกนอยไดแก วด ซงสวนใหญมอายมากกวา 200 ปทงสน2

การขดคลองลดทาใหเกดการเปลยนแปลง การตงถนฐานเกดขนบรเวณทมการขดคลองลด กระแสนาทไหลผานคลองลดใหมทาใหคลองลดกลายเปนแมนา และแมนาเจาพระยาเดมกลายเปนคลองบางกอกนอยในปจจบน

1.2 การตงถนฐานในเขตคลองบางกอกนอยจากหลกฐานทางประวตศาสตรพบวาพนทบรเวณคลองบางกอกนอยและโดยรอบ

เปนทะเลตมมากอน3 ในสมยทวาราวด (พทธศตวรรษท 12) เมอมการตงถนฐานเรมแรกเปนสงคมเกษตรกรรม การเปนทางผานระหวางอยธยาออกสทะเลทาใหพนทแถบนทวความสาคญขน จากบนทกพบวาเปนแหลงผลไมทสาคญของกรงศรอยธยา การตงถนฐานของประชาชนในเขตคลองบางกอกนอย มบนทกครงแรกในสมยพระชยราชาธราช โดยเปนหวเมองขนกบเมองธนบร3

ลกษณะพนทมความอดมสมบรณ ประกอบกบสภาพทางภมศาสตรทมความเหมาะสมตอการตงถนฐาน มผคนมาตงบานเรอนทามาหากนตามลมแมนาจนเกดรวมตวกนเปนหมบานตามฝงแมนาเจาพระยา การตงถนฐานจะเปนไปตามแนวยาวขนานไปตามเสนทางนาในบรเวณเปนทราบลม มการปลกสรางอาคารบานเรอนตดกบพนทรมนา พนทดานหลงของทอยอาศยกจะใชเปนพนททางการเกษตร4 ความสาคญและบทบาทของนายงมผลตอการใชชวตประจาวนมาก นบจากสมยอยธยา “บางกอก” ยงมลกษณะของการตงถนฐานเปนชมชนเลกๆ ทผคนอาศยอยเปนจานวนนอย มการปลกบานเรอนทงแบบบนแพ แบบบนนาในเรอ แบบรมนา ยกพนสง และแบบสรางบานเรอนอยรมตลง จากการทมนาหลากนาทวมอยเสมอลกษณะของ ชมชนจงแสดงถงวถชวตและความผกพนทขนอยกบนามาตงแตเรมมการตงถนฐาน จากทมการตง

๓๔

ถนฐานบนบรเวณทราบลม มโครงขายการคมนาคมทางนาทเชอมโยงพนทภาคกลางและมปรมาณฝนตกชก ผคนสวนใหญจงยดอาชพทางการเกษตร มรายไดจากผลผลตทางการเกษตรทมาจากการปลกพชผกสวนครว ผลไม ทานา ทาไร ทาสวน ชมชนจงเปนแบบชมชนเกษตรกรรมทอาศยอยรมนา สงคมชมชนของผคนจงผกตดกบ นา เกษตรกรรม และการใชพนทพกอาศยรมนา

1.3 ความเปนอยของชมชนรมคลองบางกอกนอยการเปลยนแปลงของคลองบางกอกนอย เนองจากการคมนาคมทางบกยงไมม

ความคลองตวและมปรมาณเสนทางนอย การคมนาคมทางนาจงมบทบาทตอดานการเดนทางและการตดตอคาขาย การขยายตวทางการคาทอาศยเสนทางนาในการตดตอคาขายทงชาวไทย และ ชาวตางประเทศสงผลตอการเตบโตของพนท ประกอบกบลกษณะทางภมศาสตรทเออในการตดตอกบเมองตางๆ ไดงายทาใหเกดการกระจายตวของผลผลตทางการเกษตรทสามารถขนสงไดในปรมาณทละมากๆ สะดวก รวดเรว สภาพของอาคารบานเรอนกมการเปลยนแปลงไปจากเดมตามกจกรรม

การคาและรายไดทเพมมากขน โดยเฉพาะปากคลองบางกอกนอยทถกกาหนดใหเปนดานเกบภาษ พนททางการคา และเปนสวนหนงของราชธานในสมยนน ชมชนมการกระจกตวอยบรเวณปากคลองบางกอกนอย โดยมทงชาวไทยดงเดมชาวไทยทมาจากกรงศรอยธยา บรรดาขาราชการและพอคาชาวตางชาต เกดการกระจายตวของผคนตามรมแมนาลาคลองทเปนสายหลก กจกรรมและวถชวตของผคนบรเวณปากคลองบางกอกนอยมความหลากหลายมากขน การตงถนฐานเปนแบบชมชนเมอง ทมผคนอาศยอยางหนาแนนบรเวณปากคลองและชมชนเกษตรแบบชาวสวนทอยดานในรมคลองลกเขาไป พวกนเปนชาวสวนและเกษตรกรททาการคาขายของสวน หรอผลผลตทมาจาก สวน ไร นา แทบจะไมมขนนางหรอคนตางถนเลย

สภาพบานเรอนและการดาเนนชวตของชมชนรมนาในคลองบางกอกนอย ในสมยรตนโกสนทรจงมบทบาทขนทงทางดานการเกษตร ดานทพกอาศยรมนา และดานการคา นราศพระประธม ในป พ.ศ. 2385 ของสนทรภ5 ทกลาวถงคลองคลองบางกอกนอย ดงน

“จนนาวาคลาคลองเขาคลองกวางตาบลบางกอกนอยละหอยหวนตลาดแพแลตลอดเขาทอดพวนและแตลวนเรอตลาดไมขาดครางทกเรอแพแลลบระงบเงยบยงเยนเยยบยามดกใหนกหนาว”

๓๕

แผนท 2 คลองบางกอกนอยในแผนทเกาทมา : กรมศลปากร, ยอนอดตกรงเทพฯ (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2534) 6.

๓๖

แผนท 3.2 คลองบางกอกนอยและคลองขดทสาคญ

๓๗

แผนท 3.3 พนท ตาแหนงชมชนรมคลองบางกอกนอย

๓๘

2. ลกษณะทางกายภาพและสงแวดลอม

2.1 ทตงและอาณาเขตคลองบางกอกนอยตงอยทางฝงตะวนตกของแมนาเจาพระยา อยในเขต

กรงเทพมหานครและจงหวดนนทบร ระยะทางยาวประมาณ 18 กโลเมตร เรมตนทปากคลองบางกอกนอย ถง ปากคลองบางใหญ ขอบเขตพนทศกษาครอบคลมทงสองฝงคลองบางกอกนอยตลอดแนวคลอง

2.2 ขอบเขตของการปกครองคลองบางกอกนอยแบงเขตการปกครองเปน 2 สวน สวนแรกอยใน 2 สานกงาน

เขตของกรงเทพมหานคร ไดแก เขตบางพลด เขตบางกอกนอย อกสวนอยใน 3 อาเภอของจงหวดนนทบร ไดแก อาเภอเมองนนทบร อาเภอบางกรวย อาเภอบางใหญ แบงการปกครอง ดงน

- เขตบางกอกนอย แบงการปกครองออกเปน 5 แขวง เปนพนททคลองบางกอกนอยไหลผาน 3 แขวง ประกอบดวย แขวงศรราช แขวงบานชางหลอ แขวงบางขนนนท

- เขตบางพลด แบงการปกครองออกเปน 6 แขวง เปนพนททคลองบางกอกนอยไหลผาน 1 แขวง ประกอบดวย แขวงตลงชน

- อาเภอบางกรวย แบงการปกครองออกเปน 7 ตาบล เปนพนททคลองบางกอกนอยไหลผาน 4 ตาบล ประกอบดวย ตาบลบางสทอง ตาบลบางขนน ตาบลบางขนกอง ตาบลบางคเวยง

- อาเภอบางใหญ แบงการปกครองออกเปน 6 ตาบล เปนพนททคลองบางกอกนอยไหลผาน 2 ตาบล ประกอบดวย ตาบลบางมวง ตาบลบางแสน

- เทศบาลตาบลบางศรเมอง แบงการปกครองออกเปน 2 ตาบล เปนพนททคลองบางกอกนอยไหลผาน 2 ตาบล ประกอบดวย ตาบลบานกราง ตาบลบางศรเมอง

- เทศบาลตาบลบางกรวย แบงการปกครองออกเปน 2 ตาบล เปนพนททคลอง บางกอกนอยไหลผาน 2 ตาบล ประกอบดวย ตาบลวดชลอ ตาบลบางกรวย

๓๙

2.3 ลกษณะทางภมศาสตรลกษณะทางภมประเทศของพนทคลองบางกอกนอย ตงแตปากคลองบางกอก

นอยบรเวณสถานรถไฟธนบรไปจนถงทวาการอาเภอบางใหญเดมในจงหวดนนทบร เปนทราบลมแมนา ในพนทประกอบดวยคลองบางกอกนอยเปนคลองสายหลก และคลองเลกๆ อกเปนจานวนมาก ปรมาณนาทไหลสมาเสมอตลอดทงป ทาใหพนทในแถบคลองบางกอกนอยและโดยรอบมลกษณะ ภมประเทศเปนทราบลมรมแมนา มความอดมสมบรณเหมาะแกการทาการเกษตร พนทโดยทวไปมความสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1-5 เมตร ดงนนจงเกดนาทวมอยเสมอ สง 1-2 เมตร ในชวงฤดนาหลากของเดอน ตลาคม ถง ธนวาคม6 จากการทเกดนาทวมในพนทอยเสมอบรเวณดงกลาวทงหมดนจงเรยกวา บรเวณดนดอนสามเหลยมปากนา ทาใหลกษณะดนบรเวณสองฝงคลองเกดการทบถมของตะกอนตามธรรมชาตสงผลตอการเพาะปลก การทานา ทาไร ทาสวน และพชประเภทผลไมเปนอยางมาก

นาและเสนทางนาตามธรรมชาตทเกดขนมากมายหลายสายในพนท ประกอบกบคลองขดตางๆ ทไดขดเพมเตมทาใหเกดความเชอมโยงกบพนท จนกลายเปนโครงขายขนาดใหญครอบคลมพนทตอนลางทางฝงตะวนตกของแมนาเจาพระยา และมสวนสาคญททาใหพนทในแถบนยงคงมความอดมสมบรณ ซงยงคงใชประโยชนจากนาและเสนทางนา ในการอปโภค เปนเสนทางสญจร การชลประทาน และการระบายนา ของผคนในชมชนโดยเฉพาะผคนทอาศยอยในพนทจงหวดนนทบรและบรเวณใกลเคยง

บรเวณพนทดอนรมฝงคลองบางกอกนอยและคลองยอยๆ เปนทอยอาศยของประชากร อยางหนาแนน สวนพนททอยหางจากคลองบางกอกนอยและคลองตางๆ นนจะเปนพนทเพอการเกษตรกรรม ทาสวน ทานาตามลาดบ แตในปจจบนพนททใชเพอการเกษตรกรรมในบรเวณทอยในเขตกรงเทพมหานคร สวนใหญไดเปลยนแปลงเปนทอยอาศย และบางสวนเปนทตงโรงงานอตสาหกรรม

2.4 ลกษณะภมอากาศพนทคลองบางกอกนอย มลกษณะรอนชน สภาพภมอากาศมลกษณะสมาเสมอ

ตลอดปเนองจากบรเวณทตงอยในเขตแนวรองมรสม ไดรบอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ระหวางเดอนพฤษภาคม–ตลาคม พดมาจากมหาสมทรอนเดยทาใหเกดฝนตก และลมมรสม ตะวนออกเฉยง-เหนอ ระหวางเดอนพฤศจกายน–มนาคม พดมาจากบรเวณแผนดน นาความหนาวเยนและแหงแลงมาให

๔๐

ฤดกาลม 3 ฤดประกอบดวย- ฤดรอน ระหวาง เดอนกมภาพนธ-เมษายน อณหภมสงสดเฉลย 33.2°C

เดอนทรอนทสดคอ เดอนเมษายน อณหภม 35.1°C- ฤดฝน ระหวาง เดอนพฤษภาคม-กนยายน ปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงป

1,244.2 มลลเมตร เดอนทมปรมาณนาฝนและฝนตกมากทสดคอ เดอนกนยายน ปรมาณนาฝน 266.9 มลลเมตร เดอนทมนาฝนและจานวนวนทฝนตกนอยทสดคอ เดอนมกราคม ปรมาณนาฝน 9.0 มลลเมตร

ในฤดฝนน พนทคลองบางกอกนอยจะไดรบผลกระทบจากปญหานาทวม จากระดบนาทเพมขนสงมากในเดอนกนยายน-พฤศจกายน ซงปรมาณนาทวมสงมากหรอนอย ขนอยกบปรมาณนาฝนทตกในทางภาคเหนอและภาวะนาทะเลหนน

- ฤดหนาว ระหวางเดอนตลาคม-มกราคม อณหภมตาสดเฉลย 24.0°C เดอนทหนาวทสดคอ เดอนมกราคม อณหภม 20.7°C แตอากาศไมหนาวมากนก เพราะไดรบอทธพลของทะเลอาวไทย

ตารางท 1 ขอมลอตนยมของกรงเทพมหานครและบรเวณใกลเคยงป พ.ศ. 2545

ม.ค.

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

ตลอด

ปอณหภม Mean Mean max. Mean min.

26.232.121.4

27.532.823.5

28.933.925.2

29.935.026.3

29.534.325.8

28.933.325.6

28.532.925.2

28.232.625.1

27.932.524.7

27.632.124.3

27.031.823.1

25.731.420.9

28.032.924.3

ความเรวลม Mean S. Prevailing Max. S.

2.4NE,E25

4.0S32

5.0S4

4.3S45

3.5S41

3.6SW36

3.5SW40

3.5SW42

2.3W36

2.0NE42

2.3NE37

2.4NE29 45

ปรมาณนาฝน Mean Mean Rainy Daly Max.

8.11.525.3

18.82.460.8

29.35.988.4

63.35.976.2

212.615.8248.6

157.116.6167.3

156.817.5105.6

05.119.8128.9

331.520.8156.7

250.016.9143.9

44.95.6116.6

9.81.332.0

123.3127.0248.6

ทมา : กรมอตนยมวทยา (กรงเทพฯ, 2545).

๔๑

2.5 ระบบการสญจรและการขนสงระบบการสญจรและการขนสงของผคนทอาศยอยในบรเวณรมคลองบางกอก

นอย มระบบโครงขายของการคมนาคมทเชอมโยงทงภายในชมชนและภายนอกชมชน การเดนทางและการขนสงจงอาศยความสะดวกสบายทงการคมนาคมทางนาและการคมนาคมทางบก โดยบรเวณทมความสะดวกสบายของการเดนทางทางบกคอ บรเวณเขตบางกอกนอย และในเขตบางพลด ตลงชนทอาศยการเขาถงทางบกหรอทางรถยนตทสะดวกสบาย สวนผคนทอาศยอยบรเวณรมคลองบางกอกนอยในเขตจงหวดนนทบรทการคมนาคมทางบกยงเขาถงพนทไมสะดวกนกยงคงอาศยการเดนทางทางนาหรอเรอเพราะประหยดเวลาและเขาถงศนยกลางเมองไดอยางรวดเรว

2.5.1 ระบบการสญจรทางบกการคมนาคมทางบกถนนในระยะแรกจะมลกษณะการตดผานชมชนดงเดม

ทอาศยอยรมคลอง ดงนนถนนในชวงแรกจงมลกษณะคดเคยวไมเปนเสนตรง และถนนบางสายยงเปนลกษณะของซอยยอยเขาไปในพนท ตอมาเมอชมชนเรมมการขยายตว เมองเรมมบทบาทมากขนการตดถนนขนาดใหญเพอแกปญหาการจราจร และการสรางโครงขายการคมนาคมทางบกขนาดใหญครอบคลมพนทของกรงเทพฯ และปรมณฑล โดยมโครงขายและถนนเขาถงพนทศกษาดงน

ถนนสายหลก เปนถนนทเชอมตอทงในเขตพนทและจงหวดใกลเคยง โดยทาหนาทในการกระจายการจราจร ถนนทกสายจะมลกษณะเปนคอนกรตเสรมเหลก ทใหบรการครอบคลมพนทและเปนเสนทางหลกในการเดนทางทางบกไดแก

- ถนนปนเกลา ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางกอกนอย บรเวณแขวงศรราชและเขตบางพลด บรเวณแขวงบางยขน เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 10 ชองทาง

- ถนนบรมราชชนน (สายใตใหม) ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางกอกนอย แขวงศรราชและเขตบางพลด บรเวณแขวงบางบาหรเปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 10 ชองทาง

- ถนนสรนธร ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนา ในเขตบางพลด บรเวณแขวงบางบาหร เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 10 ชองทาง

๔๒

- ถนนจรญสนทวงศ ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางกอกนอย เขตบางพลด อาเภอบางใหญ เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 6 ชองทาง

- ถนนบางกอกนอย-นครชยศร หรอทางหลวงแผนดนหมายเลข 388 ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางกอกนอย เขตตลงชน เปนถนนแบบ 8 ชองทางการจราจร เขตทางกวาง 60 เมตร เปนโครงการเพอการระบายการจราจรในกรงเทพฯ ไปนครปฐม

- ถนนวงแหวนรอบนอก (OUT RING ROAD) หรอทางหลวงแผนดนหมายเลข 340 ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตตลงชน อาเภอบางกรวย อาเภอบางใหญ เปนถนนแบบ 8 ชองทางการจราจร เขตทางกวาง 80 เมตร เปนโครงการทชวยแกปญหาการจราจรในกรงเทพฯ โดยไมตองผานเขากรงเทพฯ

- ถนนรตนาธเบศน หรอทางหลวงแผนดนหมายเลข 302 ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางใหญ เปนถนนแบบ 10 ชองทางการจราจร เขตทางกวาง 60 เมตร เปนโครงการเพอการระบายการจราจรในกรงเทพฯ ไปสพรรณบร

ถนนสายรอง เปนถนนทเชอมตอภายในเขตและมหนาทขยายตวของพนท ลกษณะของถนนมทงแบบคอนกรตและแบบลาดยางไดแก

- ถนนอรณอมรนทร ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางกอกนอย แขวงศรราชและบานชางหลอ เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 6 ชองทาง

- ถนนชกพระ ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตตลงชน แขวงตลงชน เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 4 ชองทาง

- ถนนบางกอกนอย-ตลงชน ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตตลงชน แขวงตลงชน เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 6 ชองทาง

- ถนนทางหลวงจงหวดหมายเลข 3215 ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในอาเภอบางกรวย อาเภอเมองนนทบร (ฝงตะวนตก) และอาเภอบางใหญ เปนถนนลาดยางแบบ 4 ชองทาง

- ถนนเทดพระเกยรต ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาใน อาเภอบางกรวย อาเภอเมองนนทบร (ฝงตะวนตก) เปนถนนลาดยางแบบ 2 ชองทาง

- ถนนบางบวทอง-นนทบร ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในอาเภอบางกรวย อาเภอเมองนนทบร (ฝงตะวนตก) เปนถนนลาดยางแบบ 4 ชองทาง

- ถนนชยพฤกษ ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตตลงชน แขวงตลงชน เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 4 ชองทาง

๔๓

- ถนนสวนผก ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตตลงชน แขวงตลงชน เปนถนนแบบคอนกรตเสรมเหลกแบบ 4 ชองทาง

- ถนนพระรามหก-บางกรวย ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาในเขตบางพลด และอาเภอบางกรวย อาเภอเมองนนทบร (ฝงตะวนตก) เปนถนนลาดยางแบบ 4 ชองทาง

- ถนนอาเภอบางใหญ ใหบรการครอบคลมพนทของชมชนรมนาใน อาเภอบางใหญ เปนถนนลาดยางแบบ 4 ชองทาง

ถนนยอยและซอยตางๆ เปนถนนทเชอมตอภายในพนทเพอเขาสชมชนทมอยมากมาย ทาหนาทรองรบการจราจรในแหลงทอยอาศยและพนททอยในชมชน มลกษณะของถนนทงแบบคอนกรตและแบบลาดยาง มความกวางแบบ 2 ชองทาง ประมาณ 4-7 เมตร

โครงการตดถนนในอนาคต พนทคลองบางกอกนอยอยในแนวการพฒนาเมองฝงตะวนตกของกรงเทพมหานคร มโครงการสรางสะพานขามแมนาเจาพระยาบรเวณ วดกาแพง (สรางเสรจ พ.ศ. 2546) บรเวณถนนสามเสน (กาลงวางแผนการกอสราง) โครงการตดถนนวงแหวนชนกลาง ถนนตวานนท-นครชยศร ถนนเลยบทางรถไฟสายใต การทางพเศษแหงประเทศไทย มโครงการทางดวนขนท 5 จากแยกเกษตรนวมนทร-วงแหวงรอบนอก

2.5.2 ระบบการสญจรทางนาการคมนาคมทางนาในคลองบางกอกนอยและในพนทใกลเคยง สามารถ

ตดตอไดทงทางเรอและทางรถบางพนทถนนเขาถงไดสะดวกถงรมคลอง แตบางพนทรถยนตเขาไมถงรมคลอง ตองเดนตอหรอเปลยนเปนยานพาหนะเลกอนๆ ทกบรเวณทอยรมคลองไมวายานพาหนะทางบกจะเขาถงหรอไมกตามกยงสามารถใชการคมนาคมทางนาไดสะดวก ยานพาหนะทางนาดงกลาวคอ

- เรอหางยาว ทมการใหบรการอยตลอดเวลา มความสะดวกรวดเรว- เรอเครองกลางลา จอดบรการไดทกทๆ ตองการตลอดลานาและโครง

ขายทางนาทเขาสพนท- เรอตดทาย บรการสวนบคคลทงการโดยสารและการขนสงอน ๆ- เรอสวนตว สวนใหญมประจาบานอยทกบานทพกอาศยอยรมนา- เรอขามฟาก ผโดยสารสวนใหญมกจะเปนคนในชมชน เพอขามไปซอสน

คาหรอเพอเดนทางไปตอรถประจาทางขนสงทางบก โดยจะมบรเวณปากคลองบางกอกนอยบรเวณสถานรถไฟ บรเวณทวาการอาเภอบางกอกนอย และบรเวณขนสงสายใตใหม

๔๔

การเดนทางของผคนในชมชนรมคลองบางกอกนอยนยมเดนทางทางนาจงถอวาเปนเสนทางการเดนทางทสาคญมาก โดยใชคลองหลกเปนตวเชอมชมชนเขาหากนและใชในการเดนทางเปนประจาคอ

- คลองบางกอกนอย มเรอโดยสารทใชเสนทางนอย 4 สาย คอ บางใหญ-ทาชาง, บางมวง-ทาชาง, มหาสวสด-มหาราช และคลองชกพระ-ทาชาง การใชบรการทมความหนาแนนมากคอ บางใหญ-ทาชาง และคลองมหาสวสด-มหาราช สวนอกสองเสนทางมการใหบรการเฉพาะชวงเชาและเยนเทานน อนเนองจากการคมนาคมทางบกทมความสะดวกมากขนทาใหผคนในพนทเปลยนการเดนทางเปนทางบกแทน

- คลองบางใหญ มเรอโดยสารคอยใหบรการและมเรอหางยาวแลนจากคลองบางใหญจนถงทาชาง โดยใชเสนทางของคลองบางใหญ-คลองออม-คลองบางกอกนอย-แมนาเจาพระยา

- คลองแมนาออม การเดนทางโดยใชคลองนเปนจดเรมตนและจดหมายปลายทางระหวางทานานนทบร-ทานาบางใหญ มการใหบรการทงเรอหางยาวและเรอเครองกลางลา จอดบรเวณศาลาทานาอเนกประสงคของแตละบาน

- คลองมหาสวสด มจดเปลยนพาหนะจดใหญทสดอยททามหาราช เปนจดทใหบรการระหวางคลองบางกอกนอยเขาสคลองมหาสวสดโดยมเรอหางยาวคอยบรการ

- คลองพระพมล-คลองบางบวทอง มเรอโดยสารหางยาวใหบรการระหวางบางบวทอง-ไทรนอย และบางบวทอง-ทานานนทบร มจดทสามารถเชอมตอกบคลองแมนาออม

จากสภาพของการจราจรทางนาทอาศยเรอหางยาวในการรบสงผคนในชมชนรมนา คลองจงเปนเสนทางสาคญในการเดนทางมการใหบรการเรอโดยสารทเปนเรอหางยาวและเรอเครองกลางลาตงแตเวลา 6.00 น. ไปจนถงเวลา 20.00-22.00 น. จานวนเรอทแลนในวนธรรมดามจานวนประมาณวนละ 20-30 ลา บางทามประมาณ 4 ลา เทานน สวนวนเสารและวนอาทตยจะมเรอหางยาวแลนในปรมาณทลดลง ดงนนชวงทมปรมาณของการเดนทางสงสดคอ ชวงเชาทผคนในชมชนเรมมการเดนทางตงแตเวลา 6.00-7.30 น.และชวงเยนเวลา 16.30-19.00 น. สวนการเดนทางทอาศยความสะดวกรวดเรวและเปนสวนตวจะเปนการโดยสารเรอเครองกลางลาแบบเหมาจายทสามารถจอดไดทกทาทตองการ

๔๕

๔๖

๔๗

๔๘

๔๙

3. ลกษณะทางประชากรและสงคม

3.1 ชาตพนธ ภาษา ศาสนาประชากรทอาศยอยในพนทคลองบางกอกนอย มประวตความเปนมาและการเขา

มาตงถนฐาน ในพนทแตกตางกนตามยคสมย และเหตการณทเกดขนในยคนน

ประชากรสวนใหญเปนคนในพนท โดยตงบานเรอนอยรมคลองบางกอกนอยและกระจายไปตามลานา โดยชมชนทมการตงถนฐานมาชานาน ไดแก ชมชนวดดสต ชมชนวดสวรรณาราม ชมชนวดสวรรณคร ชมชนวดชลอ ชมชนบางขนน ชมชนบางมวง เปนตน อพยพมาจากทใดไมปรากฏหลกฐานทชดเจน แตมหลกฐานการยายถนฐานปรากฏในสมยกรงศรอยธยา กรงธนบร และกรงรตนโกสนทรตอนตนเรอยมาจนถงปจจบน สวนใหญเปนการยายถนฐานเพอหนภยสงครามระหวางไทยกบพมา และการยายเพอแสวงหาถนทากนทอดมสมบรณเพอตงถนฐานใหม มจตใจรกสงบ มความเมตตากรณา นยมการทาสวน ทานา ปลกบานสรางเรอนอยใกลแมนาลาคลอง ลกษณะของเรอนยกพนสงมระเบยง ภาษาพดเปนสาเนยงภาคกลาง นบถอศาสนาพทธ

ชาวไทยเชอสายจน เปนประชากรทพบเหนมากเปนอนดบสองรองจากคนไทยสวนใหญประกอบอาชพคาขายอยในชมชน นอกจากนยงประกอบอาชพการปลกผก ทาสวน รวมทงเปนผใชแรงงาน มความออนนอมผกมตรไมตรกบคนทวไป พรอมทจะแลกเปลยนทางดานวฒนธรรม ภาษา ยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณภายในครอบครวชาวจน มความอดทน จงเปนทยอมรบของคนไทยอยางรวดเรว การสมรสกนของชาวจนและชาวไทยทาใหลกหลานทเกดมามความกลมกลน และเปนสวนหนงของสงคมไทย

ชาวไทยมสลม เปนประชากรทมการตงถนฐานและอยรวมกนเปนกลม สวนใหญอยในเขตบางกอกนอย บรเวณปากคลองบางกอกนอยฝงเหนอเปนชมชนมสลม มหลกฐานการตงถนฐานในสมยรชการท 5 ใชพนทซงเปนทตงชมชนเดมเพอสรางสถานรถไฟธนบร และใหยายชมชนมาอยอกฝงหนงของคลองบางกอกนอยพรอมสรางมสยดให ชาวไทยมสลมเปนประชากรทมความยดมนตอหลกคาสอนของศาสนาอสลามอยางเครงครด ผนาศาสนาเปนผนาชมชนโดยพฤตนย

๕๐

3.2 การเปลยนแปลงของประชากรในพนทประชากรทอาศยอยในพนทคลองบางกอกนอยขนกบ 2 เขตการปกครอง ไดแก

กรงเทพมหานครและจงหวดนนทบร ความหนาแนนของประชากรจะกระจกตวเปนระยะตามตาแหนงของโครงขายคมนาคมและสาธารณปโภค ชมชนทอยรมคลองบางกอกนอย ประกอบดวย ชมชนพานชยกรรม ชมชนทพกอาศย ชมชนเกษตรกรรม ชมชนอตสาหกรรมการเกษตร

3.2.1 การเพมจานวนของประชากรการเพมจานวนของประชากรจากการพจารณาขอมลประชากรรายปตงแตป

พ.ศ. 2533 จนถงป พ.ศ. 2538 พบวาอตราลดลง และหลงป พ.ศ. 2538 เปนตนมา มอตราเพมขนเลกนอย การเพมขนของประชากรจะกระจกตวอยในพนททมการคมนาคมโดยสะดวก ทาใหลกษณะสวนใหญของพนทรมคลองบางกอกนอยยงคงมลกษณะเหมอนเชนเดม การขยายตวของอาคารรมคลองบางกอกนอยในเขตบางกอกนอย ตลงชน และบางพลด มความหนาแนนมาก สาหรบในพนทจงหวดนนทบร การเพมขนของบานเรอนเปนไปโดยการขยายตวของครวเรอนเดมทอาศยอยในพนท

3.2.2 การยายถนฐานจากสถตการยายถนฐานของกรมการปกครองพบวาอตราการยายถนฐาน

เขามาในเขตกรงเทพมหานครลดลง คอในป พ.ศ. 2533 และ พ.ศ. 2538 ม 496,620 คน และ 415,841 คน ตามลาดบ แสดงใหเหนถงจานวนการยายออกมากกวาการยายเขา และอาจจะมผลทาใหประชากร โดยรวมมแนวโนมลดลง

จากสถตของกรงเทพมหานครและจงหวดนนทบร พบวาพนทชนนอกของกรงเทพมหานคร มแนวโนมของการเพมขนของประชากร อนเปนผลจากการขยายตวของเขตชนใน และพนทคลองบางกอกนอยอยในเขตชนกลางและชนนอก การขยายตวจากเขตเมองชนในจะเปนไปโดยโครงสรางสาธารณปโภคและโครงสรางถนน

จากระบบการปกครอบแบบรวมศนยทาใหมการขยายตวของประชากรสงมากกวาเขตการปกครองอน รวมทงจงหวดนนทบรซงเปนปรมณฑลของกรงเทพมหานคร การเพมขนของประชากรในเขตคลองบางกอกนอยสอดคลองกบการขยายตวของกรงเทพมหานคร แตกมความแตกตางกนในดานเขตการปกครอง พนททอยในเขตกรงเทพมหานครจะมการขยายตวของชมชนพกอาศยมากกวาพนทในเขตจงหวดนนทบร ทงจากระยะทาง รปแบบสงคม และนโยบายรฐ

๕๑

3.3 เศรษฐกจในชมชนโครงสรางรวมทางเศรษฐกจ ในพนทมความแตกตางกนตามทตง พนททอยในเขต

กรงเทพมหานครเปนลกษณะชมชนทพกอาศยความหนาแนนปานกลาง โดยมลกษณะของการพาณชยกรรมกระจายตว นอกนนเปนทอยอาศย โดยสวนใหญชมชนทอยรมคลองบางกอกนอยเปนชมชนเกาแก อายมากกวา 20 ปขนไปทงสน การคาขายเปนรานขายของชาเลกๆ นอยๆ ผอาศยอยในชมชนทางานนอกพนท ออกจากบานในตอนเชาและกลบเขามาในตอนเยน ชวงระหวางวนจะมเพยงคนแกและเดก รานคาเปนรานขายของชาสวนใหญการซออาหารของใชจะไปตามศนยการคาซงเดนทางไดสะดวกและของมากกวา

พนทอยในเขตจงหวดนนทบร สวนใหญสามารถเขาถงโดยทางรถไดสะดวก ภายในชมชนจะไมใหญโดยกระจกตวเปนแหงๆ เชน วดชลอ บางสทอง บางใหญ เปนชมชน พาณชยกรรมขายของกนของใชทกอยาง กลมคนในพนทยงคงมาใชบรการอยโดยเดนทางทงทางบกและทางนา รานคาสวนใหญเปนรานคาปลก รานอาหาร สาหรบรานคาขนาดใหญยงคงตองซอจากในเมอง ซงไมเปนสงทลาบากเพราะสวนใหญคนในพนทกจะทางานในเขตเมอง

โครงสรางการผลตสาขาตางๆ1. สาขาเกษตรกรรม พบสวนมากในเขตจงหวดนนทบร แบงไดออกเปนการปลกไม

ผล ไดแก ทเรยน สมโอ องน นอกจากนนเปนการปลกพชอายสน เชน ทาสวนผก การปลกถว ปลกพชลมลก อาชพหนงทมการสงเสรมมากคอ ไมดอกไมประดบ สวนใหญพนททใชปลกจะตองสามารถเขาถงไดทางถนน

2. อตสาหกรรม การขยายโรงงานอตสาหกรรม มการขยายตวอยางรวดเรว โดยเฉพาะในชวงป พ.ศ. 2528 เกดโรงงานอตสาหกรรมในพนท แตสวนใหญเปนโรงงานขนาดเลก โดยเปนการแปรรปผลผลตทางการเกษตรเปนหลก นอกจากนเปนอตสาหกรรมขนาดเลก คอ มคนงานไมเกน 20 คน มเครองจกรไมเกน 20 แรงมา โดยโรงงานเหลานใหบรการหรอเออประโยชนแกสาขาการผลตอนๆ โดยเฉพาะสาขาการคาและการบรการ

3. การคาสงและคาปลก การประกอบกจการการคามการกระจายอยโดยทวไปในชมชน โดยภาพรวมการคามการขยายตวขนเปนอยางมาก แตสวนใหญจะเปนการคาของรานคาขนาดใหญ สวนรานคาปลก ตลาดสดมแนวโนมทจะลดลง โดยเฉพาะการคาขายของรานคารมนา มจานวนนอยมากเมอเทยบกบบานทอยรมนา

4. สาขาธนาคาร ประกนภย และธรกจอสงหารมทรพย การตงสาขาของธนาคาร และประกนภยจะตงอยในเขตชมชน ธนาคารออมสนมสาขาตงอยรมคลองและหนหนาออกส

๕๒

คลองบางกอกนอย นอกจากนนกจะตงสาขาอยรมถนนโดยเฉพาะในเขตบางกอกนอย และเขตตลงชน ธนาคารไดออกมาตงบรเวณถนนใหญทงสน สาหรบธรกจอสงหารมทรพย ในเขตกรงเทพมหานครบางสวนเปนทตงของอาคารธรกจ แตสวนใหญจะไมตดรมนา พนทตดรมนา ไดแก อาคารพาณชย 2-4 ชน อาคารหอพก เปนตน ธรกจบานจดสรรเปนอกสาขาหนงซงขยายตวอยางรวดเรว พนทบานสวนทอยใกลคลองบางกอกนอยจะสามารถมองเหนบานจดสรรซงหางจากเขตคลองประมาณ 100-200 เมตร สวนพนทรมคลองยงไมมบานจดสรรใหเหน

5. สาขาบรการ นอกจากโครงสรางเศรษฐกจทกลาวมาขางตนสาขาบรการเปนอกสาขาหนงทเกยวของกบกจกรรมตางๆ เชน การศกษา การพกผอนหยอนใจ การโฆษณาประชาสมพนธ บรการซอมตางๆ ซงมสวนชวยสนบสนกภาคการเกษตร การคาและอตสาหกรรม ธรกจเหลานเปนสวนสาคญของเศรษฐกจเพราะสวนใหญดาเนนงานดวยคนในพนท

การเกษตรกรรมยงคงเปนอาชพสดสวนสงในพนทแตกมแนวโนมทจะลดลงตามลาดบเนองจากผลผลตทลดลง ทงจากเหตการณนาทวมเมอป พ.ศ.2538 และการขยายตวของบานจดสรรทาใหระบบนาในทองทเปลยนไป ทาใหตองเลกการทาสวนไปกม เชนเดยวกบการคาปลกในพนท การเกดขนของศนยการคาขนาดใหญ การคมนาคมทสะดวกทาใหตลาดสดซบเซา รานคาขายของไดนอยลง ธรกจทเหนการเตบโตไดชดเจนคอ อสงหารมทรพย ทกๆ ททถนนเขาถงจะสามารถเหนปายโครงการกอสรางเสมอ

แหลงงานและการจางงานการแบงกลมประชากรสามารถแบงได 2 กลมใหญตามพนท คอ สวนทอยในเขต

เมอง และยานชมชน สวนทสองคอสวนทอยในเขตสวน ความแตกตางของทงสองกลมคอ กลมแรกจะประกอบอาชพในเมองเปนสวนใหญ โดยรปแบบชวตจะเขาไปทางานตอนเชาและกลบบานในตอนเยน กลมทอยกลางวนคอ คนแกและเดก นอกจากนนกเปนรานคา

สวนทสอง คอชมชนทอยรมคลอง สวนใหญยงมอาชพเกษตรกรรม แตคนรนหนมสาว (อาย 25-45 ป) ทางานในเมอง นอกจากนจะเปนกลมทประกอบอาชพในพนท เชน การใหบรการ การทารานคา อตสาหกรรม

๕๓

3.4 ลกษณะทางสงคม

3.4.1 การใหบรการทางการศกษาลกษณะทวไปของการศกษาจะมโรงเรยนประถมตงอยในแตละชมชน โดย

สวนใหญจะองกบวด เขตปกครอง โรงเรยนเหลานจะรบนกเรยนตงแตชนอนบาล-ป.6 สาหรบการศกษาระดบมธยมศกษาตามจดทเปนศนยกลางชมชน โดยมสอนตงแตชน ม.1–ม.6 นอกจากนยงมสายอาชวะ สวนใหญจะสอนถงระดบ ปวส. สาหรบการศกษาระดบอดมศกษาในพนทไมม เนองจากอยไมหางจากกรงเทพมหานครทาใหการเดนทางไมยากลาบาก

การกระจายตวทางการศกษาในเขตบางกอกนอยและเขตตลงชน อตราสวนระหวางจานวนนกเรยนระดบประถมและมธยมศกษาใกลเคยงกน แตในพนทจงหวดนนทบร อนตราสวนของระดบมธยมตากวาระดบประถมมาก สวนระดบอดมศกษาในพนทไมม

3.4.2 การใหบรการสาธารณะสขการใหบรการระดบโรงพยาบาล มโรงพยาบาลขนาดใหญ ไดแก โรง

พยาบาลศรราช โรงพยาบาลเจาพระยา(เอกชน) โรงพยาบาลบางกรวย นอกจากนนจะเปนคลนกเอกชน ซงเปดใหบรการใหแหลงชมชน

สาหรบพนททวไปจะมหนวยบรการสาธารณสข ซงขนกบสานกงานเขต และหนวยปกครองสวนทองถน มทตงไดแก สานกงานเขตบางกอกนอย สานกงานเขตตลงชน เทศบาลบางกรวย เทศบาลบางกราง เปนตน โดยมหนาทใหบรการสาธารณสข และในแตละทจะมการใหบรการนอกสถานท โดยเปนการตงจดใหบรการ ตามศนยกลางชมชน เชน วดหรอโรงเรยน

3.4.3 ระบบสาธารณปโภคระบบไฟฟา-โทรศพท พนทชมชนรมคลองบางกอกนอยทกชมชนมไฟฟาใช

ในอดตแนวสายไฟจะมาจากทางนา แตปจจบนเปนไปตามแนวถนนซงมความสะดวกและปลอดภยกวา ระบบโทรศพทอยในพนทใหบรการขององคการโทรศพทแหงประเทศไทย และบรษทเทเลคอมเอเชย การใหบรการไฟฟาสาธารณะจะมเฉพาะถนนสายหลก สวนถนนสายรองจะขนอยกบเขตการปกครองทองถนเชนเดยวกบการใหบรการไฟฟาสาธารณะบรเวณรมคลอง ทมเปนระยะขนอยกบหนวยปกครองทองถนทจะทาการตดตงหรอไม ตโทรศพทสาธารณะมตดตงทชมชนหรอวด

๕๔

ระบบนาอปโภค-บรโภค พนท รมคลองบางกอกนอยมใหบรการนาประปาทกชมชน สาหรบนาดมบางสวนซอนาจากรานคาซงมบรการสงถงบาน สวนนาใชและนาอาบมการเกบกกนาฝนไวในตมขนาดใหญบางครงใชนาจากคลอง นาในคลองบางกอกนอยสภาพปจจบนยงคงมคณภาพดพอทจะใชอาบไดสวนใหญพบตงแตเขตบางกรวยถงบางใหญ นอกจากนกใชสาหรบรดนาตนไมและทาสวน

3.4.4 ระบบระบายนาในชมชนสาหรบบานทอยในเขตชมชนจะมแนวทอระบายนาสาธารณะ 2 ขางแนว

ถนน โดยจะไปรวมกบทอของถนนสายหลก แตสาหรบในบานทเปนบานสวนจะไมมการระบายนาในเขตบานจะเปนไปโดยธรรมชาต บานแตละหลงจะมการทารองระบายนาซงจะระบายนาออกจากบรเวณบาน

3.4.5 การจดเกบขยะพนทรมคลองบางกอกนอยจะมเรอเกบขยะของหนวยงานปกครองทาหนาท

เกบขยะทางนา โดยแบงตามเขตปกครอง ใหบรการอาทตยละ 3 วน ขยะทเกบไดจะนามารวมทจดทงขยะและจะมรถขยะมารบไปกาจด สาหรบพนทภายในชมชนทไมตดกบนาจะมการใหบรการเกบขยะมถงขยะสาธารณะใหบรการ

๕๕

๕๖

4. วถชวต ประเพณ และวฒนธรรม

4.1 รปแบบชวตและความเชอการอยอาศยจะอยกนในลกษณะเปนครอบครวใหญ ผอยในบานเปนเครอญาต

กน สวนใหญแลวชาวสวนลวนเกยวดองเปนญาตสนทและญาตหางๆ กน หรอรจกคนเคยกนตงแตรนปยา ตายาย ทาใหเปนชมชนทอบอนและแนนแฟนมความสมพนธและเชอมโยงกนอยางแนบแนน ระหวางคนกบชมชนนามาซงความเขมแขงของชมชน ประกอบกบอาชพการทาสวนเปนงานทหนกและตองทาทงวนไมมวนหยด ไมเลอกฤดกาล ทงผหญงและผชายสามารถทาไดเทาเทยมกน ตงแตการปลก ดแลรกษา ถางหญา ลอกทองรอง ขดดน ฯลฯ ทาใหผรบจางทาในสวนนบวาหายาก เจาของสวนมกตองทางานเองทงหมด

อาชพทสาคญอยางหนงของชาวบานคอ การทาสวนผลไม7 ผลไมทนยมปลกมกจะเปนจาพวกทเรยน สม มะพราว ฯลฯ โดยเฉพาะทเรยนเปนผลไมทมชอเสยงมากทสดในสมยกอน และมรสชาตเฉพาะของทเรยนนนทบร โดยมรสชาตไมหวานมากแตมนและเมลดเลก สมยกอนทจะมทเรยนพนธหมอนทอง ทเรยนพนธกบจะเปนทรจกกน เลากนวา สวนทเรยนพนธกบ แตละแหงจะมรสชาตไมเหมอนกน ขนอยกบเคลดลบและการบารงรกษาของเจาของสวน ถาทเรยนสวนไหนมรสชาตดกไดมการตงชอตามเจาของสวน เชน กบยายแพ กบตาขา กบชายนา เปนตน บางสวนมตนทเรยนพนธกบ และพนธกานยาวซงมอายมากกวา 100 ป

ชาวสวนบางรายจะมการตงศาลพระภมเจาทไวทสวน8 โดยทวไปแลวมกบชาพระภมเจาทในสวนดวยเครองเซนและดอกไมธปเทยนเมอเกบผลผลตแลวครงหนง โดยชาวสวนจะคดทเรยนลกทดถวาย 1 ลก และบนบานศาลกลาวใหผลผลตในปตอไปดกวาเดม นอกจากนยงมความเชอในองคพระพทธรปทศกดสทธ เชน ทวดพกลเงน โดยในชวงททเรยนออกดอกชาวสวนจะไปบนขอใหไดเงนเปนหมน เลากนวาไดเกนหาหมนกจะนาทเรยนไปแกบนทวด ความเชอและการปฏบตเหลานแสดงถงความกงวลใจในอาชพทมความเสยง เชน การทาสวน จงตองสรางความหวงและความมนใจดวยวธวอนขอความชวยเหลอจากสงศกดสทธ

การเดนทางสญจรสมยกอนแลวชาวบานจะอาศยพงทางนาเปนหลกหรอการเดนตามรองสวนซงสามารถตอถงกนไดในละแวกบาน หรอหมบานใกลเคยง พาหนะทางนาคอ เรอ มหลายชนดทเหมาะสมกบการใชงาน ไดแก เรอสาปน เรอบด เรออแปะ เรอแจว เปนตน ทกบานจะ

๕๗

มไวตามความจาเปน หลงสงครามโลกครงทสองจงเรมมเรอจาง ซงใชเครองยนตรบสงผโดยสารและบรรทกของ มแพตามหนาวดสาหรบขนลงเรอ ตอมาแพขนเรอไดกลายเปนโปะสาหรบจอดเรอรบสงผโดยสาร ซงเปนโปะสาธารณะ ปจจบนเรอหางยาวใหบรการม 2 เสนทางคอ เสนทางไปทาชางกรงเทพฯ และไปทานาเมองนนท โดยเรมตนทปากคลองบางใหญ

การคาขาย อาศยทางนาเปนหลก มตลาดนาทสาคญคอตลาดนาบางคเวยง ตลาดนาหนาวดเสาธงหน (เลยทวาการอาเภอบางใหญเกาขนไปประมาณ 500 ม.) เปนบรเวณทมทางนาหลายสายมาบรรจบกน สาหรบการคาขายเปนไปดวยความคกคก มเรอแจวขายของอยเตมแมนาตงแตเวลาประมาณ ตหาไปจนถง สโมงเยน ของทขายมทกประเภททาใหประชาชนทอยรมคลองซงปลกบานเรอนอยเตมสองฝงคลองไดรบความสะดวกสบายในการซอขายสนคาไมจาเปนตองไปหาจากทอน ผคนทอาศยอยบรเวณตลาดนา รจกมกคนกนพอคาแมขาย การซอขายกไมมการเอาเปรยบซงกนและกน การพายเรอตามลาคลองสมยกอนมความปลอดภยมากกวาสมยน โดยเฉพาะคลนจากเรอหางยาวซงสรางปญหาอยางมากกบเรอเลกๆ

รปแบบการเดนทางชาวสวนทนาเอาผลผลตของตนออกมาขายเปนสนคาในแตละวน ถามของขายสวนมากจะนาไปขายทกรงเทพฯ ซงการแจวเรอไปตองใชเวลาเดนทางประมาณ 5ชวโมง เรมออกเดนทางตงแตตหา ของทเอาไปขายสวนใหญเปนพวกสม ทเรยน มะพราว มะละกอ กลวย ฯลฯ ขากลบกซอเอาพวกผกกลบมาขายในพนท แตถาเปนการคาขายเลกๆ นอยๆ กจะขายกนทตลาดนา ในขณะเดยวกนกจะมเรอจากตางพนทเอาของเขามาขายดวยสวนใหญเปนเรอพอคาเร โดยแจวเรอใหญบรรทกสนคาพวกปลาแหง หนอไมดอง มาขาย และรบเอาสนคาทางการเกษตร เชน มะพราว กลบไป

บรรยากาศของตลาดนาในปจจบนมเพยงทบางคเวยงเทานน และกเปนไปในลกษณะเพอการทองเทยว เรอพายยงมใหเหนในตอนสายๆ ของทกวน สวนใหญเปนการเดนทางระหวางบาน หรอกลบจากวด สาหรบเรอรบจางมใหบรการททานาวดหรอทาชมชน เรอหางยางทวงใหบรการระหวางบางใหญและทาชาง มลดนอยลงจากเมอหลายปทผานมา พนทโดยรอบมการตดถนนสายใหมดวยกนหลายเสนทาง การพฒนาสาธารณปโภคเขาสพนทอยางกวางขวาง สงเหลานทาใหชมชนทมความผกพนกบนาเรมมการเปลยนไป

๕๘

4.2 ประเพณและวฒนธรรมประเพณทวไปสวนใหญกเหมอนๆ กบพนทอนๆ เชน สงกรานต เขาพรรษา ลอย

กระทง ฯลฯ งานสงกรานตมกจกรรมและการละเลนหลายอยาง เชน ซอมดาขาว แมศร ชวงชย ชวงโยนมอญซอนผา ผนางรา ซงเปนทนาเสยดายวาการละเลนดงกลาวไมมหลงเหลอใหเหนแลวในปจจบน ในสมยกอนชวงวนสงกรานต ชาวบานมประเพณสรงนาพระ ซงแลวแตวาแตละวดจะกาหนดในวนใด ซงอาจจะนานถง 3-4 วน ตงแตวนท 13 เมษายน และวนสรงนาพระจะเปนวนสนกสนานของชาวบาน9 โดยในวนดงกลาวชาวบานจะจดใหมนางรา โดยไปจดกนกลางทงมการปกธงแดงหรอธงชาตบนลานทจะจดใหมการละเลน ชวงเชาจะทาบญ กลางวนชาวบานจะมาชมนมกนทลานเพอเลนผนางรา โดยจะมคนทรงแตงกายชดนางรา ชดไทยโจงกระเบน มผาสไบเฉยง ผทอยรอบวงกชวยกนรองเพลงเพอเชญผใหมาเขาทรง เมอเขาทรง ผนนกจะราอยางสวยงาม ในชวงเทศกาลนเอง เดกๆ กจะมการเลนชกคะเยอ ลกชวง มอญซอนผา ผสาง ผครก ฯลฯ แตปจจบนประเพณและการละเลนดงกลาวไดหายสาบสญไปกบกาลเวลา ในปจจบนกจกรรมทเกยวของกบประเพณสงกรานต คงเหลอเพยงการทาบญและสรงนาพระเทานน

ประเพณงานบวช10ในสมยกอนมความแตกตางกนในยคปจจบนหลายอยาง เชน สมยกอนจะมหมอทาขวญนาคเฉพาะแตผชาย ไมมหมอทาขวญผหญง ในการรองทาขวญไมมการรองขอเงนกน สวนการแหนาครอบโบสถ จะใชเครองสายมโหร บางทกมการ “ทาขวญหอ” หรอ ทเรยกวา ”กลอมหอ” ในวนสกดบการรดนาสงขในสมยกอนกไมม แตจะมการซดนาใหเจาบาวเจาสาวแทน กลาวคอ ซดกนจนเปยกหมดทงตว ไมใชรดแคมอ

ประเพณตกบาตรพระรอยแปด11 มการปฏบตสบตอกนมาชานานแลว โดยจดขนหลายๆ วดพรอมๆ กน ตามลานาในคลองบางกอกนอย เชน วดไทยเจรญ วดบางไกรนอก วดอทยาน วดโบสถ และวดบางไกรใน

ประเพณนจะเรมตงแตวนแรม 7 คา เดอน 12 โดยเรมพธในตอนบาย ทกวดจะมการแหพระพทธรปทมชอเสยงของวดนนๆ พรอมๆ กนเชน หลวงพออาคมวดไทยเจรญ หลวงพอโตวดอทยาน ขบวนจะจดอยางสวยงามและมการราประกอบ เคลอนไปตามลานา

จดประสงคของการแหขบวนพระ กเพอประกาศใหประชาชนไดทราบกนวาจะมพธบญตกบาตรรอยแปดขนอกครงหนงแลว โดยจะเรมพธตงแตเวลา 05.00 น. เปนตนไป ประชาชนจะตองพายเรอหรอใชเรอเครอง เตรยมอาหารคาวหวานอยางพรอมมลมารวมทาบญ ตามลานาทงสองฝงคลองอยางแนนขนด

๕๙

5. ความเชอมโยงของนาและชมชนพกอาศยรมนา

5.1 ลกษณะของชมชนรมนาและการปลกสรางอาคารรมคลองจากรปแบบและววฒนาการของการตงถนฐานทอาศยความสมบรณจาก สภาพ

ทางภมศาสตร ทเปนทราบลมและมโครงขายของลานา ทใชในการเพาะปลกทาใหพนทในบรเวณนเปนพนททเหมาะแกการตงถนฐาน โดยจะมอาคารบานเรอนปลกเกาะกนเปนแนวยาวขนานไปกบลานาและมพนทดานหลงไวทาการเพาะปลกพชสวน พชไร และทนาเพอเลยงผคนในชมชน12

ความสมพนธจงเรมจากการตงถนฐานเพอการดารงชพ ทมผคนอาศยอยบรเวณรมแมนาลาคลองอยางเบาบาง โดยมปจจยสาคญทกอใหเกดเปนชมชนทมขนาดใหญขนคอ ทาเลทตงทมความอดมสมบรณทงดนและนา ความเปนเสนทางคมนาคมทางนาทสาคญ และการทอยไมไกลจากเมองหลวงมากนก จงทาใหพนทมการขยายตวอยางตอเนอง ผคนในบรเวณนจงมจานวนเพมสงขนและมความสมพนธทเกยวเนองกนภายในชมชน ทงทางดานกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม การขยายตวของชมชนทอาศยความตอเนองชมชนทมองคประกอบทหลก คอ

- สถานททเปนทตงของอาคารบานเรอนหรอทพกอาศย- แหลงททามาหากนหรอสรางผลผลตและเลยงดบตรหลาน- โครงขายลานาและลกษณะทางภมศาสตรทเอออานวยตอการตงถนฐานและ

การดารงชพ- บรเวณทเปนยานการคาหรอแหลงในการแลกเปลยนสนคา- ความขดแยงกนหรอความผกพนรวมกนทางสงคม- วดศนยรวมของผคนในชมชนและความเชอทางศาสนา

ลกษณะและสภาพแวดลอมของชมชนจงเปนตวสะทอน ความเปนชมชนรมนา ทตองพงพาอาศยกนทงรปแบบการตงถนฐาน การใชทดน กจกรรมและรปแบบความขดแยงกนทางสงคม รวมทงความผกพนทผคนมตอสายนา ดงจะเหนไดจากสภาพของอาคารบานเรอนของผคนทอาศยอยบรเวณคลองบางกอกนอย ทมลกษณะของการใชประโยชนพนททตดกบรมนาเพอการตดตอสอสารและการเดนทางทงภายในชมชนและนอกชมชน สภาพอาคารบานเรอนรมคลองจงเปนตวบงบอกถงสภาพแวดลอมทางสงคมทองถนและวฒนธรรมของชมชน ทมการสบทอดมาหลายชวอายคนทงจากอดตและสภาพทเปนอยในปจจบน ลกษณะของการปลกสรางอาคารบานเรอนจงมทงทตงอยในนาและตงอยบนฝง การวางตวเรอนไมมกฎเกณฑทแนนอน ลกษณะของ

๖๐

อาคารบานเรอนของชมชนทอยในบรเวณนจงมลกษณะทเปนองคประกอบหลกไดแก สวนพกอาศยหลบนอนทอยบรเวณตรงกลางอาคาร ครวหงตมอยทางดานหลง ตวอาคารทหนหนาเขาหานา ชานรมนาหรอศาลาทานาทใชประโยชนซงมบนไดหรอทานาจากชานเพอลงไปใชนาในการสญจร การอปโภคตางๆ การรบสงและการคาขายทางนา การใชศาลาทานาไวเปนทพกผอนหยอนใจ ดงนน ภาพรวมของชมชนรมนาทแสดงออกตามแนวลานาคงเหนเปนทานาหรอศาลารมนาทเรยงรายกนไปตามแนวลานา

ลกษณะความสมพนธของอาคารกบการใชทดนของชมชนโดยทวไป จงมลกษณะของการปลกสรางอาคารบานเรอนทเปนเรอนไมแบบชนเดยวและแบบสองชนยกพนสง เพอประโยชนในการหนนาในฤดนาหลากและใชเปนทขนถายสนคาทางการเกษตร การปลกเรอนจงตองอาศยความสะดวกสบายทงพนททเปนตวสรางผลผลตและซอขายสนคาทเกดขนตามแนวลานา บานพกอาศยจงเปนตวกลางระหวางพนทเพาะปลกกบความขดแยงทางสงคมหรอกจกรรมของชมชน การใชอาคารสวนใหญจะเปนไปเพอการพกอาศยตลอดแนวลาคลอง สาหรบการใชเพอการคานนจะกระจายไปตามแหลงทพกอาศยทมความหนาแนนของชมชนสงและบรเวณจดตดตามแนวลาคลองทเปนจดเชอมผคนในชมชนอนจนกลายเปนยานการคาหรอตลาดนาในบางแหงอยางเชน ตลาดนาบางคเวยง เปนตน

5.2 บทบาทดานสงคมและวฒนธรรมชมชนรมนาในระยะแรกเปนการรวมกลมของบานขนาดเลกขยายจานวนขนจนเปนหมบาน

เปนชมชนทกระจายอยรมนาทมพนททอดมสมบรณ นาและโครงขายของนาทาหนาทในการรกษาความสมดลของธรรมชาต หนาทโดยตรงของนาเพอการเกษตร การคมนาคม และการดารงอยของผคนทอาศยอยรมนา นอกจากความอดมสมบรณของพนทแลวองคประกอบของชมชนรมนาทจะมายดเหนยวผคนในชมชน ใหเกดการกอรางเปนหมบานหรอชมชน ทมความเปนเครอญาตบานใกลเรอนเคยงหรอคนกลมเดยวกน จงขนอยกบความผกพนตามความเชอทางศาสนา โดยวดจะตามมาทหลงจากการตงถนฐานของผคน วดจะทาหนาทเปนศนยกลางประสานความยดเหนยวของผคนใหมารวมกนเปนกลมเปนกอนโดยไมโยกยายหรออพยพไปอยทอน สงคมและวฒนธรรมของชมชนชาวนาจงกอตวโดยอาศยนาและเสนทางนาในการตดตอสอสารกน การทากจกรรมรวมกนอยางเชน การไปมาหาสกนทางลานา ตลาดนา การแขงเรอ งานแหเรอชกพระ หรองานประเพณเทศกาลตางๆ ความสมพนธของชมชนมลกษณะของการพงพาอาศยกน วฒนธรรมและวถชวตแบบเดยวกน มความสมพนธแบบปฐมภมไมมความซบซอน ดเรยบงาย สงบเยน สมาชก

๖๑

ในครอบครวรวมกนทางานมการผลตเพอการบรโภคสวนทเหลอกจะนาไปขายหรอการแลกเปลยนสนคาซงกนและกน การละเลนและการพกผอนตามวถของชาวนา โดยการใชเรอและวสดทมในทองถนและหางาย ลกษณะทางสงคมประชากรมความคลายคลงกนผกพนกนในพนท ดงนนลกษณะทางสงคมวฒนธรรมและสภาพแวดลอมทางกายภาพทปรากฎออกมา จงเปนตวบงบอกถงลกษณะของกลมคนนนๆ ไดเปนอยางด

จากสภาพพนทของคลองบางกอกนอยทมวฒนธรรมแบบชาวนา วดเปนทยดเหนยวผคนในชมชนทาใหวดมการกระจายอยทวไปตามลาคลอง และเปนจดศนยกลางของชมชนนนๆ ปรมาณของวดในพนทมถง 35 แหง กระจายอยตลอดแนวลาคลอง วถทผกพนกบชาวบานวดจงเปนทงทเรยนรทางดานหนงสอ ศาสนา และขนบธรรมเนยมประเพณทสบทอดตอกนมานอกจากวดแลว ตลาดและสถานททมการคาขายแลกเปลยนสนคากจะเกดขนตามจดตดของเสนทางนา หรอบรเวณทเปนชมชนขนาดใหญเพอเปนการรองรบกบผคนทอยในบรเวณนนๆ การปลกสรางอาคารบานเรอนกจะใชวสดทเรยบงายและกลมกลนกบสภาพของทองถน มการปลกสรางอาคารใหตวเรอนหนหนาออกสแมนาเพอเปดรบการตดตอสอสารจากเสนทางนา มศาลารมนาเพอใชในการพกผอนและเปนเสมอนหองรบแขกไปในตว

5.3 บทบาทนาและสภาพเศรษฐกจของชมชนชมชนในชวงเรมตน สนนษฐานวา คงเปนชมชนเกษตรหรอชาวประมงรมนา ท

เกาะตวอยรมแมนาลาคลองทางตอนลางของแมนาเจาพระยา มผคนปลกบานเรอนอยรมฝงหรออาศยอยในเรอนแพทสามารถลองไปตามแนวลานาไดมการประกอบอาชพทางการประมงนาจด เพาะปลกในพนทสวน ไร นา เพอการดารงชพ ตอมาไดมการขดคลองลดเพอรนระยะเวลาการเดนทาง ตามลานาเจาพระยามผลใหพนทนมการปรบเปลยนไปจากเดม แมนาสายเดมมการเปลยนแปลงของกระแสนาทาใหคบแคบลงจนกลายเปนคลองในเวลาตอมา จากสภาพเดมทเปนเสนทางนาผานระหวางอยธยากบทะเลหลวง จงทาใหพนทนเปนทรจกในนามวา “บางกอก” มความสามารถในการปลกผลไมทเลศรสมากมายเชน ทเรยน เงาะ มงคด จนมการเรยกขานวา“สวนในบางกอกสวนนอกบางชาง” นอกจากสวนผลไมแลวยงมการทานาในบรเวณตอนลกเขาไปจากแมนา บรรดาผอาศยตามรมนาหรอตามเรอนแพ ทตดกบแมนาเจาพระยายงมอาชพทางการคาขาย มตลาดนาในบรเวณทเปนจดเชอมระหวางเสนทางนาทตดกนและในบรเวณทเปนชมชน

๖๒

คลองบางกอกนอยหลงจากขดคลองลดแลว ทาใหพนทสวนหนงถกนาไปใชในดานของจดยทธศาสตรเปนเมองทารมแมนาทจะออกสทะเลหลวง บทบาทของพนทจงมความสาคญในดานการตดตอคาขายทงในพนทและกบชาวตางประเทศ มการสรางปอมปราการ และสถานทราชการหลายแหงในบรเวณใกลเคยง ทาใหสภาพของพนทมความสาคญและมผคนเขามาทากจกรรมเปนจานวนมาก จนมลกษณะของชมชนทมความหนาแนนมากกวาเดม สวนพนทบรเวณดานในของคลองบางกอกนอยมการลดบทบาทความสาคญลง คงเหลอแตความเปนชมชนทยดอาชพหลกทางการเกษตร

ความโดดเดนของพนทเรมชดเจนหลงจากทกรงศรอยธยาแตกและมการตงกรงธนบรขนเปนราชธานทาใหผคนทแตกแยกระสาระสายอพยพมาอยในเขตบางกอกนอยเพมมากขน บรเวณพนทของบางกอกนอยจงมบทบาทสงขนเปนลาดบจากการเปนเมองหลวงของประเทศสยาม บรเวณปากคลองบางกอกนอยเพมบทบาทความสาคญของชมชนขนในลกษณะของการพกอาศยของผคนทอยเดมและผทอพยพเขามาใหม ผคนมอาชพทางการคาขายและมรายไดจากการคาเปนจานวนมาก ชมชนมการเจรญเตบโตอยางตอเนอง หลงจากททานบารงบานเมอง การกระจายตวของชมชนจากปากคลองบางกอกนอยจงขยายตวไปในทศทางตามลานาทสามารถตดตอทางนาไดโดยสะดวก การขยายตวของชมชนเรมจากบรเวณปากคลองบางกอกนอยกระจายเขาสพนทดานใน โดยอาศยเสนทางนาเปนหลกในการเขาออกระหวางเมองกบทพกอาศย ชมชนเรมกระจายไปตามลาคลองของพนททางฝงตะวนตกมากขนเชน คลองบางกอกนอย คลองมอญ คลองบางกอกใหญ และเกดเปนชมชนทเปนชาวไทยและชาวตางประเทศทอพยพเขามาอยใหมทงชาวอยธยา ชาวลาว และชาวอสลาม ทบรเวณปากคลองบางกอกนอย

หลงจากการยายราชธานไปอยพระนครดานฝงตะวนออกของแมนาเจาพระยา ลกษณะของชมชนและการตงถนฐานยงคงมความตอเนองตามลานาเจาพระยา และบรเวณคลองบางกอกนอย บานเรอนสวนใหญยงมลกษณะของเรอนแพอยตามรมแมนาลาคลองสายใหญ และยงคงมบทบาททางดานการคาขาย โดยเฉพาะหลงจากมการเปดการคากบชาวตางประเทศตามสนธสญญาเบาวรงในสมยรชกาลท 4 เปนการชกนาใหเกดการตงถนฐาน มการประกอบอาชพการเกษตร เกดเปนชมชนรมนา บรเวณทเปนคลองตดกนจะเกดเปนศนยกลางชมชนเปนตลาดนา มเรอลองบรการลกคาถงศาลาทานา รวมทงตลาดใหญรมนา ดงนนบทบาทของคลองบางกอกนอยจงเปนทงดานการคาขาย การพกอาศยและสนคาทางการเกษตรทมชอเสยงทางดานผลไม

๖๓

6. ภาพรวมการเปลยนแปลงของคลองบางกอกนอยบนทกการตงถนฐานครงแรกบรเวณคลองบางกอกนอยเปนสวนหนงของเมองธนบร ซง

เปนเมองหนาดานของกรงศรอยธยาในการออกสทะเล ในรชสมยสมเดจพระชยราชาธราชการคาขายทางทะเลเจรญรงเรองมากทาใหเกดการขดคลองลด คลองเหลานชวยทาใหการเดนทางจากปากแมนาสกรงศรอยธยาทาไดรวดเรวขน ในขณะเดยวกนบรเวณทขดคลองลดกเปนทตงถนฐานใหมดวย พนทรมนาจะเปนทตงบานเรอนและขยายเปนชมชน

6.1 การเปลยนแปลงบนคลองบางกอกนอยกอนป พ.ศ. 2500ความสาคญของนานบแตการตงถนฐานจนมาถงรตนโกสนทร นาคงเปนสวนหนง

ของชวตประจาวนของผคนในแถบน นาจงถกนามาใชเพอการชลประทาน เกบกกนาไวใชในการบรโภค อปโภค นาเพอการเพาะปลกทางการเกษตร

การขยายตวครงสาคญของกรงเทพมหานครเรมขนในสมยรชการท 4 หลงจากมการทาสนธสญญาคาขายกบประเทศองกฤษ มการขดคลองเพอเพมพนทเพาะปลกใหมากขน ในจานวนนนไดแก คลองมหาสวสด โดยเรมทคลองบางกอกนอยบรเวณวดชยพฤกษ กบจงหวดนครปฐม ใหกรรมสทธทดนทากนรมคลอง ตอมาภายหลงมความหนาแนนของทพกอาศยในพระนครเปนอยางมากทาใหมบานเรอนออกมาตงอยรมคลองบางกอกนอยเปนจานวนมาก เพราะยงสามารถเดนทางไดโดยสะดวกทางเรอ

6.2 การเปลยนแปลงบนคลองบางกอกนอยหลงป พ.ศ.2500ชวงป พ.ศ. 2500 เปนตนมาเรมมความคดในการวางแผนพฒนาประเทศ โดยใช

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 เปลยนจากภาคการเกษตรเขาสภาคอตสาหกรรม สงผลตอความเปนศนยกลางการพฒนาอยางกรงเทพมหานคร เกดกจกรรมดานอตสาหกรรมใหมๆ ผคนทเคยมอาชพดานการเกษตรเปลยนเปนไปทาอาชพดานอตสาหกรรมและการบรการ มผคนอพยพจากชนบทเขาสกรงเทพฯ เพอทจะทางานในเมอง การขยายตวของเมองเกดขนอยางรวดเรว

ปจจบนพนทสองฝงคลองบางกอกนอยในเขตกรงเทพฯ เปลยนสภาพเปนทอยอาศยไป ไมเหลอพนทเกษตรกรรมใหเหนอกแลว การขยายตวของเมองจากศนยกลางกรงเทพฯ มการเปลยนแปลงไปอยางชดเจน เมอความตองการดานทอยอาศยเพมขน และมอาจจะกระจกตวอยในเมองหลวงได จงมการกระจายไปตามปรมณฑล ทศทางการขยายตวของเมองจงเกดตามแนวถนนหลกทตดขน เปนการเปดพนทสวนผลไมใหตอบรบกบกจกรรมการใชทดนทเกดขน

๖๔

๖๕

๖๖

๖๗

๖๘

ตารางท 2 การเปลยนแปลงทสาคญในพนทคลองบางกอกนอยกอน พ.ศ. 2500

พ.ศ. … - การตงถนฐานยคทะเลตม

พ.ศ. 2055

พ.ศ. 2085

พ.ศ. 2179

พ.ศ. 2310

พ.ศ. 2325

พ.ศ. 2498

พ.ศ. 2410

พ.ศ. 2460

พ.ศ. 2475พ.ศ. 2482พ.ศ. 2496พ.ศ. 2496พ.ศ. 2498

- พ.ศ. 2055 สมเดจพระชยราชาธราชขดคลองลดบางกอก บรเวณปากคลองบางกอกนอยปจจบนทะลหนาวดอรณราชวราราม

- พ.ศ. 2085 สมเดจพระมหาจกรพรรดขดคลองลดบางกรวย ขดลดตงแตบางกรวยรมวดชลอไปทะลวดขเหลก

- พ.ศ. 2179 สมเดจพระเจาประสาททองขดคลองลดเมองนนท ขดลดตงแตปากคลองแมนาออมทะลวดเขมาภรตาราม

- พ.ศ. 2310 เสยกรงครงท 2- พ.ศ. 2310 ตงกรงธนบร

- พ.ศ. 2325 กรงรตนโกสนทร

- พ.ศ. 2498 สนธสญญาเบาวรง

- พ.ศ. 2410 รชการท 5 ขนครองราชย

- พ.ศ. 2475 เปลยนแปลงการปกครอง- พ.ศ. 2482 สงครามโลกครงท 2

- พ.ศ. 2460 สรางสถานรถไฟธนบร

- พ.ศ. 2496 ซอมแซมสถานรถไฟธนบร- พ.ศ. 2496 ซอมแซมสถานรถไฟธนบร- พ.ศ. 2498 ปรบปรงถนนสายสาคญ เชน ถนนจรญสนทวงศ สะพานพระ รามหก ถนนพบลสงคราม

- คลองบางกอกนอยกลายเปนเสนทาง สายหลกของกรงศรอยธยาออกสทะเล ขยายตวครงสาคญจากสวนกลาง

- คลองบางกอกนอยถกตดออกจากเสน คมนาคมสายหลก

- การอพยพเนองจากสงครามระหวาง ไทยกบพมา

- รชกาลท 2 ขดคลองบางใหญ บางใหญ-บางกอกนอยเปนทางหลก

- รชกาลท 4 ขดคลองมหาสวสด เพอเปดพนททากน

- สงเสรมการตงถนฐาน เพอเพมพนททากน- มการถอครองกรรมสทธ

- เกดการตงถนฐานเนองจากสงคราม- สรางเสนทางสายบางกรวย-บางบวทอง- เกดนาทวมครงใหญในพนท

- มเรอหางยาวใหบรการ- การขยายตวทางการคา และสงออก ขยายพนททากน

- สรางเสนทางรถไฟ บางบวทอง

๖๙

ตารางท 3 การเปลยนแปลงทสาคญในพนทคลองบางกอกนอยหลง พ.ศ. 2500

พ.ศ. … กอนการใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉ.1

พ.ศ. 2500พ.ศ. 2502

พ.ศ. 2504

พ.ศ. 2514

พ.ศ. 2523

พ.ศ. 2527

พ.ศ. 2529

พ.ศ. 2535

พ.ศ. 2538พ.ศ. 2540

พ.ศ. 2545พ.ศ. …

- การตงถนฐานเนองจากการขยายตว ของ กรงเทพฯ และระบบเศรษฐกจ เกดการยายเขาของคนตางจงหวด

- เกดการตงถนฐานใหมตลอดแนวเสน ทางคมนาคม

- เกดการขยายตวตอเนองของพนทอย อาศยบรเวณคลองบางกอกนอยชวงตน

- ชาวสวนมรายไดเพมขนทาใหมการ ปรบปรงบาน และตดถนน

- นาทวมใหญทาใหสวนผลไมไดรบ ความเสยหายอยางมาก- ภายหลงนาทวมถนน เสนทาง คมนาคมทางบกไดรบการปรบปรง

- ถนนขนาดใหญ 2 สาย ตดผานพนท

- พ.ศ. 2502 มการจางชาวตางชาตเพอ วางแผนการใชทดนในกรงเทพฯ และ ปรมณฑล

- พ.ศ. 2504 เรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจ แหงชาตฉบบท 1 โดยเนนเรอง การพฒนาเศรษฐกจเปนสาคญ

- พ.ศ. 2514 สรางสะพานปนเกลา

- พ.ศ. 2527 เศรษฐกจโดยรวมของ ประเทศไมด

- พ.ศ. 2535 ระบบเศรษฐกจ ขยายตว อยางมาก รวมทงอสงหารมทรพย

- พ.ศ. 2538 เกดนาทวมใหญใน กทม.- พ.ศ. 2540 เศรษฐกจตกตา

- พ.ศ. 2545 สรางถนนวงแหวนชนกลาง แนวถนนเหนอใต

- พ.ศ. 2523 สราง ถนนบางกอกนอย-นครชยศร- พ.ศ. 2525 สรางถนนวงแหวนรอบนอก

- พ.ศ. 2529 มการวางผงเมอง กทม.ใหม เปนลกษณะโครงขาย

๗๐

เชงอรรถบทท 3

1กรมศลปากร, ยอนอดตกรงเทพฯ (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2534), 4.2เรองเดยวกน, 7.3ทวา ศภจรรยา, เมองคคลอง (ชมชนขนาบนา) : ภมปญญาการสรางบานแปลง

เมองจากอดตถงรตนโกสนทร เอกสารการสมมนาวชาการเรอง ภมศาสตรกบวถชวตไทย(กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2545), 146.

8เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง,” ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541 ฉบบท 2 (กรงเทพฯ : จฬา ลงกรณมหาวทยาลย, 2542), 248.

5กลทรพย เกษแมนกจ, บทนราศตามคลองบางกอกนอยถงบางใหญ (กรงเทพฯ : จฬา ลงกรณมหาวทยาลย, 2504), 165.

6สานกงานจงหวดนนบร, จงหวดนนทบร ทระลก สมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป(กรงเทพฯ : สานกงานปลดกระทรวงมหาดไทย, 2525), 9.

7กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน (กรงเทพฯ : กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย, 2538), 12.

8เรองเดยวกน, 14.9สานกงานจงหวดนนบร, จงหวดนนทบร ทระลก สมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป, 145.10กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 16.11สานกงานจงหวดนนบร, จงหวดนนทบร ทระลก สมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป, 146.12จนตนาการ กระบวนแสง, เรอ : วถชวตรมนาภาคกลาง (กรงเทพฯ : สยามบคส

แอนดพบลเคชนส, 2540), 24.

๗๑

บทท 4บรบทของการเปลยนแปลง

1. พฒนาการและนโยบายภาครฐการวจยมงเนนในการศกษาประเดนการเปลยนแปลงทางกายภาพของชมชนพกอาศย

รมคลองบางกอกนอย ซงพจารณาทงดานเวลาและสถานททแตกตางกนภายใตบรบท เพอสามารถเขาใจความเปนมาจากอดตสปจจบนและแนวโนมในอนาคต รายละเอยดททาการศกษา ดงตอไปน

- การเปลยนแปลงของลานา- การตงถนฐานรมคลองบางกอกนอย- การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน- องคประกอบชมชน- การใหบรการชมชน- การเดนทางภายในชมชน- โครงขายการสญจรภายนอก- นโยบายภาครฐ

1.1 การเปลยนแปลงของลานาจากการศกษาภาพถายทางอากาศป พ.ศ. 2498 พ.ศ. 2523 และพ.ศ. 2542

(ภาพท 10-11-12) พบวาลกษณะทางกายภาพของลานาไดเปลยนแปลงไป พนท 2 ฝงตลงมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา สอดคลองกบเอกสารตางๆ รวมทงคาใหสมภาษณของผทอยในพนทซงรบรไดตลอดเวลาของการเปลยนแปลงของลานา มสาเหตดงน

1. การไหลของกระแสนา ซงนาเอาตะกอนตามธรรมชาตมาดวย ในขณะเดยวกนกกดเซาะตลงใหพงทลาย ภายหลงมการใชเรอหางยาวในคลองบางกอกนอยเปนจานวนมากเรอเหลานนอกจากกอใหเกดเสยงดงรบกวน ยงทาใหเกดคลนซงทาใหตลงพงลงไปทละมากๆ

2. การเปลยนแปลงของลานา การขดคลองลดทาใหปรมาณนาทไหลผานเขาสคลองบางกอกนอยมนอยลงตามลาดบ อกทงความแรงของกระแสนากมนอยลง ทาใหอตราการทบถมของพนทรมตลงมมาก การกดเซาะทาใหคลองแคบลงเปนอยางมาก

๗๑

๗๒

3. ปรมาณนาในคลองบางกอกนอย ปรมาณการไหลของนาในคลองบางกอกนอยและแมนาเจาพระยาในปจจบนมมากขน อนเนองมาจากการปลอยนาของเขอนทอยตนแมนาอยางสมาเสมอตลอดป ทงเพอการชลประทาน และปองกนนาทะเลหนนในเวลานาขน ทาใหปจจบนคลองบางกอกนอยมความกวางประมาณ 40-60 เมตร1 ซงมากกวาในชวง 20 ปทผานมา

4. การพงทลายของตลง การไหลของกระแสนาทาใหเกดการทบถมของดนตะกอน และการพงทลายของตลง ทาใหพนทดานในของตลงเกดการทบถมของดนตะกอนเกดเปนแผนดนงอกออกไปจากเดม สวนพนททเปนบรเวณทโดนนาเซาะตลงกเกดการพงทลายของแผนดน ปรากฏการณเชนนเกดขนเรอยๆ ตอมามการสรางเขอนรมนาทาใหรมตลงมลกษณะคงท

5. คลนจากเรอหางยาว การเปลยนแปลงลานาอนเนองจากการกนเซาะตลงจากคลนของเรอหางยาว เรอหางยาวมหลกฐานการใชในคลองบางกอกนอยตงแตชวงกอนสงครามโลกครงท 2 และแพรหลายขนเปนอยางมาก เนองมาจากความสะดวกและรวดเรวในการเดนทาง2 ผลเสยทตามมาคอเสยงดงทรบกวน และคลนซงทาใหตลงพงลงไปทละมากๆ

6. สงกอสรางในเขตลานา การกอสรางสงตางๆ ในเขตลานา เชน ทานา โรงจอดเรอ เขอน รวมทงสาธารณะสมบต สะพาน เสาไฟ ทอประปา สงกอสรางเหลานลวนแตทาใหทศทางการไหลของกระแสนาเปลยนไป โดยทวไปแลวการออกแบบเบองตนจะใหสงกอสรางอยในเขตพนดน แตจากการไมไดสารวจพนทกอนทาใหในสภาพจรงจะตองสรางลงไปในนา

7. ขดลอกลานา ในพนทลานาคลองบางกอกนอยจะมการใชเรอขดในการเปดรองนาเพอไมใหลานาตนเขน การขดลอกลานาจะนาดนตะกอนจากกนแมนาขนมาบนตลง เมอแมนาลกขน แนวตลงไดรบผลกระทบคอการพงทลาย

การเปลยนแปลงของลานายงคงมขนตลอดเวลา ทงทสามารถสงเกตไดชดเจนและแบบทตองใชเวลานานจงจะรบรในการเปลยนแปลงได การเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบนมกเกดจากฝมอมนษยเปนสาคญ โดยจากการเรงการเจรญเตบโตของบานเมอง ทาใหเกดปญหาทตอเนองหลายประการ เชน สงกอสรางขนาดใหญทาใหเกดการพงทลายของตลงครงละมากๆ การสรางเขอนรมคลองสายตางๆ ทาใหการไหลของนาใตดนไมสามารถทาไดซงสงผลโดยตรงตอนเวศวทยาของสวนรมฝงคลอง การใชเรอหรอยานพาหนะททาใหเกดคลน ลวนแตกอใหเกดการเปลยนแปลงของตลง

๗๓

1.2 การตงถนฐานรมคลองบางกอกนอยการตงถนฐานรมคลองบางกอกนอยในระยะแรกเปนไปในลกษณะชมชนตามแนว

ลานา ปจจบนพนทรมคลองบางกอกนอยทอยใกลกรงเทพมหานครไดเปลยนเปนชมชนพกอาศย การศกษาภาพถายทางอากาศสามารถแสดงลกษณะการใชทดนรมคลองบางกอกนอยได ดงน

สวนท 1 พนทรมตลง สวนใหญเปนทตงบานเรอน วด โดยบานจะปลกอยรมนาหนหนาออกสลานา บานแตละหลงจะมโรงเรอสาหรบจอดเรอ ตาแหนงทปลกบานจะอยใกลๆ กนถอวาเปน 1 หมบาน สวนใหญภายในหมบานจะเปนญาตกนหรอมความใกลชดกน ภายในหมบานจะมวด ทาหนาทเปนศนยกลางของหมบานในการทากจกรรมทางศาสนาและงานประเพณ บานทอยไกลออกไปหรออยลกเขาไปในแผนดนมนอย โดยสวนใหญจะมทางนาเขาถงเปนสาคญ

สวนท 2 พนทสวนทดอน พนทสวนนเปนทมความสงพนจากระดบนาขนนาลง จะใชเปนททาสวน เพราะมความอดมสมบรณ และสงกวาระดบนาในฤดนาหลาก ทาใหเหมาะกบการเกษตรกรรม รปแบบการทาสวนในเขตคลองบางกอกนอยเปนเอกลกษณอยางหนงทถายทอดมาถงปจจบน การปลกพชแบบผสมผสาน คอในสวนหนงๆ จะปลกพชมากกวาหนงชนด สวนลกษณะนทาใหระบบนเวศในสวนมความสมบรณ

ลกษณะเดนอกประการหนงของสวนในคลองบางกอกนอยคอการทารองสวน การขดทางนาเพอการนานาเขา และการทาเขอนในการควบคมระดบนาในสวน เรยกวา ”ลาประโดง”มลกษณะคลายกบคลองเลกๆ เชอมจากคลองหลกใชทงการนานาจากคลองหลกและการสญจรซงเปนไปโดยสะดวก พนทสวนจะถกแบงเปนสวนยอยๆ แตละสวนจะมเขอนสาหรบเกบกกนาภายใน และปองกนนาทวมในฤดนาหลาก3 ในอดตจะมการใชระหดวดนา แตปจจบนเปลยนไปเปนเครองสบนาเสยเปนสวนใหญ ภายในแตละสวนยอยๆ จะแบงเปนแปลงปลกตนไม และรองสวนซงจะเชอมตอกนทงหมด ชาวสวนอาศยนาจากรองสวนในการรดนาตนไม

สวนท 3 พนทลมทอยลก พนทสวนทอยลกเขาไปในแผนดน พนทบรเวณนสวนใหญจะเปนทลม บางจดจะมลกษณะเปนหนองนาตามธรรมชาต บางครงเปนปาโปรง มหลกฐานในสมยรชการท 5 ซงอยในชวงการกอสรางทางรถไฟสายบางบวทอง จะตองผานพนทซงเปนทลมมากมลกษณะเปนปาโปรงไปตลอด4 พนทสวนนสวนใหญจะใชเปนทสาหรบทานา หรอปลกพชระยะสนเพราะเมอถงฤดนาหลากพนทเหลานจะโดนนาทวมนานกวา 3 เดอน

๗๔

๗๕

1.3 การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนลกษณะการใชประโยชนทดนบรเวณรมคลองบางกอกนอย จากเดมทมลกษณะ

การปลกสรางอาคารบานเรอนอยตามรมคลองและใชพนทดานหลงเปนพนททางการเกษตรในการประกอบอาชพ ตอมาการบรหารราชการแผนดนแบงเขตการบรหารอยางชดเจน จงทาใหพนทในคลองบางกอกนอยทเชอมตดกบแมนาเจาพระยา ถกแบงพนทใหอยในการดแลและการบรหารงานใน 2 จงหวดคอ กรงเทพฯ และนนทบร ตามเสนทางนาทไหลผานเรมตงแตบรเวณสถานรถไฟบางกอกนอย ไปถงแยกปากคลองบางใหญ จงสงผลตอพนททเปนชมชนรมนาเดมจากทเคยมความเรยบงายในการดาเนนชวตเปลยนเปนพนทพกอาศยความหนาแนนมาก มสถานประกอบการและกจกรรมการใหบรการประเภทตางๆ กระจายไปตามพนท ดงจะเหนไดจากสภาพของการใชทดนในปจจบนทมลกษณะแตกตางกน5 โดยแบงเปน 3 กลมหลก คอ

กลมท 1 ชมชนทมการตงถนฐานดงเดมมการปรบเปลยนสงและมความหนาแนนของประชากรมากแถบบรเวณตงแตสถานรถไฟบางกอกนอยตลอด 2 ฝงคลอง ลกษณะของการใชประโยชนของพนทจะถกใชในทางพาณชกรรมและบรเวณทพกอาศยหนาแนนมากสลบกนไปจนถงบรเวณสถานขนสงสายใตใหม ในบรเวณนจะประกอบไปดวยทพกอาศยอาคารราชการ วด ตกแถว อาคารพาณชย บานจดสรร และอาคารขนาดใหญ จนทาใหลกษณะของชมชนเดมทอาศยอยรมนาคงเหลออยเพยงบางสวน

กลมท 2 ชมชนทกาลงมการปรบเปลยนสงและมจานวนประชากรทเพมสงขนทงคนในพนทและคนทยายเขามาอยใหม จากบรเวณทเขตตลงชน เขตบางพลด จนถงทวาการอาเภอบางกรวย จะมลกษณะเปนพนทพกอาศยเรยงรายตดกนไปตามลานา เปนลกษณะของการพกอาศยมความหนาแนนปานกลางและมความหนาแนนนอยโดยลกษณะของการพกอาศยจะมการกระจกตวของอาคารบรเวณรมนาทเปนคลองสายหลก สายรอง และเกาะตวตามเสนทางถนนทคขนานกบแนวคลอง การใชทดนสวนมากจะเปนการพกอาศยและพนทราชการ

กลมท 3 ชมชนทยงคงตงถนฐานรมนาและยงคงดาเนนชวตแบบชาวสวน แถบบรเวณพนทบางใหญและอาเภอเมองนนทบรฝงตะวนตก จะยงมลกษณะของสวนผลไมสลบกบอาคารพกอาศยทมความหนาแนนนอยหรอเบาบาง มการสรางอาคารบานเรอนสวนใหญตดอยกบคลองสายหลกและสายรอง โดยพนทดงกลาวการเขาถงทางบกยงนอยและความสะดวกรวดเรวในการเดนทางยงขนอยกบเรอ ทาใหผคนในแถบนยงคงนยมเดนทางโดยเสนทางนา

๗๖

๗๗

๗๘

๗๙

1.4 องคประกอบชมชนสวนประกอบทสาคญของชมชนนบแตอดต ไดแก วด, ตลาด, โรงเรยน ซงสวน

ใหญจะจบกลมกน ลกษณะเหลานทาใหมองเหนความตอเนองของชมชนในพนท แบงไดดงน1. ชมชนทม วด-โรงเรยน อยใกลๆ กน สวนใหญเปนชมชนเกาทมมาแตเดมและ

กระจกตวตามกลมพนท2. ชมชนทมโรงเรยนขนาดใหญตงอสระ (สวนใหญเปนโรงเรยนมธยม) สวนท

ชมชนมการขยายตวอยางมาก ภายหลงการเปนชมชนรมนากลายเปนทอยอาศยหนาแนนสง

3. ชมชนทตลาดจดตงใหญ/ชมชนพาณชยกรรมเปนการแสดงใหเหนถงการเปนเสนทางคมนาคมทสาคญโดยการรองรบพนทพกอาศยรอบๆ ซงเปนผใช

รปแบบของ วด-โรงเรยน-ตลาด ยงคงเกบรกษาไวไดในชมชนชนบท สวนชมชนในเขตเมองมการพฒนารขยายตวทอยอาศยมากขนทาใหมตลาด, โรงเรยนขนาดใหญขนมารองรบ

ภาพท 3 โครงสรางชมชนแบบเกา

ภาพท 4 รปแบบโครงสรางชมชนแบบใหม

วด

ตลาด โรงเรยน

วด

ตลาดโรงเรยน

ชมชนพกอาศย

พาณชยกรรมแหลงงาน

๘๐

๘๑

1.5 การบรการสงคม

1.5.1 สาธารณะสขการเจบปวยสมยกอนใชหมอโบราณซงเปนพระวดตางๆ ใชยาสมนไพรและ

ไสยศาสตร หรอไมเปนตามคาสอนทสบทอดกนมาของคนแกๆ สามารถทาการรกษาอาการปวยเลกๆ นอยๆ ได

ภายหลงมอนามยและโรงพยาบาลทาใหรปแบบเกาลดความนยมไปและการพยาบาลแบบใหมเขามาแทนท สถานพยาบาลในพนท ไดแก สาธารณะสขซงกยงขาดแคลนอปกรณทาใหชาวบานสวนใหญนยมเดนทางไปรกษาทโรงพยาบาลในเมองมากกวา6

สถานพยาบาลทาใหสขภาพอนามยของประชาชนดขน แตไมมผลกบความเปนอยเพราะชาวบานเลอกทจะใชบรการสถานพยาบาลในพนทหรอนอกพนท

1.5.2 การเกบขยะบานในอดตจะมการจดพนททงขยะของแตละหลง บางสวนสามารถทงลงนา

ไดโดยตรง ตอมาเมอมปรมาณบานมากขน รวมทงการรณรงคใหมการทงขยะใหถกสขลกษณะ ทาใหมการจดระบบการเกบขยะ การเกบแบงเปน 2 สวน การเกบทางนาอยในความรบผดชอบงานสวนทองถน ไดแก เขตบางกอกนอย-ตลงชน-เทศบาลบางกรวย-เทศบาลบางเลน มาเกบขยะ 3ครง/สปดาห สวนขยะตามถนนกมการเกบขยะโดยกาหนดวนเวนวน การเกบขยะไดรบการดแลดวยดทาใหไมมปญหาตอคลองและกจกรรมทเกยวกบนายงใชงานไดอยางด ทาใหสขอนามยของชาวบานดขนจากเดม

1.5.3 ไฟฟาระบบไฟฟาในพนทสวนใหญไดรบทวถงไมมความแตกตางกนในละบาน

สามารถเดนสายไฟจากเสาไฟไปทบานไดแมอยไกลจากแนวถนนสาธารณะ เปลยนจากการเดนเสาไฟตามแนวลานาเปนการเดนเสาไฟไปตามถนนแทน สวนทางนาเปนการเดนสายไฟเพอสองสวางปจจบนยงไมครอบคลมขนอยกบหนวยงานทองถนทดแล

1.5.4 โทรศพทสายโทรศพทจะเดนคกบสายไฟ ทกครวเรอนสามารถตอโทรศพทได

ปจจบนการใชโทรศพทมอถอพบวาทกทมสญญาณครอบคลมพนท

๘๒

1.5.5 นาประปานาประปาใหเดนทอทางนาและทางบก โดยพนทเกาจะเดนทอทางนา สวน

พนทพฒนาใหมจะเดนทอทางบก บางบานจะใชนาคลองคกบนาประปา สาหรบนาดมใชการซอ

1.5.6 สถานทพกผอนการพกผอนในอดตไมมรปแบบทแนนอน บานซงปลกอยในสวนวถชวตแบบ

ชาวสวนทาใหไมตองการการพกผอนทชดเจน กจกรรมทเปนการพกผอนในอดตเปนการพกผอนทไมมรปแบบแนนอน เชน งานเทศกาลมมหรสพ หรองานศพ งานบวช สวนสถานทพกผอนกไมกาหนด เพราะลกษณะของบานและสวนกมความรมรนอยแลว7

ปจจบนพนทในสวนกทม. มการกาหนดรปแบบของพนทพกผอนชดเจน เชนสวนสาธารณะ สวนในชนบทการไปเทยวตามงานเทศกาลยงไดรบความนยมอย นอกจากนคอการเดนทางออกนอกพนทเปนการไปเทยว ไปศนยการคา

๘๓

1.6 การเดนทางภายในชมชนการเดนทางในอดตเปนการเดนทางโดยทางนาใชเรอเปนพาหนะในการเดนทาง

บานทปลกอยรมนามทานา ทาจอดเรอ นอกจากนยงใชในการขนสงผลผลตทางการเกษตร สามารถแบงการเดนทางคมนาคมในพนทได 3 แบบ คอ

- ระหวางบาน- ภายในชมชน- ภายนอกชมชนการเปลยนแปลงรปแบบการคมนาคมทสาคญเกดขนจากเรอหางยาว การเปลยน

แปลงการเดนทางโดยเรอหางยาวทาใหเรอเลกไมสามารถออกสลานาสายหลกได การเดนทางทางบกไดรบความนยมมากสาหรบพนทในเขตเมองพนทรมนาโดนปดทาใหการเดนทางทางเรอไมม ทางเดนตามแนวเขตทดนกลายเปนถนนซอยในชมชนเมอง คลองสายรองถกสรางเขอนและทาทางเดนเพอเชอมตอระหวางชมชน การสญจรออกสภายนอกเปนทางรถทงสน

ภาพท 5 การคมนาคมในชมชนเกษตรกรรมคลองสายหลก

คลองสายรอง

ถนนในชมชน

ถนนจากนอกชมชน

๘๔

1.7 โครงขายการสญจรภายนอกการสญจรทางนาในปจจบนสวนใหญใชเรอหางยาวในการเดนทางไกล โดยจะ

รบสงในเสนทางหลก สวนผทอาศยอยในคลองซอยตองใชเรอรบจาง สาหรบเรอแจวหรอเรอพายยงคงมใหเหนบาง จากรปแบบการสญจรทาใหแบงพนทรมนาได 3 แบบ

1. พนททตดคลองสายหลก พนททตดคลองสายหลกจะเปนบานทมทานาทกบาน สวนมากนอกจากใชบรการเรอรบจางกจะมเรอแจวลาเลกๆ ของตนเอง

2. พนททเปนชมชนหรอทางผานของถนน พนททเปนจดผานของถนนหรอเปนชมชนสาคญ สวนใหญเปนวดหรอตลาด มทานาสาธารณะสาหรบขนลงเรอของบานทอยรอบวดหรอตามแนวถนน

3. พนททไมตดคลองสายหลก บานทไมตดรมนาสวนทอยในเมองจะมทางออกสถนนสายหลก สาหรบบานทออกถนนไมสะดวกกจะมทางเดนเชอมกบทานารวมหรอทานาของบานหลงอนซงสามารถเดนถงกนได

การสญจรทางนามบทบาทกบคนในพนทโดยเหนไดชดเจนในบานทตดรมนา สวนบานทไมตดรมนากพยายามจะสรางการเชอมกบพนทรมนาโดยใชทานารวมและทางเดนเชอม การสญจรในพนทรมนาปจจบนสามารถเขาถงทางถนนไดบางสวน รถเขาถงไดบางสวนเปนทางเดนไปตามรองสวน พนทสวนทตดรมนาสวนใหญจะไมมถนนสายหลกเขาถงโดยตรงจากรปแบบถนนทาใหแบงพนทได 3 แบบ

1. พนททตองผานดวยถนนสายใหญ สวนใหญเปนทางหลวงแผนดน เชนสะพานอรณอมรนทร, ปนเกลา-นครชยศร, ถนนพระราม5-วงแหวนรอบนอก สวนใหญเปนโครงสรางแบบเสาลอยผานพนททาใหการรบรการเปลยนแปลงรมคลองมนอย

2. พนทถนนสายรองทตดผานคลอง สวนใหญเปนถนนสายเกาทมทางเชอมระหวางชมชนมากอนแลวเมอถนนตดผานทาใหเกดการเปลยนแปลงของนาและบก ทาใหชมชนขยายตวเพมขนตามจดตดของถนน

3. พนททถนนตดขนานไปกบคลอง ถนนทเลยบคลองมเพยงบรเวณบางใหญซงเปนชมชนพาณชยกรรม สวนอนเปนถนนเลยบคลอง โดยทวไประยะหาง 100-200 เมตร และมทางเชอมเขาสพนทรมนา

พนททเปนถนนสายหลกขนานไปกบลานาระยะหางจากแนวถนนหลกกบลานาและลกษณะการเชอมตอกบนา มผลตอรปแบบชมชนและอาคารพกอาศยทเปลยนไปอยางชดเจน เชน บรเวณตลาดวดชลอ, บางขนนนท

๘๕

๘๖

1.8 นโยบายภาครฐนโยบายทสาคญแบงออกเปน 2 สวน ไดแก นโยบายจากสวนกลาง คอ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ผงเมอง นโยบายของหนวยงานภาครฐ สวนทเปนทองถน ไดแก กรงเทพมหานคร จงหวดนนทบร องคการบรหารสวนทองถนเหนไดชดเจนในผงเมอง

1. พนทอยอาศยหนาแนนมาก พนทสวนทอยในกทม.ทง 2 ฝงคลองทาใหเกดเปนทอยอาศยหนาแนนมาก

2. สวนทเปนศนยกลางชมชน/หนวยงานราชการ พนทเหลานจะไดรบการสนบสนนสาธารณปโภคและคมนาคมทด ทาใหเกดการขยายตวชมชนอยางมาก

3. สวนเกษตรกรรม สวนใหญรมนาในเขตนนทบรเปนเกษตรกรรมไมเอออานวยตอการพฒนาโครงการทาใหรกษารปแบบเดมได

นโยบายภาครฐเปนผลสาคญทมองไมเหนทาใหเกดการเปลยนแปลงอยางชดเจนในพนทเพราะเปนสวนควบคมทงหมดทม

ภาพท 6 ทศทางการขยายตวของระบบคมนาคม ทมา : สานกผงเมอง กรงเทพฯ,2546

๘๗

2. การเปลยนแปลงจานวนของอาคารพกอาศยรมนาการสารวจภาคสนามเพอหาจานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย ผวจยได

กาหนดขอบเขตของอาคารทศกษา คอตองเปนอาคารพกอาศยอยตดรมนา หรอเชอมตอกบทานาโดยตรง จากการสารวจพบวามอาคารพกอาศยทอยในขอบเขตนทงสน 1355 หลง โดยแบงเปนฝงสถานรถไฟธนบรจานวน 733 หลง และฝงชมชนวดดสตจานวน 622 หลง (พ.ศ. 2546)

ในการศกษาแบงขอมลตามลกษณะพนทสวนยอยๆตามระยะทาง แตละสวนยาวประมาณ 1 กม.(แผนท 4) นาขอมลทไดจากการสารวจทางกายภาพทาการแบงพนทตามลกษณะของขอมล ทาเปรยบเทยบระหวางพนทเพอหาสภาพปจจบนของอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยและสาเหตททาใหเกดความแตกตางระหวางพนท

การสารวจไดแบงขอมลออกเปนกลมๆ ดงน- เรอนแบงตามประเภทอาคาร (ตารางท 4)- เรอนแบงตามอายของอาคาร (ตารางท 5)- เรอนแบงตามความสงอาคาร (ตารางท 6)- เรอนแบงตามประเภทเขอน (ตารางท 7)- เรอนแบงตามประเภททานา (ตารางท 8)

นาขอมลจากการสารวจมาจดกลมขอมล เพอแบงพนทออกเปนสวนๆ ตามลกษณะขอมล โดยพจารณาเปนกลมขอมลเทยบกบตาแหนง

การแบงพนทตามขอมลเพอวเคราะห ดงน- พนทตามลกษณะเรอน- พนทตามอายเรอน- พนทตามลกษณะความสงเรอน- พนทตามลกษณะเขอน- พนทตามลกษณะทานา

2.1 ขอมลการศกษา

๘๘

ประเภทอาคารประเภทอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงชมชนวดดสต)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

เรอนชาวบาน

เรอนคาขาย

เรอนปนหยา

เรอนสมยใหม

เรอนไทย

ประเภทอาคารประเภทอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงสถานรถไฟธนบร)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมหาสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขน

กอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

เรอนชาวบาน

เรอนคาขาย

เรอนปนหยา

เรอนสมยใหม

เรอนไทย

ตารางท 4 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามประเภทอาคาร (ฝงชมชนวดดสต)

ตารางท 4 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามประเภทอาคาร (ฝงสถานรถไฟธนบร)

ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

เรอนทมอายมากกวา 50 ป 10% เรอนอาย 25 – 50 ป 48% 5 – 25 ป 38% สรางใหม 5 ป 5% เรอนทมรปแบบเกาเกนกวา 25 ป มากกวา 60% ยงคงอย สวนอาคารใหญทสรางขนมจานวนนอยมาก คอ 4 – 5 %

แบงตามอายอาคารพบวาอาคารแบบเรอนชาวบาน เรอนไทย เรอนคาขาย เรอนปนหยามะลลา เปนรปแบบเดมของชวตรมนามมากกวา 80% สวนเรอนสมยใหมและเรอนไทยประยกตทสรางใหมมประมาณ 20%

๘๙

อายอาคาร

สรางใหม -5 ป

อาย 5-20 ป

อาย 20-50 ป

อาย 50 ปขนไป

อายอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงชมชนวดดสต)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

อายอาคาร

สรางใหม -5 ป

อาย 5-20 ป

อาย 20-50 ป

อาย 50 ปขนไป

อายอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงสถานรถไฟธนบร)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

ตารางท 5 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามอายอาคาร (ฝงชมชนวดดสต)

ตารางท 5 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามอายอาคาร (ฝงสถานรถไฟธนบร)

ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

พนททมความหนาแนนของเรอนรมนามาก ไดแก ปากคลองบางกอกนอย–วดสวรรณคร บานปลกอยตดกนมบางหลงทมบรเวณบาน สอดคลองกบจานวนประชากรในพนทโดยรวม พนทความหนาแนนของอาคารพกอาศยฝงสถานรถไฟธนบรมมากกวาฝงชมชนวดดสต

จานวนอาคารทงสน 1,355 หลง ในจานวนนเปนอาคารพกอาศยแบบเรอนชาวบาน70% เรอนมะลลา 40% เรอนคาขาย 4% เรอนไทย 6% เรอนสมยใหม 17%

๙๐

จานวนชนอาคารจานวนชนอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงชมชนวดดสต)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมหาสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขน

กอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

3 ชน 4 ชน 5 ชน 6 ชน 7 ชน 8 ชน 9 ชน

1ชน 2 ชน

จานวนชนอาคารจานวนชนอาคารรมคลองบางกอกนอย (ฝงสถานรถไฟธนบร)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

3 ชน 4 ชน 5 ชน 6 ชน 7 ชน 8 ชน 9 ชน

1ชน 2 ชน

ตารางท 6 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามจานวนชน (ฝงชมชนวดดสต)

ตารางท 6 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามจานวนชน (ฝงสถานรถไฟธนบร)

ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

อาคารรมคลองบางกอกนอยมความสง 1 – 2 ชน จานวน 98% สวนอาคารทมความสงมากกวา 2 ชน ม 33 หลง นอยกวา 2% สวนใหญอยบรเวณเขตบางกอกนอยและชมชนทมถนนสายหลกตดผานเปนบางใหญ บางกรวย

๙๑

ตารางท 7 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามลกษณะเขอน (ฝงชมชนวดดสต)

ตารางท 7 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามลกษณะเขอน (ฝงสถานรถไฟธนบร)

ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

อาคาร 75% รมคลองบางกอกนอยมเขอนรมนา บางสวนเปนเขอนของกทม. บางสวนเปนเขอนทสรางขนทงเขอนคอนกรตและเขอนหนทง เขอนทอยนอกเขตกทม.สวนใหญสรางตามสภาพพนทของอาคาร อาคารทพนทโดนนาซดมากๆ ตองสรางเขอนทแขงแรง เขอนแบบอนๆ นอกจากทวามามมากกวา 7% เชน เขอนไมรวก เขอนไมไผ เขอนกระปอง เปนตน

เขอนรมคลองเขอนรมคลองบางกอกนอย (ฝงชมชนวดดสต)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

ไมมเขอ

เขอน กทม.

เขอนคอนกรต

เขอนหนทง

เขอน แบบอนๆ

น

เขอนรมคลองเขอนรมคลองบางกอกนอย (ฝงสถานรถไฟธนบร)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมห

าสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเตย

ไมมเขอ

เขอน กทม.

เขอนคอนกรต

เขอนหนทง

เขอน แบบอนๆ

น

๙๒

ตารางท 8 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามลกษณะทานา (ฝงชมชนวดดสต)

ตารางท 8 ความถอาคารรมคลองบางกอกนอยตามลกษณะทานา (ฝงสถานรถไฟธนบร)

ทมา : การสารวจภาคสนาม พฤศจกายน, 2546

จานวนทานาของบานม 80% เปนทานาบาน 75% นอกนนเปนทานาทอยหลงเขอน บานทไมมทานาเปนทอยในกทม.และสรางเขอนปดกนระหวางบานกบคลอง บานทอยนอกเขอนกทม.จะมทานาทกหลง นอกจากนยงมทานาสาธารณะบรเวณวด โรงเรยน ถนนใหบรการ

ทานา

ไมมทานา

ทานาบาน

ทานาหลงเขอน

.

ทานารมคลองบางกอกนอย (ฝงชมชนวดดสต)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบ ร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองม

หาสวสด

วดสวรรณ

คร

วดนายโร

ง

บางสทอง

บางออ

ยชาง

บางกราง

บางขน

กอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบสถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเ

ตย

ทานา

ไมมทานา

ทานาบาน

ทานาหลงเขอน

.

ทานารมคลองบางกอกนอย (ฝงสถานรถไฟธนบร)

0 ระยะทาง16 00014 00012 00010 0008 0006 0004 0002 000

วดชลอ

สถานรถไฟธนบร

สานกงาน

เขต

วดศรสดารา

ม

คลองมหาสวสด

วดสวรรณ

ครวดนายโร

ง

บางสทอง

บางออยชาง

บางกราง

บางขนกอง

บางไก

รนอก

บางคเวย

ง

วดโบส

ถ

วดอมพวน

บางให

ญ

บางขน

น

วดเกต

วดไกเ

ตย

๙๓

2.2 ลกษณะอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยปจจบนแบงโดยประเภทเรอน1. เรอนพกอาศยแบบเรอนชาวบาน

แบบเรอนชาวบานมสดสวนมากทสดในชวง 25–50 ป เรอนพกอาศยมสดสวนเปน 69% ของอาคารทงหมดในพนท ในปจจบนแนวโนมการสรางอาคารแบบเรอนชาวบานมนอยลง แตเมอเทยบกบทงหมดแลวกยงคงมมากกวา 50% ของพนท เนองจากเปนอาคารทรงไทยและการใชงานเหมาะกบรปแบบชวต การกนแดดกนฝน การใชงาน อกทงการขยายอาคารกทาไดสะดวก รปแบบการกอสรางและเทคโนโลยสามารถสรางไดงาย อาคารสวนใหญสรางดวยไมแตมแนวโนมเปลยนมาเปนอาคารปนหรอใชไมสาเรจรปมากขน

2. เรอนคาขายเรอนคาขายรมคลองบางกอกนอยมทงสน 4% ของอาคารทงหมด แนวโนม

ของเรอนคาขายมนอยลง รปแบบเฉพาะไมตางกบอดต เรอนคาขายปจจบนเปนการปรบปรงจากเรอนแบบอนใหคาขายไดทาใหขาดการพฒนา อกทงรปแบบการคาขายรมคลองลดบทบาทลงมาก ทาใหเรอนคาขายลดลงดวย เรอนคาขายทพบในปจจบนเปนการปรบไปตามลกษณะการใชงาน

3. เรอนปนหยา/มะนลาเรอนปนหยา/มะนลาทเปนรมคลองบางกอกนอยม 4% สวนใหญเปนเรอนเกา

อายมากกวา 50 ป และมแนวโนมทจะลดลง เนองจากขาดผดแล เรอนปนหยาหรอมะลลาสวนใหญเปนอาคารไมมการประดบลวดลายฉลสวยงาม แนวโนมการสรางเรอนปนหยาขนมาใหมมนอย สวนใหญทสรางเปนการสรางแบบเรอนรวมสมย

4. เรอนสมยใหมเรอนสมยใหมมพบเหนมาตงแตแบบอายมากกวา 50 ป และมแนวโนมในการ

เพมจานวนมากขน โดยเฉพาะ 25 ปทผานมา เรอนทสรางใหมเปนเรอนสมยใหม ใชวสดปนหรอไมเปนสาคญ รปทรงจะองมาจากภายนอกทาใหบางครงดแปลกไปจากพนทรอบๆ เรอนสมยใหมมแนวโนมทจะสรางมากขน อกทงรปแบบทสอดคลองกบพนทมากขนตามลาดบ

5. เรอนไทยเรอนไทยมประมาณ 6% ของเรอนทงหมด สวนใหญกวา 50% ของเรอนไทยม

อายมากกวา 50 ป บางสวนมคนอยอาศยไดรบการปรบปรงตามลาดบ สวนทไมมคนอยมกจะทรดโทรมเปนอยางมาก รปแบบอาคารพกอาศยแบบเรอนไทยนยมมากขนโดยเปนเรอนไทยประยกต สวนหนงคอ การสรางใหมบนของเกาเพราะอาคารเกาทรดโทรม บางสวนสรางใหมทงหมด รวมทงคานยมปจจบนทตองการอยในเรอนไทย

๙๔

การจดกลมขอมลโดยอายอาคาร1. พนทเกาอาคารสวนใหญอายมากกวา 50 ป

พนททประกอบดวยอาคารสวนใหญอายมากวา 50 ป สวนใหญแลวอาคารทเปนเรอนไทยเดม ในอตราสวนประมาณ 30% ของอาคารทงหมด ไดแก พนทตงแต ชมชนบางขนน – ชมชนบางคเวยง ลกษณะพนททวไปเปนลกษณะของชมชนชาวสวน โดยมวดเปนศนยกลางชมชน ใกลๆ วดจะเปนทตงของรานคา ความหนาแนนของบานไมมาก

2. พนททอาคารหลากหลายชวงอายพนทมอาคารหลายชวงอายสรางปะปนกน อาคารสวนใหญเปนอาคารทมอาย

5-25 ป และ 25-50 ป เปนหลก พนทเหลานไดแก พนทตงแตปากคลองบางกอกนอย–ชมชนวดไกเตย พนทชมชนวดชลอ และพนทชมชนบางใหญ ความหนาแนนของอาคารรมนาสง และมความหลากหลายของประเภทอาคาร สวนใหญเปนชมชนพกอาศย และชมชนพาณชยกรรม

3. พนททอาคารสวนใหญอายนอยมการเปลยนใหมสงพนททประกอบดวยอาคารสวนใหญเปนอาคารสรางใหม ไดแก พนทชมชน

วดพกลทอง พนทบางสทอง พนทวดปรางคหลวง ลกษณะทวไปเปนชมชนพกอาศย มบานทสรางใหมเพมขนจนสามารถสงเกตการเปลยนแปลงไดชดเจน ความหนาแนนของบานมมาก บานทสรางใหมมทงรปแบบของบานเดยวและบานทเปนลกษณะโครงการจดสรร

ขอสรปทไดจากการศกษาอายและประเภทเรอน1. ความสมพนธของพนททประกอบดวย บาน – วด – พนททากน และองค

ประกอบอนๆของชมชนแบบชนบท ทาใหเจาของบานไมมความรสกแปลกไปจากพนท2. บานทมอายมากกวา 50 ป เหลานยงเปนเรอนพกอาศยทมความตอเนองของ

การอยอาศย การเขาถงของเสนทางการคมนาคมทางบกยงไมสะดวกทาใหการปรบปรงซอมแซมหรอ สรางใหมทาไดยาก เพราะการลาเลยงวสดทาไดโดยทางนาเปนสาคญ

3. การตดเครอขายคมนาคมททาใหเกดการกระจายตวไปตามแนวถนนและพนททเปนจดตดของการคมนาคมทางบกและการคมนาคมทางนากเปนจดทเกดชมชนพาณชยกรรม สวนชมชนพกอาศยขยายตวไปตามแนวถนน ไดแก ชมชนวดชลอ ชมชนบางใหญ เปนตน

4. การสรางเสนทางคมนาคมแบบใหมทตองการกระจายออกสพนทรอบๆ กรงเทพทาใหเกดการตดถนนและการพฒนาทดน การเปลยนเปนทพกอาศยโดยองกบชมชนทมอยเดมหรอวด การขยายตวของพนทจะเปนแบบกระจายตวเตมพนท ไดแก พนทรมคลองบางกอกนอย ชวงตงแตปากคลองบางกอกนอย –วดสวรรณคร

๙๕

5. ผงเมอง เนองจากการทาใหพนทรมคลองบางกอกนอยในเขตกรงเทพมหานครเปนพนทพกอาศย หนาแนนปานกลาง-หนาแนนมาก ทาใหพนทตนคลองบางกอกนอยแตกตางกบพนทเขตจงหวดนนทบรซงเปนพนทเกษตรกรรม

ขอสรปทไดจากการศกษาความสงอาคาร1. อาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยมความสง 1 –2 ชน เนองจาก

- สวนใหญสรางดวยไม- อาคารเปนอาคารพกอาศยทาใหตองการพนทใชสอยไมมากนก- ความเชอและรปแบบชวตทไมนยมสรางอาคารใหสงกวาศาสนสถาน- พนทโดยรอบยงมเพยงพอในการขยายเรอน

2. อาคารทมความสงมากกวา 2 ชน สวนใหญเปนอาคารพาณชย (สง 3 – 4 ชน)3. อาคารพกอาศยสง 8 – 9 ชน นอกจากนบางสวนเปนอาคารสานกงาน ไดแก

พนทตนคลองบางกอกนอย – วดเกด และบรเวณทบางใหญซงเปนพนททเขาออกทางถนนเหมอนกน อาคารสวนใหญมอายนอยกวา 20 ป

4. การขยายตวของอาคาร พนทปากคลอง – วดสวรรณคร สวนใหญเปนอาคาร 2 ชน สรางเตมเนอท บานแตละหลงปลกตดๆ กน สาหรบอาคารบรเวณคลองมหาสวสด – บางใหญ สวนใหญเปนอาคารชนเดยว การขยายตวของอาคารจะลกเขาไปในแผนดนเพอเชอมตอกบถนน บานแตละหลงทสรางใหมจะสรางสะพานเชอมตอกบบานหลงแรกเพอใหออกมารมนาได

ขอสรปทไดจากการศกษาเขอน1. ตาแหนงของเขอนมความสอดคลองกบลานา พนททอยดานนอกของลานาถก

กระแสนาพดพาไปใหตลงพงไปทละมากๆ จะสรางเขอนทแขงแรง สวนพนททอยดานในลานาสวนใหญไมไดรบผลกระทบ บางครงบานกไมจาเปนตองมเขอน

2. เขอนกบเรอหางยาว เรอหางยาวเปนรปแบบการสญจรทางนาทสาคญในปจจบน เรอหางยาวสงผลอยางมาก คอ ทาใหเกดคลนขนทาใหตลงพง การสรางเขอนชวยลดความรนแรงของคลนโดยสรางเขอนทมความลาดเอยงจะทาใหลดความแรงของคลนทกระทบ

3. เขอนกบการระบายนาตามธรรมชาต รปแบบการสรางเขอนม 2 แบบ คอ การถมดนหลงเขอนจนเสมอกบขอบเขอน และการปลอยทงไว อกทงเขอนมความสามารถระบายนาไดกบไมได เขอนทมทวางดานในและขอบเขอนไมระบายนาทาใหเกดนาขงและนาเนาเสยไดงาย กบการระบายนาของดนทอยหลงเขอนกไมด8

๙๖

4. อายของเขอน เขอนแบบหนทยาแนวกบเขอนคอนกรตสวนใหญมความคงทนมากกวา 20 ป สวนเขอนหนทงกบเขอนไม สวนใหญมอาย 4 –5 ป จะตองทาการซอมแซมทาใหปจจบนเขอนแบบหนทงและเขอนไมมลดนอยลงตามลาดบ9

5. เขอนกทม.กบการปองกนนาทวมกทม. เขอนในพนทกทม.สรางขนโดยมงเนนประโยชนในการปองกนนาทวมเปนสาคญ ทาใหเกดผลกระทบทตามมาจากการสรางเขอนหลายประการ เชน นาทวมขง ปญหาอาชญากรรม ปดบงมมมองแมนา ทาใหการสญจรทางนาเปลยนไป สงเหลานทาใหความสมพนธของนาและวถชวตเปลยนไป10

ขอสรปทไดจากการแบงเรอนตามทานา1. ทานาบานสวนใหญสรางเปนสะพานยนเขามาในนา บางสวนเปนสวนหนง

ของชานบาน สวนใหญสรางดวยรปทรงเรยบงาย ม 4 เสา หลงคาบานยนชายคายาวปองกนแดดฝน ทางลงนาเปนบนไดซงสามารถยกเกบได บางครงจะสรางทนง 2 ฝง หรอเปนพนไมทาความสะอาดจนสามารถนงได ทานาสวนใหญสรางดวยไม กลาวไดวาบานทอยเหนอเขตเขอนของกทม. แทบทกหลงมทานา บานทอยลกเขาไปกจะมทางเชอมออกสทานาไดทกหลง

2. ทานาหลงเขอนแบงได 2 แบบ ทานาหลงเขอนกทม. ซงสวนใหญมความสงมากกวา 2 เมตร จะมการสรางบนไดทานาใหทกๆ ระยะ 50 เมตร ทานาลกษณะนมการใชงานนอยเพราะการใชงานยากอกทงเปนทาจอดเรอทาไมได ทานาอกประเภททานาทอยหลงเขอนนอกเขตกทม. พนทรมนาบางสวนทมถนนตดขนานกบนาจะมทานาสาธารณะ ซงเปนทานาขนาดใหญเรอเมลสามารถเทยบไดทาใหเปนจดผานทสาคญของคน11

3. ทานาอนๆ นอกจากทานาบานแลวทานาสาธารณะทอยในชมชนวดหรอปลายถนนเปนจดสาคญของการเปลยนจากนาไปเปนบกซงเปนสวนสาคญของรปแบบชวตรมคลอง

4. บานทอยนอกแนวเขอนกทม. มสวนนอยทไมมทานาบาน สวนใหญจะสรางทางเดม เพอใหมาถงทานาของบานใกลๆ หรอทานารวมของชมชน

5. บานทอยหลงเขอนกทม. พยายามสรางทานาขนมาใหม

๙๗

๙๘

๙๙

๑๐๐

๑๐๑

๑๐๒

๑๐๓

2.3 วเคราะหการเปลยนแปลงอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย

ภาพท 7 แสดงจานวนอาคารรมคลองบางกอกนอยแบงตามอายอาคาร

ภาพท 8 แสดงจานวนอาคารรมคลองบางกอกนอยแบงตามประเภทของเรอน

ภาพท 9 อตราสวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยตามกลมอาย

25ป-50ป641 (48%)

สรางใหม-5ป60 (4.5%)

มากกวา 50ป136 (10%)

5ป-25ป518 (38%)

เรอนไทย/ ไทยประยกต75 (6%)

เรอนสมยใหม228 (17%)

เรอนปนหยา/มะลลา56 (4%)

เรอนคาขาย54 (4%) เรอนชาวบาน

942 (69%)

12345

กลมอาย

0 % 1 0 % 2 0 % 3 0 % 4 0 % 5 0 % 6 0 % 7 0 % 8 0 % 9 0 % 1 0 0 %

เกากวา 50 ป

5-25 ป

สรางใหม-5 ป

25-50 ป

เรอนชาวบาน เรอนปนหยา/มะนลาเรอนคาขาย

เรอนไทย/ไทยประยกตเรอนสมยใหม

๑๐๔

สดสวนของอาคารตางๆ มความสอดคลองกน แนวโนมการเกดอาคารใหมในพนทยงมนอยมาก การเปลยนแปลงในอดตมลกษณะคอยเปนคอยไป สวนใหญเปนการปรบปรงอาคารเการวมทงสรางใหมแตกยงคงอาคารเกาไว อาคารทมจานวนมากทสด คอ อาคารแบบเรอนชาวบานยงคงเปนอาคารทมแนวโนมจะมมากกวา 50% ของทงหมดไปอกนาน อาคารทนยมมากขน คอ อาคารแบบเรอนสมยใหมซงอนเนองจากชวตและวถชวตทปรบสสงคมใหม รวมทงแนวคดและคานยมทจะรบของใหมมากขน สวนแนวโนมของเรอนปนหยาและมะลลามแนวโนมลดลงอนเนองจากไมสอดคลองกบชวตปจจบน สาหรบเรอนไทยมแนวโนมจะเพมมากขนโดยเปนเรอนไทยประยกต

รปแบบชวตแบบเดมซงสบทอดมาในพนททาใหพนทมการเปลยนไปสรปแบบใหมนอย 80% ของพนทยงคงเปนรปแบบชวตทสบทอดมา มเพยง 20% ทรบสงใหมเขามาทาใหลกษณะทางกายภาพเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว องคประกอบอนๆ ของชวตรมคลองไมวาจะเปนเขอนทานายงคงเปนแบบเดมทสบทอดกนมา

การเปลยนแปลงทเกดขนสวนใหญเกดกบบานทอยในเขตกรงเทพฯ ซงมความยาวประมาณ 1 ใน 4 ของคลองทงหมด แตเมอเทยบกบความยาวของคลองทงหมดแลว การเปลยนแปลงทเกดขนมนอยกวา 1 ใน 5 ของทงหมด กลาวไดวาพนทนอกเขตกทม.ยงคงมความเปนอยคงเดม สวนพนททอยในเขตกทม. การเปลยนแปลงทเกดขนแตองคประกอบของชมชนรมนายงอยครบ

๑๐๕

3. กรณศกษาอาคารพกอาศย

3.1 เกณฑในการเลอกอาคารศกษาการกาหนดเกณฑในการเลอกอาคารศกษา เพอใหบรรลตามเปาหมายของการ

วจยน ตองการใหอาคารทเลอกครอบคลมอาคารประเภทตางๆ ทอยในพนท ทงในแงประวตความเปนมาและ ประเภทของอาคาร โดยมเกณฑการเลอกอาคาร ดงน

1. มความตอเนองของผอยอาศย2. มลกษณะทางกายภาพใหเหนลกษณะเฉพาะของเรอนไทยแบบตางๆ3. มองคประกอบอนๆ ของอาคารทเปนลกษณะเฉพาะ ไดแก เรอน, สวน, ทานา,

เขอน และสภาพแวดลอมโดยรอบ4. มความสอดคลองและเขากนไดของบรบททงทเปนธรรมชาต และสงทสรางขน

อนเปนลกษณะเฉพาะของพนท

ตารางท 14 แสดงประเภทและอายของอาคารททาการศกษาอายอาคาร

ประเภทอาคาร สรางใหม – 5 ป 5-25 ป 25-50 ป มากวา 50 ปเรอนชาวบานเรอนปนหยาเรอนคาขายเรอนสมยใหมเรอนไทย/ไทยประยกต

หมายเหต การไมเลอกกรณศกษาเรอนปนหยา/มะนลาเพราะจากการวเคราะห (ภาพท 9) เรอนปนหยามแนวโนมในการสรางใหมนอยทสด

3.2 เกณฑในการเลอกทตงและกรณศกษาในการสารวจรปแบบของเรอนรมนาเพอใหเกดผลตามวตถประสงคของงานวจยซง

ตองการใหกรณศกษาครอบคลมเรอนรมนาในประเดนของ อายอาคาร รปลกษณอาคาร พนทใชสอยทงนจากการศกษาในหวขอท 4.1 พบวารปแบบการขยายตวของเมอง ชมชนรมนาซงไดรบอทธพลจากการขยายตวของเมองหลวงโดยมลกษณะของการขยายตวของกลมอาคารตามชวงอาย

๑๐๖

ในการศกษาไดเลอกพนทกรณศกษากระจายตวครอบคลม แบงกลมศกษาออกเปน3 กลม ดงน

1. อาคารในพนทเขตเกษตรกรรม ถนนเขาถงไดยาก มอาคารกรณศกษา 2 หลงอาคารพกอาศยแบบเรอนชาวบาน บานบางขนน อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบรอาคารพกอาศยแบบเรอนคาขาย บานบางขนกอง อาเภอเมอง จงหวดนนทบร

2. บานพกอาศยในพนทชมชนแบบพฒนา มอาคารกรณศกษา 2 หลง ไดแกอาคารพกอาศยแบบเรอนไทย บานบางสทอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบรอาคารพกอาศยแบบเรอนไทยประยกต ตาบลบางกรวย จงหวดนนทบร

3. บานพกอาศยในพนทปรบเปลยนแบบสภาพแวดลอมเมอง มอาคารศกษา 1 หลง อาคารพกอาศยแบบสมยใหม เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร

3.3 กระบวนการการสารวจในการศกษาสารวจเรอนพกอาศยตามพนทใน ขอ 4.3.2 นน สาระสาคญของการ

วเคราะหมใชอยทอาคารเพยงอยางเดยว โดยมองคประกอบอนๆ ทงกายภาพ เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม อนสะทอนใหเหนวถชวต ดงนนในการสารวจจะกลาวถงองคประกอบชมชนและวถชวตควบคไปกบสถาปตยกรรม เพอใหแยกเหนภาพการสารวจไดชดเจนโดยแบงหวขอ ดงตอไปน

1. ขอมลพนฐานเกยวกบอาคาร2. ประวตความเปนมา3. รปลกษณหนาทใชสอย4. โครงสราง/วสดกอสราง5. ทาการรงวดและแสดงแบบ

๑๐๗

๑๐๘

อาคารกรณศกษาท 1เรอนทรงไทย : บานเลขท 13 ม. 2 ต.บางสทอง อ.บางกรวย จ.นนทบรเจาของ : คณ สนน จนทรขจรมผอยอาศย : ชาย 1 หญง 4 คนพนทใชสอย : 300 ตร.ม.

รายละเอยดจากการสารวจและสมภาษณผใหสมภาษณคอ คณลงสนน จนทรขจร บานหลงนมอายมากกวา 100 ป เปน

บานเกาของครอบครวฝายภรยา เรอนทเหนปจจบนเปนของเดมทรอจากดานหนามาปลกใหมดานหลง และปรบปรงสวนหองนา วสดอาคารเชน พนทบรเวณบานโดยรอบทาเขอนคอนกรต สาหรบปองกนคลนทเกดจากเรอหางยาว เมอนาลงใตถนบานเปนพนดนสามารถปลกตนไมได ตนไมสวนใหญเปนไมกระถางทยกเปลยนทไดในหนานา กจกรรมสวนใหญเกดขนบนเรอน

รปลกษณและหนาทใชสอยอาคารเปนเรอนทรงไทย ยกพนสงใตถนโลง หลงคาทรงสง มการยนชายคา การ

วางผงเปนการรวมกลมบานหลายหลงบนชานเปดโลง รอบตอระหวางบานมรวไมสงระดบสายตาปดโดยรอบ มประตเปด 2 ดาน ดานหนาเปนทานา ดานหลงออกสสวนและมทางออกถนนสาธารณะ

การแบงพนทใชสอย แบงตามอาคารซงมอาคาร 3 หลง อาคารหลงกลางเปนหองพระ หองนงเลน และหองนอนใหญ สวนอก 2 หลงใชเปนหองนอน สาหรบหองครว และหองนาสรางขนใหม พนทเรอนโดยรอบมการกนฝาทกดาน มการใชพนทชานสาหรบทากจกรรมสวนใหญเชน ทาครว ซกผา นงเลน กนขาว เปนตน มทางออกทานา ตอเชอมจากชาน ปจจบนทานายงไดใชงานอย แตมการสรางทาจอดเรอแยกอยดานหลงซงใกลกบครวมากกวา

โครงสรางและวสดกอสรางโครงสรางหลก และโครงสรางหลงคาเปนไมเนอแขง ผนง และพนเปนไมลกฟก

แบบเรอนไทยประเพณ ผนงกนหองภายในเปนบานเพยม เปนไดตลอดความกวาง หลงคามการมงกระเบองดนเผา กระเบองลอนเลก และสงกะส ซงกาลงจะเปลยนใหเปนแบบเดยวกนทงหลง สวนทตอเตมเพมคอ ครวและหองนา เปนปน สรางเปนอาคารหลงเลกๆ บรเวณมมของเรอน สภาพอาคารปจจบนไดรบการปรบปรง เมอ 4 ปทผานมาโดยการรออาคารดานหนาออกและสรางเขอนกนนาโดยรอบอาคาร มการตอเตมสวนหองครว และหองนา อาคารพกอาศย

๑๐๙

ภาพท 10 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 1

๑๑๐

ภาพท 10 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 1 (ตอ)

๑๑๑

ภาพท 10 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 1 (ตอ)

๑๑๒

อาคารกรณศกษาท 2เรอนชาวสวน : บานเลขท 11 ม.1/2 ต.สบวงกลอง อ.บางกรวย จ.นนทบรเจาของ : คณ ยวด ตายเทศมผอยอาศย : 1 ครอบครว 7 คนพนทใชสอย : 280 ตร.ม.

รายละเอยดจากการสารวจและสมภาษณผใหสมภาษณคอ คณลงยวด ตายเทศ บานหลงนมอายประมาณ 30 ป การตงถน

ฐานมา กวา 100 ป (ปจจบนคณลงอาย 80 อยมา 3 อายคนแลว ยายมาจากภาคใต) อาคารสรางแทนอาคารเกาซงเปนเรอนไทย สวนทเหลออยไดแก บานประตซงนามาทาเปนประตกนหองภายในตวอาคารสรางไกลจากคลองประมาณ 20 เมตร โดยสรางเปนทางเดนเชอมระหวางบานและทานาอกทงยงทาหนาทเปนทพกผอนแทนชานซงมในอดต

รปลกษณและหนาทใชสอยเปนอาคารชนเดยวยกพนสง ใตถนโลง วางเรอนยาวขนานกบลานา เรอนหลกม

หลงคาผนเดยว หองครวมหลงคาแยกและมสวนรอยตอ มหนาตางๆรอบบานเปดเตมชองเสา ยนชายคากนแดดกนฝนชดเจน ทานามพนทมากสาหรบใชทากจกรรม และมการใชระดบระหวางพนท

การแบงพนทใชสอยออกเปน 2 สวนหลก ไดแก สวนพกผอน หองพระ และหองนอนอยในเรอนหลก และสวนหองครวแยกจากกนชดเจน ภายหลงมการตอเตมหองครวเพมขนและหองนอนเลก ทาใหหองครวกวางขน กจกรรมกลางวนจงอยทหองครวและระเบยงระหวางบานกบทานา ซงใชทงทาครว พกผอน รบแขก เปนตน มศาลาทานาซงยงใชงานสมาเสมอ สาหรบทาจอดเรอนอกจากจอดทศาลาทานายงจอดไดทประตหองครว และมโรงเกบเรออกดวย

โครงสรางและวสดกอสรางโครงสรางหลก และโครงสรางหลงคาเปนไมเนอแขง ผนง และพนเปนไมตซอน

เกรดทางนอน เสมอระดบหนาตางขนไปตทางตง ผนงกนหองภายในเปนบานเพยม วสดมงหลงคาเปนกระเบองลอนเลก หลงคาคลมทงตวอาคาร หองนาเปนสวนทตอเตมเพมสรางดวยปน สภาพปจจบน ไมตางอะไรกบเมอแรกสรางมเพยงการตอเตมครวเมอประมาณ 10 ปทแลว และซอมแซมตามอายอาคาร การสรางเขอนม 2 ชน ไดแก เขอนสาหรบบาน ทาใหพนทใตถนบานใชงานได ทงเกบเครองมอเกษตร และเลยงสตว และเขอนดานนอกสาหรบปองกนคลนเปนสาคญ

๑๑๓

ภาพท 11 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 2

๑๑๔

ภาพท 11 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 2 (ตอ)

๑๑๕

ภาพท 11 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 2 (ตอ)

๑๑๖

อาคารกรณศกษาท 3เรอนคาขาย : บานเลขท 81 ม.3 ต.บางขนกอง อ.บางกรวย จ.นนทบรเจาของ : คณ จาเรญ คงวฒนะมผอยอาศย : หญง 5 คน ชาย 1 คนพนทใชสอย : 270 ตร.ม.

รายละเอยดจากการสารวจและสมภาษณผใหสมภาษณคอ คณจาเรญ คงวฒนะ บานหลงนสรางขนป พ.ศ. 2526 บนทของ

วด ซงมการตงถนฐานมากกวา 100 ป เครองเรอน/ตขายของสวนใหญเปนของเกาอายมากกวา 70ป สภาพปจจบนไมตางไปจากอดตมากนก ปจจบนสามารถเขาถงไดสะดวก สนคาทนามาขายในรานกจะเขามาทางถนน เปนหลก ในรานประกอบดวย สวนรานอาหารตามสง รานขายของชา รานทาผม ลกษณะเดนของเรอนคาขายคอการไมมทานาแตหนารานจะเปดยาวตลอดความกวาง และเปนชานยนตลอดความยาวราน

รปลกษณและหนาทใชสอยเปนอาคารชนเดยวตงอยในนา อาคารแยกเปน 2สวนดวยหลงคา ดานหนาเปด

ตลอดความยาวเปนชาน ดานหลงมการตอเตมสาหรบเปนหองนาและหองครว มการยนชายคาเฉพาะสวนทเปนชานดานหนา เจาะหนาตางโดยรอบ ตวอาคารเปนหองโลง

การแบงพนทใชสอยไมชดเจนนก จากอดตทมเพยงขายของอยางเดยว ปจจบนลดพนทและเพมเปนสวนทขายอาหารตามสงดวย รวมทงมการตอเตมอาคารสาหรบเปนหองนอนและดานหนาทตดกบนากเปนรานทาผม สวนหองนอนของอาคารเดมปจจบนใชเปนหองพระ เนองจากตวเรอนไมมทานา มทาจอดเรอดานหลง

โครงสรางและวสดกอสรางโครงสรางหลก และโครงสรางหลงคาเปนไมเนอแขง ผนง และพนเปนไมตซอน

เกรดทางนอน เสมอระดบหนาตางขนไปตทางตง วสดมงหลงคาเปนกระเบองลกฟกลอนค หลงคาคลมทงตวอาคาร ดานหนาพนทชานมหลงคายนมาสาหรบบงแดด หองนาเปนสวนทตอเตมเพมสรางดวยปน มการตอเตมออกไปสาหรบเปนหองนอน การเปลยนแปลงจากอดตไมม มเพยงการตอพนทดานหลงสาหรบทาครวและเกบของมากขน

๑๑๗

ภาพท 12 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 3

๑๑๘

ภาพท 12 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 3 (ตอ)

๑๑๙

ภาพท 12 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 3 (ตอ)

๑๒๐

อาคารกรณศกษาท 4เรอนไทยใหม : บานเลขท 36/5 ม.6 ต.วดชลอ อ.บางกรวย จ.นนทบรเจาของ : คณไพรช ทบเทยงมผอยอาศย : 1 ครอบครว (ไมไดอยประจา)พนทใชสอย : 180 ตร.ม.

รายละเอยดจากการสารวจและสมภาษณเปนอาคารทรงไทยประยกตกาลงกอสราง มทานาซงเปนทานาเดมของบาน

อาคารยกสงจากนา ไมมเขอน วสดกอสรางเปนแบบผสมระหวางไมและปน อาคารสง 1 ชน หลงคาแบบทรงไทยและมชายคายนกนแดด ตวอาคารหลกหนดานยาวเขาสลานา มพนทสวนกลางรอบตวอาคารมทางเขาไดทงทางบกและทางนาจงเปนทานา

รปลกษณและพนทใชสอยเปนอาคารทรงไทยประยกต สรางในนา ยกพนสง หลงคาสง ยนชายคาโดยรอบ

ประกอบดวยบานสองหลง หนหนาเขาสลานโลง มรวโดยรอบ มประตดานหนาเชอมกบทานา ตวอาคารใชสไมและเสาซงเปนปน ประตเปดดานหนาตลอดความยาวอาคาร

แบงเปนภายใน ภายนอก ไมไดกาหนดชดเจน การใชงานตามลกษณะของอาคารทแบงเปนสวนๆ รอบอาคารภายนอกมการปลกไมกระถาง ทางเดนจากทางบกสามารถนารถเขามาได

โครงสรางและวสดวสดโครงสรางหลกเปนปน สวนโครงสรางหรอหลงคาเปนไม หลงคามงกระเบอง

ลกฟกลอนเลกตดแบงครง ชายคายนโดยรอบมคนทวยรบชายคา วสดนนภายนอกเปนโครงสรางคอนกรตเสรมเหลก ปกระเบองดนเผา ภายในหองเปนไม วสดผนงเปนไมลกฟก นามาตดตงระหวางเสา ปน วงกบประตหนาตางเปนไม ประตบานนยมเปนไมเตมความกวาง หนาตางกระจก2 ชน ดานนอกเปนไมเปดได

๑๒๑

ภาพท 13 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 4

๑๒๒

ภาพท 13 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 4 (ตอ)

๑๒๓

ภาพท 13 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 4 (ตอ)

๑๒๔

อาคารกรณศกษาท 5เรอนสมยใหม : บานเลขท 21 เขตบางกอกนอย กรงเทพฯเจาของ : คณสมศกด ศรโชคมผอยอาศย : 1 ครอบครวพนทใชสอย : 320 ตร.ม.

รายละเอยดจากการสารวจและสมภาษณเปนอาคารแบบสมยใหมสรางประมาณ 20 ป กอนหนานมทางเดนไปยงทานา

ภายหลงป พ.ศ. 2542 ทางกรงเทพมหานครสรางคนกนนาทาใหตองรอศาลาออก ปจจบนศาลาตงอยบนตลงใชเปนทนงพกผอน สาหรบเรอตอนนขายไปแลวเพราะไมมทเกบ เพราะถาไมไดใชงานกจะผพงไปตามเวลา ตวบานปจจบนไมไดเปลยนแปลงไปมากนก มเพยงสวนทอยรมนาทไดถมดนและปลกตนไมมากขน รวมทงคนกนนาทจะตองทารวกน เพราะไมปลอดภย

รปลกษณและพนทใชสอยเปนอาคารแบบรวมสมย สง 2 ชน มหลงคาคลมทงหมด สวนครวมชนเดยวอย

ดานขางของอาคารหลก รอบบานมทางออกไปยงบรเวณบานภายนอก ชนบนมระเบยงดานทตดกบรมนา รอบๆ บานเปนพนทสนามและสวน มการปลกตนไมใหญ ในสวนรมนามการสรางศาลาขนมาใหม

อาคารเปนพนทแบงเปนสดสวน ไมมทางเดนชดเจน ภายนอกอาคารปลกไมกระถางมสวน พนทรมนามศาลาทานาสาหรบพกผอน

โครงสรางและวสดโครงสรางหลกและโครงสรางหลงคาเปนโครงสรางไม วสดหลงคาเปนกระเบองลก

ฟกลอนค วสดพนเปนไมตตามแนวนอนไดระดบ หนาตางเปนไมตตามตง เหนอชายคาเปนชองระบายอากาศ วงกบหนาตางไมตดกระจก ประตไมทบ ภายนอกอาคารมการสรางทานาขนมาใหมระเบยงหนาบานทาใหม

๑๒๕

ภาพท 14 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 5

๑๒๖

ภาพท 14 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 5 (ตอ)

๑๒๗

ภาพท 14 รายละเอยดอาคารกรณศกษาท 5 (ตอ)

๑๒๘

ตารางท 15 ลกษณะเฉพาะของอาคารกรณศกษา

กรณศกษา หลงท 1 หลงท 2 หลงท 3 หลงท 4 หลงท 5ประเภทอาคาร เรอนชาวบาน เรอนไทย เรอนคาขาย เรอนสมยใหม ไทยประยกต เจาของ อายอาคาร มากกวา100 ป 30 ป 20 ป สรางใหม 20 ป จานวนชน 1 ชน 1ชน มใตถน 1 ชน 1ชน 2 ชน เขอน เขอนหนทง เขอนหนทง ไมมเขอน ไมมเขอน เขอน กทม. ทานา ม ม ม ม มวสดกอสราง ไม ไม ไม ปน ไม+ปนการเขาถง ทางนา+ถนน ทางนา+ถนน ทางนา+ถนน ทางนา+ถนน ทางนา+ถนน

๑๒๙

4. รปแบบชวตรมนาคลองบางกอกนอยรปแบบชวตรมคลองบางกอกนอยสามารถแบงได โดยการรบรสามระดบ- กจกรรมใน 1 วน- กจกรรมทเกยวเนองกบชมชน- ระดบอดมคต

4.1 กจกรรมใน 1 รอบวนวถชวตทเกดขนรมนามอยตลอดวน

ตารางท 11 กจกรรมทเกดขนในหนงรอบวนเชา เทยง เยน คา

ชนบท

พอบานแมบานลกวยทางานคนแก

อาบนา ทางาน/ทาสวน อาบนาพกผอน พดคย พกผอนทากบขาว อาบนา ทางาน อาบนา ทาอาหาร พกผอนไปโรงเรยน กลบบาน เลน พกผอนไปทางาน กลบบาน เลนพกผอนอาบนา

เมอง

พอบานแมบานลกวยทางานคนแก

- พกผอน - พกผอน - พกผอน - พกผอน พกผอน พกผอน

ชวตรมคลองชวตรมคลองของชนบทกบในเมองแตกตางกนมาก ในชนบทยงคงมการใชนาใน

กจกรรมตางๆ มาก แมบานเปนผใชนาและพนทรมนามากทสด อกทงนาในคลองกอนเขาเขตเมองยงมคณภาพดพอใชอาบหรอใชงานตางๆ การทยงมกจกรรม

๑๓๐

4.2 กจกรรมทเกยวเนองกบชมชน

กจกรรมทเกดขนของชมชนคลองเปนทางสญจรสาหรบเรอนานาชนด เชาตรมพระพายเรอมาบณฑบาต ตอน

เชามเรอหางยาววงรบสงคนทางานและนกเรยน สายมเรอสนคามาขายของนานาชนดทงของสดและของแหง เมอตลาดวายจะเหนเรอของแมบานพายไปมาหาสกนระหวางบาน ในวนพระกไปวดวนไหนมตลาดกไปตลาด เรอหางยาวบางตาลงเหลอชวโมงละ 1 ลา ซงเปนเครองบอกเวลาทเทยงตรงเหมอนกน จนกระทงตอนเยนเรมจะเหนเรอหางยาวเพมมากขนเพอนาผคนกลบบาน เรอมตงแต ต 5–2 ทม บางครง 3–4 ทมกยงมอย12

ทานาเปนททากจกรรมทหลากหลายทสด ทกๆ เชาเปนทาเรอเพอรอเรอหางยาวตอนสายเปนชวงทแมบานใชสาหรบทางานบานรวมทงพกผอน บานหลงทมผสงอายกมานงททานาเพราะมอากาศด และแนวลานาทยาวสดสายตากบภาพผคนทากจกรรมรมนาทาใหมองไมมเบอ

นาในคลองเปนทอาบนาสาหรบทกคนไดเพราะมคณภาพด รวมทงการนานาขนมาใชงานตางๆ เชน ซกผา ลางจานชาม ทาความสะอาดบาน นอกจากนในเขตบานยงมการขดลานาเลกๆ เรยก “ลากระโดง” เพอนาเรอเขามาจอด รวมทงใชนาทไหลเขามาในการรดนาพชผกทปลกไวหลงบาน

สาหรบสวนกใชนาจากคลองบางกอกนอย โดยมการพฒนารปแบบสวนทาใหเปนรองสวนรบนาในเวลานาขนและกกนาในเวลานาลด รอบๆ สวนยกคนสงสาหรบกนนาทวม นอกจากนยงมลากระโดงทเชอมตอระหวางสวนและออกมาสคลองบางกอกนอยทาใหการเดนทางโดยทางเรอเปนไปโดยสะดวก

พนทรมนาเปนททากจกรรมสาหรบทกคนในครอบครวซงทกคนมกจกรรมแตกตางกนออกไป ถอไดวาเปนการสรางสมพนธทดในครอบครวอยางหนง

ชมชนคาขายรมนากจกรรมของชมชนจะเกดตงแตเชาตร เรอพายนาพชผลมาจากในสวนซงอยลกเขา

ไป บานทอยรมนาเปดหนาบานสนาเพอใชการวางสนคาได คลองเตมไปดวยเรอพอคาแมคาทตอรองราคาสนคากบลกคา บรรยากาศตลาดมตงแตเชาและวายในตอนสายของแตละวน ตลาดแบบนมทบางคเวยงเพยงทเดยวและสวนใหญลกคาก คอ นกทองเทยวนนเอง13

๑๓๑

การคาขายอกแบบเกดขนในรานคารมนารวมทงเรอขายของซงมาตรงเวลาในทกๆ เชา เรอนคาขายบางครงจะมเรอของตนนาสนคาไปขายรวมทงแลกเปลยนโดยนาพชผลจากสวนออกมา สวนเรอทรบซอผลผลตทางการเกษตรยงคงมอยบางแตกมนอยลงตามลาดบเพราะมถนนเขามาแทนท

ชมชนตลาดในเมองกจกรรมเกดขนในตลาด ทาเรอมชาวสวนทนาผลผลตการเกษตรมาขาย รวมทง

เปนทาจอดเรอของคนมาซอของ ตลาดเปนตลาดนดจดขนในวดเปนสวนใหญนอกจากนบางชมชนเปนตลาดบก มสถานทขายของตลอดทงวน ทาเรอจะเปนทา

เรอสาธารณะทสามารถนาเรอมาจอดได นอกจากจะมเรอหางยาวใหบรการยงมเรอขนาดเลกทรบสงระยะใกลซงไดรบความทนยม เชน บางใหญ วดชลอ

บานในเมองสวนใหญกจกรรมทเกดขนรมนามนอย ทางเดนลงสนาถกปดตาย การใชนาใน

คลองไมม กจกรรมทเกดขนรมนาเปนเพยงการนงพกผอน บานเหลานมรวรอบแขงแรง กจกรรมของคนเกดในบานมากกวา

อกประเภทบานหนง คอ แบบเรอนชาวบานทอยรมคลอง บานแบบนกอนหนานหนหนาสนาแตเมอมถนนกลายเปนหนาบาน คลองกลายเปนหลงบาน กจกรรมทเกดขนยงคงมบางแตไมมากนก มบางสวนซงอยหลงกาแพงกนหนาบานแบบนไมมโอกาสเหนคลองแมแตนอย

ตารางท 12 ชวงเวลาของกจกรรมรมคลองบางกอกนอย

เชา สาย บาย เยน คาบานในสวน × × × × ×

บานตลาด × × - - -บานคาขาย - × × - -ตลาดบก × × - - -ตลาดนด × × - - -บานในรว - - - × -บานในเมอง - × × × -

๑๓๒

กจกรรมทเกดขน ในตอนเชาเปนกจกรรมการเดนทางเปนสวนใหญ มเรอหางยาวทาหนาทรบสงคน ตอนสายเปนชวงทเกดกจกรรมมาก คอ การเดนทางของเรอคาขายตามตลาดตางๆ ทเกดขน บานรมนาเงยบสงบเหมาะสมแกการพกผอน กจกรรมจะมากขนตอนเยนอกครงเมอคาลงกจกรรมรมคลองเรมนอยลงเพราะทกบานมสอบนเทงดงดดความสนใจ

สมาชกในครอบครวในเขตชนบทสวนใหญมความเกยวดองเปนเครอญาตกน โดยยดถอลกษณะการ

แตงเขาบานของฝายชาย ซงปจจบนไมเปนรปแบบทกาหนดแนนอนแลว ในอดตสวนมากมความรจกสนมสนมกนมากอนซงตางจากปจจบนทบานสวนมากไมรจกกนมากอน

อาชพเดมสวนใหญเปนชาวสวนเปนกลมอาย 50 ปขนไป ปจจบนกยงทาสวนอยสวนกลมอาย 30–50 ป สวนมากรบราชการอยในเมองโดยพกอยในพนท มสวนนอยททางานเอกชน นอกจากกลมอาย 25–30 ป ทางานบรษทมากขน สวนความคดเหนของกลมเดกกมแนวโนมไปเชนนนทาใหอตราสวนของผทเปนชาวสวนลดลงและยงคงมอยสวนใหญอยในวยชรา14

สวนผทอาศยอยในเขตเมองสวนใหญไมใชคนในพนท บางบานอยมานานกวา 30– 40 ป มอาชพรบราชการและทางานบรษทอยในเมอง คนกลมนมแนวโนมการยายออกโดยไมมความ ผกพนกบพนท

วดวดตงอยรมคลองสายหลกหรอคลองสายรองสนนษฐานในเบองตนวาอาจจะอยรม

คลองสายหลกแตการทนาเปลยนทศทางทาใหวดอยลกเขาไป15 แตกมคลองสายรองเขาถงวดไดอโบสถของวดจะหนหนาออกสลานาเสมอไมวาจะอยทศไหน ในวดจะมทานาวด บางวดมหลายศาลา ทาหนาทเปนทานาสาธารณะของชมชนรอบๆ นอกจากนมลากระโดงเลกๆ สาหรบนาเรอพระบณฑบาตเขามาจอด บรเวณรมนาสวนมากเปนลานโลงสาหรบจดกจกรรมตางๆ เชน ตลาดนดหรองานประจาปของวด

การเดนทางไปวดสวนมากจะพายเรอไปเพราะสะดวกสาหรบการนาอาหารไปถวายพระหรอบางครงไปพรอมๆ กนหลายๆ คน สาหรบวดในเมองกจกรรมรมนามนอยลง คนมาวดทางถนนเปนหลก ทานาถกปดตาย หรอจดเปนสวนหยอมสาหรบพกผอน

๑๓๓

โรงเรยนโรงเรยนบางสวนอยกบวดโดยใชพนทสวนหนงของวด ใชทานารวมกบวด ตอนเชา

เดกๆ มาโรงเรยนโดยเรอหางยาว บางคนอยใกลใชวธเดน กจกรรมรมนาของเดกๆ สวนใหญเปนทเลนเพราะรมนาจะเปนทวาง

ธนาคารรมคลองบางกอกนอยมธนาคารออมสน 2 สาขา ทตงหนหนาออกสนามเรอ

ธนาคารทใหบรการฝากเงนถงหนาบาน ปจจบนการใชบรการธนาคารเปลยนไปเปนทางบกแลว

รานคา/ตลาดรานคารมคลองบางกอกนอยมจานวนไมมากนก สนคาทขายมตงแตของชา ของ

กน รานอาหาร รานขายวสดกอสราง รานคาเหลานมกจะมเรอสาหรบขนสงสนคาใหลกคา

ประเพณกจกรรมทางประเพณ สวนมากเกยวของกบวด เชน งานออกพรรษา งานประจาป

ในชวงปใหมซงจะจดขนในชมชน โดยจะไมซาวนกน งานประจาปเปนงานทยงไดรบความนยมของคนในพนท บางงานจดถง 9 วน 9 คน16 พนทรมนามการออกรานขายของ วตถประสงคของงานเหลานสวนใหญเพอเรยไรเงนในการซอมแซมบารงวด งานประเพณทสาคญ เชน

- งานชกพระ- งานออกพรรษา- บวชนาค- ปใหม

๑๓๔

5. การเปลยนแปลงของชมชนรมคลองบางกอกนอยการศกษาการเปลยนแปลงดานตางๆ ของชมชนรมคลองบางกอกนอยทาใหสามารถ

แบงชมชนรมคลองบางกอกนอยออกโดยใชการเปลยนแปลงเปนตวแบงลกษณะได ดงน1. ชมชนตามแนวลานา ชมชนยงคงมรปแบบชวตแบบชมชนเกษตรกรรมทม วด-โรง

เรยน-ตลาด เปนโครงสรางของชมชนและขยายตวตามแนวรมนา ไดรบระบบสาธารณปโภคครบครนแตระบบทางถนนไมรบกวนมากนก

2. เกดจากแนวถนนทตดตอกบแนวลานาทาใหเกดการเปลยนแปลงจากบกเปนนาและขยายตวไปตามแนวถนนชมชนแบบนม ตลาด-ศนยราชการ โดยอาจยงยดอยกบ วด-โรงเรยนเดมหรอตงใหม ชมชนแบบนจะพฒนาอยางรวดเรวแตเปนไปตามแนวถนนทมสาธารณปโภคเทานนสวนพนทรอบๆ คงเดม

3. ชมชนพกอาศยหนาแนนเปนชมชนทเกดขนโดยมศนยกลางของโครงสรางเกา เชนวด-ตลาด แตเมองโตขนศนยกลางเหลานนลดบทบาทลง ชมชนเปนสวนหนงของโครงสรางโดยรวมถงจะใชทรพยากรภายนอกมากกวาภายในชมชน

ตารางท 13 รปแบบชมชนรมคลองบางกอกนอย

ชมชนตามแนวลานา ชมชนตามแนวถนน ชมชนขยายตว

การเปลยนของลานา มเปลยนแปลง มเปลยนแปลง มเปลยนแปลงการตงถนฐาน มรองรอยชมชนเกา - -ลกษณะชมชน เกษตรกรรม พกอาศย + การคา พกอาศยหนาแนนการใหบรการชมชน ครบ ครบ ครบการเดนทาง ทางนา +ทางบก ทางนา + ทางบก ทางบกการสญจรภายนอก ไมกระทบโดยตรง เชอมตอกบถนนสายยอย เชอมตอกบถนนสายหลกนโยบายรฐ พนทเกษตรกรรม พนทพาณชยกรรม ทอยอาศยหนาแนน

๑๓๕

เชงอรรถบทท 4

1กรมศลปากร, ตลาดนา : วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง (กรงเทพฯ : กรมศลปากร,2543), 48.

2เรองเดยวกน, 46.3กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน (กรงเทพฯ : กรมการปกครอง กระทรวง

มหาดไทย, 2538), 14.4เรองเดยวกน, 15.5เตมศกด ภาณวรรณ, ปจจยการเปลยนแปลงของชมชนรมนาในคลองบางกอกนอย

(กรงเทพฯ : จฬา ลงกรณมหาวทยาลย, 2543),162.6กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 118.7จนตนาการ กระบวนแสง, เรอ : วถชวตรมนาภาคกลาง (กรงเทพฯ : สยามบคส แอนดพบ

ลเคชนส, 2540), 21.9ศกดสน ทองสขมา, การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองภายหลงการกอสรางคนกนนา

เขตตลงชน (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 86.10เรองเดยวกน.11เรองเดยวกน, 87.12เรองเดยวกน, 42.13กรมศลปากร, ตลาดนา ;วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง, 21.14ญาน สรประไพ, การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวน

จงหวดนนทบร (กรงเทพฯ : ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร, 2537), 46.15เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง

กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง,” ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541 ฉบบท 2 (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542), 245.

16กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 18.

๑๓๖

บทท 5ววฒนาการความสมพนธของนาและชมชนพกอาศยรมนา

การศกษาความเปลยนแปลงพนทรมคลองบางกอกนอย พบวาพนทรมนาเดมซงเปนขอบเขตทศกษากบภาพรวมการเปลยนแปลงของชมชนมความแตกตางกน ผวจยใชวธเปรยบเทยบสวนตางๆ ของชมชนและวเคราะห เพอหาความเชอมโยงปจจยทาใหยงคงสภาพความเปนชมชนพกอาศยรมนาไวได รวมทงการคงลกษณะเฉพาะของเรอนรมนา และวถชวตแบบรมนา มเนอหาทศกษาดงน

- ลกษณะเฉพาะของชมชนพกอาศยรมนาและปจจยททาใหคงอย- เอกลกษณของอาคารพกอาศยรมนาและชวตรมนา- ปจจยทสงผลตอชมชนพกอาศยรมนา- ผลตอบรบของชมชนพกอาศยรมนา

1. ลกษณะเฉพาะของชมชนพกอาศยรมนาและปจจยททาใหคงอยการศกษาลกษณะของชมชนรมนาในหวขอ 4.1 และ เพอหารปแบบของชมชนพก

อาศยรมนาพบวาการเปลยนแปลงของชมชนมความแตกตางกนตามพนท จดเรมตนของชมชนเรมจากการทใชชวตอยรมนา สรางบานพกอาศยรมนา มแมนาเปนทางสญจรในพนท ขยายเปนชมชน การขยายตวของชมชนมองคประกอบหลกซงเปนแกนของชมชนคอ วด-ตลาด-โรงเรยน การเปลยนแปลงของชมชนรมคลองเรมจากการพฒนาการคมนาคมทางบก บานยายขนมาอยบนตลง การเชอมโยงของผคนยงคงอาศยลานาเปนหลกทาใหบานแตละหลงหนหนาออกสลานา โดยดานหลงเปนพนทเกษตรกรรม

1.1 เปรยบเทยบชมชนรมนาความสมพนธของนาและชมชนรมนาโดยมคนเปนตวยดทกๆ องคประกอบไว พน

ทลานาคลองบางกอกนอย ตลอดจนสงคมวฒนธรรมทองถน สรปไดวาปจจยททาใหการคงอยของสงคมรมนา และโครงสรางความสมพนธมดงน

กายภาพ เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม

๑๓๖

๑๓๗

ตารางท 14 การเปรยบเทยบชมชนรมคลองบางกอกนอย

พนทศกษา การเปลยนแปลงของชมชน

1. พนทศกษาท 1

ทางกายภาพ- เปนการตงถนฐานตอเนองจากการเปนเสนทางคมนาคมทางนา และการแสวงหาททากน- ชมชนกระจกตวตามแนวลานา พนทโดยรอบเปนพนททากน- สวนใหญการเขาถงทางถนนยงไมสะดวก การเขาถงหลกเปนทางนา

2. พนทศกษาท 2

ทางกายภาพ- เปนผลจากการตงเสนทางคมนาคม เกดชมชนบรเวณจดตดของถนนและนา

- ชมชนตามแนวถนนและ ชมชนทเปนแขนงแยกจากแนวถนนพนทรมนาเหมอนเดม

- การเขาถงโดยทางถนนไดสะดวก เปนถนนซอยเชอมตอกบถนนสายหลก

3. พนทศกษาท3

ทางกายภาพ- เปนผลจากการขยายตวของกรงเทพฯ ทขยายตว ตามเสนทางสายหลก

- การใชพนทมความหนาแนนของอาคารสง และกระจายตวเตมพนท

- การเขาถงโดยทางถนนไดสะดวก เปนถนนซอยเชอมตอกบถนนสายหลก

๑๓๘

ตารางท 14 การเปรยบเทยบชมชนรมคลองบางกอกนอย (ตอ)

พนทศกษา การเปลยนแปลงของชมชน

1. พนทศกษาท 1

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ- การคมนาคมในพนทเลอกใชทางนาเพราะสะดวกกวาทางบกบานสวนใหญมทางเชอมตอถนนดานหลง- พนทสวนใหญใชไปในดานทอยอาศยและเกษตรกรรม- มระบบเศรษฐกจในชมชน โดยสามารถสรางผลผลตและแลกเปลยนผลผลตในชมชน- การเชอมโยงระบบเศรษฐกจภายนอก

2. พนทศกษาท 2

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ- เสนทางคมนาคมทางนากบบกสาคญเทากน มการเปลยนเสนทาง ชมชนเปนตวเชอมระหวางนาและบก

- ประกอบดวยพนท อยอาศย พานชยกรรม เกษตรกรรม วด- ไดรบสาธารณปโภค และความสะดวกสบาย- ลกษณะเศรษฐกจจะกระจกตวอยบรเวณรอยตอของนาและบก

3. พนทศกษาท3

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ- เสนทางคมนาคมทางถนนเปนหลกในการเดนทาง ทางเชอมตอกบนาถกปดดวยเขอน

- ไดรบสาธารณปโภค และความสะดวกสบาย- ระบบเศรษฐกจเปนสวนหนงของระบบเศรษฐกจโดยรวม ความสมดลในชมชนไมม

๑๓๙

ตารางท 14 การเปรยบเทยบชมชนรมคลองบางกอกนอย (ตอ)

พนทศกษา การเปลยนแปลงของชมชน

1. พนทศกษาท 1

การเปลยนแปลงทางสงคม- ชมชนขยายตวไปตามแนวลานา บานทเกดซอนทบภายหลงจะ

สรางทางเดนเชอมกบทานาเดม- มลกษณะของชมชนแบบเอกภาพ คอมปจจยการผลตและการ

แลกเปลยนผลผลตในตวชมชน- ความเปนชมชนชดเจนภายในประกอบดวยองคประกอบทเปน

แกนชมชนชดเจน

2. พนทศกษาท 2

การเปลยนแปลงทางสงคม- การขยายตว เปนไปตามเสนทางคมนาคมทางหลก เปนไปตาม

แนวคมนาคม- ชมชนมการขยายตวและเกดความเปนชมชนยอยๆ หลายๆสวน

ทบซอนกนในชมชนใหญทาหนาทตางกน- องคประกอบของสงคมแบบใหมเพมขนมา ไดแก หนวยราชการ

การคา การเงน สถานพยาบาล

3. พนทศกษาท3

การเปลยนแปลงทางสงคม- การขยายตวของชมชนเกดเตมพนท โดยยดตามเสนทางคมนาคมหลกเปนแกนในการขยาย

- ความซบซอนของสงคมสง แตละชมชนมหนาทของตวเองเฉพาะอยาง ชมชนพกอาศยขาดหนวยยอยของชมชน

- องคประกอบเดมของชมชนจะลดบทบาทลง ชมชมกลายเปนสวนยอยของระบบใหญ

๑๔๐

1.2 วเคราะหปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงการเปลยนแปลงทสงเกตไดชดเจนในพนทศกษา คอการเปลยนจากการตงถน

ฐานแบบตามลานาสบกโดยอาศยแนวคมนาคมทางบกเปนเสนทาง ประมาณกอนป พ.ศ.2500 เลกนอย ปจจยสาคญ คอ ระบบคมนาคมทางบก การใหบรการสาธารณปโภคตามแนวเสนทางทตดใหม และรวมทงการขยายของกรงเทพฯ ทาใหพนทรมคลองบางกอกนอยเปนทรองรบการขยายตวของศนยกลางเมอง สงผลตอลกษณะชมชนเดมชวตแบบเดม องคประกอบชมชนแบบใหมถกสรางใหม เชน หนวยราชการ โรงพยาบาล ธนาคาร รานคา สภาพเศรษฐกจและการประกอบอาชพของคนในพนทเกยวของกบสงคมภายนอกมากขนตามลาดบ

เมอนาชมชนรมนาทง 3 แบบมาเปรยบเทยบโดยแยกโครงสรางของชมชน โดยแยกการเชอมโยงของชมชนรมนาเดมและชมชนรมนาทเกดขนใหม เพอวเคราะหหาความสมพนธของชมชนรมนาทสบทอดมาจากอดต มประเดนทนาสนใจดงน

การตงถนฐาน รปแบบและขนาดชมชนชมชนรมคลองบางกอกนอยมการตงถนฐานทเหมอนกนคอ การเปนชมชนขยาย

ตวตามลานา ภายหลงเมอมการเปลยนแปลงของสงแวดลอมทาใหเกดชมชนขยายตวตามถนน และชมชนแบบขยายตวจากชมชนเกาตามลาดบ มสาเหตททาใหเกดความแตกตาง ดงน

- การพฒนาระบบคมนาคมทางบกทาใหเกดการขยายตวตามแนวถนนซงมสาธารณปโภค และการใชทางสญจรทางบกซงรวดเรวและสะดวกกวาทางนา

- การขยายตวของเมอง พนทคลองบางกอกนอยอยไมไกลจากกรงเทพฯ ทาใหเปนพนทรองรบการกระจายตวของคนในเมองทตองการทพกอาศย

เศรษฐกจและอาชพในชมชน- ชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม

เพาะปลกผลไมเปนสาคญ การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทาใหสวนไมไดรบผลผลตเทาทควร การเปลยนแปลงทางกายภาพ การขยายตวของเมองทาใหระบบนเวศวทยาในพนทสวนไมเหมอนเดมผลผลตไมไดตามทเคยเปนมา1

- คนรนใหมในชมชนเปลยนอาชพไปรบราชการหรอ ทางานในเมองมากขน สวนชมชนทขยายเพมภายหลงลวนแตมลกษณะของชมชนเมอง รานคารมนาเปลยนเปนรานคาตาม

๑๔๑

ถนน รานคาแบบรมนายงคงขายไดในเขตหมบานเพราะ ชาวบานอยใกลบานและเปนทางผานทจะไปวดหรอไปบานใกล รวมทงความสนทสนมรจกกนดทาใหยงไดรบรการอย

โครงสรางพนฐานชมชน- วด ยงคงทาหนาทของศนยกลางทางจตใจอย และไดรบความนยมขนเนอง

จากคนยคใหมตองการทพงทางจตใจ วดอยในตาแหนงศนยกลางหมบานทสามารถเดนทางไดทงทางบกและทางนา คนในพนทสามารถเดนทางไปไดงาย ขณะเดยวกนกมถนนสะดวก

- ตลาด ในทนมความหมายครอบคลมทง ตลาดสด ตลาดนด รานคา เรอพาย เรอจร ยงคงมอยไดเพราะบานรมนายงคงเปดทานาและเดนทางไปซอของโดยเรอ

- โรงเรยน มความสาคญในพนทลดลงเพราะ กจกรรมสรางความสมพนธระหวางโรงเรยนกบผปกครองนอยลง คนในพนทสงบตรหลานไปเรยนไกลๆ การกาหนดหนาททชดเจนทาใหรสกแตกตาง

- องคประกอบเดมทงสามอยาง แมวาจะถกลดหนาทลงไป แตยงคงมอยและเปนหนวยพนฐานของชมชนทแทจรง นอกจากองคประกอบเดมซงมอยแลวยงมสงใหมทเพมและมบทบาทตอชมชนแบบใหม ไดแก หนวยราชการ รานคาในชมชน ธนาคาร

- เกดจากการทหนาทเกาๆ ไมสามารถรองรบรปแบบใหมของชวตไปไดแลว

การใหบรการชมชนและปญหา- สถานพยาบาล การมทางคมนาคมทางบกทดทาใหเมอปวยสามารถไปรกษา

ในเมองได- การเกบขยะ มใหบรการเกบขยะของหนวยงานทองถนทาใหสะอาดตา- การใชบรการเรอหางยาวมเสยงดงรบกวน แตเกดการปรบตวและเปนความ

เคยชน

๑๔๒

1.3 ปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงชมชนรมนาการแบงขอมลโครงสรางชมชนโดยใชลกษณะชมชนทแตกตางกนเมอนามาจด

เปนตารางแสดงการเปลยนแปลงทเกดขนทาใหสามารถใชเปนเครองมอในการวเคราะหและอานผลการวเคราะหไดเนอหา อนไดแก

การตงถนฐานและการขยายตว- การพกอาศยรมนาเรมตนจากบานรมนา เรมแรกเปนการขยายตวไปในแนวลา

นา บานแตละหลงมระยะหางกนพอสมควร เมอมการตดถนนการตงถนฐานจะขยายในตาแหนงทเปนจดเชอมของลานาและถนน สวนตาแหนงอนๆ ถนนจะขนานไปกบลานา ทาใหเกดเปนระยะทางระหวางนากบถนนโดยมบานและสวนอยระหวางกลาง การขยายตวจงเกดขนจาก 2 ดานทาใหโครงสรางการขยายตว ไมเหมอนกน

- การขยายตวของพนทถนนดานทอยตดรมนา ซงมการตงถนฐานมากอน เกดการขยายตวตามแนวลานาเปนหลก บานทปลกรมนาจะไมนยมปลกตดๆ กน ถาหากวาบานรมนามความ หนาแนนกจะปลกลกเขาไปในสวน และสรางทางเดนหรอสะพานเชอมกบทานาของบานรมคลอง แตละหลงจะมบรเวณบานปลกตนไม ภายหลงเมอกนรว บานจะอยตดกน มทางเดนเทาเปนตวเชอมระหวางบานกบบาน และเชอมตอกบทานา ภายหลงเมอถนนพฒนาจะสรางทางเดนเชอมออกมาสถนน โดยถนนจะมขนาดเลกรถใหญไมสามารถเขาถงได

- การขยายตวดานทเปนถนนบานทขยายตวจากทางถนนจะเปนไปตามการตดถนน โดยจะเรมจากรมถนนสายหลกซงจะสรางเปนตกแถว แนวถนนทเปนตวเชอมระหวางถนนสายหลกกบชมชนเดมจะเปนแนวของการขยายของจานวนบาน และกระจายไปทวพนทโดยมถนนเปนแกนบานทขยายดานนจงมถนนเขาถงหนาบานทกหลง บานสวนใหญเปนตกแถวและมสวนของพนทสเขยวเพยงเลกนอย

- ทศทางการขยายตวของชมชนมลกษณะทสอดคลองกน และมองเหนความเชอมโยงของชมชนแบบเกาสชมชนแบบใหม

- ชมชนแบบตามรมนา จะขยายตวตามแนวยาวของลานาสายหลกหรอสายรอง เมอพนทรมนาหนาแนนแลวกจะเกดบานในสวนเพมขนเปนระดบทสอง โดยยงคงการเชอมกบทางนาไวเมอมการตดถนนผานพนทเปนทางเชอมระหวางชมชนเกาและถนนทตดใหมจะเปนแนวการขยายตวของชมชน เมอชมชนหนาแนนมากขนการขยายตวกจะเกดขนแบบเตมพนท โดยยดแกนของถนนหลกเปนตวกระจายชมชน

๑๔๓

การเปลยนแปลงทเกดขนในโครงสรางชมชนรมนา- การสรางเขอนปองกนนาทวมของกทม. ทาใหบานทอยหลงเขอนถกปดกนทาง

เชอม ทานาโดนรอถอนออกไป- รปแบบชวตมการปรบตวสมาชกในบานรนใหม ทางานในเมองมากขน เกษตร

แบบชาวสวน บางพนทไดรบผลผลตนอย ทาใหเกดอาชพใหม เชน การปลกไมดอกไมประดบ พนทสวนบางแหงเปดใหนกทองเทยวเขาชม3

- การคมนาคมทางนามเรอหางยาวลาใหญทาใหเกดคลน เรอเลกเกดอนตราย- เสยงรบกวนจากเรอหางยาว

1.4 ปจจยทยงคงรกษาสภาพความเปนชมชนรมนา1. ระบบการคมนาคมและการขยายตวโดยรวมของเมองไมกระทบพนทโดยตรง

การขยายตวของบานรมนาทมจากชมชนรมนาเดม คอยๆ ขยายตวทาใหกลายเปนพนทสวนเชอมตอระหวางการสญจรทางถนนและชมชนเดม ชมชนเดมมการเตบโตโดยการขยายชมชนออกมา ชนกบแนวของชมชนเมองซงขยายตวจากแนวถนน ดงนนในชมชนทชมชนเดมมขนาดพอสมควรจะเกดเปนแนวกนชนระหวางรปแบบชวตแบบเดมและชวตแบบใหม ผทอยในชมชนเดมสามารถ ใชระบบคมนาคมทมมาใหมได ขณะเดยวกนกยงคงใชลานาไดเหมอนเดมระบบคมนาคมขนาดใหญแยกเปนอกระบบหนงซอนอยบนระบบเดม ไมเชอมตอโดยตรง

2. การทบานในแตละชมชนมความตอเนองของการอยอาศยการขยายเปนชมชนซอนขนมาและผทอยอาศยปจจบนมความเขาใจทดกบ

สภาพรมนาและหวงแหนทจะรกษา4 บานสวนใหญทอยรมคลองจะเปนบานเดมอยมานานแลวหรอไมกเปนบานทสรางโดยคนในพนท และมแนวโนมทจะรกษาบานและพนทรอบๆ ใหเหมอนเดม

3. ระบบโครงสรางชมชนแบบเกายงคงอย ทาใหการใชชวตแบบเดมยงใชไดอยองคประกอบชมชนเดม คอ วด-โรงเรยน-ตลาด ยงคงมอย ในพนทชมชนเดม

วดยงคงเปนศนยรวมกจกรรมทางศาสนา และงานรนเรงเสมอ รมคลองมรานคารมนาซงพายเรอไปซอของ รวมทงตลาดบก(ตลาดนด) กจดขนในวดซงเปนศนยกลางชมชน ทาใหการใชชวตแบบเดมสาหรบคนในพนทยงคงมอย มเพยงโรงเรยนททาตวแปลกหางออกไปจากชมชนมากขน

๑๔๔

4. การปรบตวของชาวบานยอมรบการเปลยนแปลงเนองจากการเปลยนแปลงในชมชนเกดขนอยางชา ทาใหคนในชมชนมการ

ปรบตว และมมมมองสงทเกดไปในทางทดและไมมองวาเปนอปสรรคในการดารงชวตแบบเดมบางสวนของคนในพนททางานในเมอง บางสวนยงเลอกทจะทาสวน มองเหนภาพของการปรบเปลยนความคดโดยยงมความหวงแหนในพนท การมองปญหาแลวแกไขใหเหมาะสมกบสภาพปจจบน เชน ทาใหสวนทไมใหผลผลตกจะเปลยนไปเปนไมดอกแทน การมองปญหาของเรอหางยาวเปนระบบขนสงมวลชนทมประสทธภาพอยางหนง เสยงดงทเกดขนเปนนาฬกาเตอนทกๆ 1 ชวโมง

ภาพท 15 โครงสรางชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย

วด

โรงเรยนตลาด

การเปลยนแปลงทางกายภาพ

ความตอเนองของชมชน

การปรบตวของชมชน

ระบบโครงสรางแบบแนวกนชน

การเปลยนแปลงทางสงคม

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

การเปลยนแปลงทางสงแวดลอม

องคประกอบชมชน

๑๔๕

2. ความสมพนธของนา เรอนพกอาศยรมนาและชวตรมนาจากการจาแนกเรอนในพนทตามการสารวจทางกายภาพทงตลอดความยาวคลอง นา

มาวเคราะหความเหมอน และความแตกตางกนของเรอนแตละประเภทโดยนาอาคารกรณศกษาเปน 5 กลมอาย ไดแก

- อาคารทมอายการสราง ใหม-5 ป จานวน 1 หลง- อาคารทมอายการสราง 5-25 ป จานวน 2 หลง- อาคารทมอายการสราง 25-50 ป จานวน 1 หลง- อาคารทมอายการสราง 50 ปขนไป จานวน 1 หลง

2.1 การเปรยบเทยบสถาปตยกรรมนารายละเอยดตางๆ จากการสารวจทางกายภาพ ซงสงผลตอลกษณะของเรอนใน

พนทมาจดตารางเพอการวเคราะหรายละเอยด โดยแยกเนอหาออกเปน 2 สวน ไดแก

การวเคราะหลกษณะกายภาพ1. รปทรง สดสวน2. วสดกอสราง รายละเอยดสถาปตยกรรม3. องคประกอบอาคาร เชน ศาลพระภม โรงจอดเรอ เขอน ทานา เปนตน

การวเคราะหการวางตวอาคารและพนทใชสอย1. ทศทางการวางเรอน ทศทางการวางทางเขาเรอน2. พนทใชสอย ระดบของบาน3. ทางสญจรในอาคาร พนทโดยรอบอาคาร

๑๔๖

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม

1. รปลกษณ และสดสวน

อาคารกรณศกษาท 1

- อาคารเรอนไทยประเพณ- อาคารชนเดยวยกพนสง- หลงคาหนาจวสงมหนาบน- ยนชายคา- เปนเรอนหลงยอมๆ เชอม กนดวยชาน

อาคารกรณศกษาท 2

- เปนอาคารสเหลยมผนผา- มสวนตอเตมหองครว- หลงคาลาด45° ยนชายคา- เจาะชองหนาตางโดยรอบ- อาคารชนเดยวยกพนสง- ใตถนบานใชเลยงสตว

อาคารกรณศกษาท 3

- เรอนคาขาย สง 1 ชน- ดานหนาเปดยาวเพอ เปนรานขายของ- มอาคารหลงเลกตอเตม- มหนาตางโดยรอบ- ดานหนามชานยาว

อาคารกรณศกษาท 4

- เรอนไทยประยกต สง 1 ชน- ประกอบดวย เรอน 3 หลง- หนาจวสง หลงคาสแดง- ผนงสแดงกบแนวเสาสขาว- เจาะชองหนาตางโดยรอบ- มซมประตดานหนา

อาคารกรณศกษาท 5

.

- อาคารพกอาศยสง 2 ชน- ระยะหางจากนา 20 เมตร- หลงคาลาดตา ยนชายคา- มสนามหนาบาน- มหนาตางลกฟกกระจก- โดยรอบมระเบยง

๑๔๗

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม (ตอ)

2. โครงสราง

อาคารกรณศกษาท 1

- โครงสรางหลกไม- หลงคากระเบองลอนเลก- พนไมกระดานปชน- ผนงแบบเรอนไทยประเพณ- มการยนชายคารอบดาน รบดวยคนทวย

อาคารกรณศกษาท 2

- โครงสรางหลก ไม- หลงคากระเบองลอนเลก- ไมกระดานปชน- ผนงตซอนเกรดทางตง- หลงคาตายนชายคายาว

อาคารกรณศกษาท 3

- โครงสรางหลก ไม- หลงคากระเบองลอนค- พนไมกระดานปชนหน หนาสนา- ผนงตซอนเกรดทางตง- หลงคาเปนผนเดยวกน

อาคารกรณศกษาท 4

- โครงสรางหลก คสล.- หลงคากระเบองดนเผา- พนปกระเบองดนเผา- ผนงทบกออฐสแดง- ประตเปดกวาง เพม มมมอง

อาคารกรณศกษาท 5

.

- โครงสรางหลก ไม คสล.- หลงคากระเบองลอนค- พนชนลางปน ชนบนไม- ดานรมนามกาแพงกนนา สง ประมาณ 2 เมตร- มการยนระเบยงดานหนา

๑๔๘

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม (ตอ)

3. องคประกอบอาคาร

อาคารกรณศกษาท 1

- ศาลาทานา- ศาลพระภม, ศาลปยา- ทาจอดเรอ- มสวนหลงบาน- มเขอนรอบอาคาร

อาคารกรณศกษาท 2

- ศาลาทานา- ศาลพระภม- ทาจอดเรอ, โรงเรอ- มสวนหลงบาน- มเขอนรอบอาคาร

อาคารกรณศกษาท 3

- ศาลาทานา- ศาลพระภม- ทาจอดเรอ- พนทเกบของ

อาคารกรณศกษาท 4

- ศาลาทานา- ศาลพระภม- ทาจอดเรอ, โรงเรอ- มสวนหลงบาน

อาคารกรณศกษาท 5

- ศาลาพกผอน- ศาลพระภม, ศาลปยา- โรงรถ- มสนามหญา, สวน- มเขอนดานหนา

๑๔๙

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม (ตอ)

1. การวางผงและทศทาง

อาคารกรณศกษาท 1

- หนหนาออกสนา- มศาลาทานาดานหนา- มทาจอดเรอดานขาง- การแบงพนท 3 ระดบ ระเบยง, ชาน, หอง- พนทเชอมกนโดยระเบยง

อาคารกรณศกษาท 2

- หนหนาออกสนา- มศาลาทานาดานหนา- มโรงเรอ ทาจอดเรอดานขาง- การแบงพนท 3 ระดบ ระเบยง, ชาน, หอง- มหลงคาคลมทงหมด

อาคารกรณศกษาท 3

- หนหนาออกสนา- มชานยาวดานตดกบนา- ทาจอดเรอดานขาง- การแบงพนท 3 ระดบ ชาน, ขายของ, หองนอน- มหลงคาคลมทงหมด

อาคารกรณศกษาท 4

- หนหนาออกสนา- มศาลาทานาดานขาง- มโรงเรอ ทาจอดเรอดานขาง- การแบงพนท 2 ระดบ ระเบยง, หอง- แบงการใชงานชดเจน

อาคารกรณศกษาท 5

- หนหนาออกสนา- มศาลาพกผอนดานขาง- มโรงจอดรถอยตดทางถนน- อาคาร 2 ชน- รอบๆ บานเปนสนาม- แบงการใชงานชดเจน

๑๕๐

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม (ตอ)

2. พนทใชสอย ระดบอาคาร

อาคารกรณศกษาท 1

- แบงหองพระ, หองนอน หองนา ครว แยกจากกน เชอมดวยระเบยง- ม 3 ระดบ- มทางเดนเชอมไปศาลา

อาคารกรณศกษาท 2

- แบงหองพระ, หองนอน หองนา ครว แยกจากกน เชอมดวยระเบยง- ม 3 ระดบ- ทางเดนไปทานา เปนระเบยงขนาดใหญ

อาคารกรณศกษาท 3

- แบงหองพระ, หองนอน หองนา ครว แยกจากกน เชอมดวยสวนคาขาย- ม 3 ระดบ- ไมมศาลาทานาแตมชาน

อาคารกรณศกษาท 4

- แบง หองนอน หองพกผอน หองนา ครว แยกจากกน เชอมดวยระเบยง- ม 2 ระดบ- มทางเดนเชอมไปศาลา

อาคารกรณศกษาท 5

- แบง หองนอน ชนบน หองนา ครว พกผอนชนลาง แบงชดเจนชนบน-ลาง- ไมมระดบ- มการจดสวนรอบบาน

๑๕๑

ตารางท 15 เปรยบเทยบรปแบบสถาปตยกรรม (ตอ)

3. ทางสญจรในอาคาร พนทโดยรอบอาคาร

อาคารกรณศกษาท 1

- มชานเปนตวเชอมสวนตางๆ- แบงพนทโดยระดบ- มศนยกลางอาคารทชาน มทางออกไปทานา ทาเรอ ไปสวน- การสญจรโดยรอบทางเทา

อาคารกรณศกษาท 2

- มชานเปนตวเชอมสวนตางๆ- แบงพนทโดยระดบ- มทางออกไปทานา ทาเรอ ไปสวน มหลงคาคลม- การสญจรโดยรอบทางนา มถนนเขาถง

อาคารกรณศกษาท 3

- มโถงเปนตวเชอมสวนตางๆ- แบงพนทโดยระดบ- มทางออกไปทาเรอ ไปถนน มหลงคาคลม- การสญจรโดยรอบทางนา มถนนเขาถง

อาคารกรณศกษาท 4

- มระเบยงเปนตวเชอม- แบงพนทโดยระดบ- มทางออกไปทาเรอ ไปถนน ไมมหลงคาคลม- การสญจรโดยรอบทางบก

อาคารกรณศกษาท 5

- แบงอาคารตามการใชสอย- แบงระดบชนบน ชนลาง- ทางเดนไปศาลาจดสวน- การสญจรโดยรอบ ใชทางบก

๑๕๒

2.2 การวเคราะหสถาปตยกรรมเมอนาอาคารกรณศกษาทง 5 หลงมาเปรยบเทยบสามารถวเคราะหความเหมอน

และความตางของสถาปตยกรรมรมคลองบางกอกนอย ทงในดานอายอาคารและประเภทสาระสาคญ ดงน

2.2.1 การวเคราะหลกษณะกายภาพรปลกษณเรอน สดสวน อาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยจะมความ

แตกตางกนตามประเภท เพราะมการใชสอยทไมเหมอนกน แตขนาดและสดสวนอาคารไมแตกตางกนมากนก อาคารสวนใหญมความสง 1-2 ชน ประกอบขนจากเรอนหลงเลกๆ และเชอมกนซงบางครงมหลงคาปดเพอความเหมาะสมกบการใชสอย โดยสามารถระบสาเหตไดดงน

- ชวงเวลาทกอสราง อาคารทมอายมากกวา 50 ปสวนมากสรางแบบเรอนไทย และเรอนปนหยา/มะนลา สวนอาคารทมอายนอยกวา 50 ปลงมากจะสรางแบบเรอนชาวบานคอ มหลงคาลาดชนนอย ยนชายคายาว เจาะชองหนาตางโดยรอบ และมระเบยง ซงสอดคลองกบรปแบบสถาปตยกรรมทเปนทนยมในสมยนน สาหรบอาคารทสรางใหม สวนใหญเปนอาคารแบบสมยใหม ซงองรปแบบหรอสญลกษณมาจากอาคารเดม เชน เรอนชาวบาน หรอเรอนไทย เพราะเจาของมความเชอวารปแบบเหลานเปนตวแทนของพนท

- รปแบบกจกรรม อาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยเกดจากความตองการพนฐานของเจาของ ดงนนอาคารทสรางออกมาจะเปนไปตามรปแบบชวต และความเคยชน ทาใหอาคารประกอบดวยอาคารขนาดยอมๆ เมอมความตองการพนทใชสอยเพมกจะตอเตมและเชอมพนททงสองดวยชาน

- สภาพแวดลอม และวถชวต อาคารสวนใหญมเจาของเปนคนในชมชนการสรางหรอเปลยนแปลงอาคารจะคานงถงสงแวดลอม เชน ตองการใหสอดคลองกบบานอนๆตองการใหยงคงรกษาตนไมรอบๆ บาน ตองการใหยงคงดาเนนรปแบบชวตทเปนมาจากในอดต5

ทาใหบางครงอาคารทสรางใหมจะมลกษณะเฉพาะแตเมอเวลาผานไป อาคารหลงนนจะปรบตวเขากบพนทและเปนบรบทใหกบอาคารหลงอนๆ ทเกดขนใหม

จากอาคารกรณศกษาพบวาอาคารทสรางใหมซงเปนอาคารพกอาศยยงคงรกษารปลกษณและสดสวนของอาคารไว โดยเปนความเขาใจของเจาของอาคารทมทศนะตอรปทรงของอาคารรมคลองบางกอกนอยวาควรมความสอดคลองกบอาคารเดมทมมา

๑๕๓

2.2.2 วสดกอสราง รายละเอยดสถาปตยกรรมอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย มวสดกอสรางหลกไดแก ไมและ

คอนกรตเสรมเหลกอาคารสวนใหญจะสรางดวยไมหรอรวมกน อาคารทสรางดวยคอนกรตเสรมเหลกสวนใหญจะเปนอาคารในเขตเมอง และบานทสรางใหมบางสวน สามารถวเคราะหไดดงน

- อายของอาคาร อาคารทมอายมากกวา 25 ปขนไปสวนมากมโครงสรางหลกเปนไม เนองจากในอดตไมเปนวสดกอสรางทแพรหลายและหาไดงายในพนท ปจจบนไมเปนวสดกอสรางทมราคาแพง อกทงคอนกรตเสรมเหลกไดรบความนยมมากกวา

- ชางฝมอ ชางในทองถนมความถนดในการทางานไมมากกวาคอนกรตเสรมเหลก ซงมความซบซอนกวา อาคารสวนใหญสรางโดยชางในทองถนหรอเจาของบานเปนผควบคมการกอสรางเอง6 อกทงเมออาคารสรางเสรจแลวการจะปรบปรงหรอซอมแซมทาไดสะดวก

- การเปลยนแปลงของชางในปจจบน ชางในพนทลดนอยลง การกอสรางหรอปรบปรงอาคารทง งานไมและงานปนสวนใหญเปนชางนอกพนท บางสวนเปนบรษทรบสรางบานจาก กทม. ทาใหความเขาใจเกยวกบวสดและเทคโนโลยทเปนภมปญญา ชาวบานขาดหายไป

- การสบทอดของภมปญญาชาง การกอสรางในสวนรายละเอยดอาคารสวนใหญเกดจากการปรบตวใหเขากบสงแวดลอม ซงถายทอดจากชางรนหนงสอกรนหนง กลายเปนภมปญญา เชน หนาตางบานเปดของเรอนไทย การยนชายคาของบาน การยกระดบของอาคารเมอขาดความตอเนองลกษณะเดนเหลานจะถกเอามาใชในเชงสญลกษณมากกวาความเขาใจในสงแวดลอม

2.2.3 องคประกอบอาคารอาคารพกอาศยมองคประกอบอนๆ นอกเหนอจากตวอาคาร ไดแก ทานา

ทาจอดเรอ โรงจอดเรอ ศาลพระภม ศาลปยา อาคารพกอาศยทมความเปนอยแบบในเมองจะมสนามหญาและสวนในบรเวณบาน มโรงจอดรถ สงเหลาน มอยและตาแหนงทแตกตางกน ดงตอไปน

- ทานา บานพกอาศยรมคลองบางกอกนอย มากกวา 90% ของทงหมดมทานา สวนทไมม บางสวนมเขอนกนไว (กทม. สรางเขอนกนนาทวมตลอดแนวคลองบางกอกนอยในป พ.ศ. 2543 ทานาทงหมดตองรอถอนปจจบน ผานมา 4 ป) บางสวนเรมสรางทานาขนมาใหมการสรางบนพนดนและในนา ทานาเปนพนทอเนกประสงค มการปรบเปลยนตลอดเวลาใหสอด

๑๕๔

คลองกบรปแบบชวต ทตองการทากจกรรมตางๆ ในพนทเดยวกน ในแตละชวงเวลา ตาแหนงของทานาจะอยตดรมนา สวนมากจะสรางใหเปนชานมหลงคา เพอใชทากจกรรม

- ทาจอดเรอ และโรงเรอ บานพกอาศยรมคลองบางกอกนอยจะมทาจอดเรอ และโรงเรอแยกจากทานาอกทาหนง ตางจากอดตททาจอดเรอจะอยททานาและโรงเรออยแยกเนองจากปจจบนเรอหางยาวกอใหเกดปญหาคลนอยางมาก เรอทจอดทานารมคลองการขนลงไมสะดวกการยายทาจอดเรอไปไวดานในพนทเปนการหลบคลนไดด บางบานทมบานอยลกเขาไปกสามารถใชทาจอดเรอรวมกบบานอนได ปจจบนบานทมโรงเรอมนอยลงเนองจากมเรอทใชจานวนไมมากและไมจาเปนตองสรางโรงเรอ เรอทเกบไวบางครงไมมโอกาสไดใชกจะขายไป7 บานทมโรงเรอสวนมากเปนบานสวนซงยงตองใชเรอในการสญจรเปนหลก

- ศาลพระภม ศาลปยา อาคารพกอาศยสวนมากจะม เพยงหนงศาลคอศาลพระภม เพราะบานสวนใหญจะมการไปวดสมาเสมอ ดงนนการไหวผบรรพบรษจะทาทวด แนวคดการตง 2 ศาลสวนมากเกดจากแนวคดในเมอง คอคนทยายเขาไปใหม จะมการตง 2 ศาลคกนซงขดแยงกบความเชอเกาทบอกวาคนตายไมควรอยในบาน ภายในบานสวนมากจะมรปเคารพทางศาสนาเปนหลกสวนรปบรรพบรษจะมเพยงรปภาพหรออฐเปนทระลกแตไมใชเพอการเคารพ8

- สนามหญาและสวนในบาน บานพกอาศยรมคลองบางกอกนอยสวนมากไมมสวนในบานเพราะลกษณะของบานทตงอยในสวนอยแลว รอบๆ บานเตมไปดวยตนไมนานาชนด บางสวนเปนไมผล บางสวนเปนไมทใหรมเงา บางสวนปลกเพอเปนศรมงคล สวนในบานจะเปนสวนกระถาง เพราะบานตงอยในพนทนาทวมถง จะปลกพชสวนครวเปนสวนใหญเชน พรกมะเขอ เปนตน สวนในบานมในบานทอยในเขตเมองหรอบานทสรางใหม บางสวนของบานกลายเปนสนามหญา ตามแนวเขตทกจะปลกไมใหญเพอบอกอาณาเขต และสรางกาแพงระหวางบานสวนแบบนตางกบสวนแบบแรกทกลาวมา คอเปนสวนสาหรบการพกผอน9 นาชมนามอง ขณะเดยวกนกตองการการรกษาสง ประโยชนและวตถประสงคของการสรางสวนตางกน

- โรงจอดรถ อาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยทอยในเขตเมองจะมโรงจอดรถ เปนองคประกอบเพมเนองจากรปแบบชวตปจจบนทการสญจรทางบกไดรบการพฒนาและสะดวกสบายมากขน สาหรบบานทถนนไมตดผาน หากบานมรถกจะจอดรถไวทวดหรอไวทบานซงตดถนนกอนทจะเดนเขามาในทบาน เหนไดวารถมความสาคญ อนเนองดวยการคมนาคมทางบกทไดพฒนาไปอยางมาก

๑๕๕

2.2.4 การวเคราะหการวางตวอาคารและพนทใชสอยทศทางการวางเรอน ทศทางการวางทางเขาเรอนอาคารรมคลองบางกอกนอยจะหนหนาเขาสคลอง โดยมการวางตว

อาคารขนานไปกบลานามากกวาการวางตามทศ โดยจะหนดานยาวเขาสนา บางบานซงเปนบานเดยวจะหนดานสกดเขาสนา บานจะมระยะหางจากนาประมาณ 10-20 เมตร เจาของบานบอกวาสวนใหญบานจะตงอยบนตลงแตจากการเปลยนแปลงของลานา ทาใหบานทเหนอยในนา ทศทางการเขาบาน บานจะเขาจากทางหนาบานซงเปนนา ดานขางจะมทางออกสาหรบ โรงเรอ และทางออกดานหลงทจะเชอมตอกบพนทสวนดานใน หรอทางออกถนน ปจจยทสงผลตอการวางรปแบบอาคาร

- ภมศาสตร อาคารทตงอยรมคลองบางกอกนอยสวนมากจะวางขนานไปกบลาคลอง มากกวาเพราะดานหนาบานซงตดกบนาทาใหสะดวกสบายในการเดนทาง สวนดานหลงบานเปนพนทสวน เปนความสอดคลองโดยธรรมชาตของพนท บานทอยตดรมนาไดรบอทธพลของนาซงเมอลมพดจะนาความชมชนมาใหผทอยอาศย การวางอาคารบนตลง ยกพนสงทาใหสามารถใชพนทใตถนในการทากจกรรมตางๆ ได

- การใชงาน บานรมนาจะมพนทเวนระยะจากนาและดานหลงกอนทจะเปนพนทสวนเพอใหพนทดานหนาทากจกรรมหรอปลกตนไม สาหรบใหรมเงา หรอพกผอน ทางเขาออกของอาคารจะมทางเขาหลกดานหนาเนองจากเปนทางเดนเชอมกบทานา และทางเขารองดานหลงซงจะเปนทางเดนไปสวนหรอทางออกสถนน นอกจากนยงมทางออกทาจอดเรอ เนองจากการยายทาจอดเรอดานหนามาเปนดานขางแทน ทาใหการออกมาสทาจอดเรอโดยตรงจะสะดวกมากกวา

2.2.5 พนทใชสอย ระดบของบานการจดพนทใชสอยในอาคาร อาคารพกอาศยแตละประเภทจดพนทใชสอย

แตกตางกน ตามประเภทอาคาร แตมลกษณะรวมเหมอนกนคอการทพนทใชสอยจะไมแบงขอบเขตชดเจน และมพนทบางสวนทจะทาหนาทเปนพนทอเนกประสงค เชน ชานบาน ทานา เปนตน พนทใชสอยบางประเภทมการตอเตมใหมโดยจะทาเปนแบบกะทดรด เชน หองนา ครวแบบใหม ทาใหมองดเปนการตอเตมมากกวาเปนสวนหนงของอาคาร

การแบงระดบพนทภายในอาคาร มการแบงระดบพนสามระดบ ไดแก ชานโลง ชานใน และในหอง แตละสวนจะยงแบงยอยไดอก หรอถาแบงตามลกษณะพนทกจะไดเปน

๑๕๖

สวนโลง สวนในชายคา และสวนในหอง ซงทาหนาทแตกตางกนไป ปจจยทมผลตอการแบงพนทและระดบอาคาร

- กจกรรม ผอาศยจะทากจกรรมแตละอยางตามความเหมาะสมของพนทเชนในหองเปนพนทสาหรบนอน ชานในเปนพนทสาหรบพกผอน ชานนอกเปนพนทในการทากจกรรมกลางวน เดกๆ ใชวงเลน

- แบงระดบของผใชงาน พนสงสดจะปผาสาหรบตงเครองบชาพระพทธรป10

พนทรองลงมาเปนทนอน พนทวไปเปนทสาหรบงานครว พกผอน เมออยดวยกนในครอบครวผใหญจะนงอยสงกวาเดก

- การแบงสดสวนของหอง ทาใหผใชงานเหนขอบเขตของหองโดยไมจาเปนตองกนดวยกาแพง ระดบทแตกตางทาใหเกดการรบรถงความเปนพนทสาธารณะและพนทสวนตว แตในขณะเดยวกนทาใหมองเหนกจกรรมทเกดขนในสวนอน

- มมมองและการรบร การทบานมหลายระดบและมพนทประเภทตางๆกนทาใหมมมมองหรอมตทมองเหนลกขนอกทงหองโลงทาใหการนาแสงจากภายนอกทาไดดกวา ผทอยอาศยไมรสกวาคบแคบ จากระยะหางของเสาทมชวงสน

2.2.6 ทางสญจรในอาคาร พนทโดยรอบอาคารลกษณะทางสญจรภายในอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย ไมวาจะ

เปนเรอนแบบใดจะมลกษณะซอนทบกนโดยมจดรวมกนทชาน สาหรบการเขาถงในทางลกจะมการเปลยนระดบหรอเปลยนรปแบบของเสนทางเพอใหรบรวาเกดการเปลยนตาแหนง โดยการยกระดบหรอการใชหลงคาปด สาหรบทางสญจรโดยรอบ การเดนออกมาทานามลกษณะเปนเสนตรง ผานพนทสวนโลงกอนจะเปนทานา เชนเดยวกนกบพนทสวนอนกอนจะเปลยนรปแบบกจกรรมจะตองมพนทรอยตอปรากฏใหเหนเสมอ สาหรบการเชอมตอระหวางบาน สวนและระแวงใกลเคยง จะเปนโครงขายเชอมถงกนทงหมด ปจจยทสงผลตอรปแบทางสญจร

- ตาแหนงของกจกรรม รปแบบการใชพนทมสาคญสองอยางคอพนทแบบอเนกประสงค และพนทสวนบคคล ซงมการแบงกนทชดเจนทาใหกาหนดใหรวาเปลยนจากพนทอเนกประสงคหนงไปยงพนทอเนกประสงคหนง หรอพนทอเนกประสงคไปยงพนทสวนบคคล ทาโดยการเปลยนระดบอาคาร หรอเปลยนความรสก

- ลกษณะการใชพนท เนองจากการใชพนทของบานจะไมมการแบงชดเจนทาใหมการเกดกจกรรมทซอนทบกนเมอเวลาเปลยน เปนผลใหทางสญจรเกดทบกนของกลมผใชแตเนองจากพนทแตละสวนจะมพนทขอบเปนทางเดนทาใหไมรบกวนการเกดกจกรรมในพนทนนๆ

๑๕๗

- รปแบบความสมพนธในชมชน เนองจากบานทอยตดกนสวนมากเปนญาตพนองกน หรอรจกกนมายาวนาน ดงนนการเดนทางจงสามารถเดนผานทกนได เชนเดยวกบการไปยงทอนๆ กจะตองเดนผานซงกนและกนทาใหผงการใชพนทเปนลกษณะโครงขาย โดยมเสนทางหลกอยหลงบานและขนานไปกบลานา11

- ระยะหางจากถนนสายหลก บานทอยไมหางจากถนนสายหลกจะมการตดถนนเขามาในทตนเองและสามารถนารถเขาไปจอดในเขตบานได บานทอยลกเขาไปจะจอดรถไวทวด และเดนดวยเทาหรอจกรยานยนตเขามาทบาน

- ตาแหนงบานกบนา สวนใหญบานจะตงอยหางจากนาคอไมเกน 20-30เมตร ทางเดนระหวางบานทานาจะสรางเปนทางเดนไมเพราะสามารถใชงานไดทกฤด รวมทงเมอเกดนาทวม นอกจากนบางบานจะมทางนาลกเขาไปในเขตบานเพอทจะเปนทาจอดเรอหรอโรงเกบเรอ ซงจะอยใกลๆ บาน

2.3 สรปวเคราะหรปแบบสถาปตยกรรมการแบงเนอหาทางกายภาพโดยการจาแนกตามอายอาคารนเมอนามาจดเปนตา

รางแสดงการเปลยนแปลงทเกดขนจะสามารถใชเปนเครองมอในการวเคราะหและอานผลการวเคราะหไดเนอหา อนไดแก

2.3.1 พฒนาการของรปลกษณเรอนตามชวงเวลาการสรางชวงเวลาทสรางสงผลสาคญทสดตอรปลกษณ อาคารทกประเภทมการ

เปลยนแปลงไปตามอายแตลกษณะการใชพนทและทางสญจรรวมทงการวางตาแหนงอาคารยงคงมความสอดคลองกน อาคารแบบเรอนไทยและอาคารแบบเรอนปนหยา/มะนลาเปนอาคารทมอายมากทยงเหลออยในพนทถกสรางตามแบบแผนประเพณทสบทอดกนมากแตในปจจบนสภาพแวดลอมเปลยนไป บานตองการพนทครวแบบใหม ตองการหองนา ทาใหตองตอเตมภายหลงการกอสรางจะเปนในลกษณะการสรางเพมขนสามารถสงเกตไดชดเจนวาแปลกแยกไปจากของเกา การใชวสด คสล. กออฐฉาบปน ทงนเพราะสรางขนดวยความจาเปน มากกวามองถงความสวยงาม แตในขณะเดยวกนกคานงถงขนาดและสดสวนทสอดคลองกบอาคารเดม

อาคารทสรางขนในชวง 25-50 ป ทผานมาสวนใหญเปนอาคารแบบเรอนชาวบานคอมหลงคาลาดตายนชายคายาว ซงเปนไปตามแบบสมยนยม และเมออยอาศยกพบวาสอดคลองกบสภาพความเปนอยบาน ในชวงนสวนใหญจะมแบบผงอาคารทรปแบบของการเขาถงเหมอนกบเรอนไทย คอทวาง ชาน และเรอน แตละพนทจะมการแยกระดบกน แสดงใหเหนรปแบบของการปรบเปลยนรปแบบทางกายภาพแตยงคงมการใชพนทและทางสญจรเหมอนกน อาคารกอ

๑๕๘

สรางดวยวสดและเทคโนโลยแบบใหม คอเสาและคาน คสล. หลงคากระเบองลอนเลก ผนงไมตซอนเกรด และมชองเปดจานวนมาก โดยมการยนชายคาสาหรบกนฝน รปแบบใหมนทาใหเรอนไดรบแสงมากกวาเรอนไทยทมมาแตกอนอยางมากทาใหการใชชวตในเรอนเกดขนมากดวย

เรอนทสรางใหม 25 ป สวนใหญไมมรปแบบแยกไดแนนอน บางสวนเปนการปรบปรงเรอนเกา บางสวนสรางขนใหมโดยองจากแบบบานในเมอง บางสวนเปนอาคารทสรางขนจากความจาเปนของหนาทใชสอยเพยงอยางเดยว ทาใหรปรางหนาตาของเรอนแตกตางกนไปสาหรบการสญจรและการแบงพนทใชสอย มสองแบบ สวนหนงเปนแบบสบเนองมาจากของเกาทใชการแบงลาดบการเขาถง การกาหนดพนทกจกรรม แตอกสวนใชรปแบบของกจกรรมใหมทงสนโดยไมสามารถอางถงรปแบบเกาไดเลย บานแบบหลงนสวนใหญเปนบานทสรางในเขตเมอง แตกมใหเหนบางทอยในพนทสวน การพฒนาของบานแบบใหมนยมใชสญลกษณเชน รปทรงจวของเรอนไทย หรอการใชสไมหรออฐ รวมทงการทารายละเอยดตางๆ ซงสวนใหญเปนไปเพอใหเกดมมมองมากกวาจะเปนไปตามหนาททแทจรง

2.3.2 ลกษณะเดนของเรอนพกอาศยรมนาในพนทเรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย สวนใหญจะมสดสวนของอาคารทใกล

เคยงกน โดยจะหนหนาออกสคลองบางกอกนอย หนาบานจะเปนศาลาทานา ตวอาคารจะตงอยบนเสา ยกพนสงจากระดบพนดน มทางเดนตอเนองจากทานาไปยงบาน เรอนทเปนเรอนแบบโบราณจะประกอบดวยเรอนยอยๆ และเชอมดวยชาน เรอนแบบชาวบานจะเปนบานพนทใชสอยกะทดรด มระเบยงและชายคายนยาว รอบๆ บานจะประกอบดวยตนไมสเขยวนานาพรรณ ทใหดอกและสงกลนหอม ลกษณะของรปทรงเหนไดชดเจนคอหลงคา ซงจะเปนหลงคาสวนยอยๆหลายสวนประกอบกน ทาใหบานแตละหลงมลกษณะขององคประกอบเลกๆ ตอเนองกนแทรกดวยสเขยวของตนไม

รปแบบการวางผงทไมวาจะเปนเรอนแบบใดจะมการวางผงหนาทใชสอยเหมอนกนคอการกาหนดพนทอเนกประสงครวมและพนทสวนบคคล ทงสองสวนทจะมการแบงโดยการเปลยนแปลงความรสกโดยผานสวนเชอมตอ สาหรบการเชอมตอระหวางบานจะเปนโครงขายเชอมกนทงหมด โดยมแนวหลกขนานไปกบลาคลอง

2.3.3 แนวโนมในอนาคตของรปลกษณของเรอนจากการวเคราะหยอนกลบการเปลยนแปลงของอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงไดสองสวน

คอ การเปลยนแปลงทางดานรปลกษณและการเปลยนแปลงทางดานการวางพนทใชสอย การเปลยนทางดานรปลกษณมแนวโนมของการเปลยนไปตามรปแบบนยมตามชวงสมย และการเขาใจ

๑๕๙

ในภาพลกษณของเรอนรมคลอง เชน การเปนอาคารทไมใหญโตเกนไป เรอนทวไปจะตองยนชายคา เรอนไทยจะตองมหลงคาทชน การปลกตนไม เปนการดงเอาองคประกอบของอาคารในรปสญลกษณมาใช ตางกบเรอนชาวบานทไมยดอยกบสงเหลานแตใหความสาคญของหนาทใชสอยแทน

หนาทใชสอยม 2 แบบอยางแรกคอการทยดเอารปแบบการใชสอยแบบเดมมาใชในอาคารทสรางใหม คอ การมพนทสวนกลางและพนทสวนบคคลพนทกลางทาใหเรารบรถงการเปลยนแปลงระหวางพนททง 2 ได พนททงหมดจะเชอมตอกนโดยไมมการแบงการใชสอยทชดเจน การวางอาคารจะวางขนานไปกบลานา ดานหนามทานา ดานหลงออกสสวน การวางผงอกแบบตางออกไปกบแบบแรกไมไดใชประสบการณในพนทในการออกแบบ บานหนหนาสถนน พนทภายในมการแบงการใชสอยออกเปนสดสวน พนทรมนาเปนพนทสาหรบพกผอน

2.3.4 การเปลยนแปลงทศนคตและความเชอการเปลยนแปลงความเชอเรมจากการเปลยนแปลงวสดกอสรางเปนสาคญ

บานในอดตจะสรางดวยไมเทานน ความเชอดานวสดอาคารเปลยนแปลงเจาของบานใหมในชวง20 ปทผานมาไมไดใหความสาคญวาจะเปนสงใด เลอกใชตามยคสมย

ความเชอเกยวกบรปรางหนาตาของเรอนมการเปลยนแปลงไป บานรมคลองไมจาเปนตองเปนเรอนไทย แตเปนบานทอยไดสบาย ตอบสนองกบรปแบบชวตแบบเดมทมมา ความเชอทสบทอดกนมาสวนมากจะใหความสาคญกบพนทใชสอยและการเชอมตอระหวางพนทใชสอยมากกวากาหนดรปแบบของอาคารทนามาใชในแบบสญลกษณ

2.3.5 ความเชอเดมทยงเหลออยตามสภาพทางกายภาพของเรอนความเชอของบานในชนบทเปนความเชอทเกยวเนองกบพทธศาสนา คอ ใน

บานจะมการบชาพระพทธรป พนททตงนจะอยสวนศนยกลางของบาน เปนพนทระดบสงทสด มการตงโตะหมบชา ความเชอเหลานแสดงออกในการแบงระดบพนท พนทสวนทสาคญทสดไดแกพนทตงพระพทธรป พนทหองนอนรองลงมา สาหรบพนททวไปกมการแบงระดบกน เมอมการใชสอยเดกจะอยในระดบทตากวาผใหญ12

ความเชอในการวางผงของบาน บานจะถกวางเสาเปนจานวนคเสมอ ไมวาจะเปน 3 หอง (4ค) 5 หอง หรอ 7 หอง เมอตอเตมออกไปกจะใชสดสวนเดม แตมการยอขนาดลงเพอใหรวาสวนใดเปนหลกและรอง

๑๖๐

2.4 ความสมพนธของนาและชมชนการศกษาลกษณะชวตรมนาในหวขอ 4.4 ทาใหมองเหนถงความสมพนธของนา

และความสมพนธของนาและชมชนพกอาศยรมนา โดยเปรยบเทยบในการเปลยนแปลง สามารถแยงได 3 ระดบ ดงน

- รปแบบชวตทยงคงตอเนอง- รปแบบชวตทเปลยนไป

2.4.1 การเปลยนแปลงความสมพนธ

ตารางท 16 เปรยบเทยบรปแบบชวต

ระดบความสมพนธ ความสมพนธทเหมอนเดม ความสมพนธทเปลยนไปความสมพนธภายในครอบครว

1 . การอย แบบครอบคร วขยายสมาชกในบานมมากกวาหน งครอบครว และมหลายชวงอายคน

2. การใหความเคารพผทอาวโสกวา โดยไมจาเพาะญาตสนทเทานน

3. การสบเนองของการอยอาศย บางครอบครวสามารถลาดบบรรพบรษไดถง 6 อายคน13

1. ครอบครวเดยวมากขน โดยการสรางบานขนใหมอกหลง อยใกลบานเดม

2. แยกครว กจกรรมในครอบครวออกจากครอบครวใหญ

3. เดกๆ มสงคมทเลกลงและรจกเพอนบานนอย

ความสมพนธระหวางบาน

ความสมพนธภายในชมชน

ความสมพนธกบภายนอกชมชน

1. บานใกลกนมกเปนญาตกน หรอมความสนทกนมานานแลว

2. พนทรอบบานไมกนอาณาเขตชดเจน สามารถไปมาหาสกนไดตามสะดวก

1. การทากจกรรมภายในชมชนมการรวมกลมกน และไดรบความรวมมออยางด14

2. กจกรรมงานประเพณทวดมกเปนงานใหญของชมชน

1. มความรสกแตกตางเมอออกไปนอกชมชน แมวาระยะทางไมหางกนนก

1. กจกรรมระหวางบานในรนลกนอยลง ไมมความสนทสนมกน

2. รอบๆ บานสรางรวกน เพอปองกนอนตรายจากอาชญากรรม

1. สงคมมขนาดใหญขนและเปนจตภาพมากกวาเทยบดวยระยะทาง

2. กจกรรมภายนอกพนทไดรบความสนใจมากกวากจกรรมในชมชน

1. มความรสกวาเปนสวนหนงของระบบสงคมโดยรวมมากกวาชมชนทอยอาศย

๑๖๑

ตารางท 16 เปรยบเทยบรปแบบชวต (ตอ)

ระดบความสมพนธ ความสมพนธทเหมอนเดม ความสมพนธทเปลยนไปความเชอ 1. ใหความเคารพในเทวดาทคม

ครองและชวยดแลการเกษตรกรรม

2. มความเคารพในสถาบนพระมหากษตรยสง

3. นบถอศาสนาและทากจกรรมเกยวกบศาสนา

4. การถอฤกษยามในการเรมดาเนนการตางๆ

1. มความคดแบบสมยใหมเชอในหลกวทยาศาสตร

2. ใหความเคารพเทพเจา ทตางไปจากเดม เชน เจาแมกวนอม พระอศวรเปนตน

วถชวตและความสมพนธกบนา

1. ใชเรอในการเดนทาง2. ใชนาในคลองในกจกรรมตางๆ

เชน อาบนา ทาอาหาร ทาความสะอาดบาน

3. มกจกรรมเกดขนททานาของบานซงตดกบนา

4. หนอาคารออกสนาและทางเขาหลกอยทางนา

5. มทานาและทางเดนเชอมระหวางบานทไมมทางนาออกสทานารวม

6. ทาจอดเรอและโรงเกบเรอ7. มระยะหางจากถนนและพนทรม

นา

1. การใชเรอรบจาง เรอหางยาว2. มการสรางเขอนปองกนนาทวม3. มการสรางกาแพง และรวเพอบอก

ขอบเขตทแนนอน4. มทางถนนสามารถนารถเขาถงบานเปน

สวนมาก

๑๖๒

2.4.2 ปจจยการเปลยนแปลงความสมพนธของนาและชมชน1. สภาพภมศาสตร การเปลยนแปลงทางกายภายทงจากธรรมชาตและการ

กระทาของมนษย เชน การกดเซาะของนา หรอการสรางเขอนรมนาทาใหความสมพนธเปลยน2. โครงขายการกระจายตวของนา คลองบางกอกนอยเปนสวนหนงของ

โครงขายแมนาเจาพระยาดงนนการเปลยน การทใหระบบโครงขายขาดความตอเนองกจะสงผล3. การคมนาคมทางนา การคมนาคมทางนามผลสาคญททาใหเกดการ

เปลยนแปลงการใชงานและชวตรมนาเปนวาเปนแกนหลกของสงคม4. การเปลยนแปลงรปแบบชวต การดาเนนชวตแบบใหมทางานในเมอง

และกลบบานในตอนเยนทาใหการใชชวตกบนาลดลง5. คณภาพนา นาในคลองบางกอกนอยมคณภาพดพอทจะใชสาหรบการ

ใชนาในครวหรอใชสาหรบทาสวน15

6. การขยายตวของชมชนทาใหพนททขยายไปในถนนอยหางนาและใชนาไดนอยกวาพนททอยในตดรมนาโดยตรง

การศกษารปแบบชวตรมคลองและปจจยการเปลยนแปลงรปแบบชวต พบวารปแบบชวตเปลยนไปตามลกษณะแวดลอม ความสมพนธของชวตและคลองบางกอกนอยสามารถอธบายไดเปนรปธรรมและนามธรรม สามารถสรปไดดงตอไปน

- ความตอเนองของวถชวต ผทอยอาศยรมคลองบางกอกนอยมความตอเนองของการพกอาศยมาหลายชวอายคน ทกบานยงคงสามารถบรรยายบรรยากาศของบานรมนาเมอ40-50 ปทแลวไดเปนอยางด

- ความเจรญของเมอง เปนตวสรางอปสรรคในการเชอมความสมพนธกบนา โดยเฉพาะอยางยงเขอน สงผลทงทางดานกายภาพและการใชงาน เปนการปดกนลานา

- การคานงวาตนเองเปนสวนหนงของชมชนมากกวาเปนสวนตว กจกรรมเกยวกบสวนตางๆ ของชมชนยง ม เชน การไปวด การไปซอของทตลาดใกลๆ บาน

๑๖๓

3. สรปปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลงการเปลยนแปลงทเกดขนในชมชนรมนาคลองบางกอกนอยเปนผลทเกดจากการ

เปลยนแปลงทเกดขนกบบรเวณรอบๆ ตวของชมชนและผทอยในชมชน สามารถอธบายโดยพจารณาผานปรากฏการณบรบททางสงคมและปจจยหลก ดงตอไปน

3.1 ปจจยภายนอก3.1.1 แผนรฐและนโยบายภาครฐ

พนทคลองบางกอกนอยปจจบนอยในเขตการปกครองของกทม.และจงหวดนนทบร ทาใหการกาหนดการพฒนาไมเปนไปในแนวทางทสอดคลองกบสวนกลาง พนทในเขตกทม.ถกกาหนดใหเปนพนทอยอาศยหนาแนน สาหรบพนทในเขตนนทบรถกกาหนดใหเปนพนทหนาแนนนอยและพนทเกษตรกรรม การใหบรการของระบบสาธารณปโภค ไดแก ไฟฟา ประปา โทรศพท ปจจบนมครบทกพนท การกาหนดใหเปนพนทอยอาศยเปนหลกขาดองคประกอบอนของชมชนทาใหรปแบบชมชนตางออกไปจากอดต ภายในชมชนประกอบดวยองคประกอบตางๆ ทสมดลกน ชมชนใหมขาดความสมดลของพนทในชมชน

3.1.2 หนวยงานภาครฐเปนหนวยงานของสวนกลาง, อาเภอ, ตาบล, หมบาน, เขต, แขวง หนวย

งานสวนทองถน(เทศบาล, สขาภบาล) นอกจากนยงมกลมหรอชมชนแตละแหงมแนวนโยบายทแตกตางกนจนทาใหบางครงการเปลยนแปลงเปนไปในทางทสวนทางกนอยกบเจาของนโยบายและความตองการควบคมอานาจทพยายามสรางอทธพล ทาใหบางพนทไดรบการพฒนาอยางมาก ขณะทบางพนทขาดความสนใจ สาธารณปโภคทไดรบผลเหลาน ไดแก การตดตงดวงโคมสาธารณะ การใหบรการโทรศพท หนวยบรรเทาสาธารณภย การบรการสาธารณะ

3.1.3 กลมอานาจในชมชนกลมอานาจเหลานสวนใหญเปนนกธรกจพอคาทตองการสรางอทธพลในพน

ท การดาเนนธรกจสวนใหญตองจายภาษทองทซงทาใหเกดการตดสนบนในการอานวยความสะดวกสบาย กลมพอคามกเปนกลมรเรมใหม16 การเปลยนแปลงในชมชนซงสวนใหญกเพอรกษาผลประโยชนของตวเอง

๑๖๔

3.1.4 การคมนาคมทางบกการคมนาคมทางบกในพนทมหนวยงานสวนทองถนดแล สาหรบโครงการ

ใหญจะมกรมโยธาธการ กทม. การทางพเศษ กรมทางหลวงดแลรบผดชอบการตดถนนทาใหเกดการเปลยนแปลงการใชประโยชนในทดน ถนนสาย

หลกมมากเรมตงแตหลง พ.ศ. 2475 – 2500 ไดแก ถนนจรญสนทวงศ ถนนอรณอมรนทร ถนนบางกรวย–ไทรนอย นอกจากนนกจะเปนถนนซอยเลกๆ ภายหลง พ.ศ. 2500 เปนบานทเกดขน ไดแก ถนนปนเกลา– นครชยศร ถนนวงแหวนรอบนอก ถนนรตนาธเบศน ลวนแตอยรอบๆ ไมสงผลตอพนทโดยตรง

การเขาถงของถนนมผลตอการเปลยนแปลงการใชพนท ลกษณะบานเรอนและสภาพแวดลอมทางกายภาพชมชนเปนอยางมาก รปแบบชมชนใหมเกดขนตามทศทางการขยายตวของถนน พนทรมนาทถนนเขาไมถงเกดการเปลยนแปลงอยางชาๆ เชน พนทบางคเวยง บางขนกอง จากแผนททาใหเหนวายานพาณชยกรรมการคาและสาธารณปโภคทเขาถงและขยายตวมากทสด ทาใหเกดอาคารพาณชย ไดแก รมถนนสายหลก สวนถนนสายยอยรองลงมาในเขตสวนใหญเปลยนเปนทอยอาศยหนาแนนสง สวนทอยรมนาสวนใหญยงคงลกษณะเดมไวเพยงแตมการเปลยนแปลงการใชพนทใหมทางออกสถนน

การตดถนนสายหลกหรอสายรองทาใหเกดการเปลยนแปลงในพนทเกษตรกรรมชมชนเดมกลายเปนยานพาณชยกรรมการคาขนาดใหญ และทพกอาศยหนาแนนราคาทดนเพมสง การคมนาคมทางบกกบราคาทดนมความสมพนธเปนแรงผลกดนทาใหเกดการเปลยนแปลงการใชประโยชน การใชทดนทมราคาสงตองการผลตอบแทนสงเกดการขยายตวทงแนวตงและแนวนอนทาใหลกษณะเดนของชมชนรมนาลดนอยลง

3.1.5 การคมนาคมทางนาโครงขายลานา ไดแก คลองบางกอกนอย คลองชกพระ คลองมหาสวสด

คลองบางใหญ คลองแมนาออม โครงขายลานาเหลานมการเชอมตอกนและเปนลานาหนงของลานาเจาพระยา การสญจรใชเรอรบสงคน เสนทางเดนเรอสายหลก ไดแก บางใหญ – ทาชาง มเรอรบสงบรการตลอดวน มคนใชบรการหนาแนนในตอนเชาและเยน สวนใหญเปนกลมคนทางาน นกเรยน พอคาแมคา ตามลาดบ จานวนคนใชบรการทางเรอลดนอยลงตามลาดบโดยเฉพาะหลงป 2538 เปนตนมา ทงนเนองจากการทเรอลดลงอยางมาก (ปจจบนมเรอประมาณ 100 ลา) โดยสวน

๑๖๕

ใหญเปนเรอเกาและคาดแลรกษาสง ทาใหไมไดรบความสะดวกในการใชบรการ การใหบรการมราคาแพงขนจากเดม 6 บาท เปน 10 บาท และ 15 บาทในปจจบน17

กลมผใชบรการเรอหางยาวสวนใหญใหความเหนวา การเดนทางสะดวกเพราะมเรอรบถงหนาบานและตรงเวลา ระยะทางจากบางใหญถงทาชางใชเวลา 1 ชวโมง รวมทงการทผโดยสารและเจาของเรอมความสนทสนมกนทาใหรปแบบการบรการเปนไปแบบถอยทถอยอาศย

โครงขายลานายอยเปนคลองเลกๆ ทเชอมตอระหวางลานาหลก สวนใหญเปนชมชน การเดนทางภายในชมชนใชเรอพายหรอเรอตดเครอง รวมทงมเรอรบจางจอดรบสงอยททานาขนาดใหญ ไดแก วดสวรรณคร วดชลอ วดปรางชหลวง บางใหญ เรอพายลาเลกยงคงมอยมากในพนท พนทในเขตกรงเทพฯ สวนมากโดนปดกนลานาโดยเขอน จะพบเหนเรอมาจอดเทยบทานานอย

ในชวง 40 ปทผานมากรงเทพมหานครมการขยายตวมากขน เนองจากการขยายตวทางเศรษฐกจในเมองหลวงทาใหกลมแรงงานอพยพเขามาอยางมาก สวนทใกลกรงเทพฯ ตงแตปากคลองบางกอกนอยถงวดสวรรณครเปนพนทอยอาศยโดยสวนใหญเปนทพกอาศย มบางสวนเปนอตสาหกรรมขนาดเลก การขยายตวของเมองสงผลทางออมกบพนทคลองบางกอกนอย ทาใหระบบนเวศนของสวนในคลองบางกอกนอยเปลยนไปซงสงผลตอการเปลยนแปลงทจะเกดขน

การลงทนและการปรบปรงดานสาธารณปโภคและสาธารณสข อยางเชน ไฟฟา โทรศพท นาประปา ระบบบาบดนาเสย ขยะ และอนๆ ในเขตพนทของกรงเทพมหานครและนนทบร ซงจะทาใหผคนในชมชนไดรบความสะดวกสบายจากความเจรญเหลาน เปนการยกระดบมาตรฐานของชมชนใหมความสะดวกสบายมากยงขน ชมชนทอาศยอยรมนาจงหนมาพงความเจรญทเกดจากเมองมากกวาจะรกษารปแบบการดาเนนชวตแบบเดม จะเหนไดชดจากบรเวณสถานขนสงสายใตใหมทเกดขนหลงจากการตดถนนสายหลกบรเวณทเปนจดตดของเสนทางนาและเสนทางบก การขยายตวของทพกอาศยและยานการคาจะเกดขนอยางรวดเรว สวนชมชนทอาศยอยในจงหวดนนทบรระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการยงไมมความสะดวกสบายเทาทควร ในเรองของประปา โทรศพท และสาธารณปโภคตางๆ กจะมการพฒนาไปอยางชาๆ ประกอบกบงบประมาณการพฒนาในพนทมจากด ทาใหสภาพชมชนรมนาทอยในพนทจงพฒนาแบบคอยเปนคอยไป สภาพของชมชนรมนาในบรเวณคลองบางกอกนอยจงมระดบการพฒนาทแตกตางกบในเขตกรงเทพมหานครและนนทบร

๑๖๖

การควบคมการใชทของภาครฐ โดยวธทางกฎหมาย การวางผงเมองและงบประมาณทจะลงในพนท จงเปนเครองมอสาคญในการกาหนดรปรางของเมองและชมชน อยางเชน การอนรกษพนทรมนาในบรเวณเกาะรตนโกสนทร การออกกฎหมายในเรองของการดแลความสะอาดของแมนาลาคลอง การรกลาพนทรอบคลอง การใชงบประมาณในการพฒนาชมชน การออกระเบยบของการผงเมองเพอควบคมประเภทของการใชทดน การจดตงชมชนในพนท การสรางหนวยงานราชการขนาดใหญ ทาใหผคนในชมชนไดรบความสะดวกสบายและยงเปนการสงเสรมหรอเรงการพฒนาในบางพนท จะสงเกตไดชดเจนจากโครงการขนาดใหญทเกดขนในพนทจะมผลตอการกระจกตวของทพกอาศยทเพมขนทมลกษณะเปนชมชนทเกดขนใหม ดงนนการควบคมของรฐจงมผลทงในแงทเปนบวกและเปนลบ รวมถงความขดแยงในการพฒนาทเกดขนในพนท อยางเชน การกาหนดใหพนทบรเวณตลงชนและพนททตอเนองกนในจงหวดนนทบร เปนแนวระบายนาเพอปองกนนาทวมในเขตเมองหลวง แตในขณะเดยวกนกมระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการ รวมถงการกาหนดนโยบายใหมการกระจายประชากรในเขตเมองหลวงออกสพนททตอเนองโดยรอบ เพอรองรบกบจานวนประชากรทเพมมากขน สงผลตอสภาพแวดลอมของชมชนทเปนแบบ ชาวนาและพนทเกษตรกรรมหรอพนทสเขยวทตองแปรเปลยนไปเปนพนทพกอาศยหนาแนนนอยและยานการคาหรอทางธรกจทมการเขาถงสะดวก

การสร า ง เ ข อนห รอประต ระบายนา เพ อป องกนนาท วมใน เขตกรงเทพมหานครตามแนว แมนาเจาพระยาและบรเวณคลองบางกอกนอยทถกกาหนดโดยภาครฐ ซงจากการสารวจภาคสนามและการสอบถามของผดาเนนการศกษาถงผลกระทบของโครงการทเกดขนจะมผลตอระบบเครอขายลานาและลกษณะของการใชนาทงในคลองสายหลกและคลองสายรอง จากทเคยตดตอสอสารและเชอมโยงถงกนตามเสนทางนา การเขาถงพนทรมนาไดอยางสะดวกจากการใชหวสะพานหรอทาเรอรวมกนในชมชน กมความเหนหางและลาบากมากยงขน วถชวตและความผกพนของคนในชมชนในการทากจกรรมรวมกนทางนากสญหายไป ความสมพนธของผคนทมกบนาจงถกปดกนหรอถกบดบงดวยกาแพงขนาดใหญ สภาพแวดลอมหรอภมทศนทเกดขนจงเปนการทาลายความผกพนทเปนแบบชาวนา อาคารบานเรอนรมนากปรบสภาพไปตามการพฒนาทมาจากเสนทาง และจากการสมภาษณผทพกอาศยอยบรเวณรมคลองในแขวงตลงชนและแขวงบางขนนนท แขวงละ 20 หลงคาเรอน ถงการสรางเขอนขนาดใหญและประตระบายนา จะพบวาผทปลกบานตดคลองหลกสวนใหญจะไมเหนดวยถงรอยละ 80 และใหความเหนวาการสรางเขอนเปนการปดกนความสมพนธของผคนทมตอนา ทาใหเกดความเหนหางจากลกษณะของชมชนรมนาเดม18 จากทเคยไดรบประโยชนจากลานาทงในเรองของการอปโภค การพกผอน การ

๑๖๗

เปดโลงของพนทและยงเปนการทาลายสภาพแวดลอมของพนทรมนา ในขณะทพนทดานในหางจากคลองหลกประมาณ 300 เมตรขนไป มความเหนแตกตางกนในเรองของการสรางเขอนรมนา และใหความเหนวาการเกดนาทวมและนาขงในพนทมผลตอรปแบบของการเดนทาง ทพกอาศยการเดนทางทางบกมากกวาทจะเดนทางหรอการตดตอสอสารกนทางนา โดยเฉพาะในพนทมความพรอมหรอความสะดวกสบายจากการเขาถงทางบก และระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการ

3.1.6 จานวนประชากรทเพมขนการเปลยนแปลงของจานวนประชากรทเพมขนตงแตป พ.ศ. 2500 เรอยมา

จนถงชวงป พ.ศ. 2530 – 2540 ทมการขยายตวอยางรวดเรว พนททเคยมประชากรอาศยอยอยางเบาบางกมปรมาณความหนาแนนเพมมากขน โดยเฉพาะพนททอยในเขตเมองจะมปรมาณความหนาแนนสงมาก รปแบบการปะทะสมพนธกนภายในชมชนจงเหนหางออกจากกน ผคนในชมชนมทงทอาศยอยเดมและผทยายเขามาอยใหมซงจากการประเมนผลการเปลยนแปลงและระดบความผกพนของผคนในชมชน ในพนททมการเปลยนแปลงสามารถบงบอกถงประเดนสาคญทมาจากจานวนประชากรทเพมสงขน อนสงผลตอการเปลยนแปลงของชมชนรมนาทเกดขนดงนคอ

ความแออดของจานวนประชากรและจานวนอาคารบานเรอน เมอเทยบกนกบขนาดของพนทมมากกวา 20,000 คน/ตร.กม. ชมชนทอยในเมองจะมความหนาแนนสง การปลกสรางอาคารบานเรอนจะมลกษณะทเบยดเสยดกนทงพนททอยตดกบเสนทางนาและพนทดานในทการเดนทางทางบกสามารถเขาถงชมชนไดอยางทวถง การขยายตวของการใชพนทจงเปนการขยายไปทงแนวนอนและแนวตงเพอรองรบกบจานวนประชากรและกจกรรมตางๆ ในการสรางความสะดวกสบายในพนทซงจะสงเกตเหนไดจากอาคารขนาดใหญ การปลกสรางอาคารทมความสงเกนกวา 7 ชนขนไปในพนทและการขออนญาตการปลกสรางอาคาร ความแออดของจานวนผคนจงมผลตอการปรบเปลยนลกษณะทางกายภาพของชมชนรมนาทงสภาพอาคารบานเรอน ลกษณะความเปนอย สภาพแวดลอมของทพกอาศย

3.1.7 การพฒนาของเมองในระดบทใหญกวาขนาดและกรรมสทธในทดน ทมการปรบเปลยนใหมขนาดทเลกลงและ

จานวนการครอบครองทดนทมปรมาณสงขน พนทวางในชมชนในการทากจกรรมรวมกนกลดปรมาณลง บทบาทหนาทหรอกจกรรมภายในชมชนทเปนแบบชาวนากปรบเปลยนไปตามสภาพทางเศรษฐกจของเมอง องคประกอบทางกายภาพของชมชนทเปนแบบชาวนากถกบดบงดวย

๑๖๘

อาคารตกแถวหรออาคารพาณชย ความหลากหลายของชมชนในการปรบตวใหเขากบลกษณะการตดตอสอสารทเชอมโยงกบสงคมภายนอก รปแบบความสมพนธภายในตวชมชนจากทเคยมความเฉพาะเจาะจงแบบชมชนรมนากจะเลอนหายไป

เกดความหลากหลายทางเชอชาตของผทเขามาอยใหมกบผทอาศยอยเดม ลกษณะของ ชมชนและกจกรรมทเกดขนบรเวณรมคลองบางกอกนอย จงมลกษณะทเปนแบบตวใครตวมน ระบบการพงพาอาศยกนกสญหายไปตามบทบาทความเปนเมอง ผคนหรอชมชนทอยหางไกลกนและอยในลาคลองเดยวกน การรจกหรอความคนเคยทเคยมกจะหมดไป

3.1.8 การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมสภาพแวดลอมของชมชนทพกอาศย ทมความแออดสงขน ความตองการใช

ทรพยากรกสงขนทงในเรองของการใชทดน ความสะดวกสบายดานสาธารณปโภค สาธารณปการ และบรการตางๆ ในเมอง ผคนตองการอาศยอยในเมองทอยใกลแหลงงานหรอในบรเวณทเขาถงแหลงงานไดอยางสะดวกทงทางบกและทางนา และในเขตเมองทมพนทเชาราคาถก พนทรมนาจงเปนพนทหนงทไดรบผลจากการเพมขนของประชากรทแผขยายเขามาในพนทจนเกดเปนชมชนแออดรมคลองบรเวณรอยตอของเมองบรเวณบางกรวย จะพบวานาในคลองซอยและคลองยอยจะถกใชเพอการระบายนาทงจนมสภาพนาเนาเสยและมกลนเหมน บางสวนของพนทรมคลองจะเกดการรกลาพนทสาธารณะรมนา

คณภาพและสงแวดลอมทางนา เปนตวชใหเหนถงสภาพของความแตกตางของผคนทอาศยอยรมนาและความตองการทจะใชประโยชนจากแมนาลาคลอง จานวนประชากรทเพมมากขนจนเกดความแออดของผคนและอาคารบานเรอน การเปลยนแปลงลกษณะและกจกรรมการใชทดนจงสงผลตอนาและสภาพแวดลอมในลาคลองทยงไมดพอจงทาใหการปลอยนาทงจากชมชนหรอจากอตสาหกรรมขนาดเลก ลงสแมนาลาคลองทาใหสภาพคลองซอยตางๆ กลายเปนทางระบายนาของชมชน ประกอบกบการมประตระบายนาเปนการปดกนมใหเกดการไหลเวยนของกระแสนาไปตามธรรมชาต จนสภาพนามสดาและสงกลนเหมน ชมชนทหนาแนนมากสภาพแวดลอมและคณภาพนาในบรเวณนนกจะเสยกวาชมชนทอยอาศยอยางเบาบาง คณภาพและความเสอมโทรมของนาทเกดจากการกระจกตวของผคนทอาศยอยตนนาไดสงผลตอพนทดานในทเปนพนทเกษตร ทาใหไมสามารถประกอบอาชพการเกษตรได โดยการหนหลงใหกบนาและเปลยนแปลงสภาพของชมชนไป อยางเชน เขตบางกอกนอย เขตตลงชน ทสภาพของคลองยอยตางๆ ไดถกปรบเปลยนเปนทางระบายนา จนไมสามารถนานาจากคลองมาใชประโยชนได

๑๖๙

3.2 ปจจยภายใน การเปลยนแปลงแบบแผนพฤตกรรมของชาวชมชนคลองบางกอกนอยนอกจาก

การเปลยนแปลงนโยบายของรฐ การขยายตวของเมองอนเปนปจจยภายนอกแลว ปจจยภายในของชมชนเองกมหลายประเภทเปนสาเหตของการเปลยนแปลงสาคญดวย ปจจยดงกลาวแสดงออกในรปปรากฏการณและความคดทมขณะสนทนา เสรมและผลกดนปจจยภายนอกแปลออกมาในผลลพธทง พฤตกรรมและความรสก อภปรายไดดงน

3.2.1 ความรสกแตกตางผซงอาศยในชมชนคลองบางกอกนอยสวนใหญใหความรสกแตกตาง

ระหวางพนททอยและเมองหลวง การเดนทางเขามากทม.เปนความรสกของการเดนทางมากกวาสวนหนงของชวต19 แตกตางไปจากคนรนใหมททางานในเมองแมมบานอยหางออกไป ทกคนกรสกเปนคนเมอง รปแบบชวตทเปลยนไปทาใหคนในพนทตองเขามาในเมองมากขน ความสมดลขององคประกอบในพนทไมมสภาพดงกลาวมาทาใหตองพงพาปจจยภายนอกไมวาจะเปนทน ความร ตลาด เทคโนโลย สนคา และบรการ ผลผลตของพนทผกตดอยกบระบบตลาดรวมทงปจจยอนๆ ภายนอก

เมอเขาสตลาดรวม ความรสกเปนอสระลดลงเกดการเปรยบเทยบทาใหเขาสสงคมบรโภคนยม การแสวงหาปจจยอนๆ ใหไดตามตองการกอใหเกดการขาดแคลนและการรสกดอย ซงสงผลกบรปแบบแนวคดการรบวฒนธรรมภายนอก

ความร สกแตกตางดงกลาวแสดงออกมาในรปแบบตางๆ เชน การพฒนาการคมนาคมอยางรวดเรว การเปลยนรปแบบบานใหทนสมย การปฏเสธรปแบบบางอยาง เปนตน การเรยกรองเชงตอบรบสวนใหญเปนไปในการแบบสญลกษณทางนามธรรมจงมความมนใจในตนเองสงกวาคนในเมอง การรวมกลมเพอรกษาสทธสวนตว เชน กลมปลกผลไม กลมแมบานเปนตน

ภายในความสมดลของพนทไมมความจาเปนตองรบจากภายนอกเปนวกฤตทตองแกโดยเรว เพราะรปแบบของการรบรปแบบใหมทาใหขาดความตอเนองของประวตศาสตรและสลายตวของชมชนชนบทสชมชนเมองปจจบน

๑๗๐

3.2.2 การปรบเปลยนโครงสรางภายในชมชนภายหลงป พ.ศ. 2500 เปนตนมารปแบบชมชนรมนาเปลยนไป ชมชนใหม

เกดขนและขยายตวอยางรวดเรว รปแบบของชมชนใหมตางออกไปจากรปแบบเดม สงคมเดมมความสมพนธระหวางคน – คน คนกบองคประกอบชมชนและโครงสรางสงคมแนนแฟนมาก สงทเหนไดชดเจน คอ คนและคน สงคมใหการรจกกนของเพอนบานมนอย การถอประโยชนสวนตวเปนสาคญ ความเหนแกตวเพมขน ความสมพนธของคน–วด คน–ตลาดในชมชน มนอยลงตามลาดบ

ตรงขามกบสงคมใน สวนใหญนอกเขตเมองของคลองบางกอกนอยกลบยงมโครงสรางภายในทแนนแฟน บานสวนใหญเปนญาตกนหรอไมกสนทสนมนบถอกนเปนญาต กจกรรมในชมชนเดยวกบประเพณ ศาสนา ยงมใหเหนในทกเทศกาล การทาบญเลยงพระ งานแตงงานของบานใดบานหนงยงคงไดรบความรวมมอของคนทงหมบาน ความสมพนธยงคงมใหเหนในคนรนหนงไปอกรนหนง โดยมลานาเปนตวเชอม20

การอภปรายถงการเปลยนไปของความสมพนธทเปลยนไปจากดอยเฉพาะในเขตเมอง ซงสวนใหญเปนกลมใหมและชมชนใหมซงมมาไมนาน สวนชมชนเกาความสมพนธยงคงเปนไปอยางแนนแฟนและมแนวโนมทจะรกษาไปไดอกรนตอๆ ไป กเนองดวยสายนา บานทกบานมศาลาทานา เดกกวงเลนหรออาบนา การมองเหนกจกรรมของกนและกน การเดนทางไปมาหาสกน ชวยเหลอกนระหวางเพอนบานสงทอดสรนลกทจะสนทสนมกนและเปนความสมพนธทดของสงคม

3.2.3 คานยมแบบใหมการขยายตวอยางรวดเรวของเมอง การตดถนนทาใหหลกเลยงการรบคา

นยมภายนอกไมได การตดตอสมพนธกบสงคมภายนอกทาใหทศนคต คานยม และความเหนตางๆ เปลยนไป ฐานความคดเดมของคนเกดเนองมาจากศาสนา แบบทศนคตทเชอวาคนเปนสวนหนงของธรรมชาต การดารงอยสมพนธกบสงมชวตอน มความผกสมพนธใกลชดธรรมชาต

การเปลยนแปลงเหลานเปนการเปลยนแปลงทเกดจากการยดเยยดของสวนกลางจากคนภายนอกทคดวาเปนสงทดกบคนในพนท แตในทางตรงขามการรบมาสวนใหญเปนการรบภายนอกทเปนรปธรรม ไดแก เทคโนโลยเปนหลก แตความเชอหรอศรทธาทแสดงเปนรปธรรมทมตอศาสนาและธรรมชาตยงคงมใหเหนอย เชน มสวนผลไมทเปลยนเปนสวนแบบใหม สวนใหญยงเปนการปลกแบบผสมผสาน การไปวดทาบญยงมทกวนพระ การใหความสาคญของประเพณทเปนเรองของชมชนทสาคญอย

๑๗๑

4. ผลกระทบและกระบวนการเลอกสรรจากการอภปรายถงปจจยภายนอก และปจจยภายในทมผลตอการเปลยนแปลงโครง

สรางและแบบแผนพฤตกรรมของคนในชมชนรมคลองบางกอกนอย เปนการชใหเหนถงอทธพลของปจจยทง 2 ดงกลาว อยางไรกตามแมสภาพโดยรวมจะชใหเหนวาการเปลยนแปลงในชมชนรมคลองบางกอกนอย ถกปจจยภายนอกควบคมและกาหนดการเปลยนแปลงในแทบทกพนท แตขณะเดยวกนการตดสนใจหรอการเลอกและความเปนอสระในการเลอกสรรวายงคงอยหรอเปลยนแปลงไปอยางไร อาจชใหเหนโดยการอภปรายปฏกรยาของชมชน 4 ลกษณะ ดงตอไปน

- ปฏกรยาเชงตอบรบและเปลยนแปลง- ปฏกรยาเชงตอบสนองและรอมชอม- ปฏกรยาเชงนงเฉยและคงเดม- ปฏกรยาเชงปฏเสธ

4.1 ปฏกรยาเชงตอบรบและเปลยนแปลงดงไดกลาวมาแลววาชาวชมชนรมคลองบางกอกนอยสวนใหญรบรถงการเปลยน

แปลงทเกดขนทงทเกดจากนโยบายของรฐและการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจและสงคมภายนอก และสงผลตอการสบเนองตอไปของชมชน คาตอบดงกลาวเปนการแสดงใหเหนวามการยอมรบและใหความสาคญทางดานเศรษฐกจสงคมทจะตองสมพนธกบภายนอก ภาพสะทอนดงกลาวมใหเหนทงในระดบผคนและระดบชมชน

ระบบการคาขายภายในชมชนเปลยนไปยนยนใหเหนการตอบรบตอระบบเศรษฐกจแบบทนนยมและการคาเสร ผลผลตในชมชนสงออกขายสตลาดภายนอกเปนสาคญ รานคาในชมชนเปนทแลกเปลยนสนคาภายนอก ตลาดในชมชนเลกเกนไปทจะรองรบการคาขาย ชาวบานนยมซอสนคาบรโภคจากรานคาขนาดใหญในเมอง ความสมพนธระหวางสนคาแลกเปลยนโดยเงนแทนการแลกเปลยนเหมอนอดต

การตดถนนเขามาของรฐทาใหเกดความเปลยนแปลงของการใชพนท ผลผลตทางการเกษตรถกนาออกโดยทางรถเปนสวนใหญทาใหเกดการเปลยนแปลงการเพาะปลกเพอผลผลตทขายไดปรมาณมากๆ และเกดกาไร บานเรอนเปลยนแปลงโดยเกดการขยายบานใหมทางเชอมตอทางถนนรถยนตเปนปจจยสาคญของชวต

บานเรอนเปลยนวสดเทคโนโลยการกอสรางตามแบบใหม การเลอกใชวสดทคงทนถาวรมากกวาเกา การนยมและยอมรบรปแบบสถาปตยกรรมทตางไปจากอดต ผทอาศยมความร

๑๗๒

และความเขาใจในการรบรเทคโนโลยอยางมาก โดยเฉพาะเทคโนโลยการสอสาร บานทกบานมวทย โทรทศน โทรศพท รวมทงโทรศพทมอถอซงแพรกระจายอยางรวดเรว

คนเปลยนชวตในการดาเนนจากการเปนเกษตรกรคนรนใหม 30 – 50 ป สวนใหญทางานในเมองและยงคงอาศยอยทบานรมคลองบางกอกนอย เดกไดรบการรกษาทงระดบตากวาอดมศกษาและสงกวาอดมศกษา ซงสวนมากสงมาเรยนในกรงเทพฯ หรอไมกในตางประเทศ

การปรบเปลยนในเชงตอบรบของพนทรมคลองบางกอกนอย สวนมากมาจากปจจยภายนอกทเปลยนไปและยากทจะตอตาน สวนใหญการตอบรบจะสงผลทเปนประโยชนตอตนเองและชมชน แตดานหนงเปนฐานความคดดานทนนยมตอรนลกๆ ซงไมเคยรบรของความเปนมาดงเดมของชมชน

การเปลยนแปลงอยางมากของพนทเกดตงแตหลงพ.ศ. 2500 เปนตนมา การเรมของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทาใหพนทรอบกรงเทพฯ เกดการพฒนาดานคมนาคมขนาดใหญ การทรฐตองการใหผลผลตเพยงพอตอการสงออกทาใหมการสงเสรมใหความรทางการเกษตร ภายหลงแผนฯ 5 – 6 สงเสรมการพฒนาคนทาใหการนยมสงลกหลานเขามาเรยนในเมองและทางานในเมองมากขนตามลาดบ ตามหลกการพฒนาแผนทาใหชมชนเปนศนยกลางการพฒนาองคกรทองถนใหเขมแขงและมอานาจตอรองสามารถนาชมชนได ทกลาวมาลวนแตเปนสงดในการใหชมชนรบและกาวทนความเปลยนแปลง แตขณะเดยวกนทาใหหลงเขาไปอยในทนนยมอยางไมมความเปนตวของตวเอง

4.2 ปฏกรยาเชงตอบสนองและรอมชอมการทสถานการณภายนอกเปลยนแปลงไปอยางไมสามารถควบคมไดทาใหชาว

บานตกอยในกลไกของการเปลยนแปลงไปมแรงบางอยางทพยายามรกษาไวซงความคดและความเหนเกยวกบการเปนอยอยางสมถะและรอมชอมกบธรรมชาตและใหสอดคลองกบการดารงชพกบปจจยภายนอกทาใหเกดการรบเขามาในขอบเขตทจากดและปรบใหเขากบรปแบบชวตเดมทเหนวาดวาถกตองแลว การกาวสสงคมยคใหมโดยแลกกบการสญเสยทางดานวฒนธรรมและความเปนตวของตวเองกมเปนสงทขดแยงกน ชาวชมชนพยายามหาลทางทเหมาะสมในการปรบตวเองใหเปลยนนอยทสดและเลอกแนวทางรอมชอมในการรบสงใหมเขามา

รปแบบทชดเจนทสดในการเปลยนแปลงแบบรอมชอม ไดแก การทาสวนและรปแบบทอยอาศยซงเปนสวนหนงของชวตและอยใกลตวของตวเองมากทสด รปแบบวฒนธรรมของ

๑๗๓

ชาวสวนตางออกไปจากอดต โดยมการใชเครองมอในสวนมากขน การใชสารเคมในการเรงผลผลตหรอกาจดศตรพช เปนการผสมผสานกบรปแบบการเพาะปลกซงสบทอดกนมาเปนเวลานาน

รปแบบเรอนพกอาศยเปนรปแบบผสมผสานกบเทคโนโลย การเลอกใชวสดทสอดคลองกบปจจบน ในลกษณะปรบเปลยนและทดลองทาใหไดรปทรงและวสดทเหมาะสม บานเรอนรมคลองบางกอกนอยกวา 80% มความสบเนองมาจากอดตแตเปนการปรบเปลยนใหเขากบเทศกาล สาหรบบานอก 20% ซงมความแยกแตกตางไปในระยะเวลาหนงจะมการปรบตวใหเขากบอาคารรอบๆ ทมมากอนเปนลกษณะเดนอยางหนงในการปรบตวของผอยอาศย

รปแบบชวต การทชาวบานสวนหนงหนมาทางานในเมอง การเดนทางสญจรใชทางนายงมอยมากโดยใหคาตอบของเหตผล คอ ความคนเคยในการเดนทาง รปแบบชวตสวน เรอทใหบรการในคลองบางกอกนอยยงคงมอยแมวาถนนจะสามารถเขาไปถงแทบทกบาน

การยอมรบการเปลยนแปลงและการเขาใจในวถชวตทเปนมาทาใหชมชนมวธในการเลอกสรรสงใหมทเขามาเปนปรากฏการณของการกลาเผชญหนากบการเปลยนแปลงและแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ การใชหลกการและเหตผลในการวเคราะหขอดขอเสยในการเปลยนแปลงแสดงใหเหนอตลกษณทแทจรงอยางหนงในการปรบตวนบแตอดต

ลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนแนวคดทวา “สงแวดลอมเปลยนแปลงได แตความเปนตวของตวเองและอตลกษณของสงคมยงอย”

4.3 ปฏกรยาเชงนงเฉยและคงเดม รปแบบชวตของคนในชมชนรมคลองบางกอกนอย การเลอกทจะรกษาและ

เปลยนแปลงบางปจจยเปนปจจยภายนอกทไมสามารถควบคมการเปลยนแปลงไดแมสงหนงทเกดขน คอ การเลอกและรบสงเหลานมาเปนสวนหนงของชวต

สงกอสรางและพนทบางสวนเปนการกอสรางเพอตอบสนองความตองการภายนอก เชน ระบบโครงขายถนนทพาดผานพนท หรออาคาร หรอสถานททตอบสนองคนภายนอก บางครงการทาตวนงเฉยกบสงเราภายนอกทาใหความเปนอยทดกวา การพยายามปรบเปลยนไปตามสงใหมทกๆ อยาง

พนทคลองบางกอกนอยมสงกอสรางใหมๆ ซงอยนอกการรบรของชมชน เชน โครงสรางถนนปนเกลา–นครชยศร ซงชาวบานรบรนอยมากตางกบผทใชถนนหรอโครงการหมบานจดสรรตางๆ ทเกดขนมากมาย การนงเฉยทาใหสงเหลานไมเปนปจจยกระตนใหเกดการเปลยนแปลง ในชวง 10 ปทผานมา มวดบางแหงไดรบการพฒนาอยางมากเพอใหเปนแหลงทาบญจากคนภาย

๑๗๔

นอก ชาวบานไมตอตานเพราะเปนวดเกาคมากบชมชน แตไมไดแสดงความยนดทเปลยนไปอยางมากยงคงไปทาบญตามทเคยเปนมา เสยงจากเรอหางยาวไมเปนปญหารบกวนการทางานในพนท

การนงเฉยกบสงแวดลอมทเปลยนไป สวนหนงมาจากลกษณะอนเปนนสยของคนในพนททเปนของตวเองโดยยดหลกสมถะซงเปนสวนหนงของวถชวตทอยกบพทธศาสนามายาวนาน

4.4 ปฏกรยาเชงปฏเสธ รปแบบชวตในเชงความคดทมตอชมชนและสงแวดลอมมการเปลยนแปลงไปนอย

มากจากอดตแตกตางอยางสนเชงกบการเปลยนแปลงของโครงสรางภายนอก โดยใชรปแบบทางสงคมและวฒนธรรมทมอย เชน ระบบเครอญาต ศาสนาพทธ ความศรทธาในศาสนา จารตประเพณ การเลอกใชทรพยากรรวมทงความเหนตอสงแวดลอมมาใชอยางเตมความสามารถในการตดตามการเปลยนแปลงเปาหมายเปนการดารงไวซงความเปนเอกลกษณการสบทอดวถชวตเดมไว

การใชลกษณะทางวฒนธรรมมาตอสในการเปลยนแปลงจากภายนอก สะทอนใหเหนในรปแบบการปฏเสธสงใหมทเขามาและขดแยงกบวถชวตดงเดม โดยเฉพาะกบความคดใหมๆ ทขดแยงกบความคดเดมของชาวสวนหรอประเพณ การดารงชวตรมนาชาวบานยงใชนารมคลองในการ อาบนา ทาครว ทาความสะอาดบานอย การใชเรอพายซงยงมใหเหนทกๆ บาน การเออเฟอเผอแผระหวางบาน รวมทงการปฏเสธการพฒนาโดยรวมตวของกลม เชน กลมคนรกษนา ซงคอยเสนอแนวคดเกยวกบชมชนรมนาอยเสมอ

ภาพการตานการเปลยนแปลงทปรากฏในเชงปฏเสธดงกลาวเปนไปเพอการดารงอยของชวตแบบเดม อกสวนหนงสะทอนการดนรนอยางเตมทของคนทกาลงถกเบยดใหตกไปจากกระแสการเปลยนแปลง ความพยายามในการไมยอมจานนตออานาจภายนอกเพอรกษาสงทสบทอดมาและมนใจในความถกตอง

การแบงรปแบบของการตอบรบปฏกรยาภายนอกแมเปนเรองททาไดยาก และมกตรงขามกนเสมอระหวางความคดกบการปฏบตแตการแยกแยะโดยพจารณาพฤตกรรมทตอบสนองปจจยการเปลยนแปลงแสดงใหเหนถงความหลากหลายของการแสดงออก เปนการชใหเหนถงรปแบบพฒนาการทเกดขนโดยไมเรวเกนไปแตเปนไปแบบปรบเปลยนภายใน สถานภาพการเปลยนของบรบทอยางรวดเรวโดยแสดงใหเหนถงพฒนาการเปลยนแปลงภาพในบรบท

๑๗๕

เชงอรรถบทท 5

1กรมศลปากร, ตลาดนา ; วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง (กรงเทพฯ : กรมศลปากร,2543), 44.

2ศกดสน ทองสขมา, การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองภายหลงการกอสรางคนกนนาเขตตลงชน (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543),86.

3กรมศลปากร, ตลาดนา ; วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง, 46.4ญาน สรประไพ, การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวน

จงหวดนนทบร (กรงเทพฯ : ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร, 2537), 80.5เรองเดยวกน, 82.6กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน (กรงเทพฯ : กรมการปกครอง กระทรวง

มหาดไทย, 2538), 16.7จนตนาการ กระบวนแสง, เรอ : วถชวตรมนาภาคกลาง (กรงเทพฯ : สยามบคส แอนดพบ

ลเคชนส, 2540), 21.8ศรศกร วลลโภดม, เรอนไทยบานไทย (กรงเทพ : เมองโบราณ, 2543), 38.9กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 18.10ญาน สรประไพ, การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวน

จงหวดนนทบร, 79.11กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 18.12ศรศกร วลลโภดม, เรอนไทยบานไทย, 38.13กรมศลปากร, ตลาดนา ; วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง, 48.14จนตนาการ กระบวนแสง, เรอ : วถชวตรมนาภาคกลาง, 21.15เรองเดยวกน, 22.16กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 22.17สมภาษณ ประเสรฐ, ผอาศยอยในพนทคลองบางกอกนอย, 18 พฤศจกายน 2546.18สมภาษณ คณรตกรณ, ผอาศยอยในพนทคลองบางกอกนอย, 12 มกราคม 2547.19กรมศลปากร, ตลาดนา ; วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง, 48.20กระทรวงมหาดไทย, ประวตศาสตรทองถน, 22.

๑๗๖

บทท 6สรป

การศกษาชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยเพอใหเขาใจพนท ผศกษาไดแบงขอมลเบองตนออกเปน 2 สวน

1. การศกษาขอมลเอกสาร เพอใหทราบประวตความเปนมาและขอมลของพนท2. การสารวจภาคสนาม เพอศกษาลกษณะชมชน ตลอดทงการสารวจอาคารพก

อาศยรมนา โดยการคดเลอกกลมตวอยางเพอใหครอบคลมอาคารทมอย- การสารวจการเปลยนแปลงโดยทวไปของชมชน- การสารวจจานวนเรอนพกอาศยทตงอยรมคลองบางกอกนอย โดยแบงตาม

อายอาคาร ประเภทอาคาร ความสง รปแบบเขอน และทานา- การสารวจอาคารกรณศกษา สารวจสภาพแวดลอม ตวเรอน องคประกอบ

อาคาร รงวด พรอมสมภาษณ การสารวจพนทภาคสนามและการศกษาอาคารกรณศกษา ซงมความแตกตางกนในดาน อาย ประเภท และองคประกอบของอาคาร นามาแสดงแบบเพอจดกลมวเคราะห

- การสารวจทางดานวถชวตเพอใหเขาใจในสภาพความเปนอยปจจบน

1. สรปผลการวจยจากการจดกลมขอมลเพอการวเคราะห ใชกรอบของเวลาเปนเครองมอในการ

วเคราะหเปรยบเทยบ เพอใหไดรบผลตามวตถประสงคทตงไว ไดทาการวเคราะห 2 สวน สวนแรกจดกลมการเปลยนแปลงของชมชนตามชวงเวลา เพอวเคราะหววฒนาการของชมชนรมนาและปจจยททาใหชมชนรมนาคงอย ตอบคาถามทวาความสมพนธของนาและชมชนรมคลองบางกอกนอยยงคงมอยหรอไม สวนท 2 การจดกลมของสถาปตยกรรมและรปแบบชวตตามลาดบชวงเวลา วเคราะหหาเอกลกษณของชมชนรมนาและรปแบบชวตรมคลองบางกอกนอย เพอตอบคาถามทวาความสมพนธของสถาปตยกรรม และรปแบบชวตรมคลองบางกอกนอยเปนอยางไร มสงใดสบทอดและเปนเอกลกษณในปจจบนบาง รวมทงผลลพธทแสดงออก

๑๗๖

๑๗๗

การแบงขอมลการเปลยนแปลงของชมชน 8 กลม ไดแก- การเปลยนแปลงของลานา- รปแบบการใชทดนรมคลองบางกอกนอย- เรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย- องคประกอบตางๆ ภายในชมขน- การใหบรการชมชน- การสญจรภายในชมชน- โครงขายการสญจรภายนอก- นโยบายภาครฐการแบงขอมลของเรอนรมคลองบางกอกนอยออก 5 สวน ไดแก- อายอาคาร- ประเภทอาคาร- ความสง- รปแบบเขอน- รปแบบทานาการแบงขอมลเรอนพกอาศยตามประเภทเรอน 5 กลม ไดแก- อาคารพกอาศยแบบเรอนไทยเดม- อาคารพกอาศยแบบเรอนชาวบาน- อาคารพกอาศยแบบเรอนคาขาย- อาคารพกอาศยแบบเรอนไทยประยกต- อาคารพกอาศยแบบเรอนรวมสมยการแบงขอมลรปแบบชวตรมคลองบางกอกนอย 3 สวน ดงน- รปแบบชวตใน 1 วน- ความสมพนธของชวตและชมชน- ความเชอและทศนคต

๑๗๘

นาขอมลทไดจดแบงกลมมาเปรยบเทยบโดยใชชวงเวลา โดยพจารณาใน 2 สวน ลาดบการเปลยนแปลงทเกดขนและประเดนสาคญทพบจากการแบงกลม

การวเคราะหการเปลยนแปลงของชมชนรมคลองบางกอกนอย1. การตงถนฐานและรปแบบชมชน2. เศรษฐกจและอาชพในชมชน3. สงคมความเชอมโยงในชมชน4. สภาพแวดลอมและปญหาตางๆการวเคราะหเรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย1. การวเคราะหทางกายภาพ

- รปลกษณเรอน สดสวน- วสดกอสราง รายละเอยดสถาปตยกรรม- องคประกอบอาคาร ไดแก ศาลพระภม โรงจอดเรอ เขอน ทานา เปนตน

2. การวเคราะหพนทใชสอย- ทศทางการวางเรอน ทศทางการวางทางเขาเรอน- พนทใชสอย ระดบของบาน- ทางสญจรในอาคาร พนทโดยรอบอาคาร

3. การใหความหมายของพนท- ภมปญญาของชาวบานทสงผลตอสถาปตยกรรม- คณคาของสถาปตยกรรมทมตอสภาพแวดลอม

การวเคราะหวถชวตและความเชอของคนในชมชนรมคลองบางกอกนอย1. รปแบบชวตทยงคงมอยสบทอด2. ระบบโครงสรางทางสงคม

จากการวเคราะห ไดบทสรปในการศกษาซงแยกเปนประเดนตางๆ ดงน- ววฒนาการชมชนรมนาและปจจยททาใหชมชนรมนาคงอย- เอกลกษณของสถาปตยกรรมรมนาและรปแบบชวตรมนา- แนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคตของชมชนพกอาศยรมนา- ขอเสนอแนะเพอใหวถชวตทสมพนธกบนาดารงสบไป

๑๗๙

1.1 ววฒนาการของชมชนพกอาศยรมนาคลองบางกอกนอยการเปลยนแปลงของชมชนพกอาศยรมนา สภาพแวดลอมทเปลยนไป ลกษณะ

ของชมชนซงมความสมบรณขององคประกอบชมชนหายไป และกลายเปนสวนหนงของสภาพแวดลอม ลกษณะของชมชนรมคลองบางกอกนอยในปจจบน

1.1.1 รปแบบของชมชนรมนาคลองบางกอกนอยการศกษาพนทรมคลองบางกอกนอย โดยการศกษาภาพรวมของชมชนพก

อาศยรมคลองบางกอกนอยพบวา การเปลยนแปลงของชมชนรมคลองบางกอกนอยเปนไปตามการเปลยนแปลงของปจจยภายนอกเปนสาคญ ไดแก ระบบคมนาคม ระบบสาธารณปโภค การวางผงเมอง การขยายตวของชมชนเมอง เปนตน

ชมชนรมคลอง ชมชนตามแนวถนน ชมชนแบบขยายตวภาพท 16 แสดงรปแบบชมชนรมนาแบบตาง ๆ

การเปลยนแปลงของชมชนแบบตอเนองทาใหพนททเปนชมชนรมนาแบบเกายงอยไดโดยเปนสวนหนงของชมชนแบบใหม และมแนวปองกนคอ การทชมชนเกาเกดการขยายตวดวยไมใชการถกบกรกขางเดยว ทาใหเกดแรงตานการเปลยนแปลงจากภายนอก และรกษาลกษณะชมชนและรปแบบชวตแบบเดมไว

ภาพท 17 การเชอมโยงของชมชนเกาและชมชนใหม

๑๘๐

1.1.2 ปจจยททาใหชมชนพกอาศยรมนาคงอยการขยายตวทกลาวมาเปนการเปลยนแปลงแบบขยายตวเปนสาคญ ทา

ใหพนทรมนาซงเปนพนททมการตงถนฐานเกาไมไดรบผลของการเปลยนแปลงของสงแวดลอมโดยตรงกลายเปนพนทปดลอม สอดคลองกบการสารวจทางกายภาพพบวาอาคารพกอาศยทอยตดรมนา ในทกๆ ชมชนยงคงรกษาลกษณะเดมของชมชนพกอาศยรมนาไวได มสาเหตหลก ดงน

1. องคประกอบเดมของชมชนยงคงอย วด- ตลาด-โรงเรยน และมความตอเนองของชวต

2. การพฒนาของสาธารณปโภคและการบรการสาธารณะในระดบเมองไมเขาถงพนทโดยทางถนน แตเขาถงตามรมนา

3. ผทอยอาศยรมคลองบางกอกนอย ยงคงสบทอดการอยอาศย4. การปรบตวใหเขากบสงแวดลอมเกดขนอยเสมอ

ภาพท 18 ความสมพนธของชมชนรมนา

วด

โรงเรยนตลาด

ชมชนเกาชมชนใหม

ราชการ

พกผอน

สถานททางาน

ยานการคา

พนททากน

ชมชนรมนาอนๆ

โครงขา

ยลานา

โครงขา

ยถนน

๑๘๑

1.2 พฒนาการของเรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยการวเคราะหลกษณะทางกายภาพเพอหาลกษณะรวมของเรอนพกอาศยรมคลอง

บางกอกนอยจากการสารวจ และวเคราะห พบวาลกษณะรวมของเรอนรมคลองบางกอกนอยมการเปลยนแปลงของสถาปตยกรรมม ดงน

1.2.1 การเปลยนแปลงทางกายภาพของเรอนพกอาศยรมนาเรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยพบวาบานเรอนทสรางโดยคนในชมชน

มความสอดคลองของรปทรงอาคารทมขนาดไมใหญเกนไป บานแตละหลงประกอบดวยหลงคา 2 สวน คอ หลงคาสาหรบตวเรอนและหลงคายอยสาหรบเปนตวเชอมระหวางเรอนและกนสาด องคประกอบของอาคารนอกจากเรอนหลกแลวประกอบดวย ศาลาทานา ศาลพระภม/ศาลบรรพบรษ เขอน ทาจอดเรอ/โรงเรอ โรงรถ ตามลาดบ การลาดบการเขาถงอาคาร อาคารรมคลองบางกอกนอยทกหลงจะหนหนาออกสนา

เมอเปรยบเทยบอาคารกรณศกษา จะพบลกษณะการพฒนาของเรอนมลกษณะเปลยนไป โดยมจดเปลยนเมอประมาณ 50 ปทผานมา โดยแบงไดเปนชวงเวลาดงน

- เรอนทมอายมากกวา 50 ป ม 2 แบบหลก คอเรอนทรงไทย และเรอนทรงปนหยา/มะนลา บานเรอนไทยปลกแบบเรอนไทยประเพณ ปจจบนยงมเรอนไทยใหเหนอยและมการใชงาน โดยการปรบเปลยนและเพมหนาทใชสอยใหเปนแบบสมยใหมมากขนสาหรบบานแบบเรอนปนหยา/มะนลา เปนบานทสรางตามความคดรวมสมยของยคนนคอบานตงอยหางจากรมคลองและมบรเวณลอมรอบ ปจจบนสวนใหญถกปลอยทงราง

ภาพท 19 เรอนทรงไทย ภาพท 20 เรอนทรงปนหยา

- เรอนทมอายนอยกวา 50 ป มความหลากหลายของรปแบบ บานแบบเรอนชาวบานมจานวนมากกวาครงหนงของทงหมดจากการสารวจ บานเหลานพฒนามาจากบานแบบเรอนไทยเดมหรอเรอนชาวบานทมมากอน เรอนแบบเรอนสมยใหมมเพมขนตามลาดบ

๑๘๒

ภาพท 21 เรอนแบบเรอนชาวบาน- ปจจบน บานทสรางใหมรมคลองบางกอกนอย จะม 3 แบบเปนสาคญ

คอ บานแบบเรอนชาวบาน บานแบบเรอนรวมสมยและบานแบบเรอนไทยประยกต อนจะเนนใหเหนวา เรอนใหมทจะเกดขนในชวงประมาณ 5 ป นยมสรางแบบเรอนไทยประยกต ซงเปนสญลกษณของเรอนรมนา

พจารณาการวเคราะหผงพนทและรปลกษณของเรอนพบวาการพฒนารปแบบของเรอนเปนไปใน 2 แนวทาง คอ

1. รปแบบสะทอนความตอเนองของวถชวต เชน การใชการใชหลงคาทรงสงและชายคา มการจดวางผงหนหนาออกสนา การวางลาดบพนทใชสอยตามแบบเรอนไทยเดม การทงชายคาตอเนองเพอใหพนทใชสอยทอยภายนอกและภายในเชอมตอกน การวางศาลาทานาไวในแกนเดยวกบบาน บานเหลานจะมการสบเนองมาจากเรอนไทย เรอนชาวบาน และเรอนรวมสมยแบบเกา

2. รปแบบทยดเอาสญลกษณของเรอนไทยเกา ภาพลกษณของเรอนรมนา ผสานกบ รปแบบการใชชวตแบบใหม บานแบบนจะจดผงโดยแยกเปนสวนๆ แตภาพลกษณภายนอกแบบเรอนไทย เชน การใชจวสง ชานรมนา วสดไม สวสด สดสวนอาคาร บานเหลานไดแก บานแบบเรอนสมยใหม และบานแบบเรอนไทยประยกต

รปแบบทตอเนองของเรอนในพนทไดแก การจดพนทใชสอยทมความตอเนองกน การเปลยนพนทใชสอยโดยการเปลยนระดบ การกาหนดลกษณะความเปนสวนตวและสวนรวม การวางอาคาร การวางลาดบการเขาถงอาคาร การรกษาสดสวนเดมของอาคารไว รวมทงอาคารทขยายเพมภายหลง การเปลยนแปลงทสาคญของเรอนพกอาศย คอการเปลยนของรปทรงอาคารซงเปลยนจากเรอนไทยสเรอนชาวบาน โดยเปลยนแปลงไปจากเดมในทกดานของกายภาพ เชน การเปลยนจากหลงคาจว เปนหลงคาทลาดชนตากวาโดยใชกระเบองลอนคแทน การเปลยนกนแดดเปนลกษณะชายคาทยนจากหลงคาหลก การมหลงคาคลมพนทสวนชานทงหมด การใชวสดแบบใหมเชน ผนง พน

๑๘๓

ตรารางท 17 พฒนาการสถาปตยกรรมรมนาคลองบางกอกนอย

ลกษณะทสบเนองของสถาปตยกรรม ลกษณะทเปลยนไปของสถาปตยกรรม

- การหนหนาบานออกสนา - มทางเดนไปถนน

- การใชชายคายาว หลงคาประกอบ - การใชสและรปแบบในลกษณะสญลกษณ

- มทานา และพนทเชอมระหวางบานทานา - การเปดลานกวางหนาบานและยายทานา

- การมระดบของบาน - พนทสาหรบกจกรรมแบบใหม

- กาหนดทตงของพระพทธรปสงสด - การมศาลเจาท ศาลปยา

๑๘๔

1.2.2 ววฒนาการความสมพนธระหวางนาและวถชวตรมนาจากการไดศกษาและวเคราะหความสมพนธระหวางนาและวถชวตแบบรม

คลองบางกอกนอย พบวาในแตละพนทแตกตางกนไป พนทอยในชมชนเกษตรกรรมมความสมพนธกบนา และความตอเนองสบกนมา พนททไดรบการพฒนาใหมจะมการปรบเปลยนรปแบบแตยงคงเหนความเชอมโยงความสมพนธกบนา สวนรปแบบทเปลยนไปจากเดม เหนไดในลกษณะของชมชน พกอาศยในเมองซงชวตสวนใหญทางานในเมองและบานเปนเพยงทพก

รปแบบชวตแบบเดมของชมชนรมนาไดแก ระบบโครงสรางของสงคมเกษตรกรรม มการสรางผลผลตและแลกเปลยนผลผลตในพนท ทาใหชมชนมความสมดลในตวเอง ปจจบนบางสวนของพนทกลายเปนชมชนพกอาศยเพยงอยางเดยว วถชวตเปนสวนหนงของเมองใหญ

ตารางท 18 ความสมพนธระหวางนาและวถชวตรมนา

ความสมพนธทยงรกษาไว ความสมพนธทเปลยนไป

- รานคารมนา - การเดนทางโดนถนน

- การใชเรอพาย - เรอหางยาวและเรอรบจาง

- การใชนาและพนทรมนา -การสรางระเบยงเปนสวนหนงของบาน

๑๘๕

1.3 แนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคตเมอพจารณาววฒนาการความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนา แนวโนม

ในอนาคตของชมชนรมคลองบางกอกนอยสามารถพยากรณได ดงน

1.3.1 แนวโนมการเปลยนแปลงชมชนการเปลยนแปลงของชมชนจะเปนไปตามการเปลยนแปลงของปจจยภาย

นอกเปนหลก โดยจะมลกษณะเปนชมชนขยายทาใหชมชนเดมยงคงอย โครงสรางทางสงคมถกเพมขนจากเดม และมแนวโนมจะเปนการพฒนาโดยคานงถงภาพรวมของพนทกลายเปนสวนหนงของกรงเทพมหานครมากกวาการพจารณาลกษณะเฉพาะของชมชน ลกษณะแบบชมชนรมนาจะยงคงอยและเปนสวนหนงของชมชนแบบขยาย ตราบเทาทโครงสรางถกปะทะไวดวยชมชนทอยโดยรอบ และโครงสรางพนฐานเดมของชมชนยงคงอย ชาวบานพรอมปรบตวและเปนสวนหนงของชมชนแบบใหมแตยงไมทงความสมพนธทดของนา

1.3.2 แนวโนมการเปลยนแปลงของอาคารพกอาศยจานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยมแนวโนมทจะคอยๆเพมมาก

ขน อาคารทสรางใหมจะตองสรางขนในทวาง หรอการสรางทบบนพนทบานเกา การเปลยนแปลงของอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย ม ดงน

1. ปจจบนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย 80% ของทงหมดทสารวจยงคงรกษาความสมพนธกบนาไวไดและมแนวโนมทจะรกษาสภาพเชนนไว อาคารเกาทมอายมากกวา 50 ป ซงสวนใหญเปนเรอนไทยไดรบการรกษาและยงใชงานอย ยกเวนอาคารแบบแบบเรอนปนหยา/มะนลามสภาพทรดโทรมและถกปลอยทงราง

2. อาคารเกามแนวโนมของการปรบปรงหนาทใชสอยใหเหมาะสมกบสภาพความเปนอยปจจบน เชน การสรางหองครว หองนา การแบงพนทใชสอยในแตละสวนชดเจน การใชเครองปรบอากาศในหองนอน เปนไปตามการเปลยนแปลงของรปแบบชวตทสอดคลองกบสภาพแวดลอมภายนอก

3. แนวโนมของการสรางอาคารใหมม 3 แบบ คอ- สรางขนใหมคกบอาคารเดม ใชงานทง 2 สวน- สรางขนใหมแทนอาคารเดม หรอไมใชอาคารเดม- สรางขนใหมทงหมดโดยรออาคารเดม

๑๘๖

ภาพท 22 ตวอยางอาคารพกอาศยแบบเดมอาคารพกอาศยทมแนวโนมจะสรางใหมในพนท ไดแก- อาคารพกอาศยแบบเรอนชาวบาน- อาคารพกอาศยแบบเรอนสมยใหม- อาคารพกอาศยแบบเรอนไทยประยกต

อาคารพกอาศยแบบเรอนคาขาย และปนหยา/มะนลา เปนอาคารทมการสรางใหมนอย เรอนคาขายสวนใหญเปนการสรางขนตามลกษณะการใชงาน ซงปจจบนการคาขายรมนาลดนอยลงมาก สวนเรอนปนหยา/มะนลาเปนเรอนทกอสรางยาก ราคาแพงอกทงเปนภาพลกษณของเรอนโบราณทาใหไมไดรบความนยม

ภาพท 23 ตวอยางอาคารพกอาศยทสรางใหมในพนท

๑๘๗

1.4 ขอเสนอแนะเพอใหวถชวตทสมพนธกบนาดารงสบไปจากการสารวจและวเคราะหความสมพนธของนาและชมชนพกอาศยรมนา ทาให

เหนถงพฒนาการพนท พบกวาอาคารพกอาศยทตงอยรมนายงคงมลกษณะของเรอนรมนา ในขณะทพนทโดยรวมของชมชนถกเปลยนไปตามบรบทแวดลอม มขอเสนอแนะดงน

1.4.1 ขอเสนอแนะดานนโยบายทมตอพนทการพฒนาพนทควรพจารณาจากสวนยอยเพอดงลกษณะเดนออกมาสราง

แนวคดแบบภาพรวม มการสนบสนนอยางชดเจน เชน การเปนหมบานเกษตรกรรม การสงเสรมการทองเทยวแบบอนรกษ ทงนการคนหาควรเปนไปโดยการมสวนรวมของชมชนมากกวากาหนดจากศนยกลาง1

การกาหนดลกษณะของโครงสรางการจราจร การสญจรทางนาควรไดรบการสนบสนนใหมเพมมากขน การสญจรทางบกควรกาหนดใหชมชนเปนศนยกลางยอยๆ มโครงขายถนนสายหลกโดยรอบและเสนทางเขาชมชนควรมลกษณะเปนจดปลาย ถนนภายในชมชนควรเปนถนนสายรอง

ภาพท 24 โครงการตดถนนและลานาปรบโครงสรางของชมชนใหม โดยยอมรบการเปลยนไปของชวตพฒนา

สวนยอยของพนทควรใหมการสรางเสรมโครงสรางพนฐานในชมชนใหมความเขมแขง2 โดยเฉพาะพนทเกษตรกรรม วด และโครงสรางสงคม ซงทาใหรปแบบชวตแบบเดมยงคงรกษาไวได

ภาพท 25 โครงสรางการพฒนาพนท

ชวตแบบชาวนา ชวตแบบชาวบกการปรบตว

แนวปะทะ

๑๘๘

1.4.2 ขอเสนอแนะดานการปรบปรงพนทการปรบปรงพนทและโครงสรางชมชนเปนไปภายใตสมมตฐานของการ

ยอมรบความเปลยนแปลงและอนรกษความเปนชมชนรมนาและชวตแบบรมนาใหดารงสบตอไปไดแบงออกเปน 3 สวนดงน

การปรบปรงชมชนรมนา1. ปรบปรงสภาพทางกายภาพของบรเวณรมนา และจดระเบยบการใชพนทรม

นาในสวนทสาธารณะ และพนทตอเนองดานใน2. การปรบปรงสาธารณปโกค สาธารณปการ ตลอดทงทรพยากรในพนทใหสอด

คลองกบการพฒนา3. ปรบปรงคณภาพของนาและระบบโครงขายทางนา4. ปรบปรงการคมนาคมทางนา โดยการสรางจดเชอมตอระหวางการคมนาคม

ทางบกและทางนา สงเสรมใหเกดความสะดวกสบายในการเดนทาง ปรบปรงทางสญจรภายในชมชนใหเชอมตอพนทรมนาและจดสรางทานารวมของชมชน

การสงเสรมและสรางความเขาใจ1. สงเสรมองคประกอบชมชนใหมความเขมแขง2. สงเสรมกจกรรมและประเพณของชมชนทเกยวกบนา3. สรางความเขาใจเกยวกบโครงสรางชมชม4. สรางความเขาใจในเอกลกษณของชมชนรมนาทมความเฉพาะการออกมาตราการควบคม1. การกาหนดผงเมองเพอควบคมการใชทดน2. การกาหนดพนทควบคมสาหรบพนททมคณคาทางประวตศาสตร ศลปวฒน

ธรรม สถาปตยกรรม และสภาพแวดลอมธรรมชาต3. การควบคมการใชทดน การกอสรางโดยกาหนดใหมการรายงานผลกระทบตอ

สงแวดลอมและผานการเหนชอบของคนในชมชนกอน4. การออกกฎหมายควบคมอาคาร ทมลกษณะเฉพาะตอพนทรมนา

การคงอยของชมชนรมนาและวถชวตรมนาจะยงคงอยตราบใดทผอยรมนายงคงรกษาความเปนตวของตวเอง การเสนอแนะหรอแนวทางเปนไดเพยงความคดเหนทเกดจากภายนอกมองเขาไปในชมชน ทกอยางจะถกสรปสดทายโดยชมชน

๑๘๙

1.4.3 ขอเสนอดานสถาปตยกรรมควรทาความเขาใจในเรองสถาปตยกรรมและสรางความเขาใจทถกตองใน

การสรางใหมของสถาปตยกรรม รปแบบสถาปตยกรรมทเกดจากการศกษาพนทพบวารปแบบสถาปตยกรรมทมแนวโนมทจะสรางมากขนในพนทม 3 รปแบบ ไดแก

- อาคารพกอาศยแบบเรอนชาวบาน- อาคารพกอาศยแบบเรอนสมยใหม- อาคารพกอาศยแบบเรอนไทยประยกตการศกษาอาคารทงสามสวนไดแนวคดรวมและตางกนในการเสนอแนะดงน

ตารางท 19 ขอเสนอแนะดานสถาปตยกรรม

องคประกอบอาคาร แนวทางในการออกแบบ1. ระยะหางของอาคาร

- อาคารควรหางจากเขตคลองไมนอยกวา 6 เมตร (ตามกฎกระทรวงฉบบท 55 พ.ศ. 2543 )

2. การจดกลมอาคาร

- อาคารไมควรมขนาดใหญเกนไป- ถามขนาดใหญมากควรออกแบบใหแบงเปนสวนยอยๆ หรอการใช หลงคาเลกๆ

3. การจดวางอาคาร

-. อาคารเดยวควรหนหนาออกสนาจะเปนดานยาวหรอดานสะกดกได- อาคารกลม ควรหนดานหนาอาคารออกสนา

๑๙๐

ตารางท 19 ขอเสนอแนะดานสถาปตยกรรม (ตอ)

องคประกอบอาคาร แนวทางในการออกแบบ4. ทานา

- ทานายนเขาไปในเขตคลองได โดยมระดบสง 1.5-2.0 เมตร จากระดบนาปกต- รปทรงของทานา อาจมขนาดหรอรปทรงลอกบอาคารหลก หรอแบบนยม

5. เขอน

- อาคารสรางบนตลงควรมเขอนกนดนพง โดยสนเขอนอยระดบเดยวกบทานา เขอนควรเปนเขอนหนทง ไมควรใชเขอนคอนกรต- สาหรบอาคารทสรางในนาและโครงสรางเปนคสล. อาจไมตองสรางเขอน

สถาปตยกรรม แนวทางในการออกแบบ1. ชวงเสา

- อาคารไมควรกวางเกน 3 ชวงเสา(ภายใต 1หลงคา) และแนวยาวควรเปนจานวนค- ระยะหางของเสาควรอยระหวาง 2.50-3.50 เมตร

2. ความสง

- เรอนทปลกในนาควรมระยะสงของชานไมนอยกวาระดบตลง สวนพนทอนอาจสงกวาไดตามความเหมาะสม- เรอนทปลกบนดนอาจยกพนสงขนเพอใหใชประโยชนใตถนได

๑๙๑

ตารางท 19 ขอเสนอแนะดานสถาปตยกรรม (ตอ)

สถาปตยกรรม แนวทางในการออกแบบ3. หลงคา - เปนการประยกตไดทงแบบหลงคาเกาทเปนลกษณะของเรอนแตละแบบ

- การสรางหลงคาแบนควรมมมไมตากวา 35 ° และควรใชคกบการยนชายคา- ยนชายคาไมนอยกวา 1.2 เมตร- ควรมองคประกอบอนๆ เชน คายนเชงชาย

4. ผนง

- อาจเปนผนงไมหรอวสดทกลมกลนกบสภาพแวดลอม- การใชผนงอฐ ควรคานงถงสและรปทรงอาคาร

5. ชองเปด

- ประตหนาตางควรเปนแบบบานเปดหรอบานเพยม- ตาแหนงชองเปดควรอยเหนอประต หนาตาง มขนาดและสดสวนทไมใหญเกนไป- ควรมลกษณะชองสเหลยม อาจมลวดลายของไมระแนง หรอกรกระจกภายใน

การใชวสด - ควรใช ไมหรอคอนกรตเสรมเหลก หรอเหลก กไดตามความเหมาะสม- คานงถงวสดซงเหมาะกบสภาพแวดลอม

พชพรรณ

- ควรปลกดวยตนไมในพนท- การปลกตนไมใหญ ใหรมเงา- ปลกไมกระถาง บนตวอาคาร

๑๙๒

2. การอภปรายผลจากผลการศกษาความสมพนธระหวางนาและชมชนพกอาศยรมนาพบวามการเปลยน

แปลงของชมชนพกอาศยรมนาลกษณะตอเนองมาจากอดต การเปลยนแปลงระดบโครงสรางจะเปนไปตามการเปลยนแปลงโครงสรางโดยรวมของสงคม การเปลยนแปลงของชมชนและองคประกอบชมชน มการปรบเปลยนไปตามยคสมย สามารถสรปผลการศกษาได คอ

1. การตงถนฐานของชมชนรมนาคลองบางกอกนอยเปนอยางไร มการเปลยนแปลงอยางไรบาง มลกษณะหรอความเชอหลงเหลออยบาง

- การตงถนฐานพบวาการตงถนฐานเรมแรกมลกษณะเปนชมชนรมนาเหมอนกบชมชนรมนาในทราบลมภาคกลาง ซงเกดจากการเปนเสนทางสญจร และการตงถนฐาน ชมชนขยายตวเปนชมชน

- รปแบบการขยายตวของชมชน มลกษณะการเปลยนแปลงไปตามพฒนาการโดยรวมของเมอง แตลกษณะเดนของพนทคอ การทยงคงรกษาสวนทเกาไวได อนเกดจากระบบโครงสรางเมองแบบตาขายทาใหพนทชมชนรมคลองบางกอกนอยอยตรงกลางและไมไดรบผลกระทบ

2. รปแบบความสมพนธของอาคารพกอาศยรมคลอง กบชมชน และนาเปนอยางไร ยงคงรกษาความเปนชมชนรมนาไวไดหรอไม รปแบบชวตรมนายงคงเหลออยหรอไม

- สาหรบการเปลยนแปลงของสถาปตยกรรม 80% ของอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยมความตอเนองของรปแบบอนเปนเอกลกษณของอาคารรมนา โดยยงคงความตอเนองของวถชวตทสมพนธกบนา

- การเปลยนแปลงของสถาปตยกรรม พบวาการเปลยนแปลงของสถาปตยกรรม มความตอเนองของอาคารทมมากอน เนองจากอาคารสวนใหญเกดจากผทอาศยอยในพนทมาแตกอน ทาใหอาคารทสรางออกมามความสบเนองตอไดแมรปทรงจะเปลยนไป

- รปแบบชวตรมคลองบางกอกนอยแบงไดเปนสองกลม กลมแรกเปนรปแบบชวตในเมอง นาเปนเพยงทพกผอนเทานน สวนอกกลมมองนาวาเปนแกนยดเกยวของชมชนไวโดยยงคงรกษาไวไดเพราะรปแบบชวตประจาวนยงตองใชนาอย

- การเปลยนแปลงความสมพนธของนากบชวตรมนา พบวาเปลยนไปตามลกษณะของการดาเนนชวต บางพนทมรปแบบชวตแบบชาวบกเขาแทนทมากขน

๑๙๓

3. พฒนาการของเรอนเปนอยางไร การใชกรอบอายและประเภทเรอนบอกอะไร- ในการศกษาพนทพบวารปแบบของชมชนรมนาซงเปนลกษณะเฉพาะตวของพน

ทคลองบางกอกนอยยงคงมความตอเนองของรปแบบชวตทสบทอดตอกนมา ทงทแสดงออกทางกายภาพและการใชงาน

- การเปรยบเทยบโดยใชกรอบอายสามารถมองเหนลาดบพฒนาการของเรอนในอดตสปจจบน และเปนเครองมอในการใชทานายแนวโนมในอนาคต

4. แนวโนมในอนาคตของเรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย- การแสดงออกทางดานสถาปตยกรรมทเหนไดชดเจน คอ การปรบตวแทนทจะ

เปลยนแปลงทมาใหสอดคลองกบลกษณะนสย เหลานกอสะสมเปนภมปญญาในทองถนซงคอยๆ ปรบเขากบสภาพแวดลอม และบรรยากาศโดยรอบ

- การเปลยนแปลงของเรอนพกอาศย เปนไปตามปจจยภายนอก ไดแก การพฒนาโดยรวมของเมอง และนโยบายภาครฐ ปจจยภายใน ไดแก คานยมของคน และการเปลยนแปลงโครงสรางของครอบครว

5. เรอนพกอาศยรมคลองบางกอกนอยยงคงรกษาความเปนชมชนรมนาและควรรกษาไวหรอไม

- จากการศกษาพบวาอทธพลจากภายนอกมผลตอการเปลยนแปลงรปแบบการตงถนฐานและรปแบบสถาปตยกรรม ตลอดทงวถชวต ซงปรากฏชดในขนตอนการศกษาทไดนาเสนอไปแลวขางตน

- การเปลยนแปลงท เกดขนมไดปรากฏในรปแบบของการตงถนฐานและสถาปตยกรรมเทานน แตยงเกดขนกบความเชอ และจารตประเพณทสบทอดกนมาชานานอกดวย ขดแยงกบสมมตฐานทวาแมรปแบบสถาปตยกรรมยงอยแตจารตประเพณยงคงอย สงอทธพลของการเปลยนแปลงเกดขนในทกๆ ดาน ทงกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

6. การเปลยนแปลงอยางมากของสงแวดลอมสงผลตอการรกษาไวอยางไร- ตราบใดทรปแบบโครงสรางเดมของชมชนยงคงอยและใชงานไดอยางมประสทธ

ภาพ ชาวบานกยงไมตองการเปลยนแปลงเพราะปจจบนทกคนตระหนกและเหนคณคาของนาและชวตแบบรมนา3

๑๙๔

3. ปญหาทพบ1. แนวคดเบองตนในการมองพฒนาการซงมความขดแยงกนในการมองแบบมหภาค

และ จลภาค ผวจยเลอกใชการมองแบบจลภาค โดยใหความสาคญของหนวยยอยกอนจะมองภาพรวมทงหมด ทงนไมไดกลาววาเปนแนวทางทดทสด

2. ลกษณะของพนทศกษามความยาวกวา 16 กโลเมตร ทาใหแตละสวนมความแตกตางกนไมสามารถนาสมมตฐานเดยวกนมาใชได

3. การเกบขอมลจะมความขดแยงกนเสมอ ระหวางขอมลทไดจากเอกสารหรอหนวยราชการ กบการสารวจพนท ทงนเกดจากการทแตละฝายมประสบการณทตางกน

4. การสารวจภาคสนามผวจยใชเวลาอยในพนทตงแต ตนป พ.ศ. 2546 และทาการเกบขอมลกายภาพของอาคารพกอาศย ในเดอน ตลาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2546 หลงจากนนไดลงไปในพนทอกหลายครง พบวาภายใน 1 ปทผานมามการเปลยนแปลงทเกดขนรมคลองบางกอกนอยอยางมากและเกดขนอยางรวดเรว ทาใหเกดการเปลยนแปลงอยางฉบพลนและรนแรงตอพนท

4. ขอเสนอแนะในการศกษาตอเนองจากการศกษาชมชนพกอาศยรมคลองบางกอกนอย พบวารปแบบของความสมพนธ

ระหวางนาทมตอชมชนพกอาศยรมนามอยอยางตอเนองทงการเปลยนแปลงภายนอกตางออกไปจากอดตอยางมาก ความสมพนธนเปนสงทนาสนใจอยางยงในการหยบยกขนมาศกษาเพมเตมเพอเปนแนวทางในการรกษาความสมพนธทดนไว มขอแนะนาในการศกษาตอเนอง ดงน

1. การศกษาเพอหารปแบบของสถาปตยกรรมภายใตบรบทปจจบน โดยประสานความสมพนธดานกายภาพ หนาทใชสอย และความหมาย ใหแสดงออกมาอยางชดเจน

2. การศกษาดานโครงสรางทางสงคม ซงมลกษณะเหมาะสมตอพนทอนสงเสรมใหโครงสรางสงคมเกาเปนแกนในการชนาชมชน

๑๙๕

เชงอรรถบทท 6

1เอกวทย ณ ถลาง , ภมปญญาชาวบานสภมภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของชาวบานไทย (กรงเทพ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2540), 164.

2ญาน สรประไพ, การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวนจงหวดนนทบร (กรงเทพฯ : ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร, 2537), 112.

3เทดศกด เตชะกจขจร, “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยง,” ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541ฉบบท 2 (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542), 253.

บรรณานกรม

กรมศลปากร. ยอนอดตกรงเทพฯ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2534.__________. ตลาดนา: วถชวตเกษตรกรภาคกลาง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2543.กระทรวงมหาดไทย. ประวตศาสตรทองถน. กรงเทพฯ : กรมการปกครอง กระทรวมหมาดไทย,2538.กาญจนา แกวเทพ. การพฒนาแนววฒนธรรมชมชนโดยถอมนษยเปนศนยกลาง. กรงเทพฯ : สภา

คาทอลกแหงประเทศไทยเพอการพฒนา (สคทพ), 2538.กลทรพย เกษแมนกจ. บทนราศตามคลองบางกอกนอยถงบางใหญ. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2504.จนตนาการ กระบวนแสง. เรอ วถชวตรมนาภาคกลาง. กรงเทพฯ : สยามบคส แอนดพบลเคชนส,

2540.ฉตรชย พงศประยร. การตงถนฐานมนษย ทฤษฎและแนวปฏบต. กรงเทพฯ : ภาควชาภมศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

ฉตรชย พงศประยร. การตงถนฐานมนษย ทฤษฎและแนวปฏบต. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

ฉตรทพย นาถสภา. ประวตศาสตรวฒนธรรมและชนชาตไทย. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

__________. บานกบเมอง. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2529.ญาน สรประไพ. การสบเนองและการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวสวนจงหวด

นนทบร. กรงเทพฯ : ภาควชามนษยวทยา มหาวทยาลยศลปากร, 2537.เตมศกด ภาณวรรณ. ปจจยการเปลยนแปลงของชมชนรมนาในคลองบางกอกนอย. กรงเทพฯ :

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.ทวา ศภจรรยา. “เมองคคลอง (ชมชนขนาบนา) : ภมปญญาการสรางบานแปลงเมองจากอดต

ถงรตนโกสนทร.” ใน เอกสารการสมมนาวชาการเรอง ภมศาสตรกบวถชวตไทย, 146-162. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2545.

๑๙๖

๑๙๗

เทดศกด เตชะกจขจร. “การศกษาทอยอาศยรมนาบรเวณลมแมนาเจาพระยาตอนลาง กรณศกษาบรเวณตลาดนาบางคเวยงและบรเวณใกลเคยง.” ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541 ฉบบท 2, 242-264. กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

___________. “ธรรมชาตกบมนษย.“ ใน สาระศาสตรสถาปตย 2541 ฉบบท 2, 265-272. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

บณฑต จลาสย, เทดศกด เตชะกจขจร และศกดสน ทองสขมา. การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองบางกอกนอย. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

ปยนาถ บนนาค. คลองในกรงเทพฯ : ความเปนมา การเปลยนแปลงและผลกระทบตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป งานวจยฉลองสมโภชณ 200 ปกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525.

ผสด ทพทส. บานในกรงเทพฯ : รปแบบและการเปลยนแปลงในรอบ 200 ป (พ.ศ.2325-2525).กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525.

พรรณทพย เปยมพทธธากล. ววฒนาการตลาดนาดาเนนสะดวก. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

ไพรช ทบเทยง. คนในพนทคลองบางกอกนอย. สมภาษณ,12 มกราคม 2547.ยวด ตายเทศ. คนในพนทคลองบางกอกนอย. สมภาษณ,12 มกราคม 2547.รตกรณ ศรสข. คนในพนทคลองบางกอกนอย. สมภาษณ,12 มกราคม 2547.ฤทย ใจจงรก. เรอนไทย. กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539.ศรศกร วลลโภดม. เรอนไทยบานไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2543.ศกดสน ทองสขมา. การเปลยนแปลงทอยอาศยรมคลองภายหลงการกอสรางคนกนนาเขตตลงชน.

กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.สมบต พลายนอย. เลาเรองบางกอก. กรงเทพฯ : สายธาร, 2544.สมศกด ศรสนตสข. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม : แนวทางศกษา วเคราะห และวาง

แผน. ขอนแกน : มหาวทยาลยขอนแกน, 2536.สานกงานจงหวดนนบร. จงหวดนนทบร ทระลก สมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป. กรงเทพฯ :

สานกงานปลดกระทรวงมหาดไทย, 2525.สเมธ ชมสาย ณ อยธยา. นา : บอเกดแหงวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม,

2539.

๑๙๘

อนทรา ยมนาค. การศกษาประวตศาสตรและสถาปตยกรรมของวดสมย ร.1-3 ยานคลองบางกอกนอย : การเกบขอมลเพออนรกษสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ : ภาควชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2528.

เอกวทย ณ ถลาง. ภมปญญาชาวบาน : วถชวตและกระบวนการการเรยนร-แกปญหาของชาวบาน. กรงเทพฯ : มลนธปญญา, 2541.

__________. ภมปญญาชาวบานสภมภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของชาวบานไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2540.

อรศร ปาณนท. บานและหมบานพนถน. กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539.อรศร ปาณนท และคณะ. ลกษณะอาคารพกอาศยยานคลองบางกอกนอย. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยศลปากร, 2526.อานนท กาญจนพนธ. วฒนธรรมกบการพฒนา : มตของพลงทสรางสรรค. กรงเทพฯ : สานก

งานกองทนสนบสนนการวจย, 2538.

ภาคผนวก กภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษา

๑๙๙

๒๐๐

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 0 000-1. 000 กม.

๒๐๑

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 1. 000-2. 000 กม.

๒๐๒

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 2. 000-3. 000 กม.

๒๐๓

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 3. 000-4. 000 กม.

๒๐๔

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 4. 000-5. 000 กม.

๒๐๕

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 5. 000-6. 000 กม.

๒๐๖

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 6. 000-7. 000 กม.

๒๐๗

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 7. 000-8. 000 กม.

๒๐๘

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 8. 000-9. 000 กม.

๒๐๙

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 9. 000-10. 000 กม.

๒๑๐

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 10. 000-11. 000 กม.

๒๑๑

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 11. 000-12. 000 กม.

๒๑๒

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 12. 000-13. 000 กม.

๒๑๓

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 13. 000-14. 000 กม.

๒๑๔

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 14. 000-15. 000 กม.

๒๑๕

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางบานพกอาศยตาแหนง 15. 000-16. 000 กม.

๒๑๖

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตวอยางวดและอาคารราชการ

๒๑๗

ภาพถายสภาพทางกายภาพของพนทศกษาตาอยางเรอและกจกรรมทเกดขน

ภาคผนวก ขจานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย

๒๑๖

๒๑๗

การสารวจจานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยพนท : ปากคลองบางกอกนอย-ปากคลองบางใหญจานวนอาคาร : 1355 หลง (ฝงวดดสต 722 หลง, ฝงสถานรถไฟธนบร 633 หลง)เวลา : พฤศจกายน พ.ศ. 2546ตารางท 20 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอย

83 100 82 90 85 83 79 74 75 80 95 64 91 98 96 80 รวม6518

5743

4735

4545

4243

4142

2950

3341

4134

4040

4550

3331

4744

5543

5145

5129

ฝงวดดสตสถานรถไฟธนบร

ตารางท 21 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามรปแบบอาคาร5413

4326

3129

2334

2330

2735

1838

2225

3126

2429

2538

2421

3332

3529

4035

2924 เรอนชาวบาน

00

00

00

20

13

00

01

21

22

13

52

23

61

88

20

11 เรอนคาขาย

11

66

45

05

21

30

12

14

02

11

40

01

00

11

01

30 เรอนปนหยา/มะนลา

104

89

127

145

167

97

97

67

44

125

85

63

510

74

57

144 เรอนสมยใหม

00

02

00

21

02

20

12

24

40

22

35

13

31

41

42

40 เรอนไทย/ไทยประยกต

ตารางท 22 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามอายอาคาร01

05

35

06

33

52

22

98

64

57

105

68

48

43

43

22 มากกวา 50 ป

3711

3021

910

1317

1321

1619

733

719

1818

1321

1524

1915

2324

2820

2722

2417 25-50 ป

286

2717

3218

3022

2618

1721

159

1710

169

198

1818

77

1914

1718

1819

1810 5-25 ป

00

00

32

20

01

30

56

04

13

34

23

11

13

21

21

70 สรางใหม-5 ป

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

๒๑๘

ตารางท 23 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามจานวนชนของอาคาร00

01

21

10

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00 มากกวา4 ชน

00

00

00

41

100

00

00

00

00

00

00

01

00

00

00

40 4 ชน

00

01

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00 3 ชน

318

3019

2316

1624

1421

2118

1628

1821

1817

2018

2221

1410

2421

2420

2516

228 2 ชน

3410

2722

2218

2420

1822

2024

1322

1520

2317

2022

2329

1921

2322

3123

2629

2521 1ชน

ตารางท 24 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามลกษณะเขอนของอาคาร00

00

00

00

00

43

01

21

02

11

43

311

713

68

111

71 เขอนแบบอนๆ

20

00

00

130

164

280

188

1724

4024

3928

3231

217

920

3622

3139

1911 เขอนหนทง

70

95

165

30

100

67

513

314

11

00

54

11

13

13

65

178 เขอนคอนกรต

018

237

630

2245

838

010

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00 เขอน กทม.

560

461

550

70

81

322

628

112

07

011

412

812

308

1210

30

89 ไมมเขอน

ตารางท 25 จานวนอาคารพกอาศยรมคลองบางกอกนอยแบงตามลกษณะทานาของอาคาร05

06

818

1230

614

02

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00 ทานาหลงเขอน

270

334

286

103

251

3930

2350

3341

4134

4038

4549

3330

4742

5543

5144

3122 ทานาบาน

3813

2433

1011

2312

1128

106

00

00

00

02

01

01

02

00

01

207 ไมมทานา

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

0

1. 00

0

2. 00

0

3. 00

0

4. 00

0

5. 00

0

6. 00

0

7. 00

0

8. 00

0

9. 00

0

10. 0

00

11. 0

00

12. 0

00

13. 0

00

14. 0

00

15. 0

00

16. 0

00

ภาคผนวก คชอและประวตสถานททเกยวของกบการศกษา

๒๑๙

๒๒๐

คลองบางกอกนอย เปนชอคลองทางฝงตะวนตกของแมนาเจาพระยา ปจจบนเปนชอเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร

วงหลง พระราชวงบวรในสมยตนกรงรตนโกสนทร ปจจบนคอบรเวณโรงพยาบาล ศรราช และบางสวนของสถานรถไฟธนบร

บางวานอย หรอบางหวานอย คอ ตาบลบางวา (แขวงบางหวา เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร) เปนสวนทตอไปจากบรเวณศรราชดานเหนอ ปจจบนเปนเขตสถานรถไฟธนบร มวดบางวานอยหรอวดอมรนทราราม อยปากคลองบางวานอย

วดอมรนทราราม คอ วดโบราณอยปากคลองบางวานอย ซงแยกจากคลองบางกอกนอยฝงใต เดมชอวดบางวานอย

โรงเรอ คอ ทเกบเรอพระทนงและเรอรปสตวตางๆ อยในแขวงศรราช เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร โรงเรอนชาวตางประเทศสนใจไปชมกนวนละมากๆ ปจจบนเปนพพธภณฑสถานแหงชาต เรอพระราชพธ กรงเทพมหานคร

วดสวรรณาราม เปนวดโบราณตงอยฝงใตของคลองบางกอกนอย กรงเทพมหานคร เดมชอ วดทอง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชไดโปรดสถาปนาใหมและพระราชทานนามวา วดสวรรณาราม

วดศรสดาราม หรอวดชปะขาว ตงอยฝงใตของคลอง วดนเดมชอ วดชผาขาวหรอวดชปะขาว บางทเรยกวาวดปะขาว เปนวดโบราณมมากอนสมยรตนโกสนทร ในสมยรชกาลท 1 พระเจาอยหวและกรมสมเดจพระศรสดารกษไดทรงสถาปนาใหม ตอมารชกาลท 4 โปรดใหปฏสงขรณและพระราชทานนามใหมวา วดศรสดาราม

บางขนนนท คอตาบล(แขวงบางขนนนท) ขนในเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร อยทางฝงใตของคลองบางกอกนอย

บางบาหร ตงอยฝงเหนอของคลองบางกอกนอย ปากคลองบางบาหรมวดนายโรงและตอนลกเขาไปในลาคลองบางบาหรกยงมวดบางบาหรอกวดหนง

บางระมาด คอ ตาบล(แขวงบางระมาด) ขนในเขตตลงชน กรงเทพมหานคร อยทางฝงตะวนตกของคลองบางกอกนอย มคลองบางระมาดแยกไปจดหนองขเหลกในเขตตลงชน

วดไกเตย ตงอยปากคลองวดไกเตย ในเขตตลงชน กรงเทพมหานคร อยทางฝงตะวนตกของลาคลอง วดชะลอเปนวดโบราณ ทานเจาพระยารตนาพพธ (สน สนธรตน) ใน รชกาลท 1 ไดปฏสงขรณขนในรชกาล

๒๒๑

สวนแดน คลองในแขวงตลงชน เขตตลงชน กรงเทพมหานคร อยระหวางวดไกเตยกบวดนอยใน ปากคลองแยกจากคลองวดชะลอทวดไกเตย ไปจดคลองศาลเจายาวราว 3 กโลเมตร

สวนหลวง อยตะวนตกของคลองวดชะลอระหวางวดนอยในถงวดชยพฤกษมาลา เกดจากการขดคลองมหาสวสดในรชการท 4

วดนอยใน ตงอยใกลปากคลองมหาสวสด ทางฝงตะวนตกของคลองวดชะลอเยองกบวดพกล(ทอง) ในแขวงตลงชน เขตตลงชน กรงเทพมหานคร

วดชยพฤกษมาลา เปนวดโบราณอยเหนอวดนอยในขนไป อยลาเขาไปจากปากคลองมหาสวสด รชกาลท 4 ทรงสถาปนาอทศถวายสมเดจพระบรมชนกนาถ

วดพกล ตงอยฝงตะวนออกของลาคลองวดชะลอ บางทเรยกวา วดพกลทอง เพอใหตางกบวดพกลอกแหงหนงทใตอาเภอบางใหญ ซงเรยกวา วดพกลเงน

บางขวาง เปนคลองอยในทองทอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร เรยกวา คลองบางขวาง แยกจากคลองมหาสวสด ตรงขามวดชยพฤกษมาลา ไปบรรจบกบคลองบางระนก

บางสนาม อยทางฝงตะวนออกของคลองชะลอ เหนอวดพกลขนไป มคลองแยกเขาไปจากคลองวดชะลอและมวดสนามนอกอยปลายคลอง

วดเกด ตงอยบนฝงตะวนตกของลาคลองวดชะลอ ในทองทตาบลวดชะลอ อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร ใตวดมคลองแยกเขาไปบรรจบกบคลองวดสก

วดชะลอ เปนชอตาบลและชอวด ตงอยรมคลองวดชะลอฝงใต ในเขตอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร พระอโบสถของวดชะลอแสดงเคาวาเปนฝมอเกาถงสมยอยธยา

คลองลดบางกรวย ลาคลองตงแตวดชะลอไปบรรจบคลองบางกอกนอยทหนาวดสวรรณครหรอทเรยกวา วดขเหลก สมเดจพระมหาจกรพรรดโปรดใหขดเมอ พ.ศ. 2100

บางกรวย เปนชอตาบล ขนกบอาเภอบางกรวยจงหวดนนทบร ทวาการอาเภอตงอยเหนอวดชะลอ มคลองบางกรวยแยกจากแมนาเจาพระยาฝงตะวนตก ตรงขามวดเขมาภรตาราม

บางศรทอง หรอบางสทองเปนชอตาบลขนกบอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร มคลองบางศรทอง แยกจากแมนาเจาพระยาฝงตะวนตก ตอนหนาศาลากลางจงหวดนนทบรไปตอกบคลองแมนาออม เหนอทวาการอาเภอบางกรวย บางศรเมองนเคยมชอวามลาใยด

วดโพบางโอ เปนวดโบราณตงอยทางฝงใตของลาคลองแมนาออม ในตาบลบางขนน อาเภอบางกรวย มภาพเขยนสเปนเรองปรศนาธรรมทฝาผนงภายในพระอโบสถ

๒๒๒

วดสกนอย เปนวดโบราณรางเหลออยแตพระอโบสถเกาชารดซงเปนหลกฐานใหเหนวาวดนเคยเปนวดทสวยงามและสาคญวดหนง

วดเพลง เปนวดโบราณ อยเลยวดสกเขาไป ปจจบนเปนวดราง บรเวณวดถกยกรองทาสวนสมคงเหลอแตพระอโบสถเกาชารดทรดโทรม ภายในอโบสถมภาพจตรกรรมฝาผนงเหนไดบางตอน แตกลบเลอนเตมท ดานนอกเหลอหอระฆงซงยงอยในสภาพทด

บางออชาง เปนชอตาบลเกา อยบนฝงตะวนออกของลาคลองแมนาออม ในเขตตาบลบางศรทอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร บางทกเรยก บางออยชาง มวดบางออยชางตงอยปากคลอง

วดแกวฟา อยทางฝงตะวนออกของคลองแมนาออม ในเขตตาบลบางขนน อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร

บางขนน เปนตาบลอยรมคลองแมนาออมฝงใต ในเขตอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร มคลองบางขนนแยกจากคลองแมนาออมเขาไป ในคลองนมวดบางขนนเปนวดโบราณ มหอไตรเกา ภายในพระอโบสถมภาพจตรกรรมฝาผนง

บางขนกอง เปนตาบลขนกบอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร มคลองบางขนกองแยกจากคลองแมนาออมฝงใตเขาไป ทปากคลองมปายปกไว 2 ปายวา วดซอง วดจาปา

บางกราง เปนตาบลขนในอาเภอเมองนนทบร จงหวดนนทบร อยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของอาเภอบางกรวย และอยทางทศตะวนออกของอาเภอบางใหญ

วดปราสาท เปนวดทมพระภกษสงฆอยจาพรรษา ตงอยในตาบลบางกราง อาเภอเมองนนทบร ทางฝงเหนอของคลองแมนาออม มคลองเลกแยกเขาไปประมาณ 2 กโลเมตร ปลายคลองเปนทตงวดปราสาท ฝมอชางสมยอยธยา เลากนมาวาเปนวดทพระเจาอทองทรงสรางไว ลกษณะและทรวดทรงคลายกบทพระอโบสถวดเกาะแกวสทธาราม จงหวดเพชรบร

บานจน เปนชอตาบลเกา ปจจบนนอยในตาบลบางขนกอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร มวดอยรมคลองชอ วดบานจน แตปจจบนชอวา วดไทยเจรญ

บานนายไกร หรอบางนายไกรอยในตาบลบางขนกอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร มคลองแยกจากคลองแมนาออมทางฝงตะวนตก เรยกวา “คลองบางนายไกร” มวดบางนายไกรนอก ตงอยปากคลอง มเรองราวเกยวกบวรรณคดสาคญเรองหนง คอเรอง ไกรทอง

วดอทยานอยฝงตะวนตกของคลองแมนาออม หางจากคลองบางนายไกรไปประมาณ 10 เสน ในตาบลบางขนกอง อาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร

๒๒๓

บางระนก เปนตาบลในทองทอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร บางระนกแยกจากคลองแมนาออมทางฝงตะวนตก บางทเรยกวา คลองบางราวนก

บางคเวยง เปนตาบลหนงในอาเภอบางกรวย บางทเรยกวา บางโคเวยง อยตดกบบางระนก มคลองบางคเวยงแยกจากคลองแมนาออมฝงตะวนตก ปากคลองทงสองอยชดกน

วดปรางคหลวง เปนวดโบราณในสมยอยธยา ตงอยรมคลองแมนาออมฝงตะวนตกเหนอปากคลองบางคอ ซงแยกเขาไปตดผานคลองบางโสนในเขตตาบลบางมวง อาเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

บางมวง เปนชอตาบลในอาเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มคลองบางมวงแยกทางฝงตะวนตกจากเหนอวดอมพวนหรอวดบางมวงเชอมกบคลองบางโสน

บางใหญ เปนชอคลอง ตาบลและอาเภอในจงหวดนนทบร ตงอยทวาการอาเภอทปากคลองบางใหญทงฝงซายของลาคลองแมนาออม ภมประเทศเปนทราบลม ประชาชนมอาชพทานา ทาสวนและคาขายเปนสวนใหญ อาเภอบางใหญเดมเปนกงอาเภอ เรยก กงบางแมนาง ตอมายกเปนอาเภอบางแมนาง แลวภายหลงเปลยนเปนอาเภอบางใหญ

คลองบางใหญ แยกจากคลองแมนาออมผานไปเขาคลองโยง ผานตาบลลานตากฟาออกแมนานครชยศร อาเภอนครชยศร จงหวดนครปฐม ในสมยโบราณเมอยงไมไดขดคลองมหาสวสดในรชกาลท 4 การคมนาคมระหวางกรงเทพมหานครและนนทบรไดอาศยผานเสนทางสายน

ประวตผวจย

ชอ-สกล จรญพนธ บรรจงภาคทอย 32/26 ม.3 ถนนพบลสงคราม ต.บางเขน อ.เมอง จ.นนทบร 11000ททางาน -ประวตการศกษา พ.ศ. 2545 สาเรจการศกษาปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมหลก จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร พ.ศ. 2545 ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากรประวตการทางาน พ.ศ. 2546-2547 สถาปนก บรษท แพคดไซน จากด

๒๒๔