analiza zasadności umieszczania nieletnich w mow i mos
Post on 11-Jan-2017
261 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Teresa Kaniowska
Analiza zasadności umieszczania nieletnich w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
1
Teresa Kaniowska
Wydział Resocjalizacji i Socjoterapii
Ośrodek Rozwoju Edukacji
Analiza zasadności umieszczania nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii – uwarunkowania prawne w kontekście realiów kierowania i umieszczania nieletnich I. Przyczyny umieszczania nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii Zgodnie z treścią art. 4 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu
w sprawach nieletnich (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz.178)
o demoralizacji nieletnich świadczą w szczególności:
• naruszanie zasad współżycia społecznego;
• popełnienie czynu zabronionego;
• systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia
zawodowego;
• używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan
odurzenia;
• uprawianie nierządu;
• włóczęgostwo;
• udział w grupach przestępczych.
Sądy rodzinne orzekają o zastosowaniu środków wychowawczych wobec nieletnich
– w postaci umieszczenia ich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych
lub młodzieżowych ośrodkach socjoterapii – na podstawie warunków określonych
przepisami art. 6 pkt 9 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Potrzebę ustalenia proporcji, w jakich w danym ośrodku przebywają nieletni, którzy
popełnili czyny zabronione, mają orzeczony i okresowo zawieszony środek
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
2
poprawczy (umieszczenie w zakładzie poprawczym), wymagają leczenia z powodu
uzależnienia od środków odurzających lub stwierdzono u nich występowanie choroby
psychicznej, a także nieletni przenoszeni z placówek opiekuńczo-wychowawczych,
zasygnalizował Ośrodek Rozwoju Edukacji, realizując zadania związane
ze wskazywaniem nieletnim miejsc w odpowiednich ośrodkach. Spostrzeżenia
dotyczące tej problematyki kierowali do ORE również dyrektorzy ośrodków,
zwłaszcza dyrektorzy młodzieżowych ośrodków socjoterapii.
Konieczność ustalenia tych proporcji była też następstwem licznych odmów przyjęcia
nieletnich do wskazanych ośrodków. W przypadku młodzieżowych ośrodków
wychowawczych odmowy dotyczyły głównie nieletnich, wobec których w ocenie
dyrektorów powinien być zastosowany środek leczniczy, natomiast w młodzieżowych
ośrodkach socjoterapii odmowy przyjęć odnosiły się do nieletnich, którzy popełnili
czyny zabronione oraz nieletnich wymagających leczenia psychiatrycznego.
W ORE przeprowadzono badanie mające na celu ocenę działań na rzecz
zwiększenia skuteczności wykonywania orzeczeń sądów rodzinnych o zastosowaniu
środków wychowawczych wobec nieletnich niedostosowanych społecznie
lub zagrożonych demoralizacją.
Istotnym celem działań podejmowanych przez Pracownię Resocjalizacji i Socjoterapii
ORE jest dążenie do poprawy jakości funkcjonowania młodzieżowych ośrodków
wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii oraz osiąganie przez nie
wysokiego poziomu efektywności oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych
i terapeutycznych.
II. Funkcjonowanie młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii w systemie edukacji
Młodzieżowe ośrodki wychowawcze i młodzieżowe ośrodki socjoterapii funkcjonują
w systemie oświaty na podstawie art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
Przepisy art. 5 ust. 5a ustawy o systemie oświaty określają, że zakładanie
i prowadzenie publicznych placówek, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy, m.in.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
3
młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii,
jest zadaniem własnym powiatu.
Niepubliczne placówki typu MOW i MOS mogą być również zakładane i prowadzone
przez osoby prawne i fizyczne.
Zasady działania tych placówek i ich zadania określają przepisy rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie rodzajów
i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci
i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez
rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. Nr 109, poz. 631) oraz
przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 r.
w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U. Nr 52, poz. 466).
Zgodnie z cytowanymi przepisami młodzieżowe ośrodki wychowawcze są
przeznaczone dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie, wymagających
specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania. Nieletni są umieszczani
w nich wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego o zastosowaniu środka
wychowawczego, zgodnie z przepisami ustawy o postępowaniu w sprawach
nieletnich.
Wymienione w ustawie przejawy zachowań nieletnich, świadczących o ich
demoralizacji, nie budzą kontrowersji w sytuacjach umieszczania w młodzieżowym
ośrodku wychowawczym poza wspomnianymi przypadkami nieletnich, wobec których
powinien być zastosowany środek leczniczy.
Przepis § 13 cytowanego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12
maja 2011 r. (Dz. U. Nr 109, poz.631) wskazuje że:
„Młodzieżowe ośrodki socjoterapii są prowadzone dla dzieci i młodzieży, które
z powodu zaburzeń rozwojowych, trudności w uczeniu się i zaburzeń
w funkcjonowaniu społecznym są zagrożone niedostosowaniem społecznym
lub uzależnieniem i wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy,
wychowania i socjoterapii”.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
4
Zmiany w prawie umożliwiające prowadzenie działań terapeutycznych w MOS –
opartych o zasadę dobrowolności i w pełni świadomy udział wychowanka poddanego
terapii, akceptującego obowiązujące w ośrodku zasady pobytu – nie następowały,
mimo wieloletniego udowadniania przez ekspertów z tej dziedziny, że w przypadku
socjoterapii „nakazowej”, z polecenia sądu, nie można oczekiwać jej pozytywnych
efektów.
Postulowane zmiany przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
(usunięcie z nich placówki o nazwie młodzieżowy ośrodek socjoterapii, jako miejsca,
gdzie może być wykonywany środek wychowawczy stosowany przez sąd) zostały
uwzględnione w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887)- art. 205. Ustawa wchodzi w życie
z dniem 1 stycznia 2012 r. z wyjątkiem art. 77 ust.1, który wchodzi w życie z dniem
1 stycznia 2015 r. i art. 241, który wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia.
Należy zaznaczyć, że młodzieżowe ośrodki socjoterapii przyjmują również dzieci
i młodzież na wniosek rodziców oraz na podstawie orzeczenia o potrzebie
kształcenia specjalnego, wydanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.
Zadanie wskazywania miejsc dla nieletnich w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii jest realizowane przez
Pracownię Resocjalizacji i Socjoterapii Ośrodka Rozwoju Edukacji (do 31XII 2009 r.
Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej) na podstawie
przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004
r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia,
zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz
młodzieżowym ośrodku socjoterapii (Dz. U. Nr 178, poz. 1833) i rozporządzenia
zmieniającego z dnia 10 grudnia 2010 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 9, poz. 41).
Centralny system informatyczny (www.sytemkierowania.ore.edu.pl) oraz współpraca
z ośrodkami i wszystkimi starostwami na terenie kraju pozwalają wygenerować wiele
danych, poddawanych analizie i refleksji, będących podstawą do podejmowania
działań mających na celu podniesienie jakości funkcjonowania tych placówek, ale
także możliwość wykonywania wydawanych przez sądy orzeczeń w pełniejszym niż
dotychczas zakresie. Z tego względu została podjęta decyzja o przeprowadzeniu
opisywanego badania.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
5
Potrzeba podkreślenia różnic w funkcjonowaniu młodzieżowych ośrodków
wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii wiąże się przede wszystkim
z niepokojącym sposobem traktowania MOS przez sędziów rodzinnych, jako:
• placówek resocjalizacyjnych;
• placówek leczniczo-wychowawczych;
• placówek interwencyjnych;
• placówek opiekuńczo-wychowawczych (przy orzeczeniu umieszczenia nieletniego w MOS wielokrotnie ma miejsce
jednoczesne skreślenie wychowanka z listy placówki opiekuńczo-
wychowawczej).
W przypadku nieletnich, częściowo lub całkowicie pozbawionych opieki rodzicielskiej,
oznacza to, że funkcję zastępującą rodzinę miałby przejąć młodzieżowy ośrodek
socjoterapii. Takie sytuacje występują również w MOW.
Wielokrotnie zdarza się też, że zarówno w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych, jak i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii przebywają nieletni
przestępcy, którym zawieszono wykonanie środka poprawczego (pobyt w zakładzie
poprawczym).
III. Opis wyników badania ankietowego w MOW i MOS Badanie zostało przeprowadzone w październiku 2010 roku i dotyczyło stanu
istniejącego w roku szkolnym 2009/2010. Funkcjonowały wówczas 72 młodzieżowe
ośrodki wychowawcze, z liczbą miejsc 4370 oraz 57 młodzieżowych ośrodków
socjoterapii, z liczbą miejsc 2700.
Aktualnie funkcjonują 74 młodzieżowe ośrodki wychowawcze, z liczbą miejsc 4576
i 61 młodzieżowych ośrodków socjoterapii, z liczbą miejsc 2869.
W badaniu udział wzięło:
56 dyrektorów MOW (z 72), co stanowi 79,16 % ogólnej liczby ośrodków;
45 dyrektorów MOS (z 57), co stanowi 78,94 % ogólnej liczby ośrodków.
Załącznik nr 1 obejmuje zestawienie zbiorcze uzyskanych danych, odnoszących się
do wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
6
Załącznik nr 2 obejmuje zestawienie zbiorcze uzyskanych danych, odnoszących się
do wychowanków młodzieżowych ośrodków socjoterapii.
W poniższych tabelach przedstawione są wyniki ogólne, jednak dla zorientowania się
w różnicach występujących w poszczególnych placówkach warto zapoznać się
z danymi statystycznymi zawartymi w załącznikach.
Tabela nr 1 – zestawienie ogólne dotyczące MOW Typ placówki 1.Liczba miejsc w badanym ośrodku w roku szkodnym 2009/2010 2. Liczba wychowanków przebywających w ciągu roku w ośrodku
Liczba wychowanków, którzy popełnili czyny zabronione
Liczba wychowanków, wobec których zawieszono orzeczony środek poprawczy i na czas zawieszenia orzeczono środek wychowawczy
Liczba wychowanków wymagających leczenia psychiatrycznego z powodu uzależnień lub występowania choroby psychicznej
Liczba wychowanków placówek socjalizacyjnych (domów dziecka) lub innych opiekuńczo-wychowawczych
Młodzieżowy ośrodek wychowawczy (57) 3521 miejsc 3974 wychowanków
2548 169 530 1039
Wskaźnik procentowy w stosunku do ogólnej liczby przebywających wychowanków
64,12% 4,25 % 13,34% 26,14%
Tabela nr 2 – zestawienie ogólne dotyczące MOS Typ placówki 1.Liczba miejsc w badanym ośrodku w roku szkodnym 2009/2010 2. Liczba wychowanków przebywających w ciągu roku w ośrodku
Liczba wychowanków, którzy popełnili czyny zabronione
Liczba wychowanków, wobec których zawieszono orzeczony środek poprawczy i na czas zawieszenia orzeczono środek wychowawczy
Liczba wychowanków wymagających leczenia psychiatrycznego z powodu uzależnień lub występowania choroby psychicznej
Liczba wychowanków placówek socjalizacyjnych (domów dziecka) lub innych opiekuńczo-wychowawczych
Młodzieżowy ośrodek socjoterapii (45) 2349 miejsc 2372 wychowanków
632 30 316 334
Wskaźnik procentowy w stosunku do ogólnej liczby wychowanków
26,64% 1,26% 13,32% 14,08%
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
7
Wnioski 1. Nieletni, którzy popełnili czyny zabronione Odnosząc się do tytułu niniejszego opracowania – analiza zasadności umieszczania
nieletnich w MOW lub MOS – w pierwszej kolejności pojawił się wniosek,
że najwyższy wskaźnik nieletnich umieszczanych w obu typach ośrodków stanowią
nieletni, którzy popełnili czyny zabronione (łącznie 80,76%).
Stan ten powoduje istotne utrudnienia w uzyskaniu satysfakcjonującego poziomu
zauważalnych, skutecznych efektów wychowania, resocjalizacji i terapii w tych
placówkach.
Opisywana grupa wychowanków dosyć często dezorganizuje pracę, organizuje tzw.
drugie życie w ośrodku, nie rezygnuje z form zachowań, które stały się przyczyną
stosowania wobec nich środka wychowawczego.
W przypadku młodzieżowych ośrodków socjoterapii, gdzie nie powinien się znaleźć
ani jeden nieletni z taką przeszłością (wskaźnik 27,92%), problemy generowane
przez tę grupę wychowanków stanowią poważne zagrożenie bezpieczeństwa dla
pozostałych.
Wychowankowie przejawiający zaburzenia emocjonalne, z nadpobudliwością
psychoruchową, zespołem ADHD, zespołem Aspergera i innymi dysfunkcjami
utrudniającymi normalne funkcjonowanie społeczne i uczenie się stają się ofiarami
przemocy rówieśniczej. Ich sytuacja nie ulega poprawie, mimo iż znaleźli się
w specjalistycznej placówce, w której mieli uzyskać pomoc w pokonywaniu
dotychczasowych trudności.
Warto wskazać, że w niektórych MOW w roku szkolnym 2009/2010 wskaźnik
dotyczący nieletnich, którzy popełnili czyny zabronione, był znacznie wyższy od
wartości średniej wyliczonej dla wszystkich ośrodków i wynosił:
MOW Krupski Młyn, woj. śląskie – 100%
MOW Namysłów, woj. opolskie – 100%
MOW Nysa, woj. opolskie – 100%
MOW Lubaczów, woj. podkarpackie – 100%
MOW Szklarska Poręba, woj. dolnośląskie – 100%
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
8
MOW Wałbrzych, woj. dolnośląskie – 100%
MOW Łódź, ul. Drewnowska – 100%
MOW Warszawa, ul. Patriotów – 100%
MOW Rudy, woj. śląskie – 100%
MOW Trzebież, woj. zachodniopomorskie – 96,30%
MOW Łódź, ul. Częstochowska – 95,83%
MOW Wielkie Drogi, woj. małopolskie – 95,83%
MOW Podzamcze k. Kielc – 94,29%
MOW Debrzno, woj. pomorskie – 92,59%
MOW Herby, woj. śląskie – 88,57%
MOW Mszana Dolna, woj. małopolskie – 87,50%
W świetle powyższego zestawienia powstaje pytanie, czy wymienione ośrodki nie
powinny się znaleźć w grupie zakładów poprawczych prowadzonych przez ministra
sprawiedliwości?
W młodzieżowych ośrodkach socjoterapii odnotowano niepokojąco wysoki wskaźnik
nieletnich, którzy popełnili czyny zabronione (przy średnim wskaźniku 26,64%):
MOS Dobrodzień, woj. opolskie – 68,42%
MOS Oława, woj. dolnośląskie – 64,86%
MOS Bielsko-Biała, woj. śląskie – 63,79%
MOS Łódź, ul. Wapienna – 56,76%
MOS Szczecin, Ognisko Świętego Brata Alberta – 52,83%
MOS Warszawa, ul. Osowska – 54,17%
MOS Puławy – 49,28%
MOS Wałbrzych, woj. dolnośląskie – 45,83%
MOS Ustka, woj. pomorskie – 44,44%
MOS Wrocław, ul. Wałbrzyska – 38,89%
MOS Skarżysko-Kamienna, woj. świętokrzyskie – 34,74%
MOS Brzeg Dolny, woj. dolnośląskie – 34,67%
MOS Iwiny, woj. dolnośląskie – 33,33%
MOS Lwówek Śląski, woj. dolnośląskie – 32,86%
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
9
MOS Warszawa, Dom na Trakcie – 32,76%
MOS Szklarska Poręba, woj. dolnośląskie – 31,25%
Z powyższego zestawienia wynikają także wątpliwości dotyczące zasadności
stosowania środka wychowawczego w postaci umieszczania w młodzieżowych
ośrodkach socjoterapii, wobec nieletnich, którzy popełniają czyny zabronione.
2. Nieletni, którym zawieszono wykonanie środka poprawczego Wychowankowie ci mieszczą się w wyżej opisywanej grupie nieletnich, którzy
popełnili czyny zabronione. Wysoki wskaźnik tych nieletnich występujący w
niektórych ośrodkach powodował istotne trudności w osiąganiu dobrych wyników
resocjalizacji, zarówno przez nich jak i u pozostałych wychowanków ośrodka,
i wynosił:
MOW Renice, woj. zachodniopomorskie – 18 nieletnich z zawieszeniem wykonania
środka poprawczego (16,07% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Trzciniec, woj. zachodniopomorskie – 11 nieletnich z zawieszeniem wykonania
środka poprawczego (9,48% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Debrzno, woj. pomorskie – 9 nieletnich z zawieszeniem wykonania środka
poprawczego (6,67% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Łobżenica, woj. wielkopolskie – 8 nieletnich z zawieszeniem wykonania środka
poprawczego (6,06% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Rudy, woj. śląskie – 7 nieletnich, z zawieszeniem wykonania środka
poprawczego (8,75% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Krupski Młyn, woj. śląskie – 7 nieletnich z zawieszeniem wykonania środka
poprawczego (5,88% ogółu wychowanków tego ośrodka)
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
10
MOW Rusinów Konecki, woj. mazowieckie – 6 nieletnich z zawieszeniem wykonania
środka poprawczego (9,23% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Antoniewo, woj. wielkopolskie – 6 nieletnich z zawieszeniem wykonania
środka poprawczego (5,45% ogółu wychowanków tego ośrodka)
MOW Strzelno, woj. kujawsko-pomorskie – 6 nieletnich z zawieszeniem wykonania
środka poprawczego (7,50% ogółu wychowanków tego ośrodka).
3. Nieletni wymagający leczenia psychiatrycznego Stosunkowo wysoki wskaźnik stanowią nieletni wymagający leczenia
psychiatrycznego – wynosi on łącznie dla MOW i MOS 26,66%.
Należy zaznaczyć, że w badaniu podano przypadki tylko tych nieletnich, u których
zostało stwierdzone występowanie choroby psychicznej lub uzależnienie
wymagające leczenia w warunkach szpitalnych. W ocenie dyrektorów ośrodków
stosowanie wobec tej grupy nieletnich środka wychowawczego zamiast środka
leczniczego powoduje niepotrzebne blokowanie miejsc w ośrodkach, ponieważ
przebywają oni długotrwale w oddziałach psychiatrycznych. Nie bez znaczenia jest
też podwójne finansowanie pobytu nieletnich (w ośrodku – z części oświatowej
subwencji ogólnej, w szpitalu – z NFZ). Wobec nieletnich przebywających
w oddziałach psychiatrycznych od 4 – 6 miesięcy lub dłużej nie jest też stosowany
środek wychowawczy, a kadra placówek ma trudności z wykazaniem efektów
stosowanych oddziaływań resocjalizacyjnych i terapeutycznych.
Wskaźnik nieletnich wymagających leczenia psychiatrycznego, znacznie wyższy od
średniej wyliczonej dla wszystkich ośrodków, występował w:
MOW Wrocław, pl. Grunwaldzki – 75%
MOW Brzeg Dolny, woj. dolnośląskie – 49,30%
MOW Bielice, woj. kujawsko-pomorskie – 30,95%
MOW Kalisz, woj. wielkopolskie – 29,31%
MOW Kamionek Wielki, woj. warmińsko-mazurskie – 28,89%
MOW Jaworek, woj. mazowieckie – 28,13%
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
11
MOW Trzebież, woj. zachodniopomorskie – 25,93%
MOS Szerzawy, woj. kujawsko-pomorskie – 52, 73%
MOS Brzeg Dolny, woj. dolnośląskie – 42,67%
MOS Oława, woj. dolnośląskie – 29,73%
MOS Lwówek Śląski, woj. dolnośląskie – 27,14%
Wskaźnik 100% nieletnich wymagających leczenia psychiatrycznego nie budzi
wątpliwości jedynie w MOS w Cholewiance, w woj. lubelskim, gdyż jest to placówka
specjalizująca się wyłącznie w udzielaniu pomocy uzależnionym od alkoholu i innych
środków odurzających.
Wykaz zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla nieletnich zawierają
załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie
szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu
nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 79, poz. 692).
4. Nieletni przenoszeni z placówek opiekuńczo-wychowawczych Dyrektorzy ośrodków zwrócili uwagę na wiele trudności i nieprawidłowości natury
prawnej w odniesieniu do nieletnich, którzy są przenoszeni z placówek opiekuńczo-
-wychowawczych.
Wskaźnik średni, wyliczony na podstawie danych ze wszystkich ośrodków, wynosi
40,22%.
Największą liczbę stanowią wychowankowie placówek socjalizacyjnych (domów
dziecka), w grupie tej znajdują się też wychowankowie placówek interwencyjnych,
a w ostatnich latach coraz częściej zdarzają się nieletni wychowywani w warunkach
placówki typu rodzinnego, rodzinnych form opieki zastępczej czy rodziny adopcyjnej.
Z zestawień zbiorczych wynika, że wychowankowie placówek opiekuńczo-
-wychowawczych przebywający w MOW w roku szkolnym 2009/2010 stanowili
średnio 40,22%, w tym w:
MOW Wrocław, pl. Grunwaldzki – 66,67%
MOW Bystrzyca Górna, woj. dolnośląskie – 66,67%
MOW Wrocław, ul. Borowska – 62,31%
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
12
MOW Wielkie Drogi, woj. małopolskie – 59,72%
MOW Sobótka, woj. dolnośląskie – 53,33%
MOW Samostrzel, woj. kujawsko-pomorskie – 51,19%
MOW Debrzno, woj. pomorskie – 47,41%
MOW Lubaczów, woj. podkarpackie – 47,22%
MOW Renice, woj. zachodniopomorskie – 46,43%
MOW Jawor, woj. dolnośląskie – 43,59%
MOS Szczecin, Ognisko Świętego Brata Alberta – 33,96%
MOS Szerzawy, woj. kujawsko-pomorskie – 29,09%
MOS Kiernozia, woj. łódzkie – 27,27%
MOS Oława, woj. dolnośląskie – 27,03%
MOS Rawa Mazowiecka, woj. mazowieckie – 25%
Odrębnego omówienia wymaga sytuacja wynikająca z natychmiastowego skreślania
nieletnich z list placówek opiekuńczo-wychowawczych z chwilą umieszczenia ich
w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach
socjoterapii, dotycząca dzieci częściowo lub całkowicie pozbawionych opieki
rodzicielskiej.
Stan taki utrzymywał się przez wiele lat, mimo warunków określonych przepisem art.
72 ustawy o systemie oświaty: „Dzieciom i młodzieży pozbawionym całkowicie lub
częściowo opieki rodzicielskiej, a także dzieciom i młodzieży niedostosowanym
społecznie organizuje się opiekę i wychowanie na zasadach określonych
w przepisach o pomocy społecznej”. W związku z wejściem w życie ustawy
o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej od 1 stycznia 2012 r. cytowany przepis art.
72 ustawy o systemie oświaty będzie obowiązywał w brzmieniu „Dzieciom
i młodzieży pozbawionym częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej, a także
dzieciom i młodzieży niedostosowanym społecznie organizuje się opiekę
i wychowanie na zasadach określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej oraz w przepisach o pomocy społecznej.”
Warunki te zostały uszczegółowione także w rozporządzeniu Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 10 grudnia 2010 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie
szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu
nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
13
socjoterapii – § 6 ust.2 (Dz. U. Nr 9, poz. 41) oraz przepisem § 63 ust.9
rozporządzenia MEN z dnia 12 maja 2011 r. (Dz. U. Nr 109, poz. 631).
Z przedstawionymi wyżej informacjami łączy się zgłaszany wielokrotnie problem
ustanowienia dla nieletniego przenoszonego z placówki opiekuńczo-wychowawczej
opiekuna prawnego spośród pracowników MOW lub MOS.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jako instytucje zastępujące dzieciom
rodzinę w przypadku ograniczenia, zawieszenia czy pozbawienia władzy
rodzicielskiej rodziców, wymieniają wyłącznie rodzinę zastępczą lub placówkę
opiekuńczo-wychowawczą – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i
opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
IV. Trudności w realizacji orzeczeń sądów rodzinnych – opis przypadków
Wśród przyczyn utrudniających wykonywanie wydawanych przez sądy rodzinne
orzeczeń o zastosowaniu wobec nieletnich środka wychowawczego w postaci
umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku
socjoterapii należy wymienić w szczególności:
• niedoprowadzenia nieletnich;
• wielokrotne wskazania;
• wstrzymanie wykonania orzeczenia przez sąd;
• okresowe zawieszenie środka wychowawczego;
• zastosowanie środka nieadekwatnego do sytuacji nieletniego, po jej
rozpoznaniu.
Poniżej przykładowo przytoczone zostały opisy przypadków potwierdzających
informację o trudnościach w realizacji środków wychowawczych stosowanych wobec
nieletnich.
Przypadek 1. – Kamil sygn. akt: VIII Nw 115/07, VIII Now 135/07
Nieletni jest uczniem V klasy szkoły podstawowej i wychowankiem domu dziecka.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
14
Przez 3 lata nie udało się go umieścić w żadnym ośrodku z powodu ucieczek z domu
dziecka i niedoprowadzenia do MOW. Opiekunem prawnym nieletniego jest
wychowawca z domu dziecka.
Trudności w zastosowaniu środka wychowawczego w przypadku nieletniego to
wielokrotne wskazania i niedoprowadzenia.
L.p.
Nazwisko i imię
Data urodzenia
PlacówkaData wystawienia
Numer wskazania
1. Kamil MOS-17 (Nowa Wieś) 2007-08-14 3381/07/GM
2. Kamil MOS-32 (Łódź Praussa) 2008-06-03 1693/08/MW
3. Kamil MOW-69 Rembów 2009-04-22 1521/09/AL
4. Kamil MOW-09 (Babimost) 2009-10-07 5129/09/JC
5. Kamil MOW-32 (Krupski Młyn) 2010-01-18 0368/2010/TK
6. Kamil MOW-10 (Łękawa) 2010-05-21 2294/10/JC
7. Kamil MOW-31 (Kuźnia Raciborska) 2010-09-20 5474/10/JC
Kamil został doprowadzony dopiero do siódmej ze wskazywanych placówek,
na skutek interwencji pisemnej Pracowni Resocjalizacji i Socjoterapii ORE (PRS/472-
90/1309/2010/TK z 23 XI 2010 r. ) Pismo skierowano do Sądu Rejonowego oraz do
wiadomości Wydziału Polityki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego. Zareagował
Wydział Polityki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego.
Przypadek 2. – Dagmara
sygn. akt: III R Now 180/07 Nieletnia miała kilkuletnie opóźnienie w realizacji obowiązku szkolnego – podczas
pobytu w domu dziecka dwukrotnie powtarzała klasę V, promocję do klasy VI
uzyskała w MOW w Łodzi, zaliczyła I semestr w klasie VI, ma powyżej 16 lat. Z listy
wychowanków ośrodka została skreślona 9.09.2008 r. z powodu długotrwałej
nieobecności. Pozostaje nadal na tym samym etapie edukacji, gdyż z kolejnych
szans nie skorzystała.
Wobec nieletniej zastosowano:
- wskazanie z 26.02.2009 r. do MOW Kruszwica – nie została doprowadzona;
- wskazanie z 3.08.2009 r. do MOW Załusków, gdzie przebywała od 30.09.2009 r.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
15
do 13.03. 2010 r. – z listy wychowanków skreślono ją w maju z powodu długotrwałej
nieobecności.
Jest wychowanką domu dziecka od grudnia 2006 r. Sama zgłosiła się do sądu
z prośbą o umieszczenie jej w placówce. Nie akceptowała partnera matki, a jej ojciec
odbywa karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Przebywając w domu
dziecka, dosyć wcześnie zaczęła wagarować i uciekać.
Kolejne wskazania miejsc w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii i jej długotrwałe
nieobecności powodują blokowanie miejsc na wiele miesięcy.
Przypadek 3. – Maja
sygn. akt: IX Now 225/07 i IX Nw 172/07 Nieletnia urodziła się w 1994 r., jest wychowanką domu dziecka, od kilku lat –
uczennicą V klasy szkoły podstawowej. W 2006 r., kilka miesięcy przebywała
w oddziale psychiatrycznym. Po leczeniu szpitalnym został zastosowany wobec niej
środek wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku
wychowawczym.
W przypadku nieletniej następowały wielokrotne wskazania ośrodka. Z powodu
niedoprowadzania jej blokowane były miejsca, w konsekwencji skreślano ją z listy
wychowanków:
- 9.04.2008 r. – skreślenie z MOW w Łodzi z powodu niedoprowadzenia;
-12.12.2008 r. – skreślenie z MOW Radzionków z powodu długotrwałej nieobecności;
- 3.09.2009 r. – skreślenie z MOW Kruszwica z powodu niedoprowadzenia;
-19.02.2010 r. – skreślenie z MOW Załusków z powodu niedoprowadzenia;
-16.11.2010 r. – skreślenie z MOW Kruszwica z powodu niedoprowadzenia.
31.03.2011 r. nieletnia otrzymała kolejne wskazanie do MOW Załusków, ale jeszcze
nie przybyła.
Przypadek 4. – Paweł sygn. akt: III Now 3/09 Nieletni dopuścił się czynów:
- z art. 51 §1 k.w. (wszczęcie bójki, w której poszkodowany doznał stłuczenia okolicy
czołowej głowy, grzbietu nosa i biodra);
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
16
- z art. 157 §2 k.k. (uderzył głową w twarz swoją matkę, przewrócił ją i przycisnął
kolanami do podłoża, powodując u poszkodowanej obrażenie ciała w postaci
podbiegnięcia krwawego lewego ramienia o wymiarach 2x1,5 cm oraz obrzęku,
zaczerwienienia i bolesności tułowia w okolicy międzyłopatkowej;
- z art. 288 § 1 k.k. (wyłamanie i uszkodzenie drzwi wejściowych do mieszkania,
na szkodę rodziców – 100 zł), (uszkodzenie samochodu, na szkodę rodziców – 550
zł);
- z art. 157 § 2 k.k. (przewrócił na posłanie swoją matkę, uderzał głową o krawędź
łóżka, trzymając za włosy, uciskając jednocześnie kolanami jej brzuch, zatykając
dłonią usta, następnie kopał po plecach i nogach, gryzł po rękach i ramionach,
szarpał za włosy).
Opisane zdarzenia trwały od marca 2007 do lutego 2008 r.
W marcu 2009 r. sąd wydał postanowienie o zastosowaniu wobec Pawła środka
wychowawczego w postaci umieszczenia go w młodzieżowym ośrodku socjoterapii.
W związku z trudnościami w realizacji tego orzeczenia, w tym odmową przyjęcia
przez dyrektorów młodzieżowych ośrodków socjoterapii, Ośrodek Rozwoju Edukacji
zwrócił się do sądu o rozważenie możliwości zmiany środka wychowawczego. Sąd
na podstawie sugestii ORE zmienił środek na umieszczenie w MOW.
Przypadek 5. – Artur sygn. akt: IV NK 4/09 – wyrok SR Nieletni został skazany wyrokiem sądu na umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Wykonanie wyroku zawieszono na okres trzech lat.
W okresie zawieszenia został umieszczony w młodzieżowym ośrodku socjoterapii.
Przed umieszczeniem w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, w bliżej nieokreślonym
czasie 2008 r., przywłaszczył sobie telefon marki Nokia o wartości 400 zł – czyn
z art. 278 § 1 k.k.
W okresie od marca do sierpnia 2009 r. popełnił czyny karalne: - z art. 279 § 1 k.k. (wybicie szyby w sklepie i kradzież owoców, włamanie
do samochodu i kradzież panela od radia marki Panasonic CQ, powodując straty
w kwocie 600 zł, włamanie do altanki ogrodowej i kradzież materaca o wartości 200
zł);
- z art. 119 § 1 k.w. (włamanie do altanki i kradzież noża);
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
17
- z art. 278 § 1 k.k. (przywłaszczenie pojazdu motorowego typu quad oraz roweru
marki Pegassus o łącznej wartości 1 300 zł).
Przypadek 6. – Karol sygn. akt: IV NK 44/08 SR Nieletni dopuścił się czynów karalnych z art. 207 § 1 k.k. oraz art.13 § 1 k.k., art. 270
i 280 k.k. (grożenie pobiciem, długotrwałe znęcanie się fizyczne i psychiczne nad
młodszym kolegą, próba odebrania pieniędzy przy użyciu siły).
Po okresowym pobycie w schronisku dla nieletnich wobec nieletniego został
zastosowany środek wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym
ośrodku socjoterapii, wcześniej stosowano upomnienie (sygn. akt IV Now 41/07).
Przypadek 7. – Patryk
sygn. akt: VIII R Nw 142/10/2
W przypadku nieletniego nastąpiła odmowa przyjęcia go przez MOS w Ustce.
W uzasadnieniu czytamy:
„(…) nieletni Patryk nie może zostać przyjęty do naszej placówki, gdyż popełnił czyny
karalne z art. 224 § 2 k.k. przez to, że groził podpaleniem włosów nauczycielowi
w celu zmuszenia do wystawienia pozytywnej oceny. Jak wynika ze sprawozdania
z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, nieletni dopuścił się również
licznych kradzieży.
Zgodnie z § 24 Statutu Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Ustce nie ma
możliwości przyjęcia wychowanków, którzy popełnili czyny karalne i wymagają
podjęcia procesu resocjalizacji. Z uwagi na ten stan rzeczy chłopiec powinien
przechodzić proces resocjalizacji w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, gdyż
praca socjoterapeutyczna różni się istotnie od pracy resocjalizacyjnej”.
Przypadek 8. – Piotr sygn. akt III: Now 345/08, Nw 81/08 Szczegółowa analiza dokumentów nieletniego pozwoliła na ustalenie, że nie
kwalifikuje się on do umieszczenia w żadnym z młodzieżowych ośrodków
wychowawczych na terenie kraju, działających w systemie edukacji, gdyż ani jeden
z nich nie jest placówką zapewniającą wzmożony nadzór i leczenie psychiatryczne.
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
18
Ustalenia wynikające z treści opinii wydanej 10.07.2009 r. przez Rodzinny Ośrodek
Diagnostyczno-Konsultacyjny wskazują, że u nieletniego występują zaburzenia
schizotypowe, lękowo-depresyjne, urojenia, niepełne objawy schizofrenii, cechy
nieprawidłowo kształtującej się osobowości, tendencje do posługiwania się –
atakowania ostrymi narzędziami i że wymaga on leczenia psychiatrycznego w
ośrodku o wzmożonym nadzorze.
W związku z powyższym do sądu został skierowany wniosek o rozważenie
możliwości zastosowania wobec nieletniego Piotra środka leczniczego, zwłaszcza że
o zastosowanie takiego środka zwracała się do sądu matka nieletniego.
Przypadek 9. – Szymon
sygn. akt: III Now 131/09
W przypadku nieletniego wystąpił brak spójności opinii rodzinnego ośrodka
diagnostyczno-konsultacyjnego z zaleceniami poradni psychologiczno-
-pedagogicznej i opinią lekarza.
Na podstawie opinii rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego został
orzeczony środek wychowawczy – umieszczenie w młodzieżowym ośrodku
socjoterapii.
Matka chłopca w skierowanej do ORE prośbie o umieszczenie go jak najbliżej
miejsca zamieszkania zwróciła uwagę, że zastosowany wobec jej syna środek
wychowawczy wydaje się nieadekwatny do przejawianych przez niego zaburzeń
zachowania oraz zaleceń wydanych przez lekarza i Poradnię Psychologiczno-
-Pedagogiczną.
Analiza dokumentacji nieletniego pozwoliła ustalić, że zgodnie ze wskazaniem
zawartym w opinii nr 126/2009 Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego
z dnia 28 lipca 2009 r. powinien on być umieszczony w młodzieżowym ośrodku
socjoterapii.
Z treści opinii RODK wynika, że zachowania chłopca postrzegane jako przejawy
demoralizacji mają związek ze stanem jego zdrowia.
Stwierdzony w wyniku konsultacji psychiatrycznej zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) warunkuje zaburzenia w funkcjonowaniu
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
19
nieletniego, nieumiejętność dostosowania się do określonych sytuacji społecznych,
wymagających adekwatnej kontroli regulacji zachowań, z czym nieletni nie jest w
stanie sobie poradzić.
Zalecenia wydane przez lekarza ze Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublinie, w
Oddziale Neuropsychiatrii Dziecięcej, wskazują na konieczność zastosowania
nauczania indywidualnego do końca roku szkolnego 2009/10 (zaświadczenie z dnia
18.12.2009 r.), natomiast od następnego roku szkolnego – naukę w klasie
integracyjnej, uzupełnioną zajęciami kompensacyjno-wyrównawczymi i
psychoedukacyjnymi oraz warsztatami umiejętności wychowawczych dla rodziców.
Przypadek 10. – Dominik sygn. akt: VI Nw 62/08, VI Nw 277/09 – wstrzymanie przez sąd wykonania wskazania
Nieletni trafił do MOW w Warszawie przy ul. Barskiej, będąc uczniem III klasy
gimnazjum. Po zakończeniu roku szkolnego otrzymał wskazanie do MOW w Nysie w
celu kontynuacji nauki w zasadniczej szkole zawodowej. Sąd, po otrzymaniu z ORE
wskazania do nowego ośrodka, wstrzymał wykonanie tego wskazania, argumentując,
że środek wychowawczy jest wykonywany w MOW w Warszawie. Informacja, że
MOW w Warszawie przy ul. Barskiej nie ma szkoły ponadgimnazjalnej, nie została
przez sąd uwzględniona. W dniu 02.11.2010 r. nieletni został skreślony z listy
wychowanków oczekujących na umieszczenie w MOW w Nysie. Skreślenia
dokonano na podstawie nadesłanego przez sąd pisma z dnia 15.10.2010 r., w
którym sąd informuje, iż nieletni Dominik nie będzie umieszczony w MOW w Nysie w
związku z tym, że przebywa w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w
Warszawie, w wykonaniu postanowienia w sprawie VI Nw 277/09.
Przypadek 11. – Mariusz
sygn. akt: III R Now 250/09 – orzeczenie umieszczenia w MOS, zamiast udzielenia wsparcia rodzinie dysfunkcyjnej W przypadku nieletniego sąd wielokrotnie ponaglał do jak najszybszego wskazania
młodzieżowego ośrodka socjoterapii w celu zapewnienia opieki ze względu na
bardzo trudną sytuację rodzinną. W uzasadnieniu czytamy: „Rodzina dotknięta
patologią społeczną, alkoholizm, negatywny wpływ rodziców, nieletni wymaga
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
20
odizolowania od środowiska, w którym obecnie przebywa, w szkole podstawowej
powtarzał III i IV klasę, również I klasę gimnazjum”.
Przypadek 12. – Jacek sygn. akt: III Nsm 54/10 – ponaglenia do jak najszybszego wskazania MOS W sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej w uzasadnieniu sądu czytamy:
„1/ Uznać, że brak jest podstaw do pozbawienia władzy rodzicielskiej uczestnika (…)
nad jego małoletnimi dziećmi Joanną i Jackiem.
2/ Ograniczyć uczestnikowi władzę rodzicielską nad małoletnim Jackiem poprzez
umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku socjoterapii”.
Przypadek 13. – Sylwia sygn. akt: III Now 14/10 – rozwiązanie przysposobienia i orzeczenie umieszczenia w MOS Dziewczynka została umieszczona w młodzieżowym ośrodku socjoterapii na wniosek
rodziców w lutym 2010 r.
Rodzice ukryli przed dyrekcją i kadrą ośrodka informację o podjętych staraniach,
dotyczących rozwiązania przysposobienia – dziewczynka wychowywała się w tej
rodzinie razem ze swoim bratem od 5 roku życia. W maju 2010 r. sąd rozwiązał
przysposobienie, a rodzice Sylwii zawiadomili dyrektora młodzieżowego ośrodka
socjoterapii, że nie życzą już sobie żadnych kontaktów w sprawie Sylwii, gdyż
przestali być jej rodzicami. Sąd jednocześnie zastosował wobec dziewczynki środek
wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku socjoterapii
i zażądał wskazania opiekuna prawnego dla niej spośród pracowników ośrodka.
Prawdopodobną przyczyną umieszczenia dziewczynki przez rodziców
w młodzieżowym ośrodku socjoterapii były jej buntownicze zachowania, związane
z ukrywanym przed otoczeniem alkoholizmem matki nauczycielki. Dziewczynka
została pozbawiona kontaktów z bratem, który pozostał nadal w tej rodzinie.
W opisanych sprawach wydaje się uzasadnione przywołanie przepisu art. 145
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazującego potrzebę ustanowienia opieki nad
małoletnim, gdy ustaje władza rodzicielska, również przepisu art. 80 ust.1 ustawy
o pomocy społecznej, który mówi o możliwości zapewnienia dziecku częściowo lub
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
21
całkowicie pozbawionemu opieki rodzicielskiej, opieki w całodobowej placówce
opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego, rodzinnego lub socjalizacyjnego.
Przytoczony przypadek Sylwii budzi ponadto wiele wątpliwości natury etycznej.
O rosnącej skali zjawiska umieszczania dzieci z rodzinnych form opieki zastępczej
w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii świadczy poniższa wypowiedź dyrektora
MOS w Oławie:
„Liczba dzieci umieszczanych w MOS, a przebywających w rodzinach zastępczych:
w ubiegłym roku na 37 zapisanych 5 chłopców pochodziło z rodzin zastępczych (w
tym trzech umieszczonych na wniosek opiekunów, a dwóch z postanowień
sądowych). Niestety, spotkaliśmy się także z przypadkami automatycznego
rozwiązywania rodzin zastępczych z chwilą umieszczenia podopiecznych w naszej
placówce – dwa przypadki w poprzednich latach. Na 37 wychowanków w ubiegłym
roku 9 było kierowanych na wniosek rodziców (wyjątkowo dużo) – niestety, w tym :
a. 4 chłopców popełniło czyny zabronione (ujęto w tabeli powyżej);
b. 2 chłopców w trakcie pobytu w MOS otrzymało postanowienie sądowe
o zastosowaniu środka w postaci umieszczenia w młodzieżowym
ośrodku wychowawczym – w momencie przyjmowania chłopca trwało
już w stosunku do niego postępowanie sądów”.
Podsumowując, należy stwierdzić, że najpoważniejsze trudności w wykonywaniu
środków wychowawczych zastosowanych przez sąd wobec nieletnich
umieszczanych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych lub młodzieżowych
ośrodkach socjoterapii stanowią przypadki związane z wielokrotnymi wskazaniami
miejsc tym samym nieletnim i blokowaniem przez nich miejsc z powodu
niedoprowadzenia do wskazanego ośrodka.
Z godnie z § 3 ust. 8 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 grudnia
2010 r. (Dz. U. Nr 9, poz. 41) doprowadzenie nieletniego do ośrodka zleca sąd
rodzinny, który wydał orzeczenie o zastosowaniu środka wychowawczego. Kwestię
tę regulują przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r.
zawarte w regulaminie urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249,
Dz. U. z 2009 r. Nr 224, poz. 1806, Dz. U. z 2010 r. Nr 40, poz. 232).
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
22
Wydaje się, że w rozwiązywaniu opisywanych trudności mogłyby być pomocne
działania zespołów interdyscyplinarnych, o których mowa w przepisach ustawy z dnia
10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) – i to nie tylko w odniesieniu
do nieletnich, którzy mają być umieszczeni w ośrodku, ale także dzieci i młodzieży
opuszczających placówki.
Większość wychowanków opuszczających instytucjonalne formy opieki i wychowania
nie posiada podstawowych kompetencji społecznych, umożliwiających prawidłowe
funkcjonowanie w życiu zawodowym i społecznym. Długo przeżywają traumę
związaną z brakiem rodzinnego domu, niezaspokojoną potrzebą miłości,
bezpieczeństwa, akceptacji, poczuciem niższej wartości.
Podejmowanie przez zespoły interdyscyplinarne spójnych, zintegrowanych działań
na rzecz rozwiązywania problemów w rodzinach dotkniętych kryzysem nie powinno
ograniczać się jedynie do przypadków związanych z występowaniem przemocy
w rodzinie.
Szkolenia interdyscyplinarnych zespołów podejmujących takie działania we własnych
środowiskach odbywały się kilka lat temu w ramach koordynowanego przez MSWiA
Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród
Dzieci i Młodzieży. Zadanie było realizowane z budżetu Ministerstwa Edukacji
Narodowej. W latach 2004 – 2007 zostało przeszkolonych kilkadziesiąt zespołów
z poszczególnych powiatów, z różnych regionów kraju.
W cytowanej ustawie tworzenie zespołów interdyscyplinarnych zostało ustanowione
zadaniem własnym gminy.
Warto przypomnieć główne założenia towarzyszące podejmowanym działaniom,
ukierunkowanym na popularyzację tego rozwiązania w ramach wspomnianego
Programu, jako metody najbardziej skutecznej, angażującej społeczności lokalne
w rozwiązywanie ich własnych problemów. Najważniejsze z nich to:
• stworzenie płaszczyzny nawiązywania i zacieśniania współpracy między
przedstawicielami różnych instytucji i organizacji powołanych do niesienia
Teresa Kaniowska • Analiza zasadności umieszczenia nieletnich w MOW i MOS
23
pomocy rodzinie zagrożonej dysfunkcją i dziecku zagrożonemu
niedostosowaniem społecznym;
• poznanie możliwości i zasad udzielania wsparcia przez pracowników
pomocy społecznej, policji, sądu, poradni czy szkoły oraz wzajemnych
oczekiwań przedstawicieli tych instytucji;
• opracowanie zasad współdziałania w zakresie zapobiegania wszelkim
przejawom patologii społecznej występujących lub mogących wystąpić
na danym obszarze;
• wypracowanie spójnych, możliwych do wdrożenia strategii rozwiązywania
problemów w wymiarze lokalnym i regionalnym (gmina, powiat,
województwo).
Jednym z podstawowych mierników konstruktywnego rozwiązywania problemów
społecznych i efektywności działań takiego zespołu powinno być ograniczenie liczby
dzieci z danego środowiska umieszczanych w instytucjonalnych formach pieczy
zastępczej lub placówkach o charakterze resocjalizacyjno-wychowawczym.
W związku z powyższym, w niniejszym opracowaniu wskazano na potrzebę
włączenia do zadań zespołów interdyscyplinarnych, także działań obejmujących
trudności w wykonywaniu orzeczeń sądów rodzinnych o stosowanych wobec
nieletnich środkach wychowawczych na podstawie ustawy o postępowaniu
w sprawach nieletnich.
Aleje Ujazdowskie 28, 00-478 Warszawa, tel. 22 345 37 00, fax 22 345 37 70, www.ore.edu.pl
top related