emin huseini
Post on 19-Dec-2016
309 Views
Preview:
TRANSCRIPT
1
PËRMBAJTJA
Hyrja
1. OBJEKTI DHE QËLLIMI I HULUMTIMIT ...……………………...…………...9
2. STRUKTURA E PUNIMIT.……………………………...………………….............12
3. METODAT E PUNIMIT ………………………………...……………………….....14
4. RËNDËSIA DHE ARSYETIMI I PUNIMIT …………...………………………...15
KREU I
SIGURIMI I DËSHMISË NGA ANA E POLICISË GJATË PROCEDURËS
PARAPENALE
1. Mbledhja e informacioneve gjatë veprimeve praktike të pjesëtarëve të policisë
……………………………………………………..……………………………..…17
2. Mbledhja e informacioneve dhe nocioni lidhur me veprat e kriminalitetit të
organizuar………………………………………………………………………….20
3. Marrja në pyetje e të dyshuarit nga ana e policisë – nocioni dhe karakteristikat
bazë…………………………………………………..……………………………..28
4. Pergatitjet profesionale dhe personaliteti i kriminalistit......................................33
5. Etika policire dhe marrja në pyetje e të dyshuarëve………………………….36
ASPEKTI PROCEDURAL PENAL I MARRJES NË PYETJE TË TË
DYSHUARIT NGA ANA E POLICISË
1. Mbledhja e informacioneve nga ana e policisë bazuar në Ligjin e Procedurës
Penale të Repuplikës së Maqedonisë ……...…………………………………40
2. Praktikat policore të pyetjes të të dyshuarëve – aspekte krahasuese ……...43
2.1. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Kosovës……………………...43
2.2. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Shqipërisë……………………48
2
2.3. Legjislacioni Procedural Penal i Britanisë së Madhe – Anglia……………….50
2.4. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës Federative të Gjermanisë……...53
2.5. Legjislacioni Procedural Penal i Francës…...................……………………..55
2.6. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Sllovenisë…………..……….57
2.7. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Kroacisë…………………….60
2.8. Legjislacioni Procedural Penal i Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës……61
2.9. Legjislacioni Procedural Penal i Distriktit ( rajoni) Brçko i Bosnjës dhe
Hercegovinës……………………………………………………………………….62
3. Parimi i kërkimit të të vërtetës materiale dhe marrja në pyetje e të
dyshuarit……………………………………………………………………… 65
KREU II
POZITA JURIDIKE E TË DYSHUARIT DHE TË DREJTAT E
PËRGJITHSHME TË TIJ GJATË PROCEDURËS
PARAPENALE
1. Kuptimi dhe nocioni i dyshuar …………………………………………………..70
2. I dyshuari, pozita dhe të drejtat e përgjithshme të tij gjatë procedurës
parapenale …………………………………………………………………………..73
AVOKATIA “INSTITUTI I MBROJTJES” NË PROCEDURË
PARAPENALE
1. E drejta në mbrojtje – trajtim i përgjithshëm ...……………….............................77
2. Institucioni i mbrojtjes kuptimi dhe zhvillimi historik i tij ……………...............79
3. Sistemi i Avokatisë në procedurën parapenale në Republikën e Maqedonisë…...81
4. Arsyet për pjesëmarrjen e mbrojtësit në procedurë parapenal…………………83
5. Rëndësia e deklaratës e të dyshuarit ………………...................................88
KREU III
ASPEKTI KRIMINALISTIK I MARRJES NE PYETJ TË TË DYSHUARIT
NGA ANA E POLICISË
1. Faza përgatitore dhe planifikimi i marrjes në pyetje…...………………………..92
2. Zgjedhja e vendit ku do të realizohet marrja në pyetje…………………………..93
3
3. Zgjedhja e punonjësit operativ i cili do të realizoj marrjen në pyetje e të dyshuarit
………………………………………..………………………………………....97
4. Njohja me rrethanat dhe faktet që janë në lidhje me aktivitetin kriminal të të
dyshuarit ……………………………..…………................................................99
5. Njohja me personalitetin e te dyshuarit ………………………………………..101
6. Përgatitja e pyetjeve dhe përcaktimi i radhitjes së parashtrimit të tyre…...……102
7. Llojet e pyetjeve ……………..…………………………………………………104
8. Kohëzgjatja e marrjes në pyetje…………………………………………..…….106
KREU IV
KARAKTERISTIKAT TEKNIKO –TAKTIKE TË MARRJES NË PYETJE
1. Metodat e mësimit dhe ushtrimit të shkathtësive për realizim efikas të veprimeve
gjat marrjes në pyetje……………………………………………………………….108
2. Vendosja e marrëdhënieve të besimit me të dyshuarin…………………..…….111
3. Dëgjim me kujdes dhe vëmendje ………………………………..…………….114
4. Kontakti i parë me të dyshuarin ………………………………………..……...116
5. Marrja e distancës së përshtatshme dhe dinamika e ndryshimit të saj gjatë marrjes
në pyetje …………………………………………………..…..……………………119
ECURIA E MARRJES NË PYETJE TË DYSHUARIN
1. Rezistenca e të dyshuarit – nocioni dhe karakteristika bazë…………………122
2. Strategjia dhe taktika e marrjes në pyetje – vërejtje të përgjithshme ………..124
3. Klasifikimi i të dyshuarve nga aspekti i përzgjedhjes së metodave taktike të
përshtatshme ……………………………………………………………………...129
4. Qasja e ndjeshme ( emotive ) dhe e faktuar si strategji e veprimit ndaj të
dyshuarit – karakteristikat themelor…….……………………….....……………..131
5. Marrja e deklaratës së vërtetë nga i dyshuari – vërejtje hyrëse …………..…133
6. Procesi taktik i inkurajimit dhe më pas thyerja e versionit të rremë i të dyshuarit
……………………………………………………………………………………..150
6.1. Inkurajimi për të folur lidhur me versionin e rremë …………………..……150
6.2. Hedhja poshtë e versionit të rremë …………………………………..….....151
6.3. Ballafaqimi i planifikuar dhe i menduar i provave si metodë për thyerjen e
versionit të rrejshëm e të dyshuarit………………………………………………...152
6.4. Kur duhet të prezantohen provat……………………………………..……...153
6.5. Renditja taktike e prezantimit të provave…………..…………..…………...154
4
7. Disharmonia në mes të nevojave praktike dhe normave të ligjit të
procedurës penale të cilat rregullojnë procesin e marrjes në pyetje të
dyshuarin……………………………………………………………………………156
8. Marrja në pyetje i të dyshuarit në prezencën e avokatit dhe në harmoni me
normat ligjore që rregullojnë këtë materie……………………………………… .157
9. Marrja në pyetje i të dyshuarit pa prezencën e mbrojtësit – biseda informative me
të dyshuarin……………………………………........................................................159
10. Shqyrtime përmbyllëse……………………………...……….........................161
KREU V
ZBULIMI I GËNJESHTRËS SË TË DYSHUARIT NË BAZË TË
SJELLJES SË TIJ VERBALE DHE JOVERBALE
1. Vërejtje të përgjithshme ……………………………………………….........163
2. Fotografia simptomatike e të dyshuarit…………………………….………..164
3. Ngjashmëritë dhe dallimet midis fotografisë simptomatike të të dyshuarit të
pafajshëm dhe kryerësit të vërtetë ………………………………….…………….166
4. Reaksionet simptomatike joverbale të të dyshuarit – vërejtje hyrëse....……168
4.1. Mënyra e uljes e të dyshuarit………………………………………………169
4.2. Pozicioni i mbajtjes së kokës nga i dyshuari…………………..…………..171
4.3. Fytyra e të dyshuarit ( ekspresionet faciale )…………………………........171
4.5. Hunda………………….…………………………………………………..174
4.6. Goja………………………………………………………………………..175
4.7. Sytë………………......…………………………………………………….176
4.8. Duart………………………………………………………………………178
4.9. Pozicioni i këmbëve dhe shputave……………………..………………….181
5. Reaksionet simptomatike verbale të të dyshuarit………………………….183
5.1. Tipi apo lloji i përgjigjeve të të dyshuarit si reaksion verbal
simptomatik………………………………………………………………………….....183
5.2. Mënyra me të cilën i dyshuari deklaron……………………………………185
5.3. Karakteristikat e deklarimit të të dyshuarit të pafajshëm dhe të kryerësit të
vërtetë gjatë procesit të marrjes në pyetje………………………………………………187
5.4. Faktorët që ndikojnë në intensitetin e manifestimit të reaksioneve
simptomatike verbale dhe joverbale…………………………………………….....189
5
INTERPRETIMI I REAKSIONEVE SIMPTOMATIKE VERBALE DHE
JOVERBALE I TË DYSHUARIT
1. Procedura e interpretimit të reaksioneve simptomatike verbale dhe
joverbale………………………………………………………...…….193
2. Rëndësia apo vlera provuese e reaksioneve simptomatik e të
dyshuarit……………………………………………………………....196
3. Problemet që vështirësojnë interpretimin e reaksioneve simptomatike
verbale dhe joverbale të të dyshuari…………………………………..197
4. Interpretimi i reaksioneve simptomatike jo verbale dhe verbale –
rezultatet e disa hulumtimeve shkencore……………………………..199
5. Raporti “subjektiv” dhe “objektiv” i reaksioneve simptomatike……..201
KREU VI
PËRFUNDIMI I MARRJES NË PYETJE I TË DYSHUARIT
1. Vërejtje hyrëse………………………..………………………………………...203
2. Dokumentimi i deklaratës të të dyshuarit me procesverbal…...........................205
3. Dokumentimi i deklaratës të të dyshuarit në mënyrë audio – vizuale………....207
4. Analiza e lëshimeve eventuale të punonjësit operativ të policisë gjatë procesit
të marrjes në pyetje……..................................................................................................210
PRANIMIT I VEPRËS PENALE SI QËLLIM I MARRJES NË PYETJE
TË DYSHUARIT
1. Vërejtje hyrëse…………………………………………………...................…..213
2. Nocioni dhe llojet e pranimit………………………………....................….......214
3. Motivet e pranimit……………………………………………….......................215
4. Pranimi i rrejshëm……………………………………………….......................218
5. Pranimi i tërhequr apo i refuzuar………………………………….....................221
6. Vlerësimi i besueshmërisë së deklarimit të të dyshuarit................................222
TAKTIKAT MBROJTËSE TË TË DYSHUARIT GJATË PROCESIT TË
MARRJES NË PYETJE
1. Vërejtje të përgjithshme …………………………………………......................226
2. Mohimi i veprës si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit……………........................228
6
3. Heshtja si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit……………………….......................230
4. Simulimi ( shtirja ) disimilimi ( fshehja ) dhe agravimi ( përkeqësimi ) si taktika
mbrojtëse e të dyshuarit……………………………………….......................................232
5. Ndryshimi i deklaratës si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit……….......................233
6. Prezantimi i deklaratës paraprakisht të përgatitur ( mbrojtje e paramenduar e të
dyshuarit )……………………………………………....................................................234
7. Teknikat tjera mbrojtëse të të dyshuarve .............................................................235
METODAT E NDALUARA PËR MARRJEN NË PYETJE TË DYSHUARIT
1. Zhvillimi historik i metodave për marrjen në pyetje të dyshuarit………........….238
2. Baza juridike e përdorimit të metodave të ndaluara gjatë procesit të marrjes në
pyetje................................................................................................................................239
3. Ndalesat që janë të përfshira në të drejtën e brendshme…………........................241
4. Ndalesat që janë të përfshira në dokumentet ndërkombëtare..............................242
5. Disa metoda të palejuara për marrjen në pyetje e të dyshuarit…………………..243
5.1. Tortura ...............................................................................................................244
5.2. Narkoanaliza dhe lobotomia…………………………….....................………..245
5.3. Mashtrimi, kanosja dhe hipnoza…………………………….....................…....246
6. Deri ku janë kufijtë e “presionit” ndaj vullnetit të të dyshuarit gjatë procesit të
marrjes në pyetje……………………………………………..........................................249
KONKLUZIONET……………………………………………………........................252
LITERATURA………………………………………………………….......................259
7
Abstrakt
Qëllimi i marrjes në pyetje është që i dyshuari të japi informacione lidhur me veprën
penale, edhe pse shumica e të dyshuarve nuk dëshirojnë të flasin, prandaj punonjësi
operativ ka për detyrë që ta thyej këtë rezistim në mënyrë të lejuar ligjore dhe të arrijë
deri te informacionet e nevojshme. Për tu arritur kjo nuk do të jetë e lehtë, prandaj nga
punonjësi operativ kërkohet të ndërtojë plan të mirë metodik. Për fat të keq, ajo që e
karakterizon punën e punonjësve tonë operativ është improvizimi dhe detyrimi. Në rastin
e parë kemi veprime që bien ndesh me parimet e taktikës dhe metodikë kriminalistike,
kurse në të dytin shkelje të rënda ligjore. Këto praktika të ndaluara duhet të ndryshohen,
improvizimi të zëvendësohet me veprim të planifikuar metodik dhe taktik, kurse detyrimi
me respektim të standardeve demokratike. Në ushtrimin e detyrave të veta policia duhet
të demonstrojë etikë, profesionalizëm, dhe integritet, sepse ato posedojnë pushtet të
veçantë për të hequr përkohësisht lirinë e qytetarëve, të kufizojnë liritë dhe të drejtat e
tyre, dhe në rrethana të veçanta të përdorin edhe forcën. Prandaj punonjësit e policisë
këto detyra duhet t’i përmbushin në harmoni me standardet universale mbi të drejtat dhe
liritë e njeriut dhe të drejtave politike. Roli dhe funksioni i policisë për të cilën sot flasim
është e lidhur për shteteve bashkëkohore dhe demokratike, në të cilat shtete të gjitha
qytetarët janë të barabartë para ligjit, dhe ku shteti funksionon mbi bazën e parimit të
sundimit të shtetit të së drejtës. Në këto shtete, prioriteti i policisë në zbulimin dhe
luftimin e kriminalitetit duhet të jetë në nivel të barabartë edhe me prioritetin e
respektimit të këtyre lirive dhe të drejtave. Marrja në pyetje nuk do të jetë e suksesshëme
nëse asaj nuk do t’i paraprijnë edhe veprimet tjera operativ, që do të na ndihmonin për të
vërtetuar faktet dhe rrethanat relevante të veprës penale. Marrja në pyetje llogaritet si
kurora e veprimeve operative, kurse veprimet tjera si ( p.sh. këqyrja e vendit të ngjarjes,
dëshmitarët etj ) si rrugë për vërtetimin e fakteve dhe rrethanave relevante lidhur me
veprën penale llogariten si bazamenti nëpërmjet të cilave do të arrimë sukses në
përfundimin e këtij procesi.
Abstract
The act of interrogation is that the suspect should give information about the criminal act,
although the majority of suspects do not want to talk, thus the operating employee is
obligated to break this resistance in a way that is legally allowed in order to achieve the
needed information. It will not be easy to achieve that, thus it is required from the
operating employee to form a good methodical plan. Unfortunately, the thing that
characterizes the job of our operating employees is improvisation and enforcement. In
the first case we have actions that collide with the tactical principles and the criminal
methodology, whereas in the second case we have serious legal violations. These
prohibited practices have to be changed, improvisation has to be replaced with a planned
methodical and tactical act, whereas the enforcement with respect of the democratic
standards. While exercising their duty the police should demonstrate ethics,
professonalism, and integrity, because they possess a distinct authority to take away
8
temporarily the freedom of citizens, to limit their freedom and rights, and use force in
specific circumstances. Hence the police employees have to fulfill these duties in
harmony with universal standards for the human rights and freedoms and the political
rights. The function and the role of police is related to the contemporary democratic
states, in which states all citizens are equal before law, and where the state functions on
the basis of principle of the rule of low. In these states the priority of the police in the
detection and fighting the crime should be on the equal scale with the priority of
respecting these rights and freedoms. The interrogation will not be successful, if not
preceded by other operative actions, which will help us to verify the relevant
circumestances and facts of the criminal offense. The interrogation is considered as the
crown of the operating actions, whereas other actions ( such as for example the review of
crime scene, witnesses, atc ) as path of verifying of the relevant circumstances and facts
related to the criminal offense are considered as the bases through which shall achieve
soccess at the end of this process.
9
HYRJE
1. OBJEKTI DHE QËLLIMI I HULUMTIMIT
Me të drejtë është konstatuar se krimi si fenomen negativ ka qenë prezent që në
kohërat më të lashta, por me zhvillimin e teknikës, teknologjisë, pajisjeve më moderne
dhe më të sofistikuara elektronike, është mundësuar që të kryhen me një shpejtësi më të
madhe dhe të problematizohet çështja e zbulimit të tij.
Në bazë të të dhënave statistikore të shteteve të ndryshme dhe të organizatave
ndërkombëtare që merren me parandalimi dhe luftimin e kriminalitetit, shihet qartë se
kriminaliteti si fenomen me rrezikshmëri të lartë shoqërore është në rritje permanente.
Duke pasur parasysh efektet negative që lindin nga këto veprime të rrezikshme, është
paraqitur si nevojë e domosdoshme e të gjitha shoqërive nga ato primitive deri te ato
bashkëkohore, që të ndërmarrin masa sa më efikase për të parandaluar dhe luftuar atë. Në
këtë dimension rol vendimtar luan Kriminalistika si dhe Procedura Penale.
Kur arrijmë deri te dyshimi i bazuar se kemi vepër penale që ndiqen në bazë të
detyrës zyrtare, organet e policisë janë të detyruar, në bazë të kodit penal të ndërmarrin të
gjitha veprimet për ta zbuluar rastin. Këta veprime që ndërmarrin pjesëtarët e policisë
janë të cilësuara si veprime kriminalistike dhe procedurale penale. Një ndër qëllimet
esenciale të forcave të policisë është të arrijë te zbulimi i atij që posedon informacion për
veprën penale dhe për autorin e saj, informacioni i cili shpeshherë na shërben si bazë
fillimisht indiciale dhe më pas si provë për ndriçimin e rastit. Në këtë drejtim dëshmia e
të dyshuarit është e një rëndësie të veçantë, kur është në pyetje verifikimi i versioneve të
tjera, marrja e informacioneve për autorin dhe rrethana të tjera. Këto të dhëna duhet ta
vërtetojnë ose ta hedhin poshtë dyshimin që ekziston lidhur me një vepër të caktuar
penale.
Procesi i marrjes në pyetje nga ana e policisë mund të rezultojë i suksesshëm, por
edhe jo. Por, nëse nisemi nga ajo se qëllimi final i marrjes në pyetje është gjetja e të
vërtetës materiale, në këtë rast pjesëtarët e policisë duhet t’i respektojnë të gjitha porositë
taktike, teknike dhe metodike të kriminalistikës, që të kemi një përfundim të suksesshëm
të procesit të marrjes në pyetje të të dyshuarve. Për të pas sukses në punën e saj, organet e
policisë duhet të përgatiten si në aspekt teknik, ashtu edhe të avancimit profesional.
Mossuksesi eventual në gjetjen e të vërtetës, si pasojë mund të ketë akuzimin si dhe
gjykimin e personave të pafajshëm si kryerës të veprës penale, ose procesi penal do të
mbetet i papërfunduar për shkak të mungesës së provave. Në të dy rastet kryerësi i
veprës penale do te mbetet i pazbuluar dhe i lirë, duke qenë i gatshëm dhe i inkurajuar që
të kryejë vepër tjetër penal dhe në këtë mënyrë në vazhdimësi do të jetë rrezik potencial
për shoqërinë.
I dyshuari gjatë marrjes në pyetje, zakonisht tenton që ta fsheh të vërtetën, por ai kur
ka parasysh se mund të ballafaqohet me dënimin, ai padashur dhe në mënyrë të
pavetëdijshme ndryshon në reaksionet fiziologjike. Personi zyrtar duhet të jetë
profesionalisht i përgatitur që t’i vërejë këto shenja dhe t’i kuptojë në mënyrë të drejtë.
10
Mospasja njohuri nga fusha e kriminalistikës do të jetë shkak që procesi i marrjes në
pyetje i të dyshuarit të rezultojë i pasuksesshëm. Në këtë situatë ne nuk do arrijmë që të
marrim asnjë informacion lidhur me veprën dhe, në këtë mënyrë i dyshuari do ta llogarisë
veten të përgatitur, për ta fshehur të vërtetën. Kjo gjendje atij do t’ia rrisë vetëbesimin
për të kryer vepër të re penale.
Marrja në pyetje përbëhet nga tri faza: faza përgatitore, faza gjatë marrjes në pyetje
dhe përfundimi. Çdo fazë është e rëndësishme dhe mban në vetvete disa porosi që duhet
të respektohen, në të kundërtën nuk do të kemi realizim të suksesshëm të saj. Mund të
ndodhi që i dyshuari gjatë marrjes në pyetje të pranojë akuzën me të cilën rëndohet.
Megjithatë, ky pranim mund të jetë i rrejshëm. Personi zyrtar që të arrijë të kuptojë se a
kemi të bëjmë me dëshmi të rrejshme apo jo, duhet të ketë informacion për faktorët dhe
motivet që e kanë detyruar të dyshuarin të japë dëshmi të rrejshme.
Procesi i marrjes në pyetje është proces sa i vështirë po aq edhe me përgjegjësi.
Vështirësia buron nga ngarkesat që kanë punonjësit e policisë për të zbuluar të vërtetën,
kurse përgjegjësia buron nga detyrimi kushtetues për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave
themelore të njeriut. Gjatë kësaj faze gjithmonë duhet ta kemi në konsideratë parimin e
prezumimit të pafajësisë, i cili thotë: ‘’çdokush është i pafajshëm derisa të vërtetohet
fajësia e tij’’. Fajësinë e gjithkujt ligjërisht ka të drejtë ta vendos vetëm gjykata me
aktgjykim të formës së prerë. Kështu pra, objekti i punimit trajton të gjitha problemet
komplekse që kanë të bëjnë me aspektin kriminalistik dhe procedural penal të marrjes në
pyetje të të dyshuarit nga ana e policisë.
Qëllimet bazë të hulumtimit janë që të kuptohet rëndësia e realizimit efikas të
marrjes në pyetje të dyshuarit nga ana e policisë, të nxjerrë në pah lëshimet eventuale
të praktikës së deritanishme të zbatimit të kësaj pune dhe të ofrojë zgjidhje për tejkalimin
e tyre. Kjo ka vetë një qëllim dhe ai është që të arrijmë edhe më shumë sukses në
parandalimin dhe luftimin e kriminalitetit.
Gjithashtu, punonjësit e policisë duhet të kenë parasysh parimet e demokracisë në të
gjitha dimensionet e saja. Dhe kur flasim për këtë ato duhet të kenë kujdes dhe të
rishikojnë pozitën e deritanishme e të dyshuarve gjatë procesit të marrjes në pyetje, sepse
zbatimi joadekuat i kësaj detyre në praktikë mund të na çojë drejt shkeljes së lirive dhe të
drejtave themelore të individit, të cilat liri njëkohësisht llogariten si shkelje të kushtetutës
dhe ligjeve përkatëse. Në këtë drejtim ky hulumtim do përpiqet të ofrojë njohuri teorike
për edukimin e kuadrove të policisë që merren me ketë detyrë, që ato të mësojnë se si
duhet të zbatohet në praktikë procesi i marrjes në pyetje.
Gjatë veprimeve hetimore dhe të fazës së gjykimeve shpeshherë paraqiten problemet
e mungesës së gjurmëve materiale. Madje, në disa raste kur ato i kemi, bëhet fiksimi i
tyre në mënyrë joshkencore, dhe kjo si pasojë do të ketë mbështetjen e vendimeve
gjyqësore në prova të pamjaftueshme ose në prova të mangëta. Në këtë drejtim
Kriminalistika në përgjithësi, si dhe Procedura Penale në veçanti, ndihmojnë dukshëm
gjatë fazës së marrjes në pyetje të të dyshuarit nga ana e policisë.
Ky studim, përveç trajtimit teorik, do të përfshijë edhe dimensionin praktik, si dhe
aspektin krahasues, duke prezantuar rregullimet ligjore të disa shteteve lidhur me këtë
proces.
Për këtë arsye, qëllimi dhe interesi i hulumtimit të kësaj teme qëndron në atë se duke
njohur format e ndryshme dhe dimensionin që ka kriminaliteti, do të duhej që të
11
ndërmerren masa sa më efikase, që sa me më sukses të zbulohet, luftohen dhe të
parandalohet ai.
Duke pasur parasysh zhvillimin e hovshëm tekniko-teknologjik të shoqërisë dhe
format e llojllojshme të kryerjes së veprave të ndryshme penale me rrezikshmëri të
theksuar, na paraqitet si domosdoshmëri zbulimi i mjeteve dhe përdorimi i metodave sa
më efikase në parandalimin dhe luftimin e këtyre veprimeve kriminale.
Gjithashtu, duhet të potencojmë se kemi të bëjmë me një materie që është dinamike
dhe që zhvillohet në vazhdimësi, andaj nga kjo arsye objekti i kësaj lënde do duhej në
vazhdimësi të plotësohet dhe të avancohet, si në aspekt të metodave hulumtuese, ashtu
edhe në aspekt të praktikës së drejtpërdrejtë.
12
2. STRUKTURA E PUNIMIT
Ky punim është i përbë nga hyrja, tre kapituj, konkluzionet, si dhe pjesa e përshkrimit
të literaturës. Gjatë përpilimit të punimit do të mbajmë llogari që të gjitha pjesët e
punimit të jenë në harmoni dhe në lidhje logjike njëra me tjetrën.
Pjesa e parë, që mban emrin shënime hyrëse, përfshin objektin dhe qëllimin e punimit,
strukturën, metodat e hulumtimit, si dhe arsyetimin shkencore dhe shoqëror të këtij
hulumtimi.
Pjesa e parë është e përbërë nga kapitulli, ku flitet për ,, Sigurimin e dëshmisë nga
ana e policisë në procedurën parapenale’’dhe ka si qëllim që të përcaktojë nocionin e
marrjes në pyetje e të dyshuarve. Në këtë drejtim në fillim të trajtimit të këtij punimi do
të prezantohet pozita dhe roli i organeve të punëve të brendshme në procedurën
parapenale me theks të veçantë për obligimet e mbledhjes së informacionit lidhur me një
vepër penale. Si punonjësit e policisë kanë mundësi që të marrin këto informacione
lidhur me një vepër në mënyra të ndryshme dhe fokusi i trajtimit do të jetë në bisedat
informative, që është njëra nga mënyrat për grumbullim të informacionit.
Pjesa e dytë mban titullin ,, Aspekti procedural penal i marrjes në pyetje i të
dyshuarit nga ana e policisë ’’dhe në kuadër të kësaj tërësie tematike do të prezantojmë
mënyrën se si ligji aktual i procedurës penale e rregullon materien e marrjes në pyetje e të
dyshuarve. Gjithashtu, kjo pjesë do të analizojë në mënyrë krahasuese disa kode të
procedurave penale të disa shteteve për të shikuar se si është e rregulluar kjo materie në
ata shtete. Në këtë vazhdë, do të analizojmë gjithashtu pozitën e të dyshuarit dhe të drejtat
e tij, institucionin e mbrojtjes apo avokatinë në procedurën parapenale dhe në fund të
këtij kapitulli, do të përpiqemi të tregojmë për rëndësinë e madhe që posedon dëshmia e
të dyshuarit në procesin e zbulimit, zbardhjes dhe argumentimit të veprave penale.
Kapitulli i tretë trajton ,, Aspektin kriminalistik të marrjes në pyetje të të dyshuarit
nga ana e policisë’’ dhe në korniza të tërësisë tematike, do të përpiqemi të tregojmë për
dijet nga fusha e kriminalistikës, që kanë të bëjnë me përgatitjen dhe planifikimin e
dëgjimit, fillimin e tij, fazën gjatë dëgjimit dhe përfundimin e tij. Gjithashtu, në këtë
pjesë do të tregohet për vlerësimin e besueshmërisë të dëshmisë si një proces sa i
rëndësishëm, aq edhe i ndërlikuar, si dhe për metodat e paligjshme që janë aplikuar gjatë
periudhave të ndryshme, me anë të të cilave janë cenuar vlerat më vitale të njeriut. Dhe
në fund të punimit, vëmendja u përkushtohet metodave të mësimit dhe përvetësimit të
shkathtësive për realizim efikas të procesit të dëgjimit, si dhe të udhëzimit për aplikim të
domosdoshëm të parimeve të etikës policore gjatë punës së marrjes në pyetje.
13
3. METODAT E PUNIMIT
Çdo punim shkencor për ti realizuar detyrat e përcaktuara me sukses, është e
domosdoshme që të zbatojë metodat hulumtuese shkencore. Metodat hulumtuese si
sistem i të menduarit, të dëgjuarit dhe aktiviteteve fizike, përbëjnë instrumentin për
realizimin e hulumtimit dhe si të tilla duhet të mundësojnë verifikim objektiv dhe të
hershëm të hipotezave të ngritura. Me konceptin metodë në një shkencë kuptohet
zakonisht rruga apo mënyra e studimit të lëndës së asaj shkence, për të njohur ligjësitë
themelore që vlejnë për fenomenet që i studion ajo1.
Në kuptimin leksikor fjala metodë rrjedh prej gjuhës greqishte methodos që në
përkthim do të thotë mënyrë, rrugë, veprim, qëndrim që përdoret për arritjen e një qëllimi
të caktuar, për të ardhur te njohurti, për të zbuluar të vërtetën2. Pra, koncepti i metodës
përdoret në kuptime të ndryshme. Pos tjerash, ajo domethënë mënyrë e përgjithshme e të
afruarit të dukurive në rastin konkret në lëmin e shkencave shoqërore, paraqet mënyrën e
përgjithshme të hulumtimit në fazat e ndryshme të tij3.
Zgjedhja e metodave për hulumtim është e kushtëzuar nga karakteri teorik e qëllimi i
hulumtimit, shumëllojshmëria e problemit, si dhe mundësia objektive për mbledhjen e
përgjigjeve teorike dhe të dhënave empirike. Në këtë drejtim, ky punim kërkon aplikimin
e metodës dialektike, metodën e analizës së përmbajtjes, sintezën, induksionin,
deduksionin, metodën historike, metodën krahasore, si dhe metodën e vëzhgimit
vigjilent.
Natyra e ndërlikuar e punimit na kushtëzon për aplikimin e metodës dialektike, e cila
është si metodë më e përgjithshme për arritjen e njohurive shkencore. Me aplikimin e
kësaj metode objekti i hulumtimit do të vështrohet në tërësi me të gjitha lidhjet dhe
marrëdhëniet e tij të jashtme dhe të brendshme. Analiza është metoda e parë dhe bazike
për njohje dhe zbërthimin të përgjithshëm teorik dhe praktik të objekteve të ndërlikuara
të njohjes. Aplikimi i kësaj metode ka për qëllim studimin teorik, përshtatje profesionale
të literaturave kombëtare dhe ndërkombëtare, studimin e akteve normative që janë në
fuqi, si dhe dokumenteve që kanë lind nga procesi i zbulimit. Gjithashtu, zbardhjen dhe
argumentimin e veprave penale ku duke njohur të gjitha faktorët e një dukurie, si të
arrimë deri te përgjigjja e pyetjes çka, si dhe sa ka qenë e përmendur, apo përfolur në
rrafshe të ndryshme dukuria që është objekt i hulumtimit tonë.
Në të kundërtën e analizës, sinteza është proces i të menduarit, me të cilën bëjmë
njohjen e përgjithshme të një dukurie në bazë të njohjes së çdo pjese veç e veç të një
dukurie, që është objekt i studimit.
Induksioni dhe deduksioni si mënyra të konstatimit përdoren për analizimin e
taktikave të ndryshme të dëgjimit, ku në bazë të rasteve të veçanta do të arrijmë deri te
1 Shih: Fiamengo, A., Bazat e Sociologjisë së Përgjithshme, Botimi i Tretë, Prishtinë, 1984, fq. 109. 2 Shih: Dida, A., Fillet e Sociologjisë, Universiteti i Tetovës, Tetovë, 1997, fq.47. 3 Shih: Hanbuch der soziologischen Forschung, Methodologie – Methoden – Techniken, Grup autorësh,
Berlin, 1999, fq. 34.
14
një rregull e përgjithshme, përkatësisht si nga një rregull e përgjithshme do te nxjerrim
konstatim përkatës të posaçëm.
Metoda historike na ofron mundësinë që të njihemi me zgjidhjet ligjore më të
hershme, duke pa evoluimin e këtyre rregullave ligjore për të konstatuar se a kemi pasur
zhvillim pozitiv në këtë drejtim apo jo.
Metoda krahasuese merret me vlerësimin e pozitës dhe rolit që ka procesi i marrjes
në pyetje të dyshuarin për zbardhjen dhe zbulimin e veprës penale, duke e shikuar nga
këndvështrimi i rregullimit procedural penal aktual dhe, duke e krahasuar me format e
mëparshme këtë proces, në këtë mënyrë do të na ofrohen të dhëna për të rejat e këtij ligji
krahasuar me atë të mëparshmin. Metoda komparative merret me konstatimin e
ngjajshmërive dhe ndryshimeve midis dukurive të ndryshme, qofshin natyreore apo
shoqërore, dhe në këtë mënyrë zbulohen vetitë kryesore të atyre dukurive të cilat i
krahasojmë4.
Metoda e vëzhgimit konsiston në mbikëqyrjen e asaj se si aplikohet praktikisht
procesi i marrjes në pyetje nga ana e përfaqësuesve ligjor të policisë, në raste të ndryshme
dhe me të dyshuar të ndryshëm, duke pa se a aplikohen metodat taktike të udhëheqjes së
bisedave informative, a bëhet verifikimi i informacionit pas marrjes së tij nga ana e
shërbimeve të policisë, dhe se a ndërmerren masa për aktivitetet e mëtutjeshme duke u
bazuar mbi këto të dhëna.
Si çdo shkencë ashtu edhe kriminalistika shërbehet me metoda që janë metoda që
aplikohen nga kriminalistika, si dhe metoda të shkencave tjera që gjejnë aplikim në
ekzaminimet kriminalistike. Është e një rëndësie të veçantë që në zgjedhjen e metodave
hulumtuese të kihen parasysh disa kritere, siç janë: efikasiteti, d.m.th. zgjedhja e asaj
metode që në mënyrë sa më efikase do të çonte deri në zgjidhjen e atij problemi, kriteri
etike, domethënë përdorimi i atyre metodave që moralisht janë të pranueshme, si dhe
kriteri i ekonomizimit-kursimit.
Duke pasur parasysh rolin që luajnë metodat në studimin e një problematike edhe ne
për objektin tonë të studimit do të aplikojmë ato metoda që do të jenë sa më efikase dhe
të domosdoshme në këtë drejtim. Do të mundohemi që çdo metodë hulumtimi të jetë
shkencërisht e bazuar, dhe çdo rezultat nga ky punim të jetë objektiv dhe i vërtetë.
4Shih: Dida, A., Fillet e Sociologjisë, Universiteti i Tetovës, Tetovë, 1997, fq.63.
15
4. RËNDËSIA DHE ARSYETIMI I PUNIMIT
Arsyetimi shkencor i këtij punimi qëndron në avancimin e zbatimit praktik të
procesit të marrjes në pyetje të dyshuarit nga ana e policisë, me qëllim të realizimit sa
më efikas të tij dhe në këtë mënyrë të krijohen kushte sa më të mira për zbardhjen dhe
zbulimin e veprave penale. Policia gjatë ushtrimit të kompetencave të saja duhet të
udhëhiqet nga parimet kryesore të së drejtës dhe etika policore. Ajo veprimet e saja duhet
t’i ketë në harmoni me kushtetutën dhe me ligjin, kështu që edhe në rastet kur ajo
grumbullon informacione lidhur me veprat penale, policia duhet të respektojë të drjetat e
njeriut.
Ky punim synon që të ofrojë njohuri të cilat do të kontribuanin që policia duke
zbatuar marrjen në pyetje në mënyrë të duhur, të arrijë deri te e vërteta materiale lidhur
me një vepër penale. Deri te e vertea do të arrihet duke respektuar parimin e objektivitetit.
Sipas këtij parimi proceduar nuk guxon të jetë e një anshme, dhe ky parimi duhet të
manifestohet në mënyrë sitetmatike gjatë gjithë procedurës, dhe nënkupton një shkallë të
lartë të qëndrimit kritik ndaj punës, veprimeve dhe rezultateve të tyre5. Me zbatimin e
këtij parimi vjen në shprehje rregulli se të vërtetën mund ta zbulojë vetë ai që e respekton
vet atë6.
Mbi bazën e këtij parimi dhe parimeve të tjera të kriminalistikës ndërtohen teknika,
taktika, metodika dhe profilaksia e shkencës së kriminalistikës, dhe në harmoni me
platformën ligjore kan si qëllim zbulimi, hetimin dhe parandalimin e veprave penale7.
Grumbullimi i shpejtë dhe i plotë i dëshmive krijon kushte të favorshme për hetime
të suksesshme. Rezultatet e këtij procesi para se gjithash do të varen nga kualiteti dhe
koha e duhur e këtyre informacioneve që posedojmë lidhur me një vepër penale. Deri te
dëshmitë e nevojshme mund të arrihet në mënyra të ndryshme dhe nga burime të
ndryshme. Ky hulumtim është në lidhje me aspektin kriminalistik dhe procedural penal
të dëgjimit të dyshuarit, kështu që të dhënat e fituara nga i dyshuari gjatë këtij procesi
kontribuojnë në masë të madhe në zbardhjen dhe zbulimin e kryerësve të veprave penale.
Procesi i marrjes në pyetje është proces që vihet në lëvizje nga baza formale
procedurale penale, dhe informacionet e fituara nga kjo punë do të na shërbejnë si bazë e
rëndësishme për të ndërmarrë veprime të tjera hetimore. Me ato veprimet hetimore mund
të arrimë deri te prova të reja personale apo materiale, të cilat do të vërtetonin fajësinë
apo pafajësinë e personave të dyshuar në një proces penal.
Gjithashtu, ky punim duhet të kontribuojë për tejkalimin e mospërputhjeve eventuale
midis zgjidhjeve pozitive ligjore, që rregullojnë këtë materie dhe gjendjes ekzistuese në
praktikë. Dhe si në të ardhmen procesi i marrjes në pyetje i
të dyshuarit të zbatohet sa më me sukses, gjë e cila është e një rëndësie të veçantë në
parandalimin dhe luftimin e kriminalitetit. Veç kësaj, hulumtimi konsiston të vështrojë
5 Shih: Modli, D., Mtodoligjia e zbulimit të kriminalitetit, Sarajevë, 2005, fq. 54. 6 Shih: Po aty. 7 Shih: Begeja, S., Kriminalistika, Tiranë, 2004, fq. 24.
16
zbatimin në praktikë të marrjes në pyetje dhe të detektojë lëshimet eventuale të organeve
të punëve të brendshme gjatë kësaj pune, si dhe të ofrojë zgjidhje për tejkalimin e tyre.
Ndërmarrja e këtyre veprimeve në praktikë me vete mbart rreziqe latente në shkeljen
e kushtetutës dhe ligjeve, që garantojnë liritë dhe të drejtat themelore te njeriut. Ky punim
tërheq vërejtjen për këtë çështje të ndjeshme, dhe do të ofrojë kontribut të rëndësishëm
në demokratizimin dhe humanizimin e sistemit juridik dhe të shoqërisë në tërësi. Ky fakt
dëshmon për arsyetimin shoqërorë dhe shkencor të tij. Gjithashtu, do të përpiqemi që të
dhënat në këtë punim të japin kontribut në avancimin e praktikës ekzistuese lidhur me
procesin e marrjes në pyetje, të nxisë ose të inspirojë ndonjë hulumtim në të ardhmen të
kësaj materie dhe të ndihmojë në zhvillimin e kriminalistikës si shkencë.
17
PJESA E PARË
SIGURIMI I DËSHMISË NGA ANA E POLICISË GJATË PROCEDURËS
PARAPENALE
1. Mbledhja e informacioneve gjatë veprimeve praktike të
pjesëtarëve të policisë
Organet e punëve të brendshme janë organe të shtetit, që kanë në kompetencë
zbatimin e punëve të brendshme të administratës shtetërore8. Neni 3 i Ligjit të Policisë
në mënyrë taksative i përshkruan funksionet bazë të Policisë edhe atë: mbrojtja dhe
respektimi i lirive dhe të drejtave themelore të njeriut dhe qytetarit të garantuara nga
Kushtetuta e R. Maqedonisë, respektimi i ligjeve dhe kontratave të ratifikuara
ndërkombëtare, mbrojtja e rendit juridik, parandalimi dhe zbulimi i veprave të
dënueshme, ndërmarrja e masave për ndjekje të kryesve të këtyre veprave, si dhe mbajtja
e rendit dhe qetësisë në shoqëri9.
Kur është fjala te parandalimi dhe luftimi e kriminalitetit, duhet të theksojmë se në
këtë detyrë nuk marrin pjesë vetëm policia, por edhe një varg organesh shtetërore dhe
shoqërore. Megjithatë, kur kemi parasysh kuadrot e përgatitur profesionalisht, përgatitjet
teknike, aftësitë organizative, mundësia për reagim më të shpejtë, për parandalimin dhe
luftimin e krimit, në këtë aspekt më kompetente është policia. Asnjë metodë apo mjet
kriminalistik që rekomandon shkenca e kriminalistikës për zbulimin, hetimin, gjykimin
dhe parandalimin e veprave penale nuk mund të jetë në kundërshtim me kushtetutën, me
ligjin penal, ligjin procedural penal dhe ligjet tjera10.
Objekti i këtij punimi me theks të veçantë do t’i kushtojë rëndësi veprimit represiv të
policisë në procedurën parapenale në procesin e dëgjimit të të dyshuarit. Të gjitha
veprimet që ndërmarrin organet e punëve të brendshme, duhet të jenë në harmoni me
Kushtetutën dhe ligjet ekzistuese që rregullojnë këtë materie. Në rastet kur një veprim i
caktuar nuk është paraparë me ligj, policia nuk duhet të sillet në bazë të gjindshëmrisë së
tyre. Duhet të kihet parasysh se veprimet e policisë nuk mund të paramendohen pa
grumbullimin në kohë të përshtatshme dhe të plotë të të gjitha informacioneve relevante.
Në këtë drejtim policia në vazhdimësi duhet të angazhohet në grumbullimin e
informacioneve, që janë të domosdoshme për realizimin e detyrave në domenin e
kompetencës së tyre. Ky punim trajton punën e policisë në mbledhjen e informacioneve
në procedurën parapenale, duke ditur rëndësinë e tyre në zbardhjen, zbulimin dhe
argumentimin e veprave penale.
Mbledhja e informacioneve është punë e përgjithshme operativo-taktike, e cila ka për
qëllim që të arrijë deri te ato të dhëna që do të ndihmojnë në zbulimin e veprave penale,
8 Shih: Gazeta Zyrtare e Republikes se Maqedonisë, Numri 114, Viti 3.11.2006. 9 Shih: Zakon za Policia na Republika Makadekodija ( Ligji për Policinë i R.Maqedonisë ), Slluzhben
Vesnik na Republika Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006. 10 Shih: Begeja, S., Kriminalistika, Tiranë, 2004, fq.23.
18
kapjen e kryerësve nëse janë të pa zbuluar, zbulimin e gjurmëve dhe sendeve që kanë
lidhje me veprën penale, si dhe të parandalojë kryerjen e veprave të reja. Mbledhjen e
informacioneve mundet ta trajtojmë në kuptim të ngushtë dhe të gjerë të fjalës. Në
kuptim të ngushtë të fjalës mbledhja e informacioneve ka të bëjë me dhënien e
deklaratave organeve të policisë në procedurë joformale lidhur me një vepër konkrete
penale. Ky veprim zakonisht realizohet me kontakte të drejtpërdrejta me njerëzit që japin
këto informata dhe personit zyrtarë. Kurse në anën tjetër me grumbullim të
informacioneve në kuptim të gjerë të fjalës nënkuptojmë të gjitha të dhënat dhe njohuritë
deri te të cilat kanë arritur organet e punëve të brendshme, duke aplikuar metodat
operativo-taktike. Aplikimi i këtyre metodave na mundëson që të zbulojmë veprën
penale dhe autorin e saj. Deri te informacionet relevante mund që të arrihet edhe me
forma të tjera të rëndësishme: duke aplikuar edhe metoda tjera operative-taktike dhe
veprime hetimore, vrojtim shqisor të drejtpërdrejtë, me rrugën e mjeteve të informimit
publik, kontrollim në evidencat statistikore përkatëse, me bashkëpunimin ndërkombëtar
kundër kriminalitetit (Interpoli), thashethemeve publike, aplikimit të mjeteve teknike etj.
Organet e punëve të brendshme këto veprime i ndërmarrin me vetiniciativë, si dhe në
bazë të kërkesës së paditësit publik. Në rastet kur paditësi shtetëror (Prokuroria Publike)
me padinë penale nuk mundet të vlerësojë se a janë të vërteta provat e prezantuara në
padi, ose kur të dhënat në padi nuk ofrojnë bazë të mjaftueshme për fillim të hetimeve,
sepse deri te paditësi shtetërorë kanë arritur vetëm disa informacione se është kryer vepër
penale ( veçanërisht kur kryerësi është i panjohur ) në këto raste policia me vetiniciativë
duhet të fillojë procesin e grumbullimit të informacioneve për zbardhjen dhe zbulimin e
veprës penale dhe kryerësit të saj.
Edhe pse organet e policisë kanë autorizim të thirrin qytetarët për biseda informative
në hapësirat zyrtare për zbardhjen e një vepre, kjo nuk do të thotë se ato duhet të bazohen
vetëm në këto veprime operative dhe këto të dhëna. Në nenin 28 të Ligjit të Policisë të
R.Maqedinisë në mënyrë shprehimore janë përcaktuar të gjitha kompetencat e policisë,
dhe janë vendosur në 18 pika të veçanta, ku të gjitha janë në funksion të zbulimit dhe
luftimit të kriminalitetit11. Edhe neni 276 i Ligjigjit të Procedurës Penale të
R.Maqedonisë e autorizon policinë që të ndërmerrë disa veprime që janë në funksion të
zbardhjes së veprave penale dhe kryerësve të sajë12. Ligji i Procedurës Penale në nenin
279 nuk përcakton në mënyrë precize vendin se ku duhet të merren deklarimet e tyre, por
vetëm mënyren apo formën e marrjes së tyre13, kështu që ky vend mund të jetë vendi ku
është kryer vepra penale, në vendbanimin e tyre, vendin e punës, në rrugë, si dhe në çdo
vend tjetër, varësisht nga situatat konkrete dhe nevojat zyrtare. Me autorizim të
Gjykatësit Hetues, organet e punëve të brendshme kanë mundësi të marrin në bisedë
informative edhe persona që janë në paraburgim, nëse kjo është e nevojshme për
11 Shih: Zakon za Policia na Republika Makedonija ( Ligji për Policinë i Republikes se.Maqedonisë ),
Slluzhben Vesnik na Republika Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006. 12 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të Republikes se.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za
Krivicna Postapka, RepublikaMakedonija sluzhben vesnik na Republika Makedonija br. 150. od,
18.11.2010. 13 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të Republikes se .Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za
Krivicna Postapka, Republika Makedonija sluzhben vesnik na Republika Makedonija br. 150. od,
18.11.2010.
19
zbulimin e veprave tjera penale dhe kryerësve tjerë. Në këto raste marrja e të dhënave do
të bëhet në hapësirat e institucioneve ndëshkimore.
Ashtu siç nuk përcakton në mënyrë precize vendin Ligji i Procedurës Penale nuk
përcakton dhe kohën kur duhet të realizohet marrja në pyetje, megjithatë më mirë është
që të realizohet sa më shpejt pas kryerjes së një vepre penale dhe sa më parë të
ndërmerren hetimet, aq më afër të vërtetës do të jemi.
Pjesa më e madhe e aktiviteteve të organeve të punëve të brendshme për zbardhjen
dhe zbulimin e veprave penale është e orientuar në mbledhjen e informacioneve.
Mbledhja e informacioneve kryesisht udhëhiqet nga parimet kriminalistike dhe nga
kualiteti dhe kuantiteti i tyre, ku nga të cilat në masë të madhe do të varet edhe zhvillimi
i procedurës parapenale dhe asaj penale. Parimet bazë të kriminalistikës janë: Parimi I
ligjshmerise, parimi I lirise ne zgjedhjen e masave teknike – taktike, parimi I planifikimit
te veprimeve operative, parimi I shpejtesise e befasise, parimi I kembengulsise dhe
themelsise, parimi objektivitetit, parimi I bashkepunimit te pjesemarrsve ne veprimet,
parimi I ekonomizimit, parimi I humanizmit, parimi I zhvillimit permanent, parimi I
bashkepunimit nderkombtare14.
Në këtë mënyrë puna për mbledhje të informacioneve në kombinim edhe me
aktivitete operative dhe hetuese në mënyrë të konsiderueshme kontribuon në qëllimin
final që është zbardhja e veprave penale.
14 Shih: Latifi, V., Kriminalistika, Prishtinë, 2004, fq. 54.
20
2. Mbledhja e informacioneve dhe nocioni lidhur me veprat e
kriminalitetit të organizuar
Që në fillim të trajtimit të kësaj problematikë do doja të potencoj obligimin e të gjitha
shteteve që janë nënshkruese të Konventës së Kombeve të Bashkuara Kundër
Kriminalitetit të Organizuar Ndërkombëtar të mbledhin, të këmbejnë dhe analizojnë
informacionet lidhur me natyrën e krimit të organizuar ( neni 28 )15. Gjithashtu në nenin
31 po të kësaj konvente ku flitet lidhur me parandalimin e kriminalitetit të organizuar, në
pikën 4 thuhet së shtetet pjesëmarrëse duhet të vlerësojnë herë pas here ekzsitimin e
instrumenteve legale relevante dhe praktikave administrative me qëllim të zbulimit të
dobësisë së tyre të keqpërdorura nga grupet e organizuara kriminale. Kurse në pikën 7
thuhet se shtetet pjesëmarëse duhet, si është më e përshtatshëme, të bashkëpunojnë me
njëri tjetrin dhe me organizatat relevante ndërkombëtare dhe regjionale në ndihmën dhe
zhvillimin e masave të potencuara në këtë nen. Kjo përfshinë pjesëmarrjen në projektet
ndërkombëtare me qëllim të parandalimit të krimit të organizuar transnacional16.
Kriminaliteti si fenomen negativ dhe me një shkallë të lartë të rrezikshmërisë
shoqërore, që në kohërat më të hershme ka zgjuar interes në qarqet e ndryshme. Interesi i
këtillë është ngritur mbi arsyen e të kuptuarit në esencë të rrezikut që gjeneron kjo
dukuri negative. Studimet kanë qenë të orientuara në zbulimin e shkaqeve dhe faktorëve
të paraqitjes, si dhe rrezikshmërinë shoqërore shumëdimensionale, duke dhënë ide të
llojeve të ndryshme për luftimin dhe parandalimin e tij, i cili në mënyrë të ngadalë por të
sigurt i shkatërron bazat më vitale të një shoqërie të shëndoshë.
Në të kaluarën historike përkufizimet lidhur me kriminalitetin kanë qenë irracionale,
për shkak të nivelit të ulët kulturor dhe të kushteve të pazhvilluara ekonomike. Idetë e
para mbi studimin dhe hulumtimin shkencor mbi kriminalitetin i kanë dhënë filozofët e
njohur antik, Platoni dhe Aristoteli.
Gjatë viteve të para të shekullit XX vendet evropiane njohën një zhvillim të vrullshëm
teknologjik, ekonomik, social e organizativ, i cili u shoqërua me lëvizje masive të
njerëzve për arsye emigrimi dhe turizmi. Të gjitha këto krijuan një terren që edhe krimi të
jetë më i lëvizshëm, më i organizuar dhe më kompleks në krahasim me të kaluarën17.
Tanimë kryerësit e veprave penale, duke përfituar nga parimi si sovranitetit dhe
juridiksionit territirial, largoheshin nga shteti ku e kishin kryer veprën penale, për në një
shtet tjetër, duke e bërë kështu më të vështirë ndjekjen penale. Kjo situatë e
palakmueshme i detyroj shtetet për të konsoliduar bashkëpunimin midis tyre, që t’i
kundërvihen me sukses këtij lloji të kriminalitetit. Ky bashkëpunim lindi si rezultat i
miratimit të disa konventave kryesore, dhe atë:
1. Konventa ‘’Për transferimin e procedimeve në fushën penale’’, 1972.
2. Konventa ‘’Për luftën kundër terrorizmi’’, 1977.
3. Konventa ‘’Për transferimin e personave të dënuar’’, 1983.
15 Shih: Konventa e Kombeve të Bashkuara Kundër Kriminalitetit të Organizuar Ndërkombëtar. 16 Shih: Po aty. 17 Shih: Isalami, H., Hoxha, A., Panda, I., Procedura Penale, Komantar, Tiranë, 2003, fq. 646.
21
4. Konventa ‘’Për kërkim, sekuestrim dhe konfiskimin e sendeve që rrjedhin nga një
krim’’, 1990.
5. Konventa ‘’Për ligjin penal kundër korrupsionit’’, 199018.
Dëshira për ta forcuar bashkëpunimin çoi në idenë e legjislacionit të njësuar evropian.
Kështu, në vitet ’80 u arrit deri në përpunimin e Kodit Penale dhe Kodit të Procedurës
Penale evropiane, si dhe pak vite më vonë vendet antare të Bashkimit Evropian
përpunuan një paketë të tërë konventash në këtë fushë të cilat i përgjigjen konceptit të
heqjes së barrierave kufitare midis këtyre shteteve19. Si rezultat i përpunimit dhe
konsolidimit të gjithë këtij legjislacioni ndërkombëtar dhe të brendshëm ishte konfigurimi
i katër formave të bashkëpunimit ndërkombëtar në fushën penale: ekstradimi, ndihma e
ndërsjellë, transferimi i procedimeve dhe ekzekutimi i vendimeve penale të huaja20.
Kriminaliteti, si dukuri negative shumëdimensionale dhe komplekse kërkon një
angazhim të veçantë në hulumtimin dhe studimin e vëllimit, strukturës dhe dinamikës së
tij. Në periudha të ndryshme të formacione ekonomiko-shoqërore, kriminaliteti është
manifestuar në forma të ndryshme, varësisht nga karakteristikat e vetë sistemit juridik,
politik dhe ekonomik të shoqërisë.
Për këtë arsye mund të flitet për kriminalitet të shoqërisë primitive, në atë
skllavopronare, mesjetare dhe kriminalitetin e shoqërisë bashkëkohore. Në shoqëritë
primitive, si veprime kriminale janë cilësuar veprat që kanë cenuar interesat e personave
që ka qenë si udhëheqës të klanit. Por, nëse analizohet me kujdes zhvillimi i
inkriminimeve të veprave të ndryshme shoqërore si veprime kriminale, do të vërehet se
disa vlera themelore natyrore dhe universale, kanë qenë të mbrojtura dhe cenimi i tyre ka
qenë i dënueshëm gati në të gjithë sistemet shoqëroro-ekonomike. Me të drejtë është
konstatuar nga autorët e ndryshëm që janë marrë me këtë problematikë se format e
manifestimit të sjelljeve kriminale kanë qenë ngushtë të lidhura me transformimin e
shoqërive dhe sistemeve shoqëroro-ekonomike. Kriminaliteti si dukuri sociopatologjike,
e ka ndjekur me konsekuencë shoqërinë që prej fillimit të saj, duke synuar gjithmonë të
godas vlerat më të larta shoqërore.
Me nocionin kriminalitet kuptohet tërësia e të gjitha krimeve të kryera në një kohë,
hapësirë dhe periudhë të caktuar, kurse me termin krim nënkuptohet akti individual i
sjelljes së njeriut përmes të cilit cenohet ose shkelet kodi penal dhe kjo shkelje ka për
pasojë dënimin21.
Konventa e Kombeve të Bashkuara Kundër Kriminalitetit të Organizuar
Ndërkombëtar në nenin 18 regullon sferën e asistencës legale reciproke midis shteteve
kundër kriminalitetit të organizuar, ku në pikën 3 të këtij neni thuhet se asistencë legale
reciproke mundet të kërkohet për secilën nga qëllimit në vijim, dhe fillon me marrjene
dëshmisë apo deklaratës nga personat22.
18 Shih: Isalami, H., Hoxha, A., Panda, I., Procedura Penale, Komantar, Tiranë, 2003, fq. 649. 19 Shih: Po aty, fq. 650. 20 Shih: Po aty, fq. 651. 21 Shih: Halili, R. , Kriminologjia, Prishtinë, 2002, fq. 21-22. 22 Shih: Konventa e Kombeve të Bashkuara Kundër Kriminalitetit të Organizuar Ndërkombëtar.
22
Kriminaliteti i organizuar si dukuri dhe fenomen i kohës bashkëkohore me
shumëdimensionalitetin që posedon, deri më sot nuk i është dhënë një përkufizim i plotë
dhe i njëjtë.
Unioni Evropian, duke dashur të parandalojë këtë lloj krimi në shtetet anëtare të tij,
ka tentuar të japë një përkufizim të krimit të organizuar, nëpërmjet përkufizimit që i ka
bërë grupit të organizuar.
Sipas Planit të përbashkët të 21 Dhjetorit 1998, të Unionit Evropian në të gjitha vendet
anëtare të tij, organizatë kriminale do të quhet organizata që ka një strukturë të përbërë
nga dy ose më shumë persona, e krijuar për të vepruar gjatë një kohe të caktuar dhe që
kryen krime për të cilat ligji parashikon maksimum prej të paktën 4 vjet burgim ose
dënime më të rëndë23.
Sikurse të gjitha shtetet e botës që krijojnë lidhje në aspektin e tregtisë
ndërkombëtare, lidhje të këtilla vendosin edhe organizatat kriminale, të cilat me
veprimtarinë e tyre u sjellin apo shkaktojnë rrezik permanent shteteve moderne, e në
veçanti shteteve që gjenden në fazën e tranzicionit, të cilat janë në fazën e ndërtimit dhe
zhvillimin të demokracisë, të drejtave dhe lirive të njeriut dhe ekonomisë së tregut.
Është e një rëndësie të veçantë për shtetet në tranzicion, që sa më parë të ndërtojnë
sistemin mbrojtës me të cilin do të ndërpresin rrugët e zhvillimit të këtyre organizatave
kriminale, të cilat gjithmonë shfrytëzojnë gjendjen e shteteve për të krijuar teren të
përshtashëm. Kur them gjendjen e këtyre shteteve, fjalën e kam apo mendoj në sistemin
legjislativ të parregulluar, në mungesën e kuadrove të specializuar në këtë segment, si dhe
në mos funksionimin e duhur të institucioneve lidhur me kontrollin e tregtisë (mallrave)
dhe qytetarëve.
Komiteti Evropian mbi Problemet e Krimit, pranë Këshillit të Evropës, në kuadër të
luftës kundër krimit të organizuar, ka kryer një studim mbi gjendjen e krimit të
organizuar në vendet anëtare të tija. Në kuadër të këtij studimi Komiteti i Ekspertëve
“Mbi aspektet penale dhe kriminologjike të krimit të organizuar” ka hartuar një pyetësor
në bazë të të cilit, shtetet anëtare përshkruajnë situatën e krimit të organizuar në vendet e
tyre. Në këtë pyetësor janë përcaktuar kriteret që duhet të plotësojë një krim që të
konsiderohet si krim i organizuar:
a) bashkëpunimi i tre ose më shumë personave;
b) aktiviteti kriminal i tyre për një kohë të gjatë;
c) kryerja e krimeve me rrezikshmëri të theksuar;
d) ekzistenca e objektivit për përfitime dhe pushtet;
e) anëtarët e grupit duhet të kenë një rol të përcaktuar;
f) përdorimi i një disipline të brendshme;
g) përdorimi i dhunës brenda ose jashtë tij;
h) ndikimi në politikë, media, administratën publike, në drejtësi nëpërmjet
korruptimit të punonjësve;
i) angazhimi në pastrimin e parave që rrjedhin nga aktivitete të paligjshme;
j) përdorimi i strukturave tregtare ose biznesit për aktivitete jo të ligjshme;
k) veprimi në nivele ndërkombëtarë24.
23 Shih: Hysi, V., Kriminologjia dhe Penologjia, Tiranë, 2002, fq. 52. 24 Shih: Po aty, fq. 52-53.
23
Ajo që sot vërehet si tendencë e organizatave kriminale, është hapja e bizneseve të
ndryshme legale që do të shërbenin si bazë shumë e përshtatshme për larjen e parave nga
ata veprimtari kriminale, përfitimet e të cilave janë marramendëse25. Këto përfitime u
mundësojnë depërtimin në nivelet më të larta të shtetit, ku me anë të korrupsionit krijojnë
rrugë të përshtatshme për depërtim në fushën e doganave, policisë ose organeve tjera të
pushtetit, të cilat mund t’u paraqiten si pengesë në ushtrimin e veprimtarisë së tyre
kriminale26.
Ndërkombëtarizimi i krimit të organizuar si dhe profesionalizimi i tij në kryerje me të
drejtë i ka nxit shtetet që të mendojnë lidhur me atë se cilat koncepte sigurimi duhet
përdorur në luftimin e kësaj dukurie. Këto veprimtari antiligjore shkaktojnë rrezik të lartë
në funksionet fondamentale të shtetit, për atë parashtrohet pyetja: Me çfarë mekanizmash
duhet shtetet bashkëkohore t’i përgjigjen krimit të organizuar? Në bazë të saj mundemi që
të konstatojmë se paraqitet si domosdoshmëri hartimi i koncepteve të reja nacionale të
sigurisë dhe të politikës kriminale. Politika e sigurisë pa politikën kriminale nuk do të
ishte efikase, për këtë arsye çdo shtet duhet që të hartojë plan të politikës kriminale, në të
cilën të gjithë institucionet e shoqërisë duhet që të gjejnë rolin dhe kontributin e tyre në
luftën kundër krimit të organizuar.
Siguria e brendshme e shtetit është e varur nga shumë segmente të shoqërisë, nga
politika kriminale, nga organet e zbulimit, të ndjekjes dhe atyre gjyqësore, si dhe nga
politika sociale e përgjithshme e shoqërisë.
Ashtu si që u potencua, krimi i organizuar merret me ato biznese ilegale që u
sigurojnë leverdi të jashtëzakonshme organizatave kriminale, me ato veprimtari që veç
më janë tradicionale, por tani shumë herë më mirë të organizuar. Duke pasur parasysh
aspektin struktural dhe bazat organizative dhe funksionale të këtyre organizatave
kriminale, me të drejtë mund që të konstatojmë se për luftimin e atyre veprimtarive
kërkohet organizim i mirëfilltë. Shtrirja e këtyre veprimtarive janë me karakter
ndërkombëtar, veprimtari nga të cilat organizatat sigurojnë shuma fantastike, dhe që u
mundëson të posedojnë çdo gjë për të realizuar në mënyrë sa më të lehtë veprimtarinë e
tyre, si flota detare, e banda të armatosura me përgatitje të lartë profesionale dhe me
pajisje të sofistikuara luftarake.
Në disa shtete të botës këto banda kriminale janë më të fuqishme në çdo aspekt se dhe
vetë shteti, ku me anë të disa metodave si kërcënime, shantazhe, ryshfete dhe formave
tjera të presionit, arrijnë që të depërtojnë në strukturat më të larta të shtetit27. Në disa raste
kjo forcë u mundëson atyre që të bëjnë edhe ndryshime në strukturat udhëheqëse të
shtetit, duke sjellë në pushtet persona që do t’u konvenonin dhe do t’u bindeshin urdhrave
dhe instruksioneve të tyre.
Organizata më e njohur kriminale në Amerikën Latine është Narkokarteli Kolumbian,
i cili merret me organizimin e prodhimit, përpunimit, shpërndarjes dhe shitjes së
kokainës, e cila sot konsiderohet ndër drogat më të përhapura në botën bashkëkohore28.
25 Shih: Halili, R., Kriminologjia, Prishtinë, 2002, fq.137. 26 Shih: Po aty. 27 Shih: Po aty, fq.142. 28 Shih: Hagan, F., Introduction to Criminology, Teories, Methodes, and Criminal behavior, Chicago, 1990,
fq.477-488.
24
Sipas disa të dhënave nga shkrimi i shtypit, grupet e këtilla kriminale gjatë një viti
realizojnë rreth 400 miliardë dollarë fitim29. Në vazhdim do të japim një pasqyrim konciz
rreth veprimtarisë së këtyre organizatave kriminale që janë si pjesë përbërëse e krimit të
organizuar.
Prostitucioni nuk është vetëm dukuri socio-patologjike që ka implikime negative për
një shtet të caktuar, por është një nga llojet e kriminalitetit ndërkombëtar të organizuar.
Në mënyrën më të thjeshtë prostitucionin mund ta definojmë si shfrytëzim seksual i
femrave me qëllim përfitimi material. Prostitucioni si sëmundje e shoqërisë moderne
shtrirjen më të madhe e ka në shtetet pas komuniste, për shkak të problemeve të mëdha
sociale që mbretërojnë në këto vende dhe në mosfunksionimin e duhur të aparatit
shtetëror.
Ky konstatim është i bazuar mbi analizat dhe studimet e shumta që janë bërë lidhur
me motivet që i shtyjnë femrat të merren me këtë veprimtari, ku si motiv më i shprehur
është përfitimi për sigurim të ekzistencës së atyre dhe familjeve të tyre apo për një jetë
më të mirë.
Të arriturat tekniko-teknologjike të kohës, bandat e ndryshme kriminale i
shfrytëzojnë, që në mënyrë sa më të suksesshme të realizojnë aktivitetet e tyre kriminale.
Për këtë arsye, është si domosdoshmëri që shtetet përveç edukimit obligativ të aftësimit
profesional, duhet që shërbimi kufitar shtetëror dhe policia të jenë të pajisura me mjete
materiale teknike sa më të sofistikuara.
Pa bashkëpunim rajonal të organeve të punëve të brendshme është e pa mundur që të
ndërpritet zinxhiri i krimit të organizuar, prostitucionit apo tregtisë me femra për
shfrytëzim seksual. Ky bashkëpunim duhet që të ngrihet mbi këmbimin e
informacioneve, lidhjeve teknike e të gjitha shteteve, aksioneve të përbashkëta, si dhe
këmbimeve të kuadrove, e gjithë kjo për t’u realizuar me sukses është e patjetërsueshme
që të ekzistojë vullneti i mirë në këtë drejtim.
Tregtia me organe të njerëzve është veprimtari më e re, ku përfitimet financiare janë
shumë të mëdha. Kjo veprimtari kriminale e drejtuar kundër jetës dhe shëndetit të njeriut
është paraqitur si pasojë e asaj ku njerëzit e pasur janë në gjendje që të japin gjithçka për
një jetë me organe të reja, të cilat në rrugë legale është e pamundur t’i sigurojnë.
Kjo veprimtari më së shumti është e zhvilluar në ato shtete, ku është i zhvilluar
sistemi privat i shërimit apo spitaleve, ku kontrollimet dhe mbikëqyrjet nga ana e shtetit
janë shumë të vogla. Organizatat kriminale kapacitetet financiare që i posedojnë i
vendosin në shërbim të themelimit të këtyre spitaleve private dhe në anën tjetër, ushtrojnë
veprimtarinë kriminale të tyre, duke siguruar organet që u nevojiten për shitje.
Vjedhja e makinave është më tepër e përhapur në shtetet e zhvilluara ekonomikisht,
ku makinat e vjedhura nga ato shtete transportohen në shtetet e pazhvilluara apo shtetet
me rregullime juridike jo të konsoliduar dhe me sistem jo efikas të evidentimit. Në lidhje
me vjedhjen apo kontrabandimin e makinave kohëve të fundit është prezent edhe
sigurimi fiktiv, apo me qëllim kriminal nga ana e pronarit dhe shitja e këtyre makinave
bandave kriminale me çmim më të lirë, duke i paraqitur më pastaj si të vjedhura. Në këtë
mënyrë pronari fiton në mënyrë të dyfishtë nga shitja bandave kriminale dhe nga
kompensimi i vlerës së automjetit nga shoqata e sigurimit ku e ka pasur të siguruar
29 Shih: Po aty.
25
automjetin, të cilin fitim nuk do të kishte mundësi ta arrijë me shitjen e automjetit në
tregun legal. Më pastaj këto makina të blera nga bandat kriminale në këtë formë
transportohen në ato vende ose shtete që posedojnë rregullim juridik jo të mirëfilltë
lidhur me evidentimin. Vjedhja e automobilave dhe makinave të tjera në shumë shtete
bashkëkohore tregon rritje rapide, sipas disa të dhënave gjatë dekadave të fundit, vetëm
për një vit në SHBA vidhen afro 1 milionë automobila në krahasim me 6 milionë vjedhje
të tjera në përgjithësi30. Vlera e automobilave të vjedhura është shumë më e madhe se
vlera e pasurisë tjetër të vjedhur31. Ky kriminalitet nuk ndiqet shumë, për arsye se në disa
raste inicimi i procedurave policore dhe gjyqësore do të ishte më i shtrejtë se sa vetë dëmi
i shkaktuar32.
Trafiku klandestin me emigrantë në kohën e fundit na paraqitet si formë shumë e
përhapur e kriminalitetit të organizuar. Arsyet për lëvizje të këtilla të miliona njerëzve
qëndron në varfërinë apo skamjen e madhe që mbretëron në disa shtete, konfliktet
politike, kulturore, religjioze, luftërat civile, si dhe nga fatkeqësitë natyror, duke synuar
drejt atyre shteteve me zhvillim ekonomik dhe siguri më të lartë, duke menduar për një
jetë më të mirë. Trafikim kandesitin në trevat shqiptare, si në kosovë dhe në Shqipëri, një
kohë të gajtë është llogaritur si veprimtari shumë e përhapur dhe e levërdishme për
gpupet dhe individët të cilët në mënyrë ilegale trafikojnë njerëz për shuma të mëdha të të
hollave33.
Kontrabanda me armë është e një rrezikshmëri të madhe për shoqërinë. Ngjashëm si
te kontrabanda me narkotikë edhe me këtë lloj kontrabande merren kriminelë
profesionistë me nivel të lartë organizimi, shpesh si bartës të kësaj kontrabande na
paraqiten organizata apo kompani që ushtrojnë veprimtari legale si dhe vetë shteti.
Kontrabanda me armë dhe municion përveç rëndësisë komerciale ka edhe rëndësi të gjerë
politike, strategjike e ushtarake. Dy shkaqe themelore janë që i përshtaten këtij lloj të
trafikut, një është fakti se sot në botë prodhohen më shumë armë se që është e nevojshme
për armatimin e rregullt të armatës dhe policisë, kurse shkaku i dytë është fakti se
ekziston tregu ilegal, i cili merr çdo gjë që i afrohet34.
Kriminaliteti kompjuterik është në rritje e sipër si dukuri e shoqërisë bashkëkohore
dhe shumë i vështirë për zbulim. Si forma më të shpeshta të këtij kriminaliteti na
paraqiten: mashtrimi, depërtimet e paautorizuara në programe, spiunazhi, pirateritë,
zbulimet e fshehtësive private, sabotazhi kompjuterik dhe manipulime të llojllojshme35.
Aplikimi i kompjuterit i ka dhënë një hov të madh zhvillimit të shkencës dhe mirëqenies
së njerzimit, mirëpo, aplikimi i gjërë i tij në jetën e përditshme, ka patur si pasojë
shfaqjen e disa dukurive të dëmshme36.
Larja e parave është faza sekondare e veprimtarisë së krimit të organizuar. Fazat
primare që i përmendëm deri më tani, si formë e krimit të organizuar janë forma
30 Shih: Halili, R., Kriminologjia, Prishtinë, 2002, fq. 200. 31 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 55. 32 Shih: Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003, fq. 37. 33 Shih: Raufer, X., Quere, S., La mafia albanaise, Favre, Lausanne, 2000, fq. 35-36, 54-58. 34 Shih: Latifi, V., Kriminalistika, Prishtinë, 2004, fq. 190. 35 Shih: Halili, R., Kriminologjia, Prishtinë, 2002, fq. 202. 36 Shih: Dragiçeviç, D., Kompjuterski kriminalitet i informaciski sustavei, Zagreb, 1999, fq. 9-19.
26
nëpërmjet të cilave arrihet deri te pasuria në mënyrë jo legale, kurse larja e parave bëhet
duke investuar pasurinë e fituar në sfera legale dhe me anë të kësaj kriminelët hyjnë në
jetën legale, duke u bërë si drejtorë ndërmarrjesh ose duke u futur në jetën politike të
shoqërisë. Sot mendohet për shuma të mëdha të hollash të cilar derdhen në llogari të
bankave të shteteve të ndryshme që janë anëtarë të Bankës për Barazim Ndërkombëtar
dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar nga vendet e treta, të cilat vijnë nga larja e parave37.
Ashtu siç është e komplikuar mënyra për larjen e parave, gjithashtu edhe lufta kundër
kësaj dukurie është komplekse. Për zbulimin e saj detyrimisht duhet që të kyçen të gjitha
institucionet e shtetit, duke filluar që nga policia, organet gjyqësore, bankat, institucionet
tatimore etj.
Korrupsioni është formë jolegale apo keqpërdorim i kompetencave me qëllim
përfitimi nga ana e personave në detyrë. Si fenomen në mënyrë rapide është duke u
zhvilluar në botë, ndërkaq si problem i veçantë na paraqitet në shtetet në tranzicion, për
shkak të keqpërdorimit të kompetencave nga ana e personave zyrtar. Luftimi i kësaj
dukurie është shumë i vështirë dhe problematik, për faktin se në korrupsion përfiton edhe
ai që jep edhe ai që pranon dhe askush nuk do t’i paraqiste këto veprime antiligjore.
Gjithashtu, çështjen e zbulimit e problematizon edhe ajo se këto veprimtari kriminale nuk
dëmtojnë interesat konkrete të ndonjë personi që ta paraqiste, por këto veprime shkojnë
në dëm të shtetit. Në konferencën e antikorrupsionit të mbajtur në Lima të Perusë më
1997 pjesëmarrësit e saj, korrupsionin e kanë trajtuar sikurse terrorizmin dhe
kriminalitetin e organizuar, ngase përmasat e përhapjes së tij dhe pasojat janë të
shumëfishta në të gjitha vendet bashkëkohore38. Disa aotorë dallojnë forma të dryshme të
korrupsionit dhe atë: korrupsion politk, administrativ dhe gjyqësor39.
Çdo shtet medoemos duhet që të krijojë instrumente legjislative dhe operative që do
të mundësonin këto bashkëveprime, për t’iu përgjigjur dimensionit ndërkombëtar që ka
krimi i organizuar. Ky bashkëpunim duhet që të jetësojë dhe të realizojë deri në fund
hetimin dhe konfiskimin e këtyre pasurive të fituara në rrugë kriminale, duke u
pamundësuar në këtë mënyrë organizatave kriminale që të krijojnë pushtet ekonomik,
mbi të cilin në tërësi është i bazuar rrezikshmëria e tyre shoqërore. Ekziton një maksimë
në sferën e sigurisë kombatare të cilën shteti Amerikan në masë të madhe e ka aplikuar si
kornizë srategjike gjatë viteve 1980-ta, dhe ajo është: ‘’Mbrojtja më e mirë është sulimi i
mirë dhe e kundërta e kësaj, sulmi më i mirë është një mbrojtje e mirë’’40.
Sa i takon mbledhjes së informacioneve lidhur me kriminalitetin e organizuar policia
duhet të ketë bashkëpunim të ngushtë me organizata dhe shërbimet e huaja policore. Ky
detyrim buron nga neni 12 i Ligjit të Policisë të R. Maqedonisë, ku në mënyrë taksative
thuhet: ‘’Policia bashkëpunon me shërbimet e huaja policore dhe organizatat policore
ndërkombëtare, në harmoni me marrëveshjet e ratifikuara ndërkombëtare dhe
anëtarësimin në organizatat dhe institucionet policore ndërkombëtare’’41. Gjithashtu, në
nenin 18 po të këtij ligji thuhet: ‘’Në shërbimet qendrore të policisë funksionon sektori
37 Shih: Carboni, S., Pastrimi i parave, Botuar në Klinika nr.1, Tiranë, 2001, fq. 77-89. 38 Shih: Trang, Duk V. Korrupsioni dhe demokracia, Tiranë, 1994, fq. 23-30. 39 Shih: Halili, R., Kriminologjia, Prishtinë, 2002, fq. 193-194. 40 Shih: Karim, V., Joel, N., APPLIED CRIME ANALYSIS, USA, 2001, fq.91. 41 Shih: Zakon za Policia na Republika Makedonija ( Ligji për Policinë i Republikes se.Maqedonisë ),
Slluzhben Vesnik na Republika Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006.
27
për kriminalitetin e organizuar për parandalimin dhe zbulimin e veprave penale, ndjekja e
të cilave bëhet në bazë të detyrës zyrtare, të kryera nga grup i organizuar më së paku me
tre persona, e cila vepron për një kohë të caktuar, me qëllim të realizimit të dobive
financiare, apo dobi materiale të ndonjë lloji tjetër dhe e cila do të kryejë një ose më
shumë vepra penale për të cilat vepra me ligj është paraparë dënim me burg në afat më së
paku 4 vjet’’42. Gjithashtu ky sektor merret me punët edhe të zbulimit dhe parandalimit të
veprave penale, të cilat nga natyra e tyre janë transnacionale. Ky sektor për zbatimin e
detyrave të veta bashkëpunon dhe zbaton udhëzimet e marra nga Prokurori Publik në
përputhje me ligjin43.
Pra, nga këto përkufizime ligjore shihet qartë obligimi i organeve të punëve të
brendshme për grumbullimin e informacioneve edhe për krimin e organizuar. Këto
informacione do të fitohen nga veprimet hetimore operative taktike, si dhe nga
organizmat ndërkombëtar, që kanë për qëllim parandalimin dhe luftimin e kriminalitetit
të organizuar.
42 Shih: Zakon za Policia na Republika Makedonija ( Ligji për Policinë i Republikes se.Maqedonisë ),
Slluzhben Vesnik na Republika Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006. 43 Shih: Gazeta Zyrtare e Republikes se Maqedonisë, Numri 114, Viti 3.11.2006.
28
3. Marrja në pyetje e të dyshuarit nga ana e policisë – nocioni dhe
karakteristikat bazë
Marrja në pyetje e të dyshuarit nga ana e policisë është materje që është objekt
trajtimi i Ligjit të Procedurës Penale, por pjesa më e madhe e këtyre funksioneve është e
regulluar me Ligjin për Policinë. Ky ligj rregullon autorizimet dhe detyrat e policisë,
organizimin e saj dhe çështje të tjera lidhur me aktivitetet dhe veprimet e saj. Ligji i ka të
sanksionuar në mënyrë taksative parimet mbi të cilat duhet të mbështetet veprimtaria e
policisë. Në nenin 2 të Ligjit të Policisë të R.Kosovës janë të shprehura këto parime:
1. Veprimet e Policisë së Republikës së Kosovës udhëhiqen nga parimet e mëposhtme:
1.1. trajtimi i barabartë dhe i drejtë i të gjithë personave;
1.2. respektimi i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore;
1.3. paanshmëria dhe neutraliteti lidhur me bindjet dhe pikëpamjet politike të
personave;
1.4. integriteti, ndershmëria dhe përgjegjësia në shërbimin publik;
1.5. transparenca – ofrimi i informatave për qytetarët dhe të qenit të hapur ndaj
publikut;
1.6. legjitimiteti, përshtatshmëria dhe proporcionaliteti;
1.7. përkushtimi ndaj punësimit, avancimit dhe caktimit të detyrave në mënyrë
gjithëpërfshirëse, meritore dhe pa diskriminim, duke reflektuar karakterin shumetnik në
Republikën e Kosovës dhe duke i njohur parimet e barazisë gjinore dhe të drejtat e njeriut
të parapara në Kushtetutë44.
2. Zyrtarët policorë ushtrojnë autorizimet e tyre dhe kryejnë detyrat në mënyrë të
ligjshme, të bazuara në Kushtetutë, në ligjet e tjera në fuqi dhe në Kodin e Etikës të
hartuar nga Policia e Republikës së Kosovës dhe të miratuar nga Ministria e Punëve të
Brendshme45.
3. Kodi i Etikës duhet të jetë në përputhje me parimet e lartpërmendura dhe me Kodin
Evropian të Etikës Policore46.
Neni 12 po i këtij ligji kërkon nga zyrtari policor të zbatojë parimet e
përshtatshmërisë dhe proporcionalitetit si një kufizim në ushtrimin e autorizimeve
policore, ky përkifizim është bërë për arsye se një pjesë e konsiderueshme e detyrave dhe
autorizimeve të policisë prek liritë dhe të drejtat e qytetarit. Në këtë nen thuhet:
1. Zyrtari policor zbaton parimet e përshtatshmërisë dhe proporcionalitetit si një
kufizim në ushtrimin e autorizimeve policore47.
2. Kur ndërmerr masa parandaluese për ta kufizuar lirinë e personit, zyrtari policor
duhet ta ketë parasysh maturinë, shkallën e rrezikut dhe seriozitetin e kryerjes së veprës
44 Shih: Ligji për Policinë, R.Kosovës, Ligji Nr. 04/ L-076, 2 mars, 2012. 45 Shih: Po aty. 46 Shih: Po aty. 47 Shih: Ligji për Policinë, R.Kosovës, Ligji Nr. 04/ L-076, 2 mars, 2012.
29
penale në atë situatë, për ta përcaktuar shkallën e kufizimit të lirisë së personit në pajtim
me ligjin48.
3. Autorizimet e policisë ushtrohen vetëm atëherë kur është e domosdoshme, dhe vetëm
deri në atë nivel që nevojitet për t’i arritur objektivat ligjor të policisë me pasoja sa më
pak të dëmshme dhe për kohë sa më të shkurtër të mundshme49.
Në nenin 14 të Ligjit të Policisë të R.Maqedinisë thuhet se punonjësit e policisë do të
ndërmarrin masa për ndjekjen e kryersëve të veprave penale, vetëm atëher kur të
ekzsitojë baza e dyshimit se personi është kryerës i veprës penale50.
Ekziston bindja dhe besimi, se kur ndodh që të kryhet një vepër penale, policia me
këqyrjen e kujdesshme dhe të vëmendshme të vendit të ngjarjes, do këtë mundësi që të
zbulojë ndonjë gjurmë me të cilën do të zbulohet kryerësi i veprës penale dhe do të
dëshmohet fajësia e tij. Fatkeqësisht, në të shumtën e rasteve kryerësi i veprës penale nuk
do ta pranojë fajin e tij.
Mundësia e zbulimit të veprave penale dhe autorëve të tyre edhe përkundër
zhvillimit të dukshëm të shkencës dhe teknikës dhe implementimin e tyre në fushën e
kriminalistikës, ende nuk është në atë nivel që çdoherë të mundësojë zbulimin e gjurmëve
materiale, mbi të cilat do të mbështetet fajësia e tyre. Gjithashtu, ekzistojnë vepra penale
të atilla, si vepra penale e spiunazhit dhe shpifja, nga kryerja e të cilave nuk kemi prova
material, kështu që në këto raste një mënyrë e zbardhjes së tyre është marrja e deklaratave
nga persona që kanë informacion për këtë. Deklaratat e këtilla do të vërtetojë ose
demantojë faktet që janë të rëndësishme për zbardhjen e një vepre penale dhe do të
argumentonin fajësinë e kryerësve të saj. Veç kësaj, ato deklarata në mënyrë të
suksesshme do të na shërbejnë për të zbuluar edhe prova të tjera materiale që kanë lidhje
me një vepër të caktuar penale. Në rastet kur do të posedonim edhe prova personale edhe
materiale, këto në mënyrë të ndërsjellët dhe të argumentuar do të plotësonin ose
demantonin njëra tjetrën, dhe kjo në mënyrë të sigurt do të na çonte drejt zbulimit të të
vërtetës në një proces penal. Deri te këto deklarata do të arrihet me anë të kontakteve të
drejtpërdrejta të zyrtarëve të policisë, me ata persona që posedojnë njohuri relevante për
ato çështje. Nenin 17 i Ligjitë të Policisë përcakton:
1. Zyrtari policor mund ta thërrasë personin për të dhënë informacione nëse ka arsye të
bazuar se personi i caktuar ka informacione të rëndësishme për arritjen e objektivave
legjitimë të policisë. Përgjigjja ndaj një ftese të tillë është vullnetare nga personi që e
pranon ftesën51.
2. Zyrtari policor është i autorizuar që ta thërrasë gojarisht personin e caktuar për
intervistë në polici, nëse ekziston arsye e bazuar se ai ka informacione të rëndësishme për
arritjen e objektivave legjitime të policisë52.
3. Zyrtari policor duhet ta njoftoj personin lidhur me arsyen e thirrjes, dhe nëse personi
pajtohet, zyrtari policor e shoqëron atë për në lokalet e policisë. Në raste urgjente, kur
48 Shih: Po aty. 49 Shih: Po aty. 50 Shih: Zakon za Policia na R.M. ( Ligji për Policinë i R.Maqedonisë ), Slluzhben Vesnik na Republika
Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006. 51 Shih: Ligji për Policinë, R.Kosovës, Ligji Nr. 04/ L-076, 2 mars, 2012. 52 Shih: Po aty.
30
vonesa shkakton rrezik ose janë thirrur shumë njerëz, atëherë thirrja mund të publikohet
në mediat publike53.
4. Zyrtari policor është i autorizuar që me shkrim ta thërrasë personin e caktuar për
intervistë në polici, nëse ekziston arsyeja e bazuar se personi ka informacione të
rëndësishme për arritjen e objektivave legjitime të policisë. Fletëthirrja do të përmbajë
titullin, adresën dhe vendin e organit policor që bën kërkesë për prezencën e personit,
arsyen për thirrje, vendin dhe kohën ku duhet të paraqitet personi i thirrur54.
5. Intervista policore për të miturit zhvillohet vetëm atëherë kur prindi ose kujdestari ka
nënshkruar fletëthirrjen dhe e ka miratuar atë dhe vetëm në praninë e prindit ose të
kujdestarit. Përgjigjja ndaj fletëthirrjes është vullnetare nga personi i thirrur55.
6. Zyrtari policor lëshon fletëthirrje që personi i kërkuar të paraqitet për intervistë
policore vetëm gjatë orarit ditor të punës, me përjashtim kur vonesa e thirrjes paraqet
rrezik për personin, pronën, ose për arritjen e objektivave legjitime të policisë56.
7. Vetëm sipas urdhrit të gjykatës dhe vetëm në pajtim me ligjin e aplikueshëm, zyrtari
policor mund ta përdorë forcën për ta mbajtur personin e thirrur dhe për ta sjellë në
stacionin policor ose në ndonjë vend tjetër. Nëse përdoret forca gjatë procesit të thirrjes,
personi i thirrur informohet në gjuhën të cilën ai/ajo e kupton, se ka të drejtë të hesht, ta
konsultoj mbrojtësin dhe ta kontaktoj një person familjar apo ndonjë person tjetër të
besueshëm, siç parashihet në Kodin e Procedurës Penale57.
Biseda informative, si njëra nga mënyrat e mbledhjes së dëshmive mund ta definojmë
si lloj komunikimi midis organeve të policisë në njërën anë dhe qytetarëve në anën tjetër.
Ky komunikim është i karakterit joformal, sepse ligji nuk ka të shkruar asnjë përkufizim
lidhur me vendin, kohën dhe mënyrën e realizimit të tij, kurse deklaratat e marra në
mënyrë të këtillë nuk kanë vlerë provuese, por ekskluzivisht do të përdoren për qëllim
operativ. Ndërkaq, kur flasim për bisedat informative me personat e dyshuar (që është
objekti i këtij punimi), këtu detyrimisht kemi të bëjmë me respektim të rregullave
formale, që do të thotë se deklaratat e këtilla të marra në këtë mënyrë do të posedojnë
vlerë provuese. Në këto raste në përputhje me përkufizimin ligjor, ky proces emërtohet
marrje në pyetje e të dyshuarit. Domethënë, para fillimit të bisedës i dyshuari duhet të
njoftohet se gjatë marrjes në pyetje ka të drejtë të ketë mbrojtësin (avokatin) e vet. Nëse i
dyshuari në prezencë të mbrojtësit të vet pranon të japi deklaratë, organi i punëve të
brendshme do ta dëgjojë në harmoni me dispozitat e Ligjit të Procedurës Penale, që
shërbejnë për dëgjimin e të dyshuarve dhe në këto raste deklarata e fituar mundet të
përdoret si dëshmi në procedurë penale.
Këto biseda tani më nga takime joformale që bëhen me qytetarët në përgjithësi,
kanë karakter të bisedave formale me të dyshuarit e një vepre penale. Në rastet kur
biseda informative e punonjësve të policisë me të dyshuarin realizohet në prezencën e
mbrojtësit, në vend të emërtimit ”bisedë informative me të dyshuarin”, duhet të përdoret
53 Shih: Po aty. 54 Shih: Po aty. 55 Shih: Po aty. 56 Shih: Po aty. 57 Shih: Po aty.
31
emërtimi ”marrja në pyetje i të dyshuarit” dhe kjo, për shkak të arsyes se Ligji i
Procedurës Penale nuk njeh termin bisedë informative, por marrje në pyetje i të dyshuarit.
Në rastet kur në marrjen në pyetje e të dyshuari nga ana e policisë nuk do të marri
pjesë edhe mbrojtësi, në këto raste ky proces do ta humbte karakterin formal dhe do të
emërtohet bisedë informative me të dyshuarin e jo dëgjim i të dyshuarit. Në këto raste
shikuar në aspekt formal, kjo bisedë nuk dallon nga bisedat informative me personat e
tjerë (viktima, dëshmitarët okular) dhe deklaratat e marra nuk do të kishin vlerë
provuese.
Përveç dallimit formal, e përbashkëta midis bisedës informative me të dyshuarin dhe
dëgjimit të të dyshuarit është qëllimet për të cilat ky proces ndërmerret, dhe këto qëllime
janë:
Eliminimi i të dyshuarve të pafajshëm dhe pranimin e fajësisë nga ana e
të dyshuarit të vërtet.
Vërtetimin e të gjitha fakteve dhe rrethanave të veprës penale.
Vërtetimin e identitetit të të gjitha pjesëmarrësve.
Sigurimin e informacioneve për zbulimin e sendeve dhe provave që
kanë lidhje me veprën penale.
Zbulimin e informacionit për vepra të tjera penale dhe për aktivitete
tjera kriminale.
Zbulimin e të dhënave që do të na shërbejnë si bazë për dëgjim
plotësues dhe të ardhshëm.
Zbulimin e burimeve tjera të informimit58.
Edhe një herë gjatë përfundimit mundemi të konstatojmë se duhet të bëjmë dallim
midis bisedës informative me të dyshuarin (deklaratat e marra nga kjo bisedë nuk kanë
vlerë provuese) dhe marrja në pyetje e të dyshuarit (deklaratat e fituara nga kjo mënyrë
posedojnë vlerë provuese). Gjegjësisht, ky dallim është i karakterit formal, ndërsa dallim
esencial midis tyre nuk ka, sepse gjatë zbatimit të të dyjave pjesëtarët e policisë do të
përdorin njohuritë dhe porositë e njëjta kriminalistike. Megjithatë, duhet të kihet parasysh
se prezenca e mbrojtësit mundet në masë të konsiderueshme të dirigjojë punë e dëgjimit
të të dyshuarit dhe të ndikojë në deklarimin e tij.
Marrja në pyetje e të dyshuarit është njëra nga punët më delikate që ndërmarrin
punonjësit e policisë në procesin e zbulimit të veprave penale dhe kryeseve të tyre. Për
arsye se ky proces gjithmonë mbart me vete edhe riskun për gabimet e mundshme që
mund të ndodhi, ku çdo hap i hedhur gabimisht gjatë këtij procesi do të na çojë drejt
dështimit. Situata dhe atmosfera gjatë dëgjimit është e tendosur, sepse mbi të dyshuarin
qëndron autoriteti i shtetit me rregullat dhe rutinë e veprimit, nga të cilat rregulla
zakonisht buron edhe dominim i marrësit në pyetje mbi të dyshuarin.
Marrja në pyetje e të dyshuarve në të njëjtën kohë është edhe proces për rekonstruim
edhe proces për seleksionim59. Proces rindërtimi është nga arsyeja se është objekt i
dëgjimi të një ngjarje që ka ndodhur më parë. Për arsye të ligjeve të psikologjisë
njerëzore, njeriu nuk mundet të kujtohet plotësisht dhe objektivisht për një ngjarje që ka
58 Shih: Krstic, O., Praktikum za kriminalistiku-taktiku, Policiska akademija, Beograd, 2002, fq. 159. 59 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji posllova, Zagreb, 1995, fq. 2.
32
ndodhur në të kaluarën, në bashkëpunim me ekspertët e fushës së kriminalistikës dhe
fushave tjera bashkërisht do mundohen që të bëjnë rindërtimin e ngjarjes që ka ndodhur
më parë. Kurse proces seleksionimi është për arsye se atë që deklaron i dyshuari nuk
është gjithmonë e vërtetë dhe me relevancë për trajtim kriminalistik dhe procedural
penal60.
Gjërat që janë me rëndësi për procesin i dyshuari mundet me vetëdije ose pavetëdije
t’i shmang ose t’i ketë harruar, kurse atë që është e parëndësishme ta vë në dukje apo ta
nënvizojë. Kjo do të thotë se personi që merr në pyetje patjetër duhet të njohë disa
mekanizma psikologjik të caktuar, personalitetin e personit që merret në pyetje dhe të
gjitha rrethanat relevante të ngjarjes.
Standardet demokratike kërkojnë që policia në ushtrmin e funksioneve të saja të jetë
transparente dhe llogaridhënse61. Policimi demokratik kërkon që policia të jetë dhe ta
konsiderojë veten e përgjegjshme përpara: qytetarëve, eprorëve, shtetit dhe ligjit.
Prandaj, veprimtaritë e tyre, duke përfshirë:
· sjelljen individuale të punonjësve të policisë;
· strategjitë për operacione policore;
· procedurat e emërimit; ose
· menaxhimin e buxhetit duhet të jenë të hapura për monitorim nga një sërë institucionesh
mbikëqyrëse62. Gjithashtu, një tipar qendror i policimit demokratik është që të kuptohet
se pëlqimi i publikut është i domosdoshëm. Parakushte për të fituar mbështetjen e
publikut janë: transparenca në operacionet policore dhe kultivimi i komunikimit dhe i
mirëkuptimit të ndërsjellët me publikun të cilit policia i shërben dhe mbron63.
60 Shih: Po aty. 61 Shih: Udhërrëfyesin për Policim Demokratik nga Këshilltari i Lartë Policor i Sekretarit të Përgjithshëm të
OSBE-së, Vjenë, Maj 2008, botimi i dytë. 62 Shih: Po aty. 63 Shih: Po aty.
33
4. Pergatitjet profesionale dhe personaliteti i kriminalistit
Asnjë profesion tjetër nuk kërkon kaq shumë njohuri dhe dije nga fushat e shkencave
të ndryshme kështu si është rasti me profesionin e kriminalistit. Nëse kihet parasysh se
puna e marrjes në pyetje e të dyshuarit për nga natyra e saj është delikate dhe
konfliktuoze, është e domosdoshme posedimi i njohurive të ndryshme, por edhe cilësive
të përshtatshme të personalitetit të kriminalistit. Puna e marrjes në pyetje nuk pranon
asnjë lloj shablloni, për shkak se çdo marrjes në pyetje ka specifikat e veta që e dallojnë
nga të tjerët të realizuara më herët. Realizim efikas të marrjes në pyetje të të dyshuarit
paraqet kombinim të shkathtësive dhe artit 64. Domethënë, dëgjimi efikas paraqet
shkathtësi, sepse punonjësi operativ do t’i zhvillojë këto shkathtësi, për të drejtuar
marrjen në pyetje në mënyrë të njëjtë si mësohet për të drejtuar automjetin, pra sa më
shumë kohë të ketë drejtuar aq më i shkathët do të jetë. Kurse në anën tjetër, marrja në
pyetje e të dyshuarit paraqet edhe art për arsye se punonjësi operativ duke lexuar
literatura lidhur me këtë çështje, apo duke shkuar në trajnime të ndryshme dhe nga vetë
përvoja e vete, ai krijon një stil të veçantë.
Duke pasur parasysh ndërlikueshmërinë e procesit të marrjes në pyetje, me të drejtë
parashtrohet pyetja se cilat janë ato cilësi, dije dhe shkakësi që duhet t’i posedojë
kriminalisti që të mundet me efikasit ta marri në pyetje personin e dyshuar. Njëra nga
kualitet themelore që kriminalisti duhet ta posedojë që të mundet, jo vetëm me efikasitet
të drejtojë marrjen në pyetje, por edhe të ndërmerr edhe veprime tjera që janë në
kompetencë të organit të punëve të brendshme, është mirë që t’i njohë njerëzit dhe të dijë
të sillet me ata. Kjo njohje ka të bëjë me personalitetin e tyre, temperamentin, anët e
dobëta dhe të forta të tyre, të njohë psikologjinë e tyre për të vendosur komunikimin me
ato etj65. Esenca për të njohur mirë njerëzit, mbështetet në kombinimin e dy faktorëve:
përvojës jetësore dhe njohjes së psikologjisë së personave66. Përvoja jetësore arrihet nga
kontakti i shumtë me njerëzit, si në jetën profesionale, ashtu edhe në atë private. Në anën
tjetër njohurit lidhur me psikologjinë e personave arrihen nëpërmjet procesit të arsimimit
( para se gjithash në akademitë policore ).
Për sukses në marrjen në pyetje të të dyshuarit e domosdoshme është edhe durimi dhe
këmbëngulësia67. Domethënë, në numrin më të madh të rasteve i dyshuari lehtësisht nuk
do të pranojë fajësinë e tij, për të cilën edhe dyshohet. Shpeshherë kriminalistit, për të
arritur deri te fitimi i pranimit do t’i duhet mjaft kohë dhe durim. Mungesa e durimit apo
ngutja që procesi sa më shpejtë të mbyllet, zakonisht ka rezultuar në fund si jo i
64 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 264. 65 Shih: Po aty. 66 Shih: Po aty, fq. 265. 67 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 189.
34
suksesshëm. Domethënë, në atë moment kur i dyshuari do të kuptojë se kriminalisti nuk
është i durueshëm dhe se ngutet, ai do të inkurajohet për të rezistuar edhe pak, duke
menduar se fundi i marrjes në pyetje është afër. Përveç kësaj, humbja e durimit dhe
pamundësi që të realizohet qëllimi i marrjes në pyetje, mundet për pasojë të ketë
ndonjëherë edhe përdorimin e dhunës, kanosjes dhe metodave tjera të ndaluara nga
punonjësi operativ. Për këtë shkak, nga kriminalisti kërkohet që të jetë emocionalisht
stabil dhe person i ekuilibruar. Urrejtja, nervozizmi apo agresioni në asnjë mënyrë nuk
guxon të jenë prezent tek punonjësi operativ gjatë procesit të marrjes në pyetje.
Gjithashtu, ndonjëherë personi i dyshuar do të jetë edhe i pafajshëm, prandaj kërkohet
durim që nëpërmjet provave të tjera të mundet të vërtetohet pafajësia e tij.
Në lidhje të ngushtë me durimi është edhe këmbëngulësia e kriminalistit. Autorët
Inbau dhe Reid me të drejtë theksojnë se “asnjëherë nuk duhet të përfundojmë procesin
e marrjes në pyetje, nëse do të ndihemi të dekurajuar dhe të gatshëm për ta lënë, por
atë do të duhet ta vazhdojmë edhe pak – së paku 10 deri 15 minuta”. Këta autorë na
tregojnë për rastet kur personat kanë pranuar veprën, në momentet kur punonjësi operativ
ka vendosur ta lë. Shkak për këtë dukuri është fakti se koha kur kriminalisti dekurajohet,
zakonisht përputhet me kohën kur i dyshuari plotësisht e sheh të padobishme mashtrimin
e vet të mëtejshëm68.
Qëndrimet e caktuara negative, paragjykimet, dyshimet rreth racës, përkatësisë
kombëtare, religjioze, në asnjë mënyrë nuk duhet të jenë prezente te kriminalisti, sepse
ata janë në kundërshtim me parimin e objektivitetit, i cili është i një rëndësie të veçantë
për të vërtetuar të vërtetën. Çdo njeri është personaliet i veçantë, i cili në shumë aspekte
të jetës psikologjike dallohet nga njerëzit tjerë. Njerëzit e ndryshëm posedojnë edhe
botëkuptime të ndryshme dhe, këto dallime janë si pasojë e nivelit arsimor, profesioneve
të ndryshme dhe të ngjashme. Kriminalisti detyrimisht duhet të jetë në gjendje që me
çdonjërin nga këto të vendosi komunikim të mirë, për të pasur sukses në punën e tij.
Gjithashtu, kriminalisti duhet të posedojë inteligjencë të mirë, perceptim të shkathtë dhe
të sigurt, aftësi të mirë memorizimi, konstatim logjik, të jetë bindës dhe me mençuri të
parashtrojë pyetje69.
Gjithashtu, për grumbullim të drejtë dhe të suksesshëm të informacioneve nga
kriminalisti kërkohet, midis tjerash: njohje solide të shkencës së kriminalistikës dhe
përvojë të përshtatshme në këtë punë, afinitet dhe dashuri ndaj profesionit, aftësi për
vetëkontrollim, elasticitet, mendjemprehtësi, aftësi për të mbajtur mend dhe riprodhim,
aftësi për analizë abstrakte e konkrete dhe rezonim logjik, vetiniciativë e sakrifikim në
punë, qasje metodike dhe aftësi planifikimi, këmbëngulësi në punë ( e cila nuk duhet të
shndërrohet në kokëfortësi ), operativitet dhe aftësi për reagim të shpejtë dhe marrje të
vendimit, thellim në punë, vlerësim kritik të gjykimit, vetëkritik dhe gatishmëri për
përmirësim të gabimeve personale, objektivitet në punë, aftësi për punë në grup, aftësi
68 Shih: Inbau, F., Reid, J.: Criminal interrogations and confessions, The Williams & Wilkins Company,
Baltimore, USA, 2003, fq. 110. 69 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 189-190.
35
për bashkëpunim dhe koordinim, ekonomicitet në punë, i kujdesshëm dhe diskret,
respektim të plotë dhe të saktë të etikës profesionale, etj70.
Autorët Inbau, Reid dhe Beckly mbajnë qëndrim se drejtimi me sukses i marrjes në
pyetje bënë pjesë në fushën e specializimit të lartë të veprimeve policore, si dhe kërkon
kualitete të larta për hetim. Për këtë shkak këto autorë ndajnë bindjen se në njësinë
organizative të policisë duhet të ekzistojnë punonjës të specializuar për të drejtuar marrjes
në pyetje, dhe të merren vetëm me këtë veprimtari brenda policisë71.
Mundemi që të konstatojmë, se do të jetë e pamundur që te personaliteti i kriminalistit
të jenë prezent të gjitha këto kërkesa në masë të plotë. Gjithashtu, fakt është se
shkathtësitë për të drejtuar dëgjimin nuk janë “dhunti”, por ato duhet të mësohen dhe
ushtrohen. Disa do të kenë më shumë talent se të tjerët për këtë detyrë, dhe me vetë këtë,
këto shkathtësi do t’i zotërojë dhe t’i përvetësojë më lehtë. Gjithashtu, fakt është se vetëm
një pjesë e shkathtësive të marrjes në pyetje e të dyshuarit mësohet nga librat, ndërsa
pjesa tjetër vjen apo mësohet nga vetë përvoja.
70 Shih: Yeschke, C.: The art of investigative enterveiewing, Butterworth- Heinemann, USA, 2003, fq. 157-
158. 71 Shih: Gudjensson, G.: The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons
Ltd, London, 1992, fq. 59.
36
5. Etika policore dhe marrja në pyetje e të dyshuarëve
Etika policore është mbledhje e principeve morale të cilat zyrtarët e policisë i
pranojnë si pjesë përbërëse të profesionit të tyre dhe që ka të bëjë me sjelljen e tyre ndaj
veprimeve zyrtare brenda organizatës, si dhe jashtë saj. Në pjesën hyrse të Kodit të Etikës
Policore të Kosovës janë të shprehura raportet që regullon ky kod, dhe thuhet: ‘’ Kodi i
Etikës së Shërbimit Policor të Kosovës ( në tekstin e mëtejmë: Kodi i Etikës) është
shprehje e vullnetit dhe përmbledhje e përgjithshme e parimeve bazë për të gjithë zyrtarët
policor të Shërbimit Policor të Kosovës me të cilat rregullohen: Objektivat e policisë;
Baza e ligjore të policisë; Roli i policisë
në sistemin e drejtësisë penale si dhe raportet e policisë me organet e drejtësisë;
Strukturën organizative të policisë; Marrëdhëniet e punës; Trajnimi i personelit dhe
Hetimet’’72.
Edhe pse themelet e etikës policore janë vendosur në decenien e parë pas Luftës së
Dytë Botërore, kur filloj në mënyrë intensive të mendohet lidhur me domethënien e
moralit për policinë, gjegjësisht roli i moralit të policisë për shoqërinë dhe anëtarët e saj.
Domethënë, lindja e saj mundet të merret nga viti 1979 si vit simbolik ku u përpiluan tri
dokumente me vlerë ndërkombëtare. Ato janë: Kodeksi i Kombeve të Bashkuara lidhur
me sjelljen e zyrtarëve, të cilët merren me zbatimin e ligjit, - Deklarata lidhur me
policinë, - Rezoluta e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës.
Sot përveç etikës policore mundmi të flasim edhe për etikën mjekësore, gazetareske,
të avokatit, zyrtare si dhe etika të tjera profesionale. Ekzistimi i parimeve etike që kanë të
bëjnë me sjelljen e pjesëtarëve të një profesioni të caktuar është e kushtëzuar nga rëndësia
e atij profesioni për shoqërinë. Nëse nisemi nga logjika se ligji rregullon atë se çka duhet
dhe çka nuk duhet të bëjë policia, parashtrohet pyetje se pse do të ishte e domosdoshme
ekzistimi i parimeve të etikës policore. Përgjigjen e kësaj pyetje do ta gjejmë në dy raste
që e karakterizojnë profesionin e policit: autorizimi për të përdorur mjetet e detyrimit dhe
shfrytëzimi i të drejtës diskrecionale gjatë sjelljes së ndonjë vendimi me rëndësi për
qytetarët. Këto dy momente padyshim kanë në brendi aspektin moral, të cilin e drejta
gjithmonë nuk do të mundet ta përfshijë dhe të kontrollojë në mënyrë efikase.
Sot jemi në situatë ku normat e etikës policore ekzistojë pothuajse në të gjitha shtetet
të botës. Dhe këto norma duhet mjaftueshëm të jenë të gjëra që të munden të përfshijnë të
gjitha aktivitetet e policisë, dhe në të njëjtën kohë edhe mjaftueshëm korrekte që të
mundet të aplikohen në të gjitha aktivitetet e veçanta dhe specifike. Kur jemi te hetimet,
në nenin 32, 33 dhe 34 të Kodit të Etikës Policore të Kosovës thuhet: ‘’ Është e drejtë dhe
detyrë e zyrtarit policor t’i mbrojë, t’i ruaj fshehtësitë zyrtare, nuk mund t’i përdorë dhe
t’i publikojë informacionet dhe të dhënat të cilat i ka mësuar gjatë kryerjes së detyrës
zyrtare përveç nëse kjo është pjesë e detyrës zyrtare. Ai nuk duhet t’i zbulojë (publikojë)
të dhënat personale të personave të cilët janë të përfshirë në raste të cilat janë duke u
72 Shih: Kodi i Etikës së Policisë së Kosovos.
37
hetuar’’. ‘’ Policia duhet të ndjek parimet sipas të cilave çdo njeri i akuzuar për vepër
penale do të konsiderohet i pafajshëm deri në momentin kur shpallet fajtor nga gjykata
dhe se çdo njeri i akuzuar për një vepër penale ka disa të drejta , veçanërisht te drejtën për
tu informuar menjëherë për akuzën kundër tij/saj dhe te përgatisë mbrojtjen e tij/saj
personalisht ose nëpërmjet ndihmës ligjore që ai/ajo e zgjedhë vetë’’. ‘’ Hetimet e
policisë duhet të jenë objektive dhe të paanshme. Ata duhet t’i marrin parasysh dhe t’iu
përshtaten nevojave të veçanta të personave si fëmijët, të rinjtë, gratë, pakicat duke
përfshire pakicat etnike dhe personat në rrezik’’73.
Gjithashtu edhe në Udhërrëfyesin për Policim Demokratik nga Këshilltari i Lartë
Policor i Sekretarit të Përgjithshëm të OSBE-së, në pjesën ku flitet për etikën policore
dhe të drejtat e njeriut thuhet: Në mënyrë që t’i përgjigjet besimit të publikut, policia
duhet t’i përmbahet një kodi të etikës profesionale dhe të demonstrojë:
· profesionalizëm; dhe
· integritet74.
Ky kod duhet të pasqyrojë vlerat më të larta etike, të shprehura në:
· kufizime; dhe
· detyrime të punës së policisë75.
Policia ka pushtet të veçantë për të:
· hequr përkohësisht lirinë e njerëzve;
· kufizuar gëzimin e plotë të të drejtave të tyre; dhe,
· në rrethana të skajshme, të përdorë madje edhe forcën vdekjeprurëse76.
Prandaj, punonjësit e policisë duhet të përmbushin detyrat e tyre në përputhje me:
· standardet universale të të drejtave të njeriut; dhe
· të drejtat civile dhe politike77.
Mbrojtja dhe ruajtja e jetës duhet të jenë përparësia e tyre më e lartë78.
Shkelja e normave etike në numër të vogël të rasteve nuk tërheq përgjegjësi formale,
por shkelësi do të vuajë gjyqin moral nga kolegët e tij dhe nga shoqëria, kurse në raste të
caktuara do t’i ndalohet ushtrimi i profesionit të policit. Megjithatë, në numrin më të
madh të rasteve shkeljet e normave etike janë edhe shkelje të normave ligjore, shkelësi
përveç gjyqit moral do të përgjigjet edhe në aspekt disiplinor apo penal.
Vlera e normave etike shihet edhe në atë se ato, duke rregulluar raportet e policisë me
qytetarët gjatë zbatimit të detyrave policore, në të njëjtën kohë sigurojnë një marrëdhënie
të suksesshme midis policisë dhe qytetarëve. Sepse qytetarët nga zyrtarët e tyre kërkojnë
sjellje të drejtë dhe shembullore. I pashmangshëm është fakti se zyrtari publik që nga
momenti kur fillon me detyrën zyrtare, sjellja e tij duhet të jetë në harmoni me këto
detyra zyrtare dhe në shërbim të qytetarit. Qëndrimi dhe bindja e qytetarëve ndaj policisë
do të varet nga qëndrimi dhe sjellja e policisë ndaj tyre, para se gjithash varet nga niveli i
73 Shih: Kodi i Etikës së Policisë së Kosovos. 74 Shih: Udhërrëfyesin për Policim Demokratik nga Këshilltari i Lartë Policor i Sekretarit të Përgjithshëm të
OSBE-së, Vjenë, Maj 2008, botimi i dytë. 75 Shih: Po aty. 76 Shih: Po aty. 77 Shih: Po aty. 78 Shih: Po aty.
38
respektimit të dinjitetit njerëzor dhe lirive dhe të drejtave themelore të tyre nga ana e
policisë.
Duke u nisur nga rëndësia që etika policore ka për marrëdhënien polici qytetar, shteti
ka sjellë kodeksin policor, ku përfshihen parimet etike të sjelljes së policisë brenda
organit dhe në raport me qytetarët. Ky kodeks është në harmoni të plotë me Kodeksin
Evropian të etikës policore, gjegjësisht rekomandimet e komitetit të ministrave të
Këshillit të Evropës të dhëna për shtetet anëtare 19 shtator të vitit 2001. Në këtë drejtim
do të potencojmë disa nga parimet e këtyre rekomandimeve:
1. “Procedimi i policisë duhet të jetë në harmoni me normat ligjore që rregullojnë
procedurën penale, parapenale dhe procedurave të tjera në bazë ku policia duke aplikuar
ato ligje, do të respektojë edhe autorizimet e veta në raport me persona të caktuar....”79. –
Esenca e këtij rekomandimi është shmangia e arbitraritetit të policisë gjatë procedimit të
një rasti konkret, si dhe përmbushja e kritereve ligjore në raport me këto procedime.
2. “Policia duhet të respektojë prezumimin e pafajësisë, si dhe të drejtat e të dyshuarit,
të akuzuarit ose të ndonjë personi tjetër, konkretisht të drejtën që menjëherë të njoftohet
me akuzën kundër tij dhe të përgatisë mbrojtjen e vet, personalisht apo mbrojtësit (
avokatit ) në bazë të zgjedhjes personale”80. Prezumimi i pafajësisë është pjesë përbërëse
edhe e Konventës Evropiane mbi të drejtat e njeriut dhe paraqet njërën nga të drejtat më
të rëndësishme të njeriut në procesin penal gjyqësorë. Pavarësisht nga fuqia e provave
që qëndrojnë kundër të dyshuarit, policia domosdoshmërish duhet të respektojë
prezumimin e pafajësisë dhe në mënyrë objektive ta hetojë rastin.
3. “Komiteti Evropian mendon se duhet të ekzistojnë rregulla të qarta për mënyrën me
të cilën duhet të realizohet hetimi policor...”81. – Sipas këtij rekomandimi të gjitha
veprimtarit e policisë në drejtim të hetimit dhe në këtë drejtim edhe me marrjen në pyetje
të dyshuarin duhet të jenë të rregulluara në mënyrë të qartë me norma juridike.
4. “Duke respektuar rolin e avokatit, pjesëtarët e policisë nuk përzihen në punën e tyre.
Dhe në rastet kur avokati ka nevojë ato duhet t’u afrojnë ndihmën e tyre, konkretisht në
rastet kur kemi të bëjmë me person të privuar nga liria”82.Policia, pra duhet të respektojë
rolin dhe punën e avokatit në një proces penal apo parapenal, duke mos ndikuar në punën
e tyre duke i frikësuar apo shqetësuar ato. Nëse do të nisemi nga reputacioni negativ që
policia ka pasur në të kaluarën e saj, e qartë është qasja kritike që sot ka opinionit
publik. Publiku me padurim pret që policia të lirohet nga barra e të kaluarës dhe të
shndërrohet në mbrojtëse të sigurisë së tyre. Që në këtë të kihet sukses domosdoshmërish
duhet të ndryshohen disa rregulla të pashkruara të filozofisë së veprimit të tyre. Në këtë
drejtim roli i parimeve të etikës policore është shumë i madh. Policia të mjaftueshme e
ka të kujtohet vetëm në esencën dhe vlerat e nocionit polici – shërbimi dhe siguria e
qytetarëve.
Sipas Udhërrëfyesit për Policim Demokratik nga Këshilltari i Lartë Policor i
Sekretarit të Përgjithshëm të OSBE-së, si parime bazë të Policimit Demokratik janë:
79 Shih: Kodeksi Evropian i Etikës Policore, gjegjësisht rekomandimet e komitetit të ministrave të Këshillit
të Evropës të dhëna për shtetet anëtare, 19 shtator të vitit 2001. 80 Shih: Po aty. 81 Shih: Po aty. 82 Shih: Po aty.
39
3.1.1. Objektivat e Policimit Demokratik Policia është manifestimi më i dukshëm i autoritetit shtetëror. Detyrat e tyre parësore
janë:
· ruajtja e qetësisë publike dhe e ligjit dhe rendit;
· mbrojtja dhe respektimi i të drejtave dhe lirive themelore të njeriut;
· parandalimi dhe lufta kundër krimit; dhe
· dhënia e ndihmës dhe e shërbimit për publikun.
Punonjësit e policisë do të përforcojnë ligjshmërinë e shtetit nëse në punën e përditshme
ata demonstrojnë se:
· u përgjigjen nevojave dhe pritmërive të publikut; dhe
· përdorin autoritetin e shtetit në interes të popullit83.
II. Ruajtja e Shtetit Ligjor
Në ndjekje të këtyre objektivave, policia duhet të:
· veprojë në përputhje me ligjin vendës dhe me standardet ndërkombëtare të zbatimit të
ligjit të pranuara nga shtetet pjesëmarrëse të OSBE-së; dhe të
· demonstrojë përkushtim ndaj shtetit ligjor në praktikë.
Legjislacioni dhe rregulloret e shkruara që normojnë veprimtarinë e policisë duhet të
jenë: të qarta; të sakta; dhe të hapura për publikun84.
III. Etika Policore dhe të Drejtat e Njeriut85.
Respekti i plotë për të drejtat e njeriut dhe liritë themelore dhe zhvillimi i shoqërive
bazuar në demokraci pluraliste dhe në shtetin ligjor janë parakushte për përparim në
ndërtimin e një rendi të qëndrueshëm paqeje, sigurie, drejtësie dhe bashkëpunimi në
Evropë. Policia është manifestimi më i dukshëm i autoritetit shtetëror e përgjegjshme për
sigurinë publike. Megjithëse përballet me një presion të lartë përgjatë gjithë zonës së
OSBE-së për të luftuar valën në rritje të krimit të organizuar dhe kërcënimet e reja ndaj
sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, përfshirë ato që burojnë nga terrorizmi, polica
duhet të operojë në përputhje me të drejtën kombëtare dhe ndërkombëtare si dhe të
respektojë gjithmonë të drejtat e njeriut86.
83 Shih: Udhërrëfyesin për Policim Demokratik nga Këshilltari i Lartë Policor i Sekretarit të Përgjithshëm të
OSBE-së, Vjenë, Maj 2008, botimi i dytë. 84 Shih: Po aty. 85 Shih: Po aty. 86 Shih: Po aty.
40
ASPEKTI PROCEDURAL PENAL I MARRJES NË PYETJE TË TË
DYSHUARIT NGA ANA E POLICISË
1. Mbledhja e informacioneve nga ana e policisë bazuar në Ligjin e
Procedurës Penale të Republikës së Maqedonisë
Në seancën e 55 Parlamenti i R. Maqedonisë, më 26 Mars 1997 solli Ligjin për
Procedurë Penale, të shpallur në Gazetën zyrtare nr.15/97 dhe hyri në fuqi më 12 Prill
1997.87
Procedura penale është barometër i kulturës demokratike të një populli, gjithashtu
shërben si garanci për qytetarët se i pafajshmi nuk do të vuajë, kurse në anën tjetër është
garanci edhe për shtetin që gjithkush që kryen vepër penale të mos mbetet i padënuar.
Ndërsa, sa i takon praktikës juridike gjendja ekzistuese lë shumë për të dëshiruar, sepse
institucionet e ndjekjes dhe gjykimit nuk janë në gjendje të sigurojë plotësisht këtë
garanci për shtetasit.
Demokracia si platformë politike e sundimit të së drejtës, paraqet barazinë e të
gjithave para ligjit dhe kjo do të thotë sundim i të drejtës e jo sundim me qytetarët. Kur
flasim për sistemin demokratik, gjithmonë duhet të kemi parasysh parimin e legalitetit i
cili parim është fondamenti mbi të cilin ndërtohet ky sistem, dhe njëkohësisht është edhe
vija ndarëse midis autokracisë nga demokracia reale. Ky parim i obligon të gjitha
mbartësit e funksioneve shtetërore që detyrat e tyre t’i zbatojnë në harmoni me
rregullativën ligjore dhe jo në bazë të vullnetit të tyre të lirë. I njëjti detyrim vlen edhe për
organet e policisë, të cilat merren me realizimin e procesit të marrjes në pyetje.
Aktivitetet e shumta operative të policisë zakonisht ndërmerren në fazën e procedurës
parapenale apo parahetimore.
Ligji i Procedurës Penale të R. Maqedonisë lidhur me mbledhjen e informacioneve
nga ana e policisë thotë: ‘’Nëse ekziston baza e dyshimit se është krye vepër penale, e
cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, policia ka për detyrë, qoftë me vetiniciativë ose me
kërkesë të prokurorit publik, të ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme që të zbulohet
kryerësi i veprës penale, që kryerësi ose ndihmësi i tij të mos fshihen ose të mos ikë, të
gjejë dhe të ruajë gjurmët e veprës penale dhe sendet që mund të shërbejnë si prova, si
dhe të mbledh të gjitha informacionet, të cilat mund të përdoren në procedurë penale
(neni 276)88.
Në nenin 276 pika 2 thuhet që policia për të kryer detyrat e sipërpërmendura mund:
1. të kërkojë informacione të nevojshme nga qytetarë;
87 Shih: Gazeta zyrtare, nr. 15/97, R.Maqedonise. 88 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
41
2. të kryejë kontroll të përkohshëm të automjeteve, të udhëtarëve dhe të valixheve
të tyre;
3. për kohë të nevojshme të kufizojë lëvizjen në vendin e caktuar;
4. të ndërmarrë masat e nevojshme lidhur me identifikimin e personave dhe
sendeve;
5. të ndërmarrë masat e nevojshme, për të gjetur personat ose sendet që kërkohen;
6. në praninë e personit përgjegjës të kontrollojë objektet dhe lokalet e organeve
publike dhe të shqyrtojë dokumentet e caktuara që u përkasin atyre;
7. të konfiskojë sendet, të cilat duhet të merren sipas KP të RM ose që mund të
shërbejnë si prova në procedurë penale;
8. dhe të ndërmarrë masa dhe veprime tjera të nevojshme (nen 144 para 2)89.
Pika 3 e nenit 276 obligon policinë që të gjitha fakte dhe rrethanat e vërtetuara nga
aktivitetet tjera, të cilat janë në inetres për procedurën penale të fiksohen me
procesverbal. Kurse pika 4 e këtij neni e obligon Prokuron Publik që të ushtrojë kontroll
të punës së policisë gjatë realizimit të këtyre detyrave90. Neni 277 thotë që në raste kur
është e nevojshme policia do të bëjë fotografimin e të dyshuarit, do të merr nga ai shenjat
e gishtave dhe do të marr materiale biologjike për analiya të ADN-së91.
Në fazën e gjurmimit të veprës penale dhe të autorit të saj Ministria e Punëve të
Brendshme ka autorizime me qëllim të mbledhjes së informatave të thërrasë qytetarët. Në
fletën për thirrje duhet të shkruhet arsyeja pse thirret dhe të njoftohet për të drejtat e tij.
Personi i thirrur mundet të shoqërohet nga policia vetëm me vendim gjyqësor. Personi i
paraqitur sipas thirrjes ose i sjellë me forcë dhe i cili refuzon të jap informacion, nuk
mundet të thirret përsëri për të njëjtin shkak (neni 206)92. Neni 207 po i ketijë ligji
obligon që gjtë marrjes në pyetje të dyshuarin të bëhet inçizimi i këtij procesi93. Në nenin
208 ndalohet aplikimi i mashtrimit, pyetjeve sugjestive dhe kapcioze si metodë gjatë
marrjes në pyetje të dyshuarin94. Në nenin 209 kërkohet që i dyshuari gjatë marrjes në
pyetje të njoftohet me provat dhe objektet që kan lidhje me veprën penale, kurse neni 210
i Kodit Penal të R.Maqedonisë rrehullon mënyrën e marrjes në pyetje, ku në mënyrë
taksative parashihet që i dyshuari për çdo vrejtje të procesit të ketë të drejtën për tu
shprehur, mos të përdoret kanosja, dhuna apo ndonjë formë tjetër që do të ndikonte në
vullnetin e tij, në pikën 6 të këtij neni thuhet se i dyshuari do të merrjet në pyetje pa
prezencën e mbrojtësit nëse vetë gojarisht është shprehur se nuk dëshiron mbrojtës dhe
kur mbrojtja nuk është e detyrueshme, ose nga momenti kur i është bërë me dije për këtë
të drejtë kanë kaluar 24 orë, dhe ai nuk ka angazhuar mbrojtës ( neni 72, pika 2 e këtijë
ligji ). Në pikën 7 të këtij neni thuhet se nëse është vepruar në kundërshtim me këtë nen,
deklarimi i të dyshuarit nuk mundet të përdoret në procedurë penale95.
89 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të Republikes se .Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za
Krivicna Postapka, Republika Makedonija sluzhben vesnik na Republika Makedonija. br. 150. od,
18.11.2010. 90 Shih: Po aty. 91 Shih: Po aty. 92 Shih: Po aty. 93 Shih: Po aty. 94 Shih: Po aty. 95 Shih: Po aty.
42
Policia ka të drejtë gjithashtu, që personat e gjetur në vendin e ngjarjes t`ia dërgojë
gjykatësit hetues ose t’i ndalin për deri sa të arrijë ai, po qe se këto persona mund të japin
të dhëna të rëndësishme për procedurën penale, dhe kur besohet se dëgjimi i tyre nuk
mundet të bëhet me vonë apo të shtyhet për ditë tjetër, kjo ndalje mund të zgjasë më së
shumti deri 6 orë (nen. 276)96.
Në neni 28 të Ligjit të Policisë, në pjesën që rregullon kompetencat e policisë në
pikën 2 është e shprehur se një ndër kompetencat e punonjëseve të policisë është edhe
mbjedhja e informacioneve lidhur me veprat penale97.
Të gjitha veprimet e organeve të punëve të brendshme që burojnë nga këto
përkufizime ligjore janë të orientuara drejt zbulimit të veprave penale dhe kryerësve të
tyre dhe në funksion të grumbullimit të informacioneve dhe dëshmive të ndryshme, mbi
të cilat do të përpilohet edhe kallëzimi penal.
96 Shih: Po aty. 97 Shih: Zakon za Policia na R.M. ( Ligji për Policinë i R.Maqedonisë ), Slluzhben Vesnik na Republika
Makedonia, broj, 114, 3 noemvri, 2006.
43
2. Praktikat policore të pyetjes të të dyshuarëve – aspekte
krahasuese
Për të pasur efikasitet më të madh drejt parandalimit dhe luftimit të kriminaliteti,
duhet të shqyrtojmë sa më mirë ligjin tonë që trajton marrjen në pyetje e të dyshuarit, për
të parë a është në nivelin e duhur drejt këtij qëllimi. Përveç kësaj detyrimisht duhet t’u
hedhim vështrim edhe ligjeve përkatëse të disa shteteve, për të parë tendencat dhe
rregullimet ligjore të tyre. Në harmoni me këtë, në këtë tërësi tematike do të marrim në
shqyrtim mënyrën se si ligjet e procedurave penale të disa shteteve e kanë të rregulluar
marrjen në pyetje e të dyshuarve. Si fillim do t’i hedhim një vështrim pozitës procesuale
të të dyshuarit në sistemin Anglez, i cili është sistem juridik comon low dhe i cili dallon
nga të gjitha sistemet të shteteve tjera evropiane, të cilat kanë sistemin juridik euro-
kontinental.
Duhet të vëmë në dukje, se ky punim nuk synon t’i qaset plotësisht pozitës procesuale
të të dyshuarit të çdo shteti veç e veç, sepse objekti i këtij punimi nuk ka të bëjë me
studimin e thelluar të kësaj problematike. Megjithatë, ne do të përpiqemi shkurtimisht të
prezantojmë rregullimet ligjore vetëm të disa shteteve lidhur me dëgjimin e të dyshuarve
dhe të drejtave të tyre që i posedojnë gjatë këtij procesi.
2.1. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Kosovës
Kodi i Procerurës Penale të R.Kosovës në nenin 7 përcakton në mënyrë të qartë
garantimin për një proces të drejtë dhe të bazuar në fakte dhe prova të sakta dhe të plota.
Ky nën në pikën 1 dhe 2 thotë: ‘’Gjykata, prokurori i shtetit dhe policia të cilët marrin
pjesë në procedurën penale detyrohen që saktësisht dhe tërësisht t’i vërtetojnë faktet të
cilat janë të rëndësishme për marrjen e vendimit të ligjshëm’’. Pika 2: ‘’Sipas dispozitave
të parapara me këtë Kod, gjykata, prokurori i shtetit dhe policia që marrin pjesë në
procedurë penale detyrohen që me vëmendje dhe me përkushtim maksimal profesional
dhe me përkujdesje të njëjtë të vërtetojnë faktet kundër të pandehurit si dhe ato në favor
të tij, dhe para fillimit të procedurës dhe gjatë zhvillimit të saj t’i mundësojnë të
pandehurit dhe mbrojtësit të tij shfrytëzimin e të gjitha fakteve dhe provave që janë në
favor të të pandehurit’’98.
98 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
44
Neni 68 i këtijë kodi flet për fillimin e hetimeve, fazat e procedurës penale dhe
veprimet e policisë që kanë të bëjnë me mbledhjen e informacioneve ku thuhe: ‘’Sipas
këtij Kodi të Procedurës Penale, procedura penale ka katër faza të ndryshme: fazën e
hetimit, fazën e ngritjes së aktakuzës dhe deklarimit, fazën e shqyrtimin gjyqësor dhe
fazën e mjetit juridik. Procedurës penale mund t’i paraprijnë veprimet fillestare të policisë
ose mbledhja e informatave sipas nenit 84 të këtij Kodi’’99.
Në nenin 70 të këtij kodi përcaktohen në mënyrë taksative të gjitha kompetencat e
policisë në hetimin e veprave penale:
1. Pas pranimit të informatës për një vepër penale të dyshuar, policia heton nëse ka
dyshim të arsyeshëm që një vepër penale e cila ndiqet sipas detyrës të jetë kryer.
2. Policia heton veprat penale dhe ndërmerr të gjitha masat e nevojshme që të zbulojë
vendndodhjen e kryerësit, të ndalojë kryerësin ose ndihmësin e tij nga fshehja ose
arratisja, të zbulojë dhe të ruajë gjurmët dhe provat tjera të veprës penale dhe sendet të
cilat mund të shërbejnë si prova, dhe të mbledhë të gjitha informacionet të cilat mund të
përdoren në procedurë penale.
3. Për të kryer detyrat nga ky nen, policia është e autorizuar që:
3.1. të mbledhë informata nga personat;
3.2. të kryejë kontroll të përkohshëm të automjeteve, udhëtarëve dhe valixheve të tyre;
3.3. të kufizojë lëvizjen në zona të caktuara për kohën kur ky veprim është urgjentisht i
nevojshëm;
3.4. të ndërmarrë hapat e nevojshëm për të vërtetuar identitetin e personave dhe të
sendeve;
3.5. të organizojë kontrollimin për të zbuluar vendndodhjen e individit ose të sendit që
kërkohet duke dërguar letërreshtimin;
3.6. të kontrollojë nën praninë e personit përgjegjës objektet e caktuara dhe lokalet e
organeve publike dhe të shqyrtojë dokumentet e caktuara që u përkasin atyre;
3.7. te konfiskojë kontrabandën apo sendet të cilat mund të shërbejnë si prova në
procedurë penale, përveç nëse për një gjë të tillë nevojitet urdhri nga neni 105 të këtij
Kodi;
3.8. të sigurojë ekzaminimin fizik të të dëmtuarit, në pajtim me nenin 144 të këtij Kodi;
3.9. të zbulojë, mbledhë dhe ruajë gjurmët dhe provat nga vendi i ngjarjes për veprën
penale të dyshuar dhe të urdhërojë testimin mjeko-ligjor të atyre provave nga laboratori i
mjekësisë ligjore në pajtim me nenin 71 të këtij Kodi;
3.10. të merr në pyetje dëshmitarët apo të dyshuarit e mundshëm në pajtim me nenin 73
të këtij Kodi;
3.11. të ndërmerr hapat e nevojshëm për të parandaluar një rrezik të menjëhershëm për
publikun;
3.12. të ndërmerr të gjithë hapat e nevojshëm për të gjetur kryerësin dhe për të
parandaluar kryerësin ose ndihmësin e tij nga fshehja ose arratisja; dhe
3.13. te ndërmerr hapa dhe veprime tjera të nevojshme siç përcaktohet me ligj.
3. Për veprimet të cilat i ndërmarrin dhe për faktet dhe rrethanat e konstatuara nga
hetimet e tyre, policia përpilon procesverbal, fotografi ose shënim zyrtar.
99 Shih: Po aty.
45
4. Posa policia të ketë dyshim të arsyeshëm se është kryer një vepër penale e cila ndiqet
sipas detyrës zyrtare, policia është e detyruar që brenda njëzet e katër (24) orëve t’i
dorëzojë një raport policor prokurorit të shtetit që është kompetent, i cili pastaj vendos
nëse duhet filluar procedurën penale100.
Neni 72 rregullon sferën e mbledhjes së informacioneve nga ana e policisë lidhur me
veprën penale, dhe sipas këtij neni policia ka të drejtë që të ndalojë çdo qytetarë që
ndodhet ne vendin e ngjarjes për të marrë informacione nga ato. Në këtë nen thuhet:
‘’Policia ka të drejtë t’i ndalojë dhe të mbledhë informacione nga personat që gjenden në
vendin e kryerjes së veprës penale, të cilët mund të japin informacione të rëndësishëm për
procedurën penale, nëse ka gjasa që mbledhja e informacionit nga këta persona më vonë
do të ishte e pamundur ose do të zvarriste në mënyrë të konsiderueshme procedurën apo
do të shkaktonte vështirësi të tjera. Ndalimi i personave të tillë nuk mund të zgjasë më
shumë se sa është e nevojshme për të marrë emrat, adresat dhe informacionet e tjera që
kanë lidhje me këtë dhe në asnjë rast nuk mund të zgjasë më shumë se gjashtë orë.
Ndalimi i tillë mund të bëhet vetëm nëse nuk ka mjete të tjera për të arritur deri tek
informacioni. Policia e trajton personin e ndaluar me dinjitet dhe nuk e ndalon personin
në qendër të paraburgimit dhe nuk i vë pranga’’101.
Kurse neni 73 rregullon të drejtën e policisë për të marrë në pyetje të dyshuarin e
veprës penale, e cila është pjesë përbërse e hetimeve dhe në rastin konkret objekt trajtimi
i këtij punimi. Në këtë nen ligjvënsi ka shprehur se:
1. Policia ka të drejtë të merr pjesë në biseda me persona të cilët mund të jenë dëshmitarë
ose të dyshuar të mundshëm për vepra penale vetëm gjatë hetimit të fshehtë të autorizuar.
Gjatë këtyre bisedave, policia mund të bëjë pyetje në lidhje me veprën penale. Nëse është
e mundur, këto biseda duhet të regjistrohen. Nëse këto biseda nuk mund të regjistrohen,
zyrtari i policisë duhet sa më parë në një raport të përmbledhë saktë bisedat dhe të
shpjegojë arsyen përse bisedat nuk janë regjistruar.
2. Policia ka të drejtë të marrë në pyetje personat të cilët mund të jenë dëshmitarë të një
vepre penale dhe për këtë përpilon raportin policor të marrjes në pyetje. Raporti duhet të
përmbajë saktë pyetjet dhe përgjigjet gjatë marrjes në pyetje, të identifikojë zyrtarin e
policisë që ka marrë në pyetje dëshmitarin, kohën, datën dhe vendin e mbajtjes së marrjes
në pyetje dhe të identifikojë dëshmitarin.
100 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale. 101 Shih: Po aty.
46
3. Policia ka të drejtën e intervistimit të personave që mund të jenë të dyshimtë për
kryerje të një vepre penale, por së pari duhet të informojë të dyshuarin për veprat penale,
për të cilat dyshohet se ai i ka kryer dhe për të drejtat e tij, në bazë të nenit 125, paragrafi
3. Policia duhet të hartojë një raport policor nga intervista. Raporti duhet të përmbledhë
në mënyrë të saktë pyetjet dhe përgjigjet gjatë intervistës, duhet të jep identitetin e
zyrtarit policor që e interviston të dyshuarin, kohën, datën dhe vendin e mbajtjes së
intervistimit.
4. Gjatë intervistës, sipas paragrafit 3. të këtij neni, i dyshuari duhet të ketë të drejtën për
një përkthyes gojor ose përkthimin e dokumenteve relevante pa pagesë102.
Neni 76 rregullon masat që duhet të ndërmerrë policia për identifikimin e të
dyshuarit, ku thuhet:
1. Policia mund të fotografojë personin dhe të marrë shenjat e gishtave të tij, nëse
ekziston dyshimi i arsyeshëm se ai ka kryer vepër penale.
2. Prokurori i shtetit mund të autorizojë policinë që ta publikojë fotografinë kur kjo
është e nevojshme për përcaktimin e identitetit të të dyshuarit dhe në raste të tjera kur do
t’i kontribuojë zbatimit efikas të procedurës.
3. Nëse është e nevojshme për të identifikuar se të kujt janë shenjat e gishtave të gjetur
në objekte të caktuar, policia mund të marrë shenjat e gishtave të personave të cilët me
gjasë mund të kenë pasur kontakt me objektet e tilla.
4. Policia, me ndihmën e një mjeku apo infermieri të kualifikuar, e në raste të
jashtëzakonshme vetë, mund të mbledhë mostra nga neni 143, 144 ose 145 i këtij Kodi
nga i dyshuari nëse kjo është e ngutshme. Prokurori i shtetit menjëherë informohet për
mbledhjen e mostrave të tilla.
5. Policia mund të kërkojë nga i dyshuari t’i shtrohet alkotestit përmes mostrave të
urinës ose të frymëmarrjes, ndërsa refuzimi i të dyshuarit për dhënien e këtyre mostrave
përbën provë të pranueshme. I dyshuari duhet të njoftohet paraprakisht në lidhje me këtë.
Asnjë mostër nuk duhet të merret me detyrim pa urdhrin e gjykatës103.
102 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale. 103 Shih: Po aty.
47
Neni 53 i këtij kodi i garanton të drejtën e mbrojtjes të dyshuarit gjatë marrjes në
pyetje nga ana e policisë, si dhe në të gjitha fazat e procedurës penale. Në këtë nen në
mënyrë shprehimore theksohet: 1. I dyshuari dhe i pandehuri kanë të drejtë të kenë
mbrojtës gjatë gjithë fazave të procedurës penale.
2. Para çdo marrjeje në pyetje të të dyshuarit ose të pandehurit, policia ose organi tjeter
kompetent, prokurori i shtetit, gjyqtari i procedurës paraprake, gjyqtari i vetëm gjykues
ose kryetari i trupit gjykues udhëzon të dyshuarin ose të pandehurin për të drejtën e tij në
angazhimin e mbrojtësit dhe se mbrojtësi mund të marrë pjesë gjatë marrjes së tij në
pyetje.
3. Nga e drejta për të pasur mbrojtës mund të hiqet dorë, përveç në rastin e mbrojtjes së
detyruar, nëse heqja dorë bëhet qartë dhe vullnetarisht pas informimit të plotë për të
drejtën e tij në mbrojtje. Heqja dorë duhet bërë me shkrim dhe duhet nënshkruar nga i
dyshuari apo i pandehuri dhe nga organi kompetent që e zbaton procedurën, ose mund të
bëhet gojarisht në audio apo videokasetë, autenticiteti i të cilës verifikohet nga gjykata.
4. Në rastet e mbrojtjes së detyruar, mund të hiqet dorë nga e drejta për të pasur
mbrojtës në pajtim me paragrafin 3. të këtij neni, në qoftë se një avokat mbrojtës mbahet
për të vepruar si “avokat në gatishmëri” me përgjegjësi për të këshilluar të pandehurin
gjatë procedurës, dhe në qoftë se i pandehuri tërheq heqjen dorë, avokati në gatishmëri
bëhet mbrojtës.
5. Personat nën moshën tetëmbëdhjetë (18) vjet mund të heqin dorë nga e drejta për të
angazhuar mbrojtës me pëlqimin e prindit, kujdestarit ose përfaqësuesit nga qendra për
punë sociale, përveç rasteve të dhunës në familje në të cilat është përfshirë prindi ose
kujdestari, raste këto tek të cilët prindi ose kujdestari i tillë nuk mund të jep pëlqim për
heqjen dorë nga kjo e drejtë.
6. Personat të cilët tregojnë shenja të çrregullimeve ose të paaftësisë mendore nuk mund
të heqin dorë nga e drejta në angazhimin e mbrojtësit.
7. Kur i dyshuari ose i pandehuri i cili ka hequr dorë nga e drejta në angazhimin e
mbrojtësit më vonë e kërkon sërish këtë të drejtë, ai këtë mund ta ushtrojë menjëherë.
8. Po qe se vetë i dyshuari apo i pandehuri nuk angazhon mbrojtës, përfaqësuesi i tij
ligjor, bashkëshorti apo bashkëshorti jashtëmartesor, personi i gjinisë së gjakut në vijë të
drejtë, prindi adoptues, fëmija i adoptuar, vëllai, motra dhe prindi birësues mund të
angazhojnë mbrojtës për të, por jo kundër vullnetit të tij104.
Kodi i Procedurës Penale të R.Kosovës të dyshuarit i garanton të gjitha të drejtat,
duke filluar nga faza e marrjes në pyetje dhe deri te përfundimi i procedurës penale. Këto
të drejta formalisht të garantuara janë në përputhje me standardet e sitemeve demokratike,
dhe njëkohësisht shërbejnë si platëformë ligjore e konsoliduar për një proces të drejtë në
shërbim të parimit të gjetjes të të vërtetës material.
104 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale.
48
2.2. Legjislacioni Procedurual Penal i Republikës së Shqipërisë
Kodi i Procedurës Penale të R.Shqiprisë që në nenin e parë ofron garanca ligjore për
një proces penal të drejtë, të cilat të drejta përfshinë edhe të dyshuarin gjatë marrjes në
pyetje nga ana e policisë. Neni 1 i këtij kodi ka për detyrë të garantojë: ‘’Legjislacioni
procedural penal ka për detyrë të sigurojë një procedim të drejtë, të barabartë e të rregullt
ligjor, të mbrojë liritë personale dhe të drejtat e interesat e ligjshme të shtetasve, të
ndihmojë për forcimin e rendit juridik dhe zbatimin e Kushtetutës e të ligjeve të
shtetit’’105.
Neni 30 i këtij kodi rregullon funksionet e policisë gjyqësore, edhe pse nuk e ka të
shprehur në mënyrë të të drejtpërdrejtë marrjen në pyetje të të dyshuarit, kjo e drejtë
nënkuptohet në përkufizimin të ‘’kryejë hetime’’. Funksionet e policisë sipas këtij neni
janë:
1. Policia gjyqësore, edhe me iniciativën e vet, duhet të marrë dijeni për veprat penale,
të pengojë ardhjen e pasojave të mëtejshme, të kërkojë autorët e tyre, të kryejë hetime dhe
të grumbullojë gjithçka që i shërben zbatimit të ligjit penal.
2. Policia gjyqësore kryen çdo veprim hetimor që i është urdhëruar ose deleguar nga
prokurori.
3. Funksionet e treguara në paragrafët 1 dhe 2 kryhen nga oficerët dhe agjentët e
policisë gjyqësore106.
Policia Gjyqësore është organi që, praktikisht realizon ndjekjen penale. Nëpërmjet saj
arrihen shumë qëllimi, si: parandalimi i kriminalitetit, zbulimi dhe hetimi i veprave
penale, respektimi i ligjit dhe mbrojtja e të drejtave të shtetasve. Sipas nenit 13 të këtij
kodi këto funksione policia i kryen nën drejtimin dhe kontrollimin e prokurorit107.
Edhe në rastin e marrjes në pyetje, kodi flet vetëm për marrjen në pyetje të
pandehurin, por këtë rregilla vlejnë edhe për marrjen në pyetje të të dyshuarit nga ana e
policisë. Neni 38 përcakton regullat e përgjithashme për marrjen në pyetje, të cilat regulla
do të vlejnë edhe për marrjen në pyetje edhe të dyshuarin:
1. I pandehuri, edhe kur është me masë sigurimi izoluese ose kur i është hequr liria për
çdo lloj shkaku tjetër, merret në pyetje i lirë, përveç rasteve kur duhen marrë masa për të
parandaluar rrezikun e ikjes ose të dhunës.
2. Nuk mund të përdoren, as me pëlqimin e të pandehurit, metoda ose teknika për të
ndikuar mbi lirinë e vullnetit ose për të ndryshuar aftësinë e kujtesës e të vlerësimit të
fakteve.
105 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 106 Shih: Po aty. 107 Shih: Isalmi, H., Hoxha, A., Panda, I., Procedura Penale, Komentar, Tiranë, 2003.
49
3. Para se të ketë filluar pyetja, të pandehurit i shpjegohet se ka të drejtë të mos
përgjigjet dhe se edhe po të mos përgjigjet, procedimi do të vazhdojë, nga autoriteti që
procedon108.
Neni 39 e obligon organin procedues që gjatë marrjes në pyetje të padehurin ta
njoftojë me matrialin provues që ekzsitojnë kundër tij, ku thuhet:
1. Organi procedues i shpjegon të pandehurit, në formë të qartë dhe të përpiktë, faktin që
i atribuohet, e njeh me provat që ekzistojnë kundër tij dhe, kur hetimet nuk dëmtohen, i
tregon burimet e tyre.
2. Organi procedues e fton atë të shpjegojë gjithçka që çmon të dobishme për mbrojtjen
e tij dhe i bën drejtpërsëdrejti pyetje.
3. Kur i pandehuri nuk pranon të përgjigjet kjo shënohet në procesverbal. Në
procesverbal shënohen, kur është e nevojshme, edhe tiparet fizike dhe shenjat e veçanta
eventuale të të pandehurit109.
108 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 109 Shih: Po aty.
50
2.3. Legjislacioni Procedural Penal i Britanisë së Madhe – Anglia
Etapat e historisë e të drejtës angleze janë: lindja e common law ( 1066 – 1688) ( e
drejta e përbashkët ) e cila arriti me sukse t’i konkurojë me sukses juridiksionet
ekzistuese me karakter lokal110. Etapa e dytë e cila është pjesë përbërse e etapës së parë
është lindja e equity, dhe kjo lindi si rezultat i pamundësisë që common low të jepte
zgjidhje të mjaftueshme për disa mosmarrëveshje, ankuesit filluan t’i drejtohen
kancelarit ( rrëfyesit të Mbretit ) që ai të vendos vetë në emër të Mbretit. Kancelari, i cili
zakonisht ishte i arsimuar në të drejtën kanonike, përgatiste, në funksion të rasteve që i
paraqiteshin, rregulla të reja më moderne se ato të common law111. Faza e tretë është ligji
si burim i të drejtës i cili ka shërbyer si mjetë për të konsoliduar ose korigjuar dy sistemet
paraprake112.
Britania e Madhe është vend me një sistem juridik atipik, për dallim nga nga ai që
ekziston në pjesën kontinentale të Evropës. Pjesa më e madhe e normave të këtij shteti
është sendërtuar nga ana e praktikës juridike në shekuj, derisa vetëm një pjesë e vogël
ndodhet si akte ligjore. Ky sistem juridik fuqishëm mbështetet në traditë juridike
angleze, dhe për të mund të thuhet se plotësisht çmon nevojat reale të parandalimit të
kriminalitetit.
Njëra nga karakteristikat me rëndësi të këtij sistemi është edhe e drejta e
argumentimit apo provës. Ai, sikurse sistemi kontinental, parimisht pranon teorinë e
çmuarjes së lirë të provave nga ana e gjykatës. Megjithatë, ekzistojnë rregulla precize, të
cilat përcaktojnë vlerën e provave, për të parë se cilat nga ato kanë vlerë provuese e cilat
jo. Gjithashtu, ato rregulla përcaktojnë se në cilën mënyrë dhe kush i vlerëson ato si
prova. Kjo teori anglo-saksone e çmuarjes se provave është pothuajse e njëjtë me teorinë
e çmuarjes ligjore të provave. Në këtë kontekst do të vështrojmë edhe dëgjimin e të
dyshuarit si dhe rëndësinë provuese të deklaratës deri te e cila është arritur në këtë
mënyrë.
Në Britaninë e Madhe ekzistojnë dy lloje të procedurave penale:
Procedura penale e rregullt, e cila aplikohet në veprat penale të rënda.
Procedura penale sumare, e cila aplikohet për veprat penale të lehta. Në
këtë procedurë nuk ngrihet aktakuzë formale, por se procedohet në bazë të
padisë penale dhe ky proces përbëhet vetëm nga seanca kryesore në të cilin
gjykohet në mënyrë meritore.
Legjislacioni procedural penal i Anglisë parasheh mundësinë që çdo person të
parashtrojë padi penale dhe të iniciojë procedurë penale. Nga arsyeja se nuk ka paditës
shtetëror dhe gjykatës hetues në formën si është në Evropë, ndjekjen e ka në dorë policia.
Megjithatë, policia si asnjë tjetër person zyrtar nuk ka as detyrim e as autorizim që të
110 Shih: Fromont, M., Grands systemes de droit etrangers (Sistemet e huaja më të mëdha), Paris, Dalloz,
2005, Përkthimi shqip nga, Papirus, 2009, fq. 90. 111 Shih: Po aty. 112 Shih: Po aty, fq. 92.
51
mbledhë prova për dobinë e të akuzuarit (kjo i lihet të akuzuarit dhe avokatit të tij).
Policia është e prirë që pasi bën identifikimin e të dyshuarit, nuk merret me provat që
do të ndihmojnë në pafajësinë e tij. Mu për atë, Komisioni Mbretëror për Procedurë
Penale (Royal Commission on Criminal Procedure) ka propozuar që policisë t’i hiqet
përgjegjësia për udhëheqjen e ndjekjes penale dhe ajo t’i besohet një zyre apo shërbimi të
pavarur dhe nga ky propozim më 1985 u soll Ligji për ndjekje të veprave penale
(Prosecution of Offences Ack), nga i cili ligj u formua Shërbimi Kurorë i Ndjekjes
(Crown Prosecution Service).
Në procedurën penale anglo-saksone ekziston një formë e procedurës parapenale, e
cila nuk ka asgjë të përbashkët me hetimet dhe me procedurën parapenale te sistemet
kontinental të Evropës. Qëllimi i kësaj procedure parapenale (që iniciohet vetëm për
veprat e rënda penale) është të konstatojë se a kemi të grumbulluara numër të
mjaftueshëm të provave që të mundet të ngrihet padi penale ose procedura duhet të
ndërpritet. Detyra e policisë këtu është të mbledh të gjitha informacionet për veprën e
kryer penale, dhe në lidhje me këtë, policia për disa vepra të caktuara penale ka të drejtë
të marri në pyetje çdo qytetar, pa marrë parasysh se a ekziston dyshimi se ai person ka
kryer veprën penale. Megjithatë, askënd nuk mundet ta detyroj policia që të përgjigjet në
ato pyetje.
Duke marrë parasysh atë se sistemi procedural-penal i Anglisë nuk njeh institutin e
paditësit shtetëror, ose gjykatësin hetues sikurse sistemi euro-kontinental i procedimit
penal, nga mungesa e këtij kontrolli formal mund të ndodhnin raste që policia të sillej në
mënyrë të ashpër me të dyshuarin, duke synuar që të arrijë deri te pranimi i veprës nga
ana e tij. Kështu që, psh. Mund të ndodh që policia të sajojë pohimin apo pranimin e
veprës dhe të njëjtën t’ia veshësh të dyshuarit, i cili asgjë në të vërtetë nuk ka deklaruar.
Nëse kjo do të ndodhte e vetmja mbrojtje për të dyshuarin, është gjyqi që në seancën
kryesore këto sajesa të mos i pranonte si dëshmi. Në lidhje me këtë, është paraqitur
nevoja për kodifikimin dhe rregullimin e autorizimeve të policisë, dhe kjo ka ndodhur më
1984 me Ligjin për policinë dhe argumentimi i lëndëve penale (Police and Criminal
Evidence Act).
Në harmoni me këtë ligj, policia pasi ta ketë privuar nga liria të dyshuarin për
kryerjen e veprës së rëndë penale, mundet ta mbajë për ta hetuar, pa marrë parasysh se ky
i dyshuar do të përgjigjet në pyetjet e parashtruara të policisë ose do të shfrytëzojë të
drejtën e tij për të heshtur113. Kjo ndalesë mundet të zgjas 24 orë, dhe kjo kohë mund të
vazhdohet me vendim të zyrtarëve të rangut të lartë të policisë (shefi i stacionit policor)
edhe për 12 orë, kështu që koha e lejuar për ndalesë pa vendim të gjykatës është 36 orë.
Nëse merret leje nga gjykatësi i magjistratës (magistrate)114, ndalesa mundet të vazhdohet
edhe për 36 orë të tjera dhe përsëritje të procesit edhe 24 orë të tjera. Kështu që, ndalesa
nuk ka mundësi të zgjas më shumë se 96 orë. Kur policia do të ndalojë të dyshuarin, ai ka
të drejtë të këshillohet me avokatin (solicitor)115. Në raste të jashtëzakonshme kjo e drejtë
113 Policia para sjelljes së këtij ligji nuk ka pasur të drejtë ta mbaje të dyshuarin, dhe kjo ka ndodhur për të
regulluar në menyrë foramle një gjendje faktike. 114 Shih: Ai ka rol te trefishtë: të gjykojë në procedurë sumare për vepra të lehta penale, të udhëheq
procedurën paraprake si dhe është pjesë përbërëse e këshillit gjyqësor në seancat që mban çdo tre muaj. 115 Shih: Soliciator është avokat i rangut të ulet dhe ai mbron të akuzuarin në procedurën pergaditore,
ndersa para gjykatës së rregullt i akuzuari mbrohet veten me barrister. Ate nuk e zgjedh vetë i akuzuari por
52
të dyshuarit mundet t’i mohohet, megjithatë e drejta për një këshillë mundet t’i mohohet
më së shumti 36 orë. Në rastet kur policia do t’i mohojë të dyshuarit të drejtën për një
këshillë, gjykata mundet deklaratën e pohimit të marrë nga ai në polici ta llogarisë si
provë të papranueshme. Nëse ndodh kjo, gjykata duhet njëkohësisht edhe t’ua tërheq
vërejtjen organeve të policisë për sjelljen e këtillë. Pas ndalesës prej 24 orësh i dyshuari
patjetër duhet të lirohet nga marrja në pyetje, më së paku 8 orë në kontinuitet, dhe kjo
periudhë duhet të jetë natën, pastaj në kohën e drekës, si dhe çdo 2 orë për të pushuar dhe
relaksuar.
I dyshuari nuk është i obliguar që të përgjigjet në pyetjet e parashtruara nga policia
dhe për këtë të drejtë patjetër duhet të paralajmërohet, mirëpo mundet të detyrohet që
këto pyetje t’i dëgjojë. Megjithatë, praktika na ka treguar se të dyshuarit kryesisht
pranojnë të përgjigjen në pyetjet e policisë dhe këto deklarata do të kenë fuqi provuese
para gjyqit. Në rastet kur i dyshuari pranon fajin, padija që ngrihet nuk ka për obligim që
të provojë fajësinë e tij, kështu që i tërë procesi do të përmbyllej shumë shpejt. Përveç
asaj që i dyshuari nuk është i detyruar të japë deklaratë para fillimit të seancës kryesore,
gjithashtu këtë të drejtë e posedon edhe në seancën kryesore. Me fjalë të tjera, duke u
nisur nga rregulli klasik që askush nuk mund të detyrohet që deklarojë kundër vetes së tij,
i dyshuari nuk ka detyrim t’u përgjigjet pyetjeve të organeve të shtetit, nëse ai nuk
dëshiron. Mirëpo, nëse i dyshuari pranon me dëshirën e tij të japi deklaratë, atëherë e jep
në cilësinë e dëshmitarit dhe duke u betuar se do të flasë vetëm të vërtetën.
Marrja në pyetje e të dyshuarit fiksohet me procesverbal ose me dhënien e deklaratës
me shkrim. Gjithashtu, Ligji për policinë dhe argumentimi në procedurë penale i vitit
1984 ka të shkruar obligimin edhe të incizimit audio të të gjitha dëgjimeve të policisë,
kështu që do të shmangeshin vërejtjet eventuale në aspekt të veprimeve të policisë gjatë
procesit të dëgjimit. Gjithashtu, ky ligj ndalon presionin, kërcënimin dhe dhunën me
qëllim të pranimit të veprës, duke e definuar si torturë dhe sjellje johumane116. Gjatë
viteve 80-ta mënyra me të cilën policia dëgjonte të dyshuarin ka qenë nën ndikimin e
madh të metodave amerikane, psh. Prezantim jo i vërtetë i provave, me qëllim që të
arrihet deri te pranimi i veprës nga i dyshuari (psh. Kanë prezantuar dëshmi gjoja nga
dëshmitarë okularë të cilët realisht nuk kanë ekzistuar). Ndonëse është tentuar të
aplikohen këto taktika nga ana e policisë, gjykata angleze shpejt i ka shpërfillur dhe nuk i
ka pranuar. Në një rast Gjykata e Apelit (Court of Appeal) e ka shpallur si provë të
papranueshme rastin ku policia e ka mashtruar të dyshuarin, gjoja ka gjetur gjurmët e tij
të gishtave në vendin e ngjarjes.
Gjegjësisht, kjo praktikë e gjykatave angleze është plotësisht e kundërta e praktikës së
gjykatave amerikane, të cilat e lejojnë taktikën e mashtrimit gjatë marrjes në pyetje të
dyshuarit. Në SHBA policia dhe gjykata përdorimin e dinakërisë dhe mashtrimin i kanë
llogaritur të lejuara dhe pjesë përbërëse të punës së dëgjimit. Gjykata Supreme futi shumë
kufizime për aplikimin e metodës së mashtrimit, dhe ku thotë se ato nuk lejohen të jenë të
atilla që do të tronditin gjykatën dhe shoqërinë, si për shembull, që polici të prezantohet
soliciatori – kjo ndodh për arsye se në bazë të rregullave të avokatve të Anglise barrister nuk ka kontakt të
drejtperdrete me palen. 116 Shih: Sear, L., Williamson, T., British and American Interrogation Strategies, Ashgate Publishing
Company, 1999.
53
si avokat i të dyshuarit dhe në bisedë me të, të marrë informacion për veprën penale, dhe
pranimin e veprës nga ai.
2.4. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës Federative të
Gjermanisë
Gjermania bënë pjesë në vendet që posedojnë të drejtën romake dhe nga ky fakt e
drejta e shkruar zë vendin qëndror si burim i të drejtës. Kushtetuta është akti me i larë
juridik dhe burimi më i rëndësishëm i kësajë të drejte. Parimet e përgjithshme të sajë
janë: Shteti i të Drejtës, Shteti Social dhe Demokracia117.
Procedura penale është kodifikuar në vitin 1877, dhe më pas ajo i është nënshtruar
ndryshimeve të shpeshta118.
Procedura penale e Gjermanisë ndahet në tri stade: procedura në shkallë të parë,
procedura e mjeteve juridike, si dhe përsëritja e procedurës penale, e cila është e
përfunduar me aktgjykim të formës së prerë. Në procedurën e shkallës së parë kemi katër
faza: parapërgatitja e padisë publike ( e ashtuquajtur procedura paraprake), marrja e
vendimit për hapjen e procedurës kryesore ( e ashtuquajtur procedura e ndërmjetme),
përgatitja e seancës kryesore, si dhe seanca kryesore.
Objekt interesimi i këtij punimi është e ashtuquajtura procedura paraprake (procedura
parapenale) me anë të së cilës do arrijmë deri te dëgjimi i të fajësuarit (dyshuarit)119. Kjo
procedurë është në kompetencë të paditësve shtetërorë, të cilët janë të vetmit subjekt të
autorizuar për ngritjen e padisë publike. Në rastin kur vendos të ndërmarrë ndjekje
penale, paditësi shtetëror është i detyruar që pasi të ketë marrë vesh për dyshimin se është
kryer vepër penale, vendos a do të ngrit menjëherë padi, ose paraprakisht do të vërtetojë
si është gjendja e provave nga realizimi i hetimeve120. Domethënë paditësi shtetëror
mundet nga institucionet publike të kërkojë informacionet e nevojshme gjatë fazës së
hetimeve. Gjithashtu paditësi shtetëror mundet në mënyrë të drejtpërdrejtë ose nëpërmjet
117 Shih: Fromont, M., Grands systemes de droit etrangers (Sistemet e huaja më të mëdha), Paris, Dalloz,
2005, Përkthimi shqip nga, Papirus, 2009, fq. 48. 118 Shih: Po aty. fq. 31. 119 Shih: Në procedurën penale të Gjermanisë duhet të bëhet dallim midis i fajësuar (ky perkufizim në
legjislacionin tonë të procedurës penale është me afër nocionit i dyshuar), i fajësuar me padi (i fajësuar
kundër të cilit është ngritur padi publike) dhe i akuzuar (i fajësur kundër të cilit me aktvendim të gjykatës
është hapur procedura kryesore penale). 120 Shih: Në legjislacioni procedural-penal të Gjermanisë hetimet në aspekt formal i besohen paditësit
shtetëror i cili më pas sipas rregullit këtë ia beson policisë. Në legjislacionet tjera evropiane ekzistojnë edhe
zgjidhje tjera të kësaj çështje: në Maqedoni hetimet i zbaton Gjykata hetuese, në Angli i besohen policisë,
në Francë i besohen policisë, por ajo vazhdimisht është e lidhur për udhëzimeve të paditësit shtetëror.
54
organeve të pushtit dhe zyrtarëve të policisë, të ndërmarrë veprimet hetimore të të gjitha
llojeve. Organet e pushtetit dhe zyrtarët e policisë janë të obliguar që raportet e punëve
hetimore të ndërmarra t’ia dorëzojnë pa vonesë paditësit shtetëror.
Nëse paditësi shtetëror mendon se është e domosdoshme që të ndërmerren veprime
hetimore gjyqësore, ai mundet t’ia drejtojë këtë kërkesë gjykatës themelore, e cila gjendet
në territorin ku duhet të ndërmerren këto veprime. Njëra nga këto veprime hetimore është
edhe dëgjimi i të fajësuarit (dyshuarit). Përveç pjesëtarëve të policisë, të fajësuarin
(dyshuarin) mundet ta marrë në pyetje paditësi shtetëror dhe gjykatësi. Para fillimit të
dëgjimit, të fajësuarit (dyshuarit) duhet t’i bëhet me dije:
për cilën vepër penale ngarkohet,
se nuk është i obliguar të deklarohet për fajësinë dhe objektin e
procesit (e drejta e mbrojtjes me heshtje),
se ka të drejtë të konsultohet me mbrojtës nëse dëshiron,
se ka mundësi të propozojë prova që shkojnë në interes të lirimit të
tij121.
Ajo me të cilën karakterizohet ligji i procedurës penale gjermane, kur flitet për punën
e dëgjimit të të dyshuarit, është ajo se i dyshuari patjetër duhet të njoftohet, se dëgjimin
kur e ndërmarrin pjesëtarët e policisë, mbrojtësi i tij nuk ka të drejtë të marrë pjesë.
Kurse, kur dëgjimin e realizon paditësi shtetëror ose gjykata, mbrojtësi mundet të jetë
prezent122.
I fajësuari (dyshuari) në dëgjimin fillestar do të pyetet për rrethanat personale dhe ato
familjare. Gjatë dëgjimit, i fajësuari (dyshuari) duhet të ofrojë argumente që mundësisht
të largojë arsyen e dyshimit ndaj tij se është kryerës i veprës penale dhe të nxjerrë në pah
provat që janë në interes të tij. Nëse i fajësuari gjatë marrjes në pyetje nga gjykata,
propozon dhe mbledh prova që do ta lirojnë nga përgjegjësia, gjykata duhet t’i marrë
parasysh ato prova të grumbulluara, dhe nëse vlerëson se janë të rëndësishme dhe ofrojnë
bazë për lirimin e tij, duhet ta lirojë.
Është i ndalur keqtrajtimi, detyrimi me dhunë, kapja e pjesëve të trupit ose përdorimi
i mjeteve të tjera, mundimi, mashtrimi ose hipnoza, e cila do të ndikonte në aftësinë dhe
vullnetin e lirë të vendosjes dhe gjykimit të të fajësuarit. Veprime apo masa që do të
ndikonin në aftësinë e kujtesës, dhënien e premtimeve dhe favoreve të cilat ligji nuk i
parasheh, gjithashtu nuk janë të lejuara. Deklaratat deri te të cilat është arritur duke i
shkelur këto ndalesa të shprehura paraprakisht, nuk mundet të merren si prova apo
dëshmi edhe në raste kur është pajtuar i dyshuari. Në rastet e thjeshta i fajësuari
(dyshuari) nuk ka nevojë të dëgjohet në mënyrë të drejtpërdrejtë, vetëm se do t’i ofrohet
mundësia të shprehet apo deklarohet me shkrim.
I fajësuari (dyshuari) patjetër duhet të merret në pyetje më se voni deri në
përfundimin e hetimeve, nuk merret vetëm se në raste kur pritet të ndërpritet procedura.
Pas përfundimit të marrjes në pyetje, të fajësuarit duhet t’i lexohet procesverbali i
dëgjimit, gjë të cilën edhe ai ka mundësi vetë ta lexojë. Çdo vërejtje apo parashtresë
eventuale që ka i fajësuari gjatë dëgjimit, patjetër duhet me procesverbal të konstatohet.
121 Shih: Zhaberl, M. Policijsko zbiranje obvestil ali polisijsko zaslishevanje v predkazenskem postopku,
Revija za kriminalistiko in kriminologijo, Ljubjana, 4/2002, fq. 331. 122 Shih: Po aty.
55
Dëgjimi i të fajësuarit mundet edhe të incizohet me teknikën audio-vizuale, në këtë rast i
fajësuari duhet të përmbushi një formular të caktuar, të cilin duhet edhe ta firmosë.
Mundemi të konstatojmë se ligji gjerman i procedurës penale njeh aspektin formal të
dëgjimit, që donë të thotë se procedura parapenale në përgjithësi dhe dëgjimi në veçanti si
pjesë e kësaj procedure, janë të rregulluar formalisht.
Në përputhje me nenin 34 të Kushtetutës së Federatës Gjermane, punonjësi i shtetit që ka
kryerë ndonjë faj në raport me të drejtat e qytetarëve, shteti është i detyruar të riparojë
këtë dëm të shkaktuar123.
2.5. Legjislacioni Procedural Penal i Francës
Ashtu si që posedon rol dominues policia në procedurën penale Angleze, në Francë
këtë pozitë dominonte e posedon gjykatësi hetues. Megjithatë, edhe pse gjykatësi hetues
dominon, rol të rëndësishëm në procedurë penale ka dhe policia gjyqësore. Në Francë
ekzistojnë më shumë kategori të policisë, në varësi se si janë të përcaktuara punët dhe
kompetencat, tregojnë se kujt organi i përkasin. Elementi bazik i sistemit policor francez
është Policia Nacionale në kornizat e së cilës përfshihen: Shërbimi i përgjithshëm
informativ (renseignement generaux), policia gjyqësore, policia administrative, policia
mobile, shërbimi i kundërzbulimit, policia e qytetit dhe forcat republikane të sigurisë (
Compagnie Republicaine de Securite – CRS )124. Për procedurën penale më e
rëndësishme është policia gjyqësore ( la police judiciaire ), e cila ka në kompetencë të
realizojë hetime kriminalistike, për dallim nga ajo administrative ( la police
administrative ), e cila ka rol preventiv dhe merret me parandalimin e veprave penale.
Policia gjyqësore është nën administrimin e paditësit shtetëror. Deri te arritja e
informacionit se është kryer vepër penale pjesëtarë e policisë gjyqësore vijnë me
vetiniciativë, nga denoncimi i personave të tretë ose nga viktima ( i dëmtuari ).
Ligji procedural – penali i Francës bënë dallim midis procedurës, e cila zbatohet
kundrejt veprave penale të kryera në flagrancë (vepër flagrante e zbuluar) dhe atyre që
nuk janë të tilla, ngase ligjvënësi është i bindur se te veprat penale flagrante rreziku për
të gabuar është më i vogël dhe mu për këtë, procedura për ato vepra ndjeshëm
thjeshtëzohet dhe përshpejtohet. Gjithashtu, te veprat penale flagrante policia gjyqësore
ka autorizime të veçanta, të cilat janë në funksion të grumbullimit sa më efikas të provave
dhe ndjekjes eventuale. Me vepër penale flagrante ligji i Francës llogarit krimet, që janë
të dënueshme me burgim, dhe që kanë ndodhur aty për aty ose drejtpërdrejtë, kurse
123 Shih: Fromont, M., Grands szstemes de droit etrangers (Sistemet e huaja më të mëdha), Paris, Dalloz,
2005, Përkthimi shqip nga, Papirus, 2009, fq. 52. 124 Shih: Milisavlevic, B. Nauka u policiji, Policiska akademija, Beograd, 1997, fq. 364.
56
flagranca supozohet në rastet, kur për kohë shumë të shkurtër pas kryerjes se veprës i
dyshuari do të ndiqet nga organet e shtetit, ose kur te një person i caktuar janë gjetur
gjurmë materiale ose indicie të cilat flasin për pjesëmarrjen e tij në kryerjen e veprës.
Pjesëtarët e policisë gjyqësore kanë autorizim që të thirrin dhe të dëgjojnë çdo person
që ato mendojnë se do t’u ofrojnë informacione për veprën penale që është kryer dhe për
sendet dhe dokumentet që përkohësisht janë sekuestruar nga policia. Personi i thirrur
është i detyruar t’i përgjigjet ftesës së policisë. Në rastet kur qytetari nuk i përgjigjet
pozitivisht ftesës, policia i jep raport paditësit shtetëror, dhe ai ka mundësi të urdhërojë që
me detyrim të sillet pranë policisë ky person. Nëse ndaj personit të thirrur nuk ekziston
indicia125 që tregon se ai mund të jetë kryes i veprës, ose se ka tentuar të kryej vepër
penale126, ai nuk ka mundësi që të mbahet gjatë në polici përveç aq sa do të jetë e
domosdoshme për dëgjimin.
Personi pas përfundimit të marrjes në pyetje ka të drejtë ta lexojë procesverbalin e
dëgjimit, të shprehë vërejtjet e tij, nëse ato ekzistojnë dhe ta nënshkruaj atë. Refuzimi për
firmosje nga personi i dëgjuar duhet të konstatohet në procesverbal nga ana e policisë
gjyqësore.
Nëse ndalimi i të dyshuarit nga ana e policisë është i domosdoshëm për hetimet,
atëherë i dyshuari do të vendohet nën mbikëqyrje ( përveç të miturve nën moshën 13
vjeçare, por në raste të veçanta kur ekzistojnë indicie relevante, nga të cilat mund të
supozojmë se i mituri është kryerës i veprës që me ligj sanksionohet më së paku 7 vjet me
burgim. Në këto raste ndalimi për të miturin mund të zgjasë deri 10 orë, me mundësinë të
vazhdohet edhe për 10 orë të tjera ). Mbikëqyrja është masë e kufizimit të lirisë të të
dyshuarit në stacionet policore, me qëllim të grumbullimit të informatave të nevojshme.
Pas vendosjes se personit nën mbikëqyrje, menjëherë duhet të lajmërohet paditësi
republikan. Mbikëqyrja mundet të zgjasë 24 orë, kurse paditësi shtetëror mund ta
vazhdojë edhe për 24 orë të tjera. Kur janë në pyetje veprat që kanë lidhje me terrorizmin
dhe me kontrabandën me drogat e rënda, mbikëqyrja mund të vazhdohet edhe për 48 orë.
Personi që vendoset nën mbikëqyrje duhet të njoftohet se ka të drejtë t’u përgjigjet
pyetjeve të parashtruara nga policia ose mundet të heshtë, si dhe ka të drejta të tjera.
Personi i ndaluar nëse dëshirojë mundet të flasë me avokatin:
Pas 20 orëve pas çastit të përcaktimit të ndalesës, që nuk do të thotë se avokati do
të vijë kur të fillojë ora e 21.
125 Shih: Në teorinë procedurale penale franceze me indicie emërtohen provat të cilat nuk ofrojnë dëshmi të
drejtpërdrejtë lidhur me fajësinë, por është midis konstatimit dhe llogaritjes si e vërtetë, Donnedieu de
Vebras H. Traite de droit criminel et de legistlation penale compare Deiaime partie La procedure
criminelle, e thënë sipas : Jekiç, Z. op. cita. fq. 121. 126 Shih: Personi që ngarkohet se ka kryer vepër penale gjatë hetimeve policore emërtohet i dyshuar, pas
fillimit të hetimeve fiton pozitën si person i nënshtruar hetimeve, që donë të thotë se ndaj tij ekzistojnë
indiciet në bazë të të cilave mundemi të supozojmë se ka marrë pjesë në kryerjen e veprës. Ky emërtim si
person i nënshtruar hetimeve është futur në ndryshimet ligjore procedurale penale të Francës të realizuara
në 1993, nga ku është përforcuar prezumimi i pafajësisë ndaj personave që janë në një proces penal. Atyre
u është hequr emërtimi i deriatëhershëm i fajësuar. Pas përfundimit të hetimeve lënda i drejtohet gjykatës
kompetente, në këtë rast emërtohet i fajësuar. Në rastin kur fillon seanca kryesore para gjykatës i dyshuari
mban emrin i akuzuar. E thënë sipas: Jekiç, Z. op. cit., fq.15.
57
Pas 36 orëve ( nënkuptohet se koha e ndalimit në këtë rast është vazhduar ), kur
janë në pyetje organizatat kriminale, shkelje të rënda ligjore, vjedhjet dhe veprat
penale të kryera nga bandat kriminale. Nëse kemi të bëjmë me terrorizmin dhe
tregtisë me lëndë narkotike 72 orë pas përcaktimit të kësaj mase.
Për të miturin deri në moshën 16 vjeçare, menjëherë pas vendosjes për ndalim
nëse nuk kërkon avokat i mituri mundet të kërkojë përfaqësuesi i tij ligjor.
Biseda me avokatin nuk mundet të zgjasë më shumë se 30 minuta. Avokati nuk ka
qasje në shkresat dhe nuk mundet të prezantojë gjatë dëgjimit, por mundet të dorëzojë
vërejtje me shkrim. Gjatë kohës sa zgjat mbikëqyrja, avokati nuk ka të drejtë t’u japë
detaje personave të tretë lidhur me rastin.
2.6. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Sllovenisë
Ligji i procedurës penale të Republikës së Sllovenisë127, të dyshuarin e përkufizon si
person, për shkak të cilit është ngritë procedura penale nga organet kompetente të shtetit,
të cilët ndërmarrin disa veprime, për shkak se ekziston dyshimi sa ka kryer vepër penale
ose ka qenë pjesëmarrës në kryerje.
Në rastet kur ekziston arsyeja për dyshim se është kryer vepër penale, që ndiqet në
bazë të detyrës zyrtare, policia është e obliguar që të ndërmarrë të gjitha veprimet e
domosdoshme për të zbuluar autorin e veprës penale, që kryerësi apo bashkëfajtori të
mos fshihet ose të mos ikë, të zbulojë gjurmë dhe sende nga vepra penale që do të
shërbejnë si prova për të dëshmuar fajësinë, si dhe të grumbullojë të gjitha informacionet
e nevojshme, që do të shërbejnë si bazë për të realizuar një procedurë penale të
suksesshme. Me qëllim që t’i realizojnë këto detyra, organet e policisë munden që përveç
obligimeve tjera, të kërkojnë informacione të nevojshme edhe nga qytetarët.
Nga arsyeja e grumbullimit të informatave, pjesëtarët e policisë munden të thirrin
persona për biseda informative, por në ftesë domosdo duhet të potencohet qëllimi i
thirrjes. Gjithashtu, autorizim për thirrje parasheh edhe Ligji i Policisë i cili në nenin 37
përkufizon se pjesëtarët e policisë munden t’i thirrin në hapësirat zyrtare persona që do
t’u ofrojnë të dhëna për realizimin e detyrave që u janë dhënë në kompetencë. Kur është
fjale te thirrja, midis Ligjit të Policisë dhe Ligjit të Procedurës Penale ekzistojnë
mospërputhje. Gjegjësisht, njëra nga dilemat ka të bëjë me autorizimin se a është e lejuar
të thirren personat në mënyrë gojore. Ligji i Policisë për këtë çështje është preciz dhe
i qartë ku thirrjen gojore e lejon, megjithatë Ligji i Procedurës Penale përkufizim për këtë
nuk përmban. Nëse nisemi nga ajo se në Ligjin e Procedurës Penale është e shkruar se në
thirrje duhet të potencohet dhe arsyeja për thirrje, me interpretim restriktiv mundet të
127 Shih: Ligji i procedurës penale të Republikës së Sllovenisë është i nxjerr në vitin 1994 ( Uradni list RS,
broj 63/94 ), në pjesën më të madhe është në fuqi, plotësime dhe ndryshime ka pësuar shumë pak dhe atë në
vitin ( 1998, 99. 2000, 2001, 2003 ).
58
konstatohet se thirrja gojore në procedurë parapenale nuk është e lejuar. Personat që nuk
do t’i përgjigjen thirrjes së policisë mundet me detyrim të sillen, kurse për sjelljen me
detyrim duhet paraprakisht t’i jetë tërhequr vërejtja në ftesë. Pjesëtarët e policisë
personat e thirrur mundet t’i trajtojnë gjatë dëgjimit në cilësinë si të fajësuar, dëshmitarë
ose ekspert128.
Në rast se organet e policisë marrin në pyetje një person të caktuar, ndaj të cilit
ekziston arsyeja për dyshim se ky person mund të jetë kryerës i veprës penale dhe
llogaritet si i dyshuar, këtij personi domosdo duhet t’i bëhet me dije se për cilën vepër
penale është i dyshuar dhe kush është ajo bazë që mundëson dyshimin e tij. Gjithashtu, të
dyshuarit duhet t’i bëhet me dije:
se nuk është i obliguar t’u përgjigjet pyetjeve,
se nuk është i obliguar të deklarojë kundër vetes së tij ose të ndonjë të
afërmi të tij,
se nuk është i obliguar të pranojë fajësinë e tij,
se ka të drejtë për avokat, nëse dëshiron dhe i cili mundet të prezantojë
gjatë marrjes në pyetje të tij,
se gjithçka që do të thotë, në gjyq mundet të përdoret kundër tij.
Nëse i dyshuari deklaron se do avokat, dëgjimi i tij do të shtyhet deri në arritjen e tij,
gjegjësisht deri në afatin që do ta përcaktojë policia, i cili nuk mund të jetë më i shkurtër
se 2 orë. Gjatë dëgjimit të të dyshuarit, përveç avokatit, mundet të prezentojë edhe
paditësi shtetëror, i cili do të informohet nga policia për kohën e marrjes në pyetje.
Nëse i dyshuari në prezencë të avokatit do të mohojë të përgjigjet, pjesëtarët e
policisë në këtë rast do ta dëgjojnë në harmoni me rregullat që vlejnë për dëgjimin e të
fajësuarit. Gjatë dëgjimit të të dyshuarit policia duhet të përpilojë procesverbal, si dhe ky
proces mundet të incizohet me përdorimin e teknikave audio-vizuele dhe me pas këto
materiale do të përdoren si prova në procedurë penale.
Nëse i dyshuari nuk ka qenë i udhëzuar për të drejta që i takojnë, ose dhënia e
udhëzimeve nuk është përfshirë në procesverbal, ose ndaj tij është ushtruar dhunë,
kërcënimi ose metoda tjera të ngjashme, gjykata nuk guxon ta mbështesë vendimin e vet
mbi deklarata të këtilla. Nëse i dyshuari deklaron se nuk dëshiron avokat, ose nëse
avokati zgjedhur nuk është lajmëruar gjatë afatit që e ka përcaktuar policia, deklaratës së
marrë nga i dyshuari i bashkangjitet vërejtje zyrtare. Në të shtihen udhëzimet juridike që
i janë dhënë të dyshuarit, si dhe deklarata e tij, nëse ka dhënë deklaratë, si dhe vërejtjet
eventuale të të dyshuarit. Përmbajtja e vërejtjeve në fund i lexohet të dyshuarit dhe i jepet
një kopje nga ajo, të cilën ai e vërteton me firmosje të saj.
Me lejen e gjykatës hetuese, pjesëtarët e policisë mundet të mbledhin informacione
edhe nga personat që ndodhen në paraburgim, kur kjo është e nevojshme për zbulimin e
veprave të tjera penale të të njëjtit person, bashkëpunëtorët e tij, gjegjësisht zbulimin e
veprave penale të personave të tjerë. Këto informacione do të merren në prezencën e atij
personi, që do ta caktojë gjykata hetuese.
128 Shih: Përjashtim bën neni 148 i Ligjit të procedurës penale R.S. në bazë të të cilit i dyshuari dëgjohet
nga policia në prezencë të avokatit dhe ne harmoni me rregullat për marrje në pyetje të dyshuarin dhe në
këtë rast deklarata e fituar nga ai mundet të shfrytëzohet si provë në procedurë penale.
59
Në qoftë se bashkë me padinë penale do të dorëzohet edhe procesverbali i dëgjimit
ose prova të tjera, për të cilat paditësi shtetëror do të vlerësojë se mbi bazën e tyre mundet
të mbështetet vendimi i gjykatës, ato shkresa dhe prova do t’i dërgohen gjykatësit hetues,
gjegjësisht gjykatësit përkatës. Nëse fjala është për rastet kur Ligji i Procedurës Penale
përcakton se vendimi i gjykatës nuk mundet të mbështetet mbi deklaratat e dëshmitarëve,
të dyshuarit ose ekspertit, gjegjësisht mbi procesverbalet të realizuara në mënyrë
kundërligjore, inçizimeve dhe të ngjashme, gjykatësi hetues në bazë të detyrës zyrtare ose
me propozim të palës, këto do t’i veçojë apo do t’i heqë. Përderisa vendimi i veçimit
bëhet i plotfuqishëm, procesverbalet e veçuara dhe provat tjera do të mbyllen në pako të
veçantë dhe do të mbahen të ndara nga shkresat tjera dhe ato nuk është e mundur që të
përdorën më vonë gjatë procedurës, përveç në raste të veçanta. Domethënë, vendimin për
përdorimin e tyre e merr kryetari i gjykatës, kur vendos për raste delikate siç është rasti
me përdorimin e mjeteve juridike për atakimin e vendimeve të gjykatës, për gjërat
kryesore të procesit penal. Pasi që janë përdorur, procesverbalet dhe provat e veçuara
përsëri mbyllen në pako të veçanta në të cilën shënohet kush dhe kur janë përdorur këto.
60
2.7. Legjislacioni Procedural Penal i Republikës së Kroacisë
Ligji i Procedurës Penale i Kroacisë129 të dyshuarin e definon si individ në raport me
të cilin ekziston baza e dyshimit se ka kryer vepër penale ose ka marrë pjesë në kryerjen e
saj.
Në rastet kur kemi bazën e dyshimit se është kryer vepër penale, e cila ndiqet në bazë
të detyrës zyrtare, policia është e obliguar që të ndërmarrë të gjitha veprimet e
domosdoshme për të zbuluar autorin e veprës penale, që kryerësi apo bashkëfajtori të
mos fshihen ose të mos ikin, të zbulojë gjurmë dhe sende nga vepra penale, që do të
shërbejnë si prova për të dëshmuar fajësinë, si dhe të grumbullojë të gjitha informacionet
e nevojshme, që do të shërbejnë si bazë për të realizuar një procedurë penale të
suksesshme. Me qëllim që t’i realizojnë këto detyra, organet e policisë munden që midis
detyrave tjera të kërkojnë informacione të nevojshme nga qytetarët ( neni 2, 3, 4 )130. Nga
arsyeja e grumbullimit të informatave, pjesëtarët e policisë munden të thirrin persona për
biseda informative, kjo thirrje duhet të jetë brenda kornizave 06.00 deri 22.00 të orës,
vetëm në rastet kur ekziston rreziku nga zvarritja, atëherë thirrja mundet të bëhet edhe
jashtë kësaj kornize kohore. Gjithashtu, në raste të jashtëzakonshme individi mundet të
thirret edhe në rrugë gojore, ose duke përdorur mjetet e telekomunikimit dhe për këtë gjë
detyrimisht duhet t’i bëhet me dije për arsyen e kësaj forme të thirrjes.
Nëse i dyshuari nuk i përgjigjet pozitivisht ftesës për dëgjim, në këtë rast mundet me
detyrim të sillet nga policia, mirëpo për këtë mundësi paraprakisht duhet t’i bëhet me
dije te ftesa. Nëse personi i përgjigjet pozitivisht thirrjes ose i dyshuari që është sjellë me
detyrim refuzon të japë deklaratë, nuk mundet të thirret përsëri nga ana e policisë për të
njëjtën arsye.
Policia nuk mundet t’i marrë në pyetje qytetarët në cilësinë e të fajësuarve,
dëshmitarëve ose ekspertëve nga arsyeja se këtë të drejtë e ka gjykata.
Pasi të ketë filluar biseda me të dyshuarin, organet e policisë do të njoftojnë të dyshuarin
me bazën e dyshimit që ekziston kundër tij, si dhe do t’ia bëjnë me dije se nuk është i
obliguar që të mbrojë veten dhe t’u përgjigjet pyetjeve të parashtruara nga policia. Me
kërkesë dhe dëshirën e të dyshuarit, organet e punëve të brendshme do t’i mundësojnë të
marrë avokat dhe në ato raste dëgjimi i tij do shtyhet deri në ardhjen e avokatit, këtë të
drejtë e garanton neni 65, 66, 67, i Ligjit të Procedurës Penale të R.Kroacisë131, por më së
voni deri në 3 orë nga kërkesa e tij. Nëse nga rrethanat e rastit do të konstatohet se
mbrojtësi i zgjedhur nga i dyshuari nuk do të ketë mundësi që të vij në afatin e dhënë,
atëherë autoritetet policore të dyshuarit do t’i mundësojnë të marrë mbrojtës nga lista e
129 Shih: Ligji i procedurës penale Kroate është nxjerr në vitin 1997 ( Narodne novine, br. 110/97. ), që pas
sajë në pjesë të ndryshme është ndryshuar dhe plotësuar ( Narodne novine broj 27/98, 58/99, 112/99, 58/02
dhe 143/02.) 130 Shih: Zakonik U Kaznenom Postapku, Noradnim Novinima, Klasa, 022-03/13-01/227, Zagreb, 29.
studenoga 2013. 131 Shih: Po aty.
61
avokatëve kujdestarë, të cilën e përpilon dhoma Kroate e Avokatisë. Nëse i dyshuari nuk
merr mbrojtës ose mbrojtësi i zgjedhur nuk do arri në afatin e paracaktuar, autoritet
policore do të vazhdojnë me mbledhjen e informacioneve nga i dyshuari.
Procesverbalet e organeve policore nga deklarimi i të dyshuarit në prezencë të
avokatit mundet të përdoren si provë në procedurë penale. Gjithashtu, i dyshuari mundet
të dëgjohet edhe nga ana e paditësit shtetëror në harmoni me normat e Ligjit të
Procedurës Penale për dëgjimin e të fajësuarve, dhe për këtë procesverbalet e
grumbullimit të informacioneve nga i dyshuari nga ana e paditësit shtetëror në
prezencë të avokatit mund të përdoren si provë në procedurë penale ( neni 81, 82, 83,
84, 85, 86 )132.
2.8. Legjislacioni Procedural Penal i Federatës së Bosnjës dhe
Hercegovinës
Ligji i Procedurës Penale të Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës i obligon organet
e punëve të brendshme që në rastet kur kemi bazën e dyshimit se është kryer vepër
penale, e cila ndiqet në bazë të detyrës zyrtare, që të ndërmarrë të gjitha veprimet e
domosdoshme për të zbuluar kryerësin e veprës penale, që kryerësi apo bashkëfajtori të
mos fshihet ose të mos ikë, të zbulojë gjurmët dhe sendet nga vepra penale që do të
shërbejnë si prova për të dëshmuar fajësinë e tij, si dhe të grumbullojë të gjitha
informacionet e nevojshme, që do të shërbejnë si bazë për të realizuar një procedurë
penale të suksesshme. Me qëllim që t’i realizojnë këto detyra, organet e policisë munden
që midis detyrave tjera të kërkojnë informacione të nevojshme nga qytetarët, por në ftesë
patjetër duhet të jetë e potencuar arsyeja e thirrjes. Nëse marrja e informacioneve bëhet
nga i dyshuari, që është dhe objekti i këtij punimi, atij paraprakisht gjatë realizimit të këtij
procesi detyrimisht duhet t’i bëhet me dije:
se nuk është i obliguar t’u përgjigjet pyetjeve dhe të japë asnjë lloj të
deklaratës, përveç të dhënave për identitetin e tij,
se ka të drejtë për avokat nëse dëshiron dhe i cili mundet të prezantojë
gjatë marrjes në pyetje të tij ( neni 6,7,8 )133.
Është e ndaluar me ligj që nga i dyshuari, fajësuari ose kush do qoftë individ tjetër që
janë pjesë e procedurës të detyrohet që të pranojnë dyshimet e policisë ose të japin
deklarata kundër vullnetit të tyre134. Gjithashtu, gjykata nuk ka mundësi ta mbështesë
vendimin e vet mbi ato prova që janë mbledhur, duke shkelur liritë dhe të drejta
132 Shih: Zakonik U Kaznenom Postapku, Noradnim Novinima, Klasa, 022-03/13-01/227, Zagreb, 29.
studenoga 2013. 133 Shih: Zakon U Kriviçnon Postupku Bosne i Hercegovine, Entry into Force of the Law This Code shall
enter into force on March 1, 2003. 134 Shih: Po aty.
62
themelore të njerëzve të garantuara me kushtetutë dhe me konventa ndërkombëtare, as
ato prova që janë grumbulluar duke shkelur ligjin e procedurës penale.
2.9. Legjislacioni Procedural Penal i Distrikti ( rajoni) Brçko i Bosnjës
dhe Hercegovinës
Me marrëveshjen e Dejtonit të nënshkruar në Paris më 14 / dhjetor 1995 u formua
shteti i Bosnjës dhe Hercegovinës , i përbërë nga dy entitete: Republika Serbe dhe
Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës. Në bazë të kornizave të përgjithshme të
marrëveshjes për paqe në Bosnjë dhe Hercegovinë ( Aneksi 2 ) është përcaktuar vija e
kufitare midis Republikës Serbe dhe Bosnjës, përveç pjesës së kësaj vije në qytetin
Brçko, e cila është lënë që për këtë pjesë të vendosë Arbitrazhi. Gjykata e Arbitrazhit e
përbërë nga tre gjykatës nuk arriti që në afat prej një viti t’i zgjedh pyetjet kontestuese,
kështu që kryetari i Arbitrazhit solli vendim përfundimtar që kjo të bëhet pjesë e ish –
territorit të Brçkos135. Asambleja ( Kuvendi ) e Distriktit të Brçkosë së Bosnjës dhe
Hercegovinës, në mbledhjen e mbajtur 19 dhe 23 tetor të vitit 2000, miratoj Ligjin e
Procedurës Penale të Distriktit Brçko të Bosnjës dhe Hercegovinës, i cili do të hynte në
fuqi nga 1 / janar të vitit 2001. Megjithatë, për shkak të ndryshimeve dhe plotësimeve që i
bënë këtij ligji me 31 / janar 2001, Ligji hyri në fuqi më 1 / prill të vitit 2001.
Procedura Penale e Distriktit të Brçkos, vëzhguar në aspekt dinamik, është e përbërë
nga katër pjesë: hetimet, padija dhe bisedimet me të paditurin, seanca kryesore dhe
procedura me mjetet juridike për kundërshtimin e vendimit të gjykatës. Shikuar në aspekt
formal, procedura fillon në atë çast kur të dyshuarit do t’i vërtetohet aktakuza nga ana e
gjykatës136.
Ligji i Procedurës Penale të D. Brçko nuk njeh institucionin gjykatë hetuese dhe të
gjitha detyrat procedurale deri në momentin e dorëzimit të aktakuzës i udhëheq paditësi
publik137. Ligji i Procedurës Penale të D. Brçko me nocionin i dyshuar nënkupton
personin ndaj të cilit paditësi publik ose policia posedon dyshimin e bazuar se ka kryer
vepër penale. Hetimet i inicion ose urdhëron për ngritjen e tyre paditësi publik, përveç
nëse hetimi nuk është ngritur nga ana e personit të autorizuar zyrtar. Gjegjësisht, kur
arrijmë deri te dyshimi i bazuar se është kryer vepër penale, policia mundet vetë të
135 Shih: Sipas nenit 1. alineja 1. të Statutit Brçko Distriktit të Bosnjës dhe Hercegovinës, Distrikti Brçko
është e vetmja njësi administrative e vetëqeverisjes lokale e cila është nën suverenitetin e Bosnjës dhe
Hercegovinës. 136 Shih: Zakon U Kriviçnon Postupku Brçko Distrikta, Entry into Force of the Law This Code shall enter
into force on April 1, 2001. 137 Shih: Zakon U Kriviçnon Postupku Brçko Distrikta, Entry into Force of the Law This Code shall enter
into force on April 1, 2001.
63
iniciojë hetime. Në këtë rast procedimi apo veprimi i personit të autorizuar zyrtar mundet
të jetë në dy mënyra:
1. Nëse ekziston dyshimi i bazuar se është kryer vepër penale për të cilën ligji ka
parashikuar dënim me burgim nga 3 vjet e më shumë, personi i autorizuar zyrtar
është i obliguar që menjëherë ta lajmërojë paditësin publik dhe nën direktivat e tij
të ndërmerren masat e nevojshme që të gjendet personi i dyshuar, të pengohet ikja
apo fshehja e tij ose bashkëpjesëmarrësve të tij, të zbulohen dhe të ruhen gjurmët
dhe sendet e veprës penale të cilat do të na shërbejë si prova, si dhe të mblidhen të
gjithë informacionet që do të jenë në dobi të procedurës penale.
2. Nëse ekziston dyshimi i bazuar se është kryer vepër penale për të cilën ligji ka
parashikuar dënim me burgim deri më 3 vjet, personi i autorizuar zyrtar nuk
është i obliguar që menjëherë ta informojë paditësin publik, por duhet ta bëjë më
së voni deri 7 ditë nga dita që ka marrë vesh për veprën penale duke ia dorëzuar të
gjitha informacionet dhe materialet e hetimit që posedon138.
Me qëllim të grumbullimit të informacioneve, personi i autorizuar zyrtar mundet t’i
thirr qytetarët në hapësirat zyrtare me kusht që në ftesë të potencohet arsyeja e thirrjes.
Nëse i dyshuari pa arsye nuk i përgjigjet ftesës së organeve zyrtare ose qëllimisht i
shmanget ftesës, gjykatësi mundet me kërkesë të paditësit shtetëror të japë urdhëresë për
arrestimin e tij139.
Personi nga i cili policia pret informata të cilat do të jenë të rëndësishme për të
zhvilluar një procedurë penale të suksesshme, gjatë marrjes në pyetje nuk është i
detyruar që të japë asnjë lloj deklarate dhe të përgjigjet në pyetjet e parashtruara të
policisë, përveç të dhënave personale, kurse për këtë të drejtë personi zyrtar duhet t’ia
bëjë me dije. Të gjitha personat nga të cilat policia kërkon informacion të caktuar në
mesin e të cilave edhe nga i dyshuari kanë këto të drejta:
Nëse është fjala për të dyshuar, t’i bëhet me dije për arsyen për të cilën
llogaritet si i dyshuar.
Të drejtën që të mos përgjigjet në pyetjet e parashtruara nga policia ose
paditësi publik, dhe të njoftohet se çdo deklaratë që do të japë do të incizohet
dhe me pas do të përdoret si provë në procedurë penale.
Të drejtën për t’i ndihmuar avokati dhe të drejtën që mbrojtësi të jetë prezent
në çdo marrje në pyetje qoftë nga paditësi publik ose policia.
Të drejtën për avokat pa dëmshpërblim në rastet kur vetë nuk ka mundësi të
mbarti harxhimet për mbrojtjen e vetë, por në këtë rast avokati i caktohet nga
ana e Kryetarit të Gjykatës Themelore. Nëse i dyshuari kërkon mbrojtës,
marrja në pyetje nuk do të fillojë pa prezencën e tij140.
Të drejtën për shërbim pa pagesë për përkthyes nëse i dyshuari nuk e njeh
gjuhën që përdoret teksa merret në pyetje.
Këto janë të drejta të garantuar për të dyshuarin dhe nuk do të ketë mundësi që marrja
në pyetje të fillojë pa mos u plotësuar këto të drejta, sepse në fund procesverbali duhet të
firmoset edhe nga i dyshuari. Nëse i dyshuar në fillim heqë dorë nga e drejta për mbrojtës
138 Shih: Po aty. 139 Shih: Po aty. 140 Shih: Po aty.
64
dhe më vonë do të shprehë dëshirë që të ketë, marrja në pyetje do të ndalet dhe do të
vazhdohet kur të arrijë avokati.
Çdo marrje në pyetje e të dyshuarve do të incizohet në kastë audio ose vizuale në
harmoni me rregullat e poshtëshënuara:
I dyshuari do të njoftohet në gjuhën që e kupton se marrja në pyetje do të
incizohet në mënyrë audio-vizuale.
Në rast të ndërprerjes së marrjes në pyetje, arsyeja dhe koha e ndërprerjes do
të incizohet dhe koha kur do të vazhdojë marrja në pyetje, gjithashtu do të
incizohet.
Në fund të procesit të dyshuarit do t’i jepet mundësia që të sqarojë atë që ka
deklaruar dhe të shtojë diçka që do të dëshirojë.
Shkresat bashkë me kasetën do të kopjohen dhe në kohë të arsyeshme do t’i
jepen të dyshuarit141.
Deklaratën që do ta japë i dyshuari në përputhje me dispozitat e procedurës penale të
Distriktit Brçko, mundet të përdoren si provë në procedurën penale.
141 Shih: Zakon U Kriviçnon Postupku Brçko Distrikta, Entry into Force of the Law This Code shall enter
into force on April 1, 2001.
65
3. Parimi i kërkimit të të vërtetës materiale dhe marrja në pyetje
e të dyshuarit
Përpjekjet njerëzore për demaskimin e gënjeshtrës dhe gjetjen e të vërtetës kanë qenë
të pranishme gjatë gjithë formacioneve shoqëroro ekonomike, sepse konsiderohej se e
vërteta është forma më e lartë e shprehjes subjektive lidhur me një të vërtetë objektive, e
cila burimin e ka në ndërgjegjen njerëzore. Në kuadër të përpjekjeve të këtilla shoqëria ka
aplikuar burime të ndryshme të njohjes, si ato primitive142, ashtu dhe ato bashkëkohore.
Zhvillimi e shkencës dhe teknologjisë e ka lehtësuar në masë të madhe zbulimin e
gënjeshtrës. Mirëpo duhet të kemi ndërmend se edhe kriminelët, gjatë veprimtarisë së
tyre i përdorin këto të arritura shkencore – teknologjike, dhe kjo gjë e vështirëson edhe
më shumë reagimin ndaj këtyre dukurive.
Duke ndjekur pikëvështrimet e ndryshme filozofike, për të vërtetën mund të flitet si e
vërtetë absolute dhe relative, si dhe për të vërtetë subjektive dhe objektive143. Mjetet për
njohjen e së vërtetës për ndonjë fakt janë mendja dhe përvoja. E vërteta absolute, e cila
gjithkund është prezente, pikëmbështetjen e ka në analizë të pastër mendore. Prezencën e
saj e njohim nëpërmjet manifestimit dhe aktivitetit permanent në botën reale si vepër e
saj. E vërteta relative më tepër mbështete në përvojë dhe fitohet në rrugë mendore
perceptuese. Megjithatë, sado që e vërteta në procedurë penale është relative dhe e arritur
me ndihmën e mjeteve ligjore duhet të jetë jo vetëm e vërtetë për gjyqtarin ( e vërtetë
subjektive ), por dhe e vërtetë objektive ( e vërtetë për të gjitha )144.
Gjykata është e detyruar për vërtetimin e plotë dhe të saktë të fakteve me të vetmin
qëllim të arrijë deri te e vërteta lidhur me një proces të caktuar penal, dhe në nenin 7
thuhet:
1. Gjykata, prokurori i shtetit dhe policia të cilët marrin pjesë në procedurën penale
detyrohen që saktësisht dhe tërësisht t’i vërtetojnë faktet të cilat janë të rëndësishme për
marrjen e vendimit të ligjshëm.
2. Sipas dispozitave të parapara me këtë Kod, gjykata, prokurori i shtetit dhe policia që
marrin pjesë në procedurë penale detyrohen që me vëmendje dhe me përkushtim
maksimal profesional dhe me përkujdesje të njëjtë të vërtetojnë faktet kundër të
pandehurit si dhe ato në favor të tij, dhe para fillimit të procedurës dhe gjatë zhvillimit të
142 Shih: Zvonimir Roso në librin: Poligraf u kriminalistici, Zagreb, 1987, fq. 15, shkruan për metodat
primitive që kanë aplikuar civilizimet e hershme për zbulimi e gënjeshtrës. Në Afrikë falltarët zbulonin
fajtorin nëpërmjet aromës duke i marrë erë! Dalja e fajtorit para këtij personi që gëzonte autoritet
shkaktonte djersitjen e tij. Me gjasë falltari e ka pasur të zhvilluar shqisën e nuhatjes. Në të vërtetë
kinologët thonë se qeni nuhat djersën e personit, i cili frikësohet nga sulmi i tij. Prandaj me shumë i sulmon
personat e tillë. Kinezët qysh para epokës së re i jepnin të dyshuarit oriz të bluar që ta përtypte dhe, pas disa
minutash që ta pështyjë. I dyshuari konsiderohej fajtor nëse mielli i orizit nuk lagej. Sot kjo mund të
shpjegohet me ndikimin e emocionit të frikës, i cili ndikon në tharjen e gojës. Kanë ekzistuar edhe praktika
tjera, por duke mos dashur që mos ta rëndojmë punimin përmendëm vetëm këto. 143 Shih: E. Sahiti, Argumentimi në Procedurë Penale, Prishtinë, 1999, fq. 21. 144 Shih: Po aty. fq. 22.
66
saj t’i mundësojnë të pandehurit dhe mbrojtësit të tij shfrytëzimin e të gjitha fakteve dhe
provave që janë në favor të të pandehurit145.
Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda
një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj, e cila
do të vendosë si për mosmarrëveshjet në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij të natyrës
civile, ashtu edhe për bazueshmërinë e çdo akuze penale në ngarkim të tij ( neni 6 )146.
Konstatimi i gjendjes faktike në procedurë penale është proces shumë i ndërlikuar dhe
me përgjegjësi të lartë, e cila si detyrë u është besuar organeve të procedurës penale. Nga
realizimi me sukses i kësaj detyre procedurale në mënyrë të drejtpërdrejtë varet sjellja e
aktgjykimit të ligjshëm, i cili është qëllimi dhe funksioni final i gjykimit në një proces
penal. Gjegjësisht, zbatimi i drejtë i normave të të drejtës penale materiale, vlerësim i
drejtë i përgjegjësisë penale të kryerësve si dhe aplikimi i normave në bazë të cilave
realizohet individualizimi i sanksioneve penale do të jetë i mundur vetëm nëse në mënyrë
të plotë dhe të drejtë do të konstatohet gjendja faktike. Nëse gjendja faktike nuk do të
konstatohet drejt në këtë rast edhe dënimi do të mbështet në bazë të gabuar, gjë që do të
na çonte në shpalljen fajtorë të personave të pafajshëm dhe lënien të lirë të kryerësve të
vërtetë të veprave penale. Qëllimi themelor i procedurës penale është që të zbulohet
kryerësi i vërtetë i veprës penale, dhe se vetëm ai të dënohet dhe kjo duhet të arrihet me
format dhe mënyrat që ligji paraprakisht i ka përcaktuar. Dhe mu për këtë në procedurë
penale ekziston kërkesa e hulumtimit të plotë dhe të drejtë e të vërtetës të një vepre
penale dhe autorit të saj.
Në ligjin e procedurës penale të R. Maqedonisë në nenin 1 thuhet: Gjykata dhe
organet e shtetit që marrin pjesë në procedurë penale janë të obliguar që drejt dhe
plotësisht t’i vërtetojnë faktet, të cilat janë të rëndësishme për vendim të ligjshëm. Ky ligj
i përcakton rregullat për një procedurë të drejtë penale, ashtu që asnjë i pafajshëm mos të
dënohet, kurse fajtorit t’i shqiptohet dënimi sipas rregullave të parashikuara në këtë
ligj147. Gjykata dhe organet e shtetit janë të obliguara me vëmendje të barabartë t’i
hulumtojnë dhe konstatojnë edhe faktet që e ngarkojnë të akuzuarin, ashtu edhe ato që i
shkojnë në favor148.
Në lidhje me atë që paraprakisht u potencua, parashtrohet pyetja: Ç’është e vërteta?
Me të vërtetë nënkuptojmë një gjykim psikologjik ose një deklarim që është në harmoni
me të vërtetën objektive. Me fjalë të tjera, e vërteta është pasqyrim subjektiv i të vërtetës
objektive, të ndërgjegjes njerëzore. Sipas kësaj, e vërteta nuk është fakt, as send, gjendje
ose ndodhi. E vërteta është gjykim dhe deklarim që ka karakteristikë të caktuar. Parimi i
së vërtetetës materiale kërkon që të vërtetohen të gjitha faktet e rëndësishme ( relevante )
rreth një çështje penale, prandaj gjykata dhe organet shtetërore që marrin pjesë në
145 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale.
146 Shih: Konventa për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, ndryshuar me Protokollet
Nr. 11 dhe 14 shoqëruar nga Protokollet Nr. 1, 4, 6, 7, 12 e 13, Qershor, 2010.
147 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 148 Shih: Po aty.
67
procedurë penale kanë për detyrë të konstatojnë në mënyrë të vërtetë dhe të plotë faktet
që kanë rëndësi për marrjen e vendimit të ligjshëm149.
Numër i madh i teoricienëve të të drejtës procedurale penale, të vërtetë llogarisin atë
që gjykata konstaton në procedurë penale – e vërtetë materiale me të cilën nënkuptojmë
vërtetimin e plotë të të gjitha fakteve relevante nga të cilat varet zbatimi i të drejtës
penale materiale. Përkundrejt të vërtetës materiale ekziston e vërteta formale. Me të
vërtetë formale nënkuptojmë përputhje e konkluzioneve të gjykatës me aspektin formal
procedural apo situatën kur është respektuar forma e caktuar ligjore. E vërteta shpeshherë
do të jetë objekt kontestimi, por shikuar në aspekt filozofik, e vërteta është një, e vetme
dhe e pandarë dhe nuk ka më shumë lloje të të vërtetave. Me fjalë të tjera, në procedurë
penale e vërteta ose do të konstatohet ose jo. Gjendja faktike që gjykata e konstaton, ose
do të jetë në përputhje me të vërtetën, ose në raport me të do të jetë e gabuar. Primi i të
vërtetës materiale ka për qëllim që askush i pafajshëm të mos dënohet, e që fajtorit t’i
jepet dënimi i merituar, nën kushtet e parapara me ligjin penal. Megjithatë, përveç që
është “materiale” e vërteta deri te e cila arrihet në procedurë penale është edhe “relative”
dhe “subjektive”150.
Qëndrimi i ligjvënësit, kur është në pyetje hulumtimi i të vërtetës materiale është
plotësisht i qartë dhe si i tillë është i mbështetur në njërin nga parimet bazë të procedurës
penale, parimin e hulumtimit të të vërtetës materiale. Me qëllim që të arrimë deri te e
vërteta materiale ligjvënësi ka paraparë që edhe pohimi i të pandehurit t’i nënshtrohet
kontrollit, sikurse provat tjera. Sepse pohimi ka mundësi që të jepet edhe për shkaqe dhe
motive tjera, prandaj fitimi i tij nuk e liron gjykatën nga obligimi që të mos hulumtojë
edhe prova të tjera.
Organet e punëve të brendshme edhe pse pjesën më të madhe të detyrave i ndërmarrin
para fillimit të procedurës penale dhe nuk janë organ procedural, megjithatë detyrat dhe
angazhimet në zbulimin, zbardhjen dhe argumentimin e veprave penale synojë gjetjen e
të vërtetës materiale. Ky parim duhet të jetë i pranishëm gjatë tërë punës së personave të
autorizuar zyrtarë, që nga njohuritë e para për ekzistimin e veprës penale, deri në
përfundimin e këtij procesit151.
Njëra nga veprimet që ndërmerr policia edhe përpjekja që të arrijë deri te e vërteta kur
është në pyetje vepra penale dhe kryerësi i sajë, është edhe dëgjimi i të dyshuarit.
Shpeshherë ndodh, që organet punëve të brendshme duke dashur sa më shpejt që ta
zgjidhë një rast, gjatë dëgjimit të të dyshuarit vëmendjen e kanë të drejtuar vetëm në
grumbullimin a atyre provave që e rëndojnë të dyshuarin, ndërsa me qëllim i lënë pas
dore duke mos treguar interes për provat që shkojnë në interes të të dyshuarit, prova të
cilat mund edhe të tregojnë pafajësinë e tij. Veç kësaj, kriminalisti duhet detyrimisht me
kujdes të njëjtë t’i vështrojë të gjitha faktet dhe rrethanat, si ata të cilat në shikim duken të
vogla dhe të parëndësishme, ashtu edhe ata të cilat janë dukshme apo evidente.
149 Shih: Sahiti, E., E Drejta e Procedurës Penale, Prishtinë, 1986, fq. 41. 150 Shih: Subjektive është sepse për konstatimin e saj gjithmonë do të varet nga personalitetit i gjykatësit,
besueshmërisë së tij dhe përvojës. Mu për këtë, e njëjta lëndë provuese tek gjykatës të ndryshëm mundet të
lë ndikime të ndryshme. 151 Shih: Korajliç, N., Muharremi, D., Kriminalistika, Prishtinë, 2009, fq. 55.
68
Mundemi që të konstatojmë, se kriminalisti nëse synon të vërtetën, në çdo rast
konkret duhet që të gjithë faktet t’i vështrojë në vlerën reale të tyre, duke mos
mbivlerësuar as duke nënvlerësuar asnjërën nga ato. Megjithatë, që të këtë sukses në këtë
ai detyrimisht duhet të jetë i çliruar nga prirjet eventuale për grumbullimin vetëm të atyre
provave dhe rrethanave që rëndojnë të dyshuarin. Ky proces nuk është i lehtë nga arsyeja
e specifikave që ka, mirëpo nëse kriminalisti në këtë do të ketë sukses, do t’i tejkalojë
pengesat që qëndrojnë në rrugën e gjetjes dhe konstatimit të së vërtetës.
Sipas nenit 5 gjykata është e obliguar për gjykimi të drejte, të paanshem dhe në afat të
arsyeshem. Çdo person i dyshuar ose i akuzuar për vepër penale ka të drejtë të kërkojë
procedurë të paanshme penale të zbatuar në kohë të arsyeshme. Gjykata detyrohet të
kujdeset që procedura të zbatohet pa zvarritje dhe të pengohet çdo keqpërdorim i të
drejtave që u përkasin pjesëmarrësve në procedurë152. Neni 2 potencon se kusht për një
gjykim të drejtë është pavarësia dhe paanshmëria e gjykatës. Vetëm gjykata kompetente,
e pavarur dhe e paanshme mund t’i shqiptojë sanksion penal kryerësit të veprës penale në
procedurë të filluar dhe të zbatuar sipas këtij Kodi153. Fryma e Ligjit të Procedurës Penale
është e orjentuar drejt gjetjes të të vërtetës materiale gjatë një procesi penal. Andaj të
gjitha organet e shtetit janë të obliguar ta respektojnë këtë frymë gjatë ushtrimit të
detyrave të tyre. Në procedurë penale gjithmon duhet të synohet e vërteta objektive,
ndonëse deri te kjo e vërtetë, në të shumtën e rasteve, do të jetë vështirë të arrihet. Kjo e
vërtetë e arritur sipas mënyrës së përcaktuar ligjore, duhet të jetë e vërtetë dhe e
pranueshme për të gjitha subjektet e procedurës penale154. Me qëllim që të konstatohet e
vërteta materiale, ligjvënsi ka parashikuar që provat t’i nënshtrohen kontrollit. Ky proces,
të shumtën e rasteve, bëhet duke krahasuar provat konkrete me provat tjera që i referohen
rastit të dhënë155.
Nëse synon të vërtetën, punonjësi operativ duhet të ruhet nga subjektivizmi,
njëanshmëria, dhe të ngjashme si këto, të cilat janë të pandashme për konstatimin e të
vërtetës. Gjithashtu, vërtetimi i të vërtetës mundet të rëndohet nga simpatitë instiktive të
punonjësit operativ ndaj personave të caktuar, miqësitë, interesat e caktuara si dhe motive
tjera të ngjashme që mund të jenë prezent gjatë veprimeve praktike të kriminalistit. Për
këtë arsye, kriminalisti gjithmonë duhet të jetë vetëkritik ndaj veprimeve të veta, dhe nëse
vëren lëshime në punën e vet, nga ai pritet që këto t’i përmirësojë. Që kjo të arrihet
detyrimisht duhet të vij në shprehje profesionalizmi dhe etika personale e tij. Gjithmonë
duhet ta kemi parasysh rregullin e vjetër – të vërtetën mundet ta mësojë vetën ai që e
respekton atë.
Punonjësi operativ shpeshherë konsideron se nga pohimi apo pranimi i veprës nga i
dyshuari vërteton të vërtetën, dhe nga kjo, në rastin konkret nuk do të ketë nevojë për
vazhdimin e procedurës. Megjithatë, procedura e mbështetur mbi parimin e hulumtimit
të të vërtetës materiale, gjykatën nuk e lidh për pohimit të tij, kështu që i dyshuari që ka
152 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 153 Shih: Po aty. 154 Shih: Hajdari, A., E Drejta e Procedurës Penale, Prishtinë, 2006, fq. 71. 155 Shih: Po aty.
69
pranuar veprën mundet të lirohet nga gjykata, kurse ai dyshuar që ka mohuar veprën të
dënohet.
Ndoshta punonjësi operativ, duke ndërmarrë veprimet për dëgjimin e të dyshuarit,
nuk do të arrijë që të vërtetojë të gjitha faktet e domosdoshme për konstatimin e të
vërtetës materiale, mirëpo kombinimi i kësaj pune me ato operative dhe hetimore
gjithmonë do synojë në realizimin e këtij qëllimi. Që të arrihet kjo, hetimet e policisë
duhet të jenë objektive dhe të paanshme. Ata duhet t’i marrin parasysh dhe t’iu përshtaten
nevojave të veçanta të personave si fëmijët, të rinjtë, gratë, pakicat duke përfshire pakicat
etnike dhe personat në rrezik ( neni 34 )156.
Edhe Kodi i Procedures Penale garanton gjetjen e të vërtetës: Me këtë Kod caktohen
rregullat që garantojnë se asnjë person i pafajshëm nuk do të dënohet, ndërsa dënimi ose
sanksioni tjetër penal mund t’i shqiptohet vetëm personit i cili ka kryer vepër penale sipas
kushteve të parapara me Kodin Penal dhe me ligjet tjera të Kosovës në bazë të të cilave
janë paraparë veprat penale sipas procedurës së zbatuar në mënyrë të drejtë dhe të
ligjshme para gjykatës kompetente ( neni 1 )157.
Mossuksesi eventual në konstatimin e të vërtetës si pasojë mund të ketë atë që një i
pafajshëm të akuzohet ( eventualisht edhe të dënohet ) për veprën penale të cilën nuk e
ka kryer, ose procedura penale të ndërpritet për shkak të mungesës së provave. Në të dyja
rastet kryerësi i veprës penale do të mbetet i lirë, i gatshëm dhe i inkurajuar të kryejë
vepër të re penale, duke i sjell në ketë mënyrë dëme të konsiderueshme tërë shoqërisë.
156 Shih: Kodi i Etikës së Policisë së Kosovës. 157 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale.
70
KREU II
POZITA JURIDIKE E TË DYSHARIT DHE TË DREJTAT E
PËRGJITHSHME TË TIJ GJATË PROCEDURËS
PARAPENALE
1. Kuptimi dhe nocioni i dyshuar
Pas pranimit të informatës për një vepër penale të dyshuar, policia heton nëse ka
dyshim të arsyeshëm që një vepër penale e cila ndiqet sipas detyrës të jetë kryer. Policia
heton veprat penale dhe ndërmerr të gjitha masat e nevojshme që të zbulojë
vendndodhjen e kryerësit, të ndalojë kryerësin ose ndihmësin e tij nga fshehja ose
arratisja, të zbulojë dhe të ruajë gjurmët dhe provat tjera të veprës penale dhe sendet të
cilat mund të shërbejnë si prova, dhe të mbledhë të gjitha informacionet të cilat mund të
përdoren në procedurë penale ( neni 70 )158.
I dyshuar është personi ndaj të cilit para ngritjes së procedurës penale organet
kompetente shtetërore ndërmarrin disa veprime nga arsyeja e ekzistimit të bazës së
dyshimit se ai ka kryer vepër penale. Që një person të marrë statusin i dyshuar duhet:
Të ekzistojë baza e dyshimit se ai ka kryer vepër penale,
Drejtpërdrejt ndaj këtij personi organet kompetente duhet të ndërmarrin disa
veprime të caktuara ( thirrjen, dëgjimin në cilësinë e të dyshuarit... ).
Meqenëse ligji nuk jep shpjegime të hollësishme lidhur me nocioni “bazë dyshimi”,
parashtrohet pyetja: Çfarë kualiteti dhe kuantiteti duhet të kenë faktet dhe rrethanat e një
vepre që të mundë të nxirret konstatimi se ekziston baza e dyshimit se është kryer vepër
penale? Domethënë, ligji i procedurës penale sjell ( qoftë në mënyrë të qartë dhe të
prerë, qoftë në mënyrë të heshtur ) lloje të ndryshme të shkallëve të dyshimit, të cilat
duhet të ekzistojnë në fazat e ndryshme të procedurës penale. Nëpërmjet bazës së
dyshimit deri të ngritja e procedurës penale dhe në hetime, nga ngritja e padisë e deri te
seanca kryesore, është proces i cili detyrimisht duhet të arrij te e vërteta e mishëruar në
aktgjykim të formës së prerë. Kështu pra, ligji i procedurës penale na ofron shkallë të
ndryshme të dyshimit por ata më pas nuk i definon, vetëm se bënë vlerësimin se a
ekzistojnë ato, duke mos ia lënë këtë të drejtë vlerësimi asnjë organi shtetërorë. Nëse
kemi parasysh se aty ku ekziston mundësia e vendosjes në bazë të vlerësimit subjektiv,
ekziston në të njëjtën kohë edhe rreziku që të gabohet, gjegjësisht kjo e drejtë të
keqpërdoret.
Arritja e cilësisë si i dyshuar personit i ofron një fond të caktuar Kushtetuese dhe
ligjore të të drejtave të garantuara ( psh. Që t’i bëhet me dije për bazën e dyshimit që
është kundër tij, e drejta për mbrojtje, se ka të drejtë të mos përgjigjet etj). Ligji i
Procedurës Penale të R. Maqedonisë në nenin 276 thotë: ‘’Kur ekziston baza e dyshimit
158 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
71
se është kryer vepër penale, organet e punëve të brendshme kanë për detyrë që t’i
ndërmarrin të gjitha veprimet operative dhe taktike, për ta zbuluar veprën penale’’159.
Nëse policia gjatë grumbullimit të informacioneve vlerëson se qytetari i thirrur mundet të
llogaritet si i dyshuar, është e obliguar ta njoftojë për këtë Prokurorin Publik, kurse të
dyshuarin me të drejtat që i posedon ( neni 279 )160. Mund të kemi situatë që i njëjti
material provues një punonjësi operativ t’i ofrojë bazë për inicim të procedurës
parapenale, gjegjësisht cilësimin e një personi të caktuar si i dyshuar, ndërsa ndonjë tjetri
punonjësi operativ, në bazë të materialit të njëjtë, mundet të llogarisë se nuk janë
plotësuar kushtet për një gjë të këtillë. Situata do të ishte shumë e thjeshtë nëse ligjvënësi
do t’i kishte definuar këto nocione dhe paraprakisht të shkruheshin në mënyrë taksative
kushtet që duhet të plotësohen për të cilësuar një gjendje si “bazën e dyshimit” dhe cilat
për “dyshimin e bazuar”, dhe në ketë mënyrë në masë të madhe do të eliminonim
subjektivitetin e personit, i cili është i ngarkuar zyrtarisht që të vlerësojë ekzistimin e
tyre. Nevoja për definimin e tyre është edhe më e madhe, sepse vlerësimet e ndryshme të
shkallës së dyshimit janë si kritere për ndërmarrjen e veprimeve të caktuara të parapara
edhe për situata tjera procedurale161, dhe jo vetën për inicimin e procedurës penale dhe
cilësimin e një personi si i dyshuar që është objekt i këtij punimi. Pra, i pakontestueshëm
është interesi që ligjvënësi këtë përkufizim ta bëjë. Megjithatë, kjo nuk është aspak e
lehtë, madje parashtrohet edhe dilema se a do të ketë mundësi që kjo të parashihet në
mënyrë precize lidhur me provat, sepse dyshimi është një kategori gnoseologjike. Dikush
ndoshta do të shprehë mendimin se nga ligjvënësi nuk duhet të pritet një detyrë e këtillë (
as që kjo punë është detyrë e tij ) që të definojë nocione të kësaj natyre, të cilat në
esencën e tyre nuk janë materie juridike, por u takojnë fushave të tjera shkencore (
psikologjisë, medicinës, ose si në këtë rast gnoseologjisë162 ). Megjithatë, kjo nuk mundet
të pranohet nga arsyeja se ligjvënësi domosdo duhet të definojë të gjitha nocionet e
shkruara në ligjet e ndryshme, duke u thirrur në domethënien esenciale të atyre nocioneve
sipas disiplinave të tyre amë.
Lidhur me përkufizimin e nocionit “baza e dyshimit” ka dhënë Prof. Dr. Lazina i cili
thotë: ‘’Nocioni “bazë e dyshimit” domosdo duhet të përmbajë të gjitha elementet e
nocionit të përgjithshëm të dyshimit dhe më pas të sigurojë dallimin midis dyshimit të
thjeshtë nga ai bazuar’’. Bazë e dyshimit ekziston në rastin kur provat dhe rrethanat nga
vepra penale janë bazë dyshimi që dëshmojnë për të dyshuarin se mund te jetë kryerës i
159 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 160 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 161 Shih: Kështu për shembull, bazë dyshimi mundet të kemi edhe ndaj ekspertit ku ligji i procedurës
penale të R. Maqedonisë thotë: nëse eksperti gjatë seancës kryesore do të japë deklarim të rrejshëm, nuk
mundet që për këtë vepër penale menjëherë të gjykohet. Gjithashtu, kur është fjala për dyshimin e bazuar,
kjo gjendje nuk përdoret vetëm si kusht për të iniciuar procedurën hetimore, por edhe për disa veprime
tjera procedurale, psh. Për përcaktimin e paraburgimit ndaj ndonjë të dyshuari, dhe në këtë rast po në të
njëjtin ligj thyhet: ‘’Nëse ekziston dyshimi i bazuar se ndonjë person ka kryer vepër penale, paraburgimi
ndaj këtij personi mundet t’i përcaktohet në rastet kuar i dyshuari fshihet, është në arrati, nëse ekziston frikë
e bazuar se do t’i zhdukë gjurmët, se do të ndikojë te dëshmitarët’’. 162 Shih: Një nga pjesët më të rëndësishme filozofike që tregon burimet, metodat dhe format e njohjes,
teoria e njohjes.
72
veprës penale, ku nga këto prova më së paku ekziston mundësia që ky i dyshuar të mos ta
ketë kryer këtë vepër penale. Edhe në rastin kur provat na japin mundësi të barabartë,
për të kuptuar se i dyshuari edhe mund, edhe jo ta ketë kryer veprën penale, përsëri kemi
“bazë dyshimi”, por në rast se provat dhe rrethanat vetëm japin parandjenjë ose na
tregojnë për jo besueshmëri, atëherë bëhet fjalë për dyshim të thjeshtë163.
Në fjalorin Kriminalistik autori Dushko Modli dhe Nexhat Korajliç nocionin dyshim
i bazuar e emërtojnë si të kuptueshme, e bazuar dhe serioze. Kjo është shkallë më e lartë
e dyshimit, e cila është e bazuar në provat e grumbulluara dhe është e përshtatshme për
zgjidhjen e rasteve penale juridike. Emërtohet edhe si “dyshim shumë i mjaftueshëm”.
Përmbajtja e dyshimit precizohet nga përvoja e gjatë juridike. Kurse nocionin baza e
dyshimit e kanë kufizuar si fillim i formës së dyshimit për policinë mbi bazën e së cilës
fillojnë të ashtuquajturat veprime kriminalistike. Fjala është për formë dyshimi të
besueshme, e cila bazohet në rrethana të caktuara, të cilat tregojnë për mundësinë e
ekzistimit të veprës penale dhe të ndonjë personi si kryerës i saj. Kjo shpesh na jep
mundësi që të sjellim diagnoza preliminare dhe diferencuese kriminalistike, për
vështrimin e veprave dhe kryesve të mundshëm. Emërtohet edhe si “dyshim i
mjaftueshëm apo kënaqshëm”164.
163 Shih: Lzin, Xh., In dubio pro reo u krivicnom postupku, Naucna knjiga, Beograd, 1995, ct.19. 164 Shih: D. Modli., N. Korajlic, Kriminalisticki Rjecnik, Teshanj, 2002, fq.420-21.
73
2. Pozita juridike e të dyshuarit dhe të drejtat e përgjithshme të tij
gjatë procedurës parapenale
Hetimi paraprak fillohet me vendim të prokurorit të shtetit nga neni 104 të këtij Kodi
( neni 102, pika 2 )165. Në procedurë paraprake të dyshuarin e merr në pyetje prokurori i
shteti, por këtë të drejtë ai mundet t’ia besojë policisë.
1.Të pandehurin e merr në pyetje prokurori i shtetit. Prokurori i shtetit marrjen në pyetje
mund t’ia besojë policisë.
2. Para çdo marrjeje në pyetje, pavarësisht se a është i ndaluar ose në liri, të pandehurit i
lexohet paralajmërimi nga neni 125, paragrafi 3. të këtij Kodi.
3. Para çdo marrjeje në pyetje, i pandehuri informohet për:
3.1. veprën penale për të cilën akuzohet; dhe
3.2. faktin se ai mund të kërkojë marrjen e provave për mbrojtjen e tij. Kur i pandehuri
është në paraburgim, para çdo marrjeje në pyetje ai gjithashtu informohet për të drejtën e
tij për të pasur mbrojtës, nëse nuk mund t’i paguajë shpenzimet për ndihmë juridike.
3.3. e drejta për të heshtur dhe të mos përgjigjet në asnjë pyetje, përveç se të japë
informacion në lidhje me identitetin e tij / të saj.
4. I pandehuri ka të drejtë të këshillohet me mbrojtësin e tij para dhe gjatë marrjes në
pyetje.
5. Kur veprohet sipas këtij neni, çdo marrje në pyetje e të pandehurit nga policia ose
prokurori i shtetit incizohet audio ose video në pajtim me nenin 208 ose 209 të këtij Kodi.
Në rastet kur praktikisht kjo është e pamundur, procesverbali me shkrim i marrjes në
pyetje bëhet në pajtim me Kapitullin XI të këtij Kodi dhe në procesverbal shënohen
arsyet pse marrja në pyetje nuk ka mund të incizohet audio ose video ( neni 152 )166. E
drejta e të pandehurit në përkthim. 1. I pandehuri merret në pyetje me ndihmën e
përkthyesit në rastet e parapara nga ky Kod.
165 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë
Kodi Nr. 04/L-123 i Procedurës Penale. 166 Shih: Po aty.
74
2. Kur i pandehuri është shurdh ose memec, pyetjet i bëhen nëpërmjet një përkthyesi të
kualifikuar për gjuhën e shenjave ose me shkrim. Nëse marrja në pyetje nuk mund të
zbatohet në këtë mënyrë, personi i cili di të komunikojë me të pandehurin ftohet në rolin
e përkthyesit, por jo në rastet kur ka konflikt interesi ( neni 153 )167.
Ekzistimi i bazës së dyshimit se një person i caktuar ka kryer vepër penale, për
punonjësit e policisë krijon gjendje pasigurie lidhje me fajësinë e tij. Me aplikimin e
veprimeve dhe masave të caktuara operative kjo gjendje duhet të sillet në nivel të sigurta,
duke e hedhur dyshimin ekzistues, ose duke vërtetuar supozimin se ky dyshim është i
bazuar. Pas pranimit të informatës për një vepër penale të dyshuar, policia heton nëse ka
dyshim të arsyeshëm që një vepër penale e cila ndiqet sipas detyrës të jetë kryer. Policia
heton veprat penale dhe ndërmerr të gjitha masat e nevojshme që të zbulojë
vendndodhjen e kryerësit, të ndalojë kryerësin ose ndihmësin e tij nga fshehja ose
arratisja, të zbulojë dhe të ruajë gjurmët dhe provat tjera të veprës penale dhe sendet të
cilat mund të shërbejnë si prova, dhe të mbledhë të gjitha informacionet të cilat mund të
përdoren në procedurë penale ( neni 70 pika 1 dhe 2 )168. Masat dhe veprimet që
ndërmerren në këto raste, në masë të madhe apo të vogël mundet t’i cenojnë liritë dhe të
drejta themelore të individit. Këto liri dhe të drejta u janë të garantuara me Kushtetutë,
ligje dhe me Konventa Ndërkombëtare çdo qytetari, si dhe të dyshuarve, pavarësisht nga
ajo se ai vërtetë është kryerës i veprës ose jo. Kur kemi parasysh natyrën e procedurës
parapenale, këto të drejta nuk ka mundësi që të jenë të njëjta, as për nga lloji, e as për nga
vëllimi, si të drejtat që i posedon i dyshuari në procedurën penale.
Duke analizuar normat juridike të ligjit të procedurës penale, të cilat rregullojnë
pozitën dhe të drejtat e përgjithshme e të dyshuarve, mundemi të konstatojmë si vijon:
Menjëherë pas privimit nga liria i dyshuari detyrimisht duhet të njoftohet në
gjuhën e tij ose gjuhën që ai e kupton për arsyen e privimit të lirisë, si dhe
njëkohësisht të i bëhet me dije se nuk është i obliguar që të japë deklaratë, se ka të
drejtë për t’u mbrojtur me avokat nëse dëshiron si dhe, të njoftohen familjarët e tij
për rastin. Nëse privimi nga liria është bërë pa vendim të gjykatës, i dyshuari ka të
drejtë që pa zvarritje në kohë të dërgohet para gjykatësit hetues kompetent.
Se të dyshuarit mundet t’i caktohet masa për ndalim me qëllim të mbledhjes së
informatave dhe marrjes në pyetje, por jo më gjatë se 48 orë ( ligji i procedurës
penale të R. M )169.
Marrja në pyetje e të pandehurit gjatë deklaratës në procedurë paraprake realizohet:
3. Marrja në pyetje zbatohet duke respektuar plotësisht dinjitetin e të pandehurit.
4. Të pandehurit pyetjet i parashtrohen në mënyrë të qartë, të kuptueshme dhe të përpiktë.
Pyetjet të pandehurit nuk duhet parashtruar në bazë të supozimit që i pandehuri ka
pranuar diçka që ai nuk e ka pranuar. Të pandehurit mund t’i kërkohet që të pohojë ose të
mohojë fakte të caktuara.
5. Ndalesat nga paragrafi 4. i këtij neni zbatohen pavarësisht nga pëlqimi i të pandehurit.
167 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 168 Shih: Po aty. 169 Shih: J. Preovski, M. Krecovcki, Zakon za krivicna postapka, objasnuvanje, komentari, sudska praktika
i obrasci za prakticna primena, Skopje, 1997, fq. 190.
75
6. Të pandehurit i parashtrohen pyetje bazuar në provat dhe shkresat që janë relevante për
procedurën penale. Gjatë pyetjeve që kanë të bëjnë me prova apo dokumente, të
pandehurit i paraqitet çdo provë ose shkresë relevante. Provat ose dokumentet
identifikohen qartë në procesverbal.
7. Sendet të cilat janë të lidhura me veprën penale ose të cilat shërbejnë si provë, pas
përshkrimit nga i pandehuri atij i prezantohen për njohje. Nëse këto sende nuk mund të
sillen, i pandehuri dërgohet në vendin ku ato ndodhen.
8. Marrja në pyetje të pandehurit duhet t’i ofrojë mundësinë për t’i kundërshtuar arsyet e
dyshimit kundër tij dhe për të nxjerrë në pah faktet që janë në favor të tij ( neni 154 )170.
I dyshuari para organeve të punëve të brendshme mundet të merret në pyetje pa
prezencën e mbrojtësit, nëse nuk kemi kushte për mbrojtje të detyrueshme, nëse i është
shqiptuar ndalesë për këtë të drejtë, nëse mbrojtësi nuk do të jetë i pranishëm, edhe pse ka
qenë i informuar për kohën e dëgjimit dhe, nëse nuk do të ketë mundësi që i dyshuari të
marrë mbrojtës tjetër, apo nëse i dyshuari nuk ka angazhuar mbrojtës brenda afatit ligjor
prej 24 orësh nga momenti i njoftimit për këtë të drejtë, përveç në rastet kur kërkohet
mbrojtje e detyrueshme. Në rast se i dyshuari do të merret në pyetje pa prezencën e
mbrojtësit, procesverbalet e dëgjimit të tij nuk mundet të merren si dëshmi në procedurë
penale.
Gjatë thirrjes nga ana e organeve të punëve të brendshme për shkak të marrjes së
informacionit përveç arsyes të thirrjes, duhet të nënvizohet edhe cilësia e marrësit në
pyetje ( në cilën cilësi është i thirruri, si i dyshuar, si person që ka njohuri për veprën ).
Gjithashtu, në fletëthirrje duhet t’i bëhet me dije për të drejtën e angazhimit të mbrojtësit,
në rastet kur i dyshuari në prezencë të mbrojtësit do të refuzojë të japë deklaratë, në këtë
rast punonjësit e policisë do ta marrin në pyetje në bazë të normave ligjore që vlejnë për
marrje në pyetje të akuzuarin në procedurë penale171.
Në rast se një person thirret për marrje në pyetje nga policia, por jo në cilësinë e të
dyshuarit, por gjatë marrjes në pyetje punonjësi i policisë vlerëson se qytetari i thirrur
mundet të llogaritet si i dyshuar, në ketë rast punonjësi i policisë është i obliguar që
menjëherë këtë qytetar ta njoftojë për veprën penale për të cilën ngarkohet dhe për bazën
e dyshimit që ekziston ndaj tij, për të drejtë e marrjes së mbrojtësit që të prezantoj gjatë
vazhdimit të marrjes në pyetje, të drejtën se nuk është i obliguar pa mbrojtës t’u
përgjigjet pyetjeve të parashtruara, si dhe në rast të ndalimit të tij t’i bëhet me dije për të
drejtat ndaj personave të ndaluar që parasheh ligji.
Lidhur me dëgjimin, i dyshuari posedon këto të drejta te garantuara me ligj:
t’i bëhet me dije se gjatë marrjes në pyetje mundet të prezantojë edhe mbrojtësi
dhe gjithçka që do të deklarojë mundet t’i përdoren kundër tij si prova;
të njoftohet për çka dyshohet nda tij, bazat e dyshimit që janë kundër tij, se nuk
është i obliguar të paraqesë mbrojtjen e vet, as që t’u përgjigjet pyetjeve nëse nuk
dëshiron;
170 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 171 Shih: J. Preovski, M. Krecovcki, Zakon za krivicna postapka, objasnuvanje, komentari, sudska praktika
i obrasci za prakticna primena, Skopje, 1997, fq. 210-211.
76
edhe për kundër asaj se është i dyshuar, ka të drejtë për bisedë të fshehët dhe me
mirëbesim me mbrojtësin. Kjo bisedë mundet të kontrollohet, por jo edhe të
dëgjohet nga policia dhe nuk është e kufizuar në kohë;
i dyshuari që është dëgjuar sipas normave të LPP nga ana e gjykatësit hetues ose
policia, ka të drejtë të ofrojë për shqyrtim shkresa dhe sende të cilat do t’i
shërbejnë si prova;
ka të drejtë që t’i lexohet procesverbali i marrjes në pyetje, dhe për këtë duhet t’i
bëhet me dije. Në procesverbal duhet të potencohet se a është njoftuar për këtë
dhe a është lexuar procesverbali;
ndaj të dyshuarit nuk guxon që të përdoret dhuna, kërcënimi, mashtrimi, premtimi
ose metoda tjera të ngjashme, me anë të së cilave që të arrihet deri të deklarimi
apo pranimi i ndonjë fakti, të cilat do mundeshin të përdoren kundër tij si prova;
dëgjimi i të dyshuarit nuk mundet të zgjas më shumë se katër orë172.
Të gjitha të dhënat nga i dyshuari, si dhe të gjitha paralajmërimet të cilat domosdo
duhet që t’i paraqiten atij, në kuptim të të drejtave të tij, domosdo duhet të shtihen në
procesverbalin që është përpiluar gjatë marrjes në pyetja. Në të kundërtën, deklarimet e të
dyshuarit nuk do mundet të merren si bazë mbi të cilat do të mbështetej vendimi i
gjykatës.
Mbi bazën e lejes paraprake nga gjykatësi hetues, kur kjo është e domosdoshme për
shkak konstatimit të identifikimit, ose në raste tjera nga arsyeja e interesit për zbatim të
suksesshëm të procedurës, organet e punëve të brendshme mundet ta fotografojnë të
dyshuarin, t’i marrin shenjat e gishtave (vijat papilare), ta shpallin publikisht foton e të
dyshuarit dhe të ndërmarrin veprime tjera që janë të nevojshme për identifikimin e tij (
neni 76 )173.
Nëse marrja në pyetje e të pandehurit është zbatuar në shkelje të dispozitave nga neni
257, paragrafi 4. ose neni 152 i këtij Kodi, deklarimet e të pandehurit janë të
papranueshme ( neni 155 )174.
Nga gjithë kjo që u prezantua paraprakisht, mundemi të konstatojmë se të drejtat që i
posedon i dyshuari janë adekuate për pozitën që ai ka. Gjegjësisht, e pakontestueshme
është se të dyshuarit domosdo duhet t’i pranohen disa të drejta të caktuara gjatë
procedurës parapenale, por këto të drejta, për nga natyra dhe vëllimi, duhet të jenë të
atilla që në asnjë mënyrë të mos e vënë në pikëpyetje qëllimin e procedurës parapenale –
zbulimin e veprave penale dhe kryerësve të tyre. Kërkesën lidhur me këto të drejta në
mënyrë të plotë e përmbush ligji aktual i procedurës penale, edhe pse praktika nga ana e
organeve të punëve të brendshme lë shumë për të dëshiruar, sepse shumë veprime që
ndërmarrin ato në disa raste janë në kundërshtim me normat ligjore dhe parimet bazë të
demokracisë ( parimi i legalitetit ).
172 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 173 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale. 174 Shih: Po aty.
77
AVOKATIA “INSTITUTI I MBROJTJES” NË PROCEDURË
PARAPENALE
1. E drejta në mbrojtje – trajtim i përgjithshëm
E drejta për mbrojtje është institut i ndërlikuar procedural penal. Për të kuptuar
esencën e saj duhet fillimisht t’i qasemi kuptimit dhe përkufizimit etimologjik të saj.
Nocioni mbrojtje (avokat) gjenezën e ka nga folja e gjuhës latine advoco që do të thotë të
thërrasësh Zotin për ndihmë, dhe në bazë të kësaj domethënie do të arrijmë deri te
esenca e kuptimit gjuhësor dhe përkufizimit të nocionit mbrojtje.
Në kuptim procedural penal mbrojtja mundet të definohet si aktivitet procedural, i
orientuar ta sulmojë padinë në tërësi apo pjesërisht, e cila ka si qëllim gjetjen e fakteve
dhe rrethanave, që do të shkojnë në interes të të akuzuarit gjatë një procesi procedural
penal. Nga Revolucioni Francez në fund të shekullit XVIII, kjo e drejtë llogaritej si e
drejtë natyrore e qytetarit, e cila nuk ka mundësi që me ligj t’i merret, por vetë duhet të
përcaktohen rregullat se kur mundet të realizohet kjo e drejtë. Ekzistimi i të drejtës për
mbrojtje nuk është vetëm në interes të qytetarit që ballafaqohet me shtetin dhe aparatin e
pushtetit, por është në interes të shoqërisë si tërësi, e cila nuk ka asnjë arsye që i
pafajshmi të dënohet, kurse fajtori t’i shmanget përgjegjësisë dhe dënimit të merituar. I
dyshuari dhe i pandehuri kanë të drejtë të kenë mbrojtës gjatë gjithë fazave të procedurës
penale ( neni 53, pika 1 )175.
Gjegjësisht, shteti i ruan interesat dhe vlerat e tij të përgjithshme duke ua marrë
kryesve të veprave penale disa nga të drejtat personale të tyre si që janë liria, dinjiteti,
pasuria etj. E gjithë kjo duhet të bëhet në përputhje me sanksionet paraprakisht të
parashikuara dhe në harmoni me parimin nullum crimen sine lege, nullua poene sine
lege ( nuk ka krim ose vepër penale, e cila nuk është e paraparë me ligj si e tillë, dhe nuk
ka dënim që nuk është paraparë me ligj ). Në këtë kontekst duhet ta shohim rëndësinë e
mbrojtjes si i vetmi lajm i shpresës për personin, i cili ka gabuar rëndë në pikëpamje të
vlerave vitale të shoqërisë si tërësi. Mbrojtja është e domosdoshme jo vetëm në rastin e
procedurës penale të ndërlikuar e cila ka për qëllim që të vërtetojë se a është i dyshuari
kryerësi i vërtetë i veprës penale, por edhe në rastet kur kruesi i veprës dihet që në fillim
të procedurës në raste kur ai dë të kapet në flagrancë. Por edhe atëherë, edhe pse personi
pa dyshim është kryerës i veprës penale, duhet të shikohet përgjegjësia e tij dhe
parandalimi që atij të mos t’i shqiptohen sanksione më të rënda kundrejt atyre që
parasheh ligji për atë rast. Zgjedhja e mbrojtësit për personin e ndaluar, të arrestuar ose të
dënuar me burgim, derisa ky person nuk e ka bërë vetë zgjedhjen,
175 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë, Kodi Nr. 04/L-123
i Procedurës Penale.
78
mund të bëhet nga një i afërm i tij, në format e parashikuara nga paragrafi 2. ( neni 48
pika 3 )176.
Me mbrojtjen i dyshuari jo vetëm që u kundërpërgjigjet sulmeve të akuzuesit, ai në të
njëjtën kohë mbrohet edhe nga gabimet eventuale të gjykatës si dhe vendimet
kundërligjore të tyre.
E drejtë në mbrojtje, si njëra nga të drejtat themelore të njeriut, në mënyrë adekuate
është përfaqësuar në numër të përcaktuar të akteve juridike ndërkombëtare që rregullojë
materien e lirive dhe të drejtave të njeriut. Këtu para se gjithash duhet të potencojmë
deklaratën e përgjithshme për të drejtat e njeriut e miratuar në vitin 1948 nga Kuvendi i
Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, e cila nëpërmjet parimit të prezumimit të
pafajësisë parasheh dhe të drejtën e mbrojtjes në procedurë penale ku thuhet: “Secili që
fajësohet për vepër penale ka të drejtë që të trajtohet si i pafajshëm, përderisa në bazë të
ligjit në seancën kryesore nuk do të dëshmohet fajësia e tij, në të cilën duhet që të
sigurohen të gjitha mekanizmat garantues për mbrojtjen e tij”177. Gjithashtu, Organizata e
Kombeve të Bashkuara hartoj një Pakt Ndërkombëtar për të drejtat qytetare dhe politike, i
cili unanimisht u miratua në vitin 1966, me anë të cilit u përcaktua minimumi i
garantimit, që i fajësuari të ketë në dispozicion kohë të mjaftueshme për përgatitjen e
mbrojtjes së tij dhe të komunikimit me avokatin sipas zgjedhjes së tij, nëse nuk ka
përfaqësues juridik, të njoftohet me të drejtën se këtë mundet ta ketë, dhe në rastet kur
është në interes të drejtësisë, duhet t’i caktohet mbrojtësi sipas detyrës zyrtare, pa pagesë
të shpenzimeve nëse nuk posedon mjete për mbulimin e këtyre shpenzimeve178.
Përveç kësaj edhe Konventa Evropiane për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave
themelore të njeriut, e cila ka hy në fuqi vitin 1953, kur flet për të drejtat e të fajësuarit,
ndër të tjerat thotë: “Secili i fajësuar ka të drejtë që të mbrohet ose vetë ose me ndihmën e
avokatit që e zgjedh vetë, në rast se nuk posedon mjete financiare të mjaftueshme që të
mbulojë këtë shërbim, ky shërbim duhet t’i ofrohet pa pagesë në rastet kur është në
interes të drejtësisë”179.
Kur kihet parasysh rëndësia e të drejtës për mbrojtje plotësisht është e arsyeshme
normimi kushtetues i saj nga ana e më shumë shteteve në botë. Mbi bazën e analizës për
mënyrën se si e drejta për mbrojtje është e rregulluar shikuar nga prizmi i Konventave
dhe rekomandimeve ndërkombëtare, mundemi të konstatojmë:
që të drejtë për mbrojtje dhe për mbrojtës ka çdo qytetar, dhe jo vetëm i dyshuari,
se kjo e drejtë u është e garantuar jo vetëm në proceset gjyqësore, por edhe para
organeve të tjera që kanë në kompetencë të zbatojnë procedura,
se kjo e drejtë nuk ka mundësi të kufizohet me ligj,
se askush nuk mundet të merret ne pyetje nga policia pa prezencën e mbrojtësit,
vetëm në rastet kur i dyshuari vullnetarisht heq dorë nga kjo e drejtë.
176 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 177 Shih: Deklarata e Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut, viti, 1948. 178 Shih: Organizata e Kombeve të Bashkuara, Pakt Ndërkombëtar për të Drejtat Qytetare dhe Politike, i
cili unanimisht u miratua në vitin 1966. 179 Shih: Konventa Evropiane për Mbrojtjen e Lirive dhe të Drejtave Themelore të Njeriut, e cila ka hy në
fuqi vitin 1953.
79
2. Institucioni i mbrojtjes kuptimi dhe zhvillimi historik i tij
Nga folja latine advoco e cila do të thotë me thirr në ndihmë, ka buruar edhe emërtimi
advocatus, i cili në vetvete bashkon në mënyrë thelbësore kuptimin e nocioneve
mbrojtës, përfaqësues juridik dhe avokat. Historia e njerëzimit lidhur me lirit dhe të
drejtat e tyre do të ishte e mangët dhe e pakuptueshme pa ekzistimin e institucionit
mbrojtje. Kur kemi parasysh pashmangshmërinë e mundësisë së konfliktit të individit me
rrethin social të tij, i cili rreth gjithmonë ka qenë i rrethuar me ndonjë lloj pushteti,
pavarësisht nga stadet e zhvillimit të njerëzimit. Institucioni i mbrojtjes lindi nga
përpjekja për të mundësuar një pozitë të barabartë të njeriut përpara fuqisë të pushtetit
politik180.
Në shoqëritë primitive ka ekzistuar mbrojte e paorganizuar, në rastet kur ndonjëri nga
pjesëtarët e grupit ka bërë ndonjë gabim, kanë dalë anëtarë të caktuar të grupit për të
mbrojtur interesin e personit që ka gabuar përpara gjykimit të bashkësisë. Megjithatë, kjo
nuk llogaritet si zanafilla e funksionit mbrojtje, sepse ato persona që kanë marrë këtë rol,
në të njëjtën kohë kanë qenë edhe gjykatësit e tij.
Në kohën e ligji të Hmorabit181 kanë ekzistuar njerëz që kanë ushtruar funksionin e
përfaqësimit, mirëpo këto këtë punë nuk e kanë ushtruar në mënyrë profesionale as që ky
veprim ka pasur karakter obligues182.
Në Kinë 500 vjet para erës sonë i ashtuquajturi Tang Hsis në mënyrë të suksesshme e
mbrojti një bashkëqytetarë të tij para gjykatës dhe për këtë ai mbeti në kujtesën e analeve
të asaj kohe183.
Shenjat apo fillesat e vërteta të avokaturës gjenden në Greqinë antike. Lindja e
gjykatave të përhershme në shoqërinë antike Greke gjeneroi nevojën e përfaqësimit para
gjyqit. Mbrojtja në fillet e saja nuk ka qenë profesionale dhe shërbimet e saja kanë qenë
pa pagesë. Mirëpo, me kalimin e kohës ky shërbim kaloj në zanat, nga i cili sigurohej
ekzistenca e këtyre personave. Në fillim, avokatët antik përpilonin mbrojtjen, të cilën
personat e akuzuar e lexonin vetë para gjykatës, ku pak më vonë de facto morën mbi
vete edhe funksionin e folësit dhe nga ky funksion morën emërtimin si orator184.
Kulminacionin e vetë të zhvillimit avokatura si profesion e arriti gjatë shtetit Romak.
Në fillim këtë funksion, si përfaqësues të të akuzuarit, e kishin priftërinjt, më pas
180 Shih: Ullanov, S., Znacaj odbrane u krivicnom postupku, seminarski rad, fq.3. 181 Shih: Ligjin e Hamorabit e ka sjell sundimtari i Babilonisë Hmorabi në kohën e sundimit të tij midis vitit
1792 dhe 1750 para erës sonë. Ka përfshi materie të ndryshme juridike dhe ka rregulluar situata të
ndërlikuara të trashëgimisë, çështje familjare, marrëdhënie nga fusha e të drejtës obligative dhe
procedurale penale, gjithashtu ka përmbajt edhe rregulla për gjykatën. 182 Shih: Vukoviq, S., Ubistvo i branilac u krivicnom postupku, Beograd, 1996, fq. 130. 183 Shih: Po aty., fq. 130. 184 Shih: Ullanov, S., Znacaj odbrane u krivicnom postupku, seminarski rad, fq.4.
80
personat në aspekt normativ kategorizohen me nocionin vindex185, që pas kësaj në skenën
juridike romake kanë hyrë përfaqësuesit juridik profesional, të cilët mund t’i llogarisim
mbrojtës në kuptimin e tanishëm të fjalës186.
Profesioni i avokatisë ka qenë i çmuar edhe në epokën e Perandorisë Bizantine.
Avokat (sinigoros) ka qenë anëtarë i çmuar shoqërisë bizantine gjersa rangu i të qenit
avokat përfaqësonte shtresë të lartë në Konstantinopojë. Shteti ka pasur kontroll të fortë
mbi profesionin mbrojtës, jashtëzakonisht në shkollimin e tyre dhe kontroll rigid në të
hyrat financiare gjatë ushtrimit të veprimtarive të tyre187.
Shkëlqimi dhe lavdia e avokatëve antik u përballë gjatë kohës së mesjetës, me
tentimin e kishës për dominim në të gjitha segmentet e jetës së shoqërisë. Me
karakteristikat e veta që posedonte procedura e inkuizicionit në masë të madhe e injoronte
rolin e mbrojtësit në një proces penal. Në periudhën nga shekulli i V deri në shekullin XII
procedura penale kryesisht bazohej mbi pohimin e të pandehurit, si dhe konstatimin e të
vërtetës formale në bazë të provave irracionale. Ndihëm juridike kanë ofruar priftërinjtë
si të vetmit persona të arsimuar. Priftërinjtë nuk kanë ushtruar vetëm funksionin e
mbrojtjes, por edhe të gjykatësve si në gjykatën kishtare, ashtu edhe në atë shtetërore.
Gjatë fundit të mesjetës, pasoi ndryshimi në ndërgjegjen shoqërore – juridike, dhe nga kjo
arsye pushtetarët kishtar ua ndaluan priftërinjve që të merren me përfaqësimin juridik.
Kjo ndalesë nënkuptohet si kthim te profesionalizmi i nocionit mbrojtës.
Në periudhën e lindjes së shteteve bashkëkohore, përfaqësuesit e ideve çlirimtare dhe
përparimtare mendonin se avokatit duhet t’i mundësohet sa më shumë qasje në procedurë
penale. Është tentuar në Francë pas vitit 1789 dhe në Rusi pas vitit 1917, që avokatura të
hiqet dhe të zëvendësohet me një zyrë të administratës publike, të cilën do ta ushtronte
organ i veçantë i administratës shtetërore, që të mos mbetet si profesion i pavarur dhe i
lirë. Këto tentativa në asnjë vend deri më sot nuk kanë pasur sukses.
185 Shih: Videx – hakmarrës, zbatues i dënimit por edhe mbrojtës; personi që dëshiron të përtërij kontestin
ose të paguaj borxhin për të gjykuarin, por edhe person që merr në mbrojtje të akuzuarin. 186 Shih: Ullanov, S., Znacaj odbrane u krivicnom postupku, seminarski rad, fq.5. 187 Shih: Po aty, fq. 10.
81
3. Sistemi i Avokatisë në procedurën parapenale në Republikën e
Maqedonisë
Çdo person i dyshuar apo i akuzuar për vepër penale ka të drejtën për mbrojtës gjatë
gjith fazave të procesit penal që zhvillohet kundër tij ( neni 71 )188.
Sigurimi i mbrojtjes ligjore ka qenë një arritje e rëndësishme në përpjekjet e gjata e të
vështira të forcave progresive për të demokratizuar procedimin penal. Ajo u arrit
fillimisht në vendet e zhvilluara që shpallën të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe
mbi këtë bazë miratuan ligjet kryesore të veprimtarisë së organeve të drejtësisë. Roli i tij
erdhi duke u rritur dhe duke u bë një faktor i rëndësishëm në luftën kundër shkeljeve të
ligjit dhe padrejtësive. Mbrojtësi u bë një figurë procedurale e respektuar, duke qëndruar
përballë akuzës si palë kundërshtare e aftë për të zhvilluar një debat konstruktiv dhe për
të ndikuar në zgjidhjen e drejtë të çështjes189.
Në harmoni me parimin e pacenueshmërisë të lirive dhe të drejtave themelore të
qytetarit është pozita e tij dhe e drejta për mbrojtje në komunikimin me organet e zbulimit
dhe të hetimit. Sipas nenit 12 paragrafi 3 i Kushtetutës së Maqedonisë thuhet se: “Secili
person ka të drejtë për mbrojtës në procedurën policore (parapenale) dhe gjyqësore”190.
Në përputhje me këtë shihet qartë se edhe i dyshuari në procedurë parapenale para
organeve të punëve të brendshme edhe i akuzuari në seancën e parë të marrjes në pyetje
kanë të drejtë që të marrin mbrojtësin e tyre. Për realizimin e kësaj të drejte edhe të
dyshuarit edhe të akuzuarit duhet t’i bëhet me dije nga ana e organeve përkatëse se kanë
mundësi sipas zgjedhjes së tyre të lirë të caktojnë mbrojtësin. Këtë të drejtë e ka të
sanksionuar edhe ligji i procedurës penale të R. Maqedonisë në nenin 69 ku thuhet: (1).
Secili person ka të drejtë për mbrojtës në procedurë parapenale dhe procedurë
gjyqësore191.
(2). I dyshuari në procedurë parapenale, gjegjësisht i akuzuari para seancës së parë të
marrjes në pyetje domosdo duhet t’u behet me dije se kanë të drejtë në mbrojtës sipas
zgjedhjes së tyre dhe se mbrojtësi mundet të marrë pjesë gjatë marrjes në pyetje të tij192.
(3). Mbrojtës, të akuzuarit mundet t’i sigurojë edhe përfaqësuesi i tij ligjor, personi i
lidhjes martesore ose jashtëmartesore, i afërti nga gjaku i vijës së parë, adoptuesi, i
adoptuari, vëllai, motra dhe ushqyesi193.
(4). Mbrojtës mundet të jetë vetëm avokati194.
188 Shih: Zakon za Kriciçna Postapka na R.Makedonia, ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta
zyrtare numër 150 )- Службен весник на РМ, бр. 150 од 18.11.2010 година, Бр. 07-4706/1. 189 Shih: H, Islami., A, Hoxha., I, Panda., Procedura Penale, Komentar, Tirane, 2003, fq. 131. 190 Shih: Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë. 191 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 192 Shih: Po aty. 193 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 194 Shih: Po aty.
82
(5). Mbrojtësi është i obliguar që të parashtrojë autorizimin deri te organi para të cili
zhvillohet procedura. I akuzuari mundet që autorizimin mbrojtësit t’ia japi edhe gojarisht
ne procesverbalin e organit para të cilit zhvillohet procedura195.
E drejta e mbrojtjes formale mundet të realizohet gjatë gjithë procedurës penale, ku
avokati ka rol aktiv përgjatë gjithë procesit, por në rastet kur për një çështje penale
zhvillohet procedurë hetimore, kjo e drejtë fillon më herët. Detyrim i gjykatësit hetues
është që nga seanca e parë e marrjes ne pyetje, domethënë para se të sillet aktvendim për
zhvillim të hetimeve, t’ia bëjë me dije të akuzuarit të drejtën për tu mbrojtur me avokat.
Kjo e drejtë pasi i është dhënë si mundësi të akuzuarit nga ana e gjykatësit hetues, duhet
të shkruhet në procesverbalin e marrjes në pyetje. Deklarimi i të dyshuarit për angazhim
të mbrojtësit të caktuar në të njëjtën kohë llogaritet si autorizim i dhënë nga ai me
procesverbal. Në rastet kur mbrojtja është e detyrueshme, nëse i akuzuari nuk cakton vetë
avokat ose nuk e pranon mbrojtësin e angazhuar nga personi zyrtarë, gjykata para së cilës
zhvillohet procedura do t’i përcaktojë mbrojtës në bazë të detyrës zyrtare.
Në përputhja me nenin 19 të Ligjit për avokaturë196, e drejta për të ushtruar këtë
detyrë fitohet me regjistrimin në librin e avokatëve, që mbahet nga dhoma e avokatëve.
Këtë të drejtë mundet ta fitojë shtetasi i R. Maqedonisë, i cili i plotëson kushtet e
përgjithshme për themelim të marrëdhënies për punë, juristi i diplomuar që ka të dhënë
provimin e jurisprudencës dhe që posedon famë për të ushtruar këtë detyrë. Në regjistrin
e avokatëve mundet të regjistrohen edhe profesorët e rregullt dhe ato me kohë të caktuar,
që kanë ligjëruar lëndë juridike ( neni. 9 i Ligjit të avokaturës )197.
Nëse i dyshuari apo i akuzuari është memec, i shurdhër, ose i paaftë vetë të mbrohen,
ose nëse zhvillohet procedurë penale për vepër për të cilën parashikohet dënim burgim i
përjetshëm, detyrimisht ai duhet të ketë mbrojtës që nga marrja e parë në pyetje.
I akuzuari detyrimisht duhet gjithashtu të ketë mbrojtës, nëse kundër tij është caktuar
masa e paraburgimit dhe për sa kohë do të zgjasë kjo masë ( neni. 74 )198, nëse akuzohet
për vepër penale, për të cilën parashihet dënim mbi 10 vjet burgim , gjithashtu nëse ndaj
të akuzuarit gjykohet në mungesë.
Mbrojtësi ka për detyrë që me ndërgjegje t’i mbrojë interesa e te dyshuarit dhe të
ndërmarrë të gjitha veprimet, të cilat do t’i ndërmerrte vetë i dyshuari, të ruajë sekretin
nga ajo çka ka dëgjuar nga i dyshuari, të paraqes vetëm të dhëna të vërteta mbi provat,
kurse ka të drejtë që të heshtë ndaj provave që shkojnë kundër interesit të tij.
Nga ajo që u tha më lartë mundemi lirisht që të konstatojmë se e drejta për mbrojtje
është e drejtë e pakontestueshme dhe e garantuar me aktin më të lartë juridik (
Kushtetuta ) dhe me aktet tjera ligjore që rregullojnë këtë materie. Barometri, për të
vlerësuar funksionimin e demokracisë së një shteti, është ajo se sa respektohen liritë dhe
të drejtat themelore të njeriut, pjesë e të cilit korpusi është edhe e drejta për mbrojtje
përpara organeve të shtetit.
195 Shih: Po aty. 196 Shih: Gazeta Zyrtare. R. Maqedonisë, numër,80/92. 197 Shih: Po aty. 198 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
83
4. Arsyet për pjesëmarrjen e mbrojtësit në procedurë parapenale
Arsyet praktike dhe ndryshimet dinamike të shoqërisë në aspekt juridik i ka detyruar
ligjvënësit e mbarë botës demokratike që çështjen e mbrojtjes dhe mbrojtësit ta
rregullojnë në mënyrë precize me ligj të posaçëm ose me ligjin që rregullon materien e
procedurës penale.
Normat aktuale të Ligjit të procedurës penale me të cilat rregullohet e drejta për
mbrojtje dhe për mbrojtës janë në nivel të lartë të standardeve gjatë praktikës së shteteve
demokratike të botës. Për dallim nga zgjidhjet më të hershme në bazë të të cilave e drejta
për mbrojtje u ka takuar të akuzuarve, tani me rregullimet aktuale kjo e drejtë është
zgjeruar edhe në procedurën parapenale ( neni 69, 70, 71 i Ligjit të procedurës penale të
R. M )199. Konventat Ndërkombëtare mbi të drejta e njerëzve dhe pakicave dhe lirive të
qytetarëve, që janë edhe pjesë përbërëse e përcaktimeve kushtetuese të R. Maqedonisë,
flasin për garantimin dhe respektimin e këtyre të drejtave nga ana e organeve të shtetit në
relacion me qytetarët200.
Neni 53 i Kodit të Procedurës Penale thotë: I dyshuari dhe i pandehuri kanë të drejtë
të kenë mbrojtës gjatë gjithë fazave të procedurës penale. Para çdo marrjeje në pyetje të
të dyshuarit ose të pandehurit, policia ose organi tjeter kompetent, prokurori i shtetit,
gjyqtari i procedurës paraprake, gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues
udhëzon të dyshuarin ose të pandehurin për të drejtën e tij në angazhimin e mbrojtësit dhe
se mbrojtësi mund të marrë pjesë gjatë marrjes së tij në pyetje201.
Mbrojtësi është person me përgatitje profesionale juridike, i cili do t’i ofrojë ndihmë
profesionale çdo qytetari ndaj të cilit do të ekzistojë dyshimi se ka kryer vepër penale,
duke ndërmarrë veprime që burojnë nga e drejta për mbrojtje, me qëllim që të kontrollojë
zbatimin e drejtë të rregullave me të cilat garantohet konstatimi i drejtë dhe ligjor i
ekzistimin ose jo të përgjegjësisë penale. Për mbrojtës mund të angazhohet vetëm avokati
i cili është anëtar i Odës së Avokatëve të Kosovës, por të cilin mund ta zëvendësojë
praktikanti i avokatisë. Kur procedura zbatohet për vepër penale të dënueshme me së
paku pesë vjet burgim, praktikanti i avokatisë mund ta zëvendësojë avokatin vetëm nëse e
ka kaluar provimin e judikaturës. Pranë Gjykates së Apelit dhe Gjykatës Supreme të
Kosovës, të pandehurin mund ta përfaqësojë vetëm avokati i cili është anëtar i Odës së
Avokatëve së Kosovës ( neni 54 )202.
199 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 200 Shih: Konventat Ndërkombëtare mbi të Drejta e Njerëzve dhe Pakicave dhe Lirive të Qytetarëve. 201 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 202 Shih: Po aty.
84
Neni 57 përcakton rastet kur mbrojtja është e detyruar:
1. I pandehuri duhet të ketë mbrojtës në këto raste të mbrojtjes së detyruar:
1.1. nga marrja në pyetje për herë të parë kur i pandehuri është memec, shurdh, i verbër
ose shpreh shenja të çrregullimeve apo paaftësisë mendore dhe kështu është i paaftë që të
mbrohet vetë me sukses;
1.2. gjatë seancës për caktimin e paraburgimit dhe gjatë kohës derisa ai gjendet në
paraburgim;
1.3. nga ngritja e aktakuzës, kur aktakuza është ngritur kundër tij për vepër penale të
dënueshme me të paktën dhjetë vjet burgim;
1.4. në procedurë sipas mjeteve të jashtëzakonshme juridike kur i pandehuri është
memec, shurdh ose shpreh shenja të çrregullimit apo të paaftësisë mendore ose është
shqiptuar dënimi me burgim të përjetshëm; dhe
1.5. në të gjitha rastet kur i pandehuri kërkon të hyjë në marrëveshje për pranimin e
fajësisë për vepër penale për të cilën parashihet dënim me së paku një (1) vit burgim, i
pandehuri duhet të përfaqësohet nga mbrojtësi203.
2. Në qoftë se i pandehuri në rastin e mbrojtjes së detyruar nuk angazhon mbrojtës, e
angazhimin nuk e bën askush nga personat ne nenin 53. paragrafi 8. i këtij Kodi, gjykata
ose nje organ tjeter kompetent i cakton një mbrojtës sipas detyrës zyrtare me shpenzime
publike. Kur mbrojtësi caktohet sipas detyrës zyrtare pasi të jetë ngritur aktakuza, i
pandehuri njoftohet për këtë me rastin e dorëzimit të aktakuzës204.
3. Në qoftë se i akuzuari në rastin e mbrojtjes së detyruar mbetet pa mbrojtës gjatë
procedurës dhe nëse ai nuk angazhon mbrojtës tjetër, gjyqtari i vetëm gjykues ose
kryetari i trupit gjykues apo organi kompetent që e zbaton procedurën në fazën paraprake
cakton një mbrojtës të ri sipas detyrës zyrtare në shpenzime publike205.
4. Personi juridik nuk ka të drejtë në mbrojtës të caktuar me shpenzime publike206.
E drejta për mbrojtje thamë se ka të bëje me nivelin e civilizimit, lirive dhe të drejtave
të njeriut dhe nivelin e demokracisë në një shtet të caktuar, ndonëse kjo e drejtë në ligjet e
sistemit komunist ka qenë e kufizuar vetëm për procedurën penale, kurs e drejta për
mbrojtje në procedurën parapenale u garantua me ndryshimet që solli demokracia si
sistem edhe në ligjet që kanë rregulluar këtë fushë.
Në vazhdim do të flasim për disa nga argumentet që janë pro pjesëmarrjes së
mbrojtësit në procedurë parapenale dhe për disa që janë kundër kësaj pjesëmarrje.
Pjesëmarrjen e mbrojtësit si garantues të ligjit dhe të drejtave të procedurës parapenale,
mundemi ta llogarisim të panevojshme për dy arsye: grumbullimi i të dhënave deri te të
cilat ka arritur policia me aktivitet jo formale në procedurën parapenale, përveç vlerës
operative nuk kanë vlerë tjetër dhe mbi bazën e tyre nuk ka mundësi të mbështet vendimi
i gjykatës. Megjithatë, ky argument që u tha a është vërtet pikërisht ashtu?
Midis faktit që ligji e obligon policin për t’i grumbulluar ato prova dhe dëshmi dhe
faktit se këto materiale më vonë nuk do të përdoren si dëshmi për procedurën penale, nuk
203 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 204 Shih: Po aty. 205 Shih: Po aty. 206 Shih: Po aty.
85
ka kontradiktë, sepse policia nuk grumbullon prova që më pas këto t’i përdorë si dëshmi
në procedurë penale, por që të garantojë efikasitet në punën e vet në zbulimin e veprës
penale dhe kryesit të saj. Edhe pse në esencë detyra e policisë është të konstatojë se a
kemi bazë dyshimi se është kryer vepër penale, si dhe të parashtrojë propozim për padi
penale prokurorit publik. Me padinë penale, policia do t’ia dorëzojë edhe materialet
informuese deri te të cilat ka ardhur me angazhimin e vet, të cilat materiale do të
shërbejnë për vazhdimin e mëtejshëm të padisë penale ( nevoja eventuale për zbatim të
hetimeve, ose janë të përshtatshme për akt akuzë dhe nuk ka nevojë për hetime dhe prova
shtesë ). Pra, këto materiale informative të policisë, nuk shërbejnë si bazë për të mbështet
gjykata vendimin e saj, por vetëm që prokurori publik të formojë mendim personal për
rastin konkret. Në vazhdim të këtij procesi, prokurori publik këto materiale të policisë
dhe propozimet e veta që i jep për rastin, do t’ia dorëzojë gjykatës hetuese, dhe ky
material është i një rëndësie të veçantë si për marrjen e vendimit, për të zbatuar hetime,
ashtu edhe për orientimin dhe drejtimin e tyre.
Nga e gjithë ajo që paraprakisht u tha, shihet qartë se materialet informative që i
grumbullon policia për veprën penale, përveç karakterit operativ kanë edhe vlerë të
konsiderueshme procedurale në kuptim të ndikimit të tyre ndaj prokurorit publik në
vendimin e tij për procedimin e mëtejshëm të padisë penale, si dhe në vendimin e
gjykatësit hetues për inicimin e hetimeve dhe drejtimin e tyre. Ligji i Procedurës Penale
të R. M. Përcakton që “ gjykata dhe organet shtetërore që marrin pjesë në procedurë
penale janë të obliguar që në mënyrë të plotë dhe të drejtë t’i vërtetojnë faktet që janë të
rëndësishme për të sjellë aktgjykim të ligjshëm”207. Gjithashtu thotë se ata janë “ të
obliguar që me vëmendje dhe interes të njëjtë t’i hulumtojë dhe verifikojë si faktet që e
rëndojnë të akuzuarin, ashtu edhe ata që shkojnë në interes të atij208. Në lidhje me këtë,
nëse supozojmë që organet e punëve të brendshme dhe prokurori publik në çdo kohë dhe
për çdo rast do të vërtetojnë në mënyrë objektive gjendjen faktike, atëherë pjesëmarrja e
avokatit si person në përgatitje juridike, në mbrojtjen e klientit të tij nga shkeljet
eventuale të ligjit nga këto organe mundet të llogaritet si e pa nevojshme. Megjithatë, ky
mendim dhe qëndrim do të llogaritej si tepër idealist sepse nuk merr në konsideratë
gjendjen reale të praktikës. Domethënë, kur kemi parasysh strukturën organizative,
aftësitë kadrovike si dhe përgatitjet teknike të këtyre organeve nuk mundemi që çdoherë
dhe për çdo rast të presim veprim objektiv dhe pa gabime eventuale të punës së tyre.
Edhe në aspekt psikologjik, pothuajse është e pamundur që nga ato të pritet që në mënyrë
të barabartë dhe të gjithanshme t’i hulumtojnë të gjitha faktet, si ato që shkojnë në favor
ashtu edhe ato që shkojnë në dobi të të dyshuarit. Gjithashtu, kjo ngarkesë psikologjike
është prezent edhe te prokurori publik, i cili synon që kryesi i veprës penale të dënohet në
përputhje me ligjet përkatëse dhe në këtë mënyrë e drejta të jetë e kënaqur, kurse i
dyshuari gjithmonë tenton që t’i shmanget përgjegjësisë së tij. Nëse këtë e kemi parasysh,
atëherë në aspekt psikologjik është e shpjegueshme mundësia që prokurori publik të
marrë në konsideratë vetëm faktet që e ngarkojnë kryesin e veprës penale. Për këtë arsye
207 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 208 Shih: Po aty.
86
pjesëmarrja e avokatit është e domosdoshme që të kontribuoj në ekuilibrimin e kësaj
gjendje.
Përveç këtyre, duhet të merren parasysh edhe këto argumente:
- Duke pasur parasysh normat e ligjit të procedurës penale që autorizojnë policinë që
vetë, nën kushtet të përcaktuara, para se gjithash në raste emergjente, të mundet të
ndërmarrë veprime të caktuara hetuese. Ndonëse, gjatë kësaj emergjence puna e policisë
shpesh mundet të jetë sipërfaqësore dhe josistematike e cila si pasojë mundet të ketë
konstatim jo objektiv të gjendjes faktike. Deri te gabimi mund të arrihet edhe në rastet
kur për një çështje janë të angazhuar të gjitha palët procedurale, dhe si nuk mund të kemi
gabime eventuale në rastet kur vepron një organ i vetëm. Për vazhdimin e mëtejshëm të
procesit, prokurori publik nevojën për vazhdim të hetimeve e mbështet mbi materialet
dhe të dhënat e policisë të cilat mundet të jenë nga ajo që paraprakisht u tha, jo të plota,
subjektive dhe jo të sakta. Gjatë gjithë kësaj kohe, kundrejt punonjësve të policisë dhe
prokurorit publik kemi të dyshuarin i cili në të shumtën e rasteve është person me
përgatitje profesionale të kësaj fushe nën përgatitjet e policisë dhe prokurorisë. Në këtë
rast ndihma e mbrojtësit për të dyshuarin është e një rëndësie të madhe, që ai të gjejë
prova me të cilat do të dëshmohet pafajësia e tij.
- Gjithashtu, nga ballafaqimi me personat zyrtar i dyshuari gjendet në një gjendje psiqike
të veçantë, nga i cili kërkohet që të japë deklaratë të cilën ose vetë duhet ta shkruajë, ose
detyrohet të nënshkruaj deklaratën paraprakisht të përgatitur nga policia, duke i premtuar
se pas nënshkrimit do të lihet i lirë, ose do të tentohet që ky të marrë rolin e
bashkëpunuesit me ta. Përveç kësaj, shpeshherë ndodh që i dyshuari të përgjigjet në
pyetjet lidhur me faktet që sipërfaqësisht do t’i prezantohen. Në këto situata pjesëmarrja e
avokatit skajshmërisht do te përmirësonte pozitën e të dyshuarit.
- Fakti se nuk ka mbrojtës në procedurë parapenale, nuk mundet të ndikojë në mendimin
tonë se i dyshuari ndodhet në pozicioni kushtetues të garantimit të së drejtës për mbrojtje.
- Gjithashtu, duhet të marrim parasysh edhe atë kur i dyshuari refuzon të japë deklaratë,
mbrojtësi është ai që duhet t’ia bëjë me dije të dyshuarit se ky refuzim jo vetëm që rëndon
punën e policisë, por edhe do të vështirësoj, konstatimin e rrethanave, të cilat janë në
interes të tij. Megjithatë, pa marrë parasysh këshillën e mbrojtësit të tij, i dyshuari vetë
vendos për mënyrën e mbrojtjes se tij, ashtu si ai mendon se është më përshtatshëm për
të. Në këtë rast mbrojtësi nuk ka zgjidhje tjetër por vetëm të ndjek qëndrimin e klientit të
vet.
- Prezenca e avokatit në procedurë parapenale mundëson që ai më vonë, gjatë procedurës,
të thirret në lëshimet nga policia dhe të tregojë për dyshimet eventuale deri te të cilat ka
arritur gjatë procedimit me mbrojtësin e tij gjatë kohës kur i është pamundësuar qasja.
- Pjesëmarrja e avokatit në procedurë parapenale mundëson që në fillim të procedurës të
sigurojë dhe të verifikojë faktet dhe provat në të cilat i dyshuari do të thirret gjatë
vazhdimit të procedurës. I dyshuari për shkak të paditurisë së tij dhe gjendjes
psikologjike në të cilën ndodhet, nuk ka mundësi që të tregojë për faktet dhe rrethanat që
shkojnë në favor të tij, dhe mu për këtë ndërmjetësimi i avokatit mundëson që këto fakte
të vihen në pah. Me këtë rast avokati nuk i ndihmon vetëm mbrojtësit të vet, por edhe
gjykatës. Në situatë të këtillë, prezenca e avokatit padyshim kontribuon në vërtetimin e
plotë të gjendjes faktike.
87
- Nga radhët e pjesëtarëve të policisë shpeshherë dëgjojmë vërejtje se puna e tyre përjeton
dëme, sepse avokati të dyshuarit i jep këshilla për atë se çka duhet të flas, dhe çka nuk
duhet. Gjithsesi nga avokati nuk duhet të pritet që të kontribuojë në konstatimin e fakteve
që shkojnë në disfavor të klientit të vet, mirëpo ai nuk guxon as që të pengojë në
vërtetimin e tyre.
Në fund mundmi që të konstatojmë për domosdoshmërinë e pjesëmarrjes së
mbrojtësit në procedurë parapenale. Në këtë mënyrë ai ndihmon në vërtetimin e fakteve
që mund t’i përdorë i dyshuari, por në të njëjtën kohë parandalon vërtetimin e fakteve të
pasakta. Veç kësaj, ai i ofron mbrojtje të dyshuarit nga veprimet eventuale kundërligjore
që mund të aplikohen ndaj tij nga ana e organeve të punëve të brendshme.
88
5. RËNDËSIA E DEKLARATËS E TË DYSHUARIT
Kur arrihet baza e dyshimit se është kryer vepër penale, e cila ndiqet në bazë të
detyrës zyrtare, organet e punëve të brendshme kanë obligim zyrtar, i cili obligim buron
nga neni 276 që të ndërmarrin të gjitha masat dhe veprimet e domosdoshme për
zbardhjen e saj209. Këto veprimtari të policisë cilësohen si përpunim apo trajtim
kriminalistik210. Pjesë përbërëse e saj është edhe mbledhja e informacioneve për veprën
penale211. Domethënë, veprimet fillestare kriminalistike për njohjen e veprës penale dhe
kryesit të saj mundet të jenë, dhe shpeshherë janë shumë përcaktuese. Në lidhje me këtë,
njëra nga qëllimet bazë të angazhimit të policisë është që të gjejë persona, të cilët
posedojnë njohuri të drejtpërdrejta ose të tërthorta lidhur me ngjarjen kriminale. Në këtë
kuptim deklarata e të dyshuarit ka rëndësi të veçantë, dhe nga supozimi që ekziston se ai
mund të jetë autor i veprës penale, më mirë se çdokush tjetër di lidhur me ngjarjen
penale dhe rrethanat tjera plotësuese të saj. Nëse nisemi nga logjika e asaj që paraprakisht
u tha, atëherë është e qartë se deklarata e tillë e pasuron procesin, më shumë sesa
deklaratat e personave të tjerë deri te të cilat policia ka arritur në rrugën e grumbullimit
të informacioneve.
Deklarata e të dyshuarit është e një rëndësie të veçantë kur është në pyetje kontrollimi
i versioneve paraprake, si edhe vërtetimi dhe zbardhja e fakteve dhe rrethanave të tjera të
cilat duhet ose të vërtetojnë, ose ta hedhin poshtë dyshimin se ky person është kryerës i
veprës penale. Përveç kësaj, deklarata e të dyshuarit në masë të konsiderueshme do të
ketë ndikim në përzgjedhjen dhe mënyrën e realizimit të veprimeve tjera operative dhe
hetimore. Deklarimi i të dyshuarit mundet të na japë të dhëna edhe për ndonjë person
tjetër, që pas ngritjes së procedurës penale këto persona të paraqiten në cilësi të caktuar
procedurale dhe të na japin dëshmi personale. Gjithashtu, i dyshuari mundet të na japë
informacione për vendin ku ka mundësi të gjinden sende apo gjurmë që kanë lidhje me
veprën penale, të cilat nëse do të gjinden dhe do të fiksohen në përputhje me rregullat e
teknikës kriminalistike, do të llogariten si dëshmi materiale.
Padyshim se deklarata e të dyshuarit ka rëndësi të madhe në zbulimin, zbardhjen dhe
argumentimin e veprave penale. Por, në të njëjtën kohë duhet të jemi të vetëdijshëm për
mundësinë se ai deklarim të jetë, në masë të madhe apo të vogël, rrjedhojë e
subjektivizmit, si dhe atë, se i dyshuari këtë deklaratë në përmbajtje më vonë ka mundësi
që ta ndryshojë. Për shkak të këtyre mundësive në asnjë rast nuk duhet të anashkalohet
209 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 210 Shih: Përpunim kriminalistik mundet të definohet si tërësi metodologjike dhe e planifikuar e veprimeve
të policisë në procedurë parapenale në lidhje me një ngjarje kriminale të caktuar dhe kryesit të saj, me
qëllim që informatat fillestare ( baza e dyshimit, indicet ) të veprimeve operative ti ngrejë në shkallë të
besueshmërisë, ku më pas të cilat do të mundësojnë që të sillet një vendim procedural penal i caktuar. E
thënë sipas: Krivokapiç, V., Kriminalistiçka taktika I, Policiska akademija, Beograd, 2000, fq, 240. 211 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
89
kërkimi i provave tjera personale dhe materiale, sepse ato neve na ofrojnë mundësinë për
të plotësuar çështjen edhe me provat tjera, verifikimin e deklaratës së të dyshuarit, dhe na
krijojnë besimin për të shkuar drejt qëllimit final të zbardhjes dhe zgjidhjes së lëndëve
penale.
Nga ajo që paraprakisht u theksua, mundet që të thuhet se deklarimi i të dyshuarit
posedon rëndësi operative të madhe. Megjithatë, parashtrohet pyetja se si dhe sa është
rëndësia procedurale? Me fjalë të tjera, deklarimi i personave deri te të cilat ka arritur
policia nga veprimet e tyre joformale në procedurë parapenale nuk kanë vlerë
provuese212. Përmbajtja e atyre deklarimeve nuk do të bëhen pjesë përbërëse e padisë
penale dhe nuk do të integrohet brenda saj, por do të përdoren vetëm se si dokumente
nga shënimet zyrtare dhe pranë padisë penale do t’i dorëzohen prokurorit publik, ku të
cilat do të shërbejnë për procesuim të mëtejshëm të padisë penale. Gjatë vazhdimit të
procedurës, prokurori publik ia dorëzon gjykatësit hetues materialet e grumbulluara nga
policia, bashkë me propozimet e tij, edhe ai material është i rëndësisë së veçantë, si për
marrjen e vendimit për vazhdim të hetimeve, ashtu dhe për orientimin dhe drejtimin e
tyre.
Parimi bazik me të cilin gjykata udhëhiqet është parimi i gjetjes të të vërtetës
materiale, dhe për t’u përbush ky objektiv gjykata përdor të gjitha burimet e
informacionit, kjo do të thotë që informacionet deri te të cilat ka arritur policia duhet t’u
jepet fuqi provuese. Megjithatë, shikuar objektivisht zbatimi pikë për pike i këtij parimi
është i pamundur, kur kemi parasysh përkufizimet e ligjit të procedurës penale lidhur me
respektimin e lirive dhe të drejtave të qytetarëve. Neni 216 i Ligjit të P.P të
R.Maqedonisë thotë që dëshmitari nuk është i obliguar që të përgjigjet në pyetjet, me të
cilat do të ekspozojë veten e tij, ose ndonjë të afërm në një turp të rëndë, në dëm material
të konsiderueshëm ose ndjekje penale213. Gjithashtu të drejtën për heshtje e ka të
garantuar edhe i pandehuri ose i dyshuari ( neni 206 )214. Në situata të këtilla, kur jemi të
obliguar të respektojmë edhe disa parime tjera si humanizmi, apo disa liri dhe të drejta
themelore të njeriut, do heqim dorë nga disa burime të vlefshme të gjetjes të të vërtetës
lidhur me një proces penal. Me të drejtë do të pohonim se demokratizimi i gjykatave dhe
policisë do të arrihet duke i respektuar ato parime, të cilat na porosisin se nuk duhet që
të arrimë deri tek e vërteta duke shkelur këto liri dhe të drejta të njeriut, që njëkohësisht
janë edhe fondamenti i sistemit demokratik.
Ekziston mendimi se me dhënien e vlerës provuese materialeve që ka grumbulluar
policia nga veprimet joformale gjatë procedurës parapenale, do të rritej efikasiteti edhe
ekonomizimi i procedurës penale si tërësi. Me fjalë të tjera, në këtë mënyrë hetimet që i
zhvillon gjykata hetuese, do të ishin si përsëritje e veprimeve operative kriminalistike që
ka ndërmarr policia më herët.
Në anën tjetër, nëse materialeve të policisë që janë mbledhur nga veprimet joformale
do t’u jepet vlerë provuese, atëherë në këtë mënyrë këto materiale do të futeshin në
212 Shih: Përjashtim bënë deklarimi i të dyshuarit që është dhënë në prezencën e avokatit, ku këto materiale
posedojnë vlerë provuese. 213 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 214 Shih: Po aty.
90
procedurë penale dhe do të kishin vlerë provuesi njëlloj si provat formale të mbledhura
nga ana e gjykatës, të udhëhequra nga një numër procesesh garantuese. Në këtë mënyrë
aktgjykimi i gjykatës do të mbështetej në dy lloje të provave. Njëri lloj do të llogaritej
plotësisht me vlerë, edhe pse do të jenë të mbledhur pa asnjë garanci procedurale lidhur
me ligjshmërinë dhe rregullshmërinë e veprimeve të policisë që kushtetuta ua garanton
qytetarëve, dhe lloji tjetër i provave që janë grumbulluar nga gjykata duke respektuar
këto garanci ligjore.
Gjithashtu, si argument tjetër që shkon në lidhje me mospranimin e materialeve që
grumbullon policia si materiale provuese, është karakteri joformal i veprimeve, nga të
cilat është arritur deri te këto materiale. Domethënë, dispozitat e ligjit të procedurës
penale që rregullojnë materien e veprimeve parapenale të policisë, e autorizojë këtë organ
që të ndërmarrë veprime dhe masa të caktuara midis të cilave edhe në grumbullimin e
informacioneve. Por, këto veprime nuk janë të parapara në formë dhe përmbajtje, por ato
vetëm se janë të numëruara, ndërsa disa as që janë të përmendura, por janë të përfshira në
formulimin “ masa dhe veprime të tjera ” duke i lënë në këtë mënyrë hapësirë teorisë dhe
praktikës kriminalistike të zbulojë edhe masa tjera taktike dhe teknike. Në njërën anë
ligjvënësi nuk e ka precizuar mënyrën e veprimeve të këtyre punëve të policisë, kurse në
anën tjetër, rezultatet që arrihen nga ndërmarrja e këtyre punëve nuk u jep vlerë provuese.
Parashtrohet pyetja se çka do të ndodhte, nëse materialeve të policisë të grumbulluara
në mënyrë joformale do t’u jepet vlerë provuese, duke i rregulluar në mënyrë precize me
ligj njëlloj, si janë të rregulluara edhe veprimet e gjykatës hetimore? Përgjigjja
përafërsisht është e thjeshtë, në këtë mënyrë nga zyra operative kriminalistike e policisë
kjo zyrë do të shndërrohej në shërbim apo funksion gjyqësor, dhe në këtë mënyrë do të
kemi dy procedura gjyqësore, njëra e policisë dhe tjetra e gjykatës hetuese, ku në këtë rast
do të humbej shërbimi zyrtar kriminalistik, pa të cilin do të vështirësohet në masë të
madhe zbulimi dhe luftimi i kriminalitetit. Veprimet e lira operative kriminalistike
policisë me siguri do t’i japin më shumë mundësi në planin e luftimin dhe zbulimin e
kriminalitetit, sesa nëse këto veprime të jenë të kufizuara në formë procedurale. Në anën
tjetër, fakti se veprimet e policisë nuk duhet të jenë të përkufizuara në formë procedurale
në asnjë mënyrë nuk do të thotë se punonjësit e policisë mundet të veprojë plotësisht të
lirë. Sepse veprimet e tyre detyrimisht duhet të jenë në harmoni me përcaktimet
Kushtetuese, si dhe me aktet juridike të rendit juridik të shtetit, ligjeve dhe akteve tjera
nënligjore që përafërsisht rregullojnë veprimtarinë e policisë.
Me qëllim që gjërat t’i analizojmë në aspekt objektiv, duhet të pranojmë se zgjidhja
që në njërën anë këto veprime të rregullohen me ligj, kurse në anë tjetër nëse jo, atëherë
këtyre rezultateve t’u jepet vlerë provuese, në vetvete do të mbartë rrezik latent për
shkeljen e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut në shoqërinë tonë. Megjithatë, edhe
pse ekziston dyshimi ndaj policisë në veprimet e tyre për gjetjen e të vërtetës, ne duhet ta
kemi parasysh se materialet e policisë i nënshtrohen kontrollit të trefishtë: nga ana e
prokurorit publik para parashtrimit të kërkesës për zbatim të hetimeve, nga ana e gjykatës
hetuese gjatë fazës së hetimeve, si dhe nga gjykata gjatë rrjedhës së gjykimit.
Kur është në pyetje vlera provuese e deklaratës, e marrë nga ana e punonjësve të
policisë duhet të mbahet rregullimi ligjor i deritanishëm që ka të bëjë me marrjen në
pyetje të dyshuarin ( deklarimi i të dyshuarit do të ketë vlerë provuese vetëm në rastet e
parashikuara me nenin 206, 207, të Ligjit të Procedurës Penale të R.Maqedonisë, dhe në
91
rastet kur nuk do të respektohen këto përcaktime ligjore, p.sh. marrja në pyetje pa
prezencën e mbrojtësit dhe kur kjo e drejtë i është mohuar, deklarata e këtillë nuk do të
ketë vlerë provuese)215. Kurse kur është fjala për deklaratën e dëshmitarëve neni 212 i
ligjit të P.P të R. M, thotë se edhe kjo deklaratë do të ketë vlerë provuese përveç në rastet
kur nuk do të respektohet neni 213, i cili përcaktojë se cilat persona nuk ka mundësi të
thirren në cilësi të dëshmitarëve, dhe kur si dëshmitarë do të merret i mituri i cili nuk e
kupton vlerën e dëshmisë216.
Përveç respektimit të ligjit lidhur me dëshminë e dëshmitarëve, duhet të kihet
parasysh edhe koha sa më e përshtatshme dhe e shpejtë, sepse sa më shumë kohë që kalon
nga ngjarja penale, aq më shumë rritet rreziku që të ndikohet te dëshmitarët ose të
harrojnë detaje nga kjo ngjarje. Praktika e deritanishme na tregon se nga kryerja e veprës
penale e deri te marrja e deklaratave nga dëshmitarët, mundet të ketë kaluar kohë nga 4
muaj e më shumë. Dhe mundësia për devijim, harresë apo ikje nga dëshmia do të
minimizohej, nëse deklarimi do të bëhej menjëherë pas fillimit të procedurës penale.
Në fund mund të që të përfundojmë se dispozitat e LPP që kanë të bëjnë me vlerën
procedurale të mbledhjes se materialeve informuese të policisë, dhe bashkë me këto edhe
deklarata e të dyshuarit, rregullojnë në masë të konsiderueshme dhe i përshtaten
karakterit të këtyre veprimtarive, qofshin të procedurës parapenale apo të asaj penale217.
Ndryshimet eventuale të kësaj materi do të kërkonin ndryshim në gjithë sistemin
normativ momantal që rregullon çështjet e kësaj fushe. Por kur kemi parasysh orientimin
evropian të shtetit, një gjë e këtillë paraqitet si domosdoshmëri me qëllim të
harmonizimit të legjislacionit tonë me atë të shteteve evropiane. Prandaj, ligji i
procedurës penale të R. M. Është në fazën e disa ndryshimeve, kryesisht ndryshimet kanë
të bëjnë me çështjet e hetuesisë ku nga shumë kompetenca që ka deri më tani gjykatësi
hetues do të kalojnë te prokurori.
215 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 216 Shih: Po aty. 217 Shih: Po aty.
92
KREU III
ASPEKTI KRIMINALISTIK I MARRJES NË PYETJE TË TË DYSHUARIT
NGA ANA E POLICISË
1. Faza përgatitore dhe planifikimi i marrjes në pyetje
Parakushti bazik për ndërmarrjen e çdo veprimtarie operative kriminalistike është
përgatitja e mirëfilltë e saj. Për punën e dëgjimit të të dyshuarit përgatitja dhe planifikimi
janë të një rëndësie të veçantë. Në rastin kur i dyshuari është prezent në hapësirat zyrtare
të policisë dhe punonjësi operativ do të fillojë ta marrë në pyetje pa plan paraprakisht
mirë të përgatitur, gabimet do të jenë të pashmangshme, do të humbë kontrollin mbi
situatën dhe me këtë do të krijojë përshtypjen te i dyshuari se nuk di dhe nuk është
mjaftueshëm i përgatitur. Në këtë mënyrë do ta inkurajojë dyshuarin, që gjendjen ta
paraqesë ashtu si do t’i konvenonte atij. Si rezultat i kësaj punonjësi operativ do të fitonte
pak ose aspak informata dhe të dhëna, dhe në këtë mënyrë do t’i ikte nga dora një burim
me vlerë, ndoshta edhe i vetmi për ta zbardhur veprën penale.
Rëndësia e përgatitjes dhe planifikimit të marrjes në pyetje të të dyshuarit, nuk është
gjithmonë dhe nga të gjithë punonjësit operativ e kuptuar dhe e marrë në mënyrë të
drejtë dhe serioze. Shpesh ndodh që punonjësi operativ pa përvojë të mjaftueshme ta
nënvlerësojë peshën e saj, duke menduar se kjo punë është humbje kohe, dhe thjesht
shpesh herë e kapërcejnë këtë fazë. Në anën tjetër, ekzistojnë situata emergjente ku duhet
dëgjimi të realizohet sa më shpejt, duke mos e zvarritur nga arsyeja e planifikimit dhe,
pavarësisht nga rëndësia e saj, ajo lihet. Në këtë rast punonjësit operativ nuk i ngelet
tjetër vetëm të bëjë improvizime. Dhe, kjo sa do të jetë e suksesshme, do të varet
gjithmonë nga përvoja e tij, orientimi e shkathtësia dhe nga koncentrimi i momentit.
Improvizimi në disa raste na imponohet si mundësi e vetme e zgjidhjes në situata
emergjente, ku arsyet e shpejtësisë na pamundësojnë të përgatitemi dhe të hartojmë plan
për dëgjimin. Atë që punonjësi operativ mundet ta bëjë në atë situatë është që ta lusë
kolegun e vet që të bisedojë me të dyshuarin tema jo të obligueshme, kurse ky gjatë kësaj
kohe të njihet me shkresat që i ka në dispozicion, me faktet dhe rrethanat që duhet të
sqarohen dhe të ketë një orientim për kornizën e dëgjimit lidhur me veprën përkatëse.
Ndonëse praktika në më shumë raste e ka vërtetuar rregullin se “ dy minuta përgatitje
do ta ruajë dhe do ta kursejë marrjen në pyetje”.
Para se të fillojë dëgjimi i të dyshuarit, paraprakisht duhet të ndërmerren këto masa
vijuese:
të zgjidhet vendi dhe koha e marrjes në pyetje;
duhet të vendoset cili punonjës operativ do ta udhëheq marrjen në pyetje;
duhet të njihen me faktet dhe rrethanat që kanë lidhje me veprën penale;
njohja me personalitetin e të dyshuarit;
93
përgatitja e pyetjeve dhe përcaktimi i strategjisë për parashtrimin e tyre;
analizohet strategjia dhe taktika e dëgjimit ( përparësitë dhe mangësitë ) dhe
përcaktimi i atyre për të cilat vlerësohet se do të japin rezultate me të mira për
rastin konkret218.
2. Zgjedhja e vendit ku do të realizohet marrja në pyetje
Një nga parakushtet esenciale që në masë të madhe do të ndikojë në rrjedhën e
marrjes në pyetje të të dyshuarit, është zgjedhja e drejtë e vendit ku kjo punë do të
realizohet. Duhet të theksojmë se ligji i procedurës penale nuk e përmban asnjë përcaktim
lidhur me vendin se ku duhet të bëhet mbledhja e informacioneve, dhe veç kësaj as për
vendin se ku duhet të dëgjohet i dyshuari. Kjo zgjedhje është e arsyeshme dhe e drejtë
nga arsyeja se ligjvënësi ka lënë hapësirë për përvojën që të ofrojë zgjidhje sa më të
përshtatshme, e cila në varshmëri nga situatat konkrete, këto zgjidhje mundet të jenë të
ndryshme. Në ndonjë situatë me e përshtatshme mund të jetë në kafene, në ndonjë rast
banesa e personit i cili dëgjohet etj. Megjithatë, kur flasim për punën e dëgjimit e të
dyshuarit, e cila është objekt i këtij punimi, duhet thënë se i dyshuari parimisht duhet të
dëgjohet në hapësirat zyrtare, të sepse me të drejtë në të do mundemi që të sigurojmë
kushte të caktuara taktiko-teknike dhe të sigurisë, të cilat janë të një rëndësie të veçantë
për realizimin efikas të tij. Kështu për shembull, nëse i dyshuari do të dëgjohet në
banesën e tij në prezencë të familjarëve, do t’ia forcojnë sigurinë psikologjike dhe për
këtë edhe energjinë e tij për rezistencë më të madhe. Gjithashtu, aty është e vështirë për të
siguruar kushte për qetësi, bisedë pa pengesa ( pushim, ndërhyrje nga ana, zilja e telefonit
etj. ). Përveç kësaj, ambienti familjar mundet t’ia lehtësojë arratisjen, sulmin eventual
ndaj punonjësit të policisë dhe gjëra të ngjashme si këto. Situatë të ngjashme do të kemi
edhe në rastet kur fjala është për vende private. Në përputhje me këtë, mundet që të
konstatohet se fshehtësia, mundësia e këqyrjes së shkresave të ndryshme, evidencave,
përdorimi i mjeteve për lidhje, mundësia e incizimit teknik të bisedës, sigurimi i
pamundësisë për arratisje i të dyshuarit, sulmet e mundshme ndaj punonjësve të policisë,
kushte më të përshtatshme për koncentrim me bashkëbiseduesin janë përparësi për
dëgjimin e të dyshuarit që ofrohen nga hapësirat zyrtare.
Megjithatë, nuk është çdo hapësirë zyrtare e përshtatshme që në të të realizohet
marrja në pyetje. Ajo hapësirë zyrtare duhet t’i plotësojë disa parakushte dhe të dallojë
nga hapësirat tjera zyrtare. Parashtrohet pyetje se cilat kushte duhet që të plotësohen që
një vend i caktuar të jetë në funksion të realizimit efikas të dëgjimit të të dyshuarit? Pjesa
e punimit që pason do të tentojë që t’i japë përgjigje kësaj pyetje.
218 Roso, Z., Informativni pazgovor I intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 59.
94
Duke u nisur nga rëndësia e marrjes në pyetje të të dyshuarit që ka në zbulimin,
zbardhjen dhe argumentimin me prova të veprës penale, në kuadër të njësisë organizative
përgjegjëse të Ministrisë së Punëve të Brendshme, duhet të ekzistojë hapësirë e veçantë
ku do të dëgjohet i dyshuari. Kjo hapësirë duhet domosdo që t’i plotësojë disa kushte të
caktuara taktike-teknike dhe të sigurisë, të gjitha këto duhet të jenë në funksion të
realizimit efikas te dëgjimit.
Hapësira, para se gjithash, duhet të mundësojë bisedim diskret. Nuk duhet të jetë
hapësirë e kalueshme, në të cilën në çdo moment mund të hyjë e të dalë dikush.
Gjithashtu, nuk duhet të jetë zyrë e përbashkët kur njëri nga punonjësit operativ do të
dëgjojë të dyshuarin, ndërsa tjetri të flasë në telefon, kurse i treti të dëgjojë ndonjë të
dyshuar tjetër etj. Ajo hapësirë duhet të jetë e destinuar vetëm për dëgjim dhe duhet të
jetë e lirë në çdo kohë, thënë më saktë e përshtatshme 24 orë vetëm për dëgjim. Dera e
hapësirës duhet të jetë e izoluar mirë, ashtu që të mos depërtojë asnjë zë nga jashtë.
Hapësira nuk duhet të ketë as dritare nga arsyeja se mungesa e tyre pamundëson
tejkalimin e cilitdo lloj ndikimi nga jashtë, nga të cilët gjithashtu do të shihen objekte
dhe sende të ndryshme që janë jashtë, gjëra që do të tërheqin koncentrimin e të dyshuarit
gjatë dëgjimit. Por, në rast se kjo hapësirë ka dritare, atëherë për arsye të sigurisë ato
duhet të kenë grila dhe të jenë nga brenda të mbuluara me perde. Por në rastet kur
hapësira nuk ka dritare, atëherë nënkuptohet se duhet të ketë sistem të përshtatshëm për
ventilim.
Gjithashtu, hapësira nuk duhet të jetë shumë e ngushtë ashtu që të ketë ndikim
klaustrofobik, dhe duhet të jetë mirë e rregulluar që të duket sa më këndshme, që mos të
ketë ndikim te i dyshuari, i cili nga vetë fakti se ndodhet në hapësirat e policisë dhe ku në
çdo moment duhet të ballafaqohet me veprën , e cila i ngarkohet në vetvete te i dyshuari
krijon gjendje jo të këndshme. Në anën tjetër, kur kjo hapësirë do të jetë mirë e rregulluar
dhe e përshtatshme, do të synojë që të zvogëlojë tërheqjen e të dyshuarit dhe do të
shmangë rezistencën që ekziston te i dyshuari, e cila në masë të madhe mundet ta rëndojë
procesin e komunikimit.
Në muret e hapësirës nuk duhet të ketë fotografi, kalendar dhe gjëra me përmbajtje të
ngjashme. Nëse ato janë aty, atëherë nuk duhet të jenë në atë anë ka është i kthyer i
dyshuari, derisa merret në pyetje. Gjatë marrjes në pyetje, punonjësi operativ dhe i
dyshuari duhet të jenë të ulur, por në faza kritike të bisedës punonjësi operativ duhet të
ngrihet në këmbë. Kjo arsyetohet me nevojën e arritjes së përparësisë psikologjike nga
qëndrimi më lartë gjatë bisedës219.
Midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit nuk duhet të ketë pengesa fizike për këto
arsye:
që punonjësi operativ gjatë procesit të marrjes në pyetje të mundet ta vëzhgojë
në tërësi të dyshuarin, sepse është e rëndësishme për të parë fotografinë
simptomatike të tij,
që punonjësi operativ të ketë mundësi pa pengesë ta zvogëlojë distancën midis
tij dhe të dyshuarit gjatë procesit të dëgjimit220.
219 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor I intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 59. 220 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor I intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 59-61.
95
Në karrige, përveç materialeve që janë në funksion të dëgjimit nuk duhet të ketë asgjë
tjetër. Punonjësi operativ përpara vetes duhet t’i ketë të gjitha gjërat e nevojshme për
realizimin e procesit të dëgjimit, kështu që gjatë dëgjimit të mos vijë në situatë që t’i
duhet diçka dhe të jetë i detyruar ta lëshojë hapësirën për të marrë ndonjë send, për
shembull ndonjë formular, dokumente të nevojshme, fotografi, prova etj. Shkresat e
punonjësit operativ nuk duhet të jenë shumë afër të dyshuarit, që a të mos ketë mundësi,
që të shohë se çka shkruan në të dhe për çka shërbejnë ose të tentojë t’i asgjësojë.
Gjithashtu, afër mundësisë për t’i kapur nuk duhet të qëndrojnë lapsa, stilografë,
kapëse për letra dhe gjëra të ngjashme me këto, të cilat i dyshuari do t’i mbajë në dorë
për t’u zbavitur me to. Përveç që do të luajë me ato sende, në të njëjtën kohë do të
dekoncentrojë punonjësin operativ dhe do të fitojë kohe duke luajtur, për t’u menduar pak
më gjatë për përgjigjet, që do t’i parashtrohen nga punonjësi.
Rekomandohet që vendi i të dyshuarit të jetë ashtu i pozicionuar që shpina e tij të jetë
e kthyer ka dera dhe fytyra e tij ka drita221.
E nevojshme është që hapësira për dëgjim të jetë optimalisht me dritë që do të thotë se
sasia e dritës duhet të jetë e atillë që ta godasë fytyrën e të dyshuarit, por as shumë e
dobët që mos të mundet të shihen mirë vijat e fytyrës së të dyshuarit, nga të cilat
punonjësi operativ do të shikonte lëvizjet fciale të të dyshuarit, e cila është njëra nga
elementet për formimin e fotografisë simptomatike.
Telefoni nuk duhet të ekzistojë në këtë dhomë, sepse thirrja telefonike do të
dekoncentronte dhe do te ndërpritet ndonjëherë lidhjen e vështirë të komunikimit222.
Gjithashtu, e nevojshme është që hapësira me pamjen e vet dhe punonjësit operativ
me paraqitjen dhe sjelljen e tyre sa më pak që është e mundur, që mos t’i krijoj përshtypje
të dyshuarit se gjendet në hapësirat e policisë ose të burgut. Këtë përshtypje do ta
krijonin nga mënyrat e ndryshme, nga fotografitë e ndryshme në mur që kanë përmbajtje
të policisë, dhe deri te policët me uniformat e tyre, do të vendosin theksin në seriozitetin
e hetimit dhe në pasojat që nga kjo mund të dalin për të dyshuarin223.
Të dyshuarit nuk duhet t’i lejohet të pijë duhan. Nëse një mundësi e këtillë do t’i
ofrohej, në rastin kur do t’i parashtrohet pyetja, ai nga xhepi i vet do të nxjerrte kutin e
duhanit dhe do të ndizte një cigare. Gjatë kësaj kohe punonjësi operativ nuk mundet të
dijë me siguri se i dyshuari vërtetë ka nevojë për cigare, apo do të fitojë kohë për
përgjigjen që do të jepte224. Që t’u shmangemi dilemave të këtilla dhe të ngjashme me
këto, duhet të tentojmë që të dyshuarit t’i shkurtohen këto mundësi kur është e mundur225.
Në hapësirat për marrje në pyetje duhet të ketë mjete për regjistrim audio – vizuale
gjatë procesit të dëgjimit. Dhoma e dëgjimit duhet të posedojë ngjitur me të edhe një
dhomë të vogël, e cila murin ndarës nga dhoma dëgjimit një pjesë ta ketë me xham
special që nga dhoma e vogël të shihet dhoma e dëgjimit, kurse anasjelltas jo, dhe gjithë
221 Shih: Siminovic, B., Pribavljenje i ocean iskaza pred policijom i na sudu, Pravni Fakultet y Kraguevac,
1997, fq. 81. 222 Shih: Po aty, fq. 81. 223 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq. 36. 224 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq. 36. 225 Shih: Po aty.
96
biseda që bëhet në dhomën e dëgjimit të dëgjohet edhe te dhoma e vogël. Përparësitë për
ekzistimin e kësaj dhome janë të shumëfishta:
gjykatësi hetues do ketë mundësi që të shohë dhe të dëgjojë dhe njëkohësisht
punonjësi operativ marrjen në pyetje ta realizojë në mënyrë diskrete, pa prezencë
të dikujt tjetri në dhomën e dëgjimit;
kolegët tjerë të punonjësit operativ do ta ndjekin marrjen në pyetje dhe kështu do
marrin përvojë në këtë drejtim;
në rastet kur merret në pyetje femër, atëherë në dhomën e vogël do të rrijë një
femër tjetër në cilësinë e dëshmitarit, për të vëzhguar procesin dhe si garantuese
për ngritjen eventuale të padisë të pabazuar, për arsye të sjelljes jo shembullore
nga ana e punonjësit operativ;
kur i dyshuari do të mbetet i vetmuar në dhomën e dëgjimit, ai do ketë mundësi të
vëzhgohet nga dhoma e vogël dhe në këtë mënyrë do të parandalohet çdo tentim
eventual për arratisje apo për vetëvrasje226.
Nga kjo që u prezantua më lartë shihet qartë rëndësia dhomës së vogël, por megjithatë
duhet të potencojmë se në disa raste kjo mundet te ndonjë i dyshuar ta sjellë në situatë që
të mos bashkëpunojë me policinë, nga arsyeja që i dyshuari të ruajë privatësinë dhe
fshehtësinë e deklarimit, sepse ai është në dijeni që bisedën e tyre e përcjellin edhe
persona tjerë. Nëse paraqiten situata të këtilla, kur i dyshuari do të refuzojë të
bashkëpunojë me policinë, atëherë në emër të marrjes së këtyre informacioneve që mund
të jenë edhe përcaktuese, për të zbuluar veprën dhe kryesin e saj, bisedën do ta zhvillojmë
në ndonjë dhomë tjetër të përshtatshme, ose duhet të kemi dhomë, e cila do të jetë nën
vëzhgimin e kamerave, të cilat kamera duhet të jenë mirë të kamufluara që mos të bien në
syrin e të dyshuarit dhe përcjellja e kësaj bisede nga personat tjerë të bëhet nga dhomë
tjetër227.
Është kështu sepse intenca kryesore e realizimit të këtij procesi është arritja deri te të
dhënat që janë të rëndësishme për gjetjen e të vërtetës, kurse gjërat tjera komplementare
shërbejnë për realizimin me sukses të këtij qëllimi. Me fjalë të tjera, të arrish deri te
informacioni relevant për veprën penale është qëllim, kurse dhoma e dëgjimit, aplikimi i
kërkesave taktike të kriminalistikës etj., janë mjete që përdoren për të realizuar këtë
qëllim.
Dëgjimi në katër sy më lehtësisht do të mundësonte vendosjen e kontaktit me të
dyshuarin dhe kështu do të arrinim të merrnim informacione nga ai lidhur me veprën, ose
nëse i dyshuari është kryesi i veprës më lehtë do te pranonte atë, sepse pranimi nuk bëhet
publikisht, pra këtë fakt në raste të shumta praktika e ka vërtetuar228. Ky fakt kuptohet
edhe nga jeta jonë private, kur dikush ka vepruar diçka dhe e mundon ndonjë problem, ai
më lehtë e ka t’i besojë dhe të bisedojë vetëm me një person, sesa këtë fshehtësi ta ndajë
me më shumë persona.
226 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992, fq. 9. 227 Shih: Po aty. 228 Shih: Po aty.
97
Nga pjesa e punimit paraprak, u potencuan kërkesat të cilat domosdo duhet t’i
plotësojë çdo hapësirë për dëgjim. Këto kërkesa janë si standarde ndërkombëtare,
megjithatë, në kuadër të organizimit të njësive të Ministrisë së Punëve të Brendshme të R.
Maqedonisë nuk ekzistojnë hapësira të këtilla, që plotësojnë këtë kërkesa, edhe pse për
rregullimin e tyre duhet investim financiar minimal dhe vullnet i mirë. Të holla shteti
padyshim se posedon. Mirëpo a posedon vullnet të mirë?
3. Zgjedhja e punonjësit operativ i cili do të realizoj marrjen në pyetje
e të dyshuarit
Zgjedhja e punonjësit operativ i cili do të marrë në pyetje të dyshuarin paraqet
elementin përbërës të përgatitjes së këtij procesi, të cilit në praktikë nuk i kushtohet
vëmendje e mjaftueshme. Ekzistojnë situata të palakmueshme, kur punonjësi operativ që
drejton një lëndë konkrete të punëve kriminalistike dhe i cili në raport me ato është më
mirë i njoftuar, nuk duhet të dëgjojë të dyshuarin. Kështu që, është e mundur që midis
punonjësit operativ dhe të dyshuarit të ekzistojë gjendje animoziteti, padurueshmërie,
urrejtje që mund të datojnë nga kohë më të hershme. Për shembull, e mjaftueshme do të
jetë, nëse punonjësi operativ gjatë privimit nga liria të dyshuarin ta thirri me ndonjë emër
fyes, ose t’i drejtojë ndonjë të sharë ose në ndonjë mënyrë të ketë nënçmuar ndjenjat e
tij. Kundër të dyshuarit nuk është e lejuar të përdoret dhuna, kanosja apo mjete tjera të
ngjajshme ( neni 210 )229. Policia e trajton personin e ndaluar me dinjitet dhe nuk e
ndalon personin në qendër të paraburgimit dhe nuk i vë pranga ( neni 72 )230.
Veç këtyre, shpeshherë kemi raste që burimi i kësaj urrejtje të jetë përdorimi i forcës
fizike që është përdorur për arrestimin e tij, e cila sipas mendimit të të dyshuarit ka qenë e
panevojshme ose e paligjshme. Në raste të këtilla nuk mundet të pritet që të vendoset një
marrëdhënie besimi midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit, ku në vazhdim do të
shohim se ky besim është faktor vendimtar për të pasur sukses në realizimin e procesit të
dëgjimit. Në raste të këtilla preferohet që këtë proces ta realizojë punonjës operativ tjetër.
Kjo mundet t’i përcillet me pëlqimin e punonjësit operativ, i cili ka realizuar pjesën më të
madhe të punës dhe, si rezultat i këtij angazhimi është arritur deri te i dyshuari. Kjo është
e kuptueshme, sepse puna operative ngandonjëherë mundet të zgjasë shumë dhe të jetë
lodhshme. Ai me këtë përpjekje vetëmohuese ka ardhur deri te i dyshuari dhe e ka sjell
në hapësirat zyrtare të policisë, ku tani dikush tjetër duhet ta marrë në pyetje dhe në fund
229 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 230 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
98
t’i marrë meritat e kësaj pune. Por, nëse brenda njësisë organizative të policisë ekziston
harmoni, kooperim dhe veprimi në grup, ku meritat e punës do të jenë kolegjiale e jo
individuale, problemi për të cilën folën nuk do të ekzistonte.
Në rastet kur e dyshuar do të jetë femër, është e preferuar që marrjen në pyetje ta bëjë
punonjëse operative e gjinisë femërore. Nga hulumtimet e autorëve të ndryshëm thuhet se
përgjigjet të të njëjtit punonjësi operativ në pyetjen e njëjtë që një herë i është parashtruar
të dyshuarit mashkull e një herë asaj femër, është konstatuar dallim i madh në përgjigje,
kryesisht këto dallime janë më të shprehura në pyetjet delikate që kanë të bëjnë me temat
seksuale. Meshkujt meshkujve u japin më shumë përgjigje mashkullore, kurse femrat
femrave më shumë përgjigje femërore231.
Të mundura janë edhe raste të atilla kur do të jetë e përshtatshme që të dyshuarin ta
dëgjojë ai punonjës operativ me të cilin njihet më herët. Në këto raste lidhja e hershme
dhe besimi i krijuar do të kontribuojnë për efikasitetin e realizimit të këtij dëgjimi.
Këto janë vetëm disa nga arsyet, të cilat duhet ta bindin secilin punonjës operativ, që
para se të fillojë dëgjimin ta pyes veten e tij: A jam unë personi i përshtatshëm për ta
dëgjuar të dyshuarin? A është e përshtatshme që në këtë rast të dyshuarin ta dëgjojë
ndonjëri nga kolegët e mi? Nëse punonjësi operativ do të mundte suetën e vetë dhe, nëse
në njësinë organizative ku punon punonjësi operativ ekziston “ klima pozitive “, në
kuptim që askush të mos i marrë mbi vete meritat e punonjësit tjetër operativ, do të
kishim larguar edhe një pengesë nga rruga e realizimit efikas të dëgjimit të të dyshuarit.
231 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, ( Biseda informative dhe intervistimi ) MUP Republike
Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 126.
99
4. Njohja me rrethanat dhe faktet që janë në lidhje me aktivitetin
kriminal të të dyshuarit
Pas fillimit të hetimit, prokurori i shtetit merr në pyetje dhe merr deklaratat nga
dëshmitarët, autorizon marrjen e deklaratave dhe raporteve nga eksperti dhe mbledh
prova tjera të lejuara me ligj ( neni 109, pika 1 )232. Kur është e mundur, prokurori i
shtetit ne pajtim me ligjin merr të gjitha dokumentacionet që janë prova relevante para
marrjes së deklaratës në procedurë paraprake ( neni 121, pika 1 )233.
Nëse punonjësi operativ, lidhur me parapërgatitjen e dëgjimit, do të njihet mirë me
faktet dhe rrethanat që janë në lidhje me aktivitetin kriminal të të dyshuarit, ai do të
krijonte përshtypje te i dyshuari se di çdo gjë lidhur me veprën, dhe se në përputhje me
këtë, çdo përpjekje e tij që ngjarjen kriminale ta paraqesë ndryshe nga e vërteta, do të jetë
e kotë. Në anën tjetër, nëse i dyshuari krijon përshtypjen se punonjësi operativ nuk është
sa duhet i njoftuar ose nuk është aspak i njoftuar me faktet relevante dhe rrethanat, kjo do
ta inkurajonte të dyshuarin që ngjarjen kriminal ta paraqes sipas versionit të vet. Që kjo
mos të ndodhë, punonjësi operativ para se të fillojë me dëgjimin duhet t’i mësojë të gjitha
materialet që janë në dispozicion dhe që kanë të bëjnë me veprën penale konkrete. Si
burime të informacionit do t’i shërbejnë: padija penale, procesverbali i këqyrjes me foto
dokumentimin, vërejtjet zyrtare, deklaratat e dëshmitarëve, me një fjalë çdo akt që ka të
bëjë me ngjarjen kriminale konkrete. Ky dokumentacion ndonjëherë mundet të jetë
shumë voluminoz dhe, si e tillë do të kërkojë shumë kohë dhe mund për mësimin e tij. Në
këto raste duhet të jemi të durueshëm dhe gjithë atë duhet ta shikojmë dhe ta mësojmë në
detaje dhe duke mos lëshuar asgjë, sepse çdo lëshim më vonë do të ndikonte në rrjedhën e
dëgjimit.
Punonjësi operativ detyrimisht duhet të ketë pasqyrë të plotë për të gjitha indicjet dhe
provat, praktikisht ai duhet ta mësojë gjithë lëndën, që të mundet të udhëheqë bisedën pa
pengesa. Ndoshta edhe një ndërprerje e vogël e bisedës për shkak se punonjësi operativ
nuk është i njoftuar me ndonjë rast mundet të zvogëlojë shanset që të zbulohet kryesi dhe
të zbardhet vepra penale. Shikimi dhe shfletimi i lëndës gjatë dëgjimit do t’ia bënte me
dije të dyshuarit pasigurinë e pyetësit, ia humb koncentrimin, i ofron mundësi të dyshuarit
që të mos flasë të vërtetën234.
Shumë rrallë janë rastet kur një punonjës operativ të merret vetëm me një vepër
penale. Në të shumtën e rasteve, ato kanë më shumë lëndë dhe realisht nuk duhet të pritet
nga ai që të gjitha të dhënat relevante të këtyre lëndëve t’i ketë mësuar përmendësh. Për
shkak të kësaj porositet që punonjësit operativ gjatë njohjes me materialet, të mbajë
shënime për faktet dhe rrethanat që duhet të sqarohen, të shënojë numrat e fletëve ku ka
gjëra të rëndësishme në shkresa, pyetjet që duhet t’i parashtrojë dhe të ngjashme. Nëse në
232 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 233 Shih: Po aty. 234 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, ( Biseda informative dhe intervistimi ) MUP Republike
Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 62.
100
çdo pyetje nga i pyeturi marrim përgjigje pozitive, punonjësi operativ mundet të llogarisë
se segmentin e përgatitjes për dëgjim e ka përmbyllur me sukses.
Gjatë fazës parapërgatitore punonjësi operativ për lëndën e caktuar duhet të mësojë
për këto gjëra: kualifikimin ligjor të veprës penale, datën, vendin dhe kohën e kryerjes,
pasojat që janë krijuar, kushtet atmosferike që kanë mbretëruar gjatë kohës së kryerjes,
pamjen e vendit të ngjarjes, pamjen e rrethinës së vendit të ngjarjes, rrugën nga ku ka
ardhur kryesi dhe që është larguar nga vendi i ngjarjes, mënyrën e ardhjes, sendin dhe
mënyrën e kryerjes se veprës, a ka mundësi që kjo vepër penale të jetë në lidhje me
ndonjë vepër tjetër e regjistruar në evidencat statistikore të kriminalitetit, mundësinë e
përfshirjes së të dyshuarit edhe në ndonjë vepër tjetër penale, motivet e mundshme,
përmbajtjen e deklarimeve të dëshmitarëve okularë, bashkë pjesëmarrësve, viktimës, si
dhe të njoftohet me materiale që shërbejnë si prova235. Nëse këto informacione nuk janë
të mjaftueshme në sasi, ose nga arsyeja e emergjencës i dyshuari shumë shpejt është
marrë në pyetje pas kryerjes së veprës dhe punonjësi operativ nuk ka pasur kohë të
njoftohet me këto të dhëna, porositet që dëgjimi të shtyhet. Gjithmonë duhet të jemi të
vetëdijshëm për faktin se i dyshuar, nëse është vërtet kryes i veprës penale, më së miri di
se si ka rrjedhur ngjarja kriminale konkrete. Në anën tjetër, i dyshuar në fillim të dëgjimit
nuk di për një gjë, e ajo është se çka di punonjësi operativ dhe me çfarë argumentesh dhe
provash disponon. Gjer atëherë kur punonjësi operativ do të krijojë përshtypje te i
dyshuari se mirë është i përgatitur, do të jetë në përparësi. Në atë çast kur i dyshuari do të
kuptojë se punonjësi operativ është jo sa duhet i njoftuar, ai do të merr iniciativën dhe do
të imponojë versionin e vet, të cilin version në mungesë të provave dhe dëshmive, në
fund do ta pranojë edhe punonjësi operativ.
235 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, ( Biseda informative dhe intervistimi ) MUP Republike
Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 62.
101
5. Njohja me personalitetin e të dyshuarit
Që parapërgatitja e marrjes në pyetje të jetë e plotë domosdoshmërisht, duhet që
punonjësi operativ, para fillimit të dëgjimit të njoftohet me personalitetin e të dyshuarit.
Nëse nisemi nga ajo se çdo vepër penale është shprehje e cilësive personale e kryesit të
saj, e kuptojmë rëndësinë se pse duhet të kemi njohuri edhe për personalitetin e të
dyshuarit. Gjithashtu, njohja e personalitetit e të dyshuarit është e detyrueshme edhe nga
arsyet vijuese:
që më lehtë të vendosen lidhja me to;
që të vlerësohet dhe të kuptohet marrëdhënia e tij me pjesëmarrësit tjerë,
që të kuptohen motivet e kryerjes së veprës;
që të bëhet përzgjedhja e drejtë e taktikës së marrjes në pyetje;
që të parashihet dhe të vlerësohet niveli i kooperimit me të dyshuarin gjatë
procesit të dëgjimit236.
Duke u njohur me personalitetin e të dyshuarit punonjësi operativ do të përpiqet të
zbulojë për:
të kaluarën kriminale të të dyshuarit;
temperamentin e tij;
karakterin e të dyshuarit (duke e njohur karakterin e tij do mundemi të
parashikojmë se si do të zhvillohet procesi i dëgjimit, çka nga një karakter i
caktuar mundet të pritet, dhe çka ai asnjëherë nuk do të bënte);
gjendjen fizike dhe psikike momentale ( konkretisht a është i varur nga alkooli
ose droga );
raportin e tij lidhur me hetimet ( ka qëndrim armiqësor ose është bashkëpunues );
a ka ndonjë lidhje afërsie me viktimën ose vendin e ngjarjes;
nivelin e arsimimit, inteligjencës dhe aftësive të tij;
interesimin seksual dhe devijimet në këtë drejtim;
përkatësinë religjioze të tij, etj237.
Deri te këto të dhëna punonjësi operativ mundet të arrijë nga këto burime:
nga rrethi social që e rrethon të dyshuarin ( të afërmit, shkolla, kolegët e punës
...);
veprime të ndryshme kriminalistike, si me nga ato formale ashtu dhe jo formale;
nga evidencat statistikore lidhur me kriminalitetin;
nga shkresat gjyqësore, nëse më herët ndaj tij është zhvilluar proces gjyqësor;
nga deklaratat e policisë, nëse ka të këtilla nga ndonjë lëndë e më hershme,
nga burimet operative ( informatorët...)
236 Shih: Wallder, H., Die Vernehmung des Beschuldigten, Doichland, 2002, fq. 121. 237 Shih: Po aty.
102
dhe të tjera238.
Njohja e personalitetit të të dyshuarit i mundëson punonjësit operativ që të ndihet i
sigurt. Ai nuk do të ketë nevojë që te theksojë autoritetin e vet dhe lehtësisht do t’i
kontrollojë veprimet e veta. Gjithashtu, ai lehtësisht do ta përcjellë dinamikën e
përgjithshme të bisedës, duke nxjerrë konstatime të sigurta, kurse të menduarit personal
nuk do ta ngarkonin koncentrimin e tij239.
Kemi edhe situata të atilla kur punonjësi operativ nuk do të ketë mundësi që të arrijë
deri te këto informacione lidhur me të dyshuarin, nga shkaku se nuk kemi burime të
besueshme të këtyre të dhënave, ose për mbledhjen e tyre nga arsyeja e urgjencës nuk do
të kemi kohë. Në raste të këtilla, nëse nuk do kemi mundësi që në tërësi ta shtyjmë
dëgjimin, duhet të tentojmë që në fillim të bisedës deri të ato të dhëna të arrihet nga ana e
të dyshuarit.
6. Përgatitja e pyetjeve dhe përcaktimi i radhitjes së parashtrimit
të tyre
Pjesë përbërëse e planit paraprak për marrjen në pyetje të dyshuarin është edhe
përgatitja e tyre dhe përcaktimi i radhitjes së parashtrimit të tyre. Të parashtrosh pyetje në
moment të vërtetë është e një rëndësie esenciale për dëgjim të suksesshëm me të
dyshuarin. Për shkak të kësaj, punonjësi operativ duhet para fillimit të dëgjimit, t’u japë
përgjigje pyetjeve vijuese:
Cilën pyetje duhet të parashtrojë?
Si do t’i formulojë ata?
Kur duhen ata t’i parashtrojë?
Përvoja praktike dhe disa hulumtime shkencore kanë treguar se biseda në mënyrë të
lehtë dhe të suksesshme do të udhëhiqet, nëse për pyetjet është menduar më herët, pra
para se të merret i dyshuari në pyetje dhe, nëse disa nga ato janë edhe të formuluara më
herët240.
Marrja në pyetje është proces dinamik dhe nuk jep mundësi që të parashihen të gjitha
pyetjet, por për disa që janë të rëndësishme dhe kritike punonjësi operativ duhet të
mendojë para se të fillojë procesin e dëgjimit. Duhet të ketë parasysh se pyetjet duhet të
jenë koncize dhe të qarta241. Nuk duhet të përdori terme ligjore për emërtimin e veprave,
por vetëm të bëjë përshkrimin e tyre. Nuk duhet ta pyesë të dyshuarin pse e ka kryer
238 Shih: Po aty, fq. 121-125. 239 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 66. 240 Shih: Po aty, fq. 83. 241 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992.
103
veprën, por vetëm pse ka pasur marrëdhënie dhune me viktimën, ose në raste të vjedhjeve
pse ka marrë sende me vlerë të huaja.
Punonjësi operativ duhet të mbajë llogari edhe për rregullshmërinë gjuhësore dhe
gramatikore të përmbajtjes së pyetjeve. Pyetjet duhet të jenë qarta dhe të parashtruara një
nga një dhe jo më shumë pyetje në të njëjtën kohë, sepse kjo do të krijonte huti te i
dyshuari, dhe ai do të përgjigjej vetëm në ato pyetje që më së shumti do t’i përshtaten.
Pyetjet nuk duhet të jenë me formulim negativ, psh: “Nuk dinit ju se ndoshta...?”, ose me
formë marrëveshjeje, psh: “ A do të mundeni që neve të na thoni....?” sepse përgjigjja
gjithmonë do të jetë nga i dyshuari “Jo nuk mundemi“. Pyetjet duhet të formulohen në atë
mënyrë që i pyeturi të mos mundet të konstatojë se pyetësi e di përgjigjen e saj, ose çfarë
përgjigjeje i intereson. Pyetësi gjithmonë duhet të tregojë interes dhe të mbajë llogari për
përgjigjen e të dyshuarit, sepse mosinteresimi te ai do të ndikonte në motivimin e tij për
të deklaruar.
Pasi që punonjësi operativ ka bërë përgatitjen e pyetjeve që duhet t’i parashtrojë të
dyshuarit, ai do të përcaktojë edhe strategjinë për radhitjen e tyre242. Radhitja e pyetjeve
që do të parashtrohen, duhet të jenë ashtu që të drejtojnë mendimin dhe gjendjen psikike
e të dyshuarit në drejtim të fitimit të pranimit.
Autori Branislav Simonoviç në monografinë e tij “ Mbledhja dhe vlerësimi i
deklaratave prej policisë dhe gjykatës “ përcakton strategjinë vijuese:
Radhitje kronologjike – pyetjet parashtrohen ashtu që i pyeturi përgjigjet në
pyetjet sipas asaj radhe si ka rrjedhur edhe ngjarja.
Radhitje logjike – pyetjet parashtrohen në varësi të lidhjes logjike ndërmjet
rrethanave.
Radhitje psikologjike – pyetjet ndahen ashtu që të arrihet ndikim maksimal në
psikikën e të pyeturit për: vendosjen e kontaktit me të, të risimi nivelin emocional
për pendim si dhe të krijomë gjendje psikike te i dyshuari që të mundemi sa më
lehtë të fitojmë pranimin nga ai.
Radhitje e kundërt e pyetjeve në lidhje me ngjarjen – kjo radhitje përdoret për të
kontrolluar besueshmërinë e deklaratës.
Radhitje e shkëputur – pyetjet parashtrohen shpejt, janë të shkëputura dhe të
ndara, logjikisht dhe kronologjikisht të palidhura243.
Në literaturën kriminalistike foletë edhe për të ashtuquajtura “strategjinë e hinkës”,
më të cilën në vend të parë vendosen pyetjet më të përgjithshme, si dhe në mënyrë
sukcesive kalohet te ato specifike.
Gjatë përcaktimit të strategjisë të parashtrimit të pyetjeve duhet të mbahet llogari për
këto gjëra:
në fillim të dëgjimit, nuk duhet të parashtrohen pyetje ndaj të cilave i dyshuari do
të ketë mundësi që të përgjigjet me “po” ose “jo”;
në fillim të marrjes në pyetje, duhet të parashtrohen të ashtuquajtura pyetje
neutrale ( pyetje që nuk kanë lidhje me ngjarjen kriminale për të cilën i dyshuari
merret në pyetje ). Me qëllim që mos ta çojmë të dyshuarin që në fillim deri te
242 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992 243 Shih. Simonovic, B., Pribavlenje i ocean iskaza perd policijom i na sudom, Hrvacka, 2004, fq. 56.
104
marrja e qëndrimit për mbrojtje dhe në këtë mënyrë do të pamundësonim
ndërtimin e besimit dhe me këtë edhe zvogëlimin e kooperimit me të dyshuarin;
Në fillim të marrjes në pyetje duhet të parashtrohen pyetje të lehta, kështu që
ashtu si do të ecte dëgjimi gjithmonë më të rënda dhe më të rënda. Sa më gjatë që
do të prezantojë në procesin e marrjes në pyetje, aq më vështirë do ta ketë i
dyshuari që të ndërpresë bashkëpunimin244.
7. Llojet e pyetjeve
Kemi pyetje të hapura dhe të mbyllura. Pyetje të hapura janë ato nga të cilat për
t’u dhënë përgjigje adekuate, duhet të përdoren më shumë fjali245. Këto japin mundësinë
për përgjigje të zgjeruar, duke përdorur fjalët e veta, spontanitet, shprehje të drejtpërdrejtë
të qëndrimeve të veta, ndjenja, vëzhgim, mendim. Këto e hapin personin që merret në
pyetje dhe mundësojnë rrjedhje me të madhe të informacionit. Këto pyetje parashtrohen
në fillim të dëgjimit.
Pyetjet e mbyllura janë ato pyetje ndaj të cilave mundet të përgjigjet në mënyrë
adekuate me fjali të pakta dhe të shkurtra246. Për dallim nga pyetjet e hapura ku ndaj të
cilave duhet të mendohet, te të mbyllurat është më lehtë për t’u përgjigjur – shpeshherë
është e mjaftueshme të përcaktoheni për njërën nga alternativat. Dobësia e pyetjeve të
mbyllura shihet në atë se nuk i mundëson të dyshuarit të shprehë dhe të sqarojë qëndrimin
dhe mendimin e tij, lidhur me veprën. Gjithashtu, këto në masë të madhe mundet të jenë
edhe sugjestive. Megjithatë, pyetjet e mbyllura nuk mundemi t’i shmangim nga arsyeja
se pyetjet e hapura na ofrojnë gjithmonë rezultate të mjaftueshme. Në raste të caktuara
me pyetje të hapur nuk do marrim përgjigje, dhe mu për këtë këto përgjigje do ti marrim
me pyetje të mbyllura psh: “A është ky fakt si arsye për shkak të të cilit keni bërë këtë
gjë?”). Edhe pse tanimë nuk mundet t’i shmangim pyetjet e mbyllura, atëherë duhet të
përpiqemi që ndikimi sugjestiv i tyre të jetë sa më i vogël.
Ekzistojnë pyetje të lejuara dhe të palejuar.
Pyetje të lejuara janë pyetjet që në mënyrë qartë nuk janë të ndaluara dhe munden të
kontribuojnë në mënyrë të plotë në qartësimin dhe vërtetësinë e deklarimit, me kusht që
pyetjet e atilla mos të ndikojnë në esencën e përgjigjes, gjegjësisht mos të orientojnë
lirinë dhe dëshirën e dhënies së deklarimit. Dhe këto mundet të jenë247:
244 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. 245 Shih: Po aty. 246 Shih: Po aty. 247 Shih: Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wily & Sons,
London, 2002, fq. 11.
105
Pyetje plotësuese – janë të drejtuara lidhur me faktet ose rrethanat për të cilat
supozohet se i dyshuari ka dijeni, por ato në deklarimin e tij nuk i ka potencuar.
Pyetje për precizim – kanë të bëjnë me faktet dhe rrethanat, të cilat i dyshuari në
deklarimin e tij i ka potencuar, por nuk janë të sqaruara plotësisht.
Pyetje për kujtesë – kanë për qëllim që të ndihmojnë të dyshuarin që të kujtohet
për faktet dhe rrethanat të cilat i ka harruar. Duhet tu shmangemi pyetjeve
sugjestive si pyetje për kujtesë.
Pyetje kontrolluese – kanë për qëllim që të kontrollojnë vërtetësinë e deklarimit.
Pyetje të ndaluara janë ato pyetje që ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të
tërthortë në përgjigjen që duhet të jepet, si dhe pyetjet të cilat në mënyrë mashtruese
ndikojnë në pranimin e veprës. Të këtilla munden të jenë248:
Pyetjet plotësisht disjunktive – ato janë pyetjet që nuk ofrojnë përgjigje tjetër
përveç “po” ose “jo”. Në këtë mënyrë, kufizimi i zgjedhjes së përgjigjes ka
ndikim sugjestiv. Nëse nuk do t’i parashtrohej pyetje e këtillë ndoshta i pyeturi do
të jepte ndonjë përgjigje të tretë. Për shembull pyetje plotësisht disjunktive mund
të jetë: “A ka mbajtur viktima çadër ose jo?”.
Pyetjet pjesërisht disjunktive – kjo pyetje nuk përjashton mundësinë tjetër, e
cila nuk është e përfshirë në pyetje. Dhe sipas asaj se në mënyrë të caktuar
mundet të stimulojë memorien, këto pyetje janë të rrezikshme, sepse orientojnë
përgjigjen në kufi të caktuar, ku nuk duhet të përfshihet gjendja faktike e vërtetë.
Shembull të pyetjeve pjesërisht disjunktive: “A ka mbajtur në dorë pistoletë
pronari i banesës apo pushkë”? – ndoshta ai ka mbajtur pistoletë ndoshta pushkë,
por ndoshta nuk ka pasur asgjë në dorë ose eventualisht ka mbajtur thikë249.
Pyetjet orientuese – këto pyetje e orientojnë të dyshuarin në të se çfarë përgjigje
pritet nga ai. Mundet të jenë të formuluara në formë mohuese ose pohuese.
Shembull për këto pyetje: “A thua se jo, se ai atë atij i ka thënë?” ose “A thua se
jo, se ai atë atij nuk i ka thënë?”250.
Pyetjet kapcioze – janë pyetjet që supozojnë se i pyeturi ka thënë diçka që në
realitet nuk e ka thënë. Për shembull: kur dyshohet se personi mban sendin e
vjedhur dhe në vend që të pyetet “A e posedon sendin e caktuar?”, ai pyetet “Ku e
ke fshehur sendin e caktuar?”251.
Pa marrë parasysh për rrezikshmërinë e pyetjeve të ndaluara që me një fjalë të gjitha
përfshihen në pyetje sugjestive, nuk do të kemi mundësi që plotësisht t’i shmangim nga
praktika. Numër i madh i autorëve pajtohen se ato mundet të jenë të dobishme për t’u
përdorur, por vetëm si nën pyetje të pyetjeve kontrolluese. Kështu që, kur të merret
deklarimi i tij ka mundësi që të parashtrohen pyetjet sugjestive, por vetëm në rastet kur
duam të vërtetojmë sigurinë dhe qëndrueshmërinë e kujtesës së tij.
248 Shih: Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wily & Sons,
London, 2002, fq. 11. 249 Shih: Po aty. 250 Shih: Po aty, fq. 11-14. 251 Shih: Po aty.
106
8. Kohëzgjatja e marrjes në pyetje e të dyshuarit
Se sa duhet të zgjasë procesi i marrjes në pyetje të të dyshuarit, është pyetje që nuk ka
mundësi t’i jepet një përgjigje e plotë dhe precize. Ndonjëherë praktika na tregon se deri
te informacionet e domosdoshme arrihet pas një periudhe të shkurtër kohore ( deri në një
orë ), por këto raste janë shumë të rralla. Në rastet më të shumta është e nevojshme që
dëgjimi të zgjasë një kohë të caktuar. Megjithatë, nëse procesi i dëgjimit do të zgjasë për
një kohë më të gjatë, ekziston rreziku që të shndërrohet në lodhje të madhe dhe të
shkatërrojë vullnetin e të dyshuarit, gjë që ligjërisht është e ndaluar. Në lidhje me këtë
parashtrohet pyetja: Ku është kufiri maksimal i zgjatjes së dëgjimit?
Punonjësit operativ i duhet kohë që të njihet me të dyshuarin, të vendosë kontakt me
të, të aplikojë taktikat e veta etj. Përveç kësaj, është e nevojshme kohë që punonjësi
operativ në bazë të deklarimit të të dyshuarit dhe manifestimit të fotografisë
simptomatike të sjellë përfundimin për shkallën e sinqeritetit dhe përzierjes në ngjarjen
kriminale, për të cilën i dyshuari dëgjohet. Të kufizohet dëgjimi rreth 30 minuta ose 1 orë
do të rezultojë në mossuksesin e tij në 75% të rasteve252.
Hulumtuesi Leo Richard në bazë të hulumtimit të realizuar thekson se ka rëndësi
statistike midis kohëzgjatjes së marrjes në pyetje dhe tri variableve vijuese:
Rreziku shoqëror nga veprat penale – varësisht se sa është niveli i rrezikshmërisë
shoqërore të veprës, aq kohë i duhet punonjësit operativ që të arrijë deri të
informatat e domosdoshme nga i dyshuari253.
Suksesi i marrjes në pyetje – hulumtimi ka treguar se ekziston gjashtë herë më
shumë mundësia për përfundim të suksesshëm të dëgjimit që zgjatë më shumë se
1 orë, në raport me ato që kanë përfunduar pa sukses.
Gjinia e viktimës – hulumtimi tregon kur viktima nga vepra penale është femër,
ekziston diçka më shumë se dy herë mundësia që të zgjas më shumë dëgjimi, se sa
në raste kur viktima është e gjinisë mashkullore254.
Një i dyshuar që merret në pyetje nga policia dhe që supozohet se ky është kryesi i
veprës penale, asnjëherë nuk do të jetë e lehtë që ai ta pranojë fajësinë e tij, sepse ai është
i vetishëm me pasojat e veprimit. Që i dyshuari ta pranojë veprën që i ngarkohet,
paraprakisht duhet përgatitje e mirë për dëgjim, punonjës operativ me përvojë, por edhe
kohë. Probabilitetit i fitimit të pranimit rritet nga 25% për çdo orë, gjithë deri në 4 orë
252 Shih: Vessel, D., Conducting successful interrogations, FBI low enforcement bulletin, Washington,
Tetor, 1998, fq. 5. 253 Shih: Rezultatet e hulumtimit kanë treguar se kur kemi të bëjmë me vepra të rënda penale dëgjimi do të
zgjasë më shumë se 1 orë, për dallim nga veprat më të lehta penale, ku për këto duhet tri herë më pakë kohë
se të veprat e rënda ( më pak se 30 min ). 254 Shih: Autore thekson se këto të dhëna duhet të komentohen me rezerva, sepse hulumtimi është realizuar
kohën kur në 89 % të rasteve kryes kanë qenë gjinia mashkullore. Leo, R., Inside the interrogation room,
Journal of criminal low, Chikago, Winter 1996, fq. 279.
107
afat dëgjimi255. Ky përkufizim kohor prej 4 orësh është pjesë e ligjeve të procedurave
penale të shteteve të ndryshme, dhe është zgjedhje e mirë, sepse ulja e kufirit të lartë të
zgjatjes së dëgjimit nën 4 orë nuk do të ishte zgjidhje racionale kur kemi parasysh gjithë
kompleksitetin e procesit të dëgjimit. Mbledhja e informacioneve nga qytetarët ( qofshin
në cilësinë e të dyshuarëve apo dësjmitarëve ) do të zgjasë aq sa është e nevojëshme të
fitohet informacioni i nevojshëm, dhe më gjatë deri në 4 orë ( neni 279, pika 4 )256.
Ndërsa, në anën tjetër, ngritja e këtij kufiri mbi 4 orë do të ishte në kundërshtim me
parimet e psikologjisë, sepse dëgjimi i të dyshuarit më shumë se 4 orë brenda një dite do
të kishte ndikim negativ në vullnetin dhe shëndetin e tij.
Brenda njëzet e katër (24) orëve, personi i arrestuar ka të drejtë në së paku tetë (8) orë
pushim pa ndërprerje dhe gjatë kësaj kohe nuk merret në pyetje e as nuk trazohet nga
policia lidhur me hetimin ( neni 170, pika 4 )257. Gjatë marrjes në pyetje të personit të
arrestuar bëhen pushime të shkurtra në intervale kohore përafërsisht dy (2) orëshe.
Pushimi mund të shtyhet kur ka shkaqe të arsyeshme për të besuar se shtyrja do të
ndihmojë procesin ( neni 171, pika 3 )258.
255 Shih: Vessel, D., Conducting successful interrogations, FBI low enforcement bulletin, Washington,
Tetor, 1998, fq. 4. 256 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010. 257 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 258 Shih: Po aty.
108
KREU IV
KARAKTERISTIKAT TEKNIKO – TAKTIKE TË MARRJES NË PYETJE
1. Metodat e mësimit dhe ushtrimit të shkathtësive për realizim
efikas të veprimeve gjatë marrjes në pyetje
Shkathtësitë e drejtimit të marrjes në pyetje, ashtu siç u tha më lartë, nuk është
“dhunti”, por duhet të mësohet dhe ushtrohet. Për këtë shkak me të drejtë parashtrohet
pyetja: Si është e mundur që dikë ta mësoni, që me efikasitet të marri në pyetje të
dyshuarin? Marrja në pyetje e të dyshuarit është punë shumë komplekse për arsye se
ndeshen interesat midis kriminalisti dhe të dyshuarit. Nëse në të njëjtën kohë do të merret
parasysh edhe rëndësia e madhe që marrja në pyetje e të dyshuarit ka në zbulim e veprave
penale. Si edhe ajo se kjo veprimtari është njëra nga më të shpeshtat punë të organeve të
punëve të brendshme, për mësimin dhe ushtrimin e këtyre shkathtësive, janë përpiluar
planprograme adekuate të shkollave policore ( Akademia policore ). Megjithatë, me
keqardhje mundet të konstatohet se përmbajtjet për edukimin e kuadrove policore që kanë
të bëjnë me pjesën praktike të veprimeve lidhur me marrjen në pyetje e të dyshuarve
pothuajse nuk ekzistojnë. Arsyet e mundshme për këtë gjendja janë:
ekzistimi i mendimit se çdo polic që merret me këtë profesion do të ketë mundësi
me sukses të marrë në pyetje të dyshuarin, dhe
mungesa e kuadrove që do të jenë në gjendje me efikasitet të prezantojnë këtë
materie. Këto kuadro përveç njohurive teorike, duhet të posedojnë edhe përvojë të
mjaftueshme259.
Detyra e shtetit është që të krijojë kushte formale për edukimin e këtyre kuadrove dhe
të rrisë motivacionin tek ato, duke krijuar një buxhet financiar solid për këtë profesion.
Gjithashtu, gabim është që të pritet nga shkolla policore të përgatis polic të pajisur me të
gjitha dijet të domosdoshme për zbatim të specializuar të procesit të marrjes në pyetje.
Kjo gjë do të jetë shumë e vështirë për t’u realizuar nga këto shkolla. Dijet e marra nga
banka shkollore në këtë drejtim duhet të shërbejnë vetëm si bazë mbi të cilën më pas vetë
përvoja do t’i “gdhendë” këto persona si specialist për realizim efikas të procesit të
marrjes në pyetje.
Mësimi i shkathtësive për realizim efikas të veprimeve të marrjes në pyetje do jetë e
mundur në tri mënyra të veçanta:
Me vetëvëzhgim.
Vrojtim i sjelljeve të personave të tjerë.
259 Shih: Yeschke, C.: The art of investigative enterveiewing, Butterworth- Heinemann, USA, 2003, fq.
160.
109
Me metoda të ndryshme për edukim dhe specializim260.
Vetëvëzhgimi – që të mundemi me sukses t’i “lexojmë” njerëzit, fillimisht duhet të
njohim veten tonë261. Çdokush duhet të përpiqet të kuptojë se a është vërtetë ashtu sikurse
vetë mendon se është, apo në sytë e atyre që e rrethojnë, është krejtësisht tjetër.
Vrojtim i sjelljeve të personave të tjerë – kriminalisti duhet të tentojë të njohë sa
më shumë tipa të njerëzve, zakonet e tyre, shprehitë, qëndrimet, paragjykimet,
mentalitetin e tyre dhe përgjithësisht mënyrën e jetesës së njerëzve262. Ekzistojnë mënyra
të ndryshme për t’u arritur kjo, por njëra nga më të lehtat është vëzhgimi i njerëzve ( në
rrugë, në vende publike etj. ). Çdo kontakt, bisedë, lëvizje fytyre mundet të jetë objekt
analize, dhe çdo konkluzion që do arrihet gjatë këtyre rasteve duhet të krahasohet me
përvojën që posedohet në këtë drejtim.
Metodat e ndryshme për edukim dhe specializim – për dallim nga dy mënyrat
paraprake që duhet të jenë metoda të vazhdueshme të “sendërtimit” të kriminalistit,
edukimi parimisht realizohet në shkollat policore, por edhe në seminare dhe trajnime të
ndryshme pas përfundimit të këtij arsimimi.
Shkathtësitë për realizim efikas të detyrave të marrjes në pyetje do të mundet të
mësohen dhe ushtrohen edhe me këto metoda:
3.1.2. Luajtja e rolit – esenca e kësaj metode qëndron në atë që një student do të
luaj rolin e të dyshuarit, tjetri të policit apo kriminalistit, ndërsa të tjerët me
vëmendje do të përcjellin, duke detektuar lëshimet eventuale të “punonjësit
operativ”. Në fund ligjëruesi së bashku me studentët do të analizojë këtë
improvizim263.
Përparësitë e kësaj mënyre të mësimit janë:
simulohet një situatë reale;
vizitorët apo spektatorët janë aktiv;
ndjehen emocionet;
spektatorët kanë mundësi që gjërat t’i shohin nga këndvështrimi i vëzhguesit264.
E meta e kësaj metode të mësimit është mundësia që kjo situatë të shndërrohet në
“teatër”, ku spektatorët ( studentët ) në vend që të koncentrohen te mësimi, do të fitojnë
mundësinë për t’u zbavitur. Për t’u shmangur kjo gjë preferohet që numri i studentëve të
mos jetë më shumë se 15265. Luajtja e rolit do të jepte rezultate më të mira, nëse në rolin e
të dyshuarit do të ishte ndonjë person nga jashtë, më mirë do të ishte ndonjë student i
fakultetit artit dramaturgjik, apo ndonjë aktor i diplomuar.
2. Analizimi i dokumenteve nga praktika – edhe një mënyrë për të mësuar dhe
ushtruar shkathtësitë e punëve të marrjes në pyetje është edhe analizimi i dokumenteve
nga praktika266. Kjo realizohet duke ua dhënë studentëve dokumentacionin të rasteve të
260 Shih: Yeschke, C.: The art of investigative enterveiewing, Butterworth- Heinemann, USA, 2003, fq. 160. 261 Shih: Po aty. 262 Shih: Po aty. fq. 160-161. 263 Shih: Po aty. 264 Shih: Po aty. 265 Shih: Po aty. 266 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 267.
110
caktuara nga praktika ( procesverbalet e marrjes në pyetje, videoincizimet e dëgjimit si
dhe të gjitha aktet tjera formale dhe joformale që lindin në procedurën parapenale dhe
penale ) dhe nga ato do të kërkohet që të analizohen për të kuptuar profilin e të dyshuarit,
motivet që e kanë shtyrë që të kryej vepër penale, teknikat mbrojtëse me të cilat është
shërbyer gjatë procesit të marrjes në pyetje, mënyrën me të cilën pyetësi ka pasur sukses
për të thyer rezistimin e të dyshuarit, motivet e pranimit të veprës nga i dyshuari dhe të
ngjashme. Këto njohuri të fituara në këtë mënyrë do të shërbejnë si ndihmesë për
orientim gjatë realizimit praktik të këtij procesi.
3. Puna mentoriale me studentët e shkollës policore267 – esenca e kësaj mënyre të
mësimit dhe ushtrimit të shkathtësive, për të realizuar në mënyrë efikase marrjen në
pyetje, është kur pjesëtarët e kësaj shkolle kur të realizojnë praktikën pranë njësisë
organizative të policisë, duhet të udhëhiqen nga punonjësit e policisë që kanë përvojë në
këtë drejtim, për t’ua mësuar “sekretet” e kësaj shkathtësie.
4. Programe kompjuterike – janë programe speciale që janë përpiluar për këtë qëllim,
dhe në të njëjtën kohë ndihmojnë edhe në edukimin e kuadrove të reja. Pra zhvillimi i
teknikës dhe teknologjisë, përveç dobive tjera ndihmon edhe në fushën e
kriminalistikës268.
267 Shih: Yeschke, C.: The art of investigative enterveiewing, Butterworth- Heinemann, USA, 2003, fq. 162. 268 Shih: Einspahr, O.: The interview challenge, FBI Lew Enforcement Bulletin, April 2000, fq. 16.
111
2. Vendosja e marrëdhënieve të besimit me të dyshuarin
Para ngritjes së aktakuzës, i pandehuri merret në pyetje në seancën e marrjes së
deklaratës në procedurë paraprake ( neni 151, pika 1 )269. Marrja në pyetje zbatohet duke
respektuar plotësisht dinjitetin e të pandehurit ( neni 154, pika 3 )270.
Tashmë para shumë kohësh ekziston mendimi ku sipas të cilit punonjësi operativ dhe
i dyshuari janë dy kundërshtarë që janë midis tyre shumë ashpër në kontradiktë. Motivi
bazë për këtë kundërshtim është ndeshja e interesave të tyre. Me fjalë të tjera, nëse
interesi i të dyshuarit ( nëse është edhe kryesi i vërtetë i veprës penale ) është që t’i
shmanget përgjegjësisë penale dhe dënimit, ndërsa interesi i punonjësit operativ është të
zbardhë dhe zbulojë veprën penale, thjesht thënë interesi i të dyshuarit është ta fsheh,
kurse i punonjësit operativ ta zbulojë kryerësin e veprës penale.
Punonjësi operativ duhet të kuptojë se tendenca për fshehjen e të vërtetës vjen si pasoj
logjike e pozitës në të cilën ndodhet i dyshuari. Megjithatë, punonjësit operativ në të
shumtën e rasteve këtë nuk e kuptojnë dhe sillen në mënyrë të papërshtatshme. Mënyrat
e kësaj sjellje janë të ndryshme, nga ndërhyrjet e pa përshtatshme në komentet e të
dyshuarit, deri në përdorimin dhunës dhe detyrimit për të pranuar veprën, gjë që është e
ndaluar ligjërisht. Në këtë mënyrë, konfliktet e interesave të këtyre dy palëve do të
thellohen edhe më shumë, antagonizmat dhe urrejtja e ndërsjellët gjithashtu, e cila për
pasojë do të ketë që deri të e vërteta do të arrihet gjithnjë e më vështirë.
Duhet të potencojmë se marrëdhëniet armiqësore midis të dyshuarit dhe punonjësit
operativ kanë si pasojë pamundësinë që të arrihet deri te informatat e nevojshme lidhur
me veprën penale. Qasjet e këtilla, në rastet e shumta do të kenë si pasojë tërheqjen e të
dyshuarit dhe, në këtë rast ai do të jetë më pak bashkëpunues. Dhe mu për këtë, punonjësi
operativ duhet të ndryshojë bindjen se me të dyshuarin janë palë kundërshtare, dhe për të
arritur deri te e vërteta duhet të niset nga rruga e vetme që është rruga e vendosjes së
marrëdhënieve të besimit me atë. Thjeshtë thënë, punonjësi operativ duhet të tentojë që të
sillet dhe të shndërrohet si shoku më i mirë i të dyshuarit. Në të vërtetë, ai do të përpiqet
të krijojë këtë miqësi me të dyshuarin derisa ai nuk e fiton informacionin e dëshiruar.
Besimi është ndjenja e ngrohtësisë që ekziston midis njerëzve, ai është një lloj
marrëdhënie interpersonale që karakterizohet me frymën e bashkëpunimit, besimit dhe
harmonisë271. Ai është një lloj rryme që rrjedh midis pjesëmarrësve në bisedë272. Kur
flasim për vendosjen e raportit të besimit mundet të theksohet një fakt me interes,
personat midis të cilave ekziston besim i madh dhe i ndërsjellët marrin pozicion të
ngjashëm të trupit gjatë bisedimit, flasin me intensitet të ngjashëm të zërit, por edhe fjalët
që i përdorin në bisedë janë të ngjashme273. Vendosja e raportit të besimit është e një
269 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 270 Shih: Po aty. 271 Shih: Coleman, D., Abnormal psychology and modern life, 5 edition, USA, 2003, fq.172. 272 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003, fq. 72. 273 Shih: Wicklander, D., Zullavski, D., op. cit., fq. 198.
112
rëndësie të veçantë nga arsyeja se nga shkalla e besimit do të përcaktohet edhe shkalla e
bashkëpunimit me të dyshuarin.
Për vendosjen e këtij raporti është e rëndësishme që kjo të tentohet të arrihet në
minutat e para të dëgjimit. Sjellja korrekte dhe e njerëzishme e punonjësit operativ ndaj të
dyshuarit përgjatë kontaktit të parë do të jetë përcaktuese për procesin e dëgjimit. Që në
fillim të dëgjimit i dyshuari mundet të sillet i shqetësuar. Ky shqetësim është
prezent edhe te të dyshuarit e pafajshëm, sepse te ato është prezent frika nga arsyeje se
nuk di se si do të sillet punonjësi operativ ndaj tyre, a do të jetë objektiv dhe të ngjashme.
Megjithatë, nëse i dyshuari do të vërejë se punonjësi operativ tenton t’i ofrohet për t’i
dhënë ndihmë lidhur me të drejtat e tij, te ai do të fillojë që të vërehet ndjenja e
lehtësimit. Kjo është shenjë se raporti i besimit është vendosur. Në atë çast kur ky raport
do të vendoset, frika dhe shqetësimi nga i dyshuari fillojnë që të largohen dhe dëgjimi
fillon të marrë karakter relaksues. Në anën tjetër, pritja e ftohët ose e ashpër, sjellja
burokratike ndaj të dyshuarit nuk kontribuojnë në vendosjen e raportit të besimit me të.
Nëse dëshiron që të vendosë këtë raport, gjithashtu punonjësi operativ duhet t’u
shmanget pyetjeve, të cilat në vetvete kanë ngarkesë emocionale, si për shembull,
religjioni, politika, morali, përveç nëse këto tema nuk kanë lidhje me veprën penale për të
cilën merret në pyetje274. Debatimi lidhur me këto tema, jo vetëm që nuk i kontribuon
qëllimit të dëgjimit, por në disa raste e pamundëson edhe realizimin e tij, sepse i dyshuari
ka mundësi që të fyhet emocionalisht të tërhiqet në vetvete dhe mos të deklarojë asgjë.
Nëse punonjësi operativ dëshiron të vendosi raporte besimi me të dyshuarin, nuk
duhet të krijojë përshtypje tek ai se qëllimin e ka të arrij deri te pranimi i veprës nga ai,
dhe me çdo kusht të dyshuarin ta vendosë prapa grilave. Ai duhet të japë përshtypje se
është personi që gjurmon vetëm pas të vërtetës. Në vend që t’i drejtohet të dyshuarit
“pranoje krimin që e ke bërë”, më shumë është e përshtatshme që t’i thotë “thuaje të
vërtetën”, ose në vend të fjalës “ju më gënjeni”, më e përshtatshme është fjala “ju nuk
ma keni deklaruar mua plotësisht të vërtetën”275.
Punonjësi operativ nuk guxon që ta provokojë të dyshuarin me sjellje jo korrekte dhe
provokuese. Nëse kjo do të ndodhë dhe punonjësi operativ ndaj kësaj do të sillet me
kërcënim, fyerje ose duke shprehur autoritetin që posedon, po nevojë do të krijonte
tensione dhe që do te vështirësonte vendosjen e besimit, dhe me këtë edhe rrjedhën e
suksesshme të procesit të dëgjimit. Gjithashtu, efekte të njëjtë do të ketë edhe përdorimi
i cinizmit, sarkazmës, përqeshjes dhe të ngjashme. Marrja në pyetje zbatohet duke
respektuar plotësisht dinjitetin e të pandehurit ( neni 154, pika 3 )276.
Nëse fjala është për person të dyshuar për vepër të rëndë penale të kryer në mënyrë
brutale dhe jo humane, punonjësi operativ duhet të mbetet i përmbajtur dhe çka është më
e rëndësishme i qetë dhe pa emocione. Sjellja e tij nuk duhet të përmbajë asnjë shenjë
hakmarrjeje. Ndaj të dyshuarit ai duhet të sillet me dashamirësi, humanizëm dhe me
dinjitet.
274 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003, fq. 72. 275 Shih: Po aty. 276 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, PrishtinëKodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
113
Në disa raste punonjësi operativ duke tentuar që të afrohet me të dyshuarin përdorin
zhargonin e rrugës. Kjo strategji shumë rrallë ka dhënë rezultate. Në raste të shumta
përdorimi i gjuhës së rrugës si pasojë do të kishte humbjen e kredibilitetit të punonjësit
operativ në sytë e të dyshuarit277.
Për vendosjen e besimit midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit rol të rëndësishëm
luan edhe empatia ( vendosja në pozitën e tjetrit ). Empatia është aftësia e njeriut që të
depërtojë në psikologjinë e tjetrit278. Nëpërmjet rrugës së empatisë punonjësi operativ do
të tentojë që të përgjigjet në pyetjet: “çka i dyshuarin në atë moment ndien?”, “çka do
të kisha vepruar nëse vetë do të ishte në vendin e tij?”. Të futesh “nën lëkurën” e dikujt
do të përpiqesh të kuptosh mentalitetin e tij, do të kuptosh se çka ai në këtë moment
ndien, cili veprim do të prishte gjendjen dhe stabilitetin e tij emocional, këto përpjekje
gjatë bisedave informative gjithmonë kanë dhënë rezultate279.
Me qëllim të vendosjes së raportit të besimit me të dyshuarin, punonjësi operativ
duhet të shërbehet edhe me proceset psikike si racionalizimi, projektimi dhe
minimizimi280. Në këtë mënyrë, ai do të krijonte përshtypje te i dyshuari se ai është i
vetmi që e kupton gjendjen e tij, dhe kjo gjë do të kishte si rezultat bashkëpunim më të
madh me të dyshuarin. Në harmoni me këtë, punonjësi operativ nuk duhet t’i përdorë
termet “vrasje”, “vjedhje”, “dhunim”, të cilat e nënvizojnë seriozitetin e krimit. Në
aspekt psikologjik, më e preferuar është që të përdoren terminologji më të buta gjatë
procesit të dëgjimit. Gjatë gjithë kohës së dëgjimit punonjësi operativ duhet me kujdes
dhe vëmendje ta dëgjojë të dyshuarin.
Në fund mundemi që të konstatojmë që sa më shumë punonjësi operativ të vendosë
raporte besimi me të dyshuarin, po aq ai do të jetë bashkëpunues me të, dhe kjo do të jetë
sinjal se dëgjimi do të përfundojë me sukses.
277 Shih: Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press,
fq. 40. 278 Shih: Vodinelic, B., Primena kriminalisticke terije refleksivni igra u perdkrivicnom I krivicnom
postupku, Bezbednost, 93/1, fq. 81. 279 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 124. 280 Shih: Vessel, D., Conducting successful interrogations, FBI low enforcement bulletin, Washington,
Tetor, 1998, fq. 23-30.
114
3. Marrja në pyetje me kujdes dhe vëmendje
Zyrtari policor mund ta thërrasë personin për të dhënë informacione nëse ka arsye të
bazuarse personi i caktuar ka informacione të rëndësishme për arritjen e objektivave
legjitimë të policisë ( neni 17, pika 1 )281. Zyrtari policor ka për detyrë ta ruaj
besueshmërinë e të gjitha të dhënave personale dhe të dhënave të krimit të cilat ai apo ajo
i ka marrë gjatë kryerjes së detyrave policore, përveç në ato raste kur lirimi i të dhënave
autorizohet me ligj dhe është e nevojshme për të arritur objektivin legjitim të policisë
( neni 31, pika 6 )282.
Në fillim të marrjes në pyetje në procedurë paraprake, seancës për deklaratë në
procedurë paraprake ose mundësisë hetuese të veçantë, prokurori i shtetit i lexon
dëshmitarit këtë paralajmërimin: “Ky është një hetim penal. Ju jeni i detyruar të
dëshmoni. Ju jeni i detyruar të tregoni të vërtetën. Nëse ju nuk tregoni të vërtetën, mund
të ndiqeni sipas nenit 390 ose 391 të Kodit Penal. Nëse besoni se ju mund të fajësoni
veten si rezultat i përgjigjeve në pyetje, ju mund të refuzoni të përgjigjeni. Nëse besoni se
keni nevojë për ndihmën e avokatit si rezultat i përgjigjes në një pyetje, ju mund të
angazhoni dhe të këshilloheni me një avokat. Ky hetim penal kërkon të gjejë të vërtetën
dhe kujtesën sa më të saktë të fakteve që ju mund të ofroni. Nëse ju nuk e kuptoni pyetjen
që u është bërë, ju duhet të kërkoni që pyetja të ju bëhet ndryshe. Nëse besoni se ka një
dokument ose prova të tjera që mund t’iu ndihmojnë për tu përgjigjur në pyetje sa më
saktë apo t’iu kujtohen faktet më qartë, ju jeni të detyruar të na tregoni. Nëse keni nevojë
për ndihmë, përkthim, apo pushim të shkurtër dhe të arsyeshëm nga kjo seancë, ju duhet
të kërkoni atë. A i kuptoni këto të drejta?” ( neni 125, pika 1 )283.
Për realizim të suksesshëm të procesit të marrjes në pyetje duhet të posedojmë
kujdes, vëmendje dhe dëgjim aktiv i fjalimit të të dyshuarit. Dëgjimi pasiv nga ai aktiv
dallon në atë kur ne bëjmë sikur dëgjojmë bashkëbiseduesin, por realisht mendjen e kemi
diku tjetër.
Dëgjimi i vëmendshëm dhe aktiv është e një rëndësie të veçantë për vendosjen e
raportit të besimit midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit. Me fjalë të tjera, dëgjimi
me kujdes i të dyshuarit nga ana e punonjësit operativ tek ai krijon përshtypjen se e
respekton si bashkëbisedues të barabartë në procesin e komunikimit. Gjithashtu, në këtë
mënyrë punonjësi operativ do të demonstrojë edhe interesimin e tij për situatën në të cilën
i dyshuari ndodhet. Dhe si rezultat i kësaj, i dyshuari do të sillet në mënyrë
bashkëpunuese, dhe nga kjo mundësia do të jetë më e madhe që të arrihet deri te
informacionet e domosdoshme. Në anën tjetër, nëse ai fiton përshtypje se punonjësi
operativ nuk e dëgjon me kujdes dhe interesim, ai do të ndihet i fyer dhe do t’i bije
281 Shih: Ligji i Policisë se R.Kosovës, Ligji Nr. 04/L-076, 2 mars 2012. 282 Shih: Po aty. 283 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
115
interesi për të folur. Ai do të tërhiqet në vetvete dhe do të refuzojë çdo lloj
bashkëpunimi, dhe kjo do të ketë si pasojë mossuksesin e realizimit të këtij procesi.
Që nga fillimi i marrjes në pyetje, kur punonjësi operativ do të parashtrojë më shumë
pyetje, dhe kur ai do të jetë i interesuar vetëm në pranimin e veprës, i dyshuari do të
krijojë këtë përshtypje. Se para tij qëndron një punonjës operativ i qetë dhe i
qëndrueshëm që gjurmon pas të vërtetës. Në të kundërtën, nëse i dyshuari para vetes do të
ketë një punonjës operativ që nuk respekton rregullat kriminalistike, i pa interesuar sa
duhet për çështjen dhe të ngjashme, atëherë i dyshuari do të çlirohet dhe do të fillojë të
prezantojë versionin e vet për ngjarjen që paraprakisht e ka përgatitur. Nëse punonjësi
operativ do të vazhdojë ta dëgjojë versionin e të dyshuarit, në këtë rast i dyshuari do të
fitojë bindjen se versioni i tij i rremë ndoshta është duke kaluar. Gjatë marrjes në pyetje
i dyshuari duhet të flasë sa më shumë, sepse një fjalë e urtë thotë “nëse do ta kuptosh të
vërtetën, lëre gjuhën le të flasë”, por ky deklarim i të dyshuarit duhet të përcillet me
vëmendje e kujdes, që të detektojë fjalët jo të sakta dhe mashtrimin që i dyshuari do të
mundohet ta prezantojë si të vërtetë.
Dëgjim me kujdes do të thotë të koncentrohesh në atë që verbalisht dhe jo verbalisht
është thënë dhe që nuk është thënë. Frazat që përdoren gjatë marrjes në pyetje si: “shoh”,
“ju lutem”, “vazhdoni”, “aha”, “po”, “interesante”, “mirë”,”hm”, tregojnë se punonjësi
operativ është i interesuar dhe dëshiron të dëgjoj edhe më shumë nga ajo që deklarohet.
Gjithashtu, kur i dyshuari do të mbarojë me deklarimin e tij, punonjësi operativ duhet të
heshtë për disa çaste dhe të krijojë një periudhë të shkurtër qetësie, me të cilën do t’i vejë
në dijeni të dyshuarit se nga ai pret që të tregojë edhe diçka tjetër284. Praktika ka treguar
se pas përfundimit të deklarimit, kur është krijuar kjo gjendje qetësie i dyshuari ka
vazhduar të japë informacione shtesë apo plotësuese të asaj që është thënë.
Punonjësi operativ për t’i treguar të dyshuarit se e përcjellë me kujdes dhe vëmendje,
duhet herë pas here të përsërisë ose parafrazojë atë që tashmë i dyshuari ka thënë285.
Gjithashtu, punonjësi operativ edhe me veprime jo verbal mundet të lë përshtypje të i
dyshuari se e dëgjon me vëmendje286. Për shembull, me përkuljen e trupit përpara,
vërtetim i asaj që thuhet duke lëvizur kokën si dhe shprehje të caktuara të fytyrës, janë
shprehje jo verbale që flasin për vëmendjen e dëgjimit. Gjersa dëgjohet i dyshuari,
punonjësi operativ nuk duhet gjithë kohë të bëjë veprime të caktuara si p.sh. duke prek
flokë, ose duke u marrë me ndonjë puçërr ose gjëra të ngjashme, sepse në këtë mënyrë do
të dekoncentronte të dyshuarin dhe do te vështirësonte procesin e komunikimit.
Dëgjim me vëmendje nuk do të thotë se punonjësi operativ nuk ka të drejtë që ta
ndërpresë të dyshuarin, nëse ai pa nevojë do të zgjerohet në deklarimin e tij, ose do të
flasë për gjëra që nuk janë në interes të çështjes. Në raste të këtilla, ndërprerja e
deklarimit llogaritet si shenjë për përcjelljen me vëmendje. Disa punonjës operativ pa
përvojë shumë shpejt kalojnë nga një pyetje në tjetrën duke mos i lënë hapësirë të
dyshuarit të plotësojë deri në fund çdo përgjigje. Nëse, veç kësaj ai gjatë marrjes në
284 Shih: Vessel, D., Conducting successful interrogations, FBI low enforcement bulletin, Washington,
Tetor, 1998, fq. 23-30. 285 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003,
fq. 72-80. 286 Shih: Po aty.
116
pyetje do të shikojë orën, me të cilën gjë do të demonstrojë se i shpejtohet, do ta humbë
“betejën”, dhe me këtë do t’ia bëjë me dije të dyshuarit se është shumë i lodhur, i pa
interesuar dhe se mezi pret që të përfundojë dëgjimi. Dhe në këtë rast i dyshuari do të
tërhiqet në vetvete dhe do të presë që të kalojë koha.
Mundet të konstatohet se krijimi i përshtypjes së dëgjimit të vëmendshëm nga ana e
punonjësit operativ arrihet me koncentrim konstant nga ana e tij, me durim, përkushtim,
profesionalizëm, duke përdorur fraza të përshtatshme dhe kontrollim të vazhdueshëm të
sjelljeve joverbale. Nuk thuhet pa arsye se “ Dëgjimi i vëmendshëm është art ”287.
4. Kontakti i parë me të dyshuarin
Gjatë marrjes në pyetje për herë të pare, i pandehuri duhet të tregojë emrin dhe
mbiemrin e tij dhe nofkën nëse ka; emrin dhe mbiemrin e prindërve të tij; mbiemrin e
vajzërisë së nënës; vendlindjen dhe vendbanimin e tij; ditën, muajin dhe vitin e lindjes;
numrin e tij personal të identifikimit; kombësinë dhe shtetësinë; profesionin e tij dhe
rrethanat familjare; a di shkrim e lexim; shkollimin e tij; a ka të ardhura personale edhe
pozitën e tij materiale; a është ndonjë procedurë penale kundër tij për ndonjë vepër tjetër
penale në zbatim e sipër; dhe nëse është i mitur, identitetin e përfaqësuesit të tij ligjor. Ai
informohet për detyrimin e tij për të njoftuar për çdo ndryshim adrese ose për çdo qëllim
ndryshimi të vendqëndrimit ( neni 154, pika 1 )288. Punonjësi i Policisë duhet t’i trajtojë
personat në mënyrë të barabartë dhe duhet t’i kryejë detyrat pa diskriminim në bazë të
gjinisë, racës, ngjyrës, gjuhës, besimit, etnisë, bindjeve politike, fetare ose filozofike,
orientimit seksual, gjendjes ekonomike, arsimore, sociale ose përkatësisë prindërore, në
përputhje me nenin 18 të Kushtetutës ( neni 61 )289.
Kontakti i parë midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit është i një rëndësie të
veçantë për momentin dhe për rrjedhën e procesit të dëgjimit. Nëse kontakti i parë do të
jetë i mundimshëm, suksesi i dëgjimit mundet të vihet në pikëpyetje. Në atë moment kur i
dyshuari do të hyjë në hapësirat për dëgjim, punonjësi operativ detyrimisht duhet që t’i
ndërpresë të gjitha aktivitetet tjera dhe plotësisht t’i përkushtohet të dyshuarit. Ai duhet ta
përshëndet të dyshuarin, përafërsisht në mënyrë të ngjashme si mjeku që përshëndetë
pacientin e tij, me përzemërsi, por jo në një mënyrë shoqërore të hapur, duke mos iu
287 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003. 288 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 289 Shih: Ligji për Policinë e Shtetit, R.Shqipërisë, Nr. 9749, datë 4. 6. 2007
117
afruar për t’i dhënë dorë290. Por, nëse i dyshuari i’a shtrin dorën, punonjësi operativ
duhet t’ia japë, por në këtë rast kjo duhet të bëhet krejtësisht në mënyrë të thjeshtë291.
Nëse i dyshuari është thirrur për dëgjim me ftesë në formë të shkruar, për të cilën ai
është përgjigjur dhe vullnetarisht ka ardhur, detyrimisht duhet që të falënderohet nga
organet zyrtare për ardhjen e tij. I dyshuari duhet të thirret sipas emrit të tij, dhe kjo do ta
lehtësonte vendosjen e kontaktit me të. Gjithashtu, duhet ta njoftojmë edhe me personat e
tjerë, nëse ata eventualisht do të prezantojnë gjatë dëgjimit.
Që nga momenti i hyrjes i të dyshuarit në hapësirat e dëgjimit, duhet të fillohet me
ndërtimin e besimit të ndërsjellët, sepse nga momenti i parë që i dyshuari do ta shohë
punonjësin operativ, ai do të fillojë që ta vlerësojë atë292. Shumë punonjës operativ për
këtë fakt nuk janë të vetëdijshëm. Mu ky është momenti i duhur kur punonjësi operativ
duhet të tregojë urtësinë e vet, seriozitetin, drejtësinë, humanitetin, mëshirën apo
ndjeshmërinë dhe mbi të gjitha qasjen shoqërore. Ai nuk guxon që të shprehë shumë
autoritet. Në kontaktin e parë punonjësi operativ krijon përshtypjet e para për të
dyshuarin. Ky kontakt atij do t’i tregojë se çfarë personi ka para vetes duke u bazuar në
veshjen e tij, a është i rregulluar, a është i ashpër ( nervoz ), prepotent, agresiv, i pasigurt
ose frikacak, si e ka sjelljen dhe qëndrimin e përgjithshëm. Gjithashtu, a u takon njerëzve
me natyrë të mbyllur ose të hapur? Si e ka disponimin e çastit? A është me të vërtetë i
çliruar ( pa ngarkesa ) apo simulon dhe aktron gjendje të këtillë293? Gjithashtu, do të
tentojë të vërtetojë se a ka para vetes person “kokëfortë”, ose me “zhargon të ashpër”,
person të hidhëruar ose një person që ka dëshirë të gënjejë.
Minutat e para të bisedës midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit duhet të jenë në
funksion të vendosjes së raportit të ndërsjellët të besimit, duke e zvogëluar në këtë
mënyrë rezistencën e të dyshuarit. Punonjësi operativ duhet të provokojë gjendje relaksi,
me qëllim që i dyshuari të çlirohet dhe të vendosë bashkëpunimin me të, si dhe gjatë
procesit të komunikimit të krijoj sa më pak situata tendosje dhe acarimi294. Temat për të
cilat duhet të flasë me të në fillim, nuk duhet të kenë lidhje me veprën penale për të cilën
i dyshuari është thirrur për dëgjim. Nëse punonjësi operativ mirë do ta studiojë
personalitetin e të dyshuarit, nuk do ta ketë vështirë që të gjejë tema adekuate që i
përshtaten natyrës së tij, duke filluar nga biografia e tij, për shanset e jetës, jetën familjare
etj. Njerëzit dëshirojnë që të trajtohen si individualitet dhe nga kjo ata gjithmonë
dëshirojnë që të flasin për tema që janë të afërta me aktivitetin dhe interesat e tyre.
Prandaj, është e pëlqyeshme që temat të jenë të atilla që të dyshuarit i japin ndonjë
rëndësi dhe e llogarisin të vlefshëm.
290 Shih: Edhe pse disa punonjës operativ tregojnë refuzim ndaj këtyre veprimeve ( “ pse t’i jepet dorë një
krimineli ” ), autori Zvonimir Roso potencon se një qëndrim i këtillë është i gabuar në aspekt teknik, sepse
nëse i dyshuari e shtrir dorën nuk është sjellje e bontonit që mos t’i japësh. Në këtë mënyrë të dyshuarit i
bëhet me dije së punonjësi operativ nuk është person anonim dhe se vepron në bazë të detyrës zyrtare, i cili
në këtë rol sillet si “ një njeri ndaj një njeriut tjetër “. Veç kësaj nga shtrëngimi i dorës mundet të
konstatohen dy gjëra: se a është i dyshuari i shqetësuar nga djersitja e duarve dhe se a merret me ndonjë
punë fizike të përhershme ose e ka hobi, dhe kjo e dhënë për disa vepra është e rëndësishme. 291 Shih: Inbau, F., Reid, J., op. cit. fq. 23. 292 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003,
fq. 72-80. 293 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 96. 294 Shih: Coleman, D., Abnormal psychology and modern life, 5 edition, USA, 2003, fq.172-180.
118
Në fillim të bisedës punonjësi operativ duhet të parashtrojë pyetje të hapura ( p.sh.
nëse i dyshuari i është përgjigjur thirrjes dhe ka ardhur vullnetarisht në hapësirat e
organeve të punëve të brendshme duhet të pyetet “A e kishit vështirë që të gjenit vend
parkim?”, ose “Sa kohë u duheshe që të arrini deri këtu?” dhe të ngjashme. Gjithashtu,
pyetjet që parashtrohen në fillim të bisedës duhet të jenë të atilla që në fund të
përfundojnë me përgjigje “po”. Pyetjet që parashtrohen në pjesën hyrëse të dëgjimit si
qëllim duhet të kenë:
vendosjen në pah të autoritetit të punonjësit operativ ( të dyshuarit duhet t’i bëhet
me dije se punonjësi operativ është ai që parashtron pyetje, kurse nga ai pritet
dhënia e përgjigjeve ),
t’i mundësojnë punonjësit operativ që të arrijë deri te informacionet të cilat do t’i
ndihmojnë që sa më lehtë të vendosë raportin e besimit me të dyshuarin,
t’i mundësojnë punonjësit operativ që të vërejë që në fillim se sa është sjellja
normale dhe e zakonshme e të dyshuarit. Nëse kjo sjellje nuk është normale si te
të dyshuarit e pafajshëm, kjo do të llogaritet se i dyshuari nuk flet të vërtetën295.
Pas disa minutash bisedë edhe punonjësi operativ edhe i dyshuari do të fitojnë
përshtypjet e para për njëri-tjetrin. Këto përshtypje të para për dikë në psikologji janë të
njohura si “efektet halo”296 dhe ndonjëherë janë të vërteta, ndonjëherë të gabuara, por
gjithmonë janë të mbështetura në informacione shumë të pakta ( psh. Nëse përshtypja e
parë për dikë është e mirë, atëherë të gjitha cilësitë pozitive të tij do të nxirren në
sipërfaqe dhe do të vlerësohen, kurse defektet e tij do të nënvlerësohen ose nuk do të
potencohen, dhe e njëjta situatë është në të kundërtën e të parës, kur përshtypjet e para
janë negative )297. Ajo që duhet më pas të pasojë është fillimi i dëgjimit. Nëse nga biseda
e lirë punonjësi operativ ka arritur të fitojë besimin e të dyshuarit, të largojë nga ai
tendosjen e brendshme duke e aktivizuar të flasë, mundet të konstatohet se fillimi i
bisedës është realizuar në mënyrë të suksesshme. I dyshuari pas kësaj faze parapërgatitore
tanimë është i përgatitur për pjesën serioze të bisedës që do të pasojë, dhe që është pjesa
e bisedës për të cilën ai edhe është thirrur.
Parashtrohet pyetja se në fillim të dëgjimit çfarë qëndrimi duhet të mbajë punonjësi
operativ në raport me të dyshuarin. Të mundura janë tri qasje, të cilat çdonjëra nga ato
posedon përparësitë dhe të metat e veta:
1. Që në fillim do të sillet sikur i dyshuari të jetë fajtor – nëse nga materialet provuese
shihet se dyshimet janë të fuqishme dhe se i dyshuari vërtetë është kryes i veprës penale
përparësia e kësaj qasje shihet në mundësinë e arritjes së efektit të befasisë. Në anën
tjetër, nëse i dyshuari nuk do t’i nënshtrohet efektit të befasisë dhe nuk do të bijë pre e
kësaj befasie. Ai pas kësaj psiqikisht do të ndihet më i fuqishëm dhe, në këtë rast do të
jetë e vështirë thyerja e rezistimit të tij. Nëse i dyshuari nuk është kryes i veprës penale,
si rezultat i kësaj qasje ai ka mundësi që të përjetojë shok, gjë që në masë të madhe do të
295 Shih: Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wily & Sons,
London, 2002, fq. 11-16. 296 Shih: Një dukuri që ndodh, kur për të formuar një përshtypje të përgjithshme për dikë, ne priremi të
interpretojmë informacionin shtesë në bazë të përshtypjes. Terry. F Pettijohn, Psikologjia, Një hyrje
koncize, (Botimi i dytë), Tiranë, 1996, fq. 605. 297 Shih: Trejbeshanin, Zh., Recnik psihologije, Stubovi culture, Beograd, 2000, fq. 161.
119
vështirësonte vërtetimin e fajësisë, gjegjësisht të pafajësisë. Kështu që, punonjësi operativ
do të binte në kundërshtim me parimin e prezumimit të pafajësisë.
2. Të sillet sikur i dyshuari nuk është fajtor, gjersa nuk do të vërtetohet e kundërta e
kësaj – nëse i dyshuar vërtetë është kryes i veprës penale, kurse punonjësi operativ sillet
ndaj tij sikur nuk është fajtorë, i dyshuari këtë sjellje do ta komentojë në kuptim
të mos pasjes së provave për të vërtetuar fajësinë e tij, kështu që, në këtë mënyrë,
punonjësi operativ do të inkurajonte rezistimin e tij.
3. Të mbajë qëndrim neutral – aplikimi i kësaj metode te i dyshuari do të krijonte
përshtypjen ndaj punonjësit operativ si person që gjurmon pas të vërtetës. Kjo qasje do
të krijonte mundësinë për vendosjen e raportit të besimit me të dyshuarin, e cila është e
një rëndësie të veçantë për sukses të procesit të dëgjimit. Dhe, për shkak të kësaj
porositet që me këtë metodë ta fillojë procesin e dëgjimit, kështu që, eventualisht më
vonë, kur të vlerësojë se kjo është e mundur, të aplikojë të parën, ose të dytën varësisht
nga përparësitë që ato kanë.
5. Marrja e distancës së përshtatshme dhe dinamika e ndryshimit
të saj gjatë marrjes në pyetje
Te të gjithë njerëzit ekzistojnë kufi të padukshëm, të cilat përcaktojnë zona të
ndryshme territoriale, të cilat ekzistojnë për rreth tij. Çdo shkelje e këtyre hapësirave
tërheq reaksione të caktuara – të këndshme apo jo, varësisht nga koha, vendi dhe mënyra
e shkeljes së tyre. Kështu që, pjesa dërrmuese e njerëzve “rezervojnë” rreth gjysmë metër
hapësirë që e rrethon, për biseda intime. Komunikimet e zakonshme dhe të përditshme
realizohen në distancë nga 0,5 deri 1,5 metra298. Duhet ta theksojmë se madhësia e këtyre
zonave ( distancave ) dallon në raport me kulturat e ndryshëm, por edhe midis pjesëtarëve
me statuse shoqërore të ndryshme. Pjesëtarët me status më të lartë shoqëror kanë kërkesa
për më shumë hapësirë personale për dallim nga ato me status më të ulët299. Gjithashtu, të
paramendojmë se ndodhemi në një vend plotësisht të zbrazët dhe ndonjëri që nuk e
njohim na ulet përafërsisht afër vendit ku jemi ne300. Si do të ndiheshim në këtë rast?
E shohim se distanca interpersonale ka rol të rëndësishëm në procesin e komunikimin.
Për të kuptuar realisht rëndësinë e saj, ne duhet të kemi parasysh se për të ekziston
disiplinë shkencore e veçantë, e cila merret me këtë problematikë dhe quhet proksemi301.
298 Shih: Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wily & Sons,
London, 2002, fq. 11-16. 299 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003,
fq.149. 300 Shih. Gordon, N.,Flessher, W.,Efective interviewing and interrogation techniques, Academic pres, 2002,
fq.31. 301 Shih: Shkencë që studion largësinë ndërpersonale midis njerëzve. Terry. F Pettijohn, Psikologjia, Një
hyrje koncize, (Botimi i dytë), Tiranë, 1996, fq. 625.
120
Duke marrë parasysh se aplikimi i parimeve të proksemisë mundet të jetë si armë e
rëndësishme në praktikën kriminalistike, dhe me këtë temë do të përpiqemi që sadopak t’i
afrohemi kësaj problematike.
Edhe dëgjimi i të dyshuarit është një lloj komunikimi, dhe për realizim efikas të tij e
rëndësishme është edhe distanca me të cilën ky komunikim zhvillohet. Procesi i dëgjimit
duhet të fillojë me një distancë optimale, e cila nuk guxon të jetë as shumë e vogël (që të
pamundësojë që i dyshuari të përcillet në tërësi), as shumë e madhe (që të pamundësojë
lidhjen psikologjike me të). Gjatë procesit të marrjes në pyetje punonjësi operativ duhet
gradualisht ta zvogëlojë distancën që ekziston midis të dyshuarit dhe atij, kur vlerëson se
është e përshtatshme. Parashtrohet pyetja: Me cilën distancë duhet punonjësi operativ ta
fillojë dëgjimin, kur dhe sa duhet ta shkurtojë këtë distancë gjatë procesit të marrjes në
pyetje?
Autori Charles Yeschke në librin e tij “ Investigative interviewing” dallon ter
distanca:
Distancë e madhe ( përafërsisht 1,8 metra )
Distancë mesatare ( prej 0,6 deri në 1,2 metra )
Distancë e shkurtër ose intime ( prej 30 deri 60 centimetër )302.
Sipas këtij autori, dëgjimi duhet të fillojë me distancën e 1,8 metrave dhe gradualisht
do të kalohet në distancën mesatare, me të cilën do të zhvillohet pjesa më e madhe e
dëgjimit303. Me afrimin kah i dyshuari punonjësi operativ do të demonstrojë jo vetëm
interesimin e tij për problemin e të dyshuarit, por edhe do të jenë më të përqendruar dhe
të koncentruar në vetë bisedën që realizojnë. Distanca mesatare është mjaftueshëm afër,
aq sa duhet që punonjësi operativ të mundet të bëjë sikur do ta prekë me dorë të
dyshuarin, nëse kjo është e përshtatshme në situatën konkrete304. Në kohën kur biseda
arrin kulmin dhe kur punonjësi operativ ndien se i dyshuari është në kufirin që të
“shpërthejë” dhe të thotë gjithçka, ai ngadalë do të kalojë në distancën e afërt apo intime,
e cila mundëson komunikim interpersonal më intensiv, i cili do ta inkurajojë të dyshuarin
që ta pranojë veprën. Në këtë distancë karrigia e punonjësit operativ do të vendoset afër
të dyshuarit, ashtu që gjunjët e tyre të jenë njëri pranë tjetrit.
Punonjësi operativ me përvojë kalimin nga një distancë në tjetrën e realizon duke mos
u vërejtur dhe në këtë mënyrë ai nuk do të ndryshojë vetëm pozicionin, por pyetjet dhe
komentet e tij lidhur me bisedën do të kenë intensitet më të lartë305.
302 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003,
fq.149 fq. 150. 303 Shih: Po aty. 304 Shih. Dëshira sikur punonjësi operativ do ta vendosë dorën e tij në krahun e të dyshuarit, në momentet
kur i dyshuari përgatitet që të pranojë veprën, mundet të jetë shumë e rëndësishme për realizimin efikas të
këtij procesi. Megjithatë, prekja me dorë duhet të mos ndodhë nga arsyeja që i dyshuari këtë situatë më
vonë mos ta komentojë si detyrim. Për shkak të kësaj, ai duhet të veprojë sikur do që t’ia vendosë dorën në
krah të dyshuarit, por krahu në asnjë moment nuk duhet të preket. Gjersa, në një anë, ky veprim do të
krijojë përshtypje te i dyshuari si dhënie e ndihmës dhe inkurajim për pranimin e veprës, dhe në anën tjetër,
nëse nuk do të ketë kontakt fizik me të dyshuarin, më vonë ai nuk do të ketë mundësi që këtë situatë
gabimisht ta komentojë. 305 Shih: Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA, 2003,
fq.146.
121
Për dallim nga autori Charles Yeschkea, Dr. Edward Hall dallon katër zona personale:
E afërt ose Intime – deri në 45 cm. Hyrja në këtë zonë është e rezervuar vetëm
për personat e afërt. Nëse në këtë zonë do të futen persona tjerë, do të vinte
deri të gjendje pakënaqësie.
Personale – 45 cm deri në 1,2 metër. Kjo është distanca ku bashkëbiseduesin
do të mundemi që ta prekim dhe është e mjaftueshme që dy persona që njihen
ndërmjet veti të bisedojë tema delikate.
Sociale apo Shoqërore – nga 1,2 m deri në 3,6 m. Kjo është zona ku ne i
realizojmë numrin me të madh të kontakteve tona joformale.
Publike – nga 3,6 m deri 7,5 m e më shumë. Kjo është distanca me të cilën i
drejtohemi dikujt në formë publike306.
Sipas autorit Dr. Edward Hall punonjësi operativ procesin e dëgjimit duhet ta fillojë
nga distanca prej 1 – 1,5 metra, pra në kufirin e zonës personale. Më pas ashtu si do të
rrjedhë dëgjimi dhe kur do të ndiejë se i dyshuari fillon të heqë dorë nga rezistimi,
punonjësi operativ do të kalojë në zonën intime307. Çdo lëvizje përpara gradualisht do ta
zvogëlojë distancën midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit deri na atë masë, sa që
gjunjët e tij prekin gjunjët e të dyshuarit. Kjo situatë do ta rrisë gjendjen psikike te i
dyshuari dhe dëshirën për pranim, nënkuptohet nëse është fajtor. Nëse i dyshuari nuk
është fajtor, ky “pushtim” i hapësirës nga punonjësi operativ do ta rris edhe më shumë
rezistimin e tij308.
Kur dhe si duhet punonjësi operativ ta shkurtojë hapësirën midis tij dhe të dyshuarit?
Në atë çast ku i dyshuari do të fillojë që të tërhiqet nga gjendja emocionale dhe mos ta
shikojë në sy punonjësin operativ, kjo do të jetë koha për shkurtimin e distancës.
Shkurtimi duhet të bëhet gradualisht dhe me kujdes. Ashtu si do të ulet rezistenca e të
dyshuarit, punonjësi operativ do të afrohet drejt tij. Me fjalë të tjera, i dyshuari do të
fillojë që mos ta shikojë në sy punonjësin operativ, do të tërhiqet emocionalisht, kujdesi i
tij do të bie dhe, kjo situatë e lehtëson procesin e afrimit. Shumë shpejt pasi përfundon
afrimi ndaj tij, duhet të pasojë edhe pranimi.
Është e ditur se shkelja e zonës hapësinore të tjetrit provokon reaksione të caktuara309.
Nëse nisemi nga kompleksiteti psikik i procesit të dëgjimit, na bëhet me dije dhe e qartë
se punonjësi operativ duhet të posedojë njohuri elementare, që kanë të bëjnë me këtë
materie. Ai duhet të dijë se këto zona ekzistojë, dhe në raport me ato duhet t’i
harmonizojë strategjitë e tij. Në të kundërtën, ai gjatë dëgjimit shumë shpejt do t’i ofrohej
të dyshuarit, i cili si rrjedhojë e shkeljes së zonës hapësinore të tij mundet ta ndryshojë
sjelljen e tij dhe, kjo gjendje do ta vështirësonte procesin e dëgjimit.
306 Shih: Edward, H., Handbook for Proxemic Research, 1993, New York, USA, fq. 12-21. 307 Shih: Po aty. 308 Shih. Gordon, N.,Flessher, W.,Efective interviewing and interrogation techniques, Academic pres, 2002,
fq.31. 309 Shih: Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wily & Sons,
London, 2002, fq. 14-18.
122
ECURIA E MARRJES NË PYETJE E TË DYSHUARIT
1. Rezistenca e të dyshuarit – nocioni dhe karakteristikat bazë
Pengesat kryesore që shfaqen në rrugën e punonjësit operativ gjatë realizimit të
marrjes në pyetje janë halli, fatkeqësia dhe rezistenca e të dyshuarit që të deklarojë për
gjërat të cilat mundet ta çojnë drejt akuzimit dhe gjykimit të tij. Këto reaksione nga i
dyshuari janë të pritshme, sepse kjo sjellje është normale dhe e natyrshme te shumica e
njerzëve të cilët do të ndodhen në situatë të këtillë. Për shkak të kësaj, si detyrë bazike që
parashtrohet përpara punonjësit operativ është që ai, në bazë të mënyrave të lejuara me
ligj ta thyejë rezistencën e të dyshuarit dhe të arrijë deri te informacionet e domosdoshme.
Duhet të potencojmë edhe atë se faza fillestare e ecurisë së dëgjimit të të dyshuarit
përmban disa lloje të parapërgatitjeve, të cilat kanë si qëllim që të “zbusin” të dyshuarin
dhe të mundësojnë sa më lehtë ta thyejnë rezistimin e tij.
Rezistencën që i dyshuari e shfaq gjatë procesit të marrjes në pyetje, në literaturën
kriminalistike me së shumti përmendet me termin “dominanta mbrojtëse”. Me këtë
nocion nënkuptojmë karakterin, vullnetin, aftësitë intelektuale dhe emocionale të të
dyshuarit që mashtron dhe që tenton të qëndrojë në këtë mbrojtje310. Ajo përbëhet nga:
energjia rezistuese e të dyshuarit;
aftësitë intelektuale të rezistimit të të dyshuarit;
ndjeshmëria që posedon i dyshuari;
vullneti apo dëshira për rezistim311.
Me nocionin energji rezistuese e të dyshuarit nënkuptojmë aftësinë e të dyshuarit, i
cili deklaron të pavërtetën gjatë procesit të hetimit, duke grumbulluar gjithë energjinë e tij
që të gjitha pyetjet t’i presë me një gatishmëri të brendshme për mbrojtje. Kjo përfshin
përgatitje të palodhur, edhe në rastisin kur i dyshuari do të humbasë një pjesë të duelit
me punonjësin operativ, ai përsëri do të gjejë arsye për t’u mbrojtur, tashmë edhe në
rastet kur kjo mbrojtje duket se është pa rrugëdalje. Kjo në të vërtetë është aftësi e
brendshme psikologjike e dhënies së rezistencës gjatë dëgjimit apo marrjes në pyetje të
dyshuarin312.
Me rezistencë inteligjente nga i dyshuari nënkuptojmë grumbullim i forcës
intelektuale që është përcaktuese nga aftësia e të dyshuarit që në momentet kritike të
vlerësojë efektet e mbrojtjes së tij të rreme ( të mbrojë të pavërtetën duke e prezantuar si
310 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007. fq. 219. 311 Shih: Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza govora i
tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996, fq.41. 312 Shih: Po aty.
123
të vërtetë), t’i hetojë mendimet supozuese të pyetësit dhe të vlerësojë se cila pjesë e
bisedës është e humbur dhe kur rezistenca është e pakuptimtë 313.
Me ndjeshmërinë e të dyshuarit nënkuptohet mbështetjen e veprimeve të tij në bazë të
ndikimeve të ndryshme314.
Me dëshirë për rezistim nënkuptohet aftësia e të dyshuarit që të zgjojë dhe të përdorë
energjinë e vet psiqike, për t’i realizuar disa qëllime të përcaktuara me vetëdije. Pa këtë
ai nuk do të mundet në masë të mjaftueshme që t’i aktivizojë as energjitë e as
inteligjencën e tij për rezistim. Ndodh kështu, sepse mbrojtja e vërtetë dhe e rrejshme
janë rezultat: i energjisë dhe vullnetit për rezistim, inteligjencës dhe ndjeshmërisë.
Kryerësi i veprës penale shumë rrallë do të ketë mundësi që të mbajë llogari për gjithë
procesin. Sepse nga koha e gjatë e marrjes në pyetje, do ta ketë të pamundur që të japë
përgjigje pa kundërthënie me atë që më herët e ka deklaruar.
Në mënyrë të ngjashme këtë mbrojtje e shpjegon edhe autori Herren, sipas të cilit
mbrojtja dominante kalon nëpër këto mënyra:
energjia psikofizike e rezistimit;
rezistimi inteligjent ( strategjia, taktika si dhe lëvizje psikologjike si te loja e
shahut );
mashtrimi;
statusi social ( p.sh. kampanja nëpërmjet mediumeve, lidhjet e ndryshme etj )315.
Shumë kriminalistë kanë konstatuar se energjia e fuqishme e rezistimit e shoqëruar
me inteligjencë të dobët, mundet ta çojë të dyshuarin në mbrojtje të pakuptimtë dhe të
rrejshme, e cila nuk do të ketë aspak ndikim në faktet që ai dëshiron t’i cilësojë si jo të
vërteta. Në anën tjetër, kur kemi inteligjencë të lartë të të dyshuarit dhe energji të dobët të
rezistimit, deri te pranimi do të arrihet në kohë relativisht të shkurtër. Duhet të
potencojmë se edhe energjia edhe inteligjenca e rezistimit me kalimin e kohës gjatë
dëgjimit fillojnë ta humbin fuqinë e tyre. Nëse dëshirohet që procesi i marrjes në pyetje të
përfundojë me sukses, punonjësi operativ duhet në mënyrë të drejtë të vlerësojë energjinë
dhe inteligjencën e rezistimit e të dyshuarit dhe në harmoni me atë të përgatisë
strategjinë dhe taktikën e tij.
313 Shih: Po aty, fq. 43. 314 Shih. Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 220. 315 Shih. Herren, R., Saslushavanje kao drushtvena komunikacija, Izbor, MUP, Hrvacka, 4/97, fq. 362.
124
2. Strategjia dhe taktika e marrjes në pyetje – vërejtje të
përgjithshme
Strategjia e marrjes në pyetje definohet si orientim i përgjithshëm i procesit dhe
punës të punonjësit operativ ( ose gjykatësit hetues ) gjatë realizimit të marrjes në pyetje
të të dyshuarit, e cila si qëllim ka ngritjen e akuzës dhe mbështetjen e fajësisë së të
dyshuarit për një vepër penale për arsyejen e së cilës dëgjimi ndërmerret.
Zgjedhja e strategjisë së përshtatshme mbështetet në dijen, aftësitë, shkathtësitë dhe
cilësitë tjera të personalitetit të personit, i cili realizon punën e marrjes në pyetje. Përveç
kësaj, kjo strategji duhet të mbështetet edhe në njohurit dhe cilësitë e personalitetit e të
dyshuarit, si dhe në supozimet për kundër strategjinë e tij eventuale316. Në korniza dhe në
raport me çdo strategji të marrjes në pyetje mundemi të flasim për taktika të ndryshme.
Taktika e marrjes në pyetje llogaritet si zgjedhje më e përshtatshme, më racionale
si dhe më efikase e mënyrës së veprimit në raport me të dyshuarin, e mbështetur mbi një
strategji të caktuar dhe mirë të parapërgatitur, e gjithë kjo behet me të vetmin qëllim
zbulimin e kryerësve të veprave penale .
Dallojmë tri strategji të marrjes në pyetje:
Strategjia e befasisë ( punonjësi operativ menjëherë dhe haptazi e padit të
dyshuarin për kryerjen e veprës penale, ose një kohë të caktuar e mban në befasi
dhe përnjëherë ia prezanton materialin e tërësishëm provues, me të cilin krijohet
efekt i befasisë. Autori Vodineliç thekson se kjo strategji mund të jetë e
rrezikshme dhe se mundet të aplikohet vetëm në raste të veçanta dhe te persona
inteligjent, të cilët do të jenë në gjendje që menjëherë të vlerësojnë pozicionin e
tyre317.
Strategjia e sondazhit ( i dyshuari në detaje merret në pyetje dhe gjatë kësaj
deklarimet e tij në mënyrë të besueshme shkruhen në procesverbal dhe këto
deklarata kontrollohen, duke i krahasuar me provat tjera. Pyetësi i vëren dobësitë
e deklarimit të të dyshuarit, dhe me të cilat dobësi më pas e ballafaqon atë )318.
Strategjia e zbutjes ( karakterizohet me dëgjim të zgjatur, e cila është edhe e
rrezikshme për të dyshuarin nga arsyeja e mundësisë që ai të thuret apo
gërshetohet me mashtrimin personal )319.
316 Shih. Modli, D., Korajlic, N., Kriminalisticki rjecnik, Centar za kultura i obrazovanje Teshanj, Teshanj,
2002. fq. 614. 317 Shih. Vodinelic, V., Kriminalistika, Zavod za uxhbenike i nastavna stretsava, Beograd, 1996, fq. 242. 318 Shih: Po aty. 319 Shih: Po aty.
125
Strategjia e prekjes ( mundëson që të zbulohet edhe ndonjë vepër penale tjetër
eventuale e personit që dëgjohet )320.
Dy strategjitë më të njohura për të cilat flasin autorët tonë edhe të huaj janë strategjia
e ndikimit në gjykimin e të dyshuarit dhe strategjia e ndikimit në ndjenjat e të
dyshuarit. Nga arsyeja e rëndësisë të këtyre dy strategjive, për to do të flitet pak më
gjerësisht dhe në mënyrë të veçantë në tërësinë tematike të këtij punimi.
Autorët Inbau dhe Reid dallojnë strategjinë e dëgjimit ndaj të dyshuarit, fajësia e të
cilit është e provuar dhe vërtetuar si dhe strategjinë e dëgjimit ndaj të dyshuarit fajësia
e të cilit ende është e paprovuar321. Gjatë dëgjimit të të dyshuarit fajësia e të cilit është e
provuar dhe vërtetuar, pyetësi do të prezantojë bindjen dhe besimin e tij për fajësinë e të
dyshuarit, dhe që nga fillimi i dëgjimit do të tentojë që të sigurojë deklaratën e pranimin
për fajësinë nga ai. Kurse në anën tjetër, kur është në pyetje i dyshuari fajësia e të cilit
ende nuk është e provuar dhe vërtetuar, punonjësi operativ duhet të bëjë hetime të
ndryshme rrethanore, gjersa nuk do të sjellë gjykim për fajësinë ose pafajësinë e të
dyshuarit 322.
Autori Malinowski dhe Brusten në studimin e tyre sociologjik lidhur me marrjen në
pyetje kanë folur për:
Strategjinë e reaksionit ( bazohet në njohurit e përditshmërisë se në
deklarimet e personave të tjerë përgjigjemi në mënyrë përkatëse ),
Strategjia e bindjes ( duhet të krijojë bindjen te i dyshuari se policia është në
dijeni për gjithçka ),
Strategjia e plotësimit ( personi që merret në pyetje duhet në mënyrë të
pandërprerë ta plotësojë deklaratën e tij )
Strategjia e mospajtimit apo mungesës së harmonisë ( të dëgjuarin duhet ta
paralajmërojmë me mospajtimin e deklarimit të tij me provat tjera që janë në
dispozicion ),
Strategjia e ngatërrimit ( i dëgjuari duhet të ngatërrohet apo të gërshetohet
me deklaratën dhe mashtrimet e tij ),
Strategjia e dyshimit në besueshmërinë e deklaratës së personit i cili
dëgjohet 323.
Sipas autorit V. Markoviç dallojmë:
marrjen në pyetje të njëhershme ( realizohet vetëm një bisedë informative lidhur
me lëndën e hetimit );
e zgjatur apo plotësuese ( gjatë bisedës debatohet edhe për pyetje të tjera të cilat
nuk janë të lidhura në mënyrë të drejtpërdrejtë me temën kryesore të bisedës
informative );
e pandërprerë ( biseda e gjatë për tema të ndryshme lidhur me të cilat i dyshuari
do t’i ndërrojë );
320 Shih: Po aty. 321 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 20. 322 Shih: Po aty, fq. 20-25. 323 Shih: Milanowski, P., Brusten, M., Strategie und Taktik der polizeilichen Vernehumung, e sjellë sipas:
Maver, D., Kriminalistika, Casopisni zavod Uradni list Republike Slovenije, Ljubjana, 1997, fq. 193.
126
pyetje të buta të ngadalta dhe të ëmbla ( pyetësi dhe i pyeturi të jenë në pozita të
barabarta, biseda duhet të rrjedhë spontanisht, pa tema dhe pyetje të imponuara );
pyetje neutrale ( ndërmjet bashkëbiseduesve duhet të ketë marrëdhënie pune,
korrekte dhe të sjellshme, pyetësi është neutral dhe nuk parashtron pyetje
sugjestive );
pyetje të ashpra apo të rrepta ( pyetësi parashtron pyetje të ashpra, të
drejtpërdrejta dhe të papërshtatshme )324.
Autori Kassin dhe Wrightsman dallojnë tri strategji kryesore të marrjes në pyetje:
strategjia manipulative ( racionalizim, hedhja e përgjegjësisë viktimës, ulja e
peshës së veprës ),
strategjia e frikësimit ( rritja e peshës së veprës dhe përgjegjësisë së saj,
paraqitje e më shumë materialeve provuese se sa në të vërtetë ekzistojnë ),
strategjia e lidhjes apo kontaktit personal ( marrëdhënie e ndërsjellët midis
pyetësit dhe të dëgjuesit )325.
Autori Branislav Simonoviç strategjitë e marrjes në pyetje i përmbledh në dy më
kryesore: strategjia e ndikimit në gjykimin e të dyshuarit dhe strategjia e ndikimit
në ndjenjat e të dyshuarit326.
Me strategjinë e ndikimit kryesisht në gjykimin e të dyshuarit, Simonociç dallon
taktika vijuese të procesit:
- marrja e pranimit me taktikën e ballafaqimit me provat;
- taktika e sondazhit;
- mënyra taktike e tërheqjes së të dyshuarit në duel logjik;
- t’i bëhet me dije për përparësitë e pranimit ( t’i bëhet me dije për përparësitë reale
që në vetvete përmban dhënia e pranimit të vërtetë, nënkuptohet nëse i dyshuari
është kryes i veprës penale );
- mënyra taktike e shpejtimit të ritmit të bisedës ( i dyshuari nuk duhet të lihet të
ndalojë dhe të ketë kohë që të mendohet për përgjigjen e tij );
- mënyra taktike e uljes së ritmit të bisedës ( ndonjëherë i dyshuari shpejt do të
prezantojë numër të madh të fakteve dhe rrethanave, duke u shmangur me mjeshtri
nga faktet dhe rrethanat relevante konkrete për të cila pyetet – në situata të këtilla
punonjësi operativ duhet që ta ulë ritmin e rrëfimit dhe të kërkojë nga i dyshuari që
të shprehet për faktet relevante dhe rrethanat konkrete dhe të përgjigjet shkurt dhe
qartë në pyetjet e parashtruara );
- taktika e pranimit nga bashkëpjesëmarrësit ( esenca është në kundërshtimin midis
tyre duke treguar njëri për tjetrin lidhur me veprën );
324 Shih: Markovic, V., Ispitivanja kao metod prikuplanja podataka o bezbednosnim pojavama, e sjelle
sipas: Maver, D: op, cit., fq. 193. 325 Shih: Kassin, S.M. – Wrightsman, L.S.: Confession Evidence, e shprehur sipas: Maver, D. op. cit., fq.
194. 326 Shih: Vodinelic, V., Leonhartova metoda ispita okrivljenog, JPKK, 2/99, fq. 25. vep. Cit. Simonovic,
B., fq. 221 – 232.
127
- taktika e rifillimit të marrjes në pyetje ( ka si qëllim që gjithçka të fillohet nga
fillimi duke ballafaquar atë që është thënë më herët me atë që thuhet edhe një herë
për të kuptuar dhe mbledhur vetëm thëniet e vërteta )327.
Me strategjinë e ndikimit kryesisht në ndjenjat e të dyshuarit dallon taktikat vijuese:
- qasje miqësore ( duke treguar mirëkuptim dhe mëshirë ndaj të dyshuarit );
- zgjim i ambicieve dhe egos;
- ulja e peshës morale të veprës;
- ndikim në suetën e tij;
- taktika psikologjike ngrohët – ftohët ( fjala është për veprim taktik një herë duke u
sjell si i mirë një herë si i keq );
- provokimi i gjendjes shpirtërore ( arrihet duke ia treguar të dyshuarit vendin e
ngjarjes, mjetet e kryerjes së veprës, pasojat nga vepra me anë të fotografive );
- taktika e sjelljes të dyshuarin në vendin e ngjarjes duke i bërë rikonstruim veprës
penale;
- eksperimente emocionale ( i dyshuari papritmas ballafaqohet me materialet
provuese që janë në lidhje me veprën penale;
- ndikim në ndjenjat e fajësisë ( duke e bërë të ndihet fajtorë për veprën si pasojë e
ndërgjegjes );
- aplikimi i metodave asocuese për nxjerrjen e mashtrimit ( përdore pyetje të
ndryshme që asocojnë me veprën )328.
Për zbulimin e deklarimit të rrejshëm të të dyshuarit munden të aplikohen këto metoda:
- pyetje befasuese ( pyetjet lidhur me veprën penale duhet të parashtrohen
papritmas, gjersa bisedohet për gjëra të parëndësishme, mundet nga ligji i
inercionit psikik të aktivizojë asocim dhe të provokojë përgjigje të vërtetë. Në
pyetjen e befasishme “ Me çka e mbartët mallin e vjedhur “, i dyshuari mund të
përgjigjet nga inercioni “ Me veturën time “329.
- aktivizimi i kujtesës së tërësishme ( për shembull, të dyshuarit i flitet për një
vepër penale të supozuar dhe të sajuar, e cila dallon vetëm në detaje të vogla nga
vepra reale e kryer. Më pas, pas një kohe të dyshuarit i kërkohet që të flasë lidhur
për veprën e sajuar të përsërisë me detaje atë që dëgjoi – fjalët e të dyshuarit
zakonisht do të përmbajnë detaje të reja që nuk janë thënë, por që kanë lidhje me
veprën e vërtetë të kryer dhe në këtë mënyrë do të kuptojmë lidhjen e të dyshuarit
me veprën penale që merret në pyetje330.
- metoda e Leonhartit ( kjo metodë mbështetet në nxitjen, dhe më pas vëzhgimin e
manifestimit të reaksioneve simptomatike të të dyshuarit )331.
Në radhët e autorëve amerikanë shpesh flitet për taktikën e kryqëzuar të
procedurës së marrjes në pyetje ( cross examination ). Kjo metodë taktike gjen aplikim
shpesh në praktikën e gjykatave amerikane, ku paditësi dhe avokati i të dyshuarit e
përdorin gjatë dëgjimit të dëshmitarëve dhe të dyshuarin për të vërtetuar besueshmërinë
327 Shih: Po aty. 328 Shih: Vodinelic, V., Leonhartova metoda ispita okrivljenog, JPKK, 2/99, fq. 25. vep. Cit. Simonovic,
B., fq. 221 – 232 329 Shih: Po aty, fq. 232-241. 330 Shih: Po aty. 331 Shih: Po aty.
128
dhe vërtetësinë e deklarimeve të tyre. Megjithatë, në veprimet kriminalistike dëgjimi i
kryqëzuar ka domethënie tjetër fare. Me fjalë të tjera, kjo nënkupton dëgjim të personave
ndaj të cilëve më shumë punonjës operativ kanë parashtruar pyetje të njëjta. Me ritëm të
shpejt të parashtrimit të pyetjeve, punonjësi operativ do të kërkojë nga i dyshuari edhe
përgjigje të shpejta, në këtë rast shpejtësia do t’i pamundësonte atij dhënien e
përgjigjeve të paramenduara.
Në tërësinë e kësaj teme u orvatëm që të tregojmë për disa nga taktikat dhe strategjitë
më të shpeshta, të cilat gjejnë aplikim në procesin e dëgjimit të të dyshuarit. Disa nga ato
në masë të konsiderueshme u ka kaluar koha dhe shumë vështirë është dhënia e
rezultateve në kohën e tanishme, ndërsa të tjerat, me kusht që të jenë në harmoni me
normat ligjore, do të mundet të aplikohen praktikisht gjatë dëgjimit të të dyshuarit.
Zgjedhja e strategjisë dhe taktikave të përshtatshme në procesin e marrjes në pyetje
para se gjithash është e varur:
1. nga lloji i veprës penale për arsyen e së cilës i dyshuari dëgjohet,
2. karakteristikat e personalitetit të të dyshuarit dhe e kaluara e tij kriminale,
3. nga kualitetit i materialeve provuese, të cilat i ka në disponim policia332.
Zgjedhja joadekuate e strategjisë për dëgjim, gjegjësisht aplikimi i shpejtë dhe i
pamjaftueshëm i taktikave të përshtatshme, si pasojë do të ketë atë që marrja në pyetje do
të përfundojë në atë mënyrë që i dyshuari do ta mohojë dhe nuk do ta pranojë lidhjen e tij
me veprën penale, e cila i ngarkohet si barrë.
332 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 21-26.
129
3. Klasifikimi i të dyshuarve nga aspekti i përzgjedhjes së metodave
taktike të përshtatshme
Nga aspekti i përzgjedhjes së metodave të përshtatshme për marrje në pyetje, të
dyshuarit ka mundësi që të ndahen në aspekte të ndryshme.
Sipas aftësive intelektuale personat e dyshuar thjesht do t’i klasifikonim:
me inteligjencë të kufizuar,
me inteligjencë mesatare dhe
me inteligjencë të lartë333.
E rëndësishme për procesin është edhe ajo që punonjësi operativ të vërejë se i
dyshuari a posedon ndonjë cilësi tipike morale. Të tilla mund të jenë: frikacak, i
pavendosur ose jotolerant, kryeneç, i përpiktë, sipërfaqësor, mashtrues, dredhak, koprrac
etj334.
Në bazë të karakteristikave emocionale, të dyshuarit mundet që t’i ndajmë:
të ekuilibruar emocionalisht dhe
të paekuilibruar emocionalisht335.
Në aspekt të përzgjedhjes së metodave të përshtatshme për dëgjim, personat e dyshuar
klasifikohen:
emocionalisht të brishtë dhe kundërvajtës dhe
joemocionalisht të brishtë336.
Ky klasifikim në aspekt praktik është më i rëndësishëm, dhe për këtë arsye për te do
të flitet në vazhdim të punimit. Me nocionin persona emocionalisht të brishtë
nënkuptojmë ato persona që veprën penale e kryejnë nga gjendja e stresit, urrejtjes,
hidhërimit, dëshira për hakmarrje, ose në këtë kategori përfshihen edhe kundërvajtësit
seksual, të miturit si dhe ata që janë fillestarë në kriminalitet.
Këta persona klasifikohen si “emocional”, sepse te këto persona në të shumtën e
rasteve ekziston ndjenja e fajësisë për shkak të kryerjes së veprës penale, i brenë
ndërgjegjja dhe pendohen për veprën e kryer. Rastet janë të shpeshta që këta persona pas
kryerjes së veprës penale vullnetarisht vinë në stacionin policor, për të pranuar veprën. Te
këto persona është i pranishëm instikti apo shtytja e brendshme, për të pranuar veprën
dhe për t’u çliruar psikologjikisht. Por në disa raste, njëkohësisht te disa persona mbi
instiktin e pranimit mbisundon instikti për vetëpërmbajtje nga dëshira për t’ju shmangur
dënimit. Në numrin më të madh të rasteve ndjenja e pranimit nuk do ta mbisundojë
333 Shih: Po aty. 334 Shih: Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza govora i
tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996, fq. 43-47. 335 Shih: Po aty, fq. 44-48. 336 Shih: Po aty.
130
instiktin për vetëpërmbajtje dhe, si pasojë e kësaj vjen edhe rezistimi i të dyshuarit, për të
mos pranuar veprën penale. Mirëpo, nëse punonjësi operativ vëren të i dyshuari ndjenjën
e pendimit, ai duhet këtë ndjenjë dhe ndikim t’ia përforcojë dhe, kjo do të na çojë deri te
pranimi i plotë dhe vullnetshëm. Kjo në mënyrë më efikase do të arrihet, nëse punonjësi
operativ gjatë procesit të marrjes në pyetje, do të bisedojë me të dyshuarin për pasojat e
veprës penale, për të cilën merret në pyetje.
Ekzistojnë tre kritere mbi bazën e të cilëve do të jetë e mundur të vlerësohet se a është
i dyshuari emocionalisht i brishtë:
Fotografia simptomatike e sjelljes – kompleksi i fajit dhe ndjenja e
pendimit të dyshuarin e sjellin në situatë të tronditur dhe kjo më pas
manifestohet si shqetësim apo trazim, në pasiguri dhe frikësim. Në bisedë
bie në sy heshtja, mendimet dhe fjalitë e shprehur për t’u mbrojtur nuk
kanë lidhshmëri logjike dhe nuk janë bindëse. Nëse janë në paraburgim,
këto persona manifestojnë shqetësim psikomotorik, janë në lëvizje gjithë
kohën, kafshojnë gishtat, janë nervoz etj. Shfaqen prishjet e funksioneve
fiziologjike, si pagjumësia, humbje e apetiti, nevoja e shpeshtë për urinim
etj337.
Numri i veprave penale – në personat emocionalisht të brishtë më së
shumti bëjnë pjesa të dyshuarit, të cilët për herë të parë kryejnë vepër
penale338.
Lloji i veprave penale – persona emocionalisht të brishtë në parim janë
në të shumtën e rasteve ato që kanë kryer vepra të lëndimeve të rënda
trupore, vrasje, dhunime, vepra penale në komunikacion etj339.
Duhet që të potencojmë se nuk është e lehtë që të njihen personat emocionalisht të
brishtë. Në disa raste te i dyshuari mundet që të mos shfaqet trazimi dhe emocione, sillen
shumë të qetë dhe të ftohtë dhe në mënyrë racionale kontrollojnë të gjitha veprimet e tyre.
Me nocionin persona jo emocionalisht të brishtë nënkuptojmë ata persona që i
takojnë kriminalitetit profesional, recidivistët, kryerës të veprave penale te të cilët lakmia
e fitimit ka qenë si shtysë dominante për veprime kriminale, si dhe personat racionalë dhe
inteligjentë340.
Këta persona klasifikohen si joemocional, sepse te këta në të shumtën e rasteve nuk
vjen deri te shprehja e ndjenjës së pendimit. Dhe në rastet kur reagojnë në mënyrë
emocionale, reagimi i tyre është në intensitet më të ulët se te personat me cilësi
emocionale të brishtë. Si shqetësim i vetëm i këtyre personave është se a do të zbulohen
dhe a do të dënohen për veprën. Me fjalë të tjera, te këta persona nuk ekziston ndjenja e
pendimit dhe fajësisë, por vetëm frika nga dënimi. Dhe për këtë shkak qasja për të ngjallë
ndjenjën e mëshirës, në këtë rast nuk është aspak efikase, por duhet që punonjësi
operativ vetë të ndikojë në aspekt logjik, dhe në këtë mënyrë në vetëdijen e të dyshuarit të
337 Shih: Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza govora i
tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996, fq. 43. 338 Shih: Kostic, I., Kriminalisticka psihologija, Visha shkolla unutrashnji poslava, Beograd, 1998. fq. 196. 339 Shih: Idid, fq. 196-198. 340 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 27-29.
131
krijohet bindja nga materialet provuese se fajësia e tij është e vërtetuar, ose shumë shpejt
do të vërtetohet, dhe kështu, në përputhje me këtë, atij mos t’i mbetet gjë tjetër, por vetëm
të pranojë veprën.
Me fjalë të tjera, për dëgjim efikas ndaj këtyre personave kërkohet aplikimi i
ashtuquajtur i qasjes, e mbështetur në fakte apo metoda e fakteve. Gjithashtu, toni i
bisedës me këto persona duhet të jetë i ulët, i qetë, i ftohtë, zyrtar, i koncentruar vetëm në
objektin e dëgjimit dhe me distancë.
Mbi bazën e asaj që paraprakisht u potencua, mundet që të konstatohet se kemi dy
strategji për të ndikuar te i dyshuari edhe atë:
strategjia kryesisht në ndikimin në ndjenjat e të dyshuarit, gjegjësisht, e
ashtuquajtura qasja emocionale;
strategjia kryesisht në ndikimin në anën logjike, të arsyes së të dyshuarit,
gjegjësisht, e ashtuquajtura qasje e faktuar.
4. Qasja e ndjeshme ( emotive ) dhe e faktuar si strategji e veprimit
ndaj të dyshuarit – karakteristikat themelore
Me qasje faktike nënkuptohet ajo që me ndërmarrjen e masave dhe veprimeve ( si
ato të përgjithshme operative – taktike ashtu edhe ato hetimore ) duhet të vërtetohen
faktet dhe rrethanat relevante për veprën penale, për të cilën dëgjohet i dyshuari341. Që të
arrihet deri te “baza faktike”, të cilën kjo qasje apo proces e kërkon, e domosdoshme
është që të hetohen të gjitha aspektet e ngjarjes kriminale, për arsyen e së cilës ndërmerret
dëgjimi. Me fjalë të tjera, nëse punonjësi operativ posedon prova të mjaftueshme që
shkojnë në drejtim të fajësisë së të dyshuarit, ai duhet të përpiqet që te i dyshuari të
krijojë përshtypjen se di çdo gjë lidhur me veprën, si dhe fajësia e tij është e vërtetuar ku
të dyshuarit nuk i mbetet gjë tjetër veçse të pranojë veprën342. Duhet të potencojmë se
qasja e mbështetur në fakte do të jetë më efikase në rastet kur kemi në dispozicion prova
të qarta dhe të pakundërshtueshme lidhur me fajësinë e të dyshuarit.
Kjo qasje apo procedim sukses më të madh tregon te ato vepra penale që kanë
rrezikshmëri shoqërore dhe që ngjallin interesin e shoqërisë. Në këto raste angazhimi për
zbardhjen dhe zbulimin e tyre do të jetë më i lartë nga ana e policisë, dhe mu për këtë më
mirë do të hetohen. Në numër të konsiderueshme të rasteve kjo qasje do të ishte e
pasuksesshme dhe joefikase, nga arsyeja se faktet dhe provat e mbledhura nuk do të ishin
të mjaftueshme, që punonjësi operativ t’i kundërpërgjigjet versionit që e ofron i dyshuari.
341 Shih: Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza govora i
tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996, fq. 43-45. 342 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 37-39.
132
Kështu që, kur kemi mungesë të fakteve dhe provave të mjaftueshme, nuk do të
preferohet që të aplikohet qasja dhe procedim i këtillë.
Me aplikimin e qasjes së ndjeshme343 punonjësi operativ nuk do t’i kundërvihet të
dyshuarit me prezantimin e provave lidhur me fajësinë e tij si te procedimi paraprak, por
me arsyet dhe motivet që e kanë çuar të dyshuarin që të kryejë vepër penale. Punonjësi
operativ do të përpiqet që të kuptojë motivin nga i cili i dyshuari ka kryer veprën penale
dhe ta “arsyetojë” atë veprim të tij, me të cilin veprim punonjësi operativ do të tentojë t’i
ndihmojë të dyshuarit, që të pranojë veprën.
Për dallim nga qasja faktike, këtu nuk është e domosdoshme hetim detal i veprës
penale, për arsyen e të cilës i dyshuari merret në pyetje. Gjithashtu, për dallim nga qasja
faktike, ku parimisht i dyshuari deklarohet dhe punonjësi operativ e dëgjon, këtu kemi
situatë të kundërt – punonjësi operativ thuajse gjithë kohën fol344, ndërsa i dyshuari
dëgjon.
Duhet të potencojmë se kjo qasje do të jetë joefikase në raste ku dëgjohen kriminel
profesional, recidivist dhe të ngjashëm. Për këtë arsye, në raste të këtilla duhet të tentohet
që deri te pranimi të arrihet, duke aplikuar qasjen të bazuar në fakte.
Nga rrethanat e vetë rastit ( karakteristikat e të dyshuarit, e veprës penale, materialit
provues me të cilin disponohet dhe të ngjashme ) punonjësi operativ do të përcaktohet për
njërën nga këtë dy qasjet apo procedime, sepse edhe njëra edhe tjetra posedojnë
përparësitë dhe të metat e tyre. Praktika na ka dëshmuar se efikasitet më i madh arrihet,
kur aplikohen të dy format e kombinuara345, ku fillimisht i dyshuari do të përballet me
provat dhe faktet, dhe më pas me qasje psikologjike ( duke “arsyetuar” veprimin e tij dhe
duke minimizuar veprën ) do të tentohet që t’i lehtësohet vendimi për të pranuar veprën.
Por, gjithashtu duhet thënë se pavarësisht cila teknikë do të aplikohet për dëgjim, nuk do
të ketë 100 % efikasitet. Gjithmonë do të jetë përqindja e konsiderueshme te disa të
dyshuar për të mos pranuar veprën penale, pavarësisht se cilën formë apo metodë të
procedimit do të aplikojmë. David Zulawski dhe Douglas Wicklander theksojnë se format
e kombinuara të procedimit mund të na çojnë në pranim të veprës në 95 % të rasteve346.
Kurse pjesa që i takon 5 % të të dyshuarve, nuk do ta pranojnë veprën deri në çastin kur
punonjësi operativ nuk do tu prezantoj fakte e prova të pamohueshme dhe të
pakundërshtueshme, lidhur me fajësinë e tyre347. Marrja në pyetje nuk do të jetë e
suksesshëme, nëse veprimet dhe punët paraprake të hetimit për vërtetimin e fakteve dhe
rrethanave relevante nuk do ta ngushtojnë rrethin e të dyshuarit. Marrja në pyetje
llogaritet si “ kurora” e punëve operative. Faktet dhe rrethanat deri te të cilat është
arritur nga veprimet dhe masat që i paraprinë marrjes në pyetje ( si këqyrja e vendit të
ngjarjes dhe mbledhja e informacioneve ) përbëjnë fondamentin, nga i cili punonjësi
343 Shih: Po aty. fq. 41-43. 344 Shih: Deklarimi i punonjësit operativ do të jetë dominues deri në çastin kur i dyshuari do të japë sinjalet
e para të pranimit të veprës. Nga ky moment duhet që iniciativa për deklarim t’i kalohet ngadalë të
dyshuarit. 345 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 42-45. 346 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 221. 347 Shih: Po aty.
133
operativ do të dëgjojë të dyshuarin, do të aplikojë metodat e përshtatshme taktike –
psikologjike të procedimit dhe mbi bazën e gjithë kësaj do të zbulojë të vërtetën lidhur
me veprën penale dhe fajësinë e të dyshuarit.
5. Marrja e deklaratës së vërtetë nga i dyshuari – vërejtje hyrëse
Marrja e deklaratës së vërtetë nga i dyshuari në mënyrë të lejuar me ligj, paraqet
fazën më komplekse të procesit të dëgjimit. Ne sot kemi situatë të atillë ku numri më i
madh i punonjësve të sektorit kriminalistik të policisë, të cilët në harmoni me detyrat dhe
natyrën e punës së tyre thuajse çdo ditë marrin në pyetje persona të dyshuar pa pasur një
plan, qasje metodike, me të cilën do ta “thyente” rezistimin e të dyshuarit, që të arrinte
deri te pranimi i veprës, nënkuptohet, nëse i dyshuari është vërtetë kryesi i asaj vepre
penale. Ajo që e karakterizon mënyrën e marrjes në pyetje të punonjësve tonë operativ
është improvizimi. Gjegjësisht në kohën pak më të hershme, për fat të keq në disa raste
edhe në këtë kohë improvizimi ka qenë i kombinuar edhe me aplikimin e dhunës dhe
detyrimit, edhe pse si formë ka qenë dhe është e ndaluar me ligj, është aplikuar dhe janë
arritur rezultate. Nga i pandehuri ose personi tjetër që merr pjesë në procedurë ndalohet
dhe dënohet që të imponohet pranimi i fajësisë ose ndonjë deklarim tjetër me anë të
torturës, forcës, kanosjes apo nën ndikimin e drogës ose të masave të tjera të ngjashme (
neni 10, pika 3 )348. Publikisht kohë pas kohe kemi raste, ku personat që kanë qenë të
marrë në pyetje nga ana e policisë kanë deklaruar për lëndim të të drejtave të tyre.
Misioni i Policisë është të ruajë rendin dhe sigurinë publike, në përputhje me ligjin dhe
duke respektuar të drejtat dhe liritë e njeriut ( neni 1, pika 2 )349 . Këto raste në numër
më të vogël kanë përfunduar me suspendimin e punonjësit të policisë dhe masa
disiplinore, kurse në rastet më të shumta as që ndërmerret ndonjë masë kundër punonjëse
të policisë, në rastet kur do të shkelin ligjin. Ndonëse, sot është kohë tjetër, disa shprehi
të vjetra duhet që t’i ndryshojmë. Alternativën e improvizimit duhet që ta zëvendësojmë
me plan dhe qasje metodike duke sistemuar paraprakisht të gjitha hapat që ndërmerren,
me qëllim që intelektualisht dhe psikologjikisht të dyshuarin ta drejtojmë drejt deklarimit
të të vërtetës.
Warren Holms marrjen e deklarimit të vërtetë nga i dyshuari gjatë procesit të dëgjimit
e ka prezantuar në mënyrën vijuese350:
Fda + Fpa = Pranimi
348 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 349 Shih: Ligji për Policinë e Shtetit, R.Shqipërisë, Ligji, Nr. 9749, datë 4.6.2007. 350 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 20-25.
134
Fda – fuqia e deklaratës akuzuese
Fpa – fuqia e provave akuzuese
Fuqia e deklaratës akuzuese përkufizohet si nivel i besueshmërisë të deklarimit të
pyetësit, e cila i drejtohet të dyshuarit, me të cilën ai orvatet që të krijojë përshtypje në
besueshmërinë e saj në raport me fajësinë e të dyshuarit. Kështu për shembull, deklarimi i
pyetësit351: “ Burim, unë mendoj se ti ndoshta je i përzier në veprën penale të vrasjes të
cilën e hetojmë ”, kjo deklaratë akuzuese është në nivel të ulët të besueshmërisë dhe
fuqisë, sepse fjalët “mendoj” dhe “ndoshta” do të krijojnë përshtypjen e jo sigurisë të
pyetësit, lidhur me fajësinë e të dyshuarit. Në anën tjetër, deklarimi i pyetësit do të kishte
fuqi më të madhe akuzuese, nëse do të formulohej kështu: “Burim, provat e
grumbulluara në mënyrë të qartë na japin të kuptojmë se ti e ke kryer veprën penale”. Më
tej, që i dyshuari të pranojë fajësinë ( kuptohet nëse është kryes i vërtetë i veprës penale
), ai patjetër duhet të bindet se punonjësi operativ sinqerisht i beson kësaj se ky është
kryesi, dhe për t’u vërtetuar kjo situatë gjithashtu duhet që të posedojmë edhe prova të
mjaftueshme. Çdo dyshim i vogël që do ta shprehë punonjësi operativ lidhur me fajësinë
e të dyshuarit, do te forconte rezistimin e të dyshuarit, sepse ai me të drejtë do të
supozonte se policia nuk ka fakte dhe prova të mjaftueshme për ta vërtetuar fajësinë e tij.
Fuqia e provave akuzuese paraqet nivel të besueshmërisë të provave të siguruara të
cilat na sugjerojnë lidhur me fajësinë e të dyshuarit352. Për shembull, nëse policia do ta
kap në flagrancë të dyshuarin, se nga banesa e huaj mbart televizionin, në këtë rast fuqia
e deklaratës së tij akuzuese, me të cilën ai do te akuzojë të dyshuarin se ka kryer vjedhje
do të jetë shumë e fuqishme. Fuqia e konsiderueshme e akuzës dhe fuqia e
besueshmërisë së provave nuk do t’i linte hapësirë tjetër të dyshuarit, por vetën të
pranonte veprën.
Duke aplikuar taktika të ndryshme procedurale, pjesëtarët e policisë gjatë procesit të
marrjes në pyetje përpiqen të arrin deri te:
pranimi ( nëse fjala është për të dyshuar që vërtetë është kryes i veprës penale
), ose
informacione të cilat do të vërtetojnë pafajësinë e të dyshuarit ( kur është
fjala për të dyshuar të gabuar ).
Në vazhdën e punimit do të sqarojmë për dy taktika procedimi, për të fituar deklarim
të vërtetë nga i dyshuari: e para është strategjia për ndikim kryesisht në ndjenjat e të
dyshuarit dhe qasje taktike për të inkurajuar dhe më pas hedhjen e versionit të rremë të të
dyshuarit, pra strategjia e ndikimit kryesisht në arsyen apo anën logjike të të dyshuarit353.
Cilën nga këto taktika do të aplikojë punonjësi operativ për çdo rast të veçantë, do të
varet para se gjithash nga lloji i veprës penale, nga kualiteti dhe kuantiteti i materialit
provues, si dhe nga karakteristikat e personalitetit të të dyshuarit dhe nga e kaluara e tij
eventualisht kriminale. Kështu që, nëse disponon me material provuese të mjaftueshëm
dhe nëse kemi të bëjmë me të dyshuar joemocional si tip, punonjësi operativ duhet që të
351 Shih: Po aty. 352 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002, fq, 79. 353 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 23-25.
135
aplikojë taktikën e inkurajimit dhe më pas të thyerje të versionit të rremë të të dyshuarit.
Në të kundërtën, do të aplikohet taktika e parë ose të kombinuara të dyja. Nënkuptohet, se
përveç këtyre dy taktikave të prezantuara në këtë punim, ekzistojnë edhe të tjera që janë
më shumë apo më pak të ngjashme, por të gjitha ato, në instancë të fundit, do të na çojnë
te njëra nga dy strategjitë bazike të ndikimit ndaj të dyshuarve.
Mekanizmat për mbrojtje që i përdor i dyshuari - procesi i marrjes në pyetje për
të dyshuarin është shumë i tendosur, i papërshtatshëm dhe shpeshherë edhe i frikshëm.
Sepse te i dyshuari ekziston bindja se nëse do të vërtetohet lidhja e tij me veprën penale
për të cilën dyshohet, ndaj tij do të pasoj dënimi i caktuar i parashikuar me kodin penal.
Kjo gjendje te ai krijon pasiguri dhe frikë plotësisht të arsyeshme. Në çastin kur te ai do
të krijohet përshtypja e rrezikut për zbulim, vepron emocionalisht i tendosur dhe
aktivizon mekanizmin e mbrojtjes së tij. Këtë gjendje emocionale e ka zbuluar psikologu
Frojd në vitin 1893354. Mekanizmi i mbrojtjes është teknikë me të cilën shërbehet egoja e
njeriut, për të zgjidhur një konflikt të caktuar të papërshtatshëm dhe për të vetëmbrojtur
personalitetin e vet. Karakteristikat kryesore të veprimit të tij janë:
aktivizim automatik, pa ndikimin e vullnetit dhe njeriu nuk është i
vetëdijshëm për aplikimin e tyre, dhe
mohimi, deformimi dhe falsifikimi i realitetit355.
Autori Zvonimir Roso thekson se mekanizmi i mbrojtjes paraqet vetëmashtrim. Me fjalë
të tjera, kur njeriu di dhe kur është i vetëdijshëm se arsyet që i prezanton janë të rrejshme,
në këtë rast nuk bëhet fjalë për mekanizëm të mbrojtës, por për mashtrim me vetëdije356.
Në procesin e marrjes në pyetje posaçërisht të rëndësishme janë tri mekanizma që i
përdor i dyshuari për mbrojtje: racionalizimi, projektimi dhe minimizimi357. Detyra
themelore e punonjësit operativ është që gjatë thyerjes së rezistimit të të dyshuarit të
inkurajojë dhe të forcojë ndikimin e këtyre mekanizmave te ai dhe në këtë mënyrë t’i
ndihmojë që ai në vetvete të arsyetojë veprimet e veta.
Racionalizimi do të thotë fjalim të mirë për sjelljen e gabuar, gjetje e arsyeve të mira për
mossuksesin, arsyetim i vetvetes358.
Racionalizimi është formë psikologjike e mekanizmit mbrojtës në suaza të së cilës
arsyetohen veprimet kriminale personale, para ose pas kryerjes së veprës, në mënyrë që
në vend të arsyeve të vërteta të veprimit krijohen arsye të rrejshme në të cilat më pas
kryesi fillon t’u besojë359. Racionalizimi është pra arsyetim që rrjedh në gjykimet e më
pasme, pas kryerjes së veprës penale nga i dyshuari dhe ky arsyetim nuk krijon hapësirë
te i dyshuari për t’u penduar për veprimet e më hershme.
Duhet të theksojmë se racionalizimi që e përdor i dyshuari nuk paraqet mashtrim me
vetëdije, por kjo paraqet vetëmbrojtje të pavetëdijshme.
354 Shi: S, Freud., On the Psychical Mechanism of Hysterical: A Premliminary Communication, 1893,
Vienna, fq. 43. 355 Shih: Trebjeshanin, Zh., Recnik psihologije, Stubovi culture, Beograd, 2000, fq. 265. 356 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq. 133. 357 Shih: Kostic, I., Kriminalisticka psihologia, Visha shkolla unutrashnji poslava, Beograd, 1998, fq. 134. 358 Shih: Po aty. 359 Shih: Modli, D., Korajlic, N., Kriminalisticki rjecnik, Centar za kulturu u obrazovanje Teshanj, Teshanj,
2002. fq. 537.
136
Esenca e aplikimit të procesit të racionalizimit në korniza të dëgjimit ka të bëjë me
përpjekjen e punonjësit operativ të “ndihmojë” të dyshuarin si ai, në vetveten e tij, të
arsyetoj veprimin e vet, nëse në këtë do të ketë sukses, punonjësi operativ më lehtë do të
arrijë deri te pranimi i veprës nga i dyshuari. Me fjalë të tjera, përvoja na mëson se
shumë më lehtë do të pranonim ndonjë gabim nëse neve do të na mundësohet që të
sqarojmë pse e kemi bërë një veprim të atillë. Punonjësi operativ që aplikon procesin e
racionalizimit, nuk duhet që t’i ofrojë vetëm mundësinë që ai pranimin e veprës ta lidhë
me arsyetimin dhe shpjegimi e vet, por në këtë drejtim ai duhet edhe t’i ndihmojë.
Me zbatimin e mekanizmit të racionalizimit i dyshuari nuk do të shërbehet me arsyet
e vërteta të veprimit të vet, por kjo për punonjësin operativ do të thotë pranim i gabimit
për të cilin pason sanksioni. Për arsyetimin e mossuksesit dhe veprimeve të gabuara
gjenden arsyetime të llojllojshme si: mungesa e fatit, vështirësi objektive, moskujdesi i
prindërve, jeta në varfëri, etj360.
Kur punonjësi operativ do të aplikojë mekanizmin e racionalizimit, fjalën duhet ta
ketë për persona të tretë, sepse në këtë mënyrë, do të ketë ndikim më të vogël përpara të
dyshuarit. Veç kësaj, kur punonjësi operativ do të flasë gjoja se për persona të tretë, i
dyshuari nuk do të jetë i sigurt se rrëfimi i punonjësit operativ i është drejtuar atij, dhe
nga kjo i dyshuari nuk do të ndërmarrë menjëherë qëndrim mbrojtës dhe të fillojë
kundërshtimin. Nga arsyet e njëjta, gjatë aplikimit të mekanizmit të racionalizimit
punonjësi operativ do të citojë thënie të personave të tjerë, për shembull, “Një shok i imi
thoshte se...” ose “Në gazetë kamë lexuar se...”. Veprimi i këtillë preferohet më së paku
nga dy arsye:
Në këtë mënyrë punonjësi operativ do të distancohet nga këtë thënie, të cilat për
nga natyra e tyre janë me orientim kritik361. Ne këtë mënyrë punonjësi operativ do
t’i tregojë diçka të dyshuarit, e cila ka mundësi që te ai të ngjallë kundërshtim dhe
të krijojë ndonjë konflikt me të, por kur këtë deklarim do t’ia përshkruajë personit
të tretë do t’i shmanget konfliktit eventual me të dyshuarin;
Në këtë mënyrë punonjësi operativ do të mundet të testojë sistemin e vlerave te i
dyshuari, mënyrën se si ai i kupton dhe gjykon ngjarjet apo situatat e ngjashme,
dhe duke mos e rrezikuar kredibilitetin e vet362. Me fjalë tjera, nëse i dyshuari nuk
do të pajtohet me atë që e ka deklaruar punonjësi operativ, kjo do të llogaritej si
qëndrim i mosbesimit të ndërsjellët, dhe kësaj do t’i shmangemi duke u distancuar
punonjësi operativ nga kjo mënyrë. Në anën tjetër, nëse i dyshuari do të pajtohet
me atë që e deklaron punonjësi operativ, ai do të kishte njohuri të drejtpërdrejtë
për këtë, do të kishte mundësi për ta personalizuar dhe për ta përdorur gjatë
procesit të mëtejshëm të racionalizimit.
Duke aplikuar teknikën e racionalizimit, punonjësi operativ nëse situata do t’ia
mundësojë, do të tentojë që vëmendjen e të dyshuarit ta orientojë kah e kaluara ose e
360 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 25-29. 361 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 27-29. 362 Shih: Po aty.
137
ardhmja363. Kjo do të mundet të bëhet në atë mënyrë që e kaluara e të dyshuarit të
tregohet në aspekt pozitiv ( për shembull punonjësi operativ do të theksojë se i dyshuari
është i kujdesshëm dhe prind i mirë, i cili ka përkujdesje ndaj pasardhësve të vet, ka
sukses në vendin e punës dhe të ngjashme) ose para tij ekziston ardhmëri e ndritshme dhe
disa gabime të së kaluarës mundet të përmirësohen, ose nga ato gabime njeriu mundet të
nxjerrë mësim etj.
Preferohet që gjatë aplikimit të procesit të racionalizimit punonjësi operativ të marrë
si shembull edhe raste nga përvoja e vet jetësore364. Për shembull, çdo njëri nga ne
ndonjëherë ka ngelur pa para, ose ka qenë nën ndonjë presion financiar. Si jemi ndjerë në
ato çaste ne? Ndoshta një lloj si i dyshuari që është ndjerë para se që ka vendosur që të
kryejë veprën penale të vjedhjes. Nëse punonjësi operativ do të arrijë të përcjellë te i
dyshuari këtë ndjenjë, në këtë raste tek ai do të krijojmë përshtypjen se para tij ka një
person që e kupton dhe që është në anën e tij. Punonjësi operativ ndonjëherë mundet që
një ngjarje të ngjashme edhe ta trillojë, por gjithmonë duhet që të jetë i kujdesshëm që i
dyshuari mos ta kuptojë mos sinqeritetin e tij, sepse në të kundërtën mundësia do të jetë
shumë e vogël që procesi i dëgjimit të realizohet me sukses.
Procedimi i racionalizimit mundet të jetë veçanërisht i suksesshëm, nëse punonjësi
operativ do ta bindë të dyshuarin se çdokush tjetër që do të ndodhej në situatë dhe
rrethana të ngjashme, do të ndërmerrte veprimin e njëjtë si i dyshuari365. Si rezultat i këtij
mendimi të punonjësit operativ, te i dyshuari do të krijonte ( veçanërisht nëse kemi të
bëjmë me person emocional ) lehtësim psikologjik dhe kjo gjendje shpeshherë do t’i
paraprinte dhe pranimit. Këtë do ta ilustrojmë me një shembull për të kuptuar se si do të
dukje kjo në praktikë, nëse si shembull do të marrim një person që dyshohet se ka shkelur
me automjetin e tij një këmbësor, dhe më pas ka ikur nga vendi i ngjarjes. Në këtë rast
deklarimi i punonjësit operativ duhet të jetë e formuluar në këtë mënyrë: “ Agim,
plotësisht jam i sigurt se ju asnjëherë nuk do të shkelnit ndonjë njeri me vetëdije dhe
paramendim. Megjithatë, unë mund të paramendoj se çka në fakt ka ndodhur. Juve ai
person papritmas u ka dalë përpara veturës. Kur e keni vërejtur veç më ka qenë shumë
vonë. Mua plotësisht më është e kuptueshme se si ju jeni ndjerë në atë moment. Ka
biseduar me shumë njerëz të ndershëm që kanë përjetuar fatkeqësi të ngjashme si kjo e
juaja. Unë e kuptoj se ju në atë moment keni qenë shumë i frikësuar dhe nuk keni mundur
që të ndërmerrni ndonjë veprim tjetër. Unë juve plotësisht ju mirëkuptoj. Çdokush tjetër
që do të ndodhej në situatë të njëjtë, njëlloj do të kishte vepruar....”
Procedimi i racionalizimit mundet që të realizohet dhe në atë mënyrë që punonjësi
operativ do ta krahasonte të dyshuarin me ndonjë person tjetër të njohur dhe me autoritet,
i cili gjithashtu ka kryer ndonjë vepër penale366. Domethënë, se edhe njerëzit e pasur dhe
me reputacion mundet që të gabojnë, edhe për kundër asaj ata përsëri për opinionin kanë
363 Shih: Kostic, I., Kriminalisticka psihologia, Visha shkolla unutrashnji poslava, Beograd, 1998, fq. 134-
137. 364 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002, fq. 86. 365 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 28-30. 366 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002, fq. 127.
138
ngelur të respektuar. Në këtë rast i dyshuari pak do të ndihet i çliruar, duke menduar në
atë çast se nuk është i vetmi që ka gabuar dhe kjo gjendje më lehtë do ta inkurajonte për
ta pranuar veprën.
Struktura e racionalizimit – çdo procedim i veçantë i racionalizimit posedon
strukturën e vet të brendshme, e cila përsëritet çdo herë në raste, kur nisim me
racionalizim të ri. Struktura e racionalizimit përbëhet nga pesë elemente:
1. Formulimi i lëndës së racionalizimit367 – hapi i parë që ndërmerret në ndërtimin
e racionalizimit është formulimi i lëndës së saj. Lënda e realizimit mundet që të
jetë e ndryshme ( varfëria, marrëdhëniet e prishura familjare, ndikimi i alkoolit etj
). Për shembull, nëse lënda e racionalizimit do të jetë varfëria, në të cilën ndodhet
i dyshuari, atëherë formulimi i saj do të duket kështu: “Pa dyshim se njëra nga
vështirësitë më të mëdha me të cilën njerëzit do të përballen është kur ata bien në
probleme financiare, ndonjëherë edhe pa fajin e tyre” – me këtë fjali punonjësi
operativ në mënyrë të qartë demonstron lëndën e racionalizimit.
2. Afrimi i lëndës së racionalizimit të dyshuarit368 – detyra e kësaj faze është që të
dyshuarit t’i demonstrohet ose afrohet figurativisht lënda e racionalizimit
paraprakisht e formuluar. Ajo të realizohet në atë mënyrë duke i prezantuar të
dyshuarit dy situata që karakterizojnë përvojën e numrit më të madh të njerëzve,
të cilat si burim do të kenë lëndën e racionalizimit. Për shembull, nëse lënda e
racionalizimit është kriza financiare, afrimi i asaj të dyshuarit do mundet të bëhet
në mënyrat vijuese: “ Ali, çdonjëri nga ne ndonjëherë është përballur në jetën e
vet me ndonjë llogari befasuese të cilën është dashur që ta paguajë në afat të
shkurtër, ose i është prishur ndonjë send në shtëpi, kurse para nuk ka pasur” –
punonjësi operativ bie dy shembuj që tregojnë se çdonjëri nga ne mundet të bij në
probleme financiare.
3. Përcjellja të dyshuarit ndonjë shembull të racionalizimit në formë tregimi që
i prezantohet të dyshuarit në vetën e tretë369 – për dallim nga faza paraprake ku
të dyshuarit me dy shembuj të shkurtër universal tentojmë që t’ia afrojmë lëndën e
racionalizimit, në këtë rast shkojmë një hap më tej, duke tentuar që lëndën e
racionalizimit t’i afrojmë në një mënyrë ekstensive – në formë të tregimit.
Tregimi i prezantohet të dyshuarit në vetën e tretë në atë mënyrë duke iu
shmangur çdo mundësie për akuzimin e tij në mënyrë të drejtpërdrejtë, situatë që
do ta çonte në mohimin dhe refuzimin e veprës.
4. Vënia në dukje e porosisë nga një rrëfim paraprakisht i treguar370 – duke
marrë parasysh se rrëfimi i një tregimi paraprak ka për qëllim që të ofrojë
“arsyetimin” për veprimin e të dyshuarit, porosia e saj duhet në mënyrë të
posaçme të nënvizohet. Praktikisht kjo mundet të duket kështu: “Kështu si që
shikon dhe ti, njerëzit, tashmë edhe ato shumë të ndershëm, mundet të vijnë në
situatë që të kryejnë diçka të cilën asnjëherë nuk do te kishin bërë”.
367 Shih: Po aty. 368 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 157. 369 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 157. 370 Shih: Po aty.
139
5. Kthimi te vepra penale për arsyen e së cilës ndërmerret dëgjimi371 -
praktikisht kjo do të dukej kështu: “Ja pra, shikon dhe ti se në kohën e sodit çdo
gjë mundet që të ndodh. Për shkak të kësaj unë dua të kuptoj cilat kanë qenë
problemet që ty të kanë detyruar që të bësh atë që ke bërë”.
Projeksioni – është mekanizëm mbrojtës, i cili na mundëson fajësimin e të tjerëve
për mangësitë personale, të cilat nuk duam t’i pranojë si tonat372.
Projeksioni është mekanizëm mbrojtës i atillë me të cilin egoja e personit mbrohet
nga situatat personale të rënda dhe të papërshtatshme, në mënyrë të pavetëdijshme duke
ua veshur të tjerëve. Kjo mundëson që personi të mbrohet nga rreziqet e brendshme, sikur
të jenë të jashtme, si dhe në mënyrë të tërthorët të pranojë në mënyrë të pavetëdijshme
dëshirat e veta. Dobia e projeksionit është në atë që shumë lehtë mbrohemi nga
kërcënimet e jashtme sesa nga ato të brendshme373.
Duke aplikuar mekanizmin e projeksionit në korniza të procesit të marrjes në pyetje
punonjësi operativ do të orvatet që fajësinë e të dyshuarit ta mbartë ( projektojë ) në
dikë tjetër. Në këtë mënyrë i dyshuari nga iniciator dhe kryes i veprës penale do të
shndërrohet në viktimë të rrethanave të gërshetuara tragjike.
Aplikimi i mekanizmit të projeksionit në suaza të procesit të marrjes në pyetje do mundet
të duket kështu: “Agim, ti nuk je fajtorë. Sikur shefi jot të ishte njeri pak më i mirë, dhe të
kishte pak më shumë përkujdesje ndaj punëtorëve të vetë, kjo nuk do të ndodhte. Nuk je ti
i vetmi që ka mendim të keq ndaj atij. Nëse ai atë mëngjes nuk do të kishte provokuar, ti
me siguri nuk do te kishe bërë këtë. Unë jam i sigurt se kjo nuk i përket karakterit tënd,
sepse ti je njeri i sjellshëm dhe i mirë...”
Duke aplikuar mekanizmin e projeksionit punonjësi, operativ fajësinë e të dyshuarit
mbart ( projektojë ) në:
Viktimën;
Bashkëpjesëmarrësin dhe;
Persona të tjerë374.
Viktima si objekt i projeksionit të fajësisë të të dyshuarit375 – në numrin më të
madh të rasteve, duke aplikuar mekanizmin e projeksionit, punonjësi operativ fajësinë e
të dyshuarit do ta mbartë ( projektonte ) në viktimën e veprës penale. Kjo qasje,
veçanërisht do të ishte efikase në dëgjimin e personave për veprat penale të dhunimeve.
Me fjalë të tjera, në situata të këtilla punonjësi operativ duhet që, sa më shumë të jetë e
mundur ta gjykojë sjelljen e viktimës, mënyrën e veshjes, sjelljen dhe të ngjashme. Në
raste të këtilla, thënia e punonjësit operativ do të duhet të formulohet në këtë mënyrë:
“Agim, asnjë grua nuk duhet të duket në atë mënyrë kur të dalë në publik. Pak më parë
unë takova një të atillë, e cila kishte të veshur tesha të cilat ishin thuajse të tejdukshme.
Kjo është gjë e tmerrshme. Kjo gjendje do të jetë shumë provokuese dhe sprovë e madhe
për çdo njeri normal. Nëse para disa netësh ajo vajzë nuk do të ishte e veshur në atë
mënyrë sigurisht edhe ju tani nuk do të ishit këtu”.
371 Shih: Po aty. 372 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq. 134. 373 Shih: Trebjeshanin, Zh., Recnik psihologije, Stubovi kulture, Beograd, 2000, fq. 375. 374 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 158-162. 375 Shih: Po aty.
140
Gjithashtu, kjo qasje do të ishte shumë efikase edhe te abuzimet seksuale ku si
viktimë do të jetë fëmijë376. Në këto raste formulimi i deklarimit të punonjësit operativ do
të duhej të ishte kështu: “Patjetër duhet të pranojmë se ajo vajzë është shumë e zhvilluar
për moshën e saj. Ajo me siguri ka pasur mjaftueshëm informacion lidhur me seksin nga
komunikimet me vajza të tjera ose nga programet e ndryshme televizive. Duke menduar
se di mjaftueshëm lidhur me të, ajo ndoshta me qëllim ka tentuar që t’ju provokojë juve
për të parë se si ju do të reagonit”. Duke e projektuar në këtë mënyrë ngjarjen, i dyshuari
ka shumë mundësi që ta pranojë veprën, duke tentuar që fajësinë ta mbart te viktima.
Bashkëpjesëmarrësi si objekt i projeksionit të fajësisë të të dyshuarit377 – në
rastet kur për kryerjen e veprës penale kanë marrë pjesë më shumë persona do të jetë në
dobinë e të dyshuarit që fajësinë, ose të paktën një pjesë të saj t’ua projektojë
bashkëpjesëmarrësve. Në këtë mënyrë në mënyrë efikase arrihet deri te fillimi i
iniciativës së pranimit. Domethënë, pasi që punonjësi operativ fajësinë do të mbartë
( projektoj ) te bashkëpjesëmarrësit, të dyshuarit do t’i duket se punonjësi operativ këtë
nuk e llogarit për fajtor. Në këtë mënyrë punonjësi operativ do të arrijë të fitojë
vërtetimin e pjesëmarrjes edhe të të dyshuarit në veprën penale, do të kuptojë për
mënyrën e kryerjes dhe pjesëmarrësve të tjerë për arsyen e së cilës ndërmerret dëgjimi.
Pasi që të arrijë deri te fillimi i pranimit, punonjësi operativ duhet që të dyshuarin ta lirojë
që mendimet e veta “t’i ngrohë në diell”, dhe zvogëlimi i fajësisë së tij te ai do të krijojë
ndjenjën e qetësimit. Pas kësaj punonjësi operativ vëmendjen do ta orientojë në
vërtetimin e plotë të të vërtetës, gjegjësisht do ta fajësojë edhe të dyshuarin.
Të supozojmë se i dyshuari është anëtarë i një organizate kriminale, e cila ka kryer
një vepër penale, si dhe punonjësi operativ do të vlerësojë se fajësia duhet t’i projektohet
apo orientohet te shefi i organizatës378. Në rastet të këtilla, projeksioni do të formulohet
në këtë mënyrë: “Ai ty dhe shokët e tu i detyron që të kryejnë vepra penale, nga të cilat
vepra ai ka fitime të konsiderueshme. Pse ai pjesën më të madhe të pasurisë e ndal për
vete, kurse vetë nuk merr pjesë në vjedhje. Shikon se si ai jeton, sa shtëpi ka, çfarë veture
posedon....Kurse ti shikojë gjendjen tënde si e ke. Si mendon ti, se ai këtë pasuri e ka
fituar vetë në mënyrë të ndershme apo ti me shokët e tu këtë ia keni mundësuar. Ai
asnjëherë nuk ka qenë në burg, edhe pse ai ka qenë përgjegjës që një numër i të rinjve
kanë përfunduar atje. Kështu që edhe ti atje do të përfundosh. Unë jem i bindur se ai
gjithçka e ka planifikuar. Ai të ka dhënë edhe armën. Ju nuk keni pasur zgjidhje tjetër.
Duke ditur se nëse nuk i respektoni urdhrat e tij do të jeni të ndëshkuar. Ai asnjëherë nuk
i ekspozohet rrezikut, tani në këtë moment është ne veturë dhe pret. Më thuaj pse ai tani
mos jetë në vendin tuaj dhe të jetë këtu. Mendoj se ka ardhur koha që edhe ai të fitojë atë
që e ka merituar....”
Personat e tjerë si objekt i projeksionit të fajësisë të të dyshuarit379 – përveç
viktimës dhe bashkëpjesëmarrësve, ndaj të cilëve kryesisht është e orientuar projeksioni,
376 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq.
141-145. 377 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 158-162 378 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 158-162. 379 Shih. Po aty.
141
ajo mundet që të orientohet ndaj të gjitha personave të tjerë. Në disa raste projeksioni do
të orientohet ndaj shtetit dhe shoqërisë si tërësi, e cila ka lejuar ekzistimin e kushteve
shoqërore dhe ekonomike, të cilat ndikojnë në kryerjen e veprës penale. Në disa raste të
tjera projeksioni mundet t’u drejtohet prindërve, bashkëshortes, fëmijëve, shefit të punës,
fqinjëve etj380.
Do të marrim si shembull një person që dyshohet për kryerjen e veprës penale të
vjedhjes, ku projeksioni do të jetë i orientuar gjoja se si fajtor është bashkëshortja e keqe
e të dyshuarit381. Procesi i projeksionit ka mundësi të duket kështu: “Agim, bashkëshortja
e juaj ju kërkon më shumë të holla se sa ju keni mundësi që të fitoni. Unë e marr me mend
se ju keni dëshirë që asaj t’ia mundësoni që ajo të posedojë gjithçka që dëshiron edhe pse
mundësitë tuaja nuk janë të atilla. Këtë vjedhje që ju e keni kryer e keni bërë vetën për
shkak të asaj, apo jo? Unë e di që ju jeni njeri modest dhe ju këtë vepër kurrë nuk do ta
bënit për ju dhe nevojat tuaja. Ajo duheshe që të mendojë për situatën tuaj ekonomike
dhe në përputhje me të edhe të sillet lidhur me kërkesat e saj. Tani është koha që ju të
tregoni të vërtetën...”
Minimizimi – në lidhje të ngushtë me aplikimin e procesit të racionalizimit është
edhe strategjia e minimizimit382. Me aplikimin e saj punonjësi operativ tenton që të
minimizojë seriozitetin e veprës penale për arsyen e së cilës ndërmerret dëgjimi. Me
procesin e minimizimit ndjenja e fajësisë te i dyshuari zbutet383, edhe pse ai është i
vetëdijshëm për veprën por rrethanat gjoja se që kanë ndikuar te i dyshuari kanë qenë
ndikuese që ai ta kryejë këtë vepër, dhe kjo gjendje e sajuar që punonjësi operativ e
krijon për të minimizuar do të ndikojë që i dyshuari më lehtë të thotë të vërtetën.
Minimizimi është proces i dyanshëm. Fillimisht me racionalizimin fillohet që të
arsyetohen shkaqet që kanë sjell deri aty që i dyshuari të kryejë veprën penale, që më pas,
pas kësaj, punonjësi operativ do të krahasojë këtë vepër penale me vepra të tjera penale
shumë më serioze. Për shembull, nëse objekt i dëgjimit është vjedhja, ku punonjësi
operativ këtë vepër do ta krahasojë me ndonjë vepër tjetër më të rëndë penale të vjedhjes,
ku gjatë kryerjes të së cilës me paramendim dikush është privuar nga jeta. Ky krahasim
tek i dyshuari do të krijojë përshtypje se vepra e tij e vjedhjes është shumë më pak serioze
se ajo vepër që e ka kryer dikush tjetër, tek e cila ka pasur edhe humbje të jetës.
Duke aplikuar procesin e minimizimit, punonjësi operativ nuk guxon që të humbi
seriozitetin e procesit, por duhet të përpiqet që te i dyshuari të krijojë përshtypjen se kemi
të bëjmë vetëm me një vepër të rëndomtë penale. Si shembull praktik mund të marrim
këtë: “ Agim, ajo për të cilën ne këtu flasim është vetëm vjedhje e një sasie të caktuar
parash. Dua që të them që askush nuk ka humbur jetën as nuk është i lënduar dhe unë
mendoj se kjo është më e rëndësishme. Më vjen mirë që kjo kështu ka mbaruar...”
Esenca e aplikimit të procesit të racionalizimit, projeksionit dhe minimizimit tenton
që të dyshuarit t’i ndihmojë për të pranuar veprën, si dhe njëkohësisht i dyshuar të ruajë
380 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq.
141-145. 381 Shih: Po aty. 382 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 160-164. 383 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 37-39.
142
dinjitetin e vet. Me fjalë të tjera, duke aplikuar këtë proces, punonjësi operativ do të arrijë
më lehtë deri te pranimi, duke mundësuar që i dyshuarit fajësinë e vet ta mbështesë në
arsyet ose shkaqet që në aspekt normal janë më të buta se ata që realisht kanë ekzistuar
gjatë kryerjes së veprës penale. Disa fraza si “fatkeqësia ndodh”, “asnjë njeri nuk është i
pagabueshëm” dhe të ngjashme si qëllim kanë që të “arsyetojnë” veprimin e të dyshuarit.
Gjithashtu, aplikimi i këtyre metodave të dyshuarit i jep përkrahje morale, psikologjike,
ligjërisht jorelevante, me qëllim që ai të arsyetojë veprimin e vet384.
Duke aplikuar këtë proces, punonjësi operativ të dyshuarin nuk e heton lidhur me
faktet dhe rrethanat relevante të veprës penale ( veprim që është pjesë e procedurës
provuese ), por me këtë, para se gjithash, merret me arsyet dhe shkaqet që kanë çuar të
dyshuarin të kryejë vepër penale. Kjo gjendje mirëkuptimi dhe afërsie që krijon ky
proces, do të ndikojë që të vendoset raporti i besimit me të dyshuarin dhe kjo do të
lehtësonte në dhënien e informacioneve të vërteta nga ai385. Me këto metoda,
punonjësi operativ do të përpiqet që të dyshuarin ta prezantojë si njeri të mirë, i cili në
rrethana të caktuara të jetës ka marrë pjesë në gjëra të këqija, të cilat sa më parë duhet t’ia
lejë të kaluarës dhe të shikojë në të ardhmen.
Aplikimi i racionalizimit, projeksionit dhe minimizimit paraqet veprim të planifikuar
dhe sistematik për “arsyetimin” e veprimeve të të dyshuarit, të cilat duhet që t’i
ndihmojnë që ai të mbisundojë energjinë e vet të rezistimit dhe të pranojë fajësinë e tij (
nënkuptohet nëse ajo vërtetë ekziston ). Pra, me anë të kësaj, punonjësi operativ
mundëson që i dyshuari fajësinë e vet ta mbështesë në arsye dhe shkaqe që normalisht
janë në të buta se ata që realisht e kanë çuar të dyshuarin të kryejë veprën penale.
Varësisht nga karakteristikat e vetë situatave, ndonjëherë do të aplikohet vetëm
projeksioni, ndonjëherë racionalizimi dhe shumë rrallë do të aplikohet vetëm
minimizimi386.
Aplikimi praktik i procesit të racionalizimit, projeksionit dhe minimizimit kalon nëpër
disa faza:
Faza e parë – deklarata hyrëse387- Kjo fazë mundëson që i dyshuari në mënyrë sa
më të ngadaltë dhe të butë futet në procesin e thyerjes së rezistimit, duke aplikuar
metodat e racionalizimin, projeksionin dhe të minimizimit. Në procedurë praktike
deklarata hyrëse do mundet të formulohet kështu: “Agim, ashtu sikurse shikon edhe ti se
rezultatet e hetimit neve na kanë treguar se çka ka ndodhur dhe si ka ndodhur, si dhe të
gjitha ata persona që kanë qenë pjesë e kësaj vepre. Megjithatë, ajo të cilën unë nuk e
kam të qartë është ajo se pse gjithë ajo ka ndodhur” - në këtë mënyrë do të hapet rruga e
aplikimit të procesit të racionalizimit, projeksionit dhe minimizimit, me të cilin punonjësi
operativ do të “arsyetojë” veprimin e të dyshuarit.
384 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 37-39. 385 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 162-164. 386 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 265.. 387 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 45-46.
143
Faza e dytë – Kontrollim apo inspektim i shkurtër i mundësisë së “arsyetimit”,
me të cilin do të mundet që të arsyetohet veprimi i të dyshuarit388- Në korniza të kësaj
faze punonjësi operativ do të ngrejë 6 -7 “arsyetime”, me të cilat do të mundet që të
arsyetohet veprimi i të dyshuarit. Duke ia prezantuar ata të dyshuarit, punonjësi operativ
nuk duhet në detaje t’u përkushtohet çdonjërës nga ata – në këtë fazë do të jetë e
mjaftueshme që të dyshuarit t’i bëhet me dije për ekzistimin e tyre vetëm me një fjali.
Praktikisht në procedurë kjo do mundet që të duket kështu: “Agim dini edhe ju, se
njerëzit bëjnë gabime për shkaqe të ndryshme. Ndonjëherë ata shkaqe mund të jenë
financiare që i shtyjnë njerëzit të bëjnë gjithçka. Ndonjëherë ata mund të jenë kur dikush
dikë shumë do ta provokojë dhe do t’ia humbë durimin, që ai në këtë gjendje impulsive
do të reagojë, për të cilin reagim paraprakisht as që e ka paramenduar që të ndodhë...” –
gjatë vazhdës së dëgjimit punonjësi operativ do të prezantojë “arsyetime”, për të cilat në
bazë të të dhënave për personalitetin e të dyshuarit dhe në bazë të përvojës së vet, do të
vlerësojë se janë më të përshtatshme dhe që do të prodhojnë efekte më shumë tek i
dyshuari.
Duke i prezantuar “arsyetime” të ndryshme të dyshuarit, punonjësi operativ duhet me
kujdes të vëzhgojë ndryshimet në sjelljen e tij dhe të vërtetojë se a është për ndonjërën
nga këto i interesuar i dyshuari389. Nëse punonjësi operativ do të konstatojë se i dyshuari
është i interesuar për ndonjërin nga “arsyetimet”, ajo e para do të aplikohet në suaza të
procesit të thyerjes së rezistimit dhe kjo do të emërohet si (“arsyetimi”1). Megjithatë,
nëse i dyshuari nuk do të tregojë interesimi për asnjërën nga “arsyetimet”, atëherë do të
veprohet në bazë të të dhënave për të dyshuarin, dhe punonjësi operativ do të vlerësojë
nga rrethanat e çastit se cili “arsyetim” do të jetë më i përshtatshëm për të dyshuarin –
dhe në këtë rast me këtë racionalizim do të fillojë edhe procesi i thyerjes së rezistimit të të
dyshuarit.
Faza e tretë – “Arsyetimi” 1 – “Arsyetimi” 1 është arsyetimi i parë që do të
aplikohet në procesin e thyerjes së rezistimit gjatë procesit të racionalizimit, projeksionit
dhe minimizimit. Në numër shumë të vogël të rasteve kjo do të jetë edhe vetmja – më
shpesh thyerja e rezistimit e të dyshuarit kërkon ngritjen e më shumë “arsyetimeve” (
arsyetimin 2, arsyetimin 3, arsyetimin 4...)390.
Faza e katërt – Ndryshimi i perspektivës së të dyshuarit391 - Kjo fazë për thyerjen
e rezistimit ka për qëllim që i dyshuari të vihet në pozicion që vetë të sjellë përfundim për
rregullshmërinë e vendimit eventual të pranimit. Kjo do të bëhet në atë mënyrë që
punonjësi operativ të dyshuarin do ta njoftojë se situata që i dyshuari ndodhe e shikon nga
një perspektivë tjetër e jo nga perspektiva e momentit që ndodhet. Me fjalë të tjera, gjatë
kësaj faze punonjësi operativ të dyshuarin do ta sjellë në situatë që ai vetë të gjykojë për
gabimet e të tjerëve. Në fjalimin e punonjësit operativ që ia prezanton të dyshuarit do të
ketë dy persona që bashkërisht e kanë bërë veprën penale. Më pas, njëri nga ato, edhe
388 Shih: Po aty. 389 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 267. 390 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 165-166. 391 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq.
144-145.
144
pse kanë ekzistuar prova të forta që kanë vërtetuar fajësinë e tij, e ka mohuar lidhjen e tij
me veprën, ndërsa tjetri e ka pranon lidhjen e tij me veprën. Dhe pas kësaj punonjësi
operativ do ta pyesë të dyshuarin cili nga këto të dy ka vepruar drejt. Në numrin më të
madh të rasteve i dyshuari si veprim të drejtë do të llogarisë atë që e ka pranuar veprën.
Në bazë të të dhënave që posedon lidhur me të dyshuarin, punonjësi operativ në
mënyrë të përshtatshme do të formulojë edhe fjalimin392. Kështu që, nëse i dyshuari është
person familjar, punonjësi operativ do ta sjellë në pozicion ( vëzhgim
perspektiv ) të prindit, i cili shikon se si fëmijët e vet bashkërisht bëjnë ndonjë vepër dhe
njëri nga fëmijët nuk e pranon se edhe ai ka marrë pjesë në këtë vepër, ndërsa tjetri e
pranon duke u munduar të tregojë për shkaqet që e kanë çuar të ndërmerr një veprim të
atillë. Në disa raste të tjera i dyshuari mundet të vendoset në pozicion dhe në rol të
gjykatësit393, i cili duhet të vendosë për fajësinë e dy personave, - esenca e tregimit ka të
bëjë me dy persona që njëri nga ato e pranon veprën, kurse tjetri e mohon, ndërsa nga i
dyshuari do të kërkohet që të përgjigjet se cili nga ata ka vepruar drejt. Në procedurë
praktike, kjo mundet të duket kështu:
Punonjësi operativ: “ Agim, a ke qenë ndonjëherë për dikë shef?”
I dyshuari: “Jo, asnjëherë”
Punonjësi operativ: “Mirë, atëherë mendo sikur je shef i një numri të punëtorëve. Një
ditë sikur unë dhe ti të shëtisim nëpër fabrikë dhe shohim dy nga punëtorët që veprojnë
diçka që nuk është e lejuar”. Këtu punonjësi operativ me qëllim do te përdorë fjalën
“diçka që nuk kanë të drejtë” për ta lënë të dyshuarin që ai vetë të supozojë se çka mund
të ketë qenë ajo vepër dhe, në këtë mënyrë ai do t’i japë mundësi të dyshuarit që të
mendojë se a është ajo vepra penale për shkak të së cilës i dyshuari merret në pyetje.
“Veprimi i tyre padyshim është i pa lejuar. Ne gjithë kohën i vëzhgojmë nga afër dhe
qartë shohim se çka ato bëjnë. Dhjetë minuta më vonë ne i thërrasim, fillimisht njërin dhe
e pyesim lidhur me veprën dhe ai na përgjigjet: “Unë asgjë nuk kamë bërë. Ju asgjë nuk
keni parë. Çfarë mendimi do të kishit ju lidhur me këtë punëtorë?”
I dyshuari: “Kjo gjë nuk do më pëlqente që dikush të më mashtrojë”.
Punonjësi operativ: “Plotësisht ashtu. Pajtohem me ju. Të themi se pastaj e thërrasim
punëtorin tjetër dhe ai na thotë: “Kamë gabuar. Më leni t’ju tregojë se kamë pasur
problem të madh, andaj kamë vepruar ashtu”. Çka mendon ti, cili nga këta ka vepruar
në mënyrë të drejtë?”
I dyshuari: “Ai që pranon veprën”
Punonjësi operativ: “Pajtohem edhe unë me ju dhe mendoj se shumica e njerëzve do të
veprojnë kështu. Njëri na mashtroi parasysh, kur tjetri u mundua që të na japë arsye se
ka qenë i detyruar të veprojë ashtu”.
Duke i ofruar mundësinë të dyshuarit që gjërat t’i shikojë nga një perspektivë tjetër,
punonjësi operativ do t’i sugjerojë të dyshuarit në mënyrë indirekte se çfarë vendimi të
marri lidhur me pranimin e fajësisë394. Në këtë rast kjo gjendje të dyshuarit do t’i krijojë
392 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 269. 393 Shih: Po aty. 394 Shih: Po aty, fq. 272.
145
situatë logjike dhe ndikim psikologjik që vetë të marrë vendim lidhur me pranimin e
veprës.
Faza e pestë – “Arsyetimi” 2 – Në numrin më të madh të rasteve rezistimi i të
dyshuarit nuk do të thyhet duke prezantuar vetëm një “arsyetim”, por punonjësi operativ
e ka të domosdoshme që të prezantojë numër më të madh “arsyesh”395. Arsyetimi i ri
mundet të jetë si variacion i asaj paraprake, ose mundet të jetë plotësisht e ndryshme.
Faza e gjashtë – “Arsyetimi” 3, 4,5... – Sipas të dyshuarve shpeshherë do të jetë e
nevojshme që të aplikohen më shumë rrugë “arsyetimi”. Ekzistojnë një numër i madh i
frazave me anë të së cilave mundet të kalohet nga njëri racionalizim në tjetrin. Disa nga
ato janë:
“A nuk është interesante...”
“Kjo është e njëjtë si kur...”
“Shumica e njerëzve mendojnë...”
“Ekziston edhe një gjë interesante...”
“E nevojshme është të analizojmë tri gjëra...” 396.
Parashtrohet pyetja se kur një”arsyetim” ka dhënë efektet e dëshiruara, dhe kur
duhet të kalohet në fazën pasuese të thyerjes së rezistimit të të dyshuarit? Që në çastin kur
punonjësi operativ do të prezantojë “arsyetimin”, që në atë moment do të krijohen efektet
te i dyshuari dhe ai këta efekte do t’i shprehë me ndryshimin e sjelljes së tij. Shenja e
parë e ndryshimit të sjelljes është se i dyshuari do të fillojë që të zvogëlojë intensitetin e
mohimit dhe rezistimit, deri në atë masë sa në një moment mohimi dhe rezistimi do të
ndalen. Përveç kësaj, këtë ndryshim punonjësi operativ do ta vërejë nga trupi i të
dyshuarit, i cili dalëngadalë fillon të çlirohet397. Ai nga pozicioni mbrojtës, i mbyllur trupi
kalon në pozicion të hapur, duart dhe këmbët e mbledhura dhe të lidhura, i ndan dhe
fillon të ndjehet më i relaksuar. I dyshuari kokën e mban të ulur dhe shikimin të orientuar
në gjurin e majtë. Kontakti sy më sy ndërpritet. Sytë i ka të përlotur dhe në disa raste i
dyshuari fillon edhe të qajë. Mundet të thuhet se i dyshuari në këtë gjendje duket si
sportisti që e humbë lojën e tij të jetës. Duhet të theksohet se gjendjet e këtilla në disa
raste lehtësisht janë të kuptueshme, pasi që në disa raste këto ndryshime vështirë hetohen.
Faza e shtatë – Nënshtrimi apo zotërimi i frikës që ekziston tek i dyshuari në
aspekt të ardhmërisë së tij398 - Rezistimi i të dyshuarit sa më shumë që zvogëlohet, tek
ai aq më shumë rritet frika për të ardhmen e tij. “Çka do të ndodhë me të?”, “A do të
duhet t’i privohet liria?”, “A do ta humbë vendin e punës?”, pyetje të cilat e preokupojnë
vetëdijen e tij. Si detyrë që parashtrohet para punonjësit operativ gjatë kësaj faze, për
thyerjen e ekzistimit është kapërcimi i kësaj gjendje të frikës.
395 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 165-166. 396 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 48-49. 397 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 274. 398 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 165-166.
146
Gjëja e parë që duhet të bëjë punonjësi operativ është që të identifikojë burimin e
frikës399 ( a është në pyetje sanksioni penal, apo frika është për humbjen e vendit të
punës, frika nga mundësia që për veprën të marrin vesh edhe persona të tjerë dhe kjo gjë
do të dëmtonte imazhin e të dyshuarit ). Ndonjëherë për burimin e frikës do të na tregojë
vetë i dyshuari, kurse në rastet të tjera, në bazë të të dhënave që posedon punonjësi
operativ lidhur me të dyshuarin, ai vetë do të duhet të zbulojë burimin e frikës. Pyetjet që
parashtron punonjësi operativ lidhur me zbulimin e frikës duhet të parashtrohen në vetën
e tretë dhe mund të formulohen në këtë mënyrë: “Agim, nëse dikush do të ishte i
ngatërruar në ndonjë vepër penale, çka mendon ti, se kush do të ishte ajo që do të
pengonte atë person, që mos të tregonte të vërtetën”. Në të shumtën e rasteve, të
dyshuarit janë përgjigjur në këtë pyetje dhe në këtë mënyrë do të na tregonte për shkakun
e vet që e pengon për të treguar të vërtetën.
Pasi të ketë zbuluar burimin e frikës së të dyshuarit, punonjësi operativ për këtë do ta
njoftonte të dyshuarin. Dhe pas kësaj, bashkërisht do të përpiqen që këtë frikë edhe ta
zotërojnë apo ta mundin. Për shembull: Te personat për të cilat ekziston baza e dyshimit
se kanë kryer vepër penale të vjedhjes, punonjësi operativ do të konstatojë se si burim i
frikës për vepër e tillë është që mos të kuptojnë kolegët e tij, shokët dhe kjo gjë në masë
të madhe do ta dëmtonte imazhin e tij. Si rezultat nga kjo frikë është edhe shpresa se nëse
do të heshtë, vepra ndoshta kurrë nuk do të zbulohet dhe kështu edhe ky do të shpëtojë
nga fajësia. Pasi që është identifikuar burimi i frikës i të dyshuarit, punonjësi operativ do
të vazhdojë me zotërimin apo mundjen e tij400. Praktikisht kjo ka mundësi që të duket
kështu: “Nëse dikush do të jetë i ngatërruar me ndonjë vepër penale, çka mendon ti, se
kush do të ishte ajo që do ta pengonte, që ai të mos thoshte të vërtetën?” – punonjësi
operativ kështu do të orvatet që të identifikojë burimin e frikës tek i dyshuari.
I dyshuari: “Supozoj se të kishte qenë në këtë situatë që ndodhem edhe unë, do të
frikësohej që për veprën të mos kuptonin shokët e tij, kolegët, sepse ajo për të do të ishte
një turp i madh. Ai për këtë vepër asnjëherë nuk do të mundej që ata t’i shikojë në sy...”
–i dyshuari më këtë deklarim do të na tregojë për burimin e frikës që ekziston tek ai.
Punonjësi operativ: “Ke të drejtë. Edhe unë mendoj se ky është shkak për të cilin duhet
të shqetësohemi. Megjithatë, ju dini se ne duhet që t’i vërtetojmë të gjitha faktet që kanë
lidhje me një vepër penale. Nëse këtë nuk do të arrijmë ta fitojmë nga i dyshuari, ne do
të duhet që të kërkojmë informacione nga persona të tjerë. Çka do të fitojmë me këtë. Në
rastin konkret për një çështje do të përzihen më shumë person se sa do të jetë e
domosdoshme. Dhe në këtë rast më shumë person do të dini lidhur me veprën penale.
Ndoshta do të ishte më e arsyeshme që kryesi të bashkëpunonte me ne dhe të na ofronte
informacionet e nevojshme. Në atë rast çdo gjë lidhur me veprën, do të mbetej midis
nesh dhe nuk do të kuptonte askush...” – punonjësi operativ me këtë do të tentojë që t’ia
bëjë me dije të dyshuarit se nëse ai do të refuzojë të deklarojë, jo vetëm që nuk do t’i
shmanget fajësisë, por edhe për veprën do të kuptonin një numër i madh i njerëzve ( për
të cilën gjë ai frikësohet më shumë ).
399 Shih: Po aty. 400 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 167-168.
147
Faza e tetë – krijimi i ndjenjës së domosdoshmërisë që menjëherë duhet të
fillohet me deklarimin për pranim401 - Qëllimi i kësaj faze është që të dyshuarit në
mënyrë indirekte t’i tregohet se ka ardhur koha që të vendosë se çka duhet të bëjë, të
deklarohet lidhur me pranimin ose jo402. Domethënë, njeriut duhet gjithmonë t’i jepet një
afat i fundit se si të marrë një vendim të caktuar, sepse në të kundërtën, ata mundet që në
pakufi ta zvarrisin një vendim të caktuar403.
Nëse i dyshuari do të ketë gatishmëri që të vazhdojë me rezistimin dhe vazhdon të
mohojë, punonjësi operativ duhet menjëherë ta ndalë mohimin e tij dhe të vazhdojë me
metodat e përshtatshme për të thyer rezistimin. Në anën tjetër, nëse i dyshuari do të
tregojë me sjelljen e tij se është i gatshëm që të pranojë, atëherë punonjësi operativ do të
kalojë në fazën tjetër.
Faza e nëntë – fillimi i pranimit të pjesshëm – Pasi që punonjësi operativ në bazë të
karakteristikave të sjelljes së të dyshuarit do të vlerësojë se te ai ekziston gatishmëria për
të pranuar, punonjësi operativ do të tentojë që të fitojë fillimin e pranimit404. Kur i
parashtrohen të dyshuarit pyetje që kanë për qëllim të fitohet fillimi i pranimit, nuk do të
jetë gjithmonë e lehtë për t’u vlerësuar. Nëse vlerësimi do të jetë i gabuar dhe parashtrimi
i këtyre pyetjeve do të jetë para se i dyshuari të jetë i përgatitur për ato, i dyshuari për ato
do të përgjigjen në mënyrë mohuese. Në anën tjetër, nëse punonjësi operativ një gjë të
këtillë do ta bëjë shumë me vonesë, ashtu që i dyshuari do të arrijë të rinovojë energjinë e
tij të rezistimit, rezultati do të jetë i njëjtë, pra mohimi. Këtu duhet të potencojmë edhe
atë, se pasi i dyshuari t’i shfaqë shenjat e sjelljes për pranim, punonjësi operativ plotësisht
do ta shkurtojë distancën midis tij dhe të dyshuarit405.
Në këtë fazë të dyshuarit nuk duhet t’i parashtrohen pyetje të drejtpërdrejta lidhur me
veprën, sepse pyetjet e atilla do të krijonin kundër efekt: “A e ke kryer ti veprën penale”,
kjo pyetje është e drejtpërdrejtë në akuzimin e tij, dhe në shumicën e rasteve përgjigja do
të ishte mohuese. Por pyetjet duhet të jenë indirekte dhe konfuze dhe më një dozë të
vogël dinakërie, edhe pse mund të hyjmë në hapësirën e pyetjeve kapcioze406. Por, edhe
taktika e ballafaqimit me provat që i bëhet të dyshuarit ka si qëllim, që ndaj atij nën
presionin e provave të sillet deri te vërtetimi i lidhjes së tij me faktet konkrete.
Vërejtjet se pyetjet kapcioze të dyshuarin e orientojnë se çfarë përgjigje duhet të japë,
mendoj se janë të pabazuara nga arsyeja se, nëse analizojmë me këtë logjikë, atëherë edhe
vetë akti i thirrjes së të dyshuarit në hapësirat e policisë, me qëllim të grumbullimit të
informacioneve do të ketë efekt sugjestiv, meqë i dyshuari thirret, për dallim nga personat
e tjerë që nuk janë thirrur, atij i krijon përshtypjen e kryesit të veprës penale, i cili ndoshta
401 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 167-168. 402 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 279. 403 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 158.. 404 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 175. 405 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 285. 406 Shih: Po aty.
148
edhe mundet të mos jetë. E vërtetë është se pyetjet kapcioze ndonjëherë prodhojnë efekte
negative, por kjo do të jetë e mundur vetëm në rastet e dëgjimit të dëshmitarëve.
Domethënë, nëse dëshmitari vjen në situatë që të mos jetë i sigurt se a ka parë diçka ose
jo, dhe i parashtrohen pyetje sugjestive, në këtë rast mundemi të flasim për ndikim
sugjestiv. Nëse do të supozojmë se pyetjet kapcioze kanë ndikim sugjestiv, duhet të
analizojmë dhe vëzhgojmë se çfarë pasojash të dëmshme nga ato do të burojnë për të
dyshuarin. Nëse nga pyetjet kapcioze ka ardhur deri te pranimi, ky pranim do të ishte jo i
plotë, për arsye se i dyshuari do të pranonte vetëm një aspekt të veprës penale, aspekt që
do të përfshihej nga pyetjet kapcioze. Domethënë, nëse i dyshuari në pyetjen kapcioze të
parashtruar: “Si i keni shpenzuar 100 euro”, kurse i dyshuari paraprakisht nuk ka pranuar
aspak se ka vjedhur para, do të përgjigjej: “I kamë shpenzuar për të blerë drogë”, në këtë
rast është e pa kontestueshme se i dyshuari do të pranonte veprën e kryer të vjedhjes.
Megjithatë, nëse do të supozojmë se nga këto pyetje kapcioze kryesi do të “mashtrohej”,
dhe do të thoshte diçka që nuk është e vërtetë, kjo gjë me siguri do të vërehej gjatë
vazhdimit të procesit të dëgjimit. Me fjalë të tjera, duhet të kemi parasysh se ky pranim
është me karakter të pjesshëm, sepse kryesi asgjë nuk ka thënë lidhur me mënyrën se si e
ka kryer veprën. Dhe kjo gjendje, apo kjo dëshmi e tij e pjesshme nuk do të ketë vlerë
provuese, ose kjo vlerë do të jetë shumë e vogël. Ajo që mungon këtu është “mbulesa”
dhe aspektet e tjera të pranimit të veprës penale. Nëse i dyshuari një herë do të
“mashtrohej” nga pyetjet kapcioze, parashtrohet pyetja se a do të mundet punonjësi
operativ që me pyetje të tjera kapcioze të arrijë deri te pranimi për çdo aspekt të veprës
penale, ose e thënë në mënyrë tjetër, nëse i dyshuari i pafajshëm një herë është
“mashtruar” se ka kryer veprën penale, a do të mundemi që përsëri ta “mashtrojmë” edhe
për aspektet e tjera të veprës penale, për shembull se a ka hyrë në banesën, duke e vjedhur
çelësin e saj, ose se për vendin ku ndodheshin parat ka kuptuar nga i afërmi i të
dëmtuarit. Mundemi që të konstatojmë, se nëse të dyshuarin e pafajshëm e kemi
“mashtruar” me pyetjet kapcioze, kjo gjë shumë shpejt do të na bëhej me dije gjatë
vazhdës së mëtejshme të marrjes në pyetje, sepse atij asnjëherë nuk do t’i ishin të
njohura faktet dhe rrethanat lidhur me një vepër që nuk e ka kryer. Për shembull, ai në
pyetjen e parashtruar: “Ku i ke fshehur të hallat?” ai zakonisht do të përgjigjet: “Cilat të
holla?”, “As një lloj të holle as kamë marr, as i kamë fshehur diku”. Nëse do të kemi të
bëjmë me kryesin e vërtetë të veprës penale me këtë mënyrë do të nxitnim që të pranonte,
pra kjo gjë nuk mundet që të llogaritet si mashtrim ose si ndonjë mjet tjetër i ngjashëm i
ndalur, por kjo do të jetë njëra nga shumë mënyrat dhe metodat taktike, të cilat si qëllim
kanë që të arrihet deri te pranimi. Në fund, duhet që të potencojmë edhe ata se pyetjet
kapcioze ( assumptive questions ) në Amerikë si dhe në disa shtete të tjera të botës
llogariten të lejuara. Megjithatë, ligji i procedurës penal i RM ashtu si e kemi potencuar
edhe më herët, e ndalon aplikimin e pyetjeve kapcioze dhe në këtë fazë deri te pranimi
patjetër duhet të arrihet në mënyra tjera407.
407 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
149
Faza e dhjetë – Inkurajimi i të dyshuarit për vendimin e pranimit408 - Pasi që
është arritur deri te pranimi i pjesshëm dhe fillestar, punonjësi operativ menjëherë duhet
që të parandalojë çdo hamendësim të të dyshuarit lidhur me atë se a ka vepruar drejt, kur
ka vendosur që të pranojë. Për këtë arsye, detyra bazike e punonjësit operativ në këtë fazë
është të përkrahë vendimin e të dyshuarit lidhur me pranimin dhe më pas fillimin e
pranimit ta zgjerojë edhe në aspektet e tjera të veprës penale, për të cilën ndërmerret
dëgjimi. Në aspekt praktik, kjo do të duket kështu: “Çdo gjë kaloj mirë. Tani do te kesh
shumë më lehtë. Ke hequr një barrë shumë të rëndë nga vetja...”
Faza e njëmbëdhjetë – Pranimi i të dyshuarit – Në këtë fazë, pranimi i pjesshëm
dhe fillestar zgjerohet në të ashtuquajturën pranim i plotë, i cili përfshin të gjitha aspektet
e veprës penale që janë lënda e dëgjimit të të dyshuarit409.
408 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 177. 409 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 288.
150
6. Procesi taktik i inkurajimit dhe më pas thyerja e versionit të
rremë i të dyshuarit
Esenca e këtij procesi taktik shihet në atë se të dyshuarit i mundëson që në detaje të
flasë për versionin e tij të rremë që paraprakisht mirë e ka përgatitur lidhur me ngjarjen
kriminale dhe pas kësaj, punonjësi operativ me zhdërvjelltësi e ballafaqon me provat e
grumbulluara. Më pas me kujdes versionin e tij e hedh poshtë dhe në këtë mënyrë ia bën
me dije se punonjësi operativ di gjithçka, si dhe fajësia e tij është e vërtetuar dhe se nuk
ka zgjidhje tjetër, por vetëm se të pranojë veprën.
Ky proces ka mundësi të ndahet në dy faza:
inkurajimi për të folur lidhur me versionin e rremë,
thyerja apo hedhja poshtë e këtij versioni410.
6.1. Inkurajimi për të folur lidhur me versionin e rremë
Esenca e kësaj faze shihet në atë se të dyshuarit duhet t’i lejohet në mënyrë të lirë dhe
pa imponime të shprehë mendimin e vet të paramenduar, i cili kryesisht është version i
rremë lidhur me ngjarjen. Për gjithë atë kohë sa i dyshuari flet, punonjësi operativ me
sjelljen e tij duhet tek ai të krijojë përshtypjen se i beson të dyshuarit411. Kjo bindej te ai
do të krijojë shpresën se do të arrijë ta bindë punonjësin operativ lidhur me “pafajësinë”.
Në këtë mënyrë punonjësi operativ do ta inkurajojë që të mashtrojë, sepse sa më i pasur
dhe i madh të jetë mashtrimi, aq më e lehtë do të jetë për t’u zbuluar. Nëse i dyshuari
është vërtetë kryerës i veprës penale, fjalimi i tij do të përmbajë numër të madh të
kontradiktave në raport me informacionet dhe provat ekzistuese. Për këtë arsye është e
rëndësishme që versioni i rremë i të dyshuarit të fiksohet me procesverbal dhe me teknika
vizuale.
410 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 179. 411 Shih: Po aty.
151
6.2. Hedhja poshtë e versionit të rremë Duke e përcjell me vëmendje dhe duke e inkurajuar të dyshuarin për të deklaruar
versionin e rrejshëm të tij, punonjësi operativ do t’i vërejë pikat e dobëta të tij412. Pika të
dobëta janë atë fakte dhe rrethana, që i ka shprehur i dyshuari dhe që janë në kundërshtim
me materialin provues, që e ka në dispozicion punonjësi operativ. “Arma” e punonjësit
operativ është grumbullimi me kujdes dhe kontrollimi i materialeve provuese, kurse
taktika e tij është ballafaqimi i ngadaltë dhe i zhdërvjelltë i këtyre materialeve provuese
me deklarimin e të dyshuarit.
Punonjësi operativ “naiv” dhe “që beson në gjithçka” krijon përshtypjen te i dyshuar
si një person i logjikshëm. Ai nuk flet shumë, lejon që në vend të atij të flasin faktet,
mjetet provuese apo ndryshe “dëshmitarët memec”, corpora delicti dhe gjurmët. Pasi që
materiali provues vjen në kundërshtim me deklarimin e të dyshuarit, kjo gjendje krijon te
ai stres, trazim shpirtërorë dhe bllokim të energjisë dhe inteligjencës së rezistimit. Duke
pasur parasysh se hedhja poshtë e versionit të rrejshëm nuk do të ketë mundësi që të
zëvendësohet me të ri, tek i dyshuari krijon ndjenjën e dorëzimit413. Dhe ajo që do të
pasojë pas kësaj, do të jetë pranimi.
Nga ajo që paraprakisht u potencua mundemi që të konstatojmë se për të thyer
versionin e rrejshëm, është i domosdoshëm material kualitativ provues. Punonjësi
operativ duhet që të jetë i njoftuar me gjithë materialin dhe informacionet me relevancë
lidhur me ngjarjen kriminale, për të cilën dëgjohet i dyshuari. Nga kjo është ndërtuar
qëndrimi se marrja në pyetje nuk mundet të llogaritet si zëvendësim i punëve
operative hetimore, të cilat i paraprinë dëgjimit, as nuk do të kemi mundësi që
lëshimet eventuale që janë krijuar gjatë realizimit të tij të plotësohen. Puna e mirë
operative dhe hetimore është garanci themelor për dëgjim efikas të të dyshuarit.
Thyerja e versionit të rrejshëm do të jetë efikase nëse do të disponojmë me prova të
qarta dhe të plota lidhur me fajësinë e të dyshuarit414. Të paramendojmë një të dyshuar që
me këmbëngulje pohon se nuk e njeh viktimën e veprës penale, për të cilën akuzohet dhe
përnjëherë e ballafaqojmë me një fotografi të përbashkët me atë. Pas ballafaqimit me
prova të këtilla, të dyshuarit kryesisht fillojnë që të bashkëpunojnë me punonjësin
operativ. Në të kundërtën, nëse nuk do të kishim prova të plota dhe të sakta, ballafaqime i
tyre me të dyshuarin tek ai mundet që të inkurajojë rezistimin e tij për arsyen e thjeshtë se
provat e mangëta dhe jo të plota tek i dyshuari e rrisin bindjen se nuk janë të
mjaftueshme për të mbështetur fajësinë e tij.
412 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 290. 413 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 179. 414 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 158..
152
6.3. Ballafaqimi i planifikuar dhe i menduar i provave si metodë
për thyerjen e versionit të rrejshëm i të dyshuarit
Nëse punonjësi operativ nuk do t’ia paraqesë në mënyrë të menduar dhe të planifikuar
mirë provat të dyshuarit, i krijon mundësinë që sqarimin e tij ta harmonizojë me ato, dhe
në këtë mënyrë provat do ta humbin fuqinë e ndikimit të tyre. Që kjo të mos ndodhë,
është e domosdoshme që paraprakisht i dyshuari të merret në pyetje lidhur me rrethanat
që kanë të bëjnë me ato prova, që planifikohet të përdoren për ballafaqim. Pasi që
përgjigja e tij do të fiksohen me procesverbal dhe me teknikat vizuale, atëherë do të
mundemi ta ballafaqojmë me provat415. Për shembull, me rastin e gjetjes së vijave
papilare të gishtave të të dyshuarit në vendin e ngjarjes, para se kjo provë atij t’i paraqitet,
duhet të pyetet në mënyrë indirekte se a ka qenë ndonjëherë në atë vend. Nëse ai do të
përgjigjet se nuk ka qenë, duhet që deklarata e tij të lidhur me atë fakt të fiksohet me
procesverbal. Dhe pas kësaj, ai nuk do të ketë mundësi që pas përgjigjes së dhënë kur të
ballafaqohet me gjurmët e tij të gishtave të gjetur në vendin e ngjarjes t’ia humbë fuqinë
kësaj prove që i prezantohet.
Gabimet më të shpeshta gjatë paraqitjes së provave janë: prezantimi i pamatur dhe i
shpejtë i provave, mosgrumbullimi i të gjitha provave, ballafaqimi me prova të
paverifikuara rëndësia e të cilave nuk është deri në fund e vlerësuar416. Efekti më i madh i
marrjes në pyetje arrihet në rastet, kur i dyshuari nuk ka dijeni se me çfarë materialesh
provuese disponon punonjësi operativ417. Përparësi e madhe taktike e punonjësit operativ
është në atë se i dyshuari i pari deklarohet. Punonjësi operativ duhet që këtë përparësi ta
ruajë dhe ta përdorë në favor të të vërtetës. Mu për këtë, nëse i dyshuari, gjatë deklarimit
të lirë të tij mashtron, punonjësi operativ nuk duhet t’i krijojë përshtypje atij se është i
bindur se i dyshuari mashtron.
415 Shih: Roso, Z., Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji poslava, Zgreb, 1995, fq.
154-155. 416 Shih: Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and confessions, The Williams and Wilikins company,
Baltimore, 1992. fq. 141-143. 417 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 185.
153
6.4. Kur duhet të prezantohen provat
Që deklarimi i të dyshuarit të ketë vlerë provuese, ai domosdoshmërish duhet të
dëgjohet në prezencën e avokatit dhe në harmoni me normat e ligjit të procedurës penale
që rregullojnë këtë materie. Provat e marra me shkelje të dispozitave të procedurës penale
janë të papranueshme kur ky Kod ose dispozita të tjera të ligjit shprehimisht parashikojnë
kështu ( neni 257, pika 2 )418. Para çdo marrjeje në pyetje të të dyshuarit ose të
pandehurit, policia ose organi tjeter kompetent, prokurori i shtetit, gjyqtari i procedurës
paraprake, gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues udhëzon të dyshuarin ose
të pandehurin për të drejtën e tij në angazhimin e mbrojtësit dhe se mbrojtësi mund të
marrë pjesë gjatë marrjes së tij në pyetje Neni 53, pika 2 )419. I pandehuri ka të drejtë të
mbrohet vetë ose me ndihmën e mbrojtësit. Kur nuk ka mjete të mjaftueshme i sigurohet
mbrojtja falas me avokat ( neni 6 )420.
Ekzistojnë dy mendime lidhur me atë se kur punonjësi operativ duhet t’i prezantojë të
dyshuarit provat që janë kundër tij:
punonjësi operativ është i obliguar që menjëherë t’ia prezantojë të dyshuarit
provat me të cilat disponon, sepse çdo taktizim mundet të paraqitet si mashtrim
ndaj të dyshuarit, dhe
punonjësi operativ nuk është i obliguar për shkak të arsyeve taktike menjëherë
që në fillim të dëgjimit ta njoftojë të dyshuarin me provat që disponon421.
Mendoj se mendimi i dytë është më i pranueshëm. Nuk paraqet mashtrim fakti, që
punonjësi operativ nuk ia prezanton të dyshuarit menjëherë të gjitha provat me të cilat
disponon. Rregullat kriminalistike të ballafaqimit me provat preferojnë që fillimisht i
dyshuari të merret në pyetje për çdo fakt për të cilin prova ekzistuese ka të bëjë, dhe pas
përgjigjes lidhur me ta i prezantohen provat ekzistuese, duke kërkuar shpjegime
plotësuese nga i dyshuari lidhur me ta. Pasi që kemi marrë dhe formuar mendimin, se
lidhur me cilat prova duhet të ballafaqohet i dyshuari, parashtrohet pyetja se me cilën
renditje duhet të prezantohen provat?
418 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 419 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 420 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 421 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 188.
154
6.5. Renditja taktike e prezantimit të provave
Prezantimi i provave është proces i një rëndësie të konsiderueshme. Në cilën mënyrë
do të rrjedhë ky proces, do të vendosë punonjësi operativ. Duke u nisur nga
karakteristikat e vetë situatës ( lloji i veprës penale, personaliteti i të dyshuarit, kualiteti
dhe kuantiteti i materialit provues ) dhe përvoja që posedojmë, punonjësi operativ do të
përcaktohet për njërën nga dy alternativat:
do të prezantojë gjithë materialin provues në një herë dhe në këtë mënyrë do
të arrijë efektin e befasisë422,
materialet provuese di t’i prezantojë gradualisht, fillimisht ata me fuqi më të
dobët dhe gradualisht duke kaluar te ata më të fuqishmet423.
Prezantimi i provave për një herë është proces që aplikohet vetëm në raste, edhe atë
para se gjithash te kryerësit e rinj e pa përvojë dhe personalitete të luhatshëm. Gjithashtu
kjo metodë mundet të aplikohet edhe të njerëzit me ngritje intelektuale të lartë, të cilët
janë në gjendje që menjëherë të vlerësojnë pozicionin e tyre. Gjithashtu, ky proces
mundet të jetë i suksesshëm në rast se kalimi i kohës nga kryerja e veprës deri te momenti
i fillimit të marrjes në pyetje është e shkurtër, sepse akoma tek i dyshuari nuk ekziston
ndonjë sistem mbrojtës i fuqishëm. Thelbi i kësaj metode është që të arrihet efekti i
befasisë dhe me këtë të arrijmë deri te qëllimi final, që është pranimi i veprës424.
Ndonëse kjo metodë mundet të jetë e rrezikshme, në rastet kur vlerësimi lidhur me
personalitetin e të dyshuarit do të jetë i gabuar dhe nuk do të arrihen efektet e dëshiruara,
në këtë rast punonjësi operativ do të jetë në pozitë të palakmueshme, sepse të gjitha
provat i bëhen të njohura të dyshuarit i cili në këtë rast do të mundohet një nga një t’i
hedhë poshtë. Gjithashtu, nëse i dyshuari do të jetë person me nivel të ulët intelektual,
nuk preferohet që prezantimi i provave t’i bëhet në një herë425, sepse është e ditur se këto
persona janë këmbëngulës dhe të papërshtatshëm për argumentim.
Kjo metodë shumë rrallë aplikohet në praktikë426. Në numrin më të madh të rasteve
dëgjimi na paraqitet si proces i gjatë, dhe mu për këtë preferohet metoda graduale.
Metoda graduale e prezantimit të provave është proces që aplikohet më së shumti427.
Fillimisht prezantohen provat me vlerë më të vogël dhe gradualisht kalojmë te ato që janë
vendimtare lidhur me fajësinë. Ky lloj i ballafaqimit me provat te i dyshuari provokon
422 Shih: Po aty, fq. 190. 423 Shih: Po aty. 424 Shih: Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 190. 425 Shih: Warren, D., Holmes, Criminal Interrogation: A Modern Format for Interrogating Criminal
Suspects Based on the Intellectual Approach, USA, 2002, fq. 158.. 426 Shih: Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 295. 427 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 190.
155
rritjen graduale të tensionit psikik dhe emocional. Sepse ai nuk është në dijeni se me sa
prova akoma disponon punonjësi operativ, dhe kështu zvogëlohet siguria e tij dhe, kjo
gjendje do ta zvogëlonte fuqinë e mbrojtjes dhe rezistimit. Nëse renditja e provave do të
shkonte nga më e forta duke zbritur te më të dobëtat, në këtë rast i dyshuari do të
kuptonte se me cilat prova disponojmë, sepse kjo renditje do t’i jepte atij të kuptojë se
nuk kemi prova tjera më të forta dhe presioni te ai do të ulej, kështu që në këtë mënyrë
lufta taktike do të rezultonte e humbur.
Nëse punonjësi operativ dëshiron që këtë metodë ta aplikojë me efikasitet duhet të
jetë i vetëdijshëm për kuantitetin e provave me të cilat disponon428. Nëse pret rezistim më
të gjatë nga i dyshuari, ai nuk guxon që të lejojë që të gjitha provat t’i harxhojë që në
fillim, dhe më pas të mos ketë prova në dispozicion që të arrij tensionin e përshtatshëm
psikologjik dhe emocional tek i dyshuari429. Gjithashtu, në renditjen e provave në masë të
madhe ndikon edhe ajo se i dyshuari a është person emocional apo jo430, sepse, në bazë të
analizave të sjelljes dhe karakteristikave të personalitetit si individ emocional, mundet të
konstatohet se efekti më i madh te këta persona do të arrihet, nëse provat do t’u
prezantohen në një herë, në fazën fillestare të marrjes në pyetje. Kur kihet parasysh se ato
janë në presion të madh emocional, dhe kur i dyshuari është person që nuk ka pasur
përvojë me policinë dhe se janë gjithashtu nën presionin e pendimit dhe kompleksin
moral të të ndjerit fajtor, është e logjikshme që të supozohet se këto person vendosin që
në fillim të pranojnë. Në anën tjetër, personat joemocionalë nuk do të shqetësohen shumë
nga prezantimi i provave që në fazën fillestare të marrjes në pyetje431, sepse ai këtë e pret,
edhe pse nuk ka dijeni lidhur me provat, ai psikologjikisht është i përgatitur për këtë akt
dhe përpunon taktikën për mbrojtjen e tij. Andaj, aplikimi i metodës graduale të
prezantimit të provave ndaj këtyre personave është më efikas, sepse në vazhdimësi do t’i
mbajë nën tension psikik dhe emocional.
428 Shih: Po aty, fq. 191. 429 Shih: Po aty. 430 Shih: Kostic, I., Kriminalisticka psihologia, Visha shkolla unutrashnji poslava, Beograd, 1998, fq. 164. 431 Shih: Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza govora i
tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996, fq. 53.
156
7. Disharmonia në mes të nevojave praktike dhe normave të ligjit të
procedurës penale të cilat rregullojnë procesin e marrjes në
pyetje e të dyshuarit
Ekzistojnë metoda të ndryshme taktike dhe psikologjike nëpërmjet të cilave pjesëtarët
e policisë mundet në numrin më të madh të rasteve, në mënyrë ligjore dhe morale të
thyejnë rezistimin e brendshëm e të dyshuarit dhe të arrin deri te informacionet e
domosdoshme. Me fjalë të tjera, nëse punonjësit operativ këto rregulla i njohin mirë dhe i
aplikojnë më zhdërvjelltësi, do të detyronin të dyshuarin ose të ndryshojë versionin e tij të
mbrojtjes, për të formuar të ri, i cili tentim do të jetë në të shumtën e rasteve i
pasuksesshëm, ose të dorëzohet dhe të pranojë fajësinë e tij.
Pra, e pakontestueshme është se këto metoda taktike – psikologjike gjatë aplikimit
praktik japin rezultate. Megjithatë, parashtrohet pyetja se a e rregullon ligji aktual
mënyrën e aplikimit të marrjes në pyetje të të dyshuarit, për t’u mundësuar punonjësve
operativ që këtë proces të përditshëm ta zbatojnë në mënyrë adekuate.
Nga aspekti i mundësive praktike punonjësit operativ gjatë aplikimit të metodave të
përshtatshme taktike duhet të kenë parasysh dhe të dallojë dy situata:
Marrjen në pyetje e të dyshuarit në prezencën e avokatit dhe në harmoni me
normat ligjore që rregullojnë materien e marrjes në pyetje e të akuzuarit, në
këtë rast deklarimi i fituar ka vlerë provuese, dhe
Marrja në pyetje e të dyshuarit duke shkelur normat ligjore qo rregullojnë këtë
materje – bisedë informative me të dyshuarin, në këtë rast kjo deklaratë nuk
do të ketë vlerë provuese432.
Gjatë çdo intervistimi ose marrjeje në pyetje ndalohet që: liria e të pandehurit për të
formuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet keqtrajtimit, lodhjes së
shkaktuar, ndërhyrjes fizike, përdorimit të drogës, torturës, shtrëngimit ose hipnotizimit (
neni 257, pika 4 )433. Kur intervistimi ose marrja në pyetje është zbatuar në kundërshtim
me paragrafin 4. të këtij neni, procesverbali i intervistimit ose marrjes së tillë në pyetje
është i papranueshëm ( neni 257, pika 6 )434. Neni 206 i potencon në mënyrë taksative të
drejtat e të dyshuarit ( të akuzuarit ), dhe në pkën 6 thotë se nëse do të veprohet në
kudërshtim me këtë normë, deklarata e të dyshuarit nuk do të përdoret gjatë procedurës
pnale435.
432 Shih: Detajet lidhur me dallimet midis bisedës informative me të dyshuarin dhe dëgjimi i të dyshuarit,
janë të trajtuara në pjesën e parë të këtij punimi. 433 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 434 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 435 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
157
8. Marrja në pyetje e të dyshuarit në prezencën e avokatit dhe në
harmoni me normat ligjore që rregullojnë këtë materie
Nëse i dyshuari në prezencë të avokatit, gjegjësisht të mbrojtësit nuk dëshiron të
deklarojë, punonjësi operativ do ta marrë në pyetje në bazë të normave që vlejnë për
marrjen në pyetje e të akuzuarit. Kjo do të thotë si vijon:
I dyshuari do të pyetet për emrin dhe mbiemrin, numrin amë, pseudonimin nëse
posedon, emrin dhe mbiemrin e prindërve, mbiemrin e vajzërisë së nënës, ku
është lindur, ku banon, për datë, muajin dhe vitin e lindjes, për shtetësinë,
profesionin si dhe të dhëna tjera të nevojshme ( neni 154)436.
Të dyshuarit do t’i bëhet me dije baza e dyshimit që ekziston kundër tij ( neni
152, pika 3.1 )437.
Pas kësaj, i dyshuari do të njoftohet me të drejtat, para se gjithash me të drejtën
për mbrojtës, se nuk është i obliguar të shprehë mbrojtjen e vet as të përgjigjet
në pyetjet e parashtruar ( neni 6 dhe 23 )438.
Punonjësi operativ është i obliguar që t’i mundësojë të dyshuarit që ai të
shprehet lirisht dhe pa detyrime lidhur me të gjitha rrethanat që e ngarkojnë.
Punonjësi operativ deklarimin e tij do ta orientojë në rrethanat dhe faktet që kanë
lidhje me ngjarjen kriminale, dhe t’u shmanget atyre që nuk janë të rëndësishme
për procesin e dëgjimit ( neni 154 )439.
Kur i dyshuari të mbarojë deklarimin e vet, punonjësi operativ do t’i parashtrojë
pyetje, të cilat kanë si qëllim që të plotësohen zbrazëtirat ose të largojë
kundërthëniet e deklarimit të tij.
Kësaj që thamë duhet t’ia shtojmë edhe atë se normat ligjore të ligjit të procedurës
penale parashohin që gjatë marrjes në pyetje pranë punonjësit operativ mundet të
prezantojë edhe paditësi shtetëror ( neni 69 )440. Nëse me prezencën e paditësit shtetëror
gjatë marrjes në pyetje prezanton edhe mbrojtësi, procesverbalisti, punonjës të tjerë
operativ, në këtë rast formohet një prezencë me e madhe e njerëzve. Kjo gjendje është në
kundërshtim me kërkesën për dëgjim diskret, ku praktika në numër të konsiderueshëm të
rasteve na ka dëshmuar se deri te pranimi i dyshuari vjen më lehtë, nëse me të dyshuarin
është vetëm një punonjës operativ441.
436 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 437 Shih: Po aty. 438 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 439 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 440 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 441 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 195.
158
Nga këndvështrimi taktik punonjësi operativ do të mundet vetëm duke aplikuar
taktikën e ballafaqimit të planifikuar të provave, të tentojë të thyejë rezistimin e të
dyshuarit. Që kjo metodë taktike të aplikohet me sukses është e domosdoshme që të
disponohet me prova adekuate, me anë të së cilave punonjësi operativ do të mundet t’i
kundërvihet versionit që ofron i dyshuari. Megjithatë, a do të kemi gjithmonë mundësi që
të sigurojmë prova të këtilla, kur kihet parasysh pajisjet teknike të organeve të punëve të
brendshme? Si duhet të veprojë punonjësi operativ në rastet kur merr në pyetje një të
dyshuar dhe nuk disponon me prova të mjaftueshme, mbi bazën e të cilave do të ketë
mundësi të thyejë versionin mbrojtës e të dyshuarit. A do të kenë në këto raste punonjësit
operativ mundësi të aplikojnë ndonjë metodë taktike tjetër? Për fat të keq jo.
Nga e gjithë ajo që u tha paraprakisht, mundet të konstatohet se ligji i procedurës
penale e rregullon procesin e marrjes në pyetje ( neni 73, 74, 151, 152, 153, 154, 257
)442. Dhe mu për këtë ligjvënësi përcakton se deklaratës së të dyshuarit të fituar në këtë
mënyrë i jep vlerë provuese, në rast të ngritjes eventuale të procedurës penale. Kur
intervistimi ose marrja në pyetje është zbatuar në kundërshtim me paragrafin 4. të këtij
neni, procesverbali i intervistimit ose marrjes së tillë në pyetje është i papranueshëm (
neni 257, pika 6 )443. Aspekti pozitiv i rregullimit të tillë ligjor është në ngushtimin e
hapësirës për keqpërdorim eventual të kompetencave nga policia, kurse kjo e mirë ka si
pasojë atë se e ka ulur në masë të konsiderueshme kreativitetin e punonjësit operativ. Që
nga fillimi i procesit të marrjes në pyetje deri në përfundimin e tij ai do të jetë i obliguar
të respektojë normat ligjore që rregullojnë këtë fushë, ku të cilat paraprakisht përcaktojnë
veprimin e tij. Praktikisht mundësia e vetme që punonjësi operativ mundet të bëjë në
fazën e parashtrimit të pyetjeve është që t’ia bëjë me dije të dyshuarit për kundërthëniet
midis deklarimit të tij dhe materialit provues të mbledhur për këtë qëllim. Këtu mbaron
kreativiteti i punonjësit operativ, sepse ligji përkufizon veprimtarinë e tij vetëm për të
vënë në dukje kundërthëniet e të dyshuarit me provat dhe për të parashtruar pyetje vetëm
në rastet kur ka nevojë, që të plotësohen zbrazëtirat ose të shmangen kundërthëniet dhe
moskuptimet e deklarimit të tij. Kjo është një zgjidhje e arsyshme sepse policija edhe
përkundër shumë kufizimeve që bënë Ligji i Procedurës Penale, cenon shumë të drejta të
qytetarëve, kuar ato marren si të dyshuar. Legjislacioni procedural penal ka për detyrë të
sigurojë një procedim të drejtë, të barabartë e të rregullt ligjor, të mbrojë liritë personale
dhe të drejtat e interesat e ligjshme të shtetasve, të ndihmojë për forcimin e rendit juridik
dhe zbatimin e Kushtetutës e të ligjeve të shtetit ( neni 1 )444.
442 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 443 Shih: Po aty. 444 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010.
159
9. Marrja në pyetje e të dyshuarit pa prezencën e mbrojtësit – biseda
informative me të dyshuarin
1. Deklarimi i të pandehurit dhënë policisë ose prokurorit të shtetit mund të jetë provë e
pranueshme në gjykatë vetëm kur është marrë në pajtim me dispozitat e nenit 73,
paragrafi 1. nenit 131 ose nenit 132 dhe në pajtim me nenet 151 deri 155 të këtij Kodi.
Deklaratat e tilla mund të përdoren për ta kundërshtuar deklarimin e të pandehurit në gjyq
ose si provë e drejtpërdrejtë në pajtim me nenin 262 paragrafi 2. të këtij Kodi ( neni 261,
pika 1 )445.
2. Marrja në pyetje në procedurë paraprake mund të përdoret si provë në pajtim me nenin
123 paragrafi 2. të këtij Kodi ( neni 261, pika 2 )446.
3. Deklarata në procedurë paraprake mund të përdoret si provë në pajtim me nenin 123,
paragrafi 3. të këtij Kodi ( nei 261, pika 3 )447.
4. Mundësia hetuese e veçantë mund të përdoret si provë në pajtim me nenin 123,
paragrafi 4. të këtij Kodi ( neni 261, pika 4 )448.
Normat e ligjit të procedurës penale e rregullojnë edhe këtë formë të marrjes në
pyetje të të dyshuarit ( bisedën informative me të dyshuarin ). Policia ka të drejtë të merr
pjesë në biseda me persona të cilët mund të jenë dëshmitarë ose të dyshuar të mundshëm
për vepra penale vetëm gjatë hetimit të fshehtë të autorizuar. Gjatë këtyre bisedave,
policia mund të bëjë pyetje në lidhje me veprën penale. Nëse është e mundur, këto biseda
duhet të regjistrohen. Nëse këto biseda nuk mund të regjistrohen, zyrtari i policisë duhet
sa më parë në një raport të përmbledhë saktë bisedat dhe të shpjegojë arsyen përse bisedat
nuk janë regjistruar ( neni 73, pika 1 )449. Policia ka të drejtën e intervistimit të personave
që mund të jenë të dyshimtë për kryerje të një vepre penale, por së pari duhet të informojë
të dyshuarin për veprat penale, për të cilat dyshohet se ai i ka kryer dhe për të drejtat e tij,
në bazë të nenit 125, paragrafi 3. Policia duhet të hartojë një raport policor nga intervista.
Raporti duhet të përmbledhë në mënyrë të saktë pyetjet dhe përgjigjet ( neni 73 )450.
445 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 446 Shih. Po aty. 447 Shih: Po aty. 448 Shih: Po aty. 449 Shih: Po aty. 450 Shih: Po aty.
160
Gjatë intervistës, duhet të jep identitetin e zyrtarit policor që e interviston të dyshuarin,
kohën, datën dhe vendin e mbajtjes së intervistimit.
3.1.3. Gjatë intervistës, sipas paragrafit 3. të këtij neni, i dyshuari duhet të ketë të
drejtën për një përkthyes gojor ose përkthimin e dokumenteve relevante pa
pagesë ( neni 73 )451. Neni 257 i këtij Kodi zbatohet për mbledhjen e
informacioneve prej personave nga nenet 72-73 të këtij Kodi ( neni 74 )452.
Pra punonjësi operativ edhe në këto raste kur merr të dyshuarin në bisedë informative
duhet të respektojë normat e Ligjit të Procedurës Penale si dhe këto t’i harmonizojë me
aplikimin e metodave të përshtatshme kriminalistike dhe psikologjike. Nënkuptohet,
veprimet e punonjësit operativ në këtë rast edhe pse pa prezencën e mbrojtsit duhet të
jenë në harmoni me normat ligjore të përgjithshme dhe të veçanta, të cilat ndalojnë
përdorimin e dhunës, detyrimit, forcës dhe kërcënimit ndaj të dyshuarit. Deklaratës të të
dyshuarit të marrë në këtë formë, pra duke cenuar neni 257 të Ligjit të Procedurës Penale
nuk i jep vlerë provuese në procedurë penale. Informacionet e fituara në këtë mënyrë
kanë karakter operativ dhe mundet të shërbejnë për punonjësin operativ si rrugë për të
arritur te prova të tjera.
Nga arsyeja që më herët i është bërë me dije të dyshuarit se pa prezencën e avokatit
nuk është i obliguar të deklarohet, ai nuk është i obliguar të përgjigjet. Para çdo marrjeje
në pyetje, i pandehuri informohet për: të drejta për të heshtur dhe të mos përgjigjet në
asnjë pyetje, përveç se të japë informacion në lidhje me identitetin e tij / të saj ( neni 152
paragrafi 3 )453. I pandehuri ka të drejtë të mbrohet vetë ose me ndihmën e mbrojtësit.
Kur nuk ka mjete të mjaftueshme i sigurohet mbrojtja falas me avokat ( neni 6 )454.
Zgjedhja e mbrojtësit për personin e ndaluar, të arrestuar ose të dënuar me burgim, derisa
ky person nuk e ka bërë vetë zgjedhjen, mund të bëhet nga një i afërm i tij, në format e
parashikuara nga paragrafi 2. ( neni 48 paragrafi 3 )455.
Ndonëse nuk është i obliguar të flasë, ai është i obliguar që të dëgjojë deklarimin e
punonjësit operativ. Punonjësi operativ me fjalimet e tij duke i dhënë rëndësi punës
operativ, me ballafaqimin e planifikuar, si dhe me aplikimin e procesit të racionalizimit,
minimizimit dhe projeksionit përpiqet që te i dyshuari të krijojë përshtypjen se ai “di çdo
gjë” dhe se të dyshuarit nuk i mbetet gjë tjetër vetëm se të pranojë veprën penale. Duhet
të potencojmë se çdo informacion deri tek i cili është arritur në këtë mënyrë llogaritet si
“ecje për një vije të hollë, e cila ndan sferën e të lejuarës nga e ndaluara”. Edhe pse këto
biseda informative nëse nuk respektohet neni 257456 i Ligjit të Procedurës Penale nuk
kanë vlerë provuese, punonjësi operativ do të përpiqet që deklarimin e të dyshuarit të
fituar në këtë formë, më vonë kur të krijohen kushtet e parashikuara ligjore ta përsërisë,
451 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 452 Shih: Po aty. 453 Shih: Po aty. 454 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 455 Shih: Po aty. 456 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
161
dhe në këtë mënyrë tani kjo deklaratë e fituar në harmoni me këtë ligj dhe Ligjet tjera të
Procedurës Penale që rregullojnë këtë materie do të posedojë vlerë provues. Këtu kemi
parasysh se rezistimi i të dyshuarit është i thyer, përsëritja e deklarimit të më hershëm
nuk do të jetë problem. Mirëpo, edhe në rastet kur i dyshuari do të mohojë të përsërisë atë
që më herët e ka thënë në bisedën joformale, prapëseprapë ato që ka deklaruar dhe ato
informacione, edhe pse nuk kanë vlerë provuese sepse janë marrë nga bisedat joformale,
shpeshherë do të na ndihmojnë që të drejtohemi drejtë provave tjera materiale si dhe
personale.
10. Shqyrtime përmbyllëse
Nga ajo që paraprakisht më lartë është theksuar mundet të konstatohet se normat e
Ligjit të Procedurës Penale nuk ofrojnë mundësi dhe hapsirë të mjaftueshme për
pjesëtarët e policisë që të sillen në mënyrë komode në punët e marrjes në pyetje të të
dyshuarit. Këto zgjidhje duhet të krijojnë hapsirë pak më të gjërë në aplikimin dhe
përdorimin e metodave të përshtatshme taktike e psikologjike, me të cilat do të arrihet
deri te informacionet e domosdoshme lidhur me veprat penale. Dhe kur them kështu nuk
mendoj se kjo hapsirë duhet të jetë në dëm të thellë të lirive dhe të drejtave themelore të
qytetarit. Domethënë, normat e ligjit të procedurës penale, të cilat rregullojnë në mënyrë
precize zbatimin e veprimeve të marrjes në pyetje, kreativitetin e punonjësit operativ e
kanë ulur në një mas të madhe. Arsyetimi për këtë del nga nevoja për ruajtjen e lirive dhe
të drejtave të njeriut. Edhe pse kjo është sferë shumë e rëndësishme, respektimi i këtyre
lirive është pasqyrë për një sistem të konsoliduar dhe me një demokraci reale. Por, në
raste kur qëllimi është shumë më i lartë dhe ai qëllim është ruajtja e shoqërisë nga
kriminaliteti, i cili rrezikon vlerat më vitale të saj. Në këto raste, nëse një shkelje e lehtë
e një të drejte të të dyshuarit do të japë rezultate në zbulimin e veprës penale, unë ndaj
bindjen se do të ishte e arsyeshme. Por, gjithashtu jam ithtar i profesionalizmit të
punonjësve të policisë që merren me këto detyra dhe mos abuzimit me kompetencat e
tyre gjatë zbatimit të kompetencave të këtyre. Arsyetimi logjik është se kur kemi dy të
këqija, do të zgjidhet e keqja më e vogël, edhe në mjekësi në rastet ku detyrimisht duhet
të ruhet shëndeti i pacientit vendoset t’i amputohet një pjesë e trupit. Andaj kjo logjikë na
çon në atë se për të ruajtur vlerat më vitale të shoqërisë si tërësi do të arsyetohen shkeljet
latente dhe të buta të disa lirive të të dyshuarit.
Normat e ligjit aktual të procedurës penale që rregullojnë materien e procedurës së
marrjes në pyetje të të dyshuarit në masë të madhe ua “lidhin duart” pjesëtarëve të
policisë. Andaj është me rëndësi që pjesëtarët e policisë duhet më shumë se sa provave
personale t’u kushtojnë vëmendje provave materiale.
162
Nga ajo që u potencua nuk duhet të tërhiqet konstatimi se normat aktuale të Ligjit të
Procedurës Penale, që rregullojnë këtë sferë nuk janë të mira dhe se duhet t’u nënshtrohen
ndryshimeve. Ata janë në harmoni me standardet demokratike të shteteve të zhvilluara të
botës dhe si të tilla ato janë të mira. Megjithatë, ajo që llogaritet si burim i problemit për
të cilën këtu jemi duke folur, është ajo që policia ende nuk është e përgatitur për këto
ndryshime. Këto zgjidhje ligjore nga policia kërkojnë kalimin në një metodologji të re të
veprimit, për dallim nga zgjidhje e më hershme, sepse metodologjia e re u jep përparësi
më shumë provave materiale se sa atyre personale, prandaj është e nevojshme që policinë
ta përgatisim dhe pajisim me mjete bashkëkohore teknike kriminalistike. Edhe për
kundër asaj që ligji aktual determinon sofistikim të pajisjeve teknike kriminalistike të
policisë, praktika na dëshmon se ky ndryshim ec shumë ngadalë. Për shkak të kësaj
gjendje të policisë nuk duhet të pritet që provat materiale të zëvendësojnë plotësisht ato
personale.
Në fund, neve nuk na ngelet gjë tjetër përveç se të shpresojmë se kjo në një kohë sa
më të afërt të ndryshohet. Kur kjo të ndodhë, policia do të jetë më efikase. Sa më efikase
të jetë policia, aq më e mbrojtur dhe më e sigurt do të jetë shoqëria nga kriminaliteti dhe
dukuritë tjera devijante.
163
KREU V
ZBULIMI I GËNJESHTRËS SË TË DYSHUARIT NË BAZË TË
SJELLJES SË TIJ VERBALE DHE JOVERBALE
1. Vërejtje të përgjithshme
Shikuar në aspekt gjeneral, për zbulimin e gënjeshtrës ekzistojnë dy mënyra:
Duke analizuar atë që është deklaruar nga ana e të dyshuarit, gjegjësisht, a
posedon deklarimi i të dyshuarit mospërputhje logjike, gjegjësisht a është
deklarimi i tij në harmoni me materialin provues dhe me njohuritë që posedon
punonjësi operativ.
Si dhe duke analizuar dhe vëzhguar ndryshimet fiziologjike, të cilat mund të
ndodhin te i dyshuari gjatë marrjes në pyetje ( për shembull ndryshimi i shtypjes
së gjakut, ndryshimi i ritmit të zemrës, ndryshimi në mënyrën e frymëmarrjes,
sepse këto ndryshime ndodhin pa dëshirën dhe vetëdijen e të dyshuarit... ), por
për të detektuar këto ndryshime nevojitet pajisje e veçantë që quhet poligraf.
Marrja në pyetje e të dyshuarit paraqet formë të veçantë të komunikimit, i cili është i
definuar ligjërisht dhe nëpërmjet të cilës midis punonjësit operativ dhe të dyshuarit vjen
deri te këmbimi i informacioneve. Punonjësi operativ dhe i dyshuari, gjatë procesit të
dëgjimit, nuk komunikojnë vetëm me sistemin verbal të komunikimit, por edhe me atë
joverbal457. Rezultatet e hulumtimit të realizuar nga hulumtuesi Ray Birbwhistell
tregojnë se vetëm 10% e porosive që një bashkëbisedues ia përcjell tjetrit gjatë procesit të
komunikimit bëhen me fjalë, kurse e gjithë tjetra përcillet me sjellje joverbale458. Deri te
ky konstatim kanë arritur edhe hulumtuesit Zulawski dhe Wicklander, të cilët kanë thënë
se më pak se 10% e komunikimit midis dy personave bëhet me fjalë, 55% - 65% bëhet në
mënyrë joverbale, 30% -40% procesi i komunikimit bëhet me zë të lartë459. Nga ajo që
më lart u tha mundet të shihet, se vetëm 10% e përmbajtjes së porosive të një personi
drejtuar një tjetri, gjatë procesit të komunikimit, bëhet me fjalë, ndërsa 90% e
komunikimit bëhet me dy forma të sjelljes së të dyshuarit:
Sjelljes joverbale – me qëndrimin e përgjithshëm të trupit, me lëvizjen dhe
pozitën e kokës, lëvizjeve faciale ( gjestikulacioni i fytyrës ), lëvizjeve të duarve
dhe të gishtave, lëvizjes së këmbëve, ndryshimit të ritmit të zemrës, të
frymëmarrjes, tharjes së gojës dhe buzëve etj.
457 Shih: Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques, Academic press,
2002. fq. 77. 458 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.27. 459 Shih: Zukawski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, CRC press, 2002,
fq. 106.
164
Sjelljes verbale – që përfshin karakteristikat e deklarimit verbal, gjegjësisht
çfarë përgjigjesh jep i dyshuari dhe në cilën mënyrë ai deklarohet ( a vjen deri te
ndryshimi i ngritjes së zërit, belbëzimi, sa e shpeshtë është koha dhe afati i
pauzës të cilën e dyshuari e bënë gjatë deklarimit, me cilën shpejtësi
deklarohet...)460.
Në rastet kur punonjësi operativ gjatë procesit të marrjes në pyetje, vëmendjen e tij
do ta orientojë vetëm në përmbajtjen e deklarimit verbal, duke mos i kushtuar vëmendje
aspektit joverbal apo sjelljes dhe lëvizjeve të trupit, në numrin më të madh të rasteve nuk
do të ketë sukses në realizimin e marrjes në pyetje të të dyshuarit. Sepse fjalët e
deklaruara mbartin vetëm një pjesë të vogël të porosive nga një person deri te tjetri gjatë
komunikimit, kurse pjesa më e madhe e porosive përcillet nëpërmjet mënyrës se si ata
fjalë janë thënë duke u përcjell edhe me lëvizje të pjesëve të trupit461. Rezultatet e
hulumtimit të cilat më lartë u potencuan këtë e vërtetojnë. Çdo marrje në pyetje i të
dyshuarit që bazohet vetëm në analizën dhe marrjen në konsideratë të aspektit dhe
përmbajtjes verbale, kurse sjelljet joverbale i injoron, nuk mundet të jetë efikas dhe, në
këtë mënyrë në masë të madhe do te varfëronte procesin e komunikimit. Që të mos vihet
deri te ajo, gjithë kohën sa do të zgjasë procesi i marrjes në pyetje duhet të gërshetohen,
analizohen dhe në mënyrë të drejtë të komentohen sjelljet verbale me ato joverbale.
2. Fotografia simptomatike e të dyshuarit
Në literaturën tonë me sjellje verbale dhe joverbale e të dyshuarit nënkuptohet
“fotografia simptomatike e të dyshuarit”. Fotografia simptomatike paraqet përmbledhje
e pamjeve të jashtme e manifestuar me sjelljet joverbale të personit i cili merret në pyetje.
Të gjitha manifestimet e fotografisë simptomatike ndahen në tri pjesë:
Fizike ( ndryshimet faciale si dhe lëviza e disa pjesëve të trupit si koka, duart,
këmbët )462;
Psikike ( vjen në shprehje nëpërmjet aktivizimit të mekanizmit mbrojtës, i cili
manifestohet me shprehjen e hidhërimit, arrogancës, nervozizmi, anksioziteti,
etj)463;
Audio-vizuale ( ndryshimi i intensitetit të zërit dhe mënyrës së të folurit (
ndryshimi i ritmit të të folmes, vendosja e theksit në disa fjalë të veçanta,
ndryshimi i ngjyrës së zërit, belbëzimi, folja pa kuptim...). Gjithashtu, ky
460 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.29. 461 Shih: Po aty. 462 Shih: Po aty. 463 Shih: Po aty.
165
manifestim vjen në shprehje edhe me gabimet drejtshkrimore, dorëshkrimi është
i deformuar nga dridhjet e dorës gjatë shkrimit etj464.
Njëra nga tri segmentet e fotografisë simptomatike është edhe manifestimi audio-
vizual. Ky term ndahet në dy fjalë: audio ( rrjedh nga gjuha latine audio – me dëgjua)
dhe vizuale ( nga latinishtja visualis – me pa, diçka që shihet ). Kur i kemi parasysh këto
kuptime, atëherë me termin audio-vizual nënkuptojmë të gjitha manifestimet e fotografisë
simptomatike që vërehen me të dëgjuar dhe me të parë. Të gjitha manifestimet e
fotografisë simptomatike mundet të klasifikohen në dy grupe:
Reaksionet simptomatike verbale465 – e cila do të përfshijë karakteristikat e
deklarimit verbal të të dyshuarit, gjegjësisht, çfarë përgjigjesh do të japë i
dyshuari dhe në cilën mënyrë.
Reaksionet simptomatike joverbale466 – e cila do të përshijë përqendrimin e
përgjithshëm të trupit, lëvizjen e pjesëve të ndryshme të trupit, pozitën dhe
lëvizjen e kokës, gjestet e fytyrës, lëvizjet e duarve dhe të gishtërinjve, lëvizjet
e këmbëve, ndryshimet në ritmin e zemrës, tharjen e gojës dhe të buzëve etj.
Përmbledhja e reaksioneve simptomatike verbale dhe joverbale që manifestohet te i
dyshuari gjatë marrjes në pyetje të tij, formon apo bënë fotografinë e tij simptomatike.
Manifestimi i fotografisë simptomatike vjen si rezultat i përjetimeve të theksuara
emocionale apo nga frika, kah e cila është duke kaluar i dyshuari dhe gjendja kur ai është
i përballuar me ndjekjen penale dhe dënimin. Në intensitetin e shfaqjes së reaksioneve
simptomatike ndikojnë:
pesha e veprës penale;
karakteristikat e përgjithshme të të dyshuarit;
kushtet e marrjes në pyetje;
qëndrimi i pyetësit apo punonjësit operativ467.
Fotografia simptomatike nuk na tregon për gënjeshtrën e të dyshuarit, por për
gjendjen psikike të tij gjatë marrjes në pyetje. Kjo gjendje në të shumtën e rasteve është e
ngacmuar nga mashtrimi, mirëpo kjo gjendje ka mundësi që të jetë pasojë e ndonjë
shkaku tjetër. Mu për këtë kemi psikologun dhe kriminalistin gjyqësor, të cilët na bëjnë
me dije se këto reaksione tek i dyshuari nuk duhet të llogariten si shenja për mashtrim,
por vetëm si paralajmërim i simptomave nga të folurit e trupit468.
Në rastet kur kryerësi i veprës penale merret në pyetje nga policia, i vetmi mjet i
mbrojtjes për të është mashtrimi. Gjatë deklarimit verbal ai mundohet që gjithë kohën
fjalët e tij t’i harmonizojë me veprimet trupore. I koncentruar për të kontrolluar fjalët, ai
disa pjesë të trupit i kontrollon mirë, ndërsa disa të tjera pjesërisht ose plotësisht ndaj tyre
e humb kontrollin. Gjatë kohës së rritjes së tensionit, mospërputhja midis përmbajtjes së
fjalëve të deklaruara dhe manifestimit të lëvizjeve të trupit do të bëhet gjithnjë me e
shprehur, kurse gënjeshtra gradualisht del në sipërfaqe.
464 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.29. 465 Shih: Po aty, fq. 31. 466 Shih: Po aty. 467 Shih: Aleksic, Zh., Milovanovic, Z., Leksikon kriminalistike, Glosarium, Beograd, 1999, fq. 279. 468 Shih: Bender, Roder, Nack., Tatsachenfestellung vor Gericht, Germay, 2008, fq. 157.
166
Manifestimi i fotografisë simptomatike kryesisht vjen në shprehje në atë pjesë të
procesit të deklarimit ku i dyshuari nuk dëshiron të ofrojë përgjigje të sinqertë, gjegjësisht
kur tenton diçka të fsheh. Në këtë mënyrë fotografia simptomatike punonjësit operativ i
tregon se në cilën pjesë të procesit i dyshuari e ka humbur qetësinë e tij. Në këtë rast
detyra e punonjësit operativ është ta thellojë hetimin e motivit të atij shqetësimi dhe
humbjen e qetësisë tek i dyshuarit, dhe për këtë mashtrimi i të dyshuarit mundet të jetë
njëri nga motivet e mundshme të shqetësimit.
3. Ngjashmëritë dhe dallimet midis fotografisë simptomatike të të
dyshuarit të pafajshëm dhe kryerësit të vërtetë
Në kriminalistikë janë bërë një numër i madh i përpjekjeve se si manifestimi i
fotografisë simptomatike të sistematizohet në dy pjesë, grupi i reaksioneve simptomatike
që janë karakteristikë e kryerësve të vërtetë, si dhe grupi i të dyshuarve të pafajshëm469.
Megjithatë, kjo aspak nuk është e lehtë. Edhe pse ekzistojnë dallime të theksuara në
sjelljen e tyre dhe në fotografinë simptomatike, ekzistojnë edhe disa ngjashmëri. Në
pjesën e këtij punimi do të përpiqemi të tregojmë për disa nga ato.
Ngjashmëria është në atë se edhe i dyshuari i pafajshëm edhe kryerësi i vërtetë, gjatë
procesit të marrjes në pyetje mundet të kalojnë në gjendje emocionale të tendosur.
Ekzistojnë më së paku tri motive për tendosje emocionale tek i dyshuari i pafajshëm:
1. fakti se kundër tij ekziston dyshimi se ka kryer diçka, e cila me të drejtë nuk
është;
2. shqetësimi lidhur me atë se gjatë procesit të marrjes në pyetje a do të dëshmohet
pafajësia e tij;
3. frika lidhur me atë se mos ndoshta policia do të zbulojë ndonjë vepër të më
hershme ( nënkuptohet nëse ajo ekziston )470.
Në anën tjetër, shkaku i tendosjes emocionale te kryerësi i vërtetë buron nga vetë fakti
se ai është kryerësi i veprës penale, dhe si pasojë e kësaj, tek ai është prezent frika nga
zbulimi dhe nga dënimi. Megjithatë, gjersa tendosja emocionale tek i dyshuari i
pafajshëm me kalimin e kohës vjen duke u ulur, te kryerësi i vërtetë sa më shumë që
kalon koha ajo më shumë rritet471.
Gjithashtu, edhe tek i dyshuari i pafajshëm edhe te kryerësi i vërtetë mundet të jetë
prezent më shumë apo më pak frika. Sepse i dyshuari i pafajshëm frikohet që të mos
akuzohet për kryerje të veprës, të cilën në të vërtet nuk e ka kryer, kurse te kryerësi i
469 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.35. 470 Shih: Bender, Roder, Nack., Tatsachenfestellung vor Gericht, Germay, 2008, fq. 163. 471 Shih: Po aty, fq. 164.
167
vërtetë frikohet nga sanksionet që pasojnë për shkak të kryerjes së veprës penale.
Ndonëse, për dallim nga i dyshuari i pafajshëm, frika e të cilit me kalimin e kohe fillon të
dobësohet për arsye se pafajësia e tij fillon të vërtetohet, te kryerësi i vërtetë kjo nuk
ndodh. Ashtu si kalon koha, edhe punonjësi operativ fillon t’i afrohet të vërtetës, kurse i
dyshuari sa më shumë fillon të bëhet nervoz. Dhe me vet këtë fillojnë të shfaqen
reaksionet simptomatike dhe bëhen më intensive.
Gjithashtu, edhe hidhërimi paraqet sjellje, e cila në mënyrë të njëjtë e shfaq edhe i
dyshuari i pafajshëm edhe kryerësi i vërtetë, por ky hidhërim kryerësin e vërtetë e
shoqëron deri në fund, ku me kalimin e kohës ai fillon të bëhet nervoz, jo i qetë, dhe
provokues. Shkaqet nga të cilët i dyshuari i pafajshëm do të shfaq hidhërimi janë të
ndryshëm: përvoja negative e më hershme me policinë, mungesa nga puna dhe humbja e
mëditjes etj472. Hidhërimi i simuluar i kryerësit të vërtetë është shumë e rëndë për t’u
dalluar nga hidhërimi i sinqertë i të dyshuarit të pafajshëm. Megjithatë, hidhërimi i
kryerësit të vërtetë dhe të dyshuarit të pafajshëm dallojnë për nga afati kohor i shfaqjes.
Me fjalë të tjera, kryerësi i vërtetë i veprës penale do ta ketë shumë të vështirë që
hidhërimin ta mbajë periudhë më të gjatë kohore – pra, hidhërimi i simuluar i kryerësit të
vërtetë shumë shpejt do të humbet, për dallim nga hidhërimi i të dyshuarit të
pafajshëm473.
Qetësia apo tërheqja nga bashkëbisedimi me punonjësin operativ është edhe një
karakteristikë e sjelljes, e cila mundet të jetë e përbashkët edhe për të dyshuarin e
pafajshëm edhe për kryerësin e vërtetë. Kryerësi i vërtetë i shmanget foljes nga frika që
mos të bije në gënjeshtër dhe të kuptohet nga gënjeshtra se është fajtor. Në anën tjetër, i
dyshuari i pafajshëm është i qetë dhe i tërhequr për shkak të frikës për atë se çka ka qenë
ajo që ky të gjendet në këtë situatë. Megjithatë, sa më shumë që biseda të zgjasë, aq më
shumë i dyshuari i pafajshëm fillon të relaksohet, fillon lirisht të flasë dhe të
bashkëpunojë me punonjësin operativ, ndërsa, në anën tjetër, kryerësi i vërtetë shumë
rrallë do të ndryshojë qëndrimin e tij për të biseduar.
Dallime ka më shumë. Kështu, i dyshuari i pafajshëm shpeshherë nuk shfaq rezistim
dhe nuk tregon shenja agresiviteti kundrejt punonjësit operativ. Tek ai, zakonisht ekziston
gatishmëria për bashkëpunim me punonjësin operativ nga arsyeja se ai di se nuk e ka
kryer veprën penale dhe se pret me padurim, që kjo edhe të vërtetohet474. Në anën tjetër,
kryerësi i vërtetë fillon të shfaqë rezistim kundrejt punonjësit operativ, vështirë e
kontrollon shqetësimin e tij dhe të fsheh rezistimin e tij. Prezent tek ato është edhe
agresiviteti i fshehur që në disa momente del në sipërfaqe, duke e manifestuar me qëllim
për të vërtetuar gjoja se është i pafajshëm475.
Nga ajo që paraprakisht u tha, mundet të shihet se sjellja e të dyshuarit të pafajshëm
dhe e kryerësit të vërtetë, përveç dallimeve, mundet të ketë edhe ngjashmëri të
472 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.37. 473 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 28. 474 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 30. 475 Shih: Po aty.
168
konsiderueshme. Gjithë situatën e komplikon edhe ajo se ndonjëherë kryerësi i vërtetë
sillet si person i pafajshëm, kurse personi i pafajshëm ndonjëherë shfaq simptoma të
fajtorit. Për shkak të të gjithë kësaj, tentimi që një sjellje e caktuar t’i përshkruhet një
kategorie të caktuar të të dyshuarve, pavarësisht a është kryerësi i vërtetë, apo i dyshuari i
pafajshëm, nuk duhet që të absolutizohet, por ata duhet të pranohen me kushte dhe duhet
t’u njohim atyre vetëm vlerën orientuese dhe eliminuese.
4. Reaksionet simptomatike joverbale të të dyshuarit – vërejtje
hyrëse
Shpeshherë gjatë procesit të marrjes në pyetje punonjësit operativ më së shumti
përshtypje i krijojnë reaksionet simptomatike joverbale nga i dyshuari sesa vetë
përmbajta e deklarimit të tij. Kjo ndodh nga arsyeja se i dyshuari duke u koncentruar në
gënjeshtrën që verbalisht e deklaron, e lë pas dore ose e shpërfill kontrollin e disa pjesëve
të trupit dhe këto lëvizje lehtësisht zbulohen dhe kuptohen. Ekzistojnë më së paku tri
shkaqe se pse është shumë vështirë që të kontrollohen sjelljet joverbale , sesa ato për
komunikim verbal:
1. Ekzistojnë lidhje automatike midis emocioneve dhe sjelljeve jo verbale, kurse kjo
lidhje te deklarimi verbal nuk ekziston. Për shembull, në momentin kur shfaqet
ndonjë rrezik i befasishëm, trupi i njeriut nga reflekset bënë lëvizje, kurse duart
marrin pozicion mbrojtës. Në anën tjetër, nuk ekzistojnë përmbajtje verbale që
njerëzit i përdorin apo flasin në situata të atilla, në mënyrë automatike dhe me
reflekse476.
2. Njerëzit më së shumti janë të ushtruar për përdorimin e fjalëve sesa për sjelljet e
tyre, për arsye se fjalët për dallim nga lëvizjet e trupit, kanë rol më të madh në
procesin e komunikimit. Për shembull, nëse ne dikë do ta lusim që të na njoftojë
me aktivitetet e tij të ditës, ai do ta ketë më të lehtë që këtë gjë ta bëjë duke folur,
se sa duke lëvizur ndonjë pjesë të trupit. Mirëpo, kemi raste kur diçka është
shumë më thjeshtë të tregohet me lëvizjen e duarve sesa me fjalë p.sh. kur
tregojmë formën ose madhësinë e ndonjë sendi dhe këto lëvizje i bëjmë nga
reflekset tona duke mos i kontrolluar477.
476 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 35. 477 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.43.
169
3. Fakti se fjala ka rëndësi më të madhe në procesin e komunikimit sesa lëvizjet e
trupit ( sjelljet joverbale ), si pasojë ka që njerëzit më së shumti kujdes i kushtojë
asaj që flasin se sa çfarë lëvizjesh të trupit bëjnë478.
Interpretimi i sjelljeve joverbale i të dyshuarit gjatë procesit të komunikimit nuk
është aspak proces i lehtë, nga shkaku se çdo porosi joverbale e të dyshuarit mundet të
ketë më shumë se një kuptim. Prandaj, interpretimi i sjelljeve joverbale i të dyshuarit
kërkon paraprakisht formimin e parakushteve të caktuara subjektive ( përvojë të
punonjësit operativ, posedimin e njohurive të caktuara nga fusha e psikologjisë...), si dhe
ato objektive ( mosekzistimi i ndonjë pengese për të vështruar gjithë trupin e të dyshuarit,
mosekzistimi i faktorëve që tërheqin vëmendjen e punonjësit operativ, si telefoni apo
zhurma nga jashtë dhe të ngjashme ).
4.1. Mënyra e uljes e të dyshuarit
I dyshuari i pafajshëm – pasi të njoftohet me punonjësin operativ, i dyshuari i
pafajshëm më së shpeshti, pa ngurrim do të drejtohet ka ulësja dhe do të ulet. Ai,
zakonisht, ulet dhe qëndron drejt, ku krahët e tij janë paralelisht me krahët e punonjësit
operativ. Nëse do të përulet përpara, kjo do të mundet të interpretohet si shenjë interesimi
për procesin e bisedimit. Gjithashtu, ai duket i çliruar, duart i mban të lira dhe të ndara
nga trupi479.
Kryerësi i vërtetë i veprës – për dallim nga i dyshuari i pafajshëm që pas njoftimit
me punonjësin operativ drejtohet ka ulësja dhe ulet, te kryerësi i vërtetë nuk do të ndodhë
ashtu. Ai, shpeshherë nuk ia lëshon dorën as për t’u përshëndetur dhe njoftuar punonjësit
operativ, por pasi futet në zyrën e tij, menjëherë drejtohet ka ulësja dhe ulet480.
Megjithatë, ajo që e karakterizon kryerësin e vërtetë është se ai shpeshherë para se të ulet,
e lëviz nga vendi ulësen. Këto janë të mundshme në situatat vijuese:
Lëvizja e ulëses mbrapa, me këtë e zvogëlon stresin dhe tendosjen e tij481.
I dyshuari ulësen e vendon në atë pozitë, që kur të ulet të mos jetë frontalisht i
drejtuar ka punonjësi operativ. Disa herë i dyshuari ulësen nuk e shtrembëron,
por ulet me trupin e tij në pozitë jo të drejtpërdrejtë me punonjësin operativ482.
Ndonjëherë i dyshuari ( kryesisht personat e mitur ) e rrotullon ulësen dhe ulet,
kështu që mbështetësja e ulëses është e drejtuar ka punonjësi operativ. Në këtë
mënyrë i dyshuari midis tij dhe punonjësit operativ vendos një pengesë, kjo
478 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wily & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 22. 479 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 37. 480 Shih: Po aty. 481 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wily & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 27. 482 Shih: Po aty.
170
pengesë i ofron të dyshuarit një stabilitet psikologjik, dhe njëkohësisht i
pamundëson punonjësit operativ të vëzhgojë plotësisht trupin e të dyshuarit, dhe
me këtë më mirë do të ruhet nga reaksionet simptomatike. Marrja e kësaj pozite
nga i dyshuari mundet të llogaritet indicje e fuqishme për fajësinë e tij483.
Kur kemi parasysh se te kryerësi i vërtetë i veprës penale është prezent frika nga
zbulimi, vetë akti i marrjes në pyetje për ta është një situatë jo e këndshme, nga e cila ai
tenton të mbrohet. Dhe për shkak të kësaj, ato marrin pozicion mbrojtës i cili u ofron
siguri dhe mbulim të disa pjesëve të trupit.
Gjithashtu, ato ndonjëherë mundet të mbështeten për ulëses dhe këmbët i lëshojnë
përpara, me të cilin pozicion e rrisin me kujdes distancën midis tyre dhe punonjësit
operativ. Rritja e distancës tek i dyshuari e zvogëlon tendosjen që është prezent tek ai.
Kurse, këmbët e lëshuar paraqesin lloj barriere, sepse do t’i pamundësonin punonjësit
operativ që t’i ofrohet të dyshuarit484. Për dallim nga i dyshuari i pafajshëm, lëvizjet e të
cilit janë minimale, te kryerësi i vërtetë kjo në të shumtën e rasteve nuk ndodh.
Gjithashtu, pozicioni i drejtë që merr i dyshuari i pafajshëm në fillim të marrjes në pyetje
do të mbetet i pa ndryshuar deri në fund, kurse te kryerësi i vërtetë kjo nuk është kështu,
sepse ai nga tendosja e madhe dhe ngarkesa psikologjike është në lëvizje permanente dhe
kështu ndryshon edhe pozicionin e trupit.
483 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 38. 484 Shih:Po aty , fq. 40.
171
4.2. Pozicioni i mbajtjes së kokës nga i dyshuari
Dallojmë disa pozicione të mbajtjes së kokës:
Koka është në pozicion të drejtë si dhe gjithë pesha e saj bie mbi qafën – ky
është pozicion neutral dhe është indicje e sinqeritetit të njerëzve485.
Koka është e përkulur në të djathtë ose në anën e majtë – ky pozicion tregon
për interesim, bashkëpunim dhe besim në atë që është thënë486.
Koka përkulur për poshtë me mjekrën e mbështetur në kraharor – ky
pozicion flet se rezistimi i të dyshuarit gati se është i thyer dhe se nga ai mundet
të kërkohet pranimi487.
Koka e hedhur për mbrapa, kurse shikimi është i orientuar për poshtë – ky
pozicion është karakteristikë e kryerësit të vërtetë, gjegjësisht, paraqet indicje
për fajësinë e të dyshuarit488.
Ndonjëherë në qafën e të dyshuarit është e mundur të vërehet pulsimi i arteries së
qafës, e cila na tregon për rritjen e ritmit të zemrës, dhe kjo na tregon për shqetësimin dhe
tendosjen e të dyshuarit, i cili shqetësim mundet të jetë si rezultat i fajësisë së tij489.
4.3. Fytyra e të dyshuarit ( ekspresionet faciale )
Fcies – pamje dhe expressio – shprehje, kanë domethënie të madhe gjatë procesit të
dëgjimit, sepse mimika e fytyrës së njeriut është pjesa më aktive e trupit490. Fytyra ka
mundësinë më të madhe për të shprehur përjetimet psikologjike dhe emocionale të njeriut
për arsye të numrit të madh të muskujve të lëvizshëm. Fytyra është në masë të madhe
komplekse dhe ka zotësi të shprehë një numër të madh të mimikave, dhe çdo gjendje
shpirtërore dhe psikologjike e njeriut është e shprehur edhe në fytyrë. Sinjalet e ndryshme
joverbale shprehen me pjesë të ndryshme të trupit ( sytë, kapakët, balli, vetullat, hunda,
goja ), si dhe ndryshimet e ngjyrës së lëkurës ( zverdhje, skuqje, djersitje ). Nga arsyeja
se fytyra është treguesi më i mirë i disponimit dhe qëllimit të ndonjë personi, ajo është
485 Shih: Po aty, fq. 41. 486 Shih: Po aty. 487 Shih: Po aty. 488 Shih: Po aty. 489 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.45. 490 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 44.
172
edhe pjesa më e vëzhguar e trupit gjatë procesit të komunikimit. Shpeshherë ndryshimet
spontane të fytyrës ( zverdhja, lëvizja e shpejtë e syve, dridhjet pa dashur të buzëve )
lehtësisht mundet të demantojnë atë që ndonjë person është duke folur.
Shprehjet e fytyrës janë në gjendje në nuanca të përcjellin gjendjen psikologjike, nëpër të
cilën është duke kaluar njeriu. Gjithashtu, cilësitë e personalitetit të bashkëbiseduesit
është e mundur që të vlerësohen në bazë të ekspresioneve faciale të tij.
Ekspresionet faciale kanë rol të rëndësishëm, kur është në pyetje vlerësimi i gjendjes
emocionale tek i dyshuari, sepse këto mimika dhe ndryshime të fytyrës ndodhim pa
vullnetin dhe vetëdijen e personit, dhe aktivizohen vetëm nga përjetimet e emocioneve të
caktuara ( p.sh. frika, gëzimi etj. ). Domethënë, shfaqja e emocioneve të caktuara në
mënyrë automatike aktivizon lëvizjen e një pjese të caktuar të fytyrës491. Nëse i dyshuari
dëshiron që të fsheh paraqitjen e ndonjë gjendje emocionale që ekziston tek ai, ai
domosdoshmërish duhet t’u shmanget lëvizjeve dhe aktivizimit të ekspresioneve
faciale492. Ky kontroll nuk është aq edhe i lehtë nga arsyeja se emocionet ndonjëherë
shfaqen papritmas. Për shembull, njeriu frikën nuk e fiton nga vetja, por nga ndonjë
ndodhi e frikshme. Kështu do të jetë e mundur që tek i dyshuari, gjatë procesit të marrjes
në pyetje të shfaqet frika në atë moment, kur ai do të kuptojë, se punonjësi operativ
disponon me më shumë prova, nga sa i dyshuari ka menduar dhe ka pritur. Si pasojë e
kësaj frike tek i dyshuari, në mënyrë automatike do të shfaqen këto ndryshime, të cilat për
punonjësin operativ do të shërbejnë si indicje se i dyshuari mashtron.
Për t’i kontrolluar këto ndryshime njeriut i duhet kohë shumë e shkurtër, andaj
mundësia që punonjësi operativ të mos vërejë këto ndryshime dhe korrigjime është e
madhe, çdo largim qoftë edhe shumë i vogël i vëmendjes dhe vëzhgimit nga i dyshuari do
të pamundësojë kapjen e këtyre manifestimeve të fytyrës, sepse i dyshuari shumë shpejtë
do mundohet t’i korrigjojë ato493. Dhe mu për këtë, zbulimi i ekspresioneve mikrofaciale
do të jetë shumë i vështirë për punonjësin operativ të pavëmendshëm dhe pa përvojë,
sepse kjo gjë është shkathtësi që mund të mësohet duke u stërvitur me anë të incizimeve
të ndryshme filmike, që janë stërvitje speciale, ku do të prezantohen në mënyrë të
ngadalësuar shfaqjet e këtyre ndryshimeve në fytyrë494.
Autori Charles Brougham thekson se muskujt e fytyrës të anës së majtë dhe të anës
së djathtë në situata të ndryshme reagojnë në mënyrë të ndryshme. Domethënë, në
momentin e lëvizjeve spontane të fytyrës, edhe pjesa e majtë edhe ajo djathtë e muskujve
të fytyrës reagojnë në mënyrë të njëjtë. Megjithatë, në rastet e lëvizjeve me paramendim
të fytyrës, si për shembull, në situata kur i dyshuari mashtron, dhe më pas gënjeshtrën e
tij e shoqëron edhe me lëvizje të fytyrës, muskujt e anës së majtë të fytyrës janë më të
491 Shih: Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 14. 492 Shih: Po aty. 493 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 46. 494. Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 40.
173
ngritura sesa ato të anës së djathtë. Kjo asimetri e ekspresioneve faciale paraqet indicje që
na udhëzon për mashtrimi e të dyshuarit495.
Ngjyra e fytyrës gjithashtu është e rëndësishme lidhur me zbulimin e mashtrimit e të
dyshuarit. Kur fytyra e personit ndryshon, kjo ndodh thjeshtë nga ndryshimet e papritura
të sasisë së gjakut në kapilarët e lëkurës së fytyrës496. Domethënë, rritja e befasishme e
shtypjes së gjakut dërgon gjak të ri në kapilarë, të cilët ndodhen në afërsi të sipërfaqes së
lëkurës. Në rast se nga skuqja e fytyrës shfaqet djersa, kjo është tregues për hidhërim,
tensionim apo nervozizëm të madh. Skuqja e fytyrës detyrimisht nuk na tregon për
fajësinë e të dyshuarit, por kjo mundet të jetë pasojë e hidhërimit, turpit, tendosjes dhe një
gjendje emocionale në të cilën ndodhet një person. Në anën tjetër, ngjyra e verdhë në
fytyrë është tregues i frikës dhe shokut dhe shpeshherë na sinjalizon për fajësinë e të
dyshuarit.
Në fund duhet të potencojmë se mimika e fytyrës te disa persona në mënyrë të
suksesshme do të deshifrohet nëse emocionet e tyre do të jenë të shfaqura në mënyrë të
fuqishme, të pakontrollueshme, kurse punonjësi operativ të jetë vlerësues, i ndjeshëm dhe
me përvojë. Rezultatet e hulumtimeve kanë treguar se në 80 % të rasteve të mashtrimit do
të mundet të zbulohen nëse kujdesi do të drejtohet në ekspresionet mikrofaciale497. Nëse
përveç ekspresioneve mikrofaciale kujdes në të njëjtën kohë do t’u kushtohet edhe
lëvizjeve të trupit dhe lartësisë së zërit, besueshmëria e zbulimit të gënjeshtrës shkon deri
në 86%498.
495 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 17. 496 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.45. 497 Shih: Frank, M.G. – Ekman, P., The ability to detect deceit generalizes across different types of high-
stake lies, e thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England,
2002, fq 40. 498 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 41.
174
4.4. Hunda
Hunda shpeshherë përdoret nga ana e të dyshuarit si objekt për të ashtuquajtura punë
apo veprime të menduara. Me fjalë të tjera, i dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje
mundet ta kruajë, fërkojë hundën:
Për të fituar në kohë dhe të mendojë përgjigjen për ndonjë pyetje të
papërshtatshme që i është parashtruar499.
Për të shmangur kujdesin e punonjësit operativ500.
E vendos dorën për të fshehur manifestimin e reaksioneve të tjera
simptomatike501.
Për të mbuluar sytë dhe në këtë mënyrë të ndërpresë kontaktin sy në sy me
punonjësin operativ etj502.
Gjithashtu, si pasojë e reaksioneve të sistemit nervor autonom mundet të vijë deri te
paraqitja e sipërfaqes së hundës nevoja për kruajtje intensive të saj. Domethënë, si pasojë
e mashtrimit me paramendim, edhe te mashtruesit më me përvojë paraqitet rritje e
tensionit psikik. Kjo rritje e tensionit provokon ndryshime psikike, nga të cilat disa
mundet të rrisin ndjeshmërinë e mukozës të zgavrës së hundës e që si pasojë ka paraqitjen
e djersitjes së hundës503. Megjithatë, punonjësi operativ duhet të jetë i vëmendshëm kur
është në pyetje kruajtja intensive e hundës, sepse ajo mundet të jetë edhe si pasojë e
ndonjë alergjie, lëndimi dhe të ngjashme.
499 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 23. 500 Shih: Po aty. 501 Shih: Po aty. 502 Shih: Po aty. 503 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 48.
175
4.5. Goja
Goja e të dyshuarit ka rol të rëndësishëm në situatën kur i dyshuari do të tentojë ta
mashtrojë punonjësin operativ lidhur me fajësinë e tij. Para se gjithash, ato janë
buzëqeshje të rrejshme. Domethënë, gjersa buzëqeshjet e të dyshuarit të pafajshëm janë
spontane dhe zgjasin shkurt, te kryerësi i vërtetë kjo në të shumtën e rasteve nuk
ndodh504.
Gjithashtu, i dyshuari ndonjëherë mundet, në çastin kur i parashtrohet ndonjë pyetje
për të cilën i duhet kohë për të menduar, fillon t’i kafshojë thonjtë. Përveç kësaj, kafshimi
i thonjve na tregon për gjendjen e nervozizmit tek i dyshuari505. Duke pas parasysh se
këto sjellje mundet të jenë edhe si shprehi i të dyshuarit, andaj është shumë e rëndësishme
që punonjësi operativ të vërejë kur paraqiten këta veprime. Nëse paraqiten që në fillim,
atëherë nuk do të thotë se mundet të merren si indicje lidhur me fajësinë e të dyshuarit,
por nëse paraqiten në momentin kur punonjësi operativ do t’i parashtrojë të dyshuarit
ndonjë pyetje të papërshtatshme ( kur do të hyjë në të ashtuquajturën zona konfliktuale e
deklarimit të të dyshuarit), atëherë ata veprime do të llogariten indicje të fuqishme të
fajësisë të të dyshuarit.
Goja e mbyllur fortë tregon për energjinë e rezistimit e të dyshuarit506. I dyshuari që
hamendet të pranojë veprën gojën e mban gjysmë të hapur507. Goja e kryerësit të vërtetë
zakonisht është e thatë, sepse kjo ndodh si pasojë e zvogëlimit të sekretit të pështymës në
gojë. Goja e thatë shpesh si pasojë do të ketë lëpirjen e buzëve nga i dyshuari gjatë
procesit të marrjes në pyetje, si dhe kërkesën nga punonjësi operativ për një gotë me
ujë508. Përveç kësaj, ndryshimi në sasinë e sekretit të pështymës si pasojë mundet të ketë
formimin e shkumës së bardhë në skajet e gojës. Megjithatë, punonjësi operativ duhet të
jetë i kujdesshëm dhe ta ketë parasysh se tharja e gojës mundet të jetë pasojë edhe nga
përdorimi i narkotikëve apo si pasojë e ndonjë shkaku mjekësor.
504 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 25. 505 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 43. 506 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 25. 507 Shih: Po aty. 508 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.49.
176
4.6. Sytë
Sytë e të dyshuarit mundet të na shërbejnë si burim me vlerë për informacion. Se kjo
është ashtu e vërteton edhe një thënie popullore e cila thotë “Sytë janë pasqyra e
shpirtit”.
Sytë e kryerësit të vërtetë shpeshherë janë të ftohtë dhe jo miqësor509. Mungesa e
kontaktit sy në sy me punonjësin operativ mundet të llogaritet si burim me vlerë
informacioni lidhur me fajësinë e të dyshuarit.
Kjo do të jetë e mundur në situatat vijuese:
1. Mos ekzistimi i kontaktit sy në sy - ( për shembull i dyshuari gjithë kohën
shikon në gjunjët e tij ) – kjo praqet indicje të fuqishme për fajësinë e të dyshuarit.
Gjithashtu, mos ekzistim i kontaktit sy në sy e shoqëruar edhe me tërheqje
emocionale, mundet të na tregojë edhe për atë se rezistimi i të dyshuarit është i
thyer dhe se është koha që punonjësi operativ nga ai të kërkojë pranimin510.
2. Kontakti sy më sy është i kohëpaskohshëm – Mënjanimi i të dyshuarit që të
vendosë kontaktin sy më sy me punonjësin operativ mundet të llogaritet si indicje
për fajësinë e tij511. Duke pas parasysh se nga i dyshuari nuk mundet të pritet që
gjithë kohën sa do të zgjasë një bisedë punonjësin operativ ta shikojë në sy, dhe
mu për këtë parashtrohet pyetja: Si duhet të jetë kontakti sy në sy që të mos ngjallë
dyshim te punonjësi operativ? Autorët Zulawski dhe Wicklander theksojnë kontakt
i kënaqshëm sy në sy, dhe si i tillë të mos llogaritet si indicje për fajësinë e të
dyshuarit do të llogaritet nëse do të plotësohen dy kushte:
nëse i dyshuari 40% - 60% sa zgjat procesi i marrjes në pyetje do të ketë të
vendosur kontakt sy në sy me punonjësin operativ,
nëse i dyshuari nuk do te mënjanojë shikimin në çastin kur do t’i
parashtrohet ndonjë pyetje e papërshtatshme512.
3. Kontakt i tepruar sy në sy - Mundet të llogaritet si indicje për fajësinë.
Domethënë, i dyshuari i cili shumë gjatë mban kontakt sy në sy dëshiron që:
Te punonjësi operativ të krijojë përshtypjen e sinqeritetit të tij, domethënë, i
dyshuari duke mbajtur në vazhdimësi kontaktin sy në sy me punonjësin operativ
509 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 27. 510 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.51. 511 Shih: Po aty. 512 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 143.
177
dëshiron që të mos duket i dëshpëruar, por kjo nuk karakterizon sinqeritetin e
tij, por përkundrazi, kjo do të llogaritet si indicje lidhur me fajësinë e tij513.
Të krijojë superioritet psikologjik në raport me punonjësin operativ. Ndonjëherë
i dyshuari tenton që ta tërheqë punonjësin operativ në “luftë” për dominim
psikologjik, e cila përbëhet nga mënyra vijuese: edhe i dyshuari edhe punonjësi
operativ shikojnë në sy njëri tjetrin, ku më pas ai i cili i pari do ta shmangë apo
kthejë shikimin, do ta humbasë këtë “luftë” psikologjike. Preferohet që
punonjësi operativ t’i shmanget kësaj “lufte”. Kjo do të jetë e mundur të bëhet në
atë mënyrë duke e drejtuar vëmendjen e të dyshuarit në diçka tjetër si për
shembull duke e pyetur për ndonjë dokument. Por, nëse punonjësi operativ do të
tërhiqet nga i dyshuari për një “luftë” të tillë, ai nuk duhet të lejojë që i pari të
largojë shikimin, sepse humbja e luftës së shikimit sy në sy do ta rrisë stabilitetin
psikologjik tek i dyshuari, dhe me këtë edhe energjinë e tij të rezistimit514.
Gjatë procesit të marrjes në pyetje punonjësi operativ duhet të vëzhgojë edhe
ndryshimet në beben e syrit të të dyshuarit, sepse bebja e syrit reagon pa vetëdijen dhe
kontrollin e njeriut në gjendjen emotive të caktuar, duke u zvogëluar apo zmadhuar në
diametër, gjë e cila edhe shkencërisht është e vërtetuar ( pupilometria )515.
Që me sukses të përcillen ndryshimet në diametrin e bebes së syrit, është e domosdoshme
që të ndodhemi në afërsi të të dyshuarit dhe nga kjo afërsi të vëzhgojmë zgjerimin e tij
gjatë parashtrimit të pyetjeve delikate. Zgjerimi i bebes së syrit është shenjë që tregon për
tronditjen emocionale.
Gjithashtu, edhe kapakët e syrit mundet të na tregojnë për tendosjen e të dyshuarit. Në
situata normale njeriu i hap dhe mbyll sytë 3 – 10 herë në një minutë, kurse gjithçka që
është mbi këtë numër tregon për tendosjen emocionale të të dyshuarit, të cilën gjë duhet
ta përcjellë me vëmendje punonjësi operativ për ta zbuluar516.
513 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 144. 514 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 144. 515 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 55. 516 Shih: Po aty.
178
4.7. Duart
Duke pasur parasysh se një numër i vogël i njerëzve i kushtojnë vëmendje lëvizjeve të
duarve të veta, ata bashkë me ekspresionet faciale paraqesin burimin më të rëndësishëm
të informacioneve me karakter joverbal517. Ne gjatë kohës kur jemi duke biseduar, i
lëvizim duart dhe i shohim me sy që i lëvizim, edhe pse ne jemi duke i parë ato se i
lëvizim, kjo lëvizje ndodh spontanisht dhe pa paramendim. Duart tona janë pjesë
integrale e bisedimeve tona dhe përdoren për të nënvizuar atë që jemi duke e thënë, edhe
në rastet kur jemi buke biseduar me dikë në telefon.
Shikuar në aspekt të përgjithshëm, mundet të dallojmë tri lloje të lëvizjeve të duarve:
1. Simbolike518: lëvizje e duarve që në mënyrë të drejtpërdrejtë mundet të
përkthehen në fjalë, apo përdoren për të zëvendësuar ato ( për shembull, lëvizja e
gishtit tregues majtas-djathtas ka kuptim “JO” ).
2. Ilustruese519: lëvizje që përdoren për të ilustruar, apo për të plotësuar atë që e
themi me fjalë, dhe përdoren për rastet kur njeriu ka vështirësi që të shprehet në
mënyrë precize. Këto përdoren që dëgjuesi më mirë të na kuptojë në atë që jemi
duke e folur.
3. Adaptim apo përshtatje: lëvizjet pa vetëdije të duarve na shërbejnë për të na
lehtësuar procesin e komunikimit verbal, por në rastet kur nuk janë në harmoni
me atë që thuhet, kjo paraqet indicje për mashtrim520.
Ajo që fillimisht bie në sy kur kemi të bëjmë me pozitën e duarve të kryerësit të
vërtetë, është ajo se ai me duart bën një lloj barriere si mburojë e pjesës abdominale521.
Shputat e lidhur fortë për trupit na tregojnë për atë se i dyshuari ndodhet në gjendje të
tensionuar. Në të kundërtën, kur shputat janë të ndara nga trupi, kjo tregon se i dyshuari
është i relaksuar, dhe në këto raste besohet se ky person flet të vërtetën522.
Gjatë mashtrimit i dyshuari shpeshton prekjen e fytyrës me duar, edhe pse njeriu në
disa raste kur është duke biseduar me dikë munde ta prekë fytyrën, por ky veprim
shpeshtohet kur njeriu ndodhet në situatë dramatike dhe në çastin e mashtrimit. Më së
shpeshti mashtrimi përcillet me: fërkimin e mjekrës ose fytyrës, shtrëngimin e buzëve,
mbulimin e gojës, prekjen e hundës, tërheqjen e veshëve, kruajtjen e vetullave dhe
517 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 33. 518 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 113. 519 Shih. Po aty. 520 Shih: Po aty. 521 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 149. 522 Shih: Po aty.
179
ledhatimin e flokëve. Gjatë mashtrimit, ndodh shpeshtimi i njërit nga këto veprime, por
më së shumti prekja e hundës dhe mbulimi i gojës523.
Duart përdoren shpeshherë për të kryer të ashtuquajtura punë të sajuara ( për
shembull, i dyshuari kruhet edhe pse nuk ka nevojë për të ). Ndonjëherë për këto veprime
me të vërtetë mundet të ketë edhe nevojë, dhe për këtë punonjësi operativ, që ata t’i
komentojë dhe t’i llogarisë si indicje për fajësinë e të dyshuarit, domosdoshmërisht duhet
të ketë parasysh kohën dhe momentin kur këto veprime janë shfaqur. Domethënë,
ndonjëherë këto veprime mundet të paraqiten si nevojë e vërtetë e të dyshuarit, apo
mundet të shfaqen si pasojë e shqetësimit të personit të pafajshëm, i cili shqetësim është i
shkaktuar nga situata që ky person ndodhet, ose si pasojë e ndonjë sëmundje shpirtërore.
Në anën tjetër këto veprime mundet të përdoren edhe nga kryerësi i vërtetë, kur ai
dëshiron të fitojë në kohë për t’u menduar mirë lidhur me përgjigjen në situatat kur
punonjësi operativ i parashtron ndonjë pyetje të papritur dhe të papërshtatshme524.
Natyrisht, disa kryerës me përvojë të veprave penale munden të jenë të vetëdijshëm se ato
veprim mundet të shkojnë në disfavor të atyre, dhe mu për këtë arsye u shmangen këtyre
veprimeve, kurse mosekzistimi i këtyre veprimeve dhe shenjave jo gjithherë do të
llogaritet si indicje për pafajësi. Për këtë shkak, vëmendja e punonjësit operativ nuk duhet
të jetë e orientuar në këto veprime të të dyshuarit, por para se gjithash, në kohën apo
situatën që ato janë paraqitur, si dhe në shpeshtimin e tyre.
Lëvizja e duarve tregon edhe për nivelin e tendosjes emocionale e të dyshuarit525.
Domethënë, nëse është i tensionuar shumë, aq më shumë do t’i lëvizë duart. Nëse nuk ka
indicje që tregojnë për tendosje emocionale te i dyshuari, dhe ai prapë duart i mban të
lidhura për abdomenit, atëherë kjo është indicje e sinqeritetit të të dyshuarit. Nëse duart e
të dyshuarit do të jenë fortë të lidhura përpara tij, kjo flet për frikën dhe besohet se i
dyshuari mban ndonjë informacion, gjegjësisht atë që e thotë është jo e vërtetë. Nëse
duart e të dyshuarit janë ashtu të vendosura që midis tyre preken vetëm në majat e
gishtërinjve, kjo tregon për qëndrim superior të të dyshuarit dhe për sinqeritetin e tij526.
Lëvizjet e duarve tek i dyshuari i pafajshëm, normalisht janë të lëshuara, shputat e
tij janë të ngrohta dhe të thata dhe kështu mbesin gjatë gjithë kohës së marrjes në
pyetje527. Ndonëse, si pasojë e reaksioneve të sistemit nervor autonom, duart e të
dyshuarit të pafajshëm, në fillim të marrjes në pyetje, mundet të jenë të ftohta dhe të
djersitura që në pas, gjatë procesit të marrjes në pyetje kur ai do të shoh se nuk ka për çka
të shqetësohet, sepse para tij qëndron punonjësi operativ i cili gjurmon pas të vërtetës,
dhe se pafajësi e tij mundet të vërtetohet, duart e tij do të kthehen në gjendje normale ( të
523 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 63. 524 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 149. 525 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.51. 526 Shih: Po aty. 527 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 74.
180
ngrohta dhe të thata )528. Për këtë shkak, punonjësi operativ duhet të tregojë vëmendje për
gjendjen e shputave të të dyshuarit gjatë momentit dhënies dorë me të në fillim të
marrjes në pyetje dhe në fund të tij. Nëse duart e tij në fund të marrjes në pyetje janë të
djersitura, kjo tregon për tendosjen e tij të brendshme dhe shkakun e kësaj tendosje
punonjësi operativ duhet ta vërtetojë. Se duart e të dyshuarit janë të djersitura, këtë
punonjësi operativ do ta vërejë nga veprimet e të dyshuarit ( për shembull, fshirjen e
duarve për teshave apo me diç tjetër ).
Lëvizjet e duarve që karakterizojnë kryerësin e vërtetë janë lëvizje të menjëhershme
dhe të papritura apo të befasishme. Gjithashtu, gjatë mashtrimit lëvizjet e duarve
zvogëlohen, dhe kjo vjen si rezultat i kopleksitetit të mashtrimit dhe tentimit për të
kontrolluar veprimet e tij529.
Gjithashtu, ai shpeshherë i përdor duart për të mbuluar gojën. Këtë e bën për këto
arsyeje:
1. Me këtë veprim ai zë dhe ndal zërin, me të cilën gjë ia vështirëson punonjësit
operativ të dëgjojë dhe kuptojë objektin e deklarimit të tij. Përveç kësaj, ato i
krijojnë vetës mundësi që më vonë të mohojnë atë që paraprakisht e kanë thënë.
Shprehjet “Sigurisht nuk më keni dëgjuar mirë kur thash...”, “Nuk më keni
kuptuar mirë kur ju thash juve se...”, dhe të ngjashme, tregojnë se si i dyshuari,
duke përdorur këtë veprim, gjatë procesit të më vonshëm të dëgjimit do të mohojë
atë që më herët e ka deklaruar, duke parashikuar se nuk është dashur të thuhet
diçka që më herët ka thënë530.
2. Ky veprim mundet të jetë tentim pa paramendim që goja të pengohet që të mos
thotë diçka, që do te akuzonte të dyshuarin. Domethënë, fjalët e rrejshme burojnë
nga goja e atij që flet, kurse pjesë nga truri i atij që për shkak të kësaj nuk ndjehen
mirë, dërgojnë porosi apo sinjale që me anë të duarve të tij atë që thuhet të
pengohet. Folësi i cili mashtron, me pa vetëdije e ngre dorën sikur të dojë që veten
ta ndalojë në atë që mashtron. Ekzistojnë më shumë forma tipike të këtyre
veprimeve: ngjitja e gishtave të hapur rreth gojës, gishti tregues i vendosur në
buzën e sipërme, ose vendosja e dorës në fytyrë rreth gojës531.
3. Në këtë mënyrë i dyshuari do të mundet të fsheh fytyrën dhe me këtë do t’i
pamundësojë punonjësit operativ që të shikojë dhe komentojë ekspresionet
faciale, të cilat ashtu si që kemi pohuar më herët, se janë të një rëndësie të veçantë
për procesin të marrjes në pyetje532.
Punonjësi operativ në këto raste duhet të jetë shumë i kujdesshëm, sepse mbulimi i
gojës me anë të dorës mundet të ketë edhe kuptim dhe domethënie tjetër, për shembull:
nëse i dyshuari mban proteza dhe dëshiron që mos t’i shihen, nëse nga goja i del erë e
keqe. Kryerësi i vërtetë i veprës penale mundet gjatë procesit të dëgjimit t’i fshehë sytë
528 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 74. 529 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.51. 530 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 75. 531 Shih. Po aty. 532 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 75.
181
me duart nga arsyeja, sepse mundet t’i vijë turp ta shikojë në sy punonjësin operativ nga
mashtrimi. Në këtë mënyrë ai e kamuflon ndërprerjen e kontaktit me sy.
Si pasojë e reaksionit të sistemit nervor autonom, i dyshuari i cili është edhe kryerës i
vërtetë i veprës penale, mundet t’i paraqitet si nevojë që të kruajë ndonjë pjesë të trupit,
më shpesh hundën. Domethënë, si pasojë e situatës së tendosur, në të cilën ndodhet i
dyshuari, gjaku i tij nga traktit digjestiv mundet të orientohet drejt sipërfaqes lëkurës533.
Si rezultat i gjakut të tepërt, kapilarët në sipërfaqen të lëkurës zgjerohen për të pranuar
këtë gjak të tepërt, nervat e lëkurës bëhen më të ndjeshme dhe kjo manifestohet me anë të
ngacmimit. Nëse nevoja për të kruar ndonjë pjesë të trupit paraqitet në momentin kur
punonjësi operativ e ka sjellë të dyshuarin në ndonjë temë të pakëndshme, atëherë kjo
kruajtje mundet të shërbejë si indicje e fajësisë së të dyshuarit.
Gjithashtu, duhet të potencojmë se njerëzit zakonisht vendin e njëjtë e kruajnë pesë
herë, në përqindje të vogël rastet janë më shumë apo më pak se kaq. Nëse kruajtja nga i
dyshuari si qëllim ka të fsheh diçka, ai do të kruhet më pak se pesë herë. Përveç kësaj,
kruajtje e kamufluar do të jetë me intensitet më të ulët, se sa që është zakonisht, përveç në
rastet kur kemi ndonjë shkak tjetër për kruajtje më të lehtë ( gruaja duke dashur që të
mos prishë grimin e fytyrës, do të kruhet me intensitet më të ulët )534.
4.8. Pozicioni i këmbëve dhe shputave
Për dallim nga lëvizjet e duarve, lëvizjet e këmbëve janë të kufizuara në aspekt të
lëvizjeve të formave të ndryshme. Edhe pse lëvizjet e këmbëve janë shumë të ngadalta
dhe që bien në sy, punonjësit operativ harrojnë t’u kushtojnë kujdes atyre. Këmbët dhe
shputat i dyshuari shpeshherë i përdor si mjet për të formuar barrierë mbrojtëse para
vetes. Kryqëzimi i këmbëve si formë e mbrojtjes do të ketë domethënie dhe vlerë, nëse
paraqitet te të dyshuarit e gjinisë mashkullore, sepse ky pozicion te gjinia femërore është
shumë normal dhe i zakonshëm535. Megjithatë, punonjësi operativ duhet të jetë i
vëmendshëm, sepse i dyshuari ndonjëherë nuk do të ketë mundësi që t’i kryqëzojë
këmbët, nga arsyeja se mund të ketë tesha të ngushta ose të ketë ndonjë dëmtim etj.
Këmbët e kryqëzuara nga ana e të dyshuarit kanë për qëllim, që të krijojnë barrierë midis
punonjësit operativ dhe tij. Sa më shumë i dyshuari të marrë qëndrim defanziv, aq me
shumë do t’i kryqëzojë këmbët, duke dashur që sa më shumë të mbrojë regjionin e
abdomenit536.
Ekzistojnë dy mënyra kryesore për kryqëzimin e këmbëve:
533 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 113. 534 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 134. 535 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 79. 536 Shih: Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001, fq.67.
182
1. “gju mbi gju ( këmba mbi këmbën tjetër )” – kryqëzimi i këtillë është
karakteristikë e grave dhe pleqve;
2. “shputa mbi gju të këmbës” – ky pozicion ofron mundësi që i dyshuari sa më
shumë të fsheh regjionin e abdomenit. Nëse i dyshuari do të mbështetet edhe me
duart mbi gjunjë, do të fitojë edhe një barrierë shtesë537.
Shpesh ndodh kur të dyshuarit do t’i parashtrohet ndonjë pyetje e pa përshtatshme, ai
do të ndryshojë pozicionin e tij ashtu që, nëse këmbët i ka të ndara do t’i kryqëzojë, nëse i
ka të kryqëzuara do t’i ndajë.
I dyshuari i pafajshëm në të shumtën e rasteve nuk i kryqëzon këmbët, por ai i mban të
hapura me shputat të mbështetura për toke538. Në rastet kur i dyshuari është femër, situata
është pak me ndryshe, ato zakonisht këmbët i mbajnë të kryqëzuara, megjithatë, kur nuk i
mbajnë të kryqëzuara, shputat e tyre janë afër njëra-tjetrës, për dallim nga meshkujt që
shputat i mbaj më larg njëra-tjetrës. Në anën tjetër, duhet të potencohet edhe ajo se i
dyshuari i pafajshëm, si pasojë e situatës së papërshtatshme në të cilën ndodhet,
ndonjëherë mund të ndodh që t’i kryqëzojë këmbët, mirëpo në ato raste, për dallim nga
kryerësi i vërtetë, ato më pak i ngrenë gjunjët, dhe me këtë, nuk tentojnë që të fshehin
pjesën e abdomenit539.
537 Shih. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them away? FBI Law
enforcement bulletin, Washington, 1992, fq. 125. 538 Shih: Po aty. 539 Shih: Po aty.
183
5. Reaksionet simptomatike verbale të të dyshuarit
Reaksionet verbale simptomatike janë pjesë e fotografisë simptomatike të të
dyshuarit dhe përfshinë karakteristikat verbale të deklarimit të të dyshuarit, gjegjësisht,
çfarë përgjigjesh ai do të japë dhe në cilën mënyrë. Kur behet fjalë për reaksionet verbale
simptomatike, duhet të theksohet:
tipi apo lloji i përgjigjeve të të dyshuarit si reaksion verbal simptomatik, mënyra me të cilën i dyshuari deklarohet540.
5.1. Tipi apo lloji i përgjigjeve të të dyshuarit si reaksion verbal
simptomatik
Nëse do të nisemi nga ajo se i dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje më së
shumti i shmanget dhënies së deklarimeve lidhur me ngjarjen, parashtrohet pyetja se mbi
cilën bazë punonjësi operativ do të zbulojë gënjeshtrat a tij. Me fjalë të tjera, kur bëhet
fjalë lidhur me përmbajtjen e përgjigjeve që i dyshuari ia jep punonjësit operativ, mundet
të dallojmë disa lloje të përgjigjeve:
Përgjigje negative – përgjigje me të cilat i dyshuari mohon diçka ( ndonjë
veprim, gjendje apo ndodhi ).
Përgjigje të kënaqshme – përgjigje që kanë kuptim dhe që llogariten të
besueshme dhe të arsyeshme.
Përgjigje që përmbajnë informacione irelevante lidhur me veprën penale –
përgjigje që ofrojnë informacione që janë të parëndësishme për objektin e
marrjes në pyetje, gjegjësisht, informacione që i dyshuari i ofron, kurse ata nga
ai nuk kërkohen.
Përgjigje të përgjithësuara – përgjigje që në masë të madhe janë të
papërcaktuara dhe gjenerale.
Përgjigje të personalizuara – përgjigje që jepen në vetën e parë që i takojnë të
dyshuarit ( unë, sa më takon mua, e imja ).
Përgjigje direkte – përgjigje të cilat janë të qarta, precize si të tilla godasin në
vetë esencën e pyetjes.
Përgjigje të shkurtra dhe të gjata – varësisht nga numri i fjalëve që përgjigja
në vetvete përmban, dallojmë përgjigje të gjata dhe të shkurtra541.
Si pasojë e ekzistimit të ndjenjës së fajësisë dhe frikës, i dyshuari do të tentojë të
distancojë gënjeshtrën nga vetvetja, dhe nga ai do të pritet që të japë përgjigje indirekte
dhe të përgjithësuara, si dhe do të deklarojë në vetën e tretë duke u shmangur nga fjalët:
540 Shih: Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in detecting deceit, e
thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 83. 541 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 104.
184
unë, mua, e imja dhe të ngjashme, si dhe duke u shmangur personalizimit të ngjarjes për
të cilën është duke folur. Gjithashtu, nga shkaku se ndjenja e fajësisë dhe frikës është
ndjenjë negative, ato mundet të jenë të shqetësuar, nervoz dhe jokooperues, dhe si pasojë
e kësaj në të shumtën e rasteve do të priten përgjigje negative542. Kurse, kur kemi
parasysh se te ai është prezent edhe frika nga mashtrimi i vet, mundohet që sa më pak të
përgjigje dhe ofron informacione minimale, vetëm ata që janë të domosdoshme, dhe si
rezultat i kësaj, përgjigjet janë zakonisht të shkurtra. Duke pas parasysh se të dyshuarit
në të shumtën e rasteve nuk kanë përvojë me ngjarje dhe përjetime të këtilla për të cilat
deklarohen, ata para se gjithash, do të japin përgjigje të përgjithësuara.
Shkencëtari Avinoam Sapir zhvilloj sistemin me emrin S.C.A.N. ( akronim nga:
Scientific Content Analysis – analiza shkencore e përmbajtjes ), e cila niset nga ajo se
deklarimi i të dyshuarit të pafajshëm në përmbajtje dallon nga deklarimi i kryerësit të
vërtetë. Për shembull, kryerësi i vërtetë synon që të minimizojë pasojat e veprës së vet
dhe në deklarimet e veta u shmanget fjalëve “vrasje”, “dhunim”, dhe përdor fjalët “ka
lënduar dikë”, “ka pas marrëdhënie seksuale të ashpra” dhe të ngjashme543. Gjithashtu,
kryerësi i vërtetë tenton që të fajësojë viktimën, në akuzimin e pyetësit nuk përgjigjet me
mohim të fortë etj544.
Duke tentuar që të kontrolloj sjelljen e vet, i dyshuari si kryerës i vërtetë midis të
tjerave, do të përpiqet te punonjësi operativ të krijojë përshtypje se është person i sinqertë
dhe se është i gatshëm për të ndihmuar, duke i ofruar atij informacione që janë të
parëndësishme për vetë ngjarjen. Gjithashtu nga këto të dyshuar do të pritet përgjigje me
informacione irelevante lidhur me ngjarjen për të cilën janë duke u marrë në pyetje545.
Duke tentuar që të ofrojnë përgjigje në pyetjen se në cilën masë lloji i përgjigjeve, si
reaksione verbale simptomatike, mundet të na tregojnë për atë se ndonjë person nuk
tregon të vërtetën, janë realizuar numër i madh i hulumtimeve të rasteve të ndryshme
gjatë marrjes në pyetje të dyshuar të ndryshëm, për të kuptuar se si janë përgjigjur
kryerësit vërtetë dhe si ata të pafajshëm. Analizat e rezultateve të hulumtimit kanë
treguar se personi që nuk tregon të vërtetën jep më shumë përgjigje negative, përgjigjet
e tyre rrallë herë janë të personalizuara, dhe zakonisht janë përgjigjet të shkurtra, të
tërthorta dhe pak të kënaqshme. Në anën tjetër, nuk ekziston pajtim midis autorëve të
ndryshëm lidhur me atë se përgjigjet e personave që mashtrojnë, për dallim nga ata që
flasin të vërtetën, përmbajnë më shumë informacione irelevante, apo janë më shpesh
përgjigje të përgjithësuara546.
542 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 104. 543 Shih: Sapir, A.: The LSI course on scientific content analysis, Laboratory for scientific interrogation,
Phoenix, 1987, fq. 153.. 544 Shih: Po aty. 545 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 106. 546 Shih: Sapir, A.: The LSI course on scientific content analysis, Laboratory for scientific interrogation,
Phoenix, 1987, fq. 157.
185
5.2. Mënyra me të cilën i dyshuari deklaron
Gjatë deklarimit të të dyshuarit, shpeshherë përdoret mënyra me të cilën i dyshuari
tregohet më i rëndësishëm sesa nga vetë përmbajtja e deklarimit të tij. Mënyra që e
përdor i dyshuari gjatë deklarimit është mënyrë për të nënvizuar një pjesë të deklarimit të
tij, por edhe mënyrë për të pasur mundësi që më vonë, në rast nevoje të ndryshojë
përmbajtjen e asaj që ka deklaruar. Kështu, deklarimi verbal përcillet me shenja të
ndryshme simptomatike ( për shembull, pauza gjatë foljes, ngritja dhe ulja e zërit,
nënvizimi i disa fjalëve të veçanta etj ) ekziston pohimi, pyetjet, lutjet dhe të ngjashme547.
Nëse deklarimi verbal nuk do të përcillet me këto efekte, ai do të dukej shumë i varfër.
Duhet të kemi parasysh se nga mënyra se si deklaron i dyshuari, punonjësi operativ
ndonjëherë do të fitojë më shumë informacione se sa i dyshuari dëshiron të ofrojë,
domethënia e saj gjatë procesit të marrjes në pyetje është e madhe.
Interpretimi i drejtë dhe përcjellja e reaksioneve verbale simptomatike mundet të na
tregojnë për mashtrimin e të dyshuarit nga:
gabimet gjatë deklarimit ( përsëritjet e fjalëve ose fjalive, fjalitë jo të plota dhe të
ngjashme );
ndalimet gjatë deklarimit ( heshtjet apo përdorimi i disa fjalëve si “pra”,
“domethënë” etj. );
ndryshimi i lartësisë së zërit ( për të regjistruar ndryshimin e lartësisë së zërit të të
dyshuarit duhet të përdoret mjet i posaçëm akustik );
shpejtësia e deklarimit ( folja e një numri më të madh të fjalëve në të njëjtën kohë
) dhe ndryshimi i ritmit të foljes;
ekzistimi i periudhës së heshtjes midis parashtrimit të pyetjes dhe marrjes së
përgjigjes;
shpeshtimi i periudhave të heshtjes gjatë foljs548.
Gjatë deklarimit të të vërtetës si mënyrë të deklarimit verbal ekzistojnë këto veçori: i
dyshuari deklaron lirshëm dhe pa tension, flet rrjedhshëm dhe jo me shpejtësi. Gjithashtu,
modulimi i zërit është pasur dhe normal, kurse zëri është i plotë dhe i freskët549. Në anën
tjetër, gjatë deklarimit jo të vërtetë, tensioni që mbizotëron tek i dyshuari çon deri te ajo
që zëri i tij të jetë me më shumë tone ( ndryshimet në parametrat e zërit mundet të na
tregojnë për ekzistimin e tendosjes emocionale të të dyshuarit, dhe për të zbuluar këtë
përdoret një mjet i veçantë që quhet analizator apo evaluator i stresit psikologjik –
547 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 153. 548 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 176. 549 Shih: Po aty. fq. 177.
186
psychological stress evaluator )550. Ai shpeshherë ndalet gjatë foljes, ngadalë flet, sepse
i zgjedh fjalët, rrjedhshmëria është e vogël dhe gjatë parashtrimit të pyetjeve i duhet pak
kohë para se të jep përgjigje. Gjithashtu, përgjigjet e kryerësit të vërtetë shpesh janë të
paqarta, mundet të bëjnë pauza të gjata gjatë deklarimit, apo mundet që përgjigjet e tyre
të jenë shumë të shpejta, shumë të shkurtra apo shumë të gjata551. Një person që mashtron
është i prirur që fjalitë e tij të jenë të pasura me fjalë që nëpërmjet fjalëve të fshehë
gënjeshtrën.
Karakteristikat e zërit duke filluar nga “toni” ( përdoret për të përcjell emocionet apo
qëllimin që fshihet pas fjalëve ), “shpejtësia”, “modulimi” ( përdoret për të
nënvizuar fjalë të caktuara gjatë përcjelljes së një porosie të caktuar ) mundet të
shpjegojnë një pjesë të madhe të informacioneve që përcillet nëpërmjet porosive deri te
bashkëbiseduesi.
Mënyra se si i dyshuari deklaron, tregon për atë se si është inteligjenca e refuzimit të
tij. Për rezistim të mirë dhe inteligjent tregojnë:
fjalitë e shkurtra,
fjalitë e qarta dhe të formuara,
fjalitë e sakta,
fjali mirë të kontrolluara, i dyshuari di se çka dëshiron të thotë dhe sa larg
mundet të shkojë,
përdorimi i matur i formave të theksuara të zërit ( melodinë, dinamikën)552.
Nëse inteligjenca e rezistimit do të jetë e dobët, karakteristikat paraprakisht më lart të
potencuar do të do të duken kështu: fjalime të gjata, të paformuara, pa siguri gjatë
zgjedhjes së fjalëve, jo kontroll ta asaj që dëshiron të thotë etj.
Gjithashtu, mënyra se si i dyshuari deklaron tregon edhe për vullnetin e tij për të
bashkëpunuar, ose për të rezistuar. Për vullnetin e fortë të rezistimit flet edhe:
toni i mesëm i zërit ( dhe në raste të veçanta kryesisht zë i ulët );
ngjyra e zërit ( zë i ashpër dhe i ftohtë );
artikulimi i ashpër dhe arrogant;
ritëm relativisht i ngadaltë,
diksion i shkurtër dhe i vërtetë553.
Mungesa e vullnetit për rezistim tek i dyshuari shihet në karakteristikat e kundërta me
ato që paraprakisht u potencuan. Deklarimi i të dyshuarit në atë mënyrë, sikur ai ta ketë
mësuar përmendësh atë që deklaron, dhe për atë që thotë nuk krijon përshtypje se vërtetë
edhe e ka përjetuar, kjo gjendje paraqet indicje të fortë se i dyshuari gënjen.
550 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 157. 551 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 178. 552 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 159. 553 Shih: Po aty, fq. 160.
187
5.3. Karakteristikat e deklarimit të të dyshuarit të pafajshëm dhe
të kryerësit të vërtetë gjatë procesit të marrjes në pyetje
Duhet të kihet parasysh se i dyshuari i pafajshëm gjatë parashtrimit të pyetjeve
përgjigjet menjëherë pa u menduar apo me pauza shumë të shkurtra. Gjithashtu, ato nuk
distancohen nga vepra penale, e cila është si objekt i marrjes në pyetje dhe nuk u
shmangen përdorimit të termeve adekuate kur përkufizojnë veprën penale ( e ka vrarë, e
ka vjedhur, e ka dhunuar etj ). Për dallim nga ato, kryerësi i vërtetë do të përpiqet të
distancohet nga vepra penale, dhe do t’u shmanget përdorimit të emërtimeve të drejta të
veprave penale.
I dyshuari i pafajshëm dëshiron që procesi i dëgjimit të përfundojë me sukses, sepse
në interesin e tij është që të zbulohet e vërteta. Kurse, në anën tjetër, interesi i kryerësit të
vërtetë është plotësisht e kundërta e kësaj. Ata nuk dëshirojnë që marrja në pyetje të jetë i
suksesshëm dhe të zbulohet e vërteta, sepse kjo do të çonte në dënimin e tyre.
Të dyshuarin e pafajshëm gjatë marrjes në pyetje e karakterizon554:
dëshira për t’u zbuluar e vërteta;
është bisedues lidhur me ngjarjen;
deklarimin e ka të pasur me detaje;
mohon lidhjen e tij me veprën penale para se punonjësi operativ ta ketë
“akuzuar”;
mundohet që të ofrojë informacione të dobishme;
nuk u shmanget përdorimit të termeve adekuate për emërtimin e veprave;
shpreh ndjenja të vërteta;
ai frikohet nga qëndrimi i familjes, shokëve për situatën në të cilën ndodhet;
nëse do të kryente ndonjë vepër penale, ai atë edhe do ta pranonte;
vë në dukje në mënyrë faktike pafajësinë e tij.
Kurse, kryerësi i vërtetë karakterizohet nga këto karakteristika555:
nuk dëshiron që të zbulohet e vërteta;
nuk është bisedues dhe komunikues sa duhet;
deklarimin e ka të varfër me detaje;
mohon veprën na atë moment kur punonjësi operativ do ta “akuzojë”,
shpeshherë është i përmbajtur duke dashur që punonjësi operativ të shpalosi të
gjitha provat që disponon;
i shmanget ofrimit të çfarë do lloji të informacioneve që do të ndihmonin në
gjetjen e të vërtetës. Nëse do ta bëjë këtë, e bën me qëllim që t’i drejtojë hetimet
në rrugë të gabuar;
përdor terme te buta dhe me dy kuptime;
emocionalisht është i distancuar nga ngjarja;
nuk i intereson për mendimin e askujt, atij para se gjithash i intereson vetëm për
frikën nga dënimi;
554 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D.E. : Practical aspects of interview and interrogation, CRC press,
2002. fq. 181. 555 Shih: Po aty, fq. 181-182.
188
nuk pranon mundësinë se ka kryer vepër penale;
vë në dukje në mënyrë juridike pafajësinë e tij ( për shembull, “Nuk ka prova që
vërtetojnë fajësinë time lidhur me veprën” ).
Këto dallime në sjellje midis të dyshuarit të pafajshëm dhe kryerësit të vërtetë gjatë
procesit të marrjes ne pyetje duhet t’i marrim dhe kuptojmë në mënyrë të kushtëzuar. Për
shembull, deklarimi i kryerësit të vërtetë mundet të jetë edhe ai i pasur me detaje nga
arsyeja se ai paraprakisht mirë është përgatitur për t’u dukur sa më bindës përpara
punonjësit operativ, ose duke dashur që punonjësit operativ mos t’i krijojë hapësirë për t’i
parashtruar ndonjë nën pyetje.
I dyshuari i pafajshëm është kryesisht më bashkëpunues556, ai do të orvatet që
punonjësit operativ t’ia bëjë me dije se nëse ai do të kishte kryer ndonjë vepër penale
edhe do ta kishte pranuar atë. Gjithashtu, ai do t’i thotë punonjësit operativ se në cilin
person dyshon se mund ta ketë kryer at vepër. Në anën tjetër, kryerësi i vërtetë zakonisht
është më i rezervuar dhe më i tërhequr557. Ai nuk do të mundohet për t’i ndihmuar
punonjësit operativ që të zbardhë në tërësi ngjarjen dhe rrethanat. Për dallim nga i
dyshuari i pafajshëm i cili është shumë folës, te kryerësi i vërtetë në të shumtën e rasteve
kjo nuk ashtu, sepse ai është i vetëdijshëm se sa më shumë që flet, do të duhet edhe më
shumë të mashtroj, kurse sa më shumë që gënjen, aq më shumë rritet probabiliteti për t’u
zbuluar gënjeshtra e tij. Mu për këtë shkak, punonjësi operativ patjetër duhet nga ai të
nxjerrë më shumë informacione lidhur me ngjarjen, për të cilën edhe merret në pyetje.
Deklarimi i të dyshuarit të pafajshëm, posaçërisht nëse bie të tipat emocional, nuk do
të jetë në aspekt kronologjik në masë të madhe i koncentruar558. Gjithashtu, kryerësi i
vërtetë në parashtrimin e pyetjeve të parëndësishme do të japë përgjigje dhe sqarime të
shumta, krese te pyetjet kryesore nuk flet shumë.
Shikuar në aspekt gjeneral kryerësi i vërtetë merr qëndrim pasiv, ato u shmangen
dhënies së informacioneve të dobishme dhe me interes për ngjarjen, sepse qëllimi i tyre
është që vepra penale të mbetet e pazbuluar.
Çdo deklaratë e të dyshuarit, kur ai ofron versionin e tij lidhur me ngjarjen kriminale
për arsyen e së cilës edhe merret në pyetje, mundet të ndahet në tri pjesë:
1. pjesë e deklaratës që ka të bëjë me ndodhitë dhe ngjarjet para se vepra penale të
jetë kryer;
2. pjesë e deklaratës që ka të bëjë për vetë aktin e kryerjes së veprës penale;
3. pjesë e deklaratës që ka të bëjë me ndodhitë pasi që është kryer vepra penale559.
Disa hulumtime të kësaj fushe kanë treguar se 20% e deklaratave të të dyshuarve të
pafajshëm ka të bëjë me kohën para se ka ndodhur ngjarja kriminale, 50% e deklaratës
ka të bëjë me përshkrimin e ndodhisë apo ngjarjes kriminale, ndërsa 30% e deklaratës
trajton ndodhitë pas veprës penale560. Te kryerësi i vërtetë vëmendje me e madhe i
556 Shih: Po aty. 557 Shih: Po aty. 558 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 165. 559 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 43. 560 Shih: Po aty, fq. 43-44.
189
kushtohet ndodhive para ngjarjes, shkurt flasin për vetë ngjarjen dhe shumë pak kujdes
apo aspak ndodhive pas kryerjes së veprës penale561.
Një hulumtim tjetër lidhur me strukturën e deklarimit e një personi që mashtron dhe
atij që flet të vërtetën, të mbështetur në numrin e fjalëve që ata persona i kanë përdorur
për të përshkruar ngjarjen para, gjatë dhe pas saj, ka arritur deri të konstatimi:
Nëse çdonjërës nga tri segmentet e ngjarjes i dyshuari do t’i kushtojë kujdes të
njëjtë, atëherë kjo do të llogaritet si indicje se i dyshuari flet të vërtetën562.
Kur kemi parasysh se personi ku mashtron ai më së shumti tenton që: të fshehë
ndonjë detaj nga ngjarja dhe për këtë pjesa e deklaratës që ka të bëjë me vetë
ngjarjen do të jetë më e vogël, ose do të sajojë ndonjë detaj për ngjarjen, me
qëllim që deklarimi tij i rrejshëm të mos ketë ndonjë zbrazëtirë, e cila do t’ia
prishte versionin e tij mashtrues lidhur me ngjarjen563.
5.6. Faktorët që ndikojnë në intensitetin e manifestimit të reaksioneve
simptomatike verbale dhe joverbale
Në intensitetin e manifestimit të reaksioneve simptomatike verbale dhe joverbale
ndikojnë më së paku tre faktorë:
1. Ndjenja e fajësisë dhe frikës564 – sepse këto ndjenja mundet të paraqiten te
personi që mashtron. Domethënë, të marrim shembull një person që ka kryer vepër penale
të vjedhjes. Ai person do të ndihet fajtor se ka marrë para të huaja me pa të drejtë, ndërsa,
nga arsyeja se për këtë vepër ekziston rreziku nga sanksioni, tek ai mundet të jetë prezent
ndjenja e frikës. Në cilën masë do të shfaqet ndjenja e fajësisë varet para se gjithash nga
këto faktorë:
Karakteristikat e personaliteti të personit që mashtron565 – për disa persona
gënjeshtra nuk paraqet asnjëfarë problemi nga arsyeja se ajo është njëra nga
mënyrat themelore me anë të së cilës ata realizojnë qëllimet e tyre ( kryerësit
joemocionalë ). Te ata persona ndjenja e fajësisë nuk do të shfaqet.
Karakteristikat e situatës nga të cilat lind gënjeshtra566 – marrim shembull
personin i cili mashtron për të siguruar ekzistencën e fëmijëve të vet. Në situata
561 Shih: Po aty. 562 Shih: Po aty. 563 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 210. 564 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 43. 565 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 172. 566 Shih: Po aty.
190
të këtilla mashtrimi në aspekt moral do të “arsyetohet” dhe me vetë këtë edhe
ndjenja e fajësisë nuk do të shfaqet.
Në cilën masë do të shfaqet ndjenja e frikës tek i dyshuari para se gjithash varet nga
këta faktorë:
Persona te të cilët gënjeshtra është e paracaktuar – nëse personi që mashtron
mendon se bashkëbiseduesi i tij është i shkathët për të kuptuar dhe zbuluar
mashtrimin, në këtë rast tek ai ndjenja e frikës do të manifestohet në masë më të
madhe sesa kur është në pyetje person, i cili mundet lehtësisht të mashtrohet567.
Personi që mashtron në çfarë mase mendon se është i shkathtë për të
mashtruar – disa persona janë shumë të mirë për mashtrim dhe këtë gjë ato e
dinë. Mu për këtë, vetëbesimi i tyre është në nivel të lartë dhe nga vetë kjo edhe
frika për t’u kapur në mashtrim është me e vogël568.
Nga sanksioni që pason nëse mashtrimi do të zbulohet – frika do të jetë
prezent në masë më të madhe te të dyshuarit, të cilëve u kanoset dënim nga 20
vite burgim, sesa te të dyshuarit të cilët mundet të dënohen me të holla në vlerë
të vogël569.
Si pasojë e prezencës së ndjenjës së frikës dhe fajësisë tek i dyshuari duhet të pritet
shmangie e kontaktit sy në sy, sepse personi që mashtron i largohet kontaktit sy në sy
me punonjësin operativ ( kjo mundet mos të ndodhë te kryerësit jo emocionalë ), por edhe
simptomat e stresit dhe tensionit emocional si pasojë do të kenë rritjen e numrit të
reaksioneve simptomatike verbale dhe joverbale570. Në fund duhet të theksojmë
edhe atë se, sa më e fuqishme të jetë shfaqja e ndjenjës së frikës dhe fajësisë, reaksionet
simptomatike verbale dhe joverbale do të jenë më intensive. Më vetë këtë, edhe
gënjeshtra e të dyshuarit do të jetë më lehtë për t’u kuptuar dhe zbuluar.
2. Sa është gënjeshtra e ndërlikuar dhe komplekse – gjatë procesit të marrjes në
pyetje personi që mashtron duhet në të njëjtën kohë të mbajë llogari jo vetëm në atë që
asnjë segment i deklarimit të tij të mos bie në kundërshtim me tjetrin, por edhe të mos bie
në kundërshtim me njohurit lidhur me ngjarjen që posedon punonjësi operativ.
Gjithashtu, i dyshuari gjithë kohën sa do të zgjasë marrja në pyetje, duhet të mbajë në
memorie atë që më herët ka deklaruar, po qe se do të kërkohet nga ai të përsëritë ndonjë
pjesë të asaj që ka deklaruar, ta bëjë pa kundërshtime. Në numrin më të madh të rasteve
kjo do të kërkonte aftësi dhe përpjekje të mëdha. Si pasojë e kësaj, i dyshuari, për të
mbajtur gjithçka nën kontroll duhet të flasë ngadalë dhe me pauza për t’u menduar çka të
flasë. Gjithashtu, për arsyen e njëjtë ai do të flasë ngadalë, do të përsërit pjesë të fjalive
dhe të ngjashme. Duke qenë i koncentruar në atë që flet, ai e lë pas dore duke mos e
kontrolluar lëvizjen e duarve, i shmanget kontaktit sy në sy, sepse shikim nga punonjësi
operativ do t’ia zvogëlonte koncentrimin, të domosdoshëm për mashtrimin.
567 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 172-173. 568 Shih: Po aty. 569 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 25. 570 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 174.
191
Në anën tjetër, duhet të theksojmë edhe atë se i dyshuari nuk do të jetë gjithmonë në
situatë që të flasë dhe të mendojë çka të thotë përpara punonjësit operativ. Sepse ato në të
shumtën e rasteve e marrin me mend se çka do të pyeten, kështu që paraprakisht
mendojnë dhe parapërgatitin përgjigjet e përshtatshme. Do të jetë e kuptueshm situata kur
gënjeshtra është paraprakisht mirë e paramenduar dhe parapërgatitur, në këto raste nuk
duhen shumë aftësi dhe mund dhe kështuqë kjo lloj gënjeshtre nuk do të jetë komplekse
apo e ndërlikuar. Në rastet kur për gënjeshtrën nuk duhen aftësi dhe mundim ( sepse
paraprakisht mirë është parapërgatitur ), do të ballafaqohemi me deklarim më të shpejtë
se zakonisht ( sikur deklarata të jetë mësuar përmendësh ), mosekzistimi i gabimeve
gjatë deklarimit, për ngjarjet e më hershme të veprës ai flet pa pasur nevojë për t’u
kujtuar dhe të ngjashme571.
Në fund mundet të konstatohet se si pasojë e gënjeshtrës komplekse vjen deri te
zvogëlimi i reaksioneve simptomatike joverbale ( i dyshuari i koncentruar në
deklarimin verbal e lë anash ato jo verbal, gjegjësisht, lëvizjet e pjesëve të trupit ), kurse
në anën tjetër vjen deri te zmadhimi apo forcimi i reaksioneve simptomatike verbale (
pauzat gjatë deklarimit, fletë ngadalë, përsëritja e fjalëve, fjali të paplotësuara dhe të
ngjashme ). Megjithatë, në rastet kur gënjeshtra nuk është komplekse ( sepse
paraprakisht mirë është parapërgatitur ) duhet të pritet krejtësisht sjellje tjetër – deklarimi
i të dyshuarit është në aspekt “ideal” është jo i zakonshëm dhe si i tillë ai duhet të
tërheqë vëmendjen e punonjësit operativ, sepse ai “perfeksion” në deklarim ( pa
prezencën e reaksioneve simptomatike verbale si pauzat, folja ngadalë, përsëritjet e
fjalëve ) paraqet indicje e cila na tregon për mashtrimin e të dyshuarit. 3. Përpjekja e të dyshuarit për të kontrolluar sjelljet dhe veprimet e veta – i
dyshuari gjithë kohën mundohet t’u shmanget dhe t’i kontrollojë të gjitha manifestimet e
reaksioneve simptomatike, sepse nëpërmjet atyre ai mundet ta zbulohet, kurse këto
reaksione lindin si pasojë e ekzistimit të ndjenjës së fajësisë dhe frikës tek i dyshuari,
gjegjësisht, nga gënjeshtra komplekse. Duke tentuar që t’i shmangë këto reaksione
simptomatike, i dyshuari tenton që te punonjësi operativ të krijojë përshtypje se është
duke deklaruar të vërtetën. Megjithatë, nga përpjekjet për të bërë atë ai shfaq një sjellje jo
të zakonshme, e cila sjellje mundet ta zbulojë. Për shembull, personi i cili dëshiron të
nxjerrë ndonjë send jo të lejuar në kufi e di se të mos bëhet i dyshimtë, nuk duhet t’i
shmanget kontaktit me sy me kufitarit. Ai duke e ditur këtë, e rrit intensitetin e shikimit
ndaj kufitarit, dhe kjo sjellje duket si jonormale dhe e zakonshme, dhe me këtë, do të
tërheq vëmendjen e tij572. Gjithashtu, duke tentuar që të mos ngjallë dyshim te punonjësi
operativ nuk bënë shumë lëvizje të trupit, edhe pse njerëzit zakonisht kur flasin bëjnë më
shumë lëvizje, flet me ton të njëjtë, u shmanget pauzave gjatë foljes dhe të ngjashme. Si
pasojë e kësaj, sjelljes së tij i mungon spontaniteti, ajo është rigide, shumë e
parallogaritur, me një fjalë, jo e zakonshme dhe jonormale573.
571 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 175. 572 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 29. 573 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 177.
192
Rezultate e një numri të hulumtimeve kanë treguar se personi që gënjen më lehtë i
kontrollon manifestimet e ekspresioneve faciale, ndërsa për të është më e vështirë të
kontrollojë lëvizjet e pjesëve të trupit dhe ndryshimit të lartësisë së zërit574.
Autori Aldert Vrij me të drejtë tregon për atë se me anë të analizës së detajizuar,
faktorët e lartpërmendur që ndikojnë në intensitetin e manifestimit të reaksioneve
simptomatike verbale dhe joverbale kanë njëfarë kundërthënie. Domethënë, ndonëse si
pasojë e ekzistimit të ndjenjës së fajësisë dhe frikës mundet të pritet numër më i madh i
reaksioneve simptomatike joverbale ( e cila është si pasojë e nervozizmit dhe tensionit ),
përkundrazi përpjekja e të dyshuarit që të kontrollojë veprimet e veta dhe
gënjeshtrën komplekse e cila deklarohet, ai i lë pas dore lëvizjet e duarve, gishtave,
këmbëve, dhe kjo gjendje na sugjeron që të presim numër më të vogël të reaksioneve
simptomatike joverbale nga i dyshuari575.
Gjithashtu, si pasojë e ekzistimit të ndjenjës së fajësisë dhe frikës dhe gënjeshtrës
komplekse duhet të priten më shumë pauza gjatë deklarimit nga i dyshuari, gabime gjatë
foljes, fjali të pa plotësuara, përsëritje të fjalëve, ndërsa, në anën tjetër, tentimi i të
dyshuarit që të kontrollojë veprimet e veta na sugjeron në atë se nga i dyshuari duhet
të priten zvogëlim të numrit të këtyre reaksioneve verbale simptomatike576. Përveç kësaj,
prezenca e ndjenjës së fajësisë dhe frikës si dhe gënjeshtrës komplekse e cila thuhet,
tregon për atë se tek i dyshuari duhet të pritet shmangia e kontaktit sy në sy me
punonjësin operativ, ndërsa në anën tjetër, përpjekja e të dyshuarit të kontrollojë veprimet
e veta tregon se i dyshuari nuk do ta ndërpret këtë kontakt, që të krijojë përshtypjen e një
personi të sinqertë577.
Cili nga këto faktorë do të mbisundojë në masë më të madhe, para se gjithash varet
nga karakteristikat e personalitetit të të dyshuarit dhe nga situata në të cilën ndodh
gënjeshtra ( a është gënjeshtër komplekse ). Gjithashtu, duhet të theksojmë edhe atë se
manifestimi i reaksioneve simptomatike duhet të pritet vetëm në rastet kur tek i dyshuari
do të jetë prezent ndjenja e fajësisë dhe frikës, gjegjësisht nëse gënjeshtra do të jetë
komplekse për të cilën do të duhet aftësi mentale dhe mundim nga i dyshuari për t’ua
prezantuar me sukses. Në të kundërtën e kësaj gjendje nuk duhet të priten këto reaksione.
574 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 29. 575 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 27 576 Shih: Po aty. 577 Shih: Po aty.
193
INTERPRETIMI I REAKSIONEVE SIMPTOMATIKE VERBALE DHE
JOVERBALE I TË DYSHUARIT
1. Procedura e interpretimit të reaksioneve simptomatike verbale dhe
joverbale
Punonjësi operativ, duke vlerësuar sjelljen e të dyshuarit, duhet të jetë i vetëdijshëm
se sjellja e çdo personi kur mashtron në një masë të caktuar është e veçantë. Është fakt se
nuk ekziston ndonjë model universal i sjelljes së të dyshuarit të pafajshëm dhe kryerësit
të vërtetë, por prapëseprapë, disa karakteristika dhe sjellje të përgjithshme të caktuara
mundet t’i kenë dhe t’i bëjnë, dhe mbi bazën e tyre, do të dallojmë se cilat nga këto
karakteristika janë cilësi të të dyshuarit të pafajshëm e cilat të kryerësit të vërtetë.
Megjithatë, këto dallime kanë kryesisht dhe vetëm domethënie orientuese. Që punonjësi
operativ të mundet me sukses t’i vlerësojë sjelljet e të dyshuarit gjatë procesit të marrjes
në pyetje duhet:
1. Të vërejë dhe të kuptojë se si është sjellja e të dyshuarit në situata normale dhe
të rëndomta kur ai nuk është nën stres ( e ashtuquajtur modeli i kontrollit të
sjelljes 578).
Këtë mënyrë të sjelljes tek i dyshuari punonjësi operativ do ta vërejë para se gjithash
gjatë takimit të parë dhe në pjesën hyrëse të bisedës. Punonjësi operativ do të fillojë të
vlerësojë sjelljen e të dyshuarit në momentin kur për herë të parë do të takohet. Do t’i
japë dorën për ta përshëndetur dhe do t’i kushtojë vëmendjen asaj se i dyshuari a do ta
shtri dorën pa vullnet, a do t’i dridhet dora gjersa e shtrin, a e ka dorën të thatë dhe të
ngrohtë apo të djersitur dhe të ftohtë579. Edhe pse këto që u potencuan nuk janë dëshmi që
flasin për atë se i dyshuari diçka fsheh, por na shërbejnë si indicje se diçka jo e zakontë
ndodh tek ai. Dhe më pas punonjësi operativ nga një bisedë e rëndomtë dhe të lirë tenton
të kuptojë se si i dyshuari do të sillet në aspekt verbal dhe joverbal, kur flet për gjëra të
rëndomta, të cilat nuk kanë të bëjnë me qëllimin e bisedës, dhe si do të sillet kur ai do të
fillojë të bisedojë për ngjarjen, për të cilën zhvillohet kjo bisedë580.
Gjithashtu, punonjësi operativ duhet të ketë parasysh se disa reaksione të caktuara
simptomatike që shfaqen tek i dyshuari, jo domosdoshmërisht janë pasojë e asaj se ai nuk
tregon të vërtetën, por mund të jenë nga situata e palakmueshme në të cilën ai ndodhet.
Por kur është në pyetje i dyshuari i pafajshëm, këto ndryshime në sjellje do të jenë
prezent vetëm në fillimin e procesit të dëgjimit, gjersa ai të fillojë të ndihet se nuk ka se
578 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 35. 579 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 184. 580 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 49.
194
për çka të frikohet. Nga ky moment ai do të fillojë të çlirohet. Tendosja dhe tensioni që
ishin prezent në fillim të marrjes në pyetje tek ai do të fillojnë të largohen nga momenti
kur ai do të bindet se punonjësi operativ i beson atij në atë që i e deklaron. Në anën tjetër,
tendosja dhe tensioni te kryerësi i vërtetë nuk do të largohet, por përkundrazi, sa më
shumë që punonjësi operativ ta përballë me provat, tendosja dhe tensioni tek ai do të
rriten më shumë581.
2. Të vështrojë apo të hetojë kohën se kur reaksionet simptomatike manifestohen 582.
Numri më i madh i të dyshuarve në masë të caktuar do të shfaqin ndryshime në sjellje
e tyre, dhe kjo mundet të flasë për atë se ai nuk tregon të vërtetën. Arsyet për këtë mundet
të jenë të ndryshme, por para se gjithash është nga frika e veprës penale. Prandaj është e
rëndësishme që punonjësi operativ të vlerësojë se në cilin moment ato do të shfaqen.
Domethënë, nëse disa reaksione simptomatike të caktuara do të jenë prezent për gjatë
gjithë kohës së marrjes në pyetje, ato jo domosdoshmërish na tregojnë se i dyshuari nuk
tregon të vërtetën. Megjithatë, nëse shfaqja e tyre do të ndodh në momentet kritike dhe të
nxehta të bisedës ( të ashtuquajturat zona konfliktuale ), kur për shembull, punonjësi
operativ do t’i parashtrojë të dyshuarit pyetje të papërshtatshme, mundësia se i dyshuari
në ata moment mashtron është shumë e madhe583.
Për shembull:
Situata e I Punonjësi operativ: “Besim, më thuaj sinqerisht, i ke keqpërdorur t’i parat që të jenë
lënë në besim?”
I dyshuari: ( Pauzë për disa sekonda, dhe pas kësaj do të pasojë dhënia e përgjigjes në
pyetjen e parashtruar ) “Jo, nuk i kam keqpërdorur”.
Situata e II
Punonjësi operativ: “Besim, më thuaj sinqerisht, a i ke keqpërdorur ti parat që të jenë
lënë ty në besim?”
I dyshuari: “Jo, nuk i kam keqpërdorur” ( kontaktin sy në sy nuk e ndërpret dhe
përgjigjja është spontane ).
Në situatën e parë ky veprim do të llogaritet si i ashtuquajtur veprim i paramenduar,
me qëllim të përfitimit të kohës për të menduar përgjigjen, kurse, në situatën e dytë kur i
dyshuari nuk ka nevojë të mendojë përgjigjen menjëherë e jep.
2. Vështrim objektiv i sjelljeve të të dyshuarit 584.
Punonjësi operativ duhet t’u shmanget paragjykimeve të cilat tek ai ekzistojnë lidhur
me fajësinë e të dyshuarit. Kështu që, nëse tek ai ekziston besimi se i dyshuari nuk është
fajtor, gjegjësisht se është fajtor, mundësia është e madhe që punonjësi operativ mbi
bazën e këtij besimi të bëjë edhe komentimin apo interpretimin e reaksioneve
581 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 218. 582 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 35-36. 583 Shih: Po aty. 584 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 53.
195
simptomatike tek i dyshuari. Prandaj duhet që punonjësi operativ besimin e vet lidhur me
fajësinë e të dyshuarit ta ndërtojë gjatë procesit të marrjes në pyetje, e jo ta paragjykojë
paraprakisht585. Dhe këtë bindje ai nuk duhet t’ia bëjë me dije të dyshuarit. Nëse bindja e
punonjësit operativ do të jetë e gabuar lidhur me fajësinë e të dyshuarit, pasojat e kësaj do
të jenë të mëdha. Domethënë, të paramendojmë sikur punonjësi operativ ka krijuar
bindje të gabuara dhe mendon se i dyshuari është fajtor, kurse ai realisht nuk është. Në
këtë rast frika tek i dyshuari do të rritet, sepse punonjësi operativ nuk i beson atij, edhe
pse ai flet të vërtetën. Si pasojë e këtij gabimi tek i dyshuari i pafajshëm do të fillojnë të
manifestohen reaksione simptomatike që janë si karakteristikë e kryerësit të vërtetë. Të
analizojmë situatën e kundërt, kur kryerësin e vërtetë punonjësi operativ do ta llogaritë të
pafajshëm. Në këtë rast, kur ai do të vërejë se punonjësi operativ ka krijuar bindjen se ky
është i pafajshëm, kryerësi i vërtetë do të fillojë të çlirohet dhe të ndihet jo i merakosur.
Si pasojë e kësaj, ai nuk do të manifestojë reaksione simptomatike që janë karakteristikë e
kryerësit të vërtetë, që zakonisht nëse nuk ndodh ky gabim, ato reaksione do të ishin të
ndryshme nga këto.
Nëse punonjësi operativ dëshiron të arrijë deri te e vërteta dhe të mos krijojë bindje të
gabuara duhet medoemos të jetë i çliruar nga subjektivizmi, njëanshmëria, procedim me
suetë dhe qëndrime të tjera të ngjashme586, sepse në të kundërtën kjo gjendje do ta çojë në
drejtim të gabuar, e jo në atë drejtim ku ai synon, e që është zbulimi i së vërtetës, lidhur
me një ngjarje kriminale.
585 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 53-54. 586 Shih: Po aty.
196
2. Rëndësia apo vlera provuese e reaksioneve simptomatike e të
dyshuarit
Pra, pasi që punonjësi operativ të përdorë të ashtuquajturën model kontrolli të sjelljes
të të dyshuarit, ajo që duhet të bëjë më pas kur e kemi fjalën për vlerësimin e sjelljeve
verbale dhe joverbale të të dyshuarit, është krahasimi i atij modeli të sjelljes, me sjelljen
që i dyshuari i shpreh gjatë procesit të marrjes në pyetje. Çdo largim apo ndryshim nga
modeli i sjelljes, kur të dyshuarit do t’i parashtrohet ndonjë pyetje e papërshtatshme, nuk
do të merret si dëshmi se i dyshuari mashtron, por kjo do të llogaritet si indicje që na
shpie në konstatime të atilla. Domethënë, karakteristika bazike e çdo reaksioni
simptomatik të veçantë është:
fragmentarizmi587 ( ajo tregon vetëm për një fragment të fotografisë së
përgjithshme të fajësisë së të dyshuarit ) dhe
ndërlidhja588 ( ajo si e vetme me masë të vogël të besueshmërisë tregon lidhur
me fajësinë e të dyshuarit, por më shumë reaksione simptomatike që janë të
ndërlidhura njëra me tjetrën dhe që përjashtojnë ekzistimin e çdo gjendje tjetër
faktike kontestuese, me besueshmëri të lartë mundet të na tregojë për
mashtrimin, gjegjësisht për fajësinë e të dyshuarit ).
Gjatë parashtrimit të pyetjes nga punonjësi operativ i dyshuari me sjelljet e tij verbale
dhe joverbale do të shfaqë më shumë reaksione simptomatike, dhe në këto raste kemi të
bëjmë me një grup më të madh të indicjeve. Për shembull, pasi punonjësi operativ të
parashtrojë pyetjen, i dyshuari do të ulë shikimin, do të prekë hundën, do të kryqëzojë
këmbët dhe do të ndryshojë pozitën e tij të uljes në karrige589. Dhe më pas, në pyetjen e
parashtruar nuk do të përgjigjet menjëherë, por do t’i duhet pak kohë për t’u menduar.
Reaksionet simptomatike të veçanta janë të pamjaftueshme që me besueshmëri të
tregojnë për fajësinë, gjegjësisht pafajësinë e të dyshuarit, mirëpo grupimi i tyre si ata
verbale, ashtu edhe ata joverbale, dhe në rastet kur ata do të jenë midis tyre të
ndërlidhur dhe jo përjashtuese, do të rrisin probabilitetin e bindjes te punonjësi
operativ se i dyshuari mashtron.
587 Shih: Po aty, fq. 55. 588 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 55-56. 589 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 222.
197
3. Problemet që vështirësojnë interpretimin e reaksioneve simptomatike
verbale dhe joverbale të të dyshuarit
Interpretimi i fotografisë simptomatike dhe në bazë të vlerësimit se a është i dyshuari
që merret në pyetje kryerësi i vërtetë i veprës penale, është shumë e ndërlikuar. Edhe pse
disa manifestime të fotografisë simptomatike nuk janë plotësisht nën kontroll të vullnetit
të të dyshuarit, manifestimi i tyre nuk mundet të jetë shenjë e sigurt e fajësisë së tij.
Shqetësimi i të dyshuarit, shenjat e nervozizmit që janë prezent tek ai etj, flasin për
mungesën e ekuilibrit psikik të tij, e cila është e provokuar nga tensionimi i brendshëm i
tij. Megjithatë, parashtrohet pyetja se nga cilat shkaqe është e provokuar ajo tendosje
apo tension. A është si pasojë e fajësisë së tij apo nga diçka tjetër. Kjo gjë nuk është edhe
aq e lehët për t’u konstatuar për shkak të këtyre arsyeve:
1. Nga jo njëllojshmëria e shfaqjes së reaksioneve simptomatike - Persona të
ndryshëm, për gjëra të ndryshme kanë përjetime të ndryshme, dhe mu për këtë, në ato
gjëra reagojnë në mënyrë të ndryshme. Gjersa një lloj i tyre shumë me sukses i
kontrollojnë sjelljet e tyre dhe i fshehin përjetimet e tyre të brendshme, të tjerët në këtë
nuk kanë sukses. Do të marrim si shembull një kryerës joemocional. Manifestimi i
fotografisë së tij simptomatike nuk është shumë e shprehur për arsye se ata nuk ndien
brejtje të ndërgjegjes as pendim për veprën penale të kryer. Ndjenja e frikës dhe
tensionit e shprehur me anë të pjesëve të trupit te kjo kategori e kryerëseve të veprës
penale është shumë e vogël dhe e dobët, kryesisht në situatat kur ata janë të sigurt se
kundër tyre nuk ekzistojnë prova të forta.
Në anën tjetër, kemi persona me simptome shumë intensive të manifestimit të
përjetimeve të tyre të brendshme. Për shkak të arsyeve të parëndësishme ( ndonjëherë
është e mjaftueshme që vetëm të dyshohet në sinqeritetin e tyre ) këto persona do të
shfaqin në masë të madhe simptomat e frikës, pasigurisë, tensionit etj590. Për këtë shkak,
punonjësi operativ duhet të jetë i vetëdijshëm dhe për çdo rast konkret të ketë parasysh
edhe dallimet midis njerëzve. Domethënë, disa njerëz në situata stresi reagojnë me vrull,
për dallim nga disa të tjerë reagojë ngadalë. Gjithashtu, ajo që për dikë është situatë e
stresuar, për dikë nuk është. Sipas kësaj, parakusht i rëndësishëm për interpretim të drejtë
të fotografisë simptomatike është që paraprakisht të njohim mirë e personalitetin e të
dyshuarit.
2. Shumëllojshmëria e domethënies së reaksioneve simptomatike - Reaksionet
simptomatike si lëvizet e këmbëve, shikimi anash ( shmangia e kontaktit sy në sy ),
fshirja e shputave të djersitura apo zverdhja e fytyrës, ndryshimi i shpeshtë i pozitës së
uljes etj, mundet të na tregojnë për fajësinë e të dyshuarit, mirëpo jo detyrimisht. Shfaqja
e tyre mundet të jetë pasojë edhe e ndonjë arsye tjetër jo vetëm e fajësisë së të dyshuarit,
590 Shih: Bender, Roder, Nack., Tatsachenfestellung vor Gericht, Germay, 2008, fq. 173.
198
për shembull, qasja jo e drejtë dhe adekuate e punonjësit operativ ndaj të dyshuarit591 (
bërtitja ndaj të dyshuarit, goditja e tavolinës etj ) krijojnë tek i dyshuari ndjenjën e frikës
se nuk do të kenë mundësi të vërtetojnë pafajësinë e tij. Përveç kësaj, i dyshuari mundet
të ndodhet në gjendje në të ashtuquajturën konfuzion forenzik që manifestohet me
zverdhje, skuqje, dridhej, djersitje, mërrolje dhe zakonisht shfaqen tek ata persona që për
herë të parë e kanë këtë kontakt me personat zyrtarë të policisë, apo të gjykatësit hetues
në hapësirat zyrtare592.
Reaksionet simptomatike të shfaqura në situatat paraprakisht të potencuar, mundet të
na tregojnë për fajësinë e të dyshuarit, e cila realisht nuk ekziston, gjegjësisht, punonjësin
operativ do ta çojë në huti lidhur me fajësinë e të dyshuarit. Nga kjo që u tha mundet që
të konstatohet kjo: duhet të kihet parasysh se reaksionet simptomatike të njëjta në
situata të ndryshme mundet të kenë domethënie të ndryshme, prandaj para punonjësit
operativ, i cili përpiqet të interpretojë fotografinë simptomatike të të dyshuarit
parashtrohet problem i ri – problemi i shumëllojshmërisë në domethënie e reaksioneve
simptomatike. Lidhur me atë që paraprakisht u tha, mundet të parashtrohet pyetja: “Si të zvogëlohet
shumëllojshmëria e domethënies së reaksioneve simptomatike?”, gjegjësisht, “Si
punonjësi operativ duhet të sillet, që në njërën anë të zvogëlojë frikën e të dyshuarit të
pafajshëm, kurse në anën tjetër, të rrisë pasigurinë e kryerësit të vërtetë?”. Që kjo të jetë
e mundur, është e nevojshme që punonjësi operativ, në njërën anë të krijojë atmosferë të
qetë, me besim të ndërsjellët me të dyshuarin, kurse, në anën tjetër, ai duhet të krijojë
përshtypje se është person që pa kompromis gjurmon për të vërtetën. Nëse në këtë do të
ketë sukses, punonjësi operativ do të zvogëlojë frikën tek i dyshuari i pafajshëm, sepse ai
vëren se pafajësia e tij mundet të vërtetohet, gjersa reaksionet simptomatike tek i dyshuari
i pafajshëm do të shfaqen në masë të vogël dhe me kalimin e kohës ndoshta edhe do të
zhduken plotësisht. Në të njëjtën kohë, kryerësit të vërtetë ia bënë me dije dhe i sugjeron
se nuk do ta ketë të lehtë aspak që ta mashtrojë atë, dhe kjo gjendje te kryerësi i vërtetë
do të rrisë frikën e tij nga zbulimi dhe dënimi, dhe me vetë këtë edhe shfaqjen e theksuar
e reaksioneve simptomatike, të cilat na tregojnë për fajësinë e tij.
3. Subjektivizmi i punonjësit operativ - Njëra nga shkaqet esenciale e interpretimit të
gabuar të manifestimit të fotografisë simptomatike është qëndrimi subjektiv i punonjësit
operativ. Domethënë, për shkak të qëndrimit të tij negativ lidhur me kriminalitetin dhe
kriminelët, punonjësi operativ mundet me pavetëdije në mënyrë selektive të kujdeset
vetëm për ato simptoma të sjelljes që do të përputhen me qëndrimin e tij paraprakisht të
formuar, kurse ata që bien në kundërshtim me këtë qëndrim dhe version paraprak të mos i
përfill. Si rezultat i këtij qëndrimi do të jetë vlerësimi i gabuar593.
591 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 222. 592 Shih: Krivikopic, V., Kriminalistika taktika III, Policiska akademija Beograd, 1997, fq.83. 593 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 166.
199
Në interpretimin e fotografisë simptomatike të të dyshuarit rëndësi të theksuar ka
edhe intuita që e posedon punonjësi operativ, nëpërmjet të cilës ai ka mundësi të “lexojë”,
apo të vlerësojë njerëzit, personalitetin e tyre dhe sjelljen594.
Besueshmëria e interpretimit të fotografisë simptomatike varet edhe nga aftësitë e
punonjësit operativ për të vërejtur dhe detektuar reaksionet simptomatike. Që në këtë të
jetë i suksesshëm, është e domosdoshme që ai vazhdimisht t’i stërvitë dhe ushtrojë
aftësitë e veta që njëkohësisht t’u qasjet në mënyrë selektive disa reaksioneve joverbale
edhe përcjelljen e përmbajtjes së deklarimit verbal të të dyshuarit.
4. Interpretimi i reaksioneve simptomatike jo verbale dhe verbale –
rezultatet e disa hulumtimeve shkencore
A ekziston dhe nëse po, cilët janë ato dallime në sjellje midis personave që
mashtrojnë dhe atyre që flasin të vërtetën, është pyetje që ka tërhequr vëmendjen për një
kohë të gjatë të shkencëtarëve të botës.
Nga hulumtimet e realizuara është tentuar që të kuptohet se cilat janë ata reaksione
simptomatike joverbale, që në masë më të madhe manifestohen tek personi që nuk flet të
vërtetën, për dallim nga ai që deklaron të vërtetën. Duke i analizuar me kujdes ato
hulumtime do të vërehet se ekziston pajtueshmëri vetëm në tri lloje të reaksioneve
simptomatike joverbale, gjegjësisht, personi që mashtron bën më pak lëvizje të duarve,
gishtërinjve dhe këmbëve me shputat, për dallim nga ato që flasin të vërtetën595. Kjo
mundet të interpretohet si pasojë e kompleksitetit të gënjeshtrës ( sepse vëmendja e tij që
mashtron është e orientuar te gënjeshtra, prandaj nuk bënë lëvizje të pjesëve të trupit, si
dhe kontrollimi i këtyre lëvizjeve ka si qëllim që i dyshuari të mos japë sinjale dhe
mesazhe tjera me anë të lëvizjeve të trupit, të cilat ndonjëherë bien në kundërshtim me
atë që ai e deklaron ).
Sa u takon reaksioneve simptomatike verbale hulumtimet kanë arritur pajtueshmëri
vetëm në dy lloje të reaksioneve simptomatike verbale, gjegjësisht, gjatë deklarimit i
dyshuari që mashtron volumin e zërit e ka pak më të lartë ( si pasojë e kësaj me siguri
është gjendja e stresit ) dhe ata bëjnë më shumë pauza gjatë deklarimit ( dhe kjo mundet
të jetë si pasojë e fitimit të kohës për t’u menduar më shumë lidhur me atë që deklaron ),
për dallim nga personi që flet të vërtetën596.
594 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 35-36. 595 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq.34. 596 Shih: Po aty, fq. 36.
200
Lidhur me reaksionet simptomatike verbale dhe joverbale të tjera nuk ka kundërshtim
midis autorëve të hulumtimit, por nuk mundet të nxirret përfundim në ekzistimin e lidhjes
së qartë midis reaksioneve simptomatike të tjera dhe gënjeshtrës597.
Duhet të theksohet se rezultatet e hulumtimeve nuk tregojnë se zëri i të gjitha
njerëzve kur nuk flasin të vërtetën është me ton të lartë, sepse ka njerëz që edhe kur flasin
të vërtetën e kanë tonin pak të lartë dhe kjo është cilësi e disa personave. Këta rezultate
dhe hulumtime nuk e kanë vërtetuar tezën e ekzistimit të një “modeli” universal të
sjelljes së personave kur nuk flasin të vërtetën, por për ata që besohet më shumë se
shfaqen si pasojë e mashtrimit ( si ato verbale, ashtu edhe ato joverbale ) tek ata
persona. Ashtu që çdo person që nuk flet të vërtetën jo domosdoshmërisht duhet të
shfaqë këto sjellje, gjithashtu, shfaqja e këtyre sjelljeve jo gjithherë dhe detyrimisht do
të thotë se deklarimi i atij personi është i rrejshëm. Gjithashtu, ata sjellje do të jenë në
masë më të madhe të manifestuar nëse ndjenja e frikës dhe e fajësisë tek ato persona
do të jetë më fuqishëm e shprehur, dhe mashtrimi që bëhet të jetë më delikat dhe
kompleks.
Gjatë procesit të marrjes në pyetje, i dyshuari i koncentruar në kontrollin e
përmbajtjes së deklarimit verbal, disa pjesë të trupit i kontrollon më mirë, ndërsa disa të
tjera pjesërisht apo aspak598. Për dallim nga fytyra, lëvizjet e duarve mundet në masë më
të madhe të flasin për mashtrimin e të dyshuarit, apo konkretisht lëvizjet dhe pozita e
këmbëve, sepse këmbët janë pjesë e trupit lëvizjet e së cilave më së paku bëhen me
vetëdije. Duhet të theksojmë edhe atë se mashtrimi duke përdorur edhe pjesët e trupit, për
numrin më të madh të njerëzve është shumë e vështirë, sepse atyre për këtë u mungon
përvoja. Sepse atyre në përditshmëri rrallë herë u vjen situata që me intensitet dhe
paramendim të mashtrojnë. Megjithatë, disa njerëz mashtrimin me paramendim shumë
shpesh e bëjnë ( politikanët, artistët, tregtarët...), dhe me vet këtë, ato në mashtrim janë
shumë të shkathët dhe të aftë.
597 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 35-36. 598 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 58.
201
5. Raporti “subjektiv” dhe “objektiv” i reaksioneve simptomatike
Kur marrim parasysh se njerëzit kanë bindjen e tyre lidhur me atë se si duket sjellja e
personave që nuk flasin të vërtetën, në këtë rast parashtrohet pyetja se deri në cilën masë
ato e kanë me vend këtë bindej, gjegjësisht, në cilën masë ekziston dallimi midis
reaksioneve simptomatike “subjektive” ( reaksione simptomatike që sipas pritjes së
njerëzve shfaqen gjatë mashtrimit dhe ndaj cilave ata duhet të orientojnë vëmendjen e
tyre, për të zbuluar mashtrimin e bashkëbiseduesit të tyre ) dhe ato “objektive”
( reaksione simptomatike për të cilat shkencërisht është e vërtetuar se shfaqen shpeshherë
te personat që mashtrojnë )599. Pse kjo është e rëndësishme për t’u vërtetuar? Domethënë,
njerëzit shpeshherë kanë bindje të gabuar lidhur me atë se cilat reaksione simptomatike
tregojnë se ndonjë person nuk flet të vërtetën. Si pasojë e kësaj është ajo se ata njerëz
janë më pak të suksesshëm, kur është në pyetje zbulimi i mashtrimit. Deri në cilën masë
ekziston përputhshmëria e reaksioneve simptomatike subjektive dhe objektive tregon
hulumtimi i autorit Vrij. A600. Sipas të cilit në njërën anë i ka renditur ata reaksione
simptomatike manifestimi i të cilave, sipas mendimit të shumicës së njerëzve, duhet të
priten të shfaqen te personat, të cilët nuk flasin të vërtetën ( reaksione simptomatike
subjektive ), dhe në tjetrën anë ka renditur ata reaksione simptomatike, të cilët sipas
rezultateve nga hulumtimet e deritanishme shkencore, ekziston besim dhe bindje e madhe
se do të manifestohen gjatë deklarimit të rrejshëm të ndonjë personi ( reaksione
simptomatike objektive )601.
Sipas renditjes së reaksioneve simptomatike objektive gjatë shfaqjes së mashtrimit,
më së shumti shfaqen si “zëri më i lartë” dhe “pauzat e gjata gjatë deklarimit”. Kur
flasim për sjelljet joverbale duhet të pritet të shfaqen lëvizjet e zvogëluara të duarve,
gishtave, këmbëve dhe shputave602.
Në anën tjetër, ashtu siç tregon hulumtimi në renditjen e “reaksioneve simptomatike
subjektive” te numri më i madh i njerëzve ekziston bindja se përafërsisht të gjitha
reaksionet simptomatike subjektive si gabimet gjatë deklarimit, deklarimi i ngadalë,
pauzat e gjata pas pyetjeve, shmangia e kontaktit sy në sy, kruajtja e kokës,
599 Shih:Edhe pse shfaqja e shpeshtë e reaksioneve objektive është e vërtetuar në rrugë shkencore gjatë
kohës kur personi deklaron mashtrimin, në asnjë mënyrë nuk duhet të nxjerrim përfundimin se ekziston
ndonjë model i veçantë i sjelljes si karakteristikë e personave që nuk flasin të vërtetën. Nëse kjo do të ishte
ashtu zbulimi i mashtrimit nuk do të ishte problem. Edhe pse model i atillë i sjelljes nuk ekziston, duhet të
theksojmë se ekziston mundësia se shfaqja e sjelljeve të caktuara te personat që nuk flasin të vërtetën, për
dallim nga ato që flasin të vërtetën ekziston besimi se manifestimi i atyre sjelljeve është më e vogël. Me
nocionin indikator objektiv apo të vërtetë përcaktohen sjelljet për të cilat ekziston mundësi e madha
se do të manifestohen te personat që nuk flasin të vërtetën. 600 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 38.. 601 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 64. 602 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 40.
202
ndryshimi i pozicionit të uljes, lëvizja e shputës dhe gishtërinjve, tregojnë për atë se
ndonjë person mashtron603.
Në bazë të analizave dhe të dhënave nga hulumtimi, mundet të konstatohet se njerëzit
në masë të madhe kanë pasur bindje të gabuar lidhur me reaksionet simptomatike që na
tregojnë se dikush a e flet të vërtetën. Rezultatet se disa hulumtimeve të realizuara
shkencore, ku në funksion të pyetësve kanë qenë punonjësit e policisë dhe të doganave,
kanë treguar se mundësia e zbulimit të gënjeshtrës në bazë të reaksioneve simptomatike
nga ana e këtyre kategorive të të pyeturve është midis 45% - 60%604. Nga këto të dhëna
mundet të konstatohet se ky nivel i zbulimit të mashtrimit mbi bazën e reaksioneve
simptomatike është i pakënaqshëm.
603 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 40. 604 Shih: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq.74-82.
203
KREU VI
PËRFUNDIMI I MARRJES NË PYETJE I TË DYSHUARIT
1. Vërejtje hyrëse
Faza e fundit e angazhimeve të marrjes në pyetje është përfundimi i tij. Gjatë kësaj
faze detyra e punonjësit operativ është të plotësojë dokumentacionin që ka lindur si
rezultat i realizimit të detyrave të marrjes në pyetje ( para se gjithash procesverbalin e
marrjes në pyetje. Për veprimet të cilat i ndërmarrin dhe për faktet dhe rrethanat e
konstatuara nga hetimet e tyre, policia përpilon procesverbal, fotografi ose shënim zyrtar,
neni 70, paragrafi3605).
Shikuar në aspekt të pyetësit, detyrat e marrjes në pyetje të të dyshuarit mundet të
përfundohen me sukses ose pasukses. Nëse nisemi nga ajo se qëllimi i fundit i realizimit
të marrjes në pyetje është vërtetimi i të vërtetës, mundet të thuhet se ajo është e
përfunduar me sukses nëse:
është vërtetuar baza e dyshimit lidhur me fajësinë e personit, i cili është marrë
në pyetje, kurse mënyra më e mirë që kjo të bëhet, është fitimi apo marrja e
pohimit, apo pranimit të plotë dhe të vërtetë nga i dyshuari;
është demantuar ekzistimi i bazës së dyshimit lidhur me fajësinë e personit që
është marrë në pyetje;
është mundësuar realizimi i përgjigjeve për të gjitha pyetjet e “arta” të
kriminalistikës;
është mundësuar të mblidhen edhe prova të tjera materiale dhe personale;
janë mënjanuar apo refuzuar të gjitha gjërat jologjike dhe të gjitha moskuptimet,
të cilët kanë ekzistuar lidhur me kryerjen e veprës penale për arsyen e së cilës
ndërmerret marrja në pyetje.
Kështu pra, në cilën masë do të jenë të realizuara kërkesat paraprakisht të potencuar,
marrja në pyetje do të llogaritet në masë më të madhe apo më të vogël i realizuar në
mënyrë të suksesshme. Në anën tjetër, ndonjëherë nuk do të jetë në gjendje që të thyejë
energjinë e rezistimit të të dyshuarit. Kështu që, në atë rast, puna e marrjes në pyetje
aspak nuk do të kontribuonte në zbardhjen dhe argumentimin me anë të provave të veprës
penale, për arsyen e së cilës edhe ndërmerret. Shkaqet për përfundim të pasuksesshëm të
marrjes në pyetje munden të jenë të ndryshëm: koha e pamjaftueshme, mosdisponimi
me material provues të mjaftueshëm, me të cilin gjatë ballafaqimit me të dyshuarin do
605 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
204
të na mundësonte që të shkatërronim versionin mbrojtës të pavërtetë të të dyshuarit,
punonjësi operativ me përvojë të pamjaftueshme etj 606.
Mossuksesi i punonjësit operativ që të thyejë rezistimin e të dyshuarit, dhe ky
përfundim jo me sukses i marrjes në pyetje, nuk guxon që të jetë motiv për sjellje të keqe
ndaj të dyshuarit, përdorim të kanosjes, si dhe lloje të tjera të “zbrazjes emocionale”, apo
veprime që do të na çonin në deklarim me detyrim. Në situata të këtilla
domosdoshmërisht duhet të vijë në shprehje profesionalizmi i pyetësit. Marrja në pyetje
jo i suksesshëm i të dyshuarit është humbje vetëm e një “beteje”, por jo edhe humbje
edhe e “luftës”, sepse puna e zbardhjes dhe argumentimit me prova materiale të veprës
penale do të vazhdojë më tej. Gjithashtu, konfrontimi i punonjësit operativ me të
dyshuarin nuk është e mirë nga arsyeja që marrëdhëniet e mira reciproke midis të
dyshuarit dhe pyetësit munden të na shërbejnë për ndonjë dëgjim eventual tjetër të
ardhshëm.
Në fazën e përfundimit të marrjes n. pyetje të të dyshuarit në shprehje vjen:
Përpunimi dhe rregullimi i dokumentacionit të marrjes në pyetje
( procesverbalet, neni 70, paragrafi 3607 );
Largimi i të dyshuarit nga hapësirat për marrje në pyetje. Procesi i marrjes në
pyetje për pyetësin nuk llogaritet i përfunduar, sepse ajo që pason është –
vrojtimi dhe analizimi i lëshimeve eventuale të pyetësit gjatë procesit të marrjes
në pyetje 608.
606 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 60. 607 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
608 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 228.
205
2. Dokumentimi i deklaratës të të dyshuarit me procesverbal
Edhe pse dokumentimi ( regjistrimi, sigurimi ) i deklarimit të të dyshuarit parimisht
realizohet në fund të procesit të marrjes në pyetje, ajo nuk është pjesë më pak e
rëndësishme e këtij procesi, por përkundrazi – pa marrë parasysh se në cilën masë procesi
i marrjes në pyetje është realizuar me efikasitet nuk do të kishte asnjë vlerë, nëse
dokumentimi i tij nuk do të realizohej sipas rregullit. Për çdo veprim të ndërmarrë gjatë
procedurës penale shkruhet procesverbal në të njëjtën kohë kur ushtrohet veprimi, e kur
kjo nuk është e mundur, atëherë shkruhet menjëherë pas kësaj ( neni 204 paragrafi 1 )609.
Kur marrja në pyetje në procedurë paraprake, marrja e deklaratës në procedurë paraprake
ose mundësia hetuese e veçantë duhet të regjistrohen audio ose të regjistrohen audio dhe
video, kopja e regjistrimit i bashkëngjitet procesverbalit ( neni 204 paragrafi 5 )610.
Domethënë, nëse nisemi nga ajo që procesverbali i marrjes në pyetje të të dyshuarit
mundet të posedojë vlerë provuese në procedurë penale, mangësitë në përpilimin e tij,
konkretisht ato të natyrës procedurale, ndonjëherë mundet të na çojë deri te lirimi nga
përgjegjësia e kryerësit të veprës penale.
Ekzistojnë dy teknika bazike për përpilimin e procesverbalit: përpilimi i
procesverbalit pasi që deklarimi i të dyshuarit është realizuar në tërësi, apo përpilimi i
procesverbalit paralelisht me dhënien e deklaratës611. Të dyja teknikat kanë përparësitë
dhe mangësitë e tyre. Kështu që, përparësitë e teknikës së parë përbëhet nga ajo që i
dyshuari nuk ndërpritet gjatë deklarimit të tij. Ndërprerja e deklarimit me qëllim të
shënimit të saj, jo vetëm që do ta prishte rrjedhën e mendimit të të dyshuarit, por edhe
do ta tërhiqte edhe vëmendjen e punonjësit operativ nga manifestimi i fotografisë
simptomatike e të dyshuarit. Përveç kësaj, pauzat gjatë deklarimit e cila bëhet nga nevoja
për të shënuar atë që deklarohet, do t’i krijonin mundësinë të dyshuarit të mendohet
lidhur me atë që e deklaron, të korrigjojë diçka që ka thënë, apo të shmangë kundërthëniet
eventuale të deklaratës së tij dhe të ngjashme.
Gjithashtu, ashtu siç potencon edhe autori Z. Roso, që në momentin kur i dyshuari
vëren se punonjësi operativ e merr lapsin kimik në dorë, ai spontanisht do ta ndalë
deklarimin, dhe kjo situatë krijon mundësinë për rezistim. Lapsi kimik në dorë flet për
seriozitetin e situatës, dhe kjo do të ndikojë që deklarimi të jetë i kontrolluar dhe sa me
më pak informacione612. Kjo teknikë kërkon që përpilimi i procesverbalit të bëhet nga
vetë punonjësi operativ, i cili duhet mirë të memorizojë atë që deklarohet, i cili veprim
gjithmonë është i përcjellë nga rrezikun latent që diçka ka të dhënat të lëshohet dhe mos
të shënohet. Në anën tjetër, nëse procesverbali do të përpilohet paralelisht me dhënien e
609 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 610 Shih: Po aty. 611 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 228. 612 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 285.
206
deklaratës, praktikisht do të eliminohet mundësia e lëshimit dhe harresës, dhe për këtë
biseda shpeshherë duhet të ndërpritet që pyetësi të shënojë çdo segment të deklarimit.
Nëse nisemi nga ajo se çdonjëra nga teknikat paraprakisht të potencuara kanë
mangësitë dhe përparësitë e veta, parashtrohet pyetja se si të shfrytëzohen në të njëjtën
kohë vetëm përparësitë e tyre dhe të shmangim mangësitë. Kjo do të arrihet nëse gjatë
marrjes në pyetje do të kemi edhe një person që do të mbajë procesverbalin. Ai do të
shkruante çdo fjalë të të dyshuarit, dhe njëkohësisht pyetësi do të kishte mundësi që me
vëmendje dhe kujdes të vëzhgonte bashkëbiseduesin. Kjo do të ishte zgjedhje e mirë, por
edhe kjo mënyrë ka anën negative, sepse prezenca e më shumë personave mund ta çonte
të dyshuarin në “mbyllje” dhe mos të jepte informacione të nevojshme. Tani për tani si
zgjidhje më e përshtatshme do të ishte përpilimi i procesverbalit sipas segmenteve – i
dyshuari do të deklarohet lidhur me rrethanat dhe faktet që janë në lidhshmëri njëra me
tjetrën dhe ato do të shënohen në procesverbal.
Gjatë përpilimit të procesverbalit duhet t’u përmbahemi rregullave vijuese:
Deklarimi i të dyshuarit shënohet në procesverbal në formë rrëfimi, kurse
pyetjet e parashtruara dhe përgjigjet për ato do të shënohen në procesverbal
vetëm kur kanë të bëjnë me gjërat që kanë lidhje me veprën penale.
Në procesverbal do të shënohen pikat kryesore të përmbajtjes së deklarimit me
të njëjtën gjuhë dhe terme që përdor i dyshuari. Procesverbalit duhet t’i
bashkëngjisim edhe skicën apo skemën që i dyshuari e ka hartuar gjatë
deklarimit. Nga i dyshuari mundet të kërkohet që vetë me dorën e tij ta shkruaj
atë që ka deklaruar, i cili dorëshkrim do t’i bashkëngjitet procesverbalit. Kjo
deklaratë e shkruar nga vetë ai nuk ka vlerë provuese, mirëpo është bindëse në
kuptim të informimit. Kjo preferohet në situatë kur i dyshuari do të pranojë
veprën e kryer. Përveç kësaj, kjo mënyrë e ngushton hapësirën e manovrimit të
të dyshuarit që diçka që vetë ka shkruar dhe deklaruar më vonë ta mohojë ( neni
204 )613.
Personi i marrë në pyetje ka të drejtë që ta lexojë apo të kërkojë që t’i lexohet
procesverbali. Për këtë është i obliguar ta informojë punonjësi operativ, dhe në
procesverbal do të potencohet se a është informuar i dyshuari dhe a është lexuar
procesverbali ( neni 207 )614.
Procesverbali duhet të firmoset edhe nga i dyshuari, nëse ai është i përbërë nga
më shumë fletë, i dyshuari do të firmos çdo fletë ( neni 207 pragrafi 2 )615.
Nëse i dyshuari do ta refuzojë procesverbalin, kjo do të konstatohet në te dhe do
të potencohen arsyet e refuzimit ( neni 207 paragrafi 9 )616.
Nëse i dyshuari do të shpreh ndonjë vërejtje lidhur me përmbajtjen e
procesverbalit, në procesverbal do të potencohen edhe ato vërejtje ( neni 207
pargrafi 7 )617.
613 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 614 Shih: Po aty. 615 Shih: Po aty. 616 Shih: Po aty. 617 Shih: Po aty.
207
Në procesverbal nuk guxon të fshihet, të shtohet apo të ndryshohet diçka. Çdo
ndryshim, përmirësim dhe plotësim do të vendosen në fund të procesverbalit dhe
detyrimisht do të verifikohen nga personat që e kanë firmosur atë ( neni 206
paragrafi 1 dhe 2 )618.
Që t’i shmangim mangësitë e deklarimit të të dyshuarit të dokumentuara me
procesverbal, pyetësi nuk duhet t’i shkruajë gjërat sipas kuptimit të vet, duke dashur që të
sqarojë atë që i dyshuari ka deklaruar. Kjo nuk preferohet, nga shkaku se çdo ndryshim
minimal mundet më pas të përdoret nga i dyshuari si bazë për të mohuar deklarimin e tij.
Që të shmangim kundërthëniet midis asaj që shkruhet dhe asaj që deklarohet, duhet që
deklarimi i të dyshuarit të fiksohet edhe me incizime audio-vizuale, e cila është si
mënyrë plotësuese e dokumentimit të deklarimit ( neni 208 )619.
3. Dokumentimi i deklaratës të të dyshuarit në mënyrë audio –
vizuale
Seancat e zbatueshme të marrjes së deklaratës në procedurë paraprake ose të
mundësisë hetuese të veçantë, apo marrja tjetër në pyetje sipas nevojës, regjistrohet me
video ose audio në përputhje me procedurën vijuese ( neni 208 paragrafi 1 )620.
4. Procesverbali i shkruar i marrjes në pyetje përmban:
4.1. faktin se marrja në pyetje është incizuar në mënyrë audio ose video;
4.2. emrin e personit i cili e ka bërë incizimin;
4.3. emrin e personave të pranishëm gjatë seancës së incizimit;
4.4. faktin se personi që merret në pyetje është njoftuar më parë për vendimin e incizimit
të marrjes në pyetje;
4.5. nëse incizimi është riprodukuar;
4.6. përmbledhjen e deklaratës;
4.7. kopjet e provave të cilat i janë treguar personit i cili është marrë në pyetje ( neni
208 paragrafi 4 )621. Nëse ndodh ndonjë gabim teknik gjatë incizimit audio ose incizimit
audio dhe video, personi marrja në pyetje e të cilit është duke u incizuar njoftohet për
këtë gabim teknik gjatë incizimit dhe rimerret në pyetje prapë lidhur me çështjet apo
përgjigjet incizimi i të cilave është ndikuar nga gabimi teknik, ose lejohet që të bëjë
korrigjime lidhur me çështjet apo përgjigjet incizimi i të cilave është ndikuar nga gabimi
teknik ( neni 208 paragrafi 7 )622.
618 Shih: Po aty. 619 Shih: Po aty. 620 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 621 Shih: Po aty. 622 Shih: Po aty.
208
Nëse do të marrim parasysh thënien e urtë e cila thotë: “Një fotografi vlen më shumë
se sa një mijë fjalë”, do të kuptojmë rëndësinë dhe vlerën e kësaj metode.
Me teknikë audio – vizuale nënkuptojmë atë mjet i cili është në gjendje që në të njëjtën
kohë të regjistrojë edhe zërin edhe fotografinë.
Në të kaluarën zhvillimi i shkencës dhe teknikës nuk ka qenë në nivel si sot, andaj për
fiksimin e deklarimit të të dyshuarit, është përdorur vetëm mënyra e regjistrimit me anë
të kasetës së magnetofonit. Megjithatë, kjo mënyrë e dokumentimit ka pasur mangësitë e
veta, sepse i dyshuari nuk e njihte zërin e vet të incizuar në kasetë. Kështu që, në një rast i
dyshuari e sulmon punonjësin operativ dhe kështu fillon një konflikt gjatë së cilit i
dyshuari gjithë kohën bërtiste: “Mos më vrisni, do t’u tregoj gjithçka që di”, dhe kështu të
gjitha zërat kanë mbet të regjistruar në kasetën e magnetofonit. Më vonë gjatë procesit të
gjykimit mbrojtësi i të dyshuarit ka pohuar se deklarimi i klientit të tij është marrë me
dhunë dhe për ta vërtetuar këtë ka kërkuar të lëshohet kaseta e dëgjimit të tij. Në rastin
konkret gjykatësi nuk ka besuar në “lojën” e të dyshuarit. Punonjësi operativ vërtetë ka
përdorur dhunën gjatë procesit të marrjes në pyetje, por ai fillimisht ka qenë i sulmuar
nga i dyshuari. Sikur incizimi të ishte edhe me fotografi, në këtë rast do të shihej se kush
dhe çka ka ndodhur, dhe në raste të këtilla i dyshuari nuk do të kishte mundësi për të
inskenuar ngjarje të kësaj natyre.
Përveç përparësive paraprakisht të shprehura, kjo mënyrë e dokumentimit posedon edhe
përparësi të tjera:
1. Përveç regjistrimit të plotë të përmbajtjes së deklarimit, më të cilën gjë
pamundësohen vërejtjet lidhur me atë se deklarata nuk përputhet me atë që është e
potencuar në procesverbal, me këtë mënyrë është e mundur regjistrimi i të gjitha
reaksioneve të manifestuara si përlotja, dridhjet e zërit, gjegjësisht të gjithë
fotografinë simptomatike të të dyshuarit në tërësi.
2. Kjo mënyrë e dokumentimit të deklarimit të të dyshuarit kontribuon në
ekonomizimin e procedurës penale, për shkak se gjatë inicimit të procedurës
penale pyetjet që fillimisht parashtrohen janë: deklarimi i të dyshuarit a është
dhënë i lirë dhe pa presione dhe a i janë bërë me dije të drejtat që ka i dyshuari
gjatë marrjes në pyetje. Andaj edhe kur gjërat janë të regjistruara edhe në formë
vizuale pamundëson që i dyshuari të pohojë të kundërtën.
3. Incizimi e detyron punonjësin operativ që të sillet në harmoni me etikën
profesionale dhe normat ligjore, ndërsa në anën tjetër, e mbron personin zyrtar
nga shpifjet eventuale nga i dyshuari. Thjeshtë thënë, regjistrimi në formë vizuale
e deklarimit disiplinon edhe pyetësin edhe të dyshuarin.
4. Kjo mënyrë e dokumentimit të deklarimit mundet në masë të madhe të na
ndihmojë në mësimin dhe përsosjen e teknikave dhe shkathtësive të drejtimit
efikas të procesit të marrjes në pyetje, për shkak se punonjësi operativ pas
përfundimit të marrjes në pyetje, do të ketë mundësi që t’i shohë incizimet e
dëgjimit dhe të analizojë dhe të vërejë gabimet e veta eventuale.
5. Gjithashtu, kjo mënyrë e dokumentimit të deklarimit mundet t’u ndihmojë shumë
edhe ekspertëve të psikiatrisë, për të dhënë mendim lidhur me shëndet psikik të
personit që merret në pyetje. Përveç kësaj, nëse deklarimi i të dyshuari realizohet
me përkthyes, më vonë do të kemi mundësi që të shohim kualitetin e përkthimit të
tij.
209
6. Kjo mënyrë i mundëson punonjësit operativ që plotësisht t’i përkushtohet
deklarimit pa frikë, që mos të harrojë diçka pa shënuar në procesverbal.
Në të njëjtën kohë duhet të potencojmë edhe disa mangësi të dokumentimit të
deklarimit në këtë mënyrë. Kështu që, vetë fakti se biseda incizohet mundet të ndikojë te i
dyshuari, që ai të ndihet plotësisht i lirë për t’u deklaruar spontanisht. Gjithashtu, nuk
duhet të lihet pas dore edhe mundësia që këto incizime të falsifikohen, kur kihet parasysh
zhvillimi i shkencës dhe teknikës ( falsifikime të ashtu quajtura fotomontazh )623.
Gjatë përdorimit të teknikës audio-vizuale duhet të mbahet llogari, që hapësira për
dëgjim të jetë mirë e ndriçuar dhe të jetë e izoluar nga zhurmat e jashtme624. Zhurma në
hapësirën ( zhurma nga jashtë, biseda e policëve të tjerë, telefoni, kondicioneri ) mundet
të ndikojnë në prishjen e kualitetit të regjistrimit të zërit të të dyshuarit625. Gjithashtu,
mjeti për incizime audio-vizuale duhet të jetë kualitativ, që të bëjë regjistrim kualitativ të
zërit të të dyshuarit, edhe atëherë kur ai të flasë me ton të ulët ( zakonisht ai flet me ton të
ulët gjatë momentit të pranimit të veprës). Pajisjet për incizime audio-vizuale duhet të
vendosen në atë mënyrë, që sa më pak të jenë të dukshme, që mos të ndikojnë në
koncentrimin dhe deklarimin e të dyshuarit626.
Edhe pse ligji e parash regjistrimin audio-vizual si formë të fiksimit( neni 208 )627,
mirëpo, kur kihen parasysh përparësitë e kësaj metode për dokumentim të deklarimit të
të dyshuarit, sipas mendimit tim, ligjvënësi duhej ta obligonte këtë formë të fiksimit.
Pajisjet që janë të nevojshme për këtë mënyrë të regjistrimit nuk janë të shtrenjta dhe
duhet të gjinden në çdo stacion policor. Në fund duhet të potencohet se pavarësisht nga
përparësitë që posedon kjo metodë në raport me formën klasike të procesverbalit, kjo
mënyrë e fiksimit nuk mundet të llogaritet si zëvendësim i saj, por vetëm si mënyrë
plotësuese për të plotësuar atë.
623 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 235.. 624 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 45. 625 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 256. 626 Shih. Po aty. fq. 256. 627 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
210
4. Analiza e lëshimeve eventuale të punonjësit operativ të policisë
gjatë procesit të marrjes në pyetje
Marrja në pyetje e të dyshuarit është proces që më së shumti gjen zbatim në punët
operative të policisë, si dhe pjesa më delikate që pjesëtarët e policisë e aplikojnë për të
zbardhur dhe zbuluar veprat penale dhe kryerësit e sajë. Duke zbatuar këtë detyrë,
pjesëtarët e policisë vijnë në kontakt me persona me inteligjencë të ndryshme, të
arsimuar, të kulturuar, edukuar, por dhe e kundërta e këtyre. Njerëz të ndryshëm,
reagojnë në mënyra të ndryshme në situata të ndryshme, kurse llojllojshmëria në reagim
kryesisht vjen në shprehje gjatë procesit të marrjes në pyetje. Dhe mu për këtë,
kriminalisti ka përgjegjësi të madhe. Edhe gabimi më i vogël i tij në aspekt taktik, gjatë
procesit të marrjes në pyetje mundet t’i krijojë mundësi të dyshuarit që versionin e vet të
rremë ta imponojë si të vërtetë. Se kjo mund të ndodh, e vërteton autori Harold
Mulbara, i cili thotë: “Me mijëra kriminel sot shëtisin nëpër rrugët tona si të lirë, jo për
atë se kanë qenë shumë inteligjent dhe të aftë të kryejnë një krim me përsosmëri, por
për shkak të gabimeve dhe jo profesionalizmit të policisë 628.
Nuk ka dyshim se gabime gjatë procesit të marrjes në pyetje ndodhin dhe ato mundet
të na sjellin, me shumë apo më pak dëme dhe pasoja. Megjithatë, pavarësisht se sa do të
jetë dëmi nga gabimet e kriminalistit gjatë procesit të marrjes në pyetje, kjo do të jetë
edhe më e rrezikshme, nëse ai nga gabimi i vet nuk do të nxjerrë mësim për në të
ardhmen. Domethënë, një fjalë e urtë thotë se nga gabimet më së shumti mësohet, dhe në
rastet kur ndodh ndonjë gabim dhe lëshim, e njëjta duhet të analizohet detajisht jo vetëm
nga punonjësi operativ që e ka bërë, por edhe nga kolegët e vet, me qëllim që nga ajo të
nxirret mësim që në të ardhmen të mos përsëritet. Për këtë shkak çdo kriminalist pas
përfundimit të marrjes në pyetje duhet t’i bëjë analizë asaj, për të vërejtur gabimet dhe
lëshimet eventuale.
Lidhur me këtë, do të prezantojmë disa nga gabimet që e shoqërojnë procesin e
marrjes në pyetje të të dyshuarit:
I dyshuari asnjëherë nuk duhet të nënvlerësohet629. Që në atë moment, kur
punonjësi operativ do të mendojë se e ka të lehtë me një të dyshuari, fillon ta
humbas “luftën”.
Shpeshherë gjatë procesit të marrjes në pyetje vjen në shprehje qasja sipërfaqësore
e punonjësit operativ630. Për të shmangur këtë gabim, duhet që me kujdes të njëjtë
t’u qasemi dhe fakteve që na duken të parëndësishme, edhe atyre të rëndësishme.
628 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, op.cit., fq.10. 629 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 261. 630 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 78.
211
Kur merr nga i dyshuari ndonjë informacion, punonjësi operativ në vend që të
insistojë për informacione shtesë, të cilat do ta vërtetojnë një të dhënë, plotësojë
apo demantojnë, ai mungesën e atyre informacioneve shtesë do ta plotësojë me
konstatimet që do t’i sjellë mbi bazën e përvojës, apo njohurive të veta të
mëhershme631.
Gjatë marrjes në pyetje të të dyshuarit, punonjësi operativ shpeshherë lejon që i
dyshuari ta provokojë atë me sjellje dhe veprime jo korrekte. Nëse kjo do të
ndodh dhe punonjësi operativ do t’i përgjigjet në mënyrë ligjore jo të lejuar (
kanosje, dhunë, ofendim ), me këto veprime ai jo vetëm se do të shkel të drejtat e
të dyshuarit, por edhe nëse gjatë marrjes në pyetje do të ketë arritur deri te ndonjë
informacion, ato nuk do të kenë asnjë vlerë provuese. Andaj punonjësi operativ
duhet të jetë i kujdesshëm, sepse i dyshuari ndonjëherë me qëllim tenton që të
provokojë sjellje dhe reaksione jo të lejuara nga punonjësi operativ, dhe në këtë
mënyrë gjatë inicimit të procedurës penale të thirret në shkeljen e të drejtave të tij.
Gjatë procesit të marrjes në pyetje ndodhin edhe gabime në drejtim të
interpretimit të gabuar të reaksioneve simptomatike të të dyshuarit632. Për “lexim”
të mirë dhe adekuat të tyre, përveç njohurive nga fusha e psikologjisë, e
domosdoshme është edhe përvoja e punonjësit operativ.
Gjatë marrjes në pyetje të të dyshuarit duhet të jemi të kujdesshëm ndaj fakteve që
i nënvizon i dyshuari, ndërsa ato që ai mundohet t’i heshtë apo sipërfaqësisht i
kalon, duhet në veçanti të ndalemi për t’i huluntuar dhe hetuar.
Njëra nga lëshimet e procesit të marrjes në pyetje është edhe ndërprerja e shpeshtë
e deklarimit. Praktika e ka vërtetuar thënien e cila thotë: “Nëse dëshiron ta
mësosh të vërtetën, lëshoje gjuhën që të flasë”633.
Ndodh që punonjësi operativ nuk e dëgjon me vëmendje përgjigjen e të
dyshuarit nga pyetja që ia ka parashtruar, por përderisa ai përgjigjet, punonjësi
operativ mendon për pyetjen pasuese që planifikon ta parashtrojë. Ky veprim
është i gabuar, sepse punonjësi operativ nuk është i koncentruar të përcjelli atë që
thotë i dyshuari.
Deri te e vërteta gjatë procesit të marrjes në pyetje nuk arrihet me lehtësi.
Mungesa e durimit dhe përkushtimit në asnjë mënyrë nuk duhet të jenë prezent te
kriminalisti, i cili synon dëgjim efikas të të dyshuarit.
Me marrjen në pyetje të të dyshuarit është prezente edhe dëshira që sa më shpejt
të zgjidhet rasti. Prandaj kriminalisti nuk duhet të mbledhë vetëm faktet që e
ngarkojnë të dyshuarin, por edhe ato që shkojnë në interes të atij. Sipas
dispozitave të parapara me këtë Kod, gjykata, prokurori i shtetit dhe policia që
631 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 262. 632 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 185. 633 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 85.
212
marrin pjesë në procedurë penale detyrohen që me vëmendje dhe me përkushtim
maksimal profesional dhe me përkujdesje të njëjtë të vërtetojnë faktet kundër të
pandehurit si dhe ato në favor të tij, dhe para fillimit të procedurës dhe gjatë
zhvillimit të saj t’i mundësojnë të pandehurit dhe mbrojtësit të tij shfrytëzimin e të
gjitha fakteve dhe provave që janë në favor të të pandehurit ( neni 7 paragrafi 2
)634.
Punonjësi operativ pa përvojë shpejt kalon nga një pyetje në tjetrën, duke mos
pritur që i dyshuari të japë përgjigje të plotë635. Me këtë punonjësi operativ do të
krijojë përshtypje se nuk ka interesim lidhur me deklarimin e të dyshuarit.
Punonjësi operativ nuk duhet të krijojë përshtypje tek i dyshuari se qëllimi i tij
është të fitojë pranimin, dhe me çdo kusht, të dyshuarin ta vendosi prapa
grilave636. Ky qëndrim i punonjësit operativ do ta rrisë edhe me shumë qëndrimin
defanziv tek i dyshuari. Por ai duhet të duket si njeri që gjurmon vetëm pas të
vërtetës, që realisht ashtu është.
Kur arrihet deri te pranimi, pa marrë parasysh se sa ai duket i logjikshëm dhe
bindës, asnjëherë atë nuk duhet ta llogarisim 100% të vërtetë637. Gjithmonë do të
duhet që atë ta verifikojmë edhe nga burime të tjera, sepse vetëm në këtë mënyrë
mundësinë e gabimeve do ta ulim në masë më të vogël.
Fakt është se asnjë njeri nuk është i pagabueshëm, dhe në përputhje me këtë, nuk
ekziston punonjës operativ, i cili në punën e vet të zbulimit dhe zbardhjes se veprave
penale dhe kyerësve të sajë të mos ketë bërë ndonjë lëshim. Gabimet kanë ekzistuar dhe
do të ekzistojnë, por ajo te e cila duhet të synohet është që ato të ulen në masë minimale.
Dhe mu për këtë kjo qasje e shkurtër na bënë me dije lidhur me disa nga gabimet në
punën e marrjes në pyetje që mund të ndodhin më shpesh. Gabime apo lëshime që kanë
ndikim në zbulimin dhe argumentimin përfundimtar të veprave penale dhe kryerësve të
saj.
634 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 635 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 263. 636 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 86. 637 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 265.
213
PRANIMI I VEPRËS PENALE SI QËLLIM I MARRJES NË PYETJE TË TË
DYSHUARIT
1. Vërejtje hyrëse
Njëri nga qëllimet esenciale të veprimeve që i ndërmerr organi i punëve të brendshme
gjatë procedurës parapenale është zbulimi dhe zbardhja e të gjitha paqartësive lidhur me
fajësinë e të dyshuarit, gjegjësisht të vërtetohet ose të hidhet poshtë lidhja e tij me veprën
penale. Megjithatë, ajo që është e përbashkët edhe e kryerësit të vërtetë edhe e të
dyshuarit të pafajshëm është se as njëri as tjetri nuk pranojnë se kanë kryer veprën
penale. I dyshuari i pafajshëm nuk e pranon veprën nga se vërtetë nuk e ka kryer atë,
kurse kryerësi i vërtetë nuk e pranon duke tentuar që t’i shmanget përgjegjësisë penale.
Problemi esencial që parashtrohet përpara punonjësit operativ, në këto raste është të
zbulojë se i dyshuari që mohon lidhjen e tij me veprën penale a thotë të vërtetën.
Domethënë, duke tentuar që t’i shmanget përgjegjësisë penale, kryerësi i vërtetë do të
përpiqet që ta vështirësojë procesin e zbulimit dhe provimit të veprës penale. Ai këtë e
bënë në mënyra të ndryshme, kurse njëra nga ato është mohimi i lidhjes së tij me veprën
penale. Pranimi nga i dyshuari mundet të ketë vlerë provuese dhe do të shërbejë si bazë
lidhur me inicimin e procedurës penale, si dhe do të jetë bazë e mirë për mbledhjen edhe
të provave të tjera. Andaj është i rëndsishëm dhe si qëllim kryesorë i punonjësit operativ
gjatë procesit të marrjes në pyetje.
Pranimi i veprës penale nga i dyshuari do të kontribuonte në shpejtimin e procedurës
penale, ajo ndonjëherë është e detyrueshme nga arsyeja e mungesës se provave materiale
dhe personale. Mbi bazën e pranimit do të mundet sa më me lehtësi të arrihet te provat
tjera materiale dhe personale, të cilat bashkë me pranimin do të jepnin rezultatin e
gjykimit. Në ato raste pranimit i veprës penale nga i dyshuari do të kursente kohë dhe
mjete teknike dhe materiale të organeve të punëve të brendshme638, të cilën në vend që të
gjurmojnë pas zbulimit të veprës penale konkrete do të ishin të lirë që vëmendje e tyre ta
orientojnë në zbulimin e ndonjë vepre tjetër penale. Gjithashtu, pranimi kontribuon edhe
në ekonomizimin e procedurës penale sepse nga ajo do të kursehet energjia, koha dhe
mjetet materiale të saj639.
638 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995,fq.175. 639 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 102.
214
2. Nocioni dhe llojet e pranimit
Ekzistojnë nocione të ndryshme të pranimit. Sipas autorit Grunaç pranimi definohet si
lloj i deklarimit të të dyshuarit me të cilën ai vërteton se ka kryer veprën penale ( pranim
në kuptim të ngushë ) apo se ndonjë fakt i dëmshëm për te është i vërtetë ( pranim në
kuptim të gjerë )640.
Autori Darko Maver i kritikon autorët se mendojnë se pranimi mundet të barazohet
me nocionin deklaratë, sepse pranimi dhe deklarata dallojnë edhe për nga përmbajtja,
ashtu edhe për nga pasojat që nga ato dalin për të dyshuarin641.
Me mendimin e Darko Maverit pajtohet dhe autori Zvinimir Roso, i cili shton edhe
atë se çdo pranim është deklaratë, por çdo deklaratë nuk është edhe pranim. Roso
pranimin e definon si lloj deklarate e cila jepet nga kryerësi i veprës penale, me të cilën ai
pranon veprën penale, me të gjitha elementet e veçanta që janë në lidhje me atë vepër642.
Autorët Swanson, Chamelin, dhe Territo bëjnë dallim midis pranimit të veprës
( confession ) dhe pranimit të fajësisë ( admission ). Pranimi është pohim se i dyshuari e
ka kryer veprën penale, ndërsa pranimi i fajësisë është pranim vetëm i disa fakteve të
caktuara, të cilat synojnë që të dyshuarin ta akuzojnë se ai është kryerësi i veprës, por të
cilat janë të pamjaftueshme për konstituimin e pranimit643. Dallimi midis pranimit të
veprës dhe pranimit vetëm të disa fakteve lidhur me fajësisë, sipas këtyre autorëve
përputhet me dallimin e pranimit në kuptim të ngushtë dhe në kuptim të gjerë.
Autori Vodineliç kur flet lidhur me pranimin thekson karakteristikën esenciale të tij i
cili ka të bëjë me deklarimin apo dhënien e fshehtësive. Domethënë, kur pranimi të jetë i
përbërë vetëm nga një pohim lidhur me veprën dhe pa pjesën e fakteve, ai nuk do të ketë
asnjë vlerë dhe fuqi provuese në procedurë penale644. Varësisht nga ajo se personi që
bënë pranimin lidhur me veprën penale, dallojmë pranim të vërtetë dhe jo të vërtetë. Në
korniza të pranimit jo të vërtetë dallojmë pranim jo të vërtetë me vetëdija dhe pavetëdija (
personi që jep pranimin gjendet lajthim lidhur me disa fakte dhe rrethana të caktuara ).
Pranimi mundet të jetë edhe gjyqësor ( i dhënë para gjykatës në procedurë penale ),
dhe jashtëgjyqësor ( i dhënë në ndonjë procedurë tjetër, para policisë apo ndonjë organi
tjetër zyrtarë apo privat ). Dallimi midis këtyre pranimeve nuk është në vlerën e tyre
provuese ( si pranimi gjyqësor ashtu edhe ai jashtëgjyqësor vlerësohen dhe pranohen
sipas bindjes së lirë të gjykatës ), por në atë se argumentimi i pranimit jashtëgjyqësor
është më ndërlikuar.
640 Shih: Grubac, M.: Krivicno procesno pravo, Slluzhben glasnik, Beograd, 2002, fq. 306. 641 Shih: Maver, D.: Krminalistika, Casopisni zavod Uradni list Republike Slovenije, Ljubljana, 1997. 642 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq. 169. 643 Shih: Swanson, C.R., Neil, C.C., Territo, L.: Criminal Investigation – 7th edition, The McGraw-Hill
Companies, INC, 2000, fq. 200. 644 Shih: Vodinelic, V., Krminalistika, Zavod za ucebnike I nastavna sredstva, Beograd, 2006, fq. 247.
215
Në varësi nga ajo se deri te pranimi është arritur duke përdorur detyrimin, dhunën,
kanosjen apo mjete tjera të ngjashme ( të cilat ligjërisht janë të ndaluara ), dallojmë
pranim me vullnet dhe pranim me detyrim.
Në varësi nga ajo se provat dhe të dhënat e padisë pranohen në tërësi apo pjesërisht,
dallojmë pranim të plotë dhe të pjesshëm. Gjithashtu, mundet të dallojmë pranim të
thjeshtë dhe të kualifikuar. Pranim i thjeshtë ekziston atëherë kur jepet pa asnjë
kufizim, kurse i kualifikuar kur bashkë me pranimin jepen edhe rrethanat, të cilat nëse
ekzistojnë përjashtojnë ekzistimin e veprës penale apo përgjegjësisë penale ( për
shembull, nëse dikush e pranon veprën penale, dhe për të pohon se e ka kryer në mbrojtje
të nevojshme ).
3. Motivet e pranimit
Numri më i madh i kryerësve të veprave penale nuk e pranojnë veprën as lehtë as
shpejt, por pas drejtimit apo udhëheqjes së gjatë dhe me mjeshtri të procesit të marrjes në
pyetje gjatë së cilës punonjësi operativ, duke aplikuar proceduara të ndryshme
psikologjike dhe taktike, tenton që të thyejë rezistimin e të dyshuarit. Megjithatë, duhet të
thuhet se gjithmonë ekzistojnë numër i caktuar i kryerësve të veprave penale, të cilët
pavarësisht nga provat që qëndrojnë kundër tyre dhe profesionalizmit dhe përvojës së
punonjësit operativ, nuk do të pranojnë se e kanë kryer veprën penale, e cila u ngarkohet
atyre. Natyrisht, disa nga ato nuk pranojnë kryerjen e veprës penale nga arsyeja e thjeshtë
se ato vërtetë nuk e kanë kryer.
Në anën tjetër, ekzistojnë edhe kategori të atilla të të dyshuarve të cilët, të udhëhequr
nga motive të ndryshme, pranojnë një vepër penale të cilën nuk e kanë kryer. Dhe për
këtë autorët Herrmann, Hinderer, dhe Lehman theksojnë se për të vlerësuar vërtetësinë
dhe vlerën provuese të pranimit, e një rëndësie të madhe është njohja e motivit për shkak
të të cilit i dyshuari bënë pranimin645. Në kriminalistikë nënvizohet se është e pamundur
të bëhet vlerësimi adekuat i pranimit pa vërtetimin e motiveve të kryerësit të veprës
penale646.
Te shpeshta janë rastet ku kryerësi i veprës penale, pasi që kanë pranuar kryerjen e veprës
penale, nuk kanë qenë në gjendje të shpjegojnë pse atë e kanë kryer, gjegjësisht kush
kanë qenë motivet që ato i kanë nxitur që atë ta kryejnë647. Nëse kihet parasysh serioziteti
645 Shih: Herrmann, Hinderer, Lehman, Das Gestandis, Germany, 2005, fq. 158 646 Shih: Po aty. 647 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 63.
216
i veprës dhe sanksionit penal çështja e motivit të pranimit edhe më shumë do të vij në
shprehje.
Shumë rrallë mund të ndodhi që kryerësi i veprës penale si motiv të pranimit të ketë
ndjenjën e fajësisë dhe pendimin648, atëherë parashtrohet pyetja se kush mund të jenë
shkaqet e tjera, për shkak të të cilëve kryerësi i veprës penale vendos të pranojë pa marrë
parasysh se ai pranim është i vërtetë apo i rremë. Më se shpeshti si motive të pranimit
janë:
1. Besimi se vepra e tij penale është e zbuluar dhe se mashtrimi i mëtejmë do të
jetë i kotë 649 – në numrin me të madh të rasteve si shkak për pranim të veprës
penale është besimi dhe bindja e të dyshuari se vepra e tij kriminale është e
zbuluar dhe vërtetuar dhe se çdo refuzim dha mashtrimi i mëtejmë do të jetë i
kotë. Në çastin kur në vetëdijen e të dyshuarit do të paraqitet ky besim, energjia e
rezistimit që ai disponon në mënyrë të ndjeshme do të ulet. Megjithatë, nëse
punonjësi operativ me sjelljet e tij te i dyshuari do të krijojë përshtypje pasigurie
lidhur me fajësinë e të dyshuarit, energjia e rezistimit te i dyshuari për kohë të
shkurtër, do të rikthehet dhe me këtë do të vështirësohet rruga deri te pranimi.
2. Arritje të reputacionit në ambientet kriminale650 – nuk janë të rralla rastet kur
anëtarë të organizatave kriminale do të pranojnë kryerjen e veprës penale për të
arritur reputacion në ambientet kriminale ku bënë pjesë.
3. Fshehja e kryerësit të vërtetë 651 – njëri nga motivet që mund ta çojë një person,
që të pranojë veprën penale, që nuk e ka kryer është për të fshehur dhe mbrojtur
ndonjë person tjetër. Ai mund te jetë ndonjë person tjetër i organizatës kriminale,
dhe vetë gjesti i pranimit, mundet të sigurojë ndonjë “benifit” në të ardhmen (
nëse do të pranohet vepra penale të cilën e ka kryer udhëheqësi i organizatës
kriminale dhe ky shërbim do të shpërblehet me avancim të këtij personi brenda
organizatës ). Megjithatë, shpeshherë ndodh që një anëtar i familjes të mbrojë një
anëtar tjetër ( babai pranon veprën në vend të fëmijës dhe të ngjashme ). Ndodh
që ky pranim të bëhet edhe për interesa materiale nga personi që e ka kryer veprën
( i varfëri pranon veprën e një të pasuri, dhe i pasuri si kthim për këtë obligohet
t’ia mbajë dhe ushqejë familjen ).
4. Pengimi dhe çorientimi i hetimit të veprës penale652 - ndodhin raste ku ndonjë
person të pranojë kryerjen e veprës penale që hetimi të orientohet në drejtim të
gabuar, ashtu që kryerësi i vërtetë për atë kohë të ketë mundësi ose të ikë ose të
648 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 203. 649 Shih. Zulewski, D., Wicklander, D., Practical aspect of interview and interrogation, CRC press, 2002.
fq. 269. 650 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 102. 651 Shih: DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e publikuar ne:
Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No. 13, 1997, e thene sipas: Vrij, A.,
Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq. 67. 652 Shih: Termi hetim i përdorur këtu nuk ka kuptim të përcaktimit të fazës së procedurës penale, por është
i përdorur me kuptim të gjerë dhe përcakton të gjitha aktivitetet lidhur me zbulimin, zbardhjen dhe të
argumentuarit apo provuarit të veprës penale.
217
zhdukë gjurmët dhe provat që kanë lindur si pasojë e kësaj vepre, dhe kur ky
qëllim të arrihet pranimi i pavërtetë fillon të mohohet dhe lehtësisht do të
dëshmohet pafajësia e personit që ka dhënë këtë pranim. Gjithashtu, disa kryerës
të veprave penale shpeshherë janë të gatshëm që të pranojnë një vepër më të lehtë
penale për të fshehur një tjetër vepër penale shumë më të rëndë.
5. Pranim nga motivet patologjike653 – kemi raste kur pranimi i rrejshëm të jetë si
rezultat i çrregullimeve shpirtërore. Këto gjendje shpirtërore lehtësisht nuk bien
në sy por zbulohen pas inicimit të procedurës penale si rezultat i ekzaminimeve të
ndërmarra. Motivi për këtë pranim të rrejshëm vjen si pasojë e ekzistimit të
ndjenjës së fajësisë te këto persona. Domethënë, personi që pranon rrejshëm ka
kryer në mendimet e tij vepër penale të njëjtë apo të ngjashme ( janë mendime
përjetime shpirtërore jo të vërteta ), dhe për t’u çliruar pranon si të veten një vepër
që realisht nuk e ka kryer.
Në suaza të kësaj teme jami përpjekur që të flitet lidhur me disa nga motivet e
pranimit. Të jepet përgjigje e sigurt në pyetjen se për çka i dyshuari ka vendosur të
pranojë veprën penale. Kjo është shumë rëndë kur kemi parasysh subjektivizmin dhe
aspektin psikik të natyrës së motivacioneve. Vërtetimi i motivit të pranimit është shumë e
rëndësishme për të vlerësuar besueshmërinë e vetë pranimit. Është fakt i pamohueshëm se
në këtë drejtim ka shumë komplikime, kur dihet se në disa raste mundet njëkohësisht të
jenë prezent numër më i madh i motiveve të ndryshme.
653 Shih: Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e thene sipas:
Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, London,
1992, fq. 205.
218
4. Pranimi i rrejshëm
Një kohë të gjatë ka ekzistuar paragjykimi në bazë të të cilit kur i dyshuari ka
deklaruar se ai e ka kryer veprën penale, kjo deklaratë është marrë si e vërtetë.
Arsyetimi i paragjykimeve të tilla ka dalë nga ajo se asnjë nuk do të pranonte një vepër,
nëse nga ajo do të buronin dëme të ndryshme dhe dënime sipas ligjit. Sepse kjo gjë shkon
në kundërshtim me natyrën njerëzore që të flasë kundër vetes dhe të akuzojë veten e vet.
Megjithatë, kjo gjë a është plotësisht ashtu? Ka qenë e nevojshme të kalojë shumë kohë
para se praktika të ndryshojë botëkuptimin se njeriu normal nuk mundet të pranojë një
vepër penale, që nuk e ka kryer. Kjo bindje e gabuar ka qenë si shkak për një numër të
konsiderueshëm të gjykimeve të gabuara, nga të cilat disa kanë përfunduar edhe
tragjikisht.
Kur flasin lidhur me pranimin e rrejshëm autorët Wicklander dhe Zulawski dallojnë
dy situata:
i dyshuari është plotësisht i pafajshëm në raport me veprën penale që e pranon;
i dyshuari vërtetë është i përzier në veprën penale, por refuzon që të zbulojë
motivet e vërteta të veprës penale654.
Pse vjen deri te ajo, përgjigjja është shumë e thjeshtë, profesor Richard J. Ofshe vë
në dukje “nëse vendosni dikë në situatë të pa shpresë dhe e detyroni që ai të besojë në atë,
dhe më pas i jepni të zgjedh midis dy alternativave të këqija, mundet ta detyroni atë që të
thotë çka të dëshironi’’655.
Autori Saul Kassin thekson se “njerëzit besojnë se ato asnjëherë nuk do të kishin
pranuar një vepër që nuk e kanë kryer”. Megjithatë, ai vazhdon se, “ato nuk e kuptojnë
dhe nuk e dinë se sa stresuese mundet të jetë dëgjimi policor”. Çdo njeri ka një pikë të
caktuar të “shkrepjes”, kur arrihet kjo dhe kur e kemi fjalën te dëgjimi policor, mënyra
më e lehtë është që t’i thuhet policisë atë që ato dëshirojnë të dëgjojnë656.
Në përpjekjen për t’u përgjigjur në pyetjen si dhe pse vjen deri te pranimi i rrejshëm,
autorët Gudjonsson dhe Mackeith theksojnë tre faktorë:
1. përvoja individuale dhe nevoja e individit,
2. shkalla e presionit ndaj të cilës i dyshuari ka qenë i ekspozuar gjatë kohës së
qëndrimit në paraburgim policor dhe gjatë marrjes në pyetje,
3. ekzistimi i gjendjes emocionale e cila lidhet me kontrollimin nga shtypjet e
situatës së caktuar dhe kërkesave që burojnë nga dëgjimi policor657.
654 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 212. 655 Shih: Hansen, M.: Untrue confessions, ABA Journal, Chicago, Jul 1999, fq. 51. 656 Shih: Po aty, fq. 51. 657 Shih: Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i psihijatriski aspekti,
Izbor, 1/99, fq.93.
219
Gjithashtu, këta autorë theksojnë se të gjithë ato që japin pranim të rrejshëm janë
mendërisht të hendikepuar apo të sëmurë. Domethënë dhe njerëzit normal do të kishin
pranuar një vepër penale, të cilën nuk e kanë kryer, nëse janë të ekspozuar ndaj ndonjë
shtypjeje të madhe. Në anën tjetër, ekzistojnë edhe nga ata njerëz që ndaj asnjë shtypjeje,
nuk do të kishin pranuar veprën penale, që nuk e kanë kryer658.
Autori V. Vodineliç thekson se pranimi i rrejshëm paraqet veprim taktik i të
dyshuarit. Ajo ndikon në mënyrë sugjestive ndaj gjykatësit hetues, për shkak të së cilës
ai llogarit se hetimi që në këtë moment është i përfunduar. I dyshuari nuk do ta ketë
vështirë që më vonë ta mohojë pranimin dhe të dëshmojë pavërtetësinë e sajë dhe kështu
nga ajo do të fitojë edhe simpatinë dhe mëshirën e gjykatës, duke u thirrur në atë se
pranimin e ka dhënë nga detyrimi659.
Sot nuk mundet të flitet më në mënyrë të sigurt për atë se sa e shpeshtë është dhënia e
pranimit të rrejshëm. Megjithatë, fakt është se pranime të rrejshme për veprat penale që
nuk i kanë kryer ndodhin edhe sot. Dhe për këtë shkak në punën e përditshme të marrjes
në pyetje, dhënien e pranimit nga i dyshuari pavarësisht a do të jetë ajo bindëse dhe
logjike, nuk duhet pranuar pa rezervë. Pranimi i fituar duhet të analizohet se a është në
përputhje edhe me të gjitha provat tjera, si ato materiale ashtu edhe ato personale. Në
instancë të fundit për këtë neve na obligon parimi i gjetjes të së vërtetës materiale.
Hulumtimet shkencore, të cilat kanë të bëjnë me problematikën e pranimit të rrejshëm
kryesisht kanë qenë të orientuar lidhur me motivin e dhënies së pranimit të rrejshëm,
duke anashkaluar shtrirjen dhe përmasat e këtij problemi. Kështu që, në vend se të kemi
hulumtime lidhur me përmasat e kësaj dukurie, ne kemi situatë që hetimet lidhur me
problematikën e pranimit të rrejshëm t’i kategorizojmë në dy grupe:
1. ato që janë të bazuara në analizën e disa rasteve të pranimit të rrejshëm,
2. ato para se gjithash të marra nga psikologu dhe duke mos u marrë edhe me
motivet e dhënies së pranimit të rrejshëm.
Një hulumtim shkencor i plotë i fenomenit të pranimit të rrejshëm do të duhet të na
ofrojë përgjigje në pyetjet vijuese:
a. Pse disa të dyshuar vendosin që të pranojnë një vepër penale të cilën nuk e kanë
kryer?660 – Në këtë pyetje është e domosdoshme që të përgjigjemi nga shkaku se
duhet të konstatohet se kush kanë qenë ato veprime të policisë që e kanë çuar të
dyshuarin, që të pranojë veprën penale të cilën nuk e ka kryer. Nëse do të
konstatojmë se kush kanë qenë ato veprime të policisë që kanë detyruar të
dyshuarin, do të duhet që me ligj të ndalohen.
b. Sa janë të shpeshta rastet e pranimit të rrejshëm?661 – Në këtë drejtim duhet të
bëhen hulumtime dhe të merren të dhëna nga institucionet përkatëse për të pasur
pasqyrë sa më objektive lidhur me këtë dukuri.
658 Shih: Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i psihijatriski aspekti,
Izbor, 1/99, fq.93. 659 Shih: Vodinelic, V., Kriminalistika, Zavod za uxhbenike i nastavna stretsava, Beograd, 1996, fq. 249. 660 Shih: Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i psihijatriski aspekti,
Izbor, 1/99, fq.95. 661 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 217.
220
c. Llojet e pranimit të rrejshëm 662 – Autorët Kassin dhe Wrightsman dallojnë tre
lloje të pranimit të rrejshëm:
1. Pranim i rrejshëm me vullnet dhe vetëdëshirë663 – këtu është fjala për pranim
pa përdorimin e asnjë lloj të shtypjes. Autorët Kassin dhe Wrightsman theksojnë
katër arsye të dhënies së pranimit të rrejshëm e me vullnet:
“Dëshira morbide për publicitet”664 - sipas të cilës nënkuptohet nevojë
patologjike e individit të bëhet publik, edhe nëse kjo do të thotë dënim dhe pësim
për një vepër të pakryer,
“Nevoja e pavetëdijshme për t’u çliruar për shkak të ndonjë vepre të më
hershme nëpërmjet vetëkallëzimit”665 – fajësia për të cilën këtu flitet, mundet të
jetë e lidhur me ndonjë vepër të vërtetë apo ngjarje të sajuar. Nevoja për
vetëkallëzim si pasojë ka pranimin e veprës penale të cilën nuk e ka kryer.
“Pamundësia e dallimit apo diferencimit ngjarjeve të vërteta nga fantazia”666
– si shkak i kësaj, para se gjithash është skizofrenia.
“Mbrojtja e kryerësit të vërtetë”667.
2. Pranimi si rrjedhojë e shtypjes – ky lloj i pranimit të rrejshëm është pasojë e
veprimit jo adekuat të policisë gjatë procesit të marrjes nç pyetje668. Domethënë, i
dyshuari është plotësisht i vetëdijshëm se nuk është kryerës i veprës penale,
ndërkaq arsyeja themelore për shkak të së cilës pranon është dëshira që sa më parë
të çlirohet nga ndjenja e frikës, dhe nga supozimi se nëse dëgjimi do të
përfundojë di t’i lejohet që të shkojë në shtëpi. Dëshira e tepruar për t’u çliruar
nga kjo ndjenjë e shtyn që të bëjë pranim të rrejshëm. Zakonisht, ky lloj i pranimit
do të tërhiqet pasi të jetë ndalur shtypja ndaj të cilës ke qenë i eksponuar i
dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje.
3. Pranim i rrejshëm për shkak të shtypjes së brendshme – deri te ky lloj i
pranimit i dyshuari vjen në rastet, kur gjatë procesit të dëgjimit beson se ka kryer
vepër penale për të cilën edhe dyshohet, edhe pse atij për atë nuk i kujtohet669.
Autorët Gudjonsson dhe Mackeith theksojnë se kjo formë e pranimit është pasojë
e të ashtuquajturit sindroma e dyshimit në memorien vetjake670. Te ky lloj i
pranimit të rrejshëm duhet të dallohen dy situata:
i dyshuari nuk kujtohet se ka kryer vepër penale për të cilën dyshohet, andaj kjo
ndjenjë shpeshherë është si pasojë e humbjes së memories për shkak të përdorimit
të tepërt të alkoolit dhe substancave narkotike;
662 Shih: Po aty. 663 Shih: Kassin, S., Wrightsman, L, The Psychology of Evidence end Trial Procedure, Beverly Hills: Sage
Publications, 1985, fq. 23. 664 Shih: Po aty. 665 Shih: Po aty. 666 Shih: Po aty. 667 Shih. Po aty. 668 Shih: Po aty, fq. 23-24. 669 Shih: Kassin, S., Wrightsman, L, The Psychology of Evidence end Trial Procedure, Beverly Hills: Sage
Publications, 1985, fq. 23-4. 670 Shih: Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i psihijatriski aspekti,
Izbor, 1/99, fq. 90.
221
i dyshuari në fillim të dëgjimit qartësisht kujtohet se nuk ka kryer vepër penale
për të cilën dyshohet, por nën ndikimin e veprimeve manipulative dhe sugjestive
të pyetësit, ai fillon të mohojë kujtesën dhe bindjen e tij të mëhershëm671.
Autori Zvonimir Roso dallon tri forma të pranimit të rrejshëm:
pranim i rrejshëm me vetëdije;
pranim i rrejshëm si rezultat i mënyrës së veprimit joligjor të pyetësit;
pranim i rrejshëm me prapavijë psikopatologjike672.
5. Pranimi i tërhequr apo i refuzuar
Pranimi i tërhequr apo i refuzuar duhet të dallohet nga pranimi i rrejshëm.
Domethënë, nuk janë të rralla rastet kur pranimi i dhënë në procedurën parapenale pas
inicimit të procedurës penale të tërhiqet apo refuzohet. Fakti se pranimi tërhiqet nuk do të
thotë se ai është i pavërtetë, për shkak të asaj se tërheqja e pranimit është karakteristikë
edhe e kryerësit të vërtetë, ashtu edhe e të dyshuarit të pafajshëm. Derisa motivet e
tërheqjes së pranimit e të dyshuarit të pafajshëm janë të qarta ( sepse ato nuk janë kryerës
të veprës penale ), tek kryerësit e vërtetë situata është tjetër fare. Domethënë, shumë të
akuzuar dhe të dyshuar pas ballafaqimit me sanksionin penal për shkak të veprës penale
që e kanë kryer, vendosin në tërheqje të pranimit, duke aluduar se pranimi i dhënë ka
qenë si pasojë e detyrimit. Studimin që e ka realizuar autori Vennard lidhur me
tërheqjen e pranimit përpara gjykatave angleze, thekson tre arsye më të shpeshta për
tërheqje:
1. Premtimi nga ana e policisë që i jepet të dyshuarit se më herët do të lëshohet nga
paraburgimi nëse pranon veprën673.
2. Zgjatja apo vazhdimi i afatit të paraburgimit674.
3. Aplikimi faktik i dunës apo kanosjes e përdoruar nga ana e policisë675
Përveç kësaj, pas kalimit të një kohe të konsiderueshme nga dhënia e pranimit, i
dyshuari mundet të ripërtërij energjinë e rezistimit, mendim që shfaqet te i dyshuari në
ato situata duke menduar se nuk ka përfunduar gjithçka, dhe si hap i parë në këtë drejtim
vjen tërheqja e pranimit. Më së shumti deri te kjo situatë mund të vijë pas konsultimit të
të dyshuarit me mbrojtësin e tij, kur ai mendon se gabimisht e ka vlerësuar gjendjen (
671 Shih. Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons,
London, 1992, fq. 226-228. 672 Shih: Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995, fq.180. 673 Shih: Venard, W., Singing: The Mechanism and the Technic, Revied Edition, Greatly Enlarged, 1967,
Publishd by Carl Fischer ( CF.O4685 ), fq. 134. 674 Shih: Venard, W., Singing: The Mechanism and the Technic, Revied Edition, Greatly Enlarged, 1967,
Publishd by Carl Fischer ( CF.O4685 ), fq. 134. 675 Shih: Po aty, fq. 134-135.
222
sepse provat për fajësimin e tij janë të dobëta ) dhe se kjo gjendje për atë nuk është pa
rrugëdalje676. Në bazë të numrit të dhënë dhe të tërhequr, të pranimit të rrejshëm,
punonjësi operativ duhet të konstatojë se të gjitha pranimet janë të rrejshme, pra edhe ajo
e para e cila është e vërtetë677.
Në rastet të tërheqjes së pranimit përpara gjykatës, paraqitet problem lidhur me atë se
si të dallojë pranimin e tërhequr të personit të pafajshëm nga ai i kryerësit të vërtetë. Këto
dallime shpeshherë nuk janë të mundura, mirëpo kontrollimi detal i pranimit të tërhequr
dhe lidhja e tij me provat tjera do të ulë në masë të madhe mundësinë e gabimit në këtë
aspekt. Në çdo rast, gjykata do të duhet të konstatojë motivet e dhënies dhe më pas edhe
tërheqjen e pranimit, duke analizuar të gjitha materiale e dëgjimit audio-vizual të
realizuar nga policia, me të cilat praktikisht do të përjashtojë mundësinë e pohimit të të
dyshuarit, për t’u thirrur në veprime joligjore të policisë ( detyrimi, dhuna, kanosja...) si
njëra nga bazat më të shpeshta që e përdorin të dyshuarit për tërheqjen e pranimit.
6. Vleresimi i besueshmërisë së deklarimit të të dyshuarit
Qëllimi themelor i marrjes n; pzetje të të dyshuarit është marrja apo fitimi i deklarimit
të vërtetë. Parashtrohet pyetja se kur për një deklaratë mundet të thuhet se është e vërtetë?
Një deklaratë mundet të thuhet se është e vërtetë atëherë kur gjykimi jonë do të jetë në
harmoni me të vërtetën objektive, gjegjësisht ai gjykim i cili paraqet pasqyrim subjektiv
të të vërtetës objektive. Deklarimi a është i vërtetë apo jo, në instancë të fundit vendos
gjykata nëpërmjet aktgjykimit të saj që e sjell në fund të procedurës penale. Megjithatë,
derisa gjykata nuk sjell aktgjykim, si shkak i asaj flitet lidhur me besueshmërinë e
deklaratës. Për ndonjë deklarata do të themi se është e besueshme nëse ekziston bindja se
është e vërtetë.
Çdo dyshim lidhur me vërtetësinë e deklarimit të të dyshuarit krijon
domosdoshmërinë për ta verifikuar apo kontrolluar atë ( vlerësimin e besueshmërisë ).
Lënia pas dore e verifikimit apo mosdhënia e kujdesit të mjaftuar mundet të prodhojë
pasoja dhe dëme të konsiderueshme për procedurën penale. Deklarimet e rrejshme
zakonisht zbulohen pas inicimit të procedurës penale, mirëpo atëherë do të jetë kryesisht
vështirë, ndonjëherë edhe e pamundur. Ky zbulim do të bëhet duke grumbulluar prova të
reja të cilat prova dhe fakte do të mundësonin zbardhje të plotë të veprës penale. Për
shkak të kësaj çdo deklarim të të dyshuarit, duhet ta pranojmë gjithmonë me rezervë të
konsiderueshme, pavarësisht nga ajo se ai deklarim në shikim të parë duket i sinqertë dhe
logjik. Kjo kryesisht vjen në shprehje në situatat kur në deklarimin e të dyshuarit si pjesë
përbërëse do të jetë edhe pranimi i veprës penale.
676 Shih: Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i psihijatriski aspekti,
Izbor, 1/99, fq. 94. 677 Shih: Po aty.
223
Nëse merren parasysh pasojat që mundet të lindin në rastet kur deklarimi i të
dyshuarit, i cili llogaritej si i vërtetë më vënë do të tregohet pjesërisht apo plotësisht i
rremë, për këtë arsye vlerësimi i besueshmërisë së deklarimit të të dyshuarit na paraqitet
si i domosdoshëm.
Vlerësimin e besueshmërisë së deklaratës të të dyshuarit bëhet:
duke analizuar përmbajtjen e vetë deklarimit;
krahasimi i përmbajtjes së saj me provat dhe faktet tjera të vërtetuara;
me anë të mënyrave tjera plotësuese ( të ashtuquajtura verifikimi psikologjik,
vlerësimi i personalitetit të personit që jep deklaratën, manifestimi i fotografisë
simptomatike gjatë procesit të dëgjimit dhe të tjera)678.
Analiza e përmbajtjes së deklaratës të të dyshuarit679 – përbehet nga verifikimi i
rrjedhshmërisë logjike të përmbajtjes së saj. Lidhur me atë autori Sheshiç merr këto
kritere logjike për besueshmërinë e deklaratës:
1. jo kundërthënëse me logjikën dhe me parimet ligjore dhe shkencore;
2. nuk mohon qëndrimet faktike dhe të vërteta;
3. është në harmoni me faktet tjera të evidentuara dhe të besueshme;
4. mënjanon kundërthëniet midis provave të më hershme me ato të më vonshme;
5. sqaron ose plotëson rrethanat e më hershme që janë të pasqaruara deri në fund;
6. mundëson parashikimin e dukurive, ai deklarim mundet të llogaritet i
besueshëm680.
Zbulimi i gënjeshtrës së deklaratës me anë të analizës logjike do të jetë efikas nëse
nga i dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje do të kërkohet që të shpreh më shumë të
dhëna të veçanta lidhur me veprën penale për të cilën dyshohet. Në rastet kur ai do të
deklarojë gënjeshtra, për të do të jetë vështirë që të gjitha veçantitë lidhur me veprën t’i
lidhë në një tërësi dhe këto veçanti të jenë në harmoni njëra me tjetrën, si dhe të jenë si
një tërësi logjike.
Krahasimi i përmbajtjes së saj me provat dhe faktet tjera të vërtetuara681 – çdo
deklaratë e fituar, kryesisht nëse bëhet fjalë për pranimin e veprës, duhet të krahasohet
me faktet tjera të verifikuara dhe të vërtetuara. Në këtë mënyrë, deklarata e marrë e të
dyshuarit bashkërisht me të gjitha deklarimet tjera dhe faktet apo rrethanat e verifikuara
do të ballafaqohen në mënyrë të ndërsjellët dhe në këtë mënyrë ato ose do të plotësojnë
njëra tjetrën, ose do të kundërshtohen. Kjo do të krijonte një bazë solide për të verifikuar
të vërtetën e deklaratës.
Mënyrat tjera plotësuese për të vlerësuar besueshmërinë e deklarimit të të
dyshuarit682 – analiza logjike e deklarimit të të dyshuarit dhe verifikimi si saj me faktet
dhe provat tjera të vërtetuara, paraqet mënyrën bazike të vlerësimit të besueshmërisë së
deklarimit të të dyshuarit. Megjithatë, që vlerësimi i besueshmërisë të jetë i plotë, duhet të
678 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 208. 679 Shih: Po aty, fq. 208-209. 680 Shih: Sheshic, B.: Osnovni metodologije drushtveni nauka, e thene sipas: Axhimoviq, M., op., cit., fq.
162. 681 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 208-209. 682 Shih: Po aty.
224
përcillet edhe nga disa të ashtuquajtura mënyra plotësuese të vlerësimit të besueshmërisë.
Në këto mënyra bëjnë pjesë: vërtetimi psikologjik, vlerësimi i personalitetit të personit
që jep deklaratën, manifestimi i fotografisë simptomatike gjatë procesit të dëgjimit etj.
Vërtetimi psikologjik683 përbëhet nga zbulimi i motivit të kryerjes së veprës dhe
motivit që të dyshuarin e ka shtyrë që të pranojë veprën. Ky vërtetim kryesisht do të vijë
në shprehje, nëse fjala është për pranimin e veprës. Vërtetimi i motiveve të veprës së
kryer penale, si hap i parë i vërtetimit psikologjik të deklaratës, është shumë i rëndë për
shkak subjektivitetit të natyrës së tij. Megjithatë, motivi i vërtetuar lidhur me kryerjen e
veprës penale mundet neve të na ndihmojë që të kuptojmë dhe të vlerësojmë motivin, që
e ka shtyrë të dyshuarin të pranojë, kurse ajo neve mundet shumë të na thotë edhe për
vërtetësinë e vetë deklaratës, sepse një pranim që nuk shpjegon motivet e veprës dhe të
vetë pranimit do të jetë i dyshimtë në besueshmërinë e tij.
Karakteristikat e personalitetit të të dyshuarit684 – gjithashtu mundet të ofrojnë
informacione të rëndësishme lidhur me besueshmërinë e deklarimit. Për shembull,
besueshmëria do të jetë më e lartë se deklarimi është i vërtetë, nëse jepet nga një person
që njihet si i ndershëm, sesa deklarimi i një personi që njihet si mashtrues dhe jo i
ndershëm.
Sjelljet e të dyshuarit dhe gjendja e tij emotive gjatë procesit të marrjes në pyetje,
para se gjithash, pasqyrohet nëpërmjet manifestimit të fotografisë së tij simptomatike,
kjo gjendje dhe sjellje mundet të na ofrojë informacione të dobishme për vlerësimin e
besueshmërisë së deklarimit të të dyshuarit. Autori Schwindt thekson: “Të gjitha
reaksionet e të dyshuarit që nuk janë të natyrshme mundet të interpretohen si sinjale
paralajmërimi që përcjellin një deklarim, brenda të cilit ndodhet edhe gënjeshtra”. Sa
më shumë që mimika dhe gjestikulacioni të përputhet me atë që thuhet apo deklarohet,
kjo mundet të llogaritet si supozim se i dyshuari flet të vërtetën685.
Deklaratën e të dyshuarit, pavarësisht se sa do të duket e logjikshme dhe bindëse,
asnjëherë nuk duhet të pranohet pa rezerva, sepse pasojat e kësaj do të jenë të mëdha.
Besim i verbët i deklarimit, veçanërisht nëse fjala është për pranimin e veprës, mundet të
na çojë drejt pakujdesisë lidhur me grumbullimin e provave të tjera, dhe nëse ndodh që
deklarimi i tij të jetë i rrejshëm, ndoshta edhe nuk do të jetë e mundur që të grumbullohen
në ato prova.
Ligji i procedurës penale në nenin 144 i cili rregullon procedurën provuese na
obligon: “Kur i dyshuari të pranojë kryerjen e veprës penale, organi që drejton procesin
është i obliguar që edhe më tej të vazhdojë të grumbullojë prova lidhur me veprën penale
konkrete...”686. dhe mu për këtë vlerësimi i besueshmërisë të çdo deklarimi, a veçanërisht
gjatë pranimit, duhet gjithmonë të verifikohet dhe vërtetohet nga organi që drejton
procesin. Mangësitë apo vlerësimet e sipërfaqshme të besueshmërisë së deklaratës të të
683 Shih: Po aty. 684 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 209-211. 685 Shih: Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003, fq. 26-27. 686 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
225
dyshuarit, në vete do të mbart mundësinë reale për hamendje gjatë procesit gjyqësor,
situatë e cila do të jetë e papranueshme për mbështetjen e vendimit të gjykatës.
226
TAKTIKAT MBROJTËSE TË TË DYSHUARIT GJATË PROCESIT TË
MARRJES NË PYETJE
1. Vërejtje të përgjithshme
Mrrja në pyetje e të dyshuarit për nga natyra e saj është marrëdhënie konfliktuale,
nga arsyeja se në brendinë e saj ndodhet konflikti midis interesave të pyetësit, i cili tenton
të zbulojë veprën penale dhe të sigurojë prova të domosdoshme për procesuim të
suksesshëm të saj dhe interesave të të dyshuarit, i cili përpiqet t’i shmanget përgjegjësisë
për veprën penale të kryer.
Duke tentuar që të arrijë deri te pranimi, por edhe deri te provat tjera të cilat do të
vërtetonin fajësinë e të dyshuarit, pjesëtarët e policisë do të shërbehen me metoda dhe
veprime të ndryshme taktike dhe psikologjike687. Megjithatë, edhe kryerësit e veprës
penale gjatë këtij procesi përdorin metodat taktike të tyre, me të cilat tentojnë që të
pengojnë zbulimin dhe argumentimin e fajësisë së tyre.
Në kuptim të përgjithshëm me taktika mbrojtëse të të dyshuarit që gjejnë aplikim
gjatë procesit të marrjes në pyetje nënkuptohet çdo veprim me anë të të cilit kryerësi i
veprës penale tenton që të pamundësojë që pyetësi të vërtetojë fajësinë e tij, gjegjësisht,
nëse kjo nuk do të jetë e mundur plotësisht, atëherë kjo fajësi të mbulohet dhe të ulet në
masë sa më të vogël688.
Arsyeja themelore ( motivi ) pse i dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje nuk
vendos të thotë të vërtetën, dhe aplikon këto metoda mbrojtëse, është tentimi i tij që t’i
shmanget pasojave që burojnë nga vepra penale. Kur themi pasoja nga vepra penale, nuk
mendojmë vetëm për sanksionin eventual të një vepre të caktuar, por edhe për pasojat
tjera që burojnë nga ky sanksion ( për shembull, dënimi me burgim mundet te i dyshuari
të prodhojë frikën për humbjen e vendit të punës dhe me këtë rrezikimin e burimit
financiar të familjes së tij, frika për humbjen e famës, humbjen e besimit te miqtë etj ).
Si kanë lindur teknikat mbrojtëse të kryerësit të veprës penale, të cilat aplikohen gjatë
procesit të marrjes në pyetje? Njëri prej burimeve të konsiderueshme të këtyre taktikave,
është përvoja personale apo e të tjerëve689. Domethënë, kriminelët, veçanërisht ata me
“stazh të gjatë” në karrierën e tyre profesionale kriminale nga marrja në pyetje e tyre,
ndoshta disa herë nga ana e policisë. Gjatë atyre marrjesve në pyetje ata pa dyshim kanë
arritur përvojë të caktuar, duke analizuar sjelljet e pyetësit dhe duke konstatuar gabimet e
687 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 232. 688 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 223. 689 Shih: Gordon, N. J. – Fleisher, W. L.: Effective interviewing and interrogation techniques, Academic
press, 2002. fq. 123.
227
veta në dëgjimet e më hershme ato fitojnë një lloj përvoje në këtë drejtim. Në të njëjtën
kohë ato shohin edhe përvojën e kolegëve të tyre nga sfera e kriminalitetit. Praktika ka
treguar se vendi ku kriminelët fitojnë dije të reja është burgu. Qëndrimi në burg
shpeshherë shndërrohet në “seminar të vogël për kriminalitet” përmes të cilit kryerësit e
veprave të ndryshme penale gjejnë mundësinë, për të shkëmbyer midis tyre përvojat e
fituara.
Sot, zhvillimi i shkencës dhe teknikës ka krijuar mundësinë, që kriminelët mënyrat se
si duhet të sillen gjatë procesit të marrjes në pyetje mundet t’i gjejnë edhe në internet.
Këto metoda janë të formuluara në formë të librit, edhe atë:
Pas burgosjes ata tentojnë nga ju të marrin deklaratë në veturën e policisë, në
stacionin policor, apo kudo690;
Informata qe ke në kokën tënde nuk guxon në asnjë mënyrë të lëshohet691;
Marrja në pyetje nuk është vetëm lojë pyetjesh dhe përgjigjesh, por situatë që
përfundimi i të cilës është me pasoja692;
Polici në të njëjtën kohë ka dëshirën për sukses dhe frikën për lindjen e një
konfrontim me ju, aspak ju nuk jeni të dobët693;
Polici aplikon taktika për të thyer rezistimin tuaj dhe një ndër ata është “ma mirë
është për ty”694;
Polici në një moment do ta heq “veshjen zyrtare” dhe do të tentojë të luajë rolin
e avokatit. Mos i beso atij, kur ai diçka të këshillon, sepse këshillat mund t’i
marrësh vetëm nga mbrojtësi yt. etj695.
Teknikat mbrojtëse që i përdor i dyshuari gjatë procesit të marrjes në pyetje mundet të
jenë të ndryshme. Në vazhdim do të prezantojmë vetëm disa nga ata që më së shumti
gjejnë aplikim:
Mohimi apo kundërshtimi;
Heshtja apo mos dhënia e informacioneve lidhur me ngjarjen;
Ndryshimi i deklaratës;
Prezantimi i deklaratës paraprakisht të përgatitur696.
690 Shih: Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003, fq. 43. 691 Shih: Po aty. 692 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 234. 693 Herren, R.; Saslushavanje kao drushtvena komunukacija, Izbor, MUP Republike Hrvtske, Zagreb, 2007,
fq. 367. 694 Shih: Po aty. 695 Shih: Po aty. 696 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 235.
228
2. Mohimi i veprës si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit
Mohimi është lloj i veprimeve mbrojtëse të të dyshuarit, me të cilën ai pjesërisht apo
plotësisht mohon ekzistimin e fakteve të cilat e akuzojnë.
Ekzistojnë lloje të ndryshme të mohimit:
1. Varësisht nga ajo se provat e akuzës mohohen plotësisht apo vetëm në segmente të
veçanta dallojmë:
mohim të plotë,
pohim të pjesshëm697.
2. Varësisht nga mënyra se si aplikohet dallojmë:
mohim të sigurt dhe konsekuent,
mohim jo të sigurt dhe jo konsekuent698.
3. Përveç kësaj, mohimi mundet të jetë dhe:
a) mohim i argumentuar, dhe
b) mohim jo i argumentuar ( i dyshuari mohon provat e akuzës kurse më pas nuk
ofron asnjë fakt ose provë, me të cilat do të vërtetojë mohim e tij )699.
Literatura jonë procedurale penale, por edhe ajo e huaj, deklarimit të të dyshuarit i
kushton vëmendje vetëm kur ajo paraqitet në formë të pranimit. Nëse kihet parasysh se
edhe pranimi edhe mohimi i argumentuar kanë vlerë provuese të njëjtë, praktika që t’i
jepet rëndësi vetëm pranim, llogaritet si e gabuar.
Mohimi mundet të jetë teknikë mbrojtëse shumë efikase e të dyshuarit. Domethënë, i
dyshuari, duke u nisur nga supozimi se vetëm ai ka dijeni lidhur me ngjarjen kriminale,
vendos ta aplikojë këtë metodë. Gjithashtu, ai nuk është i obliguar me barrën e provave.
Nëse nuk do të disponohet me material provues adekuat, mohimi do të jetë një pengesë e
pakalueshme në rrugën e gjetjes dhe vërtetimit të së vërtetës lidhur me një vepër penale të
caktuar. Nuk duhet të hamendemi dhe të besojmë se mohimi i fajësisë gjithmonë paraqet
taktikë mbrojtëse e të dyshuarit dhe si e tillë është e rrejshme.
Mohimi ndonjëherë mundet të jetë edhe si karakteristikë e të dyshuarit të pafajshëm
dhe si e tillë të jetë e drejtë dhe e sinqertë. Burim i rëndësishëm i informacionit lidhur me
atë se mohimi, a është i vërtetë apo i rremë, është fotografia simptomatike e të
dyshuarit700. Megjithatë, në numrin më të madh të rasteve vetëm ajo nuk do të jetë e
mjaftueshme, për të na ofruar përgjigje në pyetjen se i dyshuari që mohon a flet të
vërtetën. Dhe mu për këtë, indicjet që na ofrohen nga fotografia simptomatike duhet
gjithmonë të përcillen edhe me informacionet dhe materialet tjera provuese.
697 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 225. 698 Shih: Po aty. 699 Shih: Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003, fq. 47. 700 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 239.
229
Kur flitet për vlerësimin e besueshmërisë së mohimit, veçanërisht e rëndësishme është
se a është mohimi jo i argumentuar701 ( i dyshuari mohon akuzën dhe më pas nuk afron
fakte dhe prova për të vërtetuar mohimin e vet ), apo i dyshuari prezanton fakte dhe prova
me anë të të cilave vërteton mohimin e tij. Për shkak se mohimi i paargumentuar është
konstatim i thjeshtë, i cili nuk është i mbështetur në asnjë fakt apo provë, dhe si i tillë nuk
llogaritet si provë në procedurë penale, njëjtë ashtu, që si provë në procedurë penale nuk
do të llogaritet as pohimi i akuzuesit, nëse akuza e tij nuk mbështet në fakte dhe prova të
mjaftueshme. Mungesa e fakteve dhe provave, me të cilat do të vërtetohet përmbajtja e
mohimit, me të drejtë na çon në supozimin se ato nuk ekzistojnë, dhe kështu këto lloje të
mohimit në esencë llogariten si indicje lidhur me fajësinë e të dyshuarit. Për këtë shkak i
dyshuari duhet në mënyrë të qartë të paraqes fakte dhe prova lidhur me mohimin, nëse
është i pafajshëm, sepse me veprime jo të argumentuara mundet vetes së tij t’i sjellë dëm
të madh.
Duhet gjithashtu të potencohet se nëse dikush si i dyshuar nuk do të prezantojë
argumente që shkojnë në interes të mbrojtjes së tij ( mohim jo i argumentuar ), kjo
detyrimisht nuk do të thotë se ai është fajtor. Mund të kemi raste kur edhe i dyshuari i
pafajshëm jo inteligjent, apo nga ndonjë arsye e tij personale, nuk do të sjellë argumente
lidhur me mbrojtjen e tij, nëse dëshiron të fshehë ndonjë sekret të tij, do të mbrohet në
këtë mënyrë.
Për dallim nga mohimi jo i argumentuar, mohimi i argumentuar posedon vlerë të
madhe, për shkak se i dyshuari do të prezantojë fakte me të cilat do të mohojë akuzën.
Kjo do të jetë e mundur në situatat vijuese:
1. Prezantimi i të vërtetës në mënyrë të argumentuar702 – mënyra më e mirë për të
vërtetuar të vërtetën është, kur i dyshuari do të mohojë fajësinë duke argumentuar të
vërtetën. Kjo sjellje është karakteristikë e të dyshuarve të pafajshëm.
2. Prezantimi i të pavërtetës në mënyrë të argumentuar703 – mbrojtja e të dyshuarit
duke prezantuar të pavërteta është një mënyrë legjitime që e përdorin ato. Megjithatë,
nëse i dyshuari do të zbulohet se mashtron, mashtrimi i tij do të forconte fuqinë provuese
të indicjes lidhur me fajësinë e tij, e cila veç më ekziston.
3. Ekzistimi i disa fakteve në mënyrë mashtruese do të mohohet, ndërsa disa do të
prezantohen në mënyrë të vërtetë 704 – për vërtetimin e të vërtetës gjithsesi se situata do
të jetë shumë e rrezikshme, kur i dyshuari pranon si të vërteta ekzistimin e disa fakteve,
ndërsa ekzistimin e disave e mohon në mënyrë të rrejshme. Domethënë, shpeshherë
ndodh që gjithë deklarata të humbasë vlerën e saj vetëm për shkak të asaj se është
argumentuar se një pjesë e saj është e pavërtetë.
Nga kjo që u prezantua më lartë, mundemi të konstatojmë se mohimi i fajësisë është
njëra nga taktikat mbrojtëse më të shpeshta të kryerësve të veprave penale. Megjithatë, në
të njëjtën kohë ajo mundet të jetë si mënyra e vetme e mbrojtjes së personave të
pafajshëm. Për këtë shkak, pjesëtarët e policisë detyrimisht duhet të jenë shumë të
701 Shih: Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003, fq. 47. 702 Shih: Siminovic, B.; Pribavljanje i ocean iskaza pred policijom i na sudom, Praven fakultet u
Kragujevac, Kragujevac, 2007, fq. 229. 703 Shih: Po aty. 704 Shih: Po aty.
230
kujdesshëm, kur gjatë veprimeve të tyre do të kenë përpara një të dyshuar që mohon
fajësinë. Kjo është edhe obligim ligjor për pjestarët e policisë: Gjykata, prokurori i shtetit
dhe policia të cilët marrin pjesë në procedurën penale detyrohen që saktësisht dhe
tërësisht t’i vërtetojnë faktet të cilat janë të rëndësishme për marrjen e vendimit të
ligjshëm ( neni 7 paragrafi 1 )705. Legjislacioni procedural penal ka për detyrë të sigurojë
një procedim të drejtë, të barabartë e të rregullt ligjor, të mbrojë liritë personale dhe të
drejtat e interesat e ligjshme të shtetasve, të ndihmojë për forcimin e rendit juridik dhe
zbatimin e Kushtetutës e të ligjeve të shtetit ( neni 1 )706. Mohimi, padyshim posedon një
vlerë të madhe orientuese. Dhe sa i takon vlerës së tij provuese, ai ka të njëjtën vlerë
provuese si pranimi, por vetëm atëherë kur ajo do të verifikohet me të gjitha provat e
grumbulluara, si ato materiale, ashtu edhe ato personale.
3. Heshtja si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit
Shikuar në aspekt gjeneral, gjatë procesit të marrjes në pyetje të mundura janë dy
strategji mbrojtjeje të të dyshuarit:
deklarimi i të dyshuarit gjatë procesit të marrjes në pyetje, pa marrë parasysh se
ai do të jetë i vërtetë, pjesërisht apo plotësisht i rrejshëm, dhe
heshtja e të dyshuarit707.
E drejta për heshtje është e drejtë e garantuar me ligj, ku i dyshuari nuk është i
obliguar të prezantojë mbrojtjen e vet, si dhe as të përgjigjet në pyetjet e parashtruara.
Para çdo marrjeje në pyetje, i pandehuri informohet për: e drejta për të heshtur dhe të mos
përgjigjet në asnjë pyetje, përveç se të japë informacion në lidhje me identitetin e tij / të
saj ( neni 153 paragrafi 3.3 )708.
Mundemi të dallojmë këto lloje të heshtjes:
heshtje e plotë,
heshtje deri në përfundim të procedurës provuese,
heshtje duke mos deklaruar për gjendjen faktike personale, me qëllim që më
vonë provat e akuzës të vihen në pikëpyetje709.
Heshtja në praktikë si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit manifestohet ashtu që i
dyshuari, pas parashtrimit të pyetjes së parë, e drejton pyetësin që përgjigjen e tij ta
705 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 706 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 707 Shih: Vodinelic, V. Dokazana vrednost poricanja y kricicnom postupy, JRKK, 1997, fq. 77. 708 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 709 Shih: Po aty.
231
kërkojë nga mbrojtësi i tij, si dhe në çdo pyetje tjetër të parashtruar do të përgjigjet me
heshtje të plotë.
Heshtja e kombinuar me mohim paraqet taktikë mbrojtëse shumë efikase.
Domethënë, i dyshuari mohon citatet e padisë, dhe njëkohësisht shmanget nga analizimi
logjik i tyre. Për këtë shkak heshtja e kombinuar me mohim është situatë e vështirë, për të
nxjerrë informacione lidhur me veprën penale. Për përparësitë e heshtjes të kombinuar me
mohim na shpjegon autori A. Babrs kur thotë: “nëse i dyshuari do të lëshohet në
komunikim atëherë do të japë përgjigje në pyetjet e parashtruara, do të ofrojë faktet dhe
të kundërshtojë me argumente padinë, por nëse i dyshuari do të jetë jo i sinqertë,
pashmangshmërisht do të futet në kundërthënie, të cilat nuk do të ketë mundësi t’i
sqarojë710.
Vlera provuese e heshtjes shpeshherë ka qenë objekt diskutimi i autorëve të
ndryshëm. Ajo që është e pakontestueshme është se heshtja nuk është, as nuk mundet të
jetë provë fajësie. Të gjitha përgjigjet e kësaj pyetje mundet të ndahen në tre grupe:
Heshtja nuk mundet të llogaritet si indicje për fajësinë711, për shkak se heshtja
mundet të jetë karakteristikë edhe e të dyshuarit të pafajshëm. Arsyet që i
dyshuari i pafajshëm të mbrohet me heshtje munden të jenë të ndryshme:
çrregullimet e ndryshme shpirtërore, përjetimi i shokut emocional etj. Edhe pse
këto raste në praktikë janë të rralla, prapëseprapë mundet të ndodhin.
Heshtja mundet të llogaritet si indicje për fajësinë712 nga shkaku se i dyshuari
nga frika për të mos u ngatërruar në mashtrimin e vet, mundet të zgjedhë të
mbrohet me heshtje. Praktika na tregon se në rastet kur i dyshuari kupton se
policia nuk disponon me prova të mjaftueshme për të mbështetur fajësinë e tij, ai
do të vendos që të mbrohet me heshtje. Megjithatë, përcaktimi i të dyshuarit që
mbrojtjen e tij që në fillim ta mbështesë në heshtje në praktikë nuk është shumë e
shpeshtë, sepse edhe kryerësi i vërtetë në të shumtën e rasteve sillet në mënyrë të
ngjashme si i dyshuari i pafajshëm, analizon faktet akuzuese ndaj tij dhe tenton që
t’i mohojë.
Heshtja si e tillë nuk mundet të vlerësohet as si indicje e fajësisë, as si indicje e pafajësisë 713.
Përgjigja më e pranuar lidhur me heshtjes është ajo se nuk është i pranueshëm
qëndrimi se heshtja nuk flet asgjë lidhur me fajësinë e të dyshuarit. Heshtja fletë, mirëpo
domethënia e saj është me shumë kuptime, për shkak se mund të mbrohet me heshtje
edhe i dyshuari i pafajshëm edhe kryerësi i vërtetë. Për dallim nga heshtja e plotë, heshtja
e pjesshme mund të trajtohet si indicje lidhur me fajësinë për arsye se i dyshuari në
pyetjet që i konvenojnë jep përgjigje, kurse në ato që nuk i konvenojnë hesht.
Në fund duhet të theksojmë se heshtja e të dyshuarit, edhe pse është një mënyrë legale
dhe legjitime për mbrojtjen e tij, dëmton procesin e vërtetimit të të vërtetës. Domethënë, i
dyshuari ( nën supozimin se është kryerës i vërtetë ) më mirë se çdo kush tjetër di se si ka
ndodhu një ngjarje e caktuar. Përcaktimi i tij për t’u mbrojtur me heshtje do të llogaritet si
710 Shih: Babrs, A.: Die Vulgarluge in der gerichtlichen Praxis, Germany, 2003, fq 212. 711 Shih: Rogall, K.: Der Beschuldigte gegen sich selbst, Doicland, 2005, fq.157. 712 Shih: Po aty. 713 Shih: Po aty.
232
humbje e një burimi të rëndësishëm të informacionit. Për këtë shkak pjesëtarët e policisë
që realizojnë procesin e marrjes në pyetje duhet të tentojnë që të dyshuarin ta tërheqin në
bisedim, por në asnjë mënyrë duke aplikuar metoda që do të na çonin në deklarim të
detyrueshëm.
4. Simulimi ( shtirja ) disimilimi ( fshehja ) dhe agravimi ( përkeqësimi
) si taktika mbrojtëse e të dyshuarit
Simulimi definohet si tentim i vetëdijshëm i personave të shëndoshë dhe normal, që
gjendjen e tyre ta paraqesin tjetër fare nga ajo që është realisht. Domethënë, duke
aplikuar simulimin si njërën nga teknikat mbrojtëse gjatë procesit të dëgjimit, i dyshuari
me qëllim dhe vetëdije shtiret si sëmurë fizikisht, apo si i sëmurë shpirtërisht714.
Shpeshherë kur i dyshuari ndodhet në situatë të zbulimit të mbrojtjes së rrejshme,
simulimi përdoret si metodë nga i dyshuari, me qëllim që të fitojë në kohë, për të
konsoliduar mbrojtjen e vet. Shpeshherë simulohen këto gjendje dhe sëmundje: humbja e
vetëdijes, shurdhmemecja, amnezia, epilepsia etj. Simulimi mundet të jetë i përgatitur dhe
planifikuar me kujdes, por mundet të jetë edhe vendim i çastit.
Disimilimi është fshehje me vetëdije e simptomave të sëmundje organike, apo të
çrregullimeve shpirtërore715.
Agravimi paraqet zmadhim me vetëdije apo pavetëdije të gjendjes së vet minimalisht
të çrregulluar fizike apo mentale716. Në numrin më të madh të rasteve punonjësi operativ
me përvojë këto sjellje mundet lehtësisht t’i kuptojë.
714 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 241. 715 Shih: Po aty. 716 Shih: Po aty.
233
5. Ndryshimi i deklaratës si taktikë mbrojtëse e të dyshuarit
Deri te ndryshimi i deklaratës më së shumti vjen gjatë kohës, kur provat e reja nuk do
të kenë mundësi apo me shumë vështirësi në mënyrë të sigurt të verifikohen. Ndryshimi i
deklaratës do të jetë aktuale në të gjitha fazat e zbulimit, zbardhjes dhe argumentimit të
veprës penale, që nga procedura parapenale dhe deri te seanca kryesore.
I dyshuari deklarimin e vet gjithmonë do të përpiqet ta përshtatë me situatat e reja,
duke u munduar që të ballafaqohet me provat e reja, por në të njëjtën kohë duke mos u
larguar nga versioni i tij mbrojtës i rrejshëm717. Në raste kur provat do të shkojnë në favor
të interesit të tij, do të tentojë që deklaratën e tij ta përshtat me këtë situatë, duke u
munduar që diçka të deklaruar me herët ta ndryshojë. Kjo situatë në mënyrë më të mirë
do të shfrytëzohet nga të dyshuarit me përvojë dhe inteligjent.
Shkaqet për shkak të të cilëve i dyshuari do të vendos të ndryshojë deklaratën mundet
të jenë të ndryshëm. Disa nga ato mundet të jenë të sinqerta, dhe disa jo718. Për shembull,
është e mundur që deklarimi i parë të jetë dhënë në gjendje shoku menjëherë pas kryerjes
së veprës penale, dhe më pas kur ai mendon se disa të dhëna të veçanta nuk shkojnë në
interes të mbrojtjes së atij, ai vendos t’i tërheqë duke i ndryshuar ato. Gjithashtu, mund të
ndodhin raste kur policia në mënyrë brutale ka vepruar dhe ka marrë deklaratën nga i
dyshuari, dhe pas fillimit të procedurës penale, i dyshuari në të shumtën e rasteve nga
këshillat e mbrojtësit të vetë, bënë ndryshimin e deklaratës së tij, me arsyetimi se kjo
deklaratë është dhënë nën presion.
Ndryshimi i deklaratës të të dyshuarit gjatë procesit të marrjes në pyetje mundet të
variojë nga ndryshimi i plotë ( ashtu që deklarata e re do të jetë kontradiktore me atë të
dhënë paraprakisht ), deri te ndryshimi i pjesshëm, kështu që deklarata e re paraqet
plotësim, precizim, gjegjësisht mohimi i pjesëve te caktuara të deklaratës të dhënë më
herët.
Që ndryshimi i deklaratës të jetë i pranueshëm dhe i besueshëm, ajo duhet të përcillet
me dhënien e arsyes së përshtatshme e cili do ta justifikojë këtë ndryshim. Më së shumti
në praktikë përdoren këto pretekste: “Nuk më kujtohet të kem thënë një gjë të atillë...”,
“Gabimisht më keni kuptuar kur kam thënë...”, “Ka mundësi që atë t’ua kem thënë juve.
Megjithatë, atë ditë shikueshmëria ka qenë e dobët...” etj.
Kur flitet lidhur me ndryshimin e deklaratës, duhet të theksohet se deri te ndryshimi
vjen gjatë procesit të hetimit dhe sa më shumë që të zgjasë hetimi, aq me e madhe do të
jetë tendenca për ndryshim të saj, me qëllim të minimizimit të fajësisë së të dyshuarit719.
717 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 173. 718 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 243. 719 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 173-174.
234
Ndryshimet e shpeshta dhe të paargumentuara të deklaratës paraqesin indicje të
fuqishme lidhur me fajësinë e të dyshuarit720. Kjo është një taktikë e mirë që e përdorin
kryerësit e veprave penale gjatë procesit të marrjes në pyetje. Kjo taktikë e të dyshuarit
duhet të pritet nga ana e punonjësit operativ i përgatitur. Që mundësinë e ndryshimit të
deklaratës ta zbresim në një nivel sa më të vogël, në rastet kur për këtë ka edhe kushtet,
deklarata duhet të incizohet me anë të teknikës audio-vizuale.
6. Prezantimi i deklaratës paraprakisht të përgatitur ( mbrojtje e
paramenduar e të dyshuarit )
Në rastet kur nuk do të jetë e mundur t’i iket përgjegjësisë penale lidhur me veprën e
kryer penale, kryerësi i veprës penale do të orvatet që këtë përgjegjësi ta ulë në masë
mundësisht sa më të vogël. Domethënë, duke llogaritur paraprakisht se një ditë, për shkak
të veprimtarisë së vet kriminale mundet të dënohet nga ana e shtetit, kryerësit e veprave
penale qysh përpara parapërgatitin deklaratën që do të prezantonin, nëse do të ndodhte
eventualisht dëgjim nga policia ndaj tyre, si dhe provat që do ta mbështesin këtë
deklaratë. Në praktikë ndodhin shpesh situata që shitësit e lëndëve narkotike të mbajnë
gjithmonë sasi të vogël të drogës anash, ashtu që në rast se do të zbulohen, të kenë
mundësi që vëmendjen e policisë ta orientojnë në ato vende me sasi të vogël, kështu që
pjesa kryesore e drogës gjithë kohën të jetë e sigurt.
Të shtypur nga provat gjatë procesit të marrjes në pyetje, i dyshuari mundet të vijë në
situatë që ta lë versionin e tij të rrejshëm dhe të pranojë fajësinë721. Megjithatë, në vend
që të deklarojë të vërtetën plotësisht, ato deklarojnë vetëm një pjesë të vogël të saj. Në
këtë kuptim, ata do të “zbulojnë” vendin se ku e kanë fshehur “mallin”, por në atë vend
policia do të gjejë vetëm një pjesë të vogël të tij722. Gjersa policia do të jetë e kënaqur,
duke menduar se rasti plotësisht është zgjidhur, në këto raste edhe kryerësi i veprës
penale do të jetë i kënaqur se sasia kryesore e “mallit” do të ruhet dhe do të mbetet e
pazbuluar. Në të njëjtën kohë ata do të mbajnë përgjegjësi më të vogël penale sesa t’u
zbulohet e gjithë sasia e tij ( për shembull. përgjegjësia nuk është e njëjtë, nëse në pyetje
do të jetë 1 kilogram apo 10 gram ).
Edhe pse kjo taktikë është karakteristikë e shitësve të drogës, ajo me sukses mundet të
aplikohet edhe në veprat tjera penale. Kështu, kryerësi i veprave penale të vrasjeve,
vjedhje dhe të ngjashme mundet të vendosi në një anë një pistoletë, e cila nuk ka qenë e
720 Shih: Po aty. 721 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 176. 722 Shih: Po aty.
235
përdorur për vrasjen. Gjithashtu, në harmoni me këto teknika mbrojtëse shpeshherë
kryerësit paraprakisht përgatisin edhe alibinë, kështu që kryerësit e veprave penale që më
parë merren vesh për deklaratën me “dëshmitarët” potencial, si dhe përgatisin prova që
këtë alibi ta vërtetojnë723.
Nga kjo që u tha, mundemi të konstatojmë se në pamundësi për t’i ikur përgjegjësisë
penale, kryerësit e veprave penale përpiqen që sa më shumë të jetë e mundur t’i
orientojnë hetimet në drejtim ku atyre më së shumti u konvenon. Deklarata paraprakisht e
përgatitur dhe provat që e mbështesin atë, si qëllim kanë që organin për zbulim ta bindin
se është në rrugë të drejtë. Punonjësi operativ me përvojë të pamjaftueshme lehtësisht do
të tërhiqet në atë version, dhe me këtë do të devijojë nga rruga, e cila çon në vërtetimin e
plotë të së vërtetës lidhur me një vepër të caktuar penale
7. Teknikat tjera mbrojtëse të të dyshuarve
Taktikat mbrojtëse që i përdorin të dyshuarit janë në numër më të madh. Përveç
atyre që u potencuan, në shprehje mund të vinë edhe këto:
1. Të menduarit mirë që i paraprin përgjigjes në pyetjen e parashtruar724 – për
dallim nga i dyshuari i pafajshëm, i cili nuk ka çka të fshehë dhe në pyetjet e parashtruara
nuk ka nevojë të mendohet si të përgjigjet, te kryerësit e vërtetë kjo nuk ndodh. Ata para
së të përgjigjen në pyetjen e punonjësit operativ, bëjnë një pauzë të shkurtër për t’u
menduar se çfarë përgjigjeje të japin. Ndonjëherë, pauza që i paraprin përgjigjes së
pyetjes të punonjësit operativ, mundet të jetë karakteristikë edhe e të dyshuarve të
pafajshëm. Kjo, para se gjithash do të ndodhë si rast, nëse situata për të cilin ka të bëjë
pyetja ka ndodhur në të kaluarën, dhe për këtë i dyshuari ka nevojë për kohë për t’u
kujtuar lidhur me disa detaje, që janë në lidhshmëri me ngjarjen. Gjithashtu, ndonjëherë
ndërlikueshmëria e pyetjes së parashtruar ka nevojë që i dyshuari pak të mendohet para se
të përgjigjet dhe, kjo mund të jetë si pasojë e aftësive intelektuale të ulëta, stresi që është
prezent tek ai dhe të ngjashme.
Ashtu si të menduarit e të dyshuarit përpara se të përgjigjet në pyetjet e punonjësit
operativ mundet të jetë si indicje për fajësinë e tij, gjithashtu njëjtë me këtë edhe
përgjigjet e shpejta e të dyshuarit, të cilat kanë nevojë pak për t’u menduar, gjithashtu
mundet të paraqesin indicje për fajësinë e tij725. Domethënë, nëse në ndonjë pyetje të
723 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 245. 724 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 176-177. 725 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 248.
236
ndërlikuar, e cila vërtetë kërkon pak kohë nga i dyshuari për t’u menduar para se të
përgjigjet ( për shembull, të kujtohet lidhur me disa detaje lidhur me ngjarjen ), nëse i
dyshuari përgjigjet menjëherë, kjo mundet të na tregojë se përgjigja e tij ka qenë që më
herët e parapërgatitur dhe si e tillë paraqet indicje për fajësinë e tij.
Në fund mundemi të themi se ashtu si që është përgjigja e të dyshuarit në ndonjë
pyetje të ndërlikuar, dhe për të cilën paraprakisht nuk ka nevojë të mendohet, indicje
për fajësinë e tij, njëjtë indicje për fajësinë e tij është edhe nevoja e të dyshuarit për t’u
menduar, para se të përgjigjet në ndonjë pyetje të thjeshtë. 2. Përsëritja e pyetjes së parashtruar726 – mënyrë shumë e shpeshtë që e përdor i
dyshuari për të fituar në kohë dhe për t’u menduar lidhur me përgjigjen është edhe
përsëritja e pyetjes së parashtruar. Për shembull: Punonjësi operativ: “A ke qenë edhe ti
prezent atëherë kur ndodhi kjo gjë...?” I dyshuari: ( në mënyrë të ngadalësuar përsërit
pyetjen ) “A kam qenë unë prezent atëherë kur ndodhi kjo gjë...?” ( dhe pas kësaj pason
një pauzë e shkurtër dhe përgjigja ), “Jo, u thash se nuk kam qenë”.
3. Deklarime dhe sqarime të pakërkuara dhe shumë të hershme lidhur me
ngjarjen727 – shpeshherë kryerësi i vërtetë do të dëshirojë që të deklarojë versionin e vet,
përpara se punonjësi operativ një gjë të këtillë të ketë kërkuar nga ai. Ata janë të
padurueshëm për të dhënë sqarimet e tyre, duke theksuar ato që shkojnë në interes të
pafajësisë së tij. Nëse punonjësi operativ do ta pyesë atë: “A e ke kryer ti këtë...?”. Ai në
këtë pyetje do të përgjigjet me mohim të veprës dhe menjëherë pas kësaj do të japë
sqarime që shkojnë në interes të pafajësisë së tij. Për dallim nga kryerësi i vërtetë, i
dyshuari i pafajshëm do të thotë: “Jo, unë atë nuk e kamë kryer”, dhe më pas nuk do të
jap sqarime, por do të presë pyetjen pasuese të punonjësit operativ.
4. Orientimi në ato burime të cilat janë të pamundura të verifikohen728 – i dyshuari
i pafajshëm, nëse e orienton punonjësin operativ do ta orientojë në ato burime që kanë
mundësi për t’u verifikuar. Kurse, kryerësi i vërtetë për të mbrojtur versionin e vet të
rrejshëm, shpeshherë do të thirret në ato burime të cilat punonjësi operativ nuk do të ketë
mundësi t’i verifikojë. Për shembull: “Të ishte babai im gjallë, ai juve me siguri këtë që u
them do t’ua vërtetonte...” apo “Për këtë që u them mundet të pyetni shefin tim ( shokun,
vëllanë...), ai juve do t’u thoshte...” Punonjësi operativ deri te këto burime ose nuk ka
mundësi që të vijë, ose nëse do të vij deri te ato, nga ato nuk do të fitonte të dhëna që
fajësojnë të dyshuarin.
5.Tentimi për të diskredituar punonjësin operativ, viktimën, dëshmitarin...729 –
shumë shpesh kryerësi i vërtetë do të përpiqet që të diskreditojë punonjësin operativ, të
dëmtuarin, dëshmitarët. Duke i diskredituar ata, ai në të njëjtën kohë diskrediton edhe
akuzën e tyre. Për shembull, kur objekt i diskreditimit është punonjësi operativ, i dyshuari
mundet të deklarojë për tentim të sajimit të provave lidhur me fajësinë e tij nga ana e
punonjësit operativ. Ai deklaron se gjatë kohës së privimit të lirisë janë shkelur të drejtat
e tij. Gjithashtu, ai do të tentojë të diskreditojë edhe viktimën, duke u munduar ta
726 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 176-177. 727 Shih: Po aty. 728 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 176-177. 729 Shih: Po aty.
237
paraqesë si person gënjeshtar, se kjo për të nuk është hera e parë, që akuzon në mënyrë të
rrejshme dikë.
6. Mirësjellje e tepruar, respektim dhe dëshirë që të “ndihmohet” punonjësi
operativ730 – si indicje e shpeshtë e fajësisë së të dyshuarit mundet të jetë edhe
mirësjellja e tepruar ndaj punonjësit operativ, respektimi ndaj tij dhe dëshira që t’i
“ndihmohet” atij për të zbardhur rastin. Më këtë mënyrë, i dyshuari tenton që punonjësi
operativ të fitojë mendim pozitiv, gjegjësisht, te ai të formojë bindjen se i dyshuari nuk
është person i cili do të kryente vepër penale. Nëse i dyshuari në këtë do të ketë sukses,
mundësia do të jetë e madhe që punonjësi operativ të bindet në pafajësinë e tij.
7. “Nënvizimi” i sinqeritetit të tij 731 – njëra nga mënyrat që kryerësi i vërtetë
shpeshherë e përdor për të “bindur” punonjësin operativ në sinqeritetin e tij. Fraza që më
së shumti përdoret në këtë drejtim “Betohem se unë...”, “Në çka doni të betohem që të më
besoni ?”, “Mos dalsh i gjallë nga këtu nëse ju mashtroj...”, si dhe shumë të tjera të
ngjashme me këto.
730 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 178-179. 731 Shih: Po aty.
238
METODAT E NDALUARA PËR MARRJEN NË PYETJE E TË
DYSHUARIT
1. Zhvillimi historik i metodave për marrjen në pyetje e të dyshuarit
Përpjekja për t’u zbuluar gënjeshtra dhe për t’u vërtetuar e vërteta, nuk mund të
karakterizohet si fenomen i shekullit XX, për shkak se ajo është e vjetër sa vetë shoqëria
njerëzore. Domethënë, që nga momenti kur njerëzit kanë filluar të shoqërohen, me qëllim
për të mbijetuar më lehtë ( bashkërisht kanë shkuar në gjueti, bashkërisht janë mbrojtur
nga grupet tjera... ) në këto fillesa të bashkimit ka pasur individ që sjellja e tyre nuk është
përputhur me disa rregulla dhe standarde të përgjithshme të pranuara nga bashkësia. Nga
arsyeja se sjelljet e këtyre individëve kanë rrezikuar bashkësinë si tërësi, ka qenë e
nevojshme që të zbulohet se kush nga anëtarët e grupit qëndron pas këtyre aktiviteteve të
palejuara.
Duke qenë të vetëdijshëm ata se sjelljet e tyre do të ndëshkoheshin nga grupi (
largimi nga grupit e deri te privimi nga jeta ), ata janë përpjekur që këto sjellje t’i fshehin.
Mjeti themelor, që në këto raste ato e kanë përdorur për t’i fshehur ato vepra, ka qenë
gënjeshtra. Që në atë kohë ka filluar gjurmimi pas metodave për identifikim të
përshtatshëm të gënjeshtrës, ku edhe sot nuk është ndalur. Duke përdorur të arriturat e
shkencës dhe teknikës, shoqëria sot ka në dispozicion metoda dhe mjete të ndryshme për
të zbuluar gënjeshtrën. Por, për shkak se ende nuk ekziston ndonjë metodë apo mjet i cili
në mënyrë të pagabueshme do të konstatonte gënjeshtrën, gjurmimi pas atyre vazhdon
edhe sot.
Në fillet e periudhës së zhvillimit të shoqërisë njerëzore zbulimi i gënjeshtrës është
mbështetur në bindjen se Zoti nuk do të lejonte që personi i pafajshëm të lëndohej. Për
shembull, në Kinë 1000 vite p.e.s të dyshuarit i është dhënë të përtypë oriz. Pas disa
minutash, i dyshuari është dashur që këtë oriz të përtypur ta pështyjë dhe, nëse ai ka qenë
i lagët, ai ka qenë i liruar nga fajësia, ndërsa nëse orizi ka qenë i thatë i dyshuari është
llogaritur fajtor732. Kjo metodë ka qenë e bazuar në reaksionet fiziologjike të njeriut,
sepse gjendërrat e pështymës e zvogëlojnë aktivitetin e tyre nga ndikimi i frikës apo
stresit, dhe me vetë këtë, personi që mashtron nga frika që të mos zbulohet i thahet goja.
Kur dihet se frika dhe stresi mundet të jenë prezent edhe te i dyshuari i pafajshëm, nuk
është e njohur se sa persona të pafajshëm nuk kanë arritur të argumentojnë pafajësinë e
tyre nga testimi i këtillë.
Në Indi 500 vjet p.e.s personat e dyshuar një nga një i kanë futur në një hapësirë të
errët, në të cilën është ndodhur një gomar i “shenjtë”733. Të dyshuarit është dashur që këtë
gomar ta prekin me dorë, i cili ka qenë i lyer me bojë dhe, nëse i dyshuari do të ishte
kryerësi i vërtetë, gomari do të pëllet. Pas daljes nga kjo hapësirë e errët, të dyshuarit
732 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 20. 733 Shih: Po aty.
239
duhej të tregonin duart e tyre. Kryerësi i vërtetë, duke u frikësuar se nëse do ta prek
gomarin, ai do të pëllet dhe nuk e kanë prekur, dhe kështu ata kur kanë dalë jashtë i kanë
pasur duart e pastra, pra të papërlyera nga boje që ka qenë i ngjyrosur gomari.
Periudha mesjetare si metodë për zbulimin e gënjeshtrës kishte torturën, sepse ka
ekzistuar supozimi se i dyshuari i pafajshëm do t’i rezistonte çdo torture, vetëm të ruante
reputacionin e tij734. Kësaj torture rrallë kush i ka rezistuar dhe nga kjo shumë të
pafajshëm janë dënuar, kurse disa fajtorë që kanë rezistuar janë lënë të lirë. Kjo metodë
nuk ka qenë as racionale, as humane.
Eksperimentet e para nga fusha e shkencës si metoda për zbulimin e gënjeshtrës kanë
filluar në vitin 1875. Atë vit fiziologu italian A. Mosso ka filluar hulumtimin në ndikimin
e emocioneve të frikës në qarkullimin e gjakut dhe të frymëmarrjes735. Pas fillesave të
para të studimit të kësaj fushe nga ky shkencëtar, më pas kanë vazhduar numër i madh i
hulumtimeve të kësaj problematike, të cilat edhe sot e kësaj dite nuk kanë përfunduar, ku
të gjitha si qëllim kanë zbulimin e një instrumenti adekuat, i cili do të mundësonte zbulim
të sigurt dhe të plotë të mashtrimit. Gjithë kjo përpjekje e shkencës është bërë në këtë
drejtim për shkak të interesit shoqërorë që ka zbulimi i gënjeshtrës dhe gjetja e të vërtetës
materiale.
2. Baza juridike e përdorimit të metodave të ndaluara gjatë procesit të
marrjes në pyetje
Në temën paraprake thamë se instrument të përsosur për zbulimin e gënjeshtrës ende
nuk ekziston, prandaj të gjitha pjesëtarët e policisë e të gjithë botës, për të arritur deri te e
vërteta, nuk u lejohet të përdorin metoda të cila janë të ndaluara me ligj. Rregullat e
provës të parapara në këtë nen zbatohen në të gjitha procedurat penale para gjykatës dhe,
në rastet kur e parasheh ky Kod, ato gjithashtu zbatohen në procedurat para prokurorit të
shtetit dhe policisë.
2. Provat e marra me shkelje të dispozitave të procedurës penale janë të papranueshme
kur ky Kod ose dispozita të tjera të ligjit shprehimisht parashikojnë kështu.
3. Gjykata nuk mund ta mbështesë vendimin e saj në prova të papranueshme.
4. Gjatë çdo intervistimi ose marrjeje në pyetje ndalohet që:
4.1. liria e të pandehurit për të formuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet
nëpërmjet keqtrajtimit, lodhjes së shkaktuar, ndërhyrjes fizike, përdorimit të drogës,
torturës, shtrëngimit ose hipnotizimit;
4.2. i pandehuri të kanoset me masa të ndaluara me ligj;
4.3. të premtohet ndonjë përfitim që nuk parashihet me ligj; dhe
4.4. të dobësohet kujtesa e të pandehurit ose aftësia e tij për të kuptuar.
734 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 31. 735 Shih: Po aty.
240
5. Ndalesa nga paragrafi 4. i këtij neni zbatohet pavarësisht nga pëlqimi i personit të
intervistuar ose të marrë në pyetje.
6. Kur intervistimi ose marrja në pyetje është zbatuar në kundërshtim me paragrafin 4. të
këtij neni, procesverbali i intervistimit ose marrjes së tillë në pyetje është i papranueshëm ( neni 257 )736. Sepse, në të kundërtën jo vetëm se do të cenohen të drejtat e personave,
por edhe ekziston rreziku serioz që një person të pranojë një vepër penale që nuk e ka
kryer. Edhe pse me aplikimin e metodave të palejuara shpeshherë do të mundësohet
zbulimi i të vërtetës, asnjë shtet që pretendon të jetë demokratik, ku mbisundon shteti i së
drejtës nuk guxon të udhëhiqet nga maksima makiavelistike “qëllimi arsyeton mjetet” dhe
deri te e vërteta të arrihet në mënyrë që është në kundërshtim me standardet ligjore dhe
etike të shoqërisë bashkëkohore. Për të siguruar këtë, ekzistojnë norma të ndryshme të
brendshme ligjore, si dhe konventa ndërkombëtare, të cilat si qëllim kanë që deri te e
vërteta të arrihet vetëm në mënyrë humane dhe legale. Askush nuk mund t’i nënshtrohet
torturës ose dënimeve ose trajtimeve çnjerëzore ose poshtëruese ( neni 3 )737.
Me nocioni grumbullim kundërligjor të informacioneve nënkuptojmë ata
informacione, të cilët organi kompetent i ka fituar në atë mënyrë, duke shkelur ndonjë
normë juridike të rendit juridik, të cilat rregullojnë fushën e lirive dhe të drejtave
themelore të individit. Në harmoni me këtë kuptim dhe rregullim është edhe Ligji i
Procedurës Penale të R.M., ku përcakton se vendimi i gjykatës duhet gjithmonë të
llogaritet i pabazuar, nëse gjatë hetimeve janë aplikuar metoda të palejuara të
grumbullimit të provave738. Cilat janë ato ndalesa të cilat pjesëtarët e policisë duhet t’u
përmbahen gjatë dëgjimit të të dyshuarve? Ndalesa të cilat pjesëtarët e policisë duhet t’u
përmbahen mundet të ndahen në ato të që janë të sanksionuara nga normat ligjore të
brendshme dhe nga ato të dokumenteve ndërkombëtare.
736 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 737 Shih: Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore, Ndryshuar me Protokollin numër 1,
4, 6, 7, 12 dhe 13. Romë, 04-11-1950. 738 Shih: ( Ligji i Procedurës Penale të R.Maqedonisë, gazeta zyrtare numër 150 )-Zakon za Krivicna
Postapka, R.M. sluzhben vesnik na R.M. br. 150. od, 18.11.2010.
241
3. Ndalesat që janë të përfshira në të drejtën e brendshme
Duke marrë në pyetje të dyshuarin pjesëtarët e policisë duhet t’u përmbahen
ndalesave të përfshira në përcaktimet Kushtetuese të shtetit, gjegjësisht dokumenteve mbi
të drejtat e njeriut dhe pakicave dhe lirive qytetare që janë pjesë përbërëse e tyre. Kështu
në nenin 2 të Dokumentit mbi të drejtat e njeriut dhe pakicave dhe lirive qytetare
ndodhet norma e përgjithshme mbi respektimin e të drejtave të njeriut, ndërsa në nenin 12
thuhet se “askush nuk guxon të aplikojë procedurë apo dënim të mundimshëm,
johuman apo fyes”739. Kjo normë është me karakter ekstensiv që do të thotë se nuk ka të
bëjë vetëm për organet e shtetit, por për të gjitha subjektet, të cilët mundet të vijnë të
situatë të aplikojnë sjellje të atillë. Gjithashtu, të rëndësishëm janë edhe neni 2 dhe 3 të
Ligjit të Policisë, sipas të cilit organet punëve të brendshme duhet të mbrojnë dhe
respektojnë liritë dhe të drejtat e qytetarëve740.
Kur flitet lidhur me aplikimin e metodave të palejuara gjatë marrjes së deklaratave të
personave nga ana e organeve të shtetit , LPP parashikon:
Grumbullimi i informacioneve nuk guxon të mblidhet me detyrim;
I dyshuari dëgjohet në mënyrë të njerëzishme dhe duke respektuar personalitetin e
tij;
Ndaj të dyshuarit nuk guxon të aplikohet dhuna, kanosja, premtimi, ofrimi ( të
ndonjë favori ) apo ndonjë mjet tjetër i ngjashëm;
Është e ndaluar dhe e dënueshme me ligj përdorimi i çdo lloj të dhunës ndaj
personit që i është privuar apo kufizuar liria, si dhe çdo pranim me detyrim apo
deklarim i të dyshuarit apo çdo personi tjetër që është pjesë e procesit;
Nuk është e lejuar që ndaj të dyshuarit, të akuzuarit apo dëshmitarëve të aplikohet
intervenim mjekësor apo t’u jepet mjete të atilla, që do të ndikojnë në vetëdijen
dhe vullnetin e tyre gjatë deklarimit.
Të dyshuarit duhet t’i parashtrohen pyetje të qarta, të sakta dhe të përcaktuara,
ashtu që ai t’i kuptojë plotësisht. Gjatë dëgjimit nuk lejohet të nisemi nga ajo
sikur i dyshuari ka pranuar diçka që nuk ka pranuar, as të parashtrohet pyetje në të
cilën do të jetë pjesë e përmbajtjes së sajë edhe përgjigja se si duhet të përgjigjet
( neni 257 )741.
739 Shih: Dokumentit mbi të Drejtat e Njeriut dhe Pakicave dhe Lirive Qytetare. 740 Shih: Ligji i Policisë, R.M, Sluzhben Vesnik na Republika Makedonia, broj 114, 3 Noemvri 2006. 741 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
242
4. Ndalesat që janë të përfshira në dokumentet ndërkombëtare
Dokumentet ndërkombëtare nuk përmbajnë norma lidhur me mbledhjen e
informacioneve nga qytetarët për nevojat e procedurës penale, por përmbajnë norma
lidhur me veprimet e policisë gjatë hetimit të veprave penale, veprimet lidhur me
burgosjen e personave dhe norma lidhur me të drejtat e qytetarëve që duhet të
respektohen nga organi që grumbullon këto informacione742. Nga dokumentet
ndërkombëtare normat e të cilave në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo kanë të bëjnë me
marrjen e deklaratave nga personat janë:
Deklarata universale mbi të drejtat e njerëzve743 e cila në nenin. 5. thekson:
“Askush nuk guxon t’i nënshtrohet mundimit apo mizorisë, trajtimit johuman
dhe poshtërues gjatë procesit apo dënimit”.
Deklarata lidhur me mbrojtjen e të gjitha personave nga mundimi dhe nga
format tjera të mizorisë, njerëzore dhe poshtëruese gjatë veprimeve apo
dënimit 744 e cila në nenin. 2. thotë: “Çdo mundim apo tjerët mizori, johumane
apo poshtërues të veprimit apo dënimit paraqet krim mbi dinjitetin njerëzor dhe
duhet të gjykohet si diskreditim i qëllimeve të Përcaktimeve të Kombeve të
Bashkuara, si dhe shkelje e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, e
deklaruar në Deklaratën Universale mbi të drejtat e njeriut”.
Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër mundimit dhe mizorive tjera,
veprimeve johumane apo dënimeve poshtëruese745 e cila në nenin. 2. thotë:
“Çdo shtet anëtar duhet të ndërmerr masa efikase ligjore, administrative,
gjyqësore dhe të tjera për të parandaluar veprimet e mundimshme... pavarësisht
rrethanave të jashtëzakonshme, qoftë gjendje lufte, apo kanosje për luftë, jo
stabilitet i brendshëm politik apo çdo lloj rreziku tjetër i përgjithshëm, nuk
guxon të jetë pretekst për mundim”.
742 Shih: Krapac, D.: Policijcke ovlasti u izvidima kazneni djela u Republici Hrvackoj, navedeno prema:
Kecic, T.; Aktivnost organa unutrashnji poslova u prikuplanju obaveshtenja od graxhana, Zbornik padova
VSHUP broj 7, 2003, fq. 156. 743 Shih: Rezoluta e miratuar nga asamblea Gjenerale e Kombeve të Bashkuara 217A (III) të 10. dhjetorit
1948. 744 Shih: E miratuar nga ana e asamblea Gjenerale të Kombeve të Bashkuara 9. dhjetor 1975, rezoluta me
numer 3452 (XXX). 745 Shih: Rezoluta e miratuar 39/46 nga asamblea Gjenerale e Kombeve te Bashkuara, 10. dhjetor 1984, ka
hyre ne fuqi 26.qershor 1986.
243
Traktati ndërkombëtar lidhur me të drejtat qytetare dhe politike746 e cila në
nenin. 7. midis tjerash thekson se: “askush nuk guxon të aplikojë mundimin apo
barbarinë, veprime johumane dhe dënim poshtërues”.
Konventa Evropiane për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut 747, e cila në nenin. 3. thekson se askush nuk guxon t’i nënshtrohet mundimit,
veprimeve johumane apo dënimit poshtërues.
5. Disa metoda të palejuara për marrjen në pyetje e të dyshuarit
Nga përpjekja për të arritur deri te e vërteta, pjesëtarët e policisë shërbehen me mjete
dhe metoda të ndryshme. Disa nga ato nuk rrezikojnë integritetit fizik dhe shpirtëror të
njeriut, për dallim nga këto disa të tjera këtë e bëjnë. Shikuar në aspekt historik për nga jo
humaniteti i tyre konkretisht theksohen ato mjete dhe metoda, të cilat janë aplikuar në
procedurën inkuizitore. Për dallim nga mesjeta, sot zhvillimi i shkencës dhe teknikës
mundëson shfaqjen e metodave të reja, të sofistikuara, por për nga mizoria janë të
ngjashme me ato të mesjetës. Ato metoda janë aplikimi i aparateve të ndryshme elektrike
dhe elektronike, të cilat provokojnë mundime të mëdha. Ku të cilat shpeshherë nuk lejnë
gjurmë të dukshme nga aplikimi i tyre, dhe si pasojë kanë që përdorimi i tyre vështirë do
të provohet apo argumentohet. Esenca e aplikimit të tyre mbetet e njëjtë, ato rrezikojnë
integritetin fizik dhe shpirtëror të njeriut dhe ndonjëherë aplikimi i tyre shkon deri atje që
njeriut t’i marrë edhe jetën.
Shikuar në aspekt gjeneral, gjatë procesit të marrjes në pyetje metodat e palejuara
përdoren më qëllim:
1. për fitimin e pranimit të veprës nga i dyshuari;
2. për marrjen e informacioneve të tjera relevante;
3. detyrimin e të dyshuarit për bashkëpunim;
4. frikësimin e të dyshuarit, ashtu edhe të personave të tjerë për t’i detyruar të
pranojnë ndonjë fakt të caktuar;
5. për t’i shkaktuar vuajtje dhe dhembje të dyshuarit si formë e sanksionit 748.
Kur flitet lidhur me metodat e palejuara të marrjes në pyetje të të dyshuarit në
dispozitat ligjore në të shumtën e rasteve theksohen: mundimi i të dyshuarit,
narkoanaliza, mashtrimi, kanosja dhe hipnoza ( neni 257 )749.
746 Shih: E miratuar dhe e hapur per ratifikim nga asamblea Gjenerale e Kombeve te Bashkuara 2200 A
(XXI) nga 16. dhjetor e vitit 1966, kurse ka hyre ne fuqi 23. mars te vitit 1976. 747 Shih: E miratuar ne 04. 11. 1950 dhe e plotesuar me normat e Protokolit nuker 3 e cila ku hyre ne fuqi
21. 03. 1970. dhe Protokoli nuker 5 I cili ka hyre ne fuqi 20. 12. 1971. 748 Shih: Vucinic, N.. Osnovi ludskih prava i sloboda, CID, Podgorica, 2001, fq. 73. 749 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
244
5.1. Tortura
Tortura ( mundimi ) paraqet njërën nga metodat më brutale që përdoret me qëllim të
fitimit të deklaratës. Mundimi si metodë për fitimin e deklaratës është paraqitur që në
kohën e Perandorisë Romake, gjersa gjatë procedurës inkuizitore kjo metodë arrin formën
e vet të plotë750. Gjatë fillimit të shekullit XIX. dhe me heqjen apo shfuqizimin e
procedurës inkuizitore, kjo metodë shumë më rrallë aplikohej, ashtu që gjatë fundit të
shekullit XIX., ajo ka qenë e shfuqizuar në pjesën më të madhe të shteteve evropiane751.
Për fat të keq, edhe pse kjo metodë ka qenë karakteristikë e së kaluarës, në shekullin
XXI., nuk mundemi të themi se plotësisht e kemi flakur, për arsye se edhe sot, edhe pse
rrallë herë. Kjo metodë ende gjen aplikim, para se gjithash në regjimet totalitare apo
autokratike, dhe ndonjëherë edhe në shtetet me sistem demokratik.
Ekzistojnë definicione të ndryshme lidhur me mundimin. Kështu, Konventa e
Kombeve të Bashkuara kundër Mundimit dhe Mizorive tjera, Veprimeve Johumane apo
Dënimeve Poshtëruese, mundimin e definon si akt i çfarë do lloji, me anë të të cilit i
shkaktohen dhembje apo vuajtje, qoftë fizike apo shpirtërore, ndonjë personi me qëllim të
marrjes së ndonjë informacioni apo pranimit të veprës752.
Deklarata Lidhur me Mbrojtjen e të Gjitha Personave nga Mundimi dhe nga Format
tjera të Mizorisë, Njerëzore dhe Poshtëruese Gjatë Veprimeve apo Dënimit, mundimin e
definon si veprim i çfarë do lloji, me të cilin personat zyrtarë apo person tjetër, i shkakton
dhembje të rënda apo vuajtje të rënda, qofshin fizike apo mentale, me qëllim që nga ai të
marrë ndonjë informacion apo pranim të veprës penale753.
Kur flitet lidhur me nocionin torturë, mundet të dallohen mundim në kuptim të gjerë dhe
të ngushtë të fjalës. Mundim në kuptim të gjerë të fjalës përfshin veprimet dhe dënimet
johumane dhe mizore. Dallimi esencial midis mundimit në kuptim të ngushtë të fjalës
dhe këtyre veprimeve të lartpërmendura shihet në:
intensitetin e shkaktimit të dhembjes dhe vuajtjes; dhe
raportin midis hetuesit dhe të dyshuarit ( te veprimi johuman kontakti fizik mbi të
dyshuarin është më pak i shprehur sesa në rastin e mundimit )754.
750 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 34-37. 751 Shih: Po aty. 752 Shih: Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër Mundimit dhe Mizorive tjera, Veprimeve Johumane
apo Dënimeve Poshtëruese. 753 Shih: Deklarata Lidhur me Mbrojtjen e të Gjitha Personave nga Mundimi dhe nga Format tjera të
Mizorisë, Njerëzore dhe Poshtëruese Gjatë Veprimeve apo Dënimit. 754 Shih: Belenski, C.. Odbrana okrivlenog u krivicnom postupku, JPKK, 4/1999, fq. 166.
245
Në një rast Komiteti për të Drejtat e Njeriut theksoi, veprimet johumane janë më
shumë të lidhura dhe të shprehura me kushtet joadekuate të privimit të lirisë, vendosja
joadekuate në ato institucione, ushqimi, numri i madh i të burgosurve në hapësira të
papërshtatshme, sesa me aplikimin aktiv të dhunës nga ana e personave zyrtarë ndaj të
dyshuarve755.
Deklaratat e fituara me anë të mundimit nuk mundet të përdoren si provë relevante as
të prodhojë çfarë do lloji të veprimit juridik, kurse shfrytëzimi eventual i saj në këtë
kontekst paraqet shkelje të parimit të ligjshmërisë dhe gjykimit të drejtë. Kur intervistimi
ose marrja në pyetje është zbatuar në kundërshtim me paragrafin 4. të këtij neni,
procesverbali i intervistimit ose marrjes së tillë në pyetje është i papranueshëm ( neni 257
paragrafi 6 )756.
5.2. Narkoanaliza dhe lobotomia
Gjatë çdo intervistimi ose marrjeje në pyetje ndalohet që të ndikohet në lirinë e të
pandehurit për të formuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet
keqtrajtimit, lodhjes së shkaktuar, ndërhyrjes fizike, përdorimit të drogës, torturës,
shtrëngimit ose hipnotizimit ( neni 257 paragrafi 4.1 )757.
Esenca e aplikimit të narkoanalizës dhe lobotomisë, si metoda për grumbullimin e
dëshmive, përbëhet nga marrja në pyetje të dyshuarin, pasi që atij përkohësisht apo në
vazhdimësi (sa do të zgjas procesi) i merret liria e vullnetit dhe kontrollimi i vetëdijshëm.
Narkoanaliza përbëhet nga përdorimi i mjeteve narkotike, të cilat mjete do të ndikojnë
në zvogëlimin e funksioneve kontrolluese të sistemit nervor, me të cilën gjë provokohet
censurim me vetëdije758. Efektet që lindin nga përdorimi i mjeteve narkotike janë:
rezistimi i personit zvogëlohet, humbet turpi, folje e pakontrolluar, zvogëlimi i
vetëkritikës759. Nakoanaliza nuk guxon të aplikohet edhe në raste kur personi ndaj të cilit
duhet të aplikohet, për këtë është pajtuar apo për të kanë kërkuar vetë.
Narkoanalizën duhet ta dallojmë nga narkodiagnoza, e cila përkufizohet si veprim
diagnostik, i cili përdoret për të vërtetuar gjendjen shpirtërore të personit, konkretisht,
nëse ai simulon sëmundje shpirtërore.
Pra, narkoanaliza si metodë për marrje në pyetje të dyshuarin është e ndaluar me ligj,
kurse narkodiagnoza është e lejuar në raste, kur të dyshuarit duhet t’i bëhen analiza të
ndryshme mjekësore ( gjaku, urina ) me qëllim për të konstatuar ndonjë gjendje faktike.
755 Shih: Komiteti për të Drejtat e Njeriut. 756 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 757 Shih: Po aty. 758 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 143. 759 Shih: Po aty, fq. 143-145.
246
Lobotomia paraqet ndërprerjen e rrugëve nervore midis pjesës frontale të trurit
talamusit dhe hipotalamusit, me qëllim që të arrihet përparim në shërimin e sëmundjeve
të rënda shpirtërore760.
Zbuluesi i lobotomisë është psikiatri portugez Antonio Egas Moniz, i cili për këtë
zbulim fitoj Çmimin Nobël për mjekësi në vitin 1949 761. Pas suksesit fillestar gjatë atyre
viteve të shekullit të kaluar, lobotomia u bë objekt i shumë kritikave të ndryshme, për
shkak të asaj se ndryshon personalitetin e njeriut, krijon njerëz apatik, të pavullnetshëm
dhe indiferent. Sot, kjo metodë aplikohet vetëm në raste të veçanta, edhe atë vetëm në
raste të ndonjë sëmundjeje të rëndë shpirtërore dhe, në rastet kur metodat e përdoruara
konvencionale nuk kanë pasur sukses. Ashtu si narkoanaliza, edhe lobotomia është e
ndaluar me ligj të aplikohet gjatë procesit të marrjes në pyetje.
5.3. Mashtrimi, kanosja dhe hipnoza
Mashtrimi është informacion i rrejshëm, i cili me vetëdije i jepet të dyshuarit si
informacion, me qëllim që i dyshuari të vijë në huti762. Gjatë procesit të marrjes në pyetje
mashtrimi më së shpeshti paraqitet në formë të premtimeve të rrejshme që i jepen të
dyshuarit ( se do t’i falet dënimi, apo do t’i zvogëlohet dënimi etj. )763. Praktika ka treguar
se të dyshuarit shpeshherë kanë treguar vullnet të pranojnë veprën apo të bashkëpunojnë,
nëse do të fiton diçka në kthim. Mashtrimi ekziston edhe në raste, kur të dyshuarit do t’i
premtohet zvogëlimi i dënimit nëse do të pranonte veprën, edhe në rastet kur me ligj ky
premtim do të jetë i realizueshëm, por shfrytëzimi i kësaj mundësie nuk varet nga ai që
drejton hetimet, por nga gjykata.
Në teorinë kriminalistike bëhet dallim midis dinakërisë dhe mashtrimit, kufiri midis
këtyre dy veprimeve është shumë lehtë për t’u përcaktuar. Nëse gënjeshtra do të jetë në
masë më të madhe dhe do të ndikojë dukshëm në vullnetin e të dyshuarit, në këtë rast
kemi të bëjmë me mashtrim. Nëse kjo nuk do të ndodh, por kemi të bëjmë me gënjeshtër
të vogël, që nuk do të ketë ndikim vendimtar në vullnetin e të dyshuarit, ky lloj mashtrimi
do të ishte i lejuar. Kurse në anën tjetër, dinakëria mundet të aplikohet gjatë procesit të
marrjes në pyetje, vetëm nëse do të bazohet në prezantimin e provave dhe fakteve të
vërteta, në të kundërtën nuk është e lejuar.
Aplikimi i dinakërisë dhe mashtrimit nga ana e policisë gjatë procesit të marrjes në
pyetje shpeshherë ka qenë objekt i sulmit dhe kontestimit. Gjatë këtyre rasteve më së
shumti janë potencuar këto argumente:
760 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 148-149. 761 Shih: Wikipedia. 762 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 126-127. 763 Shih: Po aty.
247
‘’Mundësi të barabarta’’764 – Aplikimi i dinakërisë i jep policisë përparësi të
madhe, ashtu që i dyshuari do të ketë mundësi shumë të vogël që t’i shmanget
pranimit të veprës penale ( nënkuptohet nëse i dyshuari do të jetë kryerësi i vërtetë
). Të dyshuarit i jepen disa të drejta ( e drejta për mbrojtje, e drejta për heshtje... )
mirëpo kjo nuk është e mjaftueshme që të mundemi të flasim për barabarësinë e
tyre. Megjithatë, ky argument nga i dyshuari nuk mund të pranohet, sepse nuk
është në interes të shoqërisë që policia dhe i dyshuari të jenë në pozicion te
barabartë.
‘’Barabarësia midis të dyshuarve’’765 – Esenca e këtij argumenti shihet në atë se
disa kryerës të veprave penale janë më inteligjent, më me përvojë dhe me vetë
këtë në masë më të madhe janë më të përgatitur t’i rezistojnë “presionit” të
policisë gjatë procesit të dëgjimit. Ithtarët e këtij mendimi theksojnë se nuk është
e ndershme që policia të shfrytëzojë potencialin psikologjik të ulët të të
dyshuarve. Në shikim të parë kjo do të thotë që të gjitha të dyshuarit duhet të jenë
në mënyrë të barabartë të vetëdijshëm për të drejta e tyre. Por, nëse çështja do të
trajtohet pak më gjerësisht, kjo do të thotë që të dyshuarit jo inteligjent dhe naiv të
jenë të barabartë në procedurë para policisë me ato që janë inteligjent dhe me
përvojë. Kjo thjeshtë nuk është e mundur. Megjithatë, duhet të pranojmë se ky
argument mundet të vijë në shprehje nëse flasim për personat me çrregullime
mentale, por këtë kategori në masë të madhe e mbrojnë normat ligjore.
“Besimi”766 - Esenca e këtij argumenti qëndron në atë se punonjësi operativ nuk
guxon të shërbehet me dinakëri, sepse kjo mundet të vështirësojë procesin e
vendosjes së besimit me të dyshuarin. Në këtë kuptim autori D. Modli thekson:
“Pyetësi nuk guxon asnjëherë të mashtrojë, nëse pyetësi do të kapet duke gënjyer,
ai do të humbasë autoritetin dhe do të ndërpresë çdo bashkëpunim me të
dyshuarin767.
“Dinjiteti”768 – Baza e këtij argumenti shihet në atë se presioni ndaj të dyshuarit
për t’u përgjigjur në pyetjet tejmase të rrepta, duke i sugjeruar atij se nuk është
person i ndershëm, nëse nuk pranon. Me këtë, në mënyrë të drejtpërdrejtë
sulmohet dinjiteti i të dyshuarit.
“Arsyet morale”769 – Ky argument mbështet mbi arsyen se mashtrimi duhet të
ndalohet, jo për shkak se me të ushtrohet presion ndaj të dyshuarit për pranim, por
764 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 253. 765 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 253. 766 Shih: Po aty. 767 Shih: Modli, D.. Cinjenice o nameri ubojstva, Securitas, BiH, Sarajevo, 2002, fq.238. 768 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 254-255. 769 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 254-255.
248
për shkak se ato metoda nuk janë dinjitoze për një organ shtetëror ( për shembull,
nuk është dinjitoze që organi që drejton hetimet t’i thotë të dyshuarit se
bashkëpjesëmarrësit e tij në këtë vepër e kanë pranuar veprën, domethënë ta
mashtrojë për diçka të këtillë, edhe pse kjo nuk është e vërtetë. Apo t’i premtojë
atij se nuk do të dënohet nëse e pranon veprën, edhe pse organi hetimor e di se ky
premtim nuk mund të realizohet etj ). Organi shtetëror nuk mundet të shërbehet
me mjete të këtilla jodinjitoze, sepse kjo mundet të ketë ndikim negativ te i
dyshuari. Sepse ai nga kjo mënyrë do të vërejë se organi i procedurës penale apo
parapenale nuk zgjedh mjete, kur dëshiron të arrijë ndonjë qëllim, dhe kjo gjë të
dyshuarin mundet ta forcojë edhe më shumë në qëndrimin e tij mohues.
“Arsyet juridike apo ligjore”770 – Arsyet e këtij argumenti bazohen në atë se
mashtrimi është i ndaluar me ligj. Andaj edhe organi shtetëror nuk e ka të lejuar të
mashtrojë edhe për kundër qëllimit që ai ka, pra të zbulojë veprën penale.
“Rreziku nga ndikimi sugjestiv”771 – Esenca e këtij argumenti se disa persona që
janë sugjestibil ( persona me vlera të pakta, të miturit, apo personat që në
momentin e kryerjes së veprës penale kanë qenë nën ndikimin e mjeteve narkotike
) mashtrimi ndaj këtyre duke ua prezantuar disa faktet jo të vërteta si të vërteta,
mundet këto personi t’i çojë në hamendje, dhe nga kjo gjendje të japin pranim të
rrejshëm.
“Pragmatizmi”772 – Arsyeja e këtij argumenti qëndron në atë se nëse policia do
lejonte të shërbehet me sajime apo mashtrime gjatë procesit të dëgjimit, kjo mund
të na çonte deri te “praktika e mashtrimit” praktikë që ndoshta do të vinte në
shprehje edhe në ndonjë situatë tjetër ( për shembull, dëshmia e rrejshme para
gjykatës...).
Kanosja paraqet metodë me anë të së cilës të dyshuarit do t’i vendoset në pah e keqja
apo pasoja e veprës, e cila do të jetë e përshtatshme që të ndikojë në vullnetin e tij ashtu
që ai të pranojë veprën773.Midis mashtrimit dhe kanosjes nuk ekziston ndonjë dallim
esencial. Për shembull, premtimi ndaj të dyshuarit se do t’i zvogëlohet dënimi nëse
pranon veprën penale, në esencë paraqet një lloj kanosje implicite se nëse nuk pranon do
të fitojë dënim më të rëndë.
Hipnoza paraqet gjendje e ndryshimit dhe kufizimit të vetëdijes, ku më pas personi
është i përshtatshëm kryesisht për sugjestim774. Gjatë marrjes në pyetje hipnoza jep
rezultate të dobëta për shkak të rezistimit dhe gjendjes së papërshtatshme të të dyshuarit
për t’u hipnotizuar. Aplikimi i kësaj metode nuk është i lejuar, sepse çdo lloj i tentimit
për t’u ndikuar në vullnetin dhe vetëdije e të dyshuarit do të thotë kufizim i të drejtave të
tij. Gjatë çdo intervistimi ose marrjeje në pyetje ndalohet që të ndikohet në:4.1. liria e të
pandehurit për të formuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet
770 Shih: Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation, second edition,
CRC Press, 2002, fq 76. e thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992, fq. 254-255. 771 Shih: Po aty. 772 Shih: Po aty. 773 Shih: Sahiti, E., Argumentimi në Procedurën Penale, Prishtinë, 1999, fq. 133. 774 Shih: Po aty.
249
keqtrajtimit, lodhjes së shkaktuar, ndërhyrjes fizike, përdorimit të drogës, torturës,
shtrëngimit ose hipnotizimit ( neni 257 paragrafi 4 )775
6. Deri ku janë kufijtë e “presionit” ndaj vullnetit të të dyshuarit gjatë
procesit të marrjes në pyetje
Kur flitet lidhur me marrjen në pyetje e të dyshuarit mundet të dallohen tri situata:
1. I dyshuari dëshiron të ofrojë deklarim të plotë dhe të vërtetë lidhur me veprën
penale për shkak të të cilës merret në pyetje776.
Situata të këtilla janë shumë të rralla dhe në të shumtën e rasteve fjala është në rastet,
kur i dyshuari ndien ngarkesë në ndërgjegjen e tij, për shkak të kryerjes së veprës penale,
ose në rastet kur tek ai ekziston bindja se fajësia e tij është e argumentuar dhe provuar,
kështu që çdo lloj i rezistimit do të jetë i kotë.
2. I dyshuari nuk dëshiron asgjë të deklarojë dhe, nëse diçka do të deklarojë, ajo
do të jetë larg nga e vërteta777.
Kjo kategori e të dyshuarve, pavarësisht nga provat që qëndrojnë kundër tyre dhe
taktikës që punonjësi operativ do të aplikojë gjatë procesit të dëgjimit, këto nuk
deklarojnë asgjë. Te kjo kategori e të dyshuarve ndodhin raste që punonjësit e policisë të
revoltuar nga shkaku se nuk munden t’u nxjerrin asnjë fjalë gjatë procesit të dëgjimit,
përdorin ndonjëherë edhe metoda të palejuara ( shuplaka dhe të ngjashme )
3. I dyshuari i cili pa dëshirë dhe vullnet deklaron të vërtetën778.
Ato të dyshuar që bëjnë pjesë në këtë kategori gjatë procesit të marrjes në pyetje,
shpeshherë deklarojnë pjesë të madhe të të vërtetës, kurse ndonjëherë edhe të tërën. Në
rastet kur i dyshuari që marret në pyetje nuk dëshiron të deklarojë, parimisht dëgjimi i tij
do të realizohet duke aplikuar forma të caktuara të “presionit”. Nëse “presioni” do të jetë
që me anë të tij do të shkelen liritë dhe të drejtat e të dyshuarit, ajo formë do të jetë e
ndaluar me ligj, në të cilin rast fitimi i deklaratës në atë formë ( duke shkelur lirit dhe të
drejtat e të dyshuarit ) nuk do të ketë asnjë vlerë, kurse pjesëtarët e policisë që e kanë
aplikuar mundet të mbajnë përgjegjësi për shkak të veprimeve të atilla. Mu për këtë, me
të drejtë parashtrohet pyetja se ku është kufiri midis metodave të lejuara dhe të palejuara
të “presionit” mbi të dyshuarin gjatë procesit të marrjes në pyetje?
775 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 776 Shih: Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in central eastern
Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996, fq. 185. 777 Shih: Po aty. 778 Shih: Po aty, fq. 185-186.
250
Në rastet kur ligji në mënyrë taksative ndalon disa veprime të caktuara të policisë,
gjegjësisht veprime gjatë procesit të marrjes në pyetje, në këtë pyetje nuk është vështirë
për t’u përgjigjur. Kurse në rastet tjera ku nuk përfshihen me ligj, dhënia e kësaj
përgjigjeje është shumë e rëndë, sepse nuk ekziston mënyrë për t’u matur intensiteti i një
presioni të caktuar. Duke u përpjekur të ofrojë përgjigje lidhur me pyetjen se cilat janë
ato veprime të palejuara të policisë ndaj të dyshuarit gjatë procesit të marrjes në pyetje,
autori Richard Leo thekson 10 kushte, ku vetëm njëra nga këto të plotësohet, do të jetë e
mjaftueshme që dëgjimit të karakterizohet si i detyrueshëm, a me vetë këtë edhe i
ndaluar ligjërisht. Fjala është për këto kushte vijuese:
policia nuk e ka njoftuar të dyshuarin me të drejtat e tij;
policia nuk i ka mundësuar të dyshuarit të shfrytëzojë të drejtat që me ligj i
takojnë;
policia e ka prekur të dyshuarin në mënyrë armiqësore;
i dyshuari ka qenë i eksponuar në vuajtje fizike dhe psikike të dukshme;
kanosja fizike dhe psikike;
policia të dyshuarit i ka premtuar ndonjë favor si shpërblim për pranimin e
fajësisë;
privimi i të dyshuarit nga disa nevoja ekzistenciale ( ushqimi, uji...);
mënyra e pyetësit ndaj të dyshuarit ka qenë agresive dhe armiqësore;
marrja në pyetje ka zgjatur shumë gjatë ( më shumë se 6 orë );
vullneti i të dyshuarit ka qenë e mposhtur nga ana e një apo më shumë
faktorëve779.
Mbisundon qëndrimi se palejueshmëria e një metode duhet të vlerësohet mbi bazën e
asaj se, në cilën masë ajo metodë ka ndikuar në vullnetin e të dyshuarit. Domethënë,
ekziston mendimi se liria e vullnetit e të dyshuarit është kategori absolute si dhe, në
harmoni me këtë, mbi të nuk guxon të ushtrohet asnjë lloj i ndikimit780. Gjatë çdo
intervistimi ose marrjeje në pyetje ndalohet që: liria e të pandehurit për të formuluar dhe
shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet keqtrajtimit, lodhjes së shkaktuar,
ndërhyrjes fizike, përdorimit të drogës, torturës, shtrëngimit ose hipnotizimit ( neni 257
paragrafi 4 )781. Në anën tjetër, ekziston mendimi se policisë dhe organeve të hetimit nuk
mundemi t’ua privojmë mundësinë për të ndikuar te i dyshuari, që ai vullnetarisht të
bashkëpunojë me këto organe. Kështu që, si qëndrim i drejtë llogaritet ai ku në vullnetin e
të dyshuarit mundet të ndikohet, por deri në kufij të caktuar. Shpeshherë këto kufij
përcaktohen nga kërkesa se deklarimi i të dyshuarit nuk guxon të merret duke aplikuar
detyrimin, dhunën apo kanosjen, dhe ai detyrimisht duhet të jepet vetëm me vullnet. Nga
vetë kjo parashtrohet edhe pyetja: Kur ndonjë deklarim të të dyshuarit mundemi ta
llogarisim të dhënë me vullnet?
Deklaratë e dhënë me vullnet përcaktohet ajo deklaratë, e cila ka lindur si rezultat i
intelektit racional dhe vullnetit të lirë. Megjithatë, këtij përcaktimi mundet t’i drejtohen
vërejtje të caktuara. Domethënë, nëse do të pranohej një përcaktim i këtillë të deklarimit
779 Shih: Leo, R.: Inside the interrogation room, Journal of Criminology, Chicago, Winter 1996, fq. 232. 780 Shih: Po aty. 781 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
251
të të dyshuari me vullnet dhe racionalitet, atëherë pjesëtarët e policisë shumë vështirë do
të arrinin deri te pranimi, duke i plotësuar këto kushte782. Domethënë, në atë se a është
deklarata e të dyshuarit me detyrim apo jo, ndikojnë para se gjithash, fjalët dhe
veprimet e policisë, i cili drejton procesin e marrjes në pyetje. Kurse të gjitha rrethanat
tjera si pleqëria, inteligjenca, arsimimi dhe karakteristikat tjera të personalitetit të të
dyshuarit do të jenë të rëndësishme edhe ato në deklarimin e tij. Por, fakt është se
procesi i dëgjimit nuk është i rehatshëm dhe i këndshëm dhe nga vetë kjo, edhe sjellja e
punonjësit operativ nuk është e detyrueshme të jetë sjellje miqësore dhe e këndshme
kundrejt të dyshuarit, sepse ajo punë është punë zyrtare, e cila ndërmerret me qëllim të
qartë e që është vërtetimi i të vërtetës.
Në fund, mundet të konstatohet se liria e vullnetit e të dyshuarit nuk është kategori
absolute. Pjesëtarët e policisë mundet gjatë procesit të marrjes në pyetje, duke aplikuar
taktika të ndryshme të “shtypin” vullnetin e të dyshuarit, duke u përpjekur që të arrijnë
deri te e vërteta. Megjithatë, ai “presion” ka kufijtë e vet, disa nga të cilët kanë dalë si
rezultat i përcaktimeve kushtetuese, si dhe disa nga normat dhe aktet tjera ligjore ( LPP )
dhe këto kufij duhet të jenë në harmoni me këtë platformë ligjore. Në të gjitha raste tjera,
ku ligji nuk ka përcaktuar ndalesa, kufijtë e “presionit” ndaj të dyshuarit përcaktohet mbi
bazën e lirive dhe të drejtave, që i takojnë çdo njeriu si qenie e gjallë. Çdokush që do t’i
tejkalojë këto kufij, duhet të mbajë përgjegjësi, kurse deklarata e fituar në atë mënyrë nuk
guxon te ketë asnjë vlerë. Kur intervistimi ose marrja në pyetje është zbatuar në
kundërshtim me paragrafin 4. të këtij neni, procesverbali i intervistimit ose marrjes së
tillë në pyetje është i papranueshëm ( neni 257 paragrafi 6 )783.
782 Shih: Leo, R.: Inside the interrogation room, Journal of Criminology, Chicago, Winter 1996, fq. 234. 783 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
252
KONKLUZIONET
Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda
një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj, e cila
do të vendosë si për mosmarrëveshjet në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij të natyrës
civile, ashtu edhe për bazueshmërinë e çdo akuze penale në ngarkim të tij. Vendimi duhet
të jepet publikisht, por prania në sallën e gjykatës mund t’i ndalohet shtypit dhe publikut
gjatë tërë procesit ose gjatë një pjese të tij, në interes të moralit, të rendit publik ( neni
6 )784. Legjislacioni procedural penal ka për detyrë të sigurojë një procedim të drejtë, të
barabartë e të rregullt ligjor, të mbrojë liritë personale dhe të drejtat e interesat e ligjshme
të shtetasve, të ndihmojë për forcimin e rendit juridik dhe zbatimin e Kushtetutës e të
ligjeve të Shtetit ( neni 1 )785.
Policia do të përforcojë demokracinë, ligjshmërinë, dhe rendin juridik në një shtet,
nëse në aktivitetin e tyre të përditshëm do t’u përgjigjen nevojave të publikut, dhe do të
përdorin autoritetin e shtetit në interes të popullit. Ky organ është manifestim më i
dukshëm i autoritetit shtetëror dhe detyrat e tyre parësore janë:
ruajtja e rendit dhe ligjit, dhe qetësisë publike,
ruajtja dhe mbrojtja e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut,
parandalimi dhe luftimi i kriminalitetit, dhe
dhënia e ndihmës dhe shërbimi ndaj publikut ( neni 10 )786.
Në ushtrimin e detyrave të veta policia duhet të demonstrojë etikë, profesionalizëm,
dhe integritet, sepse ato posedojnë pushtet të veçantë për të hequr përkohësisht lirinë e
qytetarëve, të kufizojnë liritë dhe të drejtat e tyre, dhe në rrethana të veçanta të përdorin
edhe forcën. Prandaj punonjësit e policisë këto detyra duhet t’i përmbushin në harmoni
me standardet universale mbi të drejtat dhe liritë e njeriut dhe të drejtave politike. Kudo
në botë policia është nën presionin e luftimit të kriminalitetit, dhe kërcënimeve që i
kanosen sigurisë ndërkombëtare dhe kombëtare nga ai. Megjithatë, policia është e
obliguar të operojë në përputhje me ligjet vendore, dhe standardet ndërkombëtare që kanë
të bëjnë me respektimin e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut787.
Legjislacioni dhe rregulloret që rregullojnë detyrat dhe veprimtarinë e policisë duhet
të jenë të qarta, të sakta, dhe të hapura për publikun, sepse vetëm atëherë do të mbyllim
784 Shih: Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore, Ndryshuar me Protokollin numër 1,
4, 6, 7, 12 dhe 13. Romë, 04-11-1950. 785 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 786 Shih: Ligji i Policisë së Kosovës, Ligji Nr. 04/L-076, 2 mars 2012. 787 Shih: United Ntions, International Covenant of Civil and Political Rights ( shenimi 5 ), neni A 3; CSCE,
Conference of Secyrity and Cooperation in Europe. Final akc, Helsinki, 1975, Kreu 1, Neni VII, Fq, 7.
253
mundësinë që policia të abuzoj dhe t’i tejkalojë kompetencat e veta, të cilat tejkalime do
të ishin në dëm të lirive dhe të drejtave të njeriut. Policia në çdo rast është e detyruar të
zbatojë ligjin pavarësisht nga pozita shoqërore, apo përkatësia politik e një të dyshuar788.
Në përputhje me parimin demokratik të barazisë para ligjit, policia ka obligim që të
mbrojë në mënyrë të barabartë të gjithë qytetarët, pa diskriminim dhe dallim race, gjuhe,
seksi, përkatësie fetare dhe etnike, bindje politike etj. Edhe gjatë punëve hetimore,
punonjësit e policisë duhet të respektojnë parimin e prezumimit të pafajësisë, dhe parimin
për një proces të drejtë hetimor. Çdo person i dyshuar ose që akuzohet për vepër penale
konsiderohet i pafajshëm derisa të vërtetohet fajësia e tij me aktgjykim të formës së prerë
të gjykatës. Mëdyshjet lidhur me ekzistimin e fakteve të rëndësishme për çështjen ose për
zbatimin e ndonjë dispozite të ligjit penal interpretohen në favor të të pandehurit dhe të
drejtave të tij sipas këtij Kodi dhe sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës ( neni 3
paragrafi 1 dhe 2 )789. Sepse parimi i legalitetit, i prezumimit të pafajësisë, dhe i zbulimit
të të vërtetës materiale, janë kolonat mbi të cilat është e mbështetur demokracia
funksionale dhe shteti i së drejtës. Pa këto parime nuk mund të flasim për demokraci reale
dhe për shtet të së drejtës, por për demokraci formale dhe për shtet autokratik. Krejtësisht
e natyrshme, nëse respektimi i lirive dhe të drejtave është detyrim për shtetin, atëherë kjo
në rend të parë është obligim edhe për policinë. Policia është ajo pjesë e administratës
shtetërore që është në kontakt të drejtpërdrejtë me qytetarët, dhe mu për këtë duhet të jetë
më e kujdesshme në raport me liritë dhe të drejtat e qytetarëve.
Natyra e funksionit të policisë në mbrojtjen e lirive të njeriut, dhe vlerave të tjera
demokratike në një shoqëri bashkëkohore, buron nga natyra dhe esenca e vetë shtetit.
Domethënë, shteti si organizim shoqërorë më i fuqishëm është i vetmi që ka të legalizuar
të drejtën e përdorimit të forcës, dhe kjo forcë gjithmonë duhet të përdoret vetëm në rastet
kur është e parashikuar me ligj. Në sistemet e mirëfillta demokratike ku policia nuk i
tejkalon kompetencat e veta, legalizimi i forcës së shtetit nga qytetarët kuptohet si një
domosdoshmëri që policia të mbrojë sigurinë e qytetarëve, rendin juridik, zbulimin dhe
luftimin e kriminalitetit etj. Zyrtari policor zbaton parimet e përshtatshmërisë dhe
proporcionalitetit si një kufizim në ushtrimin e autorizimeve policore. Kur ndërmerr
masa parandaluese për ta kufizuar lirinë e personit, zyrtari policor duhet ta ketë parasysh
maturinë, shkallën e rrezikut dhe seriozitetin e kryerjes së veprës penale në atë situatë,
për ta përcaktuar shkallën e kufizimit të lirisë së personit në pajtim me ligjin. Autorizimet
e policisë ushtrohen vetëm atëherë kur është e domosdoshme, dhe vetëm deri në atë nivel
që nevojitet për t’i arritur objektivat ligjor të policisë me pasoja sa më pak të dëmshme
dhe për kohë sa më të shkurtër të mundshme ( neni 13 paragrafi 1,2,3 )790.
Roli dhe funksioni i policisë për të cilën sot flasim është e lidhur për shteteve
bashkëkohore dhe demokratike, në të cilat shtete të gjitha qytetarët janë të barabartë para
ligjit, dhe ku shteti funksionon mbi bazën e parimit të sundimit të shtetit të së drejtës. Në
788 Shih: Bruce/Nelid, The Police, That We Want ( shenimi 5 ), fq. 37; dhe Council of Europe, European
Code of Police Ethics ( shenimi 5 ). 789 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 790 Shih: Ligji i Policisë së Kosovës, Ligji Nr. 04/L-076, 2 mars 2012.
254
këto shtete, prioriteti i policisë në zbulimin dhe luftimin e kriminalitetit duhet të jetë në
nivel të barabartë edhe me prioritetin e respektimit të këtyre lirive dhe të drejtave.
Nën ndikimin e kinematografisë apo të filmave me karakter investigativ, në publik
është i përhapur mendimi se, kur të kryhet ndonjë vepër penale, policia duke këqyrur me
kujdes vendin e ngjarjes do të zbulojë ndonjë gjurmë e cila jo vetëm se do t’i çojë deri te
kryerësi i veprës penale, por me ato prova do të argumentohet edhe fajësia e tij.
Gjithashtu, kur të arrihet deri te kryerësi ai menjëherë është i gatshëm të deklarojë të
gjitha detajet e lidhjes së tij me veprën penale. Për fat të keq, në realitet situata është
krejtësisht ndryshe. Shkathtësitë apo arti i zbulimit të veprave penale dhe kryerësve të
tyre, krahas zhvillimit të shkencës dhe të arriturave teknike si dhe implementimi i tyre në
fushën e kriminalistikës, ende nuk është në atë nivel që gjithmonë të mundësojë zbulimin
e provave materiale me të cilat do të zbulohet kryerësi i veprës penale dhe të provohet
fajësia e tij.
Gjithashtu, ekzistojnë vepra të atilla penale në raport me të cilat nuk ekzistojnë prova
materiale ( shpifja... ). Në këto raste mënyra e vetme e zbulimit është marrja e deklaratës
nga personi i cili disponon me njohurit e nevojshme dhe të dobishme. Deklaratat e atilla
do të pohonin apo demantonin faktet relevante për zbardhjen e veprave penale dhe
argumentimin e fajësisë së kryerësve të tyre. Përveç kësaj, ato në mënyrë shumë të
suksesshme do të shërbenin edhe për gjetjen e provave tjera materiale të cilat prova do të
shërbenin si rrugë e sigurt drejt qëllimit final – vërtetimi i të vërtetës në procedurë penale.
Pjesa më e madhe e aktiviteteve të organeve të punëve të brendshme lidhur me
zbulimin, zbardhjen dhe argumentimin e veprave penale ka të bëjë me mbledhjen e
informacioneve të domosdoshme për këtë qëllim. Kur flasim lidhur me bisedën
informative me personat e dyshuar ( e cila është edhe objekt i këtij punimi ), kur kjo
bisedë do të realizohet duke respektuar normat ligjore kjo bisedë informative do të
fitonte karakter formal, që donë të thotë se deklarimi i fituar në atë mënyrë do të ketë
vlerë provuese. Pra, duhet të bëhet dallim midis bisedës informative me të dyshuarin
( deklarata e fituar nuk ka vlerë provuese ) dhe dëgjimi i të dyshuarit ( deklarata e fituar
në këtë mënyrë ka vlerë provuese ), ky dallim është vetëm i karakterit formal, ndërsa
dallime thelbësore nuk ekzistojnë sepse për zbatimin e këtyre punëve edhe të njërës edhe
të tjetrës pjesëtarët e policisë përdorin dijet dhe rregullat e njëjta kriminalistike.
Mënyrën se si ligji aktual i procedurës penale rregullon marrjen në pyetje e të
dyshuarit, nuk do ta kuptonim në mënyrë të plotë nëse nuk do të ktheheshim në të
kaluarën për të vështruar evoluimin e normave të ligjit të procedurës penale që kanë
rregulluar këtë materie. Nga analizimi i normave të legjislacioneve procedurale penale të
shteteve të ndryshme që janë trajtuar në këtë punim dhe që kanë të bëjnë me marrjen në
pyetje e të dyshuarit, mundet të konstatohet se normat e Ligjit të Procedurës Penale të
R.Maqedonisë janë plotësisht në nivel të standardeve evropiane. Edhe pse platforma
ligjore është demokratike, praktika e organeve të policisë gjatë ushtrimit të detyrave të
tyre lë shumë për të dëshiruar.
Kur flitet për pozitën dhe të drejtat e përgjithshme të të dyshuarit në procedurë
parapenale, mundet të konstatohet se të drejtat që i posedon i dyshuari janë në nivel të
standardeve evropiane dhe botërore. Me fjalë të tjera, ashtu si Dokumenti mbi të drejtat e
njerëzve dhe pakicave dhe liritë e qytetarëve që është pjesë përbërëse e Kushtetutës të R.
Maqedonisë, ku çdo qytetari i garantohet një fond i caktuar i të drejtave ( edhe për kundër
255
asaj se këto liri dhe të drejta janë pjesë përbërëse e platformave juridike formale, në
praktik ndodh që në disa raste të shkelen dhe të mos respektohen nga ana e shtetit ).
Ashtu edhe të dyshuarit, pavarësisht nga ajo se a është kryerës i vërtetë apo jo, i takojnë
të drejta të caktuara ( për shembull, e drejta për mbrojtje, e drejta të njoftohet me bazën
e dyshimit që ekziston kundër tij etj ).
E pa kontestueshme është se i dyshuari posedon të drejta të caktuara të cilat janë
adekuate për pozitën e tij, megjithatë, ajo që mundet të jetë e kontestueshme është koha
kuar ai do t’i fiton këto të drejta. Domethënë, ato të drejta do të fitohen në momentin kur
të fitohet statusi i të dyshuarit, dhe një person të fitojë statusin e të dyshuarit është e
nevojshme që të ekzistojë baza e dyshimit se ai person ka kryer vepër penale dhe kur
kundrejt atij personi organi kompetent ka ndërmarr ndonjë veprim ( thirrje, dëgjim në
cilësi të të dyshuarit... ). Vendimin që një person të fitojë statusin i dyshuar e merr
punonjësi operativ. Kështu që, ndodh që një material faktik për një punonjës operativ të
ofrojë bazë për ngritje të procedurës parapenale, ndërsa për ndonjë punonjës operativ
tjetër i njëjtë material faktik të mos plotësojë kushtet për një gjë të këtillë. Që në praktikë
situata të këtilla mos të paraqiten, ligjvënësi do të duhej të definonte nocionin bazë
dyshimi, dhe në këtë mënyrë në masë të madhe do të eliminohet subjektivizmi i
personave që janë të obliguar të vlerësojnë ekzistimin e tij.
Njëra nga të drejtat që i dyshuari posedon është edhe e drejta për mbrojtës
( avokat ). I pandehuri ka të drejtë të mbrohet vetë ose me ndihmën e mbrojtësit. Kur nuk
ka mjete të mjaftueshme i sigurohet mbrojtja falas me avokat ( neni 6 )791.
Për dallim nga zgjidhjet ligjore të mëhershme sipas të cilave e drejta për mbrojtje i
takonte vetëm të akuzuarit, tani e drejta për mbrojtje është zgjeruar edhe në procedurën
parapenale. I dyshuari dhe i pandehuri kanë të drejtë të kenë mbrojtës gjatë gjithë fazave
të procedurës penale ( neni 53 paragrafi 1 )792. Pjesëmarrja e mbrojtësit mundet në masë
të konsiderueshme të orientojë punën e marrjes në pyetje e të dyshuarit dhe të ndikojë në
përmbajtjen e deklaratës së tij. Andaj është e nevojshme të tregojmë për argumentet “për”
dhe “kundër” pjesëmarrjes së tij në procedurën parapenale. Avokati në procedurën
parapenale do të kontribuojë në vërtetimin e gjendjes faktike të cilën gjendje do të
mundet ta shfrytëzojë i dyshuari, dhe në të njëjtën kohë ai do parandalojë vërtetimin e
fakteve jo të vërteta. Përveç kësaj, pjesëmarrja e mbrojtësit i ofron mbrojtje të dyshuarit
nga veprimet eventualisht të paligjshme të cilat mund të aplikohen ndaj tij nga ana e
organeve të punëve të brendshme. Nëse jo për gjë tjetër, për domosdoshmërinë e
pjesëmarrjes së mbrojtësit në procedurë parapenale, në instancë të fundit, neve na obligon
ligji.
Deklarimi i të dyshuarit ka domethënie të madhe për arsye se i dyshuari ( nëse
supozohet se ai është kryerësi i vërtetë i veprës penale ) më së miri dinë se si ka rrjedhur
ngjarja, dhe se çfarë roli ai ka pat në këtë. Dhe nëse nisemi nga kjo logjikë, atëherë është
e qartë se kjo deklaratë në të shumtën e rasteve do të jetë më e pasur me informacione,
791 Shih: Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë, Botimi i Qendrës së Publikimeve Zyrëtare,
Tetor. 2010. 792 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
256
sesa deklarata e personave të tjerë që policia ka marrë gjatë mbledhjes së informacioneve.
Gjithashtu, deklarimi i të dyshuarit është i një rëndësie të veçantë kur është në pyetje
verifikimi i versioneve të hartuara paraprakisht, si dhe vërtetimi dhe zbardhje e fakteve
dhe rrethanave të tjera të cilat duhet të pohojnë ose të mohojnë dyshimin se ky person ka
kryer vepër penale.
Përveç kësaj, deklarata e të dyshuarit në masë të madhe mundet të ndikojë në
zgjedhjen dhe mënyrën e realizimit të veprimeve të tjera operative dhe hetuese, në
kornizat e përpunimeve kriminalistike. Deklarimi i të dyshuarit mundet të na tregojë edhe
për ndonjë person tjetër i cili, më vonë, gjatë ngritjes së procedurës penale do të mundet
të paraqitet në cilësi të caktuar procedurale ( për shembull, si dëshmitar...) dhe të jetë
mbartës i provave personale. Gjithashtu, i dyshuari mundet të tregojë për vendin ku do të
jetë e mundur të gjenden sende dhe gjurmë të caktuara në lidhje me veprën penale, të cilat
mundet të shërbejnë si prova materiale. Kështu pra, domethënia operative e deklarimit të
të dyshuarit është e madhe dhe si e tillë e pakontestueshme.
Në anën tjetër, ekzistojnë edhe arsye që shkojnë në favor të qëndrimit se deklaratave
të grumbulluara nga ana e policisë nuk duhet t’u jepet vlerë provuese, sepse shikuar në
aspekt përmbajtësorë, nëse rezultateve të veprimeve joformale të policisë do t’u jepet
vlerë provuese, atëherë në këtë mënyrë provat joformale do të bëheshin pjesë e
procedurës penale dhe do të kishin vlerë të barabartë me provat formale, të grumbulluara
nga ana e gjykatës në bazë të rregullave dhe nga një numër i madh i garancive
procedurale. Kur fjala është për fuqinë provuese të deklarimeve të marra nga policia,
mundemi të konstatojmë se këto deklarata e të dyshuarve do të posedojë vlerë provuese
vetëm në raste kur ato do të merren në përputhje me normativën ligjore të ligjit të
procedurës penale, ndërsa çdo deklaratë tjetër e marrë jashtë këtyre kornizave, nuk do të
ketë vlerë provuese.
Marrja në pyetje e të dyshuarit është njëra nga punët më delikate në procedurën e
zbulimit të veprave penale dhe kryerësve të tyre që ndërmerret nga ana e policisë. Që kjo
detyrë të realizohet me sukses, dhe të jetë efikase ajo duhet detyrimisht të përgatitet mirë.
Parapërgatitja dhe planifikimi janë të një rëndësie të veçantë, nëse i dyshuari do të sillet
në hapësirat e organit të punëve të brendshme dhe punonjësi operativ do të fillojë ta
dëgjojë pa një plan paraprakisht të përgatitur, mundësia është shumë e madhe që ai diku
të gabojë, të humbas kontrollin mbi situatën dhe me këtë të krijojë përshtypje tek i
dyshuari se ai nuk është mjaftueshëm në dijeni lidhur me veprën. Kjo mënyrë do ta
inkurajojë në tentimin e tij që ngjarjen ta paraqes ashtu si atij i konvenon.
Duke u nisur nga domethënia që e posedon marrja në pyetje e të dyshuarit lidhur me
zbulimin, zbardhjen dhe argumentimin e veprave penale, në suaza të njësisë organizative
të policisë, duhet të ekzistojë hapësirë e posaçme e cila do t’i plotësojë disa kushte të
caktuara taktike, teknike dhe të sigurisë, të gjitha këto në funksion të realizimit me sukses
të marrjes në pyetje të të dyshuarit. Megjithatë, me keqardhje mund të konstatojmë se
pjesa dërmuese e njësive rajonale të policisë në R.Maqedinisë nuk posedojnë hapësira që
do t’i përmbushnin standardet e këtilla, edhe pse për pajisjen e tyre janë të nevojshme
mjete financiare minimale dhe pak vullnet i mirë.
Gjithashtu, në këtë punim është theksuar se për të pasur sukses në realizimin e
dëgjimit, rol të rëndësishëm luan edhe njohja e mirë e fakteve dhe rrethanave lidhur me
veprën penale të caktuar. Këto njohuri punonjësit operativ do t’i mundësonin që te i
257
dyshuari të krijonte përshtypje se ai dinë gjithçka lidhur me veprën penale, dhe kjo situatë
do ta dekurajonte të dyshuarin në përpjekjen e tij që ngjarjen kriminale ta prezantonte
ashtu si do t’i konvenonte atij. Po aq sa njohja e mirë e fakteve dhe rrethanave, e
rëndësishme për punonjësin operativ është edhe njohja e personalitetit të të dyshuarit.
Këto njohuri do të mundësonin për të zgjedhur metoda të përshtatshme për të vendosur
komunikim të mirë me të dyshuarin, sepse sa më i mirë të jetë komunikim midis
punonjësit operativ dhe të dyshuarit, aq më i madh do të jetë edhe besimi për kooperim.
Qëllimi i marrjes në pyetje është që i dyshuari të japi informacione lidhur me veprën
penale, edhe pse shumica e të dyshuarve nuk dëshirojnë të flasin, prandaj punonjësi
operativ ka për detyrë që ta thyej këtë rezistim në mënyrë të lejuar ligjore dhe të arrijë
deri te informacionet e nevojshme. Për tu arritur kjo nuk do të jetë e lehtë, prandaj nga
punonjësi operativ kërkohet të ndërtojë plan të mirë metodik. Për fat të keq, ajo që e
karakterizon punën e punonjësve tonë operativ është improvizimi dhe detyrimi. Në rastin
e parë kemi veprime që bien ndesh me parimet e taktikës dhe metodikë kriminalistike,
kurse në të dytin shkelje të rënda ligjore. Këto praktika të ndaluara duhet të ndryshohen,
improvizimi të zëvendësohet me veprim të planifikuar metodik dhe taktik, kurse detyrimi
me respektim të standardeve demokratike.
Marrja në pyetje nuk do të jetë e suksesshëme nëse asaj nuk do t’i paraprijnë edhe
veprimet tjera operativ, që do të na ndihmonin për të vërtetuar faktet dhe rrethanat
relevante të veprës penale. Marrja në pyetje llogaritet si kurora e veprimeve operative,
kurse veprimet tjera si ( p.sh. këqyrja e vendit të ngjarjes, dëshmitarët etj ) si rrugë për
vërtetimin e fakteve dhe rrethanave relevante lidhur me veprën penale llogariten si
bazamenti nëpërmjet të cilave do të arrimë sukses në përfundimin e këtij procesi.
Deklaratën e të dyshuarit në asnjë rast nuk duhet ta pranojmë pa rezerva, sepse
pasojat nga kjo mund të jenë të mëdha. Besimi i verbët në deklaratën e të dyshuarit,
konkretisht nëse bëhet fjalë për pranimin e veprës, do të na çonte në lënien anash të
grumbullimit të provave materiale. Sepse mund të ndodh që ky deklarim të jetë i
rrejshëm, ose të jetë dhënë nga motive tjera ( si motiv mund të jetë rasti kur i dyshuari
pranon një vepër më të lehtë penale për të fshehur veprën më të rëndë ). Domethënë,
besueshmëria e deklarimit të të dyshuarit gjithmonë duhet t’i nënshtrohet verifikimit.
Çdo person i dyshuar ose i akuzuar për vepër penale ka të drejtë të kërkojë procedurë
të paanshme penale të zbatuar në kohë të arsyeshme. 2. Gjykata detyrohet të kujdeset që
procedura të zbatohet pa zvarritje dhe të pengohet çdo keqpërdorim i të drejtave që u
përkasin pjesëmarrësve në procedurë. 3. Çdo heqje lirie, e sidomos kohëzgjatja e
paraburgimit në procedurë penale, duhet zvogëluar në kohën sa më të shkurtër të
mundshme. 4. Kushdo që është privuar nga liria me arrest menjëherë njoftohet në gjuhën
që e kupton për arsyet e heqjes së lirisë. Kushdo që privohet nga liria pa urdhër të
gjykatës sillet para gjyqtarit të gjykatës themelore në juridiksionin e arrestimit brenda
dyzet e tetë (48) orëve. Gjyqtari vendos për caktimin e paraburgimit, në pajtim me
Kapitullin X të këtij Kodi ( neni 5 paragrafi 1,2,3,4 )793. 1. Gjykata, prokurori i shtetit dhe
policia të cilët marrin pjesë në procedurën penale detyrohen që saktësisht dhe tërësisht t’i
vërtetojnë faktet të cilat janë të rëndësishme për marrjen e vendimit të ligjshëm. 2. Sipas
793 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale.
258
dispozitave të parapara me këtë Kod, gjykata, prokurori i shtetit dhe policia që marrin
pjesë në procedurë penale detyrohen që me vëmendje dhe me përkushtim maksimal
profesional dhe me përkujdesje të njëjtë të vërtetojnë faktet kundër të pandehurit si dhe
ato në favor të tij, dhe para fillimit të procedurës dhe gjatë zhvillimit të saj t’i mundësojnë
të pandehurit dhe mbrojtësit të tij shfrytëzimin e të gjitha fakteve dhe provave që janë në
favor të të pandehurit ( neni 7 paragrafi 1 dhe2 )794. 1. Gjatë arrestimit të tij dhe marrjes
në pyetje për herë të parë, i pandehuri menjëherë njoftohet në hollësi për llojin dhe
shkaqet e akuzës kundër tij në gjuhën që ai e kupton. 2. I pandehuri nuk ka detyrim të
paraqesë mbrojtjen e vet ose të përgjigjet në ndonjë pyetje, dhe nëse mbrohet, nuk është i
detyruar të akuzojë vetveten ose të afërmit e tij e as të pranojë fajësinë. Kjo e drejtë nuk
përfshin rastin kur i pandehuri hyn vullnetarisht në marrëveshje për të bashkëpunuar me
prokurorin e shtetit. 3. Nga i pandehuri ose personi tjetër që merr pjesë në procedurë
ndalohet dhe dënohet që të imponohet pranimi i fajësisë ose ndonjë deklarim tjetër me
anë të torturës, forcës, kanosjes apo nën ndikimin e drogës ose të masave të tjera të
ngjashme ( neni 10 paragrafi 1,2,3 )795. 1. Me këtë Kod përcaktohen rregullat e
procedurës penale të cilat janë të detyrueshme për punën e gjykatave, prokurorisë së
shtetit si dhe të pjesëmarrësve të tjerë në procedurën penale të paraparë me këtë Kod. 2.
Me këtë Kod caktohen rregullat që garantojnë se asnjë person i pafajshëm nuk do të
dënohet, ndërsa dënimi ose sanksioni tjetër penal mund t’i shqiptohet vetëm personit i cili
ka kryer vepër penale sipas kushteve të parapara me Kodin Penal dhe me ligjet tjera të
Kosovës në bazë të të cilave janë paraparë veprat penale sipas procedurës së zbatuar në
mënyrë të drejtë dhe të ligjshme para gjykatës kompetente. 3. Para marrjes së aktgjykimit
të formës së prerë, liritë dhe të drejtat tjera të të pandehurit mund të kufizohen vetëm
sipas kushteve të përcaktuara në këtë Kod ( neni 1 paragrafi 1,2,3 )796. 1. Policia ka të
drejtë të merr pjesë në biseda me persona të cilët mund të jenë dëshmitarë ose të dyshuar
të mundshëm për vepra penale vetëm gjatë hetimit të fshehtë të autorizuar. Gjatë këtyre
bisedave, policia mund të bëjë pyetje në lidhje me veprën penale. Nëse është e mundur,
këto biseda duhet të regjistrohen. Nëse këto biseda nuk mund të regjistrohen, zyrtari i
policisë duhet sa më parë në një raport të përmbledhë saktë bisedat dhe të shpjegojë
arsyen përse bisedat nuk janë regjistruar. 2. Policia ka të drejtë të marrë në pyetje
personat të cilët mund të jenë dëshmitarë të një vepre penale dhe për këtë përpilon
raportin policor të marrjes në pyetje. Raporti duhet të përmbajë saktë pyetjet dhe
përgjigjet gjatë marrjes në pyetje, të identifikojë zyrtarin e policisë që ka marrë në pyetje
dëshmitarin, kohën, datën dhe vendin e mbajtjes së marrjes në pyetje dhe të identifikojë
dëshmitarin. 3. Policia ka të drejtën e intervistimit të personave që mund të jenë të
dyshimtë për kryerje të një vepre penale, por së pari duhet të informojë të dyshuarin për
veprat penale, për të cilat dyshohet se ai i ka kryer dhe për të drejtat e tij, në bazë të nenit
125, paragrafi 3 ( neni 73 paragrafi 1,2,3 )797.
794 Shih: Po aty. 795 Shih: Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës, / Nr. 37 / 28 Dhjetot 2012, Prishtinë Kodi Nr. 04/L-123 i
Procedurës Penale. 796 Shih: Po aty. 797 Shih: Po aty.
259
LITERATURA
1. Latifi,V. Kriminalistika, Prishtinë, 2004.
2. International Association of Crime Analysts, EXPLORING CRIME ANALYSIS,
Readings on Essential Skills, Published, USA, 2004,
3. Latifi,V. Taktika kriminalistike, Prishtinë, 2001.
4. Perdal. J., Corstens, G., Vermeulen, G., E DREJTA PENALE EVROPIANE,
Përkthyer nga orgjinali frengjisht, Dalloz 2009.
5. Begeja, S. Kriminalistika,Vëllimi 1,Tiranë, 2001.
6. Karim, V., Joel, N., APPLIED CRIME ANALYSIS, USA, 2001.
7. Begeja, S, Kriminalistika,Vëllimi II,Tiranë, 2001.
8. Formont, M., Grands szstemes de droit etrangers (Sistemet e huaja më të mëdha),
Paris, Dalloz, 2005, Përkthimi shqip nga, Papirus, 2009.
9. Gates, J., Johnson, CH., The american courts: a critical assessment, Washington,
USA, 1991,
10. Hnski, R., Scheinin, M., Rastet kryesore të komitetit për të drejtat e njeriut, Instituti
për të drejtat e njeriut, Universiteti Abo Akademi, Finlandë, 2003.
11. Veliqoti, L., Identifikimi i personit në bazë të fotografisë dhe zërit, Tiranë, 1998.
12. Veliqoti, L., Fotografia kriminalistike,Tiranë, 2001.
13. Halili, R., Kriminologjia, Prishtinë, 2002.
14. Demolli, H., Terrorizmi, Prishtinë, 2002.
15. Sahiti, E., Argumentimi në procedurën penale, Prishtinë, 1999.
16. Hysi, V., Hyrje në kriminologji dhe penologji, Tiranë, 2001.
17. Aleksiç, Zh., Shkuliç. M, Kriminalistika, Beograd, 2000.
18. Kralev, T., Kriminologija na nebrezhnata delikvencia, Shkup, 1998.
19. Kajzer, G., Kriminologija, përkthim, Shkup, 1995.
20. Salihu, I., E drejta penale,pjesa e përgjithshme, Prishtinë, 2003.
21. Salihu, I., E drejta penale ndërkombëtare, Prishtinë, 1998.
22. Elezi, I., Edrejta penale, pjesa e posaçme, Tiranë, 2002.
23. Shegani, A., E drejta penale e krahasuar, Tiranë, 1999.
24. Sahiti, E., Dëshmia e dëshmitarit si provë në procedurën penale, Prishtinë, 1995.
25. Hoxhati, F., Flagranca në procesin penal, Tiranë, 2000.
26. Cekov, C., Kriminalistika, Sofje, 1991.
27. Begeja, S., Bazat shkencore të organizimit dhe të planifikimit të hetimit të veprave
penale, Tiranë, 1988.
28. Begeja, S., Mikrogjurmët dhe roli i tyre në procesin e të provuarit, Tiranë, 1989.
29. Sëanson, Ch., Chamelin, N., Territo, L. Criminal investigation, Nev York, 1992.
30. Kambovski, V., Kazneno pravo, poseben del, Shkup, 1997.
260
31. Latifi, V., Rëndësia e gjurmëve në zbulimin dhe hetimin e veprave penale, E drejta,
nr. 1-4, fq, 47-64, Prishtinë, 2001.
32. Modly, D., Kriminalistiçka Metodika, Sarajevë, 1998.
33. Modly, D., Metodika Istrazhivanja Razbojnishtva, Sarajevë,1999.
34. Jack, D. Fitzgerald., Steven, M. Fox. Metodologija istrazhivanja Kriminalistiçkim
Naukama, përkthim, Sarajevë, 2001.
35. Alija, A., Remljak, Medicinska Kriminalistika, Sarajevë, 1999.
36. Gorkiç, S., O Tragovima Bioloshkog Porijekla u Kriminalistiçkoj Obradi, Beograd,
1972.
37. Maksimiviç, R., Todoroviç, U. Kriminalistiçka Tehnika, Beograd, 1995.
38. Berg, B., Horgan, Xh. Kriminalistika, përkëthim nga anglishtja, Sofje.
39. Bashariç, M., Vejzagiç, N. Kriminalistika II ( Kriminalistiçka teknika ), Sarajevë,
1998.
40. Modly, D., Korajliç, N. Kriminalistiçki Rjeçnik, Teshanj, 2002.
41. Prifti, L., Psikologjia e krimit ( psikoanaliza e deviancave të personalitetit ), Tiranë,
2003 .
42. Elezi, I., Hysi, V. Politika Penale, Tiranë, 2001 .
43. Mariç, J., Lukiç, M. Pravna Medicina, Beograd, 1998.
44. Gazeta Zyrtare e R. Maqedonisë, Numri 114, Viti 3. 11. 2006
45. Krstic, O. Praktikum za kriminalistiku-taktiku, Policiska akademija, Beograd,
2002.
46. Roso, Z. Informativni razgovor i intervju, Ministerstvo unutrashnji posllova,
Zagreb, 1995.
47. Sear, L., Williamson, T. British and American Interrogation Strategies, Ashgate
Publishing Company, 1999.
48. R. v Mason (1988) 86 Cr. App. R 349.
49. Zhaberl, M. Policijsko zbiranje obvestil ali polisijsko zaslishevanje v
predkazenskem postopku, Revija za kriminalistiko in kriminologijo, Ljubjana,
4/2002.
50. Milisavlevic, B. Nauka u policiji, Policiska akademija, Beograd, 1997.
51. Donnedieu de Vebras H. Traite de droit criminel et de legistlation penale compare
Deiaime partie La procedure criminelle, e thënë sipas : Jekiç, Z. op. cita.
52. Ligji i procedurës penale të Republikës së Sllovenisë është i nxjerr në vitin 1994
( Uradni list RS, broj 63/94 ), në pjesën më të madhe është në fuqi, plotësime dhe
ndryshime ka pësuar shumë pak dhe atë në vitin ( 1998, 99. 2000, 2001, 2003 ).
53. Ligji i procedurës penale Kroate është nxjerr në vitin 1997 ( Narodne novine, br.
110/97. ), që pas sajë në pjesë të ndryshme është ndryshuar dhe plotësuar ( Narodne
novine broj 27/98, 58/99, 112/99, 58/02 dhe 143/02.)
54. Zvonimir Roso në librin: Poligraf u kriminalistici, Zagreb, 1987.
55. Lzin, Xh., In dubio pro reo u krivicnom postupku, Naucna knjiga, Beograd, 1995.
56. J. Preovski, M. Krecovcki, Zakon za krivicna postapha, objasnuvanje, komentari,
sudska praktika i obrasci za prakticna primena, Skopje, 1997.
57. Ullanov, S., Znacaj odbrane u krivicnom postupku, seminarski rad, fq.3.
261
68. Vukoviq, S., Ubistvo i branilac u krivicnom postupku, Beograd, 1996.
69. H, Islami., A, Hoxha., I, Panda., Procedura Penale, Komentar, Tirane, 2003.
70. Krivokapiç, V., Kriminalistiçka taktika I, Policiska akademija, Beograd, 2000.
71. Roso, Z., Informativni pazgovor i intervju, MUP Republike Hrvatske, Zgreb, 1995.
72. Siminovic, B., Pribavljenje i ocean iskaza pred policijom i na sudu, Pravni
Fakultet y Kraguevac, 1997.
73. Zullavski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation,
second edition, CRC Press, 2002. Inbau, F., Reid, J., Criminal interrogation and
confessions, The Williams and Wilikins company, Baltimore, 1992.
74. Wallder, H., Die Vernehmung des Beschuldigten, Doichland, 2002.
75. Simonovic, B., Pribavlenje i ocean iskaza perd policijom i na sudom, Hrvacka,
2004.
76. Gudjonsson, G., The psychology of interrogations, confessions and testimony, John
Wily & Sons, London, 2002.
77. Vessel, D., Conducting successful interrogations, FBI low enforcement bulletin,
Washington, Tetor, 1998.
78. Leo, R., Inside the interrogation room, Journal of criminal low, Chikago, Winter
1996.
79. Coleman, D., Abnormal psychology and modern life, 5 edition, USA, 2003, fq.172.
80. Yeschke, C., The art of investigative interviewing, Butterworth – Heinemann, USA,
2003, fq. 72.
81. Wicklander, D., Zullavski, D., op. cit.
82. Vodinelic, B., Primena kriminalisticke terije refleksivni igra u perdkrivicnom i
krivicnom postupku, Bezbednost, 93/1
83. Terry. F Pettijohn, Psikologjia, Një hyrje koncize, (Botimi i dytë), Tiranë, 1996.
84. Trejbeshanin, Zh., Recnik psihologije, Stubovi culture, Beograd, 2000.
85. Gordon, N.,Flessher, W.,Efective interviewing and interrogation techniques,
Academic pres, 2002.
86. Yeschke, Ch., Investigative interviewing, op. cit. Angli, 2004.
87. Meiner, F., Vernehmungstechnik, e thene sipas: Fahrmann, R., Psiholloshka analiza
govora i tehnike sasllushanja “Izbor”, MUP Repubike Hrvtske, Zegreb, 1996.
88. Herren, R., Saslushavanje kao drushtvena komunikacija, Izbor, MUP, Hrvacka,
4/97.
89. Modli, D., Korajlic, N., Kriminalisticki rjecnik, Centar za kultura i obrazovanje
Teshanj, Teshanj, 2002.
90. Milanowski, P., Brusten, M., Strategie und Taktik der polizeilichen Vernehumung,
e sjell sipas: Maver, D., Kriminalistika, Casopisni zavod Uradni list Republike
Slovenije, Ljubjana, 1997.
91. Markovic, V., Ispitivanja kao metod prikuplanja podataka o bezbednosnim
pojavama, e sjelle sipas: Maver, D: op, cit., fq. 193.
92. Kassin, S.M. – Wrightsman, L.S.: Confession Evidence, e shprehur sipas: Maver,
D. op. cit.
93. Kostic, I., Kriminalisticka psihologija, Visha shkolla unutrashnji poslava, Beograd,
1998.
262
94. Gordon, N., Fleisher, W., Effective interviewing and interrogation techniques,
Academic press, 2002.
95. Nowicki. E., Body language, Law & Order, Wilmette, august 2001.
96. Zukawski, D., Wicklander, D., Practical aspects of interview and interrogation,
CRC press, 2002.
97. Bender, Roder, Nack., Tatsachenfestellung vor Gericht, Germay, 2008.
98. Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckly, J.P. Criminal Interrogation and Confessions, e
thene sipas: Gudjonsson, G. The psychology of interrogations, confessions and
testimony, John Wiley & Sons, London, 1992.
99. Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wily & Sons, Chichester – England, 2002.
100. Brougham, Ch., Nonverbal communication: can what they don’t say give them
away? FBI Law enforcement bulletin, Washington, 1992.
101. Frank, M.G. – Ekman, P., The ability to detect deceit generalizes across different
types of high-stake lies, e thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John
Wiley & Sons, Chichester – England, 2002, fq 40.
102. Ekman, P.; O’Sullivan, M.; Friesen, W.; Scherer, K.; Face, voice and body in
detecting deceit, e thene sipas: : Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley &
Sons, Chichester – England, 2002.
103. Sapir, A.: The LSI course on scientific content analysis, Laboratory for scientific
interrogation, Phoenix, 1987.
104. DePaulo, B.M., Stone, J.L., Lassiter, G.D.: Deceiving and detecting deceit, e
publikuar ne: Schenkler, B.M. (Ed): Personality and social psychology bulletin No.
13, 1997, e thene sipas: Vrij, A., Detecting lies and deceit, John Wiley & Sons,
Chichester – England, 2002.
105. Bender, Roder, Nack., Tatsachenfestellung vor Gericht, Germay, 2008, fq. 173.
106. Krivikopic, V., Kriminalistika taktika III, Policiska akademija Beograd, 1997.
107. Maver, D.: Krminalistika, Casopisni zavod Uradni list Republike Slovenije,
Ljubljana, 1997.
108. Swanson, C.R., Neil, C.C., Territo, L.: Criminal Investigation – 7th edition, The
McGraw-Hill Companies, INC, 2000.
109. Herrmann, Hinderer, Lehman, Das Gestandis, Dojcland, 2005.
110. Hansen, M.: Untrue confessions, ABA Journal, Chicago, Jul 1999.
111. Gudjonsson, G., Mackeith, J.: Povucena priznanja: zakonski, psiholoshki i
psihijatriski aspekti, Izbor, 1/99.
112. Schwindt, F.; Policisko presllushanje, Prirucnik, MUP RH, 15/2003.
113. Herren, R.; Saslushavanje kao drushtvena komunukacija, Izbor, MUP Republike
Hrvtske, Zagreb, 2007.
114. Babrs, A.: Die Vulgarluge in der gerichtlichen Praxis, Germany, 2003.
115. Rogall, K.: Der Beschuldigte gegen sich selbst, Doicland, 2005.
116. Maver, D.; Defence strategies and techniques of interrogation. V: Policing in
central eastern Europe, College of police and security studies, Ljubljana, 1996.
117. Ligji i Procedurës Penale të Republikës së Maqedonisë, Agencija “Akademik” –
Skopje, 1997.
118. Ligji i Policisë, R.M, Sluzhben Vesnik na Republika Makedonia, broj 114, 3
Noemvri 2006.
263
119. Krapac, D.: Policijcke ovlasti u izvidima kazneni djela y Republici Hrvackoj,
navedeno prema: Kecic, T.; Aktivnost organa unutrashnji poslova u prikuplanju
obaveshtenja od graxhana, Zbornik padova VSHUP broj 7, 2003, fq. 156.
120. Rezoluta e miratuar nga asamblea Gjenerale e Kombeve te Bashkuara 217A (III)
te 10. dhjetorit 1948.
121. E miratuar nga ana e asamblea Gjenerale te Kombeve te Bashkuara 9. dhjetor
1975, rezoluta me numer 3452 (XXX).
122. Rezoluta e miratuar 39/46 nga asamblea Gjenerale e Kombeve te Bashkuara, 10.
dhjetor 1984, ka hyre ne fuqi 26.qershor 1986.
123. Modli, D.. Cinjenice o nameri ubojstva, Securitas, BiH, Sarajevo, 2002.
124. Leo, R.: Inside the interrogation room, Journal of Criminology, Chicago, Winter
1996.
125. Einspahr, O.: The interview challenge, FBI Lew Enforcement Bulletin, April
2000.
264
top related