excretory system ม.5

BY TASSANEEYA CHUENCHAROEN

จดประสงคการเรยนร

สบคนขอมล อภปราย และสรปความหมายของของเสย และการขบถาย สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการขบถายของสงมชวตเซลลเดยวและสตวบางชนด สบคนขอมล ท ากจกรรม และสรปเกยวกบโครงสรางของไต และอวยวะทเกยวของ

จดประสงคการเรยนร

สบคนขอมล ท ากจกรรม และสรปการท างานของไตกบการรกษาดลยภาพของน าและแรธาตในรางกาย สบคนขอมล อภปราย และอธบายความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต พรอมทงเสนอแนะแนวทางในการดแลสขภาพของระบบขบถายของตนเองใหปกต สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการท างานของผวหนงกบการรกษาดลยภาพ

...ค าถามนมค าตอบ...Q1 : กระบวนการขบถายมความส าคญตอการรกษาดลยภาพของสงมชวตอยางไรและโครงสรางของอวยวะในการขบถายของสงมชวตมความเหมาะสมตอการท าหนาทอยางไรA1 : การทสงมชวตจะสามารถด าเนนกจกรรมตางๆ ในสภาพแวดลอมทอาศยอยอยางปกตไดนน สงมชวตตองสามารถรกษาดลยภาพของรางกายไวใหได การขบถายเปนกระบวนการส าคญอยางหนงทจะชวยรกษาดลยภาพของรางกายเพราะภายในเซลลของสงมชวตมปฏกรยาทางเคมตางๆ เกดขนมากมาย ท าใหเกดผลตภณฑหลายชนดทงทเปนประโยชนตอเซลล และบางชนดไมตองการ จ าเปนตองก าจดออก หรอมฉะนนกเปลยนเปนสารทเปนอนตรายนอยลงแลวก าจดออกจากรางกายภายหลง สารทรางกายจ าเปนตองก าจดออกเหลานเรยกวา ของเสย

...ค าถามนมค าตอบ...

Q2 : ของเสยทเกดจากเมแทบอลซมไดแกอะไรบาง

A2 :คารบอนไดออกไซดและสารประกอบไนโตรเจน

Q3 :การถายอจาระออกจากรางกายถอวาเปนการขบถายหรอไม เพราะเหตใด

A3 : ???

ระบบขบถาย การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว

การขบถายของสตว

การขบถายของคน

อาศยอยในสภาพแวดลอมทเปนน าหรอมน าเปน สวนประกอบอยมาก เมแทบอลซม จะสามารถแพรผานเยอหมเซลลออกสสงแวดลอม

Anabolism เปนกระบวนการสรางสารอนทรยโมเลกลใหญจากสารโมเลกลเลกโดยใชพลงงานจากเซลล เชนการสรางโปรตนไขมนคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญ ซงมผลท าใหเซลลเกดการเตบโต Catabolism เปนกระบวนการสลายสารโมเลกลใหญใหเปนสารโมเลกลเลก เชนการยอยอาหารการหายใจโดยเฉพาะการหายใจจะท าใหไดพลงงานในรป ATP ( adenosine triphosphate ) เปนสวนใหญ ซงสารพลงงานสงนสามารถน าไปใชในกระบวนการแอนาบอลซมตอไป

สภาพแวดลอมทเปนแหลงน าจดจะสภาพเปน ไฮโพทอนก ( เมอเปรยบเทยบกบความเขมของสารภายในสงมชวตเซลลเดยว น าจากสงแวดลอมจะแพรเขาสเซลลมากกวาแพรออกจากเซลล) เชน พารามเซยม และอะมบา จะมออรแกเนลล เรยกวา คอนแทรกไทลแวควโอล ชวยรกษาสมดลของน าและแรธาตในเซลล

คอนแทรกไทลแวควโอล

คอนแทรกไทลแวควโอล

Sponges, Hydra Planaria Earthworm Insect Bird and Reptile Vertebrates

เซลลทกเซลลสามารถสมผสกบน าไดโดยตรง ของเสยพวกแอมโมเนย (NH3)จงถกขบออกโดยแพรเขาสสงแวดลอม

Sponges, Hydra

เฟลมเซลล (flame cell) ท าหนาทก าจดของเสย ซงกระจายอยท งสองขางตลอดความยาวของล าตวและการเชอมตอกบชองขบถายทผนงล าตวทางผวหนง

Planaria

Planaria

เปนสตวทมล าตวเปนปลอง มอวยวะขบถายของเสยเรยกวา เนฟรเดยม

(nephridiun) ปลองละ 1 ค nephridiun เปนทอขดไปมา มปลายเปดสองขาง ปลายขางหนงอยในชองของล าตวมลกษณะเหมอนปากแตร เรยกวา เนโฟรสโตน (nephrostome)

Earthworm

nephrostome ท าหนาทรบของเหลวจากชองของล าตว สวยปลายอกดานหนงเปนชองเปดออกสภายนอกทางผวหนง nephridiun จะท าหนาทขยถายของเสยพวกแอมโมเนย และยเรย สวนน าและแรธาตบาชนดมประโยชนจะถกดดกลบโดยผนงทอของ nephridiun เขาสกระแสเลอด

Earthworm

nephridiun จงท าหนาททงกรองและดดสารกลบ ซงลกษณะการท างานของ nephridiunคลายคลงกบหนวยไตของสตวทมกระดสนหลงบางประเภท

Earthworm

Earthworm

Earthworm

อวยวะขบถายเรยกวา ทอมลพเกยน (Malpinghiantubule) Malpinghian tubule ประกอบดวยทอเลกๆ จ านวนมาก ทอเหลานมลกษณะคลายถงยนออกมาจากทางเดนอาหารตรงบรเวณรอยตอของทางเดนอาหารสวนกลางกบสวนทาย

Insect

ปลายของทอมลพเกยนจะลอยเปนอสระอยในของเหลวภายในชองของล าตวในของเหลวจะมของเสยน าและสารตางๆ ซงจะถกล าเลยงเขาสทอมลพเกยนไปยงทางเดนอาหารโดยจะมการดดสารทมประโยชนกลบเขาสระบบหมนเวยนเลอดสวนของเสยพวกสารประกอบไนโตรเจนจะเปลยนเปนผลกกรดยกรกขบออกมาพรอมกากอาหาร

Insect

Insect

สวนใหญมการปองกนการสญเสยน าออกจากรางกาย มโครงสรางรางกายทปองกนการสญเสยน า เชน มผวหนงหนา มเกลดหรอมขนปกคลมรางกาย มการขบถายของเสยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบในรปกรดยรก (C5H4N4O3) ซงใชน าในการก าจดนอยมาก

Bird and Reptile

สตวทมกระดกสนหลงม ไต (kidney) kidney เปนอวยวะขบถายท าหนาททงจ ากดของเสยและรกษาสมดลของน าและแรธาต โดยท างานรวมกบระบบหมนเวยนเลอด

Vertebrates

Sponges, Hydra Planaria Earthworm Insect Bird and Reptile Vertebrates

kidney ของคนเราม 1 ค อยในชองทองสองขางของกระดกสนหลงบรเวณเอว ยาวประมาณ 10-13 เซนตเมตร กวาง 6 เซนตเมตร และหนา 3 เซนตเมตร ไตแตละขางหนกประมาณ 150 กรม ตอจากไตทงสองขางม

ทอไต (ureter) ท าหนาทล าเลยงปสสาวะจากไตไปเกบไวท กระเพาะปสสาวะ (urinry bladder) กอนทจะ ขบถายออกนอกรางกายทาง ทอปสสาวะ (urethra)

KIDNEY

KIDNEY หลอดเลอดเขาสไตคอ Renal artery หลอดเลอดทรบเลอดทกรองแลวออกจากไตคอ

Renal vein Ureter:ทอไต คอ ทอทล าเลยงของเสยทผานการกรองจากไต 2 ขาง โดยสงตอไปยง

Urinary Bladder

KIDNEY Urinary Bladder คอ ทสะสมปสสาวะ มเยอบสามารถยดหยนได บรรจปสสาวะไดประมาณ 700-800 ml. การควบคมการปสสาวะถกควบคมโดยกานสมอง Urethra : ทอปสสาวะ คอ ทระบายปสสาวะจากกระเพาะปสสาวะสภายนอก

KIDNEY Urethra ในผหญงจะสนกวาผชาย (ผหญง 5 cm. ผชาย 20 cm.) มผลท าใหมโอกาสตดเชองายกวา

กจกรรมท 6.4 โครงสรางของไตอปกรณ 1. ไตหมหรอไตวว 2. เครองมอผาตด 3. ถาดผาตด 4. แวนขยาย

วธการทดลอง 1. ศกษาโครงสรางภายนอกของไตหมหรอไตวว 2. ใชมดผาครงไตตามยาวดงภาพ แลวใชแวนขยายสองดลกษณะโครงสรางภายในไต 3. วาดภาพโครงสรางของไต พรอมทงชสวนประกอบทส าคญ โดยเปรยบเทยบของจรงกบภาพท 6-20 * โครงสรางภายนอกและภายในของไตเทาทสงเกตและศกษาไดมลกษณะเปนอยางไรบางไดมผศกษาโครงสรางภายในของไต และหนวยของไต

Kidney แบงออกเปน 2 บรเวณ คอ 1. บรเวณสวนนอกเรยกวา คอรเทกซ (cortex)2. บรเวณสวนในเรยกวา เมดลลา (medolla)

(สวนปลายของเมดลลาจะยนเขาไปจรดกบสวนทเปนโพรงเรยกวา กรวยไต (pelvis))

โครงสรางภายในของไตและสวนประกอบของหนวยไต

KIDNEY1. Nephron2. Bowman’s capsule

3. Glomerulus4. proximal convoluted tubule

5. distal convoluted tubule6. collecting duct

NEPHRON

หนาท คอ1. Filtration : การกรอง2. Reabsoption : การดดกลบ3. Secretion : การคดหลง

FILTRATION : การกรอง

- เสนเลอดมการโปงเปนกระเปาะมรพรน เรยกวา GlomorulusGlomorulus

-ท าหนาทกรอง มแรงดนสงกวาเสนเลอดปกต 2 เทา-สารสวนใหญทผานไดเปนสารขนาดเลก(ของเหลวทผานได Protien free filtrate) สวนสารทผานไมไดคอ เมดเลอด และโปรตนในเลอด

REABSOPTION : การดดกลบ- ยกเวนน า-Active transport-Mitochondria-ทอขดสวนตน (NaCl , K+, H2O, HCO3

- , Glucose, Amino, Acid)-หวงเฮนเลขาลง (H2O)-หวงเฮนเลขาขน (NaCl)-ทอขดสวนทาย (H2O, NaCl , HCO3

- )-ทอรวม (H2O, Urea , Salt)

SECRETION : การคดหลง- ทอขดสวนตน (H+, NH3, กรดบางชนด)-หวงเฮนเล (Na+ , Cl- , K+ , CA2+ , HCO3

- , Mg2+)-ทอขดสวนทาย (H2O , Na+ , Cl- , ยาและสารพษหลายชนด)

-ยาและสารพษเชน ยาบา มอรฟน เฮโรอน

- สารทกรองผานโกลเมอรลสโดยเฉลยประมาณ วนละ 180 ลตร - รางกายขบถายปสสาวะประมาณวนละ 1.5-2.5 ลตร - แสดงวาไตมการดดน าและสารตางๆ กลบประมาณวนละ 178.5 ลตร

-การดดกลบน าถกควบคมโดย ฮอรโมนแอนตไดยเรตก (antidiuretic hormone) เรยกยอๆ วา ADH - สรางจาก Hypothalamus - ตอมใตสมองสวนหลงท าหนาทเกบฮอรโมนคดหลง

- สารนมสมบตท าใหเซลลในไตสญเสยน าออกไปมากกวาการดดซมน าเขามา- สารคาแฟอน (ซงพบไดในกาแฟ ชา ชอกโกแลต น าอดลมประเภทโคลา) และแอลกอฮอล

นาร:diuretic

-ADH จะดดกลบน า ท distal convoluted tubule และ collecting duct

- โรคเบาจด (diabetes insipidus) การหลง ADH ต า ท าใหปสสาวะมาก และเจอจาง- ผลของยบย งการหลง ADH คอ การกน Alcohol

นาร

- โรคเบาหวาน (diabetes mellitus) กลโคสมากกวา 126

นาร

- ถกควบคมโดย Aldosterone จาก Adrenal gland

- จะควบคมสมดลของ Na, P, K -โดยกระตนใหมการดดสารกลบเขาสกระแสเลอดชวยรกษาสมดลของกรด-เบสในรางกายดวยการขบ H+ และดดซมHCO3

- กลบจากทอไตทproximal convoluted tubule และ distal convoluted tubule

ระดบ Aldosterone

ระดบ Na+

ในเลอดระดบ Na+

ในปสสาวะ

สง สง ต า

ต า ต า สง

-กระเพาะปสสาวะอกเสบ (cystitis) พบบอยในเพศหญงสวนใหญเกดจากการตดเชอแบคทเรยซงปนเปอนจาก อจาระ -หากไมไดรบการรกษา เชอแบคทเรยจะสามารถเคลอนตวผานไปทางทอไต ท าใหไตและกรวยไตเกดการอกเสบ (pyelonephritis) ได

ความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต

1. นกเรยนศกษาคนควาเกยวกบโรคทเกยวของกบความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต 2. ใหนกเรยนท าออกมาในรปของชนงาน 1 ชน

(ครและนกเรยนตกลงกนวาจะเปนชนงานอะไร)