siðareglur hjá opinberum stofnunum - skemman · siðareglur segja til um hvaða hegðun sé rétt...
Post on 09-Oct-2020
7 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Siðareglur hjá opinberum stofnunum
Hrefna V. Jónsdóttir
Lokaritgerð til BS-gráðu í viðskiptafræði
Leiðbeinandi: Elmar Hallgríms Hallgrímsson, lektor
Viðskiptafræðideild
Félagsvísindasvið Háskóla Íslands
Júní 2015
3
Siðareglur hjá opinberum stofnunum.
Ritgerð þessi er 12 eininga lokaverkefni til BS prófs við
Viðskiptafræðideild, Félagsvísindasviði Háskóla Íslands.
© 2015 Hrefna V. Jónsdóttir
Ritgerðina má ekki afrita nema með leyfi höfundar.
Prentun: Háskólaprent
Reykjavík, 2015
4
Formáli
Þessi ritgerð er lokaverkefni mitt til BS gráðu af námslínu stjórnunar og forystu við
Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands. Ritgerðin er metin til 12 eininga (ECTS) og er unnin
á vorönn 2015.
Leiðbeinandi ritgerðarinnar er Elmar Hallgríms Hallgrímsson lektor við Háskóla
Íslands og fær hann miklar þakkir fyrir góðar leiðbeiningar og ráð. Þá vil ég þakka Huldu
Dögg Proppé, íslenskukennara fyrir yfirlestur og góðar ábendingar. Jafnframt vil ég
þakka eiginmanni mínum, Tómasi Rúnarssyni og börnum okkar tveimur, Maríu Dagmar
og Óliver Rúnari, fyrir að vera mér ómetanleg.
5
Útdráttur
Siðfræði er málefni sem kemur öllum við. Flestir einstaklingar vilja vera samfélagslega
ábyrgir og fara eftir þeim venjum og gildum sem samfélagið hefur markað. Undanfarin
ár hefur mikil umræða verið í þjóðfélaginu um þennan málaflokk en með því vaknaði
áhugi á því að skoða hann í samhengi við siðareglur hjá opinberum stofnunum.
Markmið þessarar ritgerðar er að skoða hvort til séu skráðar siðareglur hjá
opinberum stofnunum og hvaða áhrif þær hafi á starfsemi þeirra. Ritgerðinni er skipt
upp í þrjá parta, fræðilega umfjöllun, rannsókn og niðurstöður.
Niðurstöður rannsóknarinnar leiddu í ljós að flestar stofnanirnar sem svöruðu
spurningakönnuninni störfuðu eftir siðareglum. Misjafnt var þó eftir hvaða siðareglum
var starfað og fór það jafnan eftir starfsemi og umfangi hverrar stofnunar. Þar sem um
er að ræða opinberar stofnanir, telur rannsakandi mikilvægt að siðareglur séu sýnilegri
en þær nú eru ásamt því að eftirlit með siðareglum ætti að vera í betri farvegi,
stofnunum og starfsfólki til hagsbóta.
6
Efnisyfirlit
Myndaskrá ......................................................................................................... 8
1 Inngangur ..................................................................................................... 9
2 Fræðileg umfjöllun ..................................................................................... 10
2.1 Hvað er siðfræði ......................................................................................... 10
2.1.1 Kenningar í siðfræði ............................................................................ 11
2.2 Hvað er siðferði .......................................................................................... 13
2.3 Siðareglur ................................................................................................... 15
2.3.1 Skráning siðareglna ............................................................................. 17
2.3.2 Kostir og ókostir við skráningu siðareglna .......................................... 18
2.3.3 Skráðar siðareglur til hagsbóta ........................................................... 19
2.3.4 Lög og siðferði ..................................................................................... 21
3 Lög og samþykktir hjá opinberum stofnunum ............................................. 23
4 ESB og OECD ............................................................................................... 26
4.1 Fjárhagslegt hrun á Íslandi ......................................................................... 27
4.2 Góðir stjórnarhættir ................................................................................... 29
5 Rannsókn ................................................................................................... 31
5.1 Aðferð og framkvæmd rannsóknar ............................................................ 31
5.2 Greining ganga og úrvinnsla ....................................................................... 32
6 Svör stofnana við spurningakönnun ............................................................ 33
6.1 Svör við innleiðingu, eftirliti, hagsbótum og skrásetningu siðareglna í
spurningakönnun ........................................................................................ 35
6.2 Samantekt spurningakönnunar .................................................................. 37
7 Niðurstöður................................................................................................ 41
8 Lokaorð ...................................................................................................... 44
7
Heimildaskrá .................................................................................................... 46
Spurningalisti: .................................................................................................. 49
8
Myndaskrá
Mynd 1. Fjöldi starfsmanna hjá stofnunum. .................................................................... 33
Mynd 2. Eru til skráðar siðareglur hjá þinni stofnun? ...................................................... 33
Mynd 3. Tengsl milli stærðar stofnanna og siðareglna. ................................................... 38
9
1 Inngangur
Í kjölfar efnahagslegra erfiðleika á Íslandi hefur siðferði verið mikið til umfjöllunar í
þjóðfélaginu undanfarin ár. Gott siðferði er einn af lykilþáttum góðra samskipta þar sem
það snýst fyrst og fremst um að láta skynsemina ráða.
Í þessu lokaverkefni verður fjallað um siðareglur og áhrif þeirra á opinberar
stofnanir. Í kaflanum fræðileg umfjöllun verður fjallað um siðfræði, siðferði og
siðareglur ásamt því sem helstu lög og samþykktir verða skoðaðar. Spurningakönnun var
lögð fyrir starfsmenn tveggja ráðuneyta og undirstofnanir þeirra, til að öðlast sýn á
siðareglur og notkun þeirra og verða niðurstöður síðan dregnar út frá rannsókninni.
Markmið þessa verkefnis er að kanna hvort til séu skráðar siðareglur hjá opinberum
stofnunum og hvaða áhrif þær hafi á starfsemi þeirra. Hagnýtt gildi verkefnisins felst í
því að kanna hvort umbóta sé þörf varðandi setningu siðareglna, þar sem slíkur rammi
gerir starfsmönnum auðveldara um vik að standast þær kröfur sem gerðar eru til þeirra.
Rannsóknarspurningin í verkefni þessu er að athuga hvort til staðar séu skráðar
siðareglur hjá opinberum stofnunum?
10
2 Fræðileg umfjöllun
2.1 Hvað er siðfræði
Siðfræði er ein af undirgreinum heimspeki og er viðfangsefni hennar siðferði. Siðfræði
er fræðigrein sem saman stendur af ákveðnum hugmyndum, hugtökum, aðferðum og
kenningum. Siðfræði leitast eftir að gera grein fyrir eðli og undirstöðum siðferðis, finna
grundvöll og rökstuðning fyrir meginreglum þess, með það að markmiði að stuðla að
betra samfélagi (Páll Skúlason, 1990). Siðfræði lýsir ríkjandi hugmyndum um það hvað er
rétt eða rangt, gott eða illt og þeim almennu lögmálum sem gilda um siðferðilega rétta
breytni. Siðfræði er í raun skipulagður vettvangur til að öðlast skilning á eðli siðferðis og
þeim kröfum sem siðferðið gerir til okkar (Rachels, 1997).
Helstu hugtök siðfræðinnar eru fjögur og skilgreina þau mismunandi áherslur á
fræðigreinina. Hugtökin eru gildisdómur, siðferðileg verðmæti, siðareglur og
aðstæðubundinn siðadómur. Gildisdómur lýsir því hvað teljist siðferðileg verðmæti og
er gildismat einstaklinga dæmi um. Gildismat leggur mat á það sem er einstaklingum
verðmætt í lífinu, jafnt veraldlega hluti sem persónulega þætti (Vilhjálmur Árnason,
1993).
Siðferðileg verðmæti lýsa því hvað sé brýnt fyrir gott samlíf manna, eins og hegðun
einastaklinga gagnvart hvert öðru, þeim sjálfum, dýrum og náttúrunni. Sem dæmi um
siðferðileg verðmæti má nefna réttlæti eða kærleik, en það eru mikilvægir þættir í
samskiptum manna ef skapa á gott samfélag (Vilhjálmur Árnason, 1993).
Siðareglur segja til um hvaða hegðun sé rétt eða röng og veita þannig fólki aðhald
um siðferðilega rétta breytni. Sama hvert litið er, eru siðareglur allt í kringum okkur
markaðar af venjum eða gildum frá fjölskyldum, vinnustöðum eða samfélagi (Vilhjálmur
Árnason, 1993).
Aðstæðubundinn siðadómur fjallar um siðferðilegar ákvarðanir sem taka þarf í
tilteknum aðstæðum. Í siðferðisvanda þarf að gera upp á milli tveggja eða fleiri
siðferðilegra verðmæta og vega og meta hvað sé skynsamlegast að gera í stöðunni
hverju sinni (Vilhjálmur Árnason, 1993).
11
Með aðferðum siðfræðinnar er siðferði lýst og ólíkir þættir hennar greindir, fræðin
er gagnrýnd og úrbóta leitað þar sem þeirra er þörf. Þannig er reynt að stuðla að
farsælla lífi fyrir einstaklinginn og betra samfélagi. Skipta má aðferðum siðfræðinnar í
fimm hluta, rökræðuna, hugtakagreiningu, hugsunartilraunir, siðferði og frjóa hugsun og
empírískar rannsóknir (Vilhjálmur Árnason, 2008).
Rökræðan leitar skipulega að betra lífi með rökræðum við sjálfan sig og aðra, lítur
bestu rökum og viðurkennir takmarkaða þekkingu sína. Hugtakagreining greinir
merkingu siðferðilegra hugtaka og leitar skilgreininga á þeim. Hugsanatilraunir eru
skýrðar með dæmi- eða klípusögum. Í klípusögum þurfa einstaklingar að setja sig í spor
annara og ákvarða út frá því hvað er rétt og hvað er rangt í hverju tilfelli fyrir sig. Í
siðferði og frjórri hugsun felst það að finna lausn á siðferðilegum vandamálum, sjá
hlutina í nýju ljósi og koma auga á sem flesta og besta valkosti. Að lokum eru empírískar
rannsóknir sem eru eigind- og megindlegar rannsóknir ásamt skoðanakönnunum
(Vilhjálmur Árnason, 2008).
2.1.1 Kenningar í siðfræði
Kenningar í siðfræði eru margar og verður hér fjallað um fjórar þeirra; dygðasiðfræði,
skylduboð, sáttmálakenninguna og nytjastefnuna.
Rekja má rætur dygðasiðfræði allt aftur til Forngrikkja en heimspekingarnir Platon
og Aristóteles lögðu áherslu á hlutverk dygða í kenningum sínum. Aristóteles skilgreinir
dygð sem þá tilhneigingu mannsins til að velja og rata meðalhófið á milli tveggja öfga og
ákvarðast hún af dómgreind hvers og eins. Öfgar gætu til að mynda verið hugleysi og
fífldirfska en meðalhófið þar á milli hugrekki (Rachels,1997).
Dyggðin getur verið tvenns konar, vitræn eða siðræn.Vitræn dyggð verður til og vex
við kennslu, eins og skilningur og þekking, en siðræn dyggð hlýst af siðvenju og þeim
áherslum sem hver einstaklingur er alinn upp við, svo sem hugrekki eða réttlæti. Í stuttu
máli má segja að dygðasiðfræðin byggi á því að einstaklingurinn þrói með sér ákveðnar
dyggðir sem geri honum kleift að breyta rétt (Rachels, 1997).
12
Skylduboð er kennt við heimspekinginn Immanuel Kant. Það byggir í meginatriðum
á þeirri hugmynd að gjörðir manna séu annað hvort siðferðilega réttar eða rangar, óháð
því hvaða afleiðingar þær hafa. Því séu til algildar siðareglur sem byggja á rökhyggju og
ákvarða þannig hvað sé rétt eða rangt. Skilyrðislausa skylduboðið hljóðar í
meginatriðum þannig að maður eigi aldrei að nota aðra einstaklinga til að ná fram sínum
eigin markmiðum heldur skuli maður ávallt virða aðra sem sjálfstæðar manneskjur
(Rachels, 1997).
Kant sagði að einstaklingar ættu alltaf að breyta á þann veg að hegðun þeirra og
gjörðir yrðu algildar. Kant vildi meina að það væri skylda hvers einstaklings að meiða
ekki saklaust fólk ásamt því að það væri skilyrðislaust boð að maður skyldi aldrei ljúga.
Með því að leggja upp dæmi, má sjá að fullyrðingar Kants stangast á. Hann vildi meina
að undir engum kringumstæðum væri réttlætanlegt að ljúga, jafnvel þótt maður kæmi
til okkar leitandi að öðrum manni sem hann hefði í hyggju að drepa. Samkvæmt Kant
mætti einstaklingurinn alls ekki ljúga og ætti því að láta hann vita hvar maðurinn væri
staddur sem hann ætlaði sér að drepa. Það stangast hins vegar á við þá skilyrðislausa
skyldu hvers einstaklings að meiða ekki aðra. Af þessu má sjá að fullyrðingar Kants
stangast á (Rachels, 1997).
Kant hefur því eflaust stigið einu skrefi lengra en nauðsynlegt var þegar hann sagði
að reglan um að ljúga aldrei væri ófrávíkjanleg. Í þessu tilviki hefði verið hægt að
réttlæta lygina, þar sem flestir myndu brjóta hana ef þeir væru staddir í sömu sporum
(Rachels, 1997).
Í sáttmálakenningunni segir að í náttúrulegu ástandi sé líf manna andstyggilegt,
grimmilegt og stutt. Í náttúrulegu ástandi eru engin stjórnvöld, engin lög og engir
dómstólar. Í þannig ástandi yrði varanlegt stríðsástand milli manna, þar sem allir væru á
móti öllum. Samkvæmt Thomas Hobbes upphafsmanni sáttmálakenningarinnar, væri
hægt að bæta þetta ástand, þannig að fólk gæti lifað við lágmarksótta og einstaklingar
myndu standa við gerða samninga sín á milli. Til þess að það myndi gerast, þyrfti að
setja á fót ríkisstjórn og með henni myndu fylgja lagakerfi, lögregla og dómstólar.
Hobbes vildi meina að ríkið væri nauðsynleg eining til að halda utan um reglur í
samfélaginu og til að allir gætu lifað í sátt og samlyndi. Þetta samkomulag heitir
13
samfélagssáttmálinn. Sáttmálakenningin varpar einnig ljósi á grundvöll siðferðis, en
segja má að þessi tvö atriði séu nátengd. Tilgangur ríkisins er að framfylgja reglum sem
nauðsynlegar eru til að samfélög fái þrifist og grundvöllur siðferðis er fólginn í reglunum
sem styðja við samlíf fólks (Rachels, 1997).
Nytjastefnan gengur út frá þeirri hugmynd að siðferði snúist um nytjar af breytni og
athöfnum fólks, útkomu og afleiðingum af gjörðum þeirra. John Stuart Mills sagði að
nytjastefnan byggði á þeirri hugsjón að rétt breytni væri sú sem hámarkaði hamingju
heildarinnar. Sú sem ekki næði því takmarki væri röng. Ef einstaklingur á um tvo eða
fleiri kosti sé að velja er það siðferðileg skylda hans, samkvæmt nytjastefnunni, að velja
þann kostinn sem mestu hamingjuna veitir. Ekki sé þó nóg að einstaklingurinn hámarki
eigin hamingju, heldur er nauðsynlegt að reikna með hamingju allra þeirra sem að
athöfninni komi (Vilhjálmur Árnason, 2008).
Skoðum dæmi þar sem einstaklingur ræður sig til vinnu með þeim skilmálum að
hann fái háan bónus að ári liðnu. Bónusgreiðslan er óháð gengi fyrirtækisins og að ári
liðnu hefur fyrirtækinu vegnað illa fjárhagslega. Til að fyrirtækið geti staðið við
samninginn um bónusgreiðsluna, þarf það að segja upp fjölda starfsmanna. Þessi
ráðstöfun gengur gegn siðferði nytjastefnunnar þar sem hagsmunir heildarinnar eiga
alltaf að ganga framar hagsmunum einstaklingsins. Þessi ráðstöfun samræmist þó
sáttmálakenningunni, þar sem gerðir samningar skulu ávallt standa burt séð frá
hagmunum fjöldans (Rachels, 1997).
2.2 Hvað er siðferði
Siðferði er samansafn af grundvallarreglum og gildum sem varða athafnir fólks og þau
áhrif sem þær hafa á aðra. Því getur verið lýst sem þeirri lágmarkskröfu sem
einstaklingar leitast við að haga sér í samræmi við skynsemi, um leið og tekið er tillit til
hagsmuna sérhvers einstaklings. Siðferði lýsir því hvernig fólk eigi að koma fram hvert
við annað og er það gert með reglum sem einstaklingar samþykkja að fara eftir, sér og
öðrum til gagnkvæmra hagsbóta. Það má því segja að siðferði sé í raun og veru
14
samræming á viðurkenndum kóða, kenningum eða kerfi á reglum um það hvað sé rétt
og hvað sé rangt. Það varðar því í raun alla grundvallarþætti mannlegrar breytni og er
ætlast til að fólk hegði sér í samræmi við það (Rachels, 1997).
Siðferði er fyrst og fremst spurning um að láta skynsemina ráða. Hvað er
siðferðilega rétt að gera hverju sinni ákvarðast þannig af því hvaða breytni er studd
bestum rökum. Einnig er hægt að lýsa siðferðinu þannig að það sé fólgið í ákveðnum
kröfum eða væntingum sem gerðar eru til okkar í lífinu. Með hegðun okkar eða breytni
hafa athafnir okkar áhrif á annað fólk, dýr eða umhverfi með beinum eða óbeinum hætti
(Rachels, 1997).
Siðferði er gjarnan skipt niður í fjóra hluta, í verðmæti, siðareglur, dyggðir og lesti
og skyldur og ábyrgð. Verðmæti má skilgreina á þá leið að það séu gæði sem
einstaklingar sækjast eftir og gera líf þeirra betra, eins og efnahagsleg eða listræn gæði.
Siðareglur eru staðhæfingar um hvað sé rétt eða rangt og standa vörð um áðurnefnd
verðmæti. Dyggð er sá eiginleiki í fari manneskju sem birtist í vanabundinni breytni.
Dyggð er jákvæð og gerir það að verkum að aðrir sækjast eftir samskiptum við
einstaklinginn. Dygðir eru til dæmis hugrekki, heiðarleiki og viska en lesti er hægt að
skýra sem hugleysi eða fífldirfsku. Skyldur og ábyrgð felast í því hvað við tökum okkur á
hendur sem einstaklingar. Það er til að mynda bæði ábyrgð og skylda foreldra að vernda
börn sín og koma þeim áfram sem heilsteyptum manneskjum út í lífið (Páll Skúlason,
1990).
Siðferðilegir mælikvarðar geta verið einstaklings- eða menningarbundnir.
Einstaklingsbundinn mælikvarði er huglæg eða persónuleg upplifun, líkt og smekkur
manna á mat eða bíómyndum en menningarbundinn mælikvarði tengist menningu
hvers samfélags fyrir sig. Góð eiginkona á Íslandi myndi til dæmis tæplegast teljast góð
eiginkona í Afganistan. Mælikvörðum siðferðis er hægt að skipta í þrennt; réttlæti og
virðingu, ást og vináttu og frelsi og skynsemi. Samkvæmt eðli málsins er óumflýjanlegt
að þessir þættir skarist í einhverjum tilfellum, rétt eins og þeir skarast á við aðrar
tegundir af gæðum. Mælikvarðarnir sýna fram á að menn þurfa ekki einungis að gera
upp á milli ólíkra skoðana og gæða í siðferðisvanda, heldur þurfa þeir einnig að geta
skýrt hvenær réttlætanlegt er að taka réttlæti fram yfir ást eða ást fram yfir frelsi. Það
hvað best er að gera hverju sinni tengist stað og stund (Rachels, 1997 ).
15
Siðferði tengist gjörðum einstaklinga. Það þróast og breytist og viðfangsefni þess
einnig. Þættir eins og ný tækni eða breyttar samfélagslegar aðstæður hafa áhrif, þar sem
stöðugt skapast ný viðfangsefni sem taka þarf siðferðilega afstöðu til. Vandi siðferðis
samkvæmt Páli Skúlasyni er að ekki hefur tekist að gera áðurnefnd gæði, það er réttlæti
og virðingu, ást og vináttu og frelsi og skynsemi að lifandi veruleika í samfélaginu. Ein af
ástæðum þess orsakast af spillingu sem steðjar að siðferðinu, en spillingin kemur frá
mönnunum sjálfum og eða dómgreindarleysi þeirra. Spillingin getur orsakast af því að
maðurinn er í sjálfu sér eiginhagsmunaseggur og vill gera það sem kemur honum sjálfum
best og þannig aðlagað siðferðið að sjálfum sér (Páll Skúlason, 1990).
Í nútímasamfélögum er sameiginlegt siðferði arfleið frá fyrri kynslóðum, mótað af
hugmyndum þeirra og lífsreynslu. Hið sameiginlega siðferði verður sífellt rýrara þar sem
ný viðfangsefni koma inn og segja má að vandinn liggi í því hvernig endurnýja megi hið
sameiginlega siðferði í takt við nýja tíma (Katrín Jakobsdóttir, 2010).
2.3 Siðareglur
Siðareglur veita fólki aðhald og eru viðmið um æskilega hegðun og gjörðir. Siðareglur
segja til um það hvað megi gera og hvað ekki, þær fjalla um skyldur fólks hvert við annað
og hvetja þannig til góðrar og æskilegrar hegðunar. Siðareglur geta aldrei orðið tæmandi
í því hraða samfélagi sem við búum við í dag og því er það líklega óvinnandi vegur að
reyna að formesta allt siðferðið. Það sem mestu máli skiptir er að siðareglur skapi
almennan ramma sem leiðbeini fólki við að taka sjálfstæða afstöðu þegar upp koma
siðferðileg álitamál (Sigurður Kristinsson, 1991).
Mikilvægt er að einstaklingar hafi í heiðri ákveðnar siðareglur og siðferðileg gildi, því
annars er hætta á sundrung, ótta og hvers kyns trúnaðarbresti í samskiptum fólks.
Sérhvert samfélag þarf að byggja á grunni sameiginlegra hugmynda um hvað sé æskilegt
og hvað ekki til að samfélagið geti dafnað. Mikilvægt er að siðareglur skapi einhvers
konar ramma utan um hvert málefni fyrir sig, að ramminn sé sveigjanlegur og að gert sé
ráð fyrir að reglurnar þróist og verði áfram lifandi leiðbeiningar í huga fólks. Samfélagið
breytist ekki á einni nóttu og aðlagast siðareglur því meðfram þeim breytingum sem
eiga sér stað í samfélaginu (Sigurður Kristinsson, 1991).
16
Allir einstaklingar búa yfir siðgæðisvitund, þótt hún sé mismikil milli manna. Frá því
að einstaklingur vex úr grasi þarf hann að læra að hegða sér í samræmi við helstu reglur
og venjur siðferðis. Er þá sama hvort reglurnar tengjast hegðun og gerðum innan
fjölskyldu eða sjálfu samfélaginu. Þetta hlutverk og ábyrgðin sem því fylgir á sér engan
afmarkaðan stað eða tíma, heldur gegnir fólk því öllum stundum í sínum daglegu
athöfnum. Allt sem einstaklingurinn gerir, ber á vissan hátt með sér siðferðilega ábyrgð
og má með sanni segja að skuldbindingar og kröfur siðferðisins segi aldrei skilið við
mannfólkið.
En af hverju urðu siðareglur til? Thomas Hobbes var enskur heimspekingur sem
taldi að samlíf manna sem ekki myndi lúta siðareglum og viðurlögum þeirra væri
óhugsandi. En hann taldi að sérgæska og sjálfsbjargarviðleitni væru allsráðandi þættir í
fari hvers manns og því myndi frumskógarlögmálið eitt gilda um það hver kæmist af.
Hobbes komst þannig að orði að í náttúrulegu ástandi væri líf manna einmanalegt,
fátæklegt, andstyggilegt, grimmilegt og stutt (Vilhjálmur Árnason, 2000).
Hobbes vildi meina að hinn stöðugi ótti við dauðann bæri með sér korn af skynsemi
og þess vegna hafi menn séð að besta leiðin væri að semja frið hver við annan og afsala
sér náttúruréttindum í hendur sameiginlegs valdhafa og út frá þeim sáttmála má segja
að ríkið hafi komið til. Ríkið varð því sáttmáli sem búinn var til samkvæmt Hobbs, með
það að leiðarljósi að tryggja varðveislu og borgaralegt öryggi. Þannig má segja að
siðareglur hafi orðið til vegna þess að fólk hafi gert sér grein fyrir því, að til þess að
samfélag myndi ganga upp, þyrftu samskipti að ganga friðsamlega fyrir sig á milli fólks.
Það væri því öllum til hagsbóta og hagsmuna að lifa í sátt og samlyndi (Rachels, 1997).
Eitt af megineinkennum siðmenningar er að fólk skiptir með sér þeim verkum sem
nauðsynlegt er að inna af hendi svo samfélög fái þrifist. Þessi verkaskipting og sérhæfing
mun halda áfram að ágerast, þar sem verkin sem vinna þarf verða sífellt flóknari og
sérhæfðari. Meðfram þessari þróun hefur það gerst að fátíðara er að fólk taki að sér
starf án þess að ganga um leið til liðs við ákveðna starfsstétt. Margar starfsstéttir hafa
sett sér siðareglur um starfsemi sína, sem mikilvægt er að hver starfsmaður kynni sér
(Vilhjálmur Árnason, 2008).
Siðareglur starfsstétta þurfa því að vera þannig úr garði gerðar að auðvelt sé að
skilja þær, þær séu hnitmiðaðar og dragi skýr mörk. Þær þurfa að hafa beina skírskotun
17
til daglegra athafna eða starfa og vera úrlausnamiðaðar. Siðareglurnar mega ekki vera of
miklar að vöxtum, þannig að auðvelt sé að hafa yfirsýn yfir þær. Þau siðferðilegu gildi
sem einstaklingar fara eftir almennt, eiga þó alltaf að vera höfð til hliðsjónar þegar fólk
sinnir sérhæfðum störfum. Almennar reglur setja einstaklingum mörk um hvernig þeir
eigi að haga sér og oft er hægt að byggja á og treysta á reynslu og siðferðisvitund hvers
og eins þegar taka þarf siðferðilegar ákvarðanir (Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011).
Þegar viðmið eða sameiginleg grunngildi vantar geta komið upp ýmis álitaefni sem
hver og einn verður að túlka og bregðast við án þess að hafa nokkuð til að styðjast við.
Oft getur verið erfitt að vita hvernig bregðast eigi við aðstæðum þegar markmiðin eru
óljós eða ekki er almenn vitneskja um hvað sé best að gera í stöðunni. Þá er mikilvægt
að treysta á eigin siðferðisvitund og taka út frá því henni ákvarðanir sem þarf hverju
sinni (Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011).
Á Vísindavef Háskóla Íslands er skemmtileg skilgreining á siðareglum, hún hljómar
svona: „Siðareglur eru dálítið eins og umferðarreglur, þær koma skikki á umferðina sem
gerir manni kleift að komast leiðar sinnar þótt það geti skaðað stundarhagsmuni manns
að bíða á rauðu ljós þegar mikið liggur við (Vilhjálmur Árnason, 2000).
2.3.1 Skráning siðareglna
Siðferðilegar skyldur okkar sem einstaklinga ná til okkar í gegnum siðareglur eða
siðaboð. Flestar reglur siðferðis eru svo sjálfsagður þáttur í okkar daglega lífi að við
fylgjum þeim án þess að veita þeim sérstaka eftirtekt. Þegar aðstæður koma upp í lífinu,
sem við vitum ekki hvernig við eigum að bregðast við, leitum við oft til siðareglna og
reynum þannig að finna út hvernig best er að ráða við tilteknar aðstæður. Segja má að
siðferðilegur þroski einstaklinga endurspeglist í því ferli (Sigurður Kristinsson, 1991).
Eftir því sem samfélagið hefur þróast og stækkað hafa fleiri atvinnugreinar sett sér
sértækar siðareglur. Þær eru viðbót við þær almennu siðareglur sem gilda í samfélaginu.
Þrátt fyrir að reglurnar eigi að vera mönnum með þroskaða siðferðisvitund ljósar, hefur
þótt gagnlegt að skrá þær niður á hinum ýmsu starfssviðum og auðvelda þannig
starfsstéttum að fara eftir þeim. Með skráningu siðareglna er því auðveldara en ella að
18
að brýna fyrir starfsfólki hverjar skyldur þess eru. Siðareglurnar minna því reglulega á þá
ábyrgð sem starfið leggur á herðar starfsmannsins (Sigurður Kristinsson, 1991).
2.3.2 Kostir og ókostir við skráningu siðareglna
Samkvæmt bókinni Siðareglur felst ávinningur af skráningu siðareglna aðallega í sex
atriðum. Í fyrsta lagi er að með skráðum siðareglum á starfsfólk auðveldara með að átta
sig á hvaða skyldum það gegnir, en reglurnar eiga að lýsa meginhlutverki starfsins og til
hvers sé ætlast af þeim sem starfsmönnum. Í öðru lagi segir frá gagnsemi þess að
starfsgrein skrái niður sínar eigin siðareglur. Það komi í veg fyrir að fólk þurfi langan
umhugsunarfrest í hvert sinn sem upp komi siðferðileg álitaefni. Skráðar siðareglur geta
þannig miðlað uppsafnaðri reynslu og gert þann sem kemur inn í starfsgreinina betur
undirbúinn undir að taka ákvarðanir í vafasömum málum. Í þriðja lagi er að skráningin
getur aukið samheldni innan stéttarinnar. Slík samheldni leiðir til meira jafnréttis og
jafnari stöðu þeirra sem vinna innan sömu starfstéttar. Í fjórða lagi eiga skráðar
siðareglur að vera eins konar verkfæri til að leysa ágreining eða skera úr í deilum. Þannig
eiga skráðar reglur að beina ágreiningsmálum í viðurkenndan farveg sem tryggir að rétt
sé tekið á þeim vandamálum sem upp koma. Fimmti ávinningurinn er sá að með hinum
skráðu reglum er það gert opinbert með hvaða hætti starfsstéttir skuldbindi sig til að
vinna störf sín og því meiri kröfur sem gerðar eru til starfsfólksins, því betra álits getur
stéttin vonast eftir meðal almennings. Í sjötta og síðasta lagi ættu skráðar siðareglur að
vera starfsfólki hvatning til að vanda til verka. Siðareglur eru opinberar skrár yfir skyldur
starfsins sem allir innan starfsstéttarinnar verða að taka mið af og með því að taka mið
af þeim, halda þeir starfsheiðri stéttarinnar uppi (Sigurður Kristinsson, 1991).
Með skrásetningu siðareglna fylgja þó nokkrir ókostir. Til dæmis er ákveðin
þversögn í þeirri áætlun að skrásetja siðferði og reglur þess. Hafa þarf í huga að
siðferðileg dómgreind og ábyrgð einstaklinga er aldrei lokið þrátt fyrir að búið sé að
skrásetja siðareglur. Fólk þarf alltaf sjálft að taka ábyrgð á gjörðum sínum, þrátt fyrir að
siðareglur setji ákveðinn ramma utan um æskilega háttsemi. Engin trygging hlýst með
formlegri skráningu siðareglna, enda segja þær ekki til um hvaða ákvarðanir skuli teknar
í hvaða skipti, heldur minna þær á æskilega breytni. Skráðar siðareglur án siðferðilegrar
19
hugsunar er erfitt að nota. Hægt er að líkja þeim við þvottavél sem er staðsett þar sem
ekkert er rafmagnið, tækið er sem sagt til staðar en er ónothæft rétt eins og reglurnar ef
enginn kann að lesa úr þeim. Einnig er hægt að benda á að siðareglur segja til um þá
lágmarksskyldu sem hvílir á hverjum og einum, en hvetur ekki til þess að reynt sé að
gera betur (Sigurður Kristinsson, 1991).
2.3.3 Skráðar siðareglur til hagsbóta
Til að skráðar siðareglur séu til hagsbóta fyrir starfsstéttir og samfélagið í heild sinni,
þarf að huga að tveimur þáttum, annars vegar hvernig reglurnar eru samdar og hins
vegar hvernig stutt er við þær. Tilgangur þess að skrásetja siðareglur er að auka traust
og trúverðugleika þeirrar starfstéttar sem um ræðir og upplýsa um helstu atriði.
Reglurnar þarf einnig að semja með tilliti til aðstæðna hverju sinni. Til að siðareglurnar
nái að þjóna þeim tilgangi að vera til hagsbóta, þarf samsetning þeirra að fara eftir
nokkrum atriðum sem hér verða nefnd (Sigurður Kristinsson, 1991).
Mikilvægt er að siðareglurnar endurspegli það hlutverk sem stéttinni ber að þjóna í
samfélaginu. Þær þurfa að vera útfærðar þannig að auðvelt sé að tengja þær
raunverulegum aðstæðum og að almenn markmið þeirra og sjónarmið séu skýr. Hafa
þarf í huga að reglurnar séu ávallt orðaðar með skýrum og ótvíræðum hætti, en það er
nauðsynlegt til að auðvelda starfsmönnun að beita þeim á ábyrgan máta. Reglurnar
verða að vera sjálfum sér samkvæmar og ekki mega felast tvíræð skilaboð í þeim sem
brjóta hvort á öðru. Gæta þarf þess að siðareglurnar nái yfir nægilega vítt svið. Með
skrásetningu reglnanna er starfsfólk hvatt til að vekja athygli á mistökum í starfi sínu
ásamt því að æskilegt er að það komi fram í reglunum hvers konar viðurlög liggja við
brotum gegn þeim (Sigurður Kristinsson, 1991).
Umgjörð skráðra siðareglna þarf að byggja á því að þær skili sem bestum árangri.
Það er gert með menntun og fræðslu, samráði við aðra og að þær séu notaðar til að
jafna ágreining. Alla jafna þjóna siðareglur ekki hlutverki sínu nema þær séu notaðar af
fólki sem umhugað er um að rækja skyldur sínar. Því er mikilvægt að starfsstéttir eða
stofnanir sem hafa skráðar siðareglur veiti starfsmönnum sínum viðeigandi menntun í
siðferðilegri hugsun auk almennrar fræðslu um siðferði. Eins og gefur að skilja eru
20
siðferðileg vandamál oft afar erfið viðfangs og gott getur verið fyrir einstaklinga að hafa
samráð við aðra. Skráðar siðareglur hjálpa þannig til við að greiða úr siðferðilegum
vandamálum. Ef þessir tveir þættir eru sameinaðir í þeim vandamálum sem upp koma
eru þannig til tvær leiðir sem gott er að haldist í hendur þegar taka þarf erfiðar
siðferðilegar ákvarðanir. Eitt af hlutverkum siðareglna er að leggja grunn að úrskurðum í
ágreiningsmálum og leggja þannig upp leiðir til að jafna ágreining eða siðferðileg
álitamál (Sigurður Kristinsson, 1991).
Flokkun siðareglna eftir starfsstéttum er notuð sem viðmið eða rammi fyrir þá sem
búa til siðareglur. Flokkunin skiptist í fernt, frumskyldur, hæfnisskyldur, borgaralegar
skyldur og bróðurlegar skyldur.
• Frumskyldur felast í því að virða sjálfræði einstaklingsins og bera
umhyggju fyrir honum og einkalífi hans. Þrjá þætti þarf til að uppfylla
frumskyldu, það er samskiptahæfni, umhyggju og tillitssemi.
• Hæfnisskylda felst í vönduðum vinnubrögðum, þekkingu og færni og er
henni síðan viðhaldið með viðeigandi endurmenntun. Hæfnisskylda hefur það í
för með sér að ákveðin störf kalla á ákveðna hæfni.
• Borgaralegar skyldur felast í viðleitni einstaklingsins til að stuðla að
velferð almennings og er það gert með því að miðla upplýsingum ásamt
forvörnum. Dæmi um borgaralega skyldu er að hjálpa náunganum.
• Bróðurleg skylda felst í góðum samskiptum við samstarfsfólk sitt og
heilindum í að verja heiður og orðstýr starfsstéttarinnar. Því fæst áorkað með
virðingu fyrir samstarfsfólki og samskiptahæfileikum einstaklingsins.
(Vilhjálmur Árnason, 1993).
Einhliða áhersla á siðareglur getur þó orkað tvímælis. Í stað siðferðilegrar
umhugsunar er vísað gagnrýnislaust í siðareglur ýmissa stétta og þeim framfylgt án tillits
til persónulegrar ábyrgðar. Því er mikilvægt að starfsfólk sem vinnur eftir settum
siðareglum líti alltaf í eigin barm og leysi viðfangsefnin einnig með tilliti til eigin
hyggjuvits (Sigurður Kristinsson, 1991).
21
2.3.4 Lög og siðferði
Lög og réttur í landinu eru ekki eingöngu almennar lagareglur um hegðan manna og
háttsemi, heldur einnig meginreglur, frumreglur, sanngirnissjónarmið og
réttlætishugsjónir. Með þessum meginreglum, sjónarmiðum og hugsjónum byggir
lagaumhverfið á. Lögfræðin hefur ákveðna aðferð til að greina lagareglur frá öðrum
þjóðfélagsreglum. Á Íslandi er réttarkerfi fyrir hendi þar sem viðmið eða stoðir eru
notaðar og reglur þurfa að styðjast við til þess að teljast lagareglur. Þessum stoðum eða
viðmiðum er síðan beitt þegar lagareglur þrýtur til að komast að niðurstöðu í
dómsmálum. Stoðirnar eða viðmiðin eru kallaðar réttarheimildir á lagamáli.
Réttarheimildir segja frá hvar réttarins og laganna skuli leitað, hvaðan lögin koma, hvert
sé kennimerki lagagildis og á hverju dómarar og aðrir úrskurðaraðilar megi byggja
niðurstöður sínar (Garðar Gíslason, 1990). Réttarreglur eru þær reglur sem taldar eru
tilheyra ákveðnu réttarkerfi, eins og réttarkerfi ríkisins. Það fer eftir réttarheimildum
hvers réttarríkis hvaða reglur eru taldar tilheyra því kerfi (Stefán M. Stefánsson, 1971).
Réttarreglur eru einn þáttur í undirstöðuatriðum laga og má segja að siðareglur
skipi sams konar sess í siðferði. En geta þá siðareglur hugsanlega komið í stað
réttarreglna? Svarið er nei, þar sem engin viðurlög fylgja siðareglum. Einstaklingar hafa
ekki alltaf yfir að skipa góðum vilja eða skynsemi og því þurfa viðurlög alltaf að fylgja, ef
við ætlumst til að einstaklingar fylgi reglum. Þrátt fyrir að allir einstaklingar myndu búa
yfir góðum vilja og skynsemi, gengi það heldur ekki upp að skipta réttarreglum út fyrir
siðareglur. Það stafar einfaldlega af þeirri ástæðu að siðareglur skipta sér ekki af
mörgum þáttum sem lagareglur gera, líkt og lög um kosningar eða lög um
umferðarreglur (Garðar Gíslason, 1990).
Rökin fyrir því að siðareglur geti ekki leyst réttarreglur af hólmi eru jafnframt rökin
fyrir því að siðareglur séu kjarninn í þjóðskipulagi manna. Siðareglur eru rammi utan um
æskilega hegðun einstaklinga, en lagareglur mynda öryggisnet þar utan um. Rök geta
ekki alltaf höfðað til allra einstaklinga þar sem fólk er jafn misjafnt eins og það er margt.
Öryggiskerfið saman stendur af lagareglum í formi þvingana sem höfða til tilfinninga
manna. Aðalatriðið er að skynsemin segi hverjum og einum hvað sé rétt að gera.
22
Einstaklingar hafa síðan lögin til þess að koma skipulagi á samfélag sitt og vernda
lífsgæði, ná fram réttlæti og stuðla að almannaheill (Garðar Gíslason, 1990).
23
3 Lög og samþykktir hjá opinberum stofnunum
Lög nr. 70/1996 eru um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Í lögunum er farið yfir
helstu þætti varðandi ráðningar, skyldur og réttindi opinberra starfsmanna. Lögin ná yfir
alla þá starfsmenn sem skipaðir eru, settir eða ráðnir í þjónustu hjá ríkinu til lengri tíma
en eins mánaðar. Utan við það gildissvið falla þó forseti, ráðherrar, alþingismenn,
hlutafélög á vegum ríkisins og sjálfseignarstofnanir (Lög nr. 70/1996, um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins).
Fram kemur í 2. mgr. 15. gr. umræddra laga nr. 70/1996 að kjósi forstöðumaður
stofnunar eða ráðuneytis að útfæra siðareglur starfsmanna sinna nánar með sérstökum
hætti, skuli haft samráð við viðkomandi starfsmenn og félög þeirra (Lög nr. 70/1996, um
réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins). Einnig kemur fram í lögum nr. 115/2011 um
Stjórnarráð Íslands í 1. mgr. 24. gr. heimild til að útfæra siðareglur nánar í hverju
ráðuneyti með hliðsjón af þeim verkefnum sem unnið er að hverju sinni. Í frumvarpi til
laga nr. 115/2011 kemur fram að breytingar varðandi siðareglur eiga að miða að því að
efla innleiðingu og eftirfylgni innan Stjórnarráðsins (Lög um Stjórnarráð Íslands nr.
115/2011).
Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins voru samþykktar af fjármála- og
efnahagsráðherra þann 22. apríl árið 2013 með samþykkt nr. 491/2013 sem birt var í B-
deild Stjórnartíðinda. Reglurnar voru settar með það að markmiði að efla fagleg
vinnubrögð og auka traust á stjórnsýsluna. Við gerð siðareglnanna var haft samráð við
samtök ríkisstarfsmanna, Félag forstöðumanna ríkisstofnana, Siðfræðistofnun Háskóla
Íslands og samhæfingarnefnd um siðferðileg viðmið fyrir stjórnsýsluna. Í
Stjórnartíðindum skulu allar reglugerðir, samþykktir og auglýsingar birtar sem gefnar
hafa verið út eða staðfestar af ráðherra. Réttaráhrif birtingarinnar eru þau að birt
fyrirmæli skuli alltaf binda starfsmenn frá og með deginum eftir útgáfudag þeirra þar
sem fyrirmælin voru birt. Með þessari samþykkt var komið á almennum siðareglum fyrir
flesta starfsmenn opinberra stofnana (Stjórnartíðindi, 2013).
Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins nr.491/2013 eru almennt orðaðar og stikla
á stóru hvað almenna hegðun og umgengni milli samstarfsaðila varðar. Þeim eru gerð
skil í sextán reglum sem hér verða taldar upp;
24
1. Starfa í þágu almennings af vandvirkni, heiðarleika og samkvæmt bestu dómgreind.
2. Tileinka sér vinnubrögð sem skapað geta traust á starfi þeirra og stofnun
3. Vinna gegn sóun og ómarkvissri meðferð fjármuna
4. Efla vitund um jafnrétti og önnur mannréttindi
5. Stuðla að gagnsæjum starfsaðferðum og góðum samskiptum á vinnustað
6. Láta samstarfsfólk njóta sannmælis og sanngirni
7. Gæta að orðspori vinnustaðar í samskiptum utan vinnu
8. Hvetja samstarfsfólk til að leita réttar síns telji það á sér brotið
9. Koma fram við borgarana af háttvísi og virðingu
10. Virða skoðana- og tjáningarfrelsi
11. Forðast hagsmunaárekstra
12. Gæta þess að persónuleg tengsl hafi ekki áhrif á störf þeirra
13. Leita samvinnu um úrlausn mála eftir því sem kostur er
14. Standa vörð um óhlutdrægni og faglegt sjálfstæði
15. Vekja athygli viðeigandi aðila á ólögmætum ákvörðunum og athöfnum
16. Axla ábyrgð á eigin ákvörðunum og athöfnum
(Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins nr.491/2013).
Stjórnarráð Íslands staðfesti sínar eigin siðareglur þann 3. maí 2012, tæpu ári áður
en almennar siðareglur fyrir opinbera starfsmenn voru samþykktar. Reglurnar heita
Siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands og eru nr. 410/2012. Stjórnarráðið ásamt
forseta er æðsta stig framkvæmdavalds á Íslandi og samanstendur í dag af átta
ráðuneytum og tíu ráðherrum. Forsætisráðherra staðfestir siðareglur fyrir starfsmenn
Stjórnarráðsins og eiga þær að endurspegla ákveðin grunngildi í opinberum störfum eins
og heilindi, óhlutdrægni og skilvirkni (Forsætisráðuneytið, 2012).
Stjórnendur í ráðuneytum skulu sjá til þess að starfsmenn þeirra viti af tilurð
siðareglnanna og þær séu eðlilegur þáttur í starfi hvers ráðuneytis. Hver starfsmaður
skal þó gæta þess sjálfur að fara eftir reglunum í hvívetna. Siðareglum Stjórnarráðsins
(410/2012) er skipt niður í fimm yfirflokka, þeir eru vinnubrögð og samskipti á
25
vinnustað, háttsemi og framkoma, hagsmunatengsl og hagsmunaárekstrar, samskipti við
fjölmiðla, almenning og eftirlitsaðila og ábyrgð og eftirfylgni.
1. Í flokknum vinnubrögð og samskipti á vinnustað er m.a. lögð áhersla á samvinnu og
gagnkvæma virðingu starfsfólks, að starfsfólk gæti að mörkum stjórnmála og stjórnsýslu
og að það sýni ráðdeild við meðferð fjármuna ríkisins.
2. Í flokknum háttsemi og vinnubrögð er m.a. lögð áhersla á að starfsfólk dragi skýr mörk
á milli einkalífs og opinberra skyldustarfa, að starfsfólk nýti sér ekki stöðu sína eða
upplýsingar í eiginhagsmunaskyni og að starfsfólk rýri ekki trúverðugleika ráðuneytis
síns með ámælisverðri framkomu.
3. Í flokknum hagsmunatengsl og hagsmunaárekstrar er lögð áhersla á að starfsfólk
Stjórnarráðsins gæti þess að hagsmuna- og skyldleikatengsl hafi ekki áhrif á störf þess,
ef slíkt gerist eigi að skrá slíkt í málaskrá og að starfsfólk hafi alltaf í huga að skyldur
stjórnsýslunnar eru fyrst og fremst við almenning.
4. Í flokknum samskipti við fjölmiðla, almenning og eftirlitsaðila er lögð áhersla á kurteisi
í samskiptum og erindum sé sinnt innan tímamarka, upplýsingar séu veittar greiðlega og
að starfólk eigi greið og opin samskipti við hagsmunahópa, Alþingi og eftirlitsstofnanir
þess.
5. Í flokknum ábyrgð og eftirfylgni er lögð áhersla á að hver starfsmaður sé ábyrgur fyrir
athöfnum sínum og gjörðum, sem skulu vera almenningi til heilla og í samræmi við
stjórnarskrá og landslög
(Siðareglur Stjórnarráðsins, 2012).
Lög um breytingar á lögum um Stjórnarráð Íslands og fleiri lögum (siðareglur) eru
nr. 86/2010. Í þeim eru meðal annars gerðar breytinar á lögum nr. 73/1969 um
Stjórnarráð Íslands (lög felld úr gildi) og breyting á lögum nr. 70/1996 um réttindi og
skyldur opinberra starfsmanna ríkisins.
26
4 ESB og OECD
ESB stendur fyrir Evrópusambandið og eiga 28 fullvalda og sjálfstæð ríki aðild að því. Öll
ríkin deila fullveldi sínu til að auka styrk sinn og stærðarhagkvæmni. Aðildarríkin
framselja hluta af ákvörðunarvaldi sínu til sameiginlegra stofnana sem þau hafa sett á
laggirnar til að hægt sé að taka lýðræðislegar ákvarðanir um málefni sem varða
sameiginlega hagsmuni á samevrópskum vettvangi. ESB hefur komið á fót
sameiginlegum markaði fyrir vörur og þjónustu, skapað sameiginlegan gjaldmiðil, Evru
ásamt því að veita hæstu framlög í heimi til þróunar og mannúðarmála. Löggjöf
Evrópusambandsins er í meginatriðum tvenns konar, í formi reglugerða og tilskipana.
Íslenskum stjórnvöldum ber að lögfesta þær ESB-reglugerðir sem falla undir EES-
samninginn óbreyttar eða sem stjórnvaldsreglur. Innleiðing tilskipana eru hins vegar
sveigjanlegri þar sem þær eru einungis bindandi og ríkjunum í sjálfsvald sett hvernig
markmiðum þeirra er náð (Evrópuvefurinn, á.á).
OECD stendur fyrir Organisation for Economic Co-operation and Development eða
Efnahags- og framfarastofnun og eru 34 ríki innan sambandsins. Tilgangur Efnahags- og
framfarastofnunarinnar er að veita sameiginlegan vettvang til að bera saman
stefnumótun aðildarríkjana og reynslu þeirra í efnahags-, félags-, og umhverfismálum.
Stofnunin setur ekki fram bindandi samninga eða lagasetningar fyrir aðildarríki þess,
heldur er stofnunin hugsuð sem samræðu- og samhæfingargrundvöllur þar sem
umræða og gagnrýni á að leiða til stefnubreytinga hjá aðildarríkjum þess. Með þessu
móti reynir stofnunin að stuðla að varanlegum hagvexti, háu atvinnustigi, auknum
lífsgæðum og almennri efnahagsþróun fyrir ríkin innan sambandsins. Efnahags- og
framfarastofnun heyrir undir Utanríkisráðuneytið hér á landi (OECD, á.á.).
Efnahags- og framfarastofnun gegnir ýmis konar hlutverkum hjá aðildarríkjum
sínum. Til að mynda starfrækir stofnunin nefnd sem er leiðbeinandi í aðgerðum gegn
spillingu og á sviði siðferðis. Samkvæmt skýrslunni Trust in Government, ethics
Measures in OECD Countries samþykktu öll aðildarlöndin árið 1998 að skuldbinda sig til
að endurskoða reglulega reglur, aðferðir og venjur til að koma í veg fyrir alls konar
misferli, spillingu og siðferðileg vandamál, hvert innan sinna landa. Í því skyni setti
27
stofnunin fram stefnumótandi leiðbeiningar sem ríkin gátu stuðst við og áttu reglurnar
að leiða stjórnvöld í aðgerðir sem myndu meðal annars stuðla að háum stöðlum um
háttsemi, virka gegn spillingu og að samþætt siðferðileg vídd í stjórnun yrði viðhöfð í
samræmi við þau gildi sem væru ríkjandi hverju sinni (OECD, 2000).
Eins og kom fram í kaflanum hér að framan, var það ekki fyrr en árið 2012 sem
settar voru siðareglur fyrir Stjórnarráðið og almennar siðareglur starfsmanna ríkisins
voru samþykktar árið 2013. Það sem vekur athygli er hversu langur aðdragandinn var frá
því að stefnan var samþykkt hjá aðildarríkjum OECD fram að því að íslensk yfirvöld settu
niður skýrari reglur um siðferði. Var það í rauninni ekki gert fyrr en eftir fjárhagslegt
hrun hjá íslenska markaðinum, þar sem fram komu sterkar kröfur frá almenningi um að
betrumbæta þyrfti verkferla og aðferðir hjá hinu opinbera (OECD, 2000).
4.1 Fjárhagslegt hrun á Íslandi
Í skýrslu um aðdraganda og orsakir á falli íslensku bankanna árið 2008 kom í ljós ýmiss
konar vandkvæði á fjármálamarkaðnum sem leiddu til áðurnefnds hruns. Fram kemur í
skýrslu vinnuhóps um siðferði og starfshætti að þrátt fyrir ítarlegar regluhandbækur,
starfsreglur og löggjöf á fjármálamarkaðnum, hafi skort áþreifanlega á vilja aðila til að
fara eftir settum reglum. Stjórnendur og eigendur á fjármálamarkaðnum litu á lög og
siðareglur sem hindranir, frekar en að nota þær sem tæki til að efla meðvitund um góða
starfshætti og siðferðilega dómgreind. Vöxtur fyrirtækja fór langt fram úr mörkum og
getu samfélagsins til að takast á við og ekki var hugað að vandvirkni. Fámenn
stjórnunarteymi höfðu hvorki getu né kunnáttu til að taka á málunum og því fór sem fór
(Vilhjálmur Árnason, Salvör Nordal, Kristín Ástgeirsdóttir, 2011).
Fjórir þættir spiluðu stórt hlutverk í því hvernig fór, það voru eftirlitsstofnanir,
starfshættir í stjórnsýslu, stjórnmál og viðskiptalíf og samfélagssýn. Segja má að
eftirlitsstofnanir hafi brugðust hlutverki sínu á allan mögulegan máta. Starfshættir þeirra
báru þess merki að samfélagið væri vanbúið þeim gríðarlegu breytingum sem urðu í
fjármálakerfinu árin fyrir hrun. Einnig einkenndust starfshættir þeirra af trausti til
bankamanna sem endurspeglaðist í því að þeir fengu óáreittir að blása út bankakerfið
með fyrr greindum afleiðingum. Starfsháttum stjórnsýslunnar var einnig á margan hátt
28
ábótavant. Sjálfsstæði embættismanna gagnvart ráðherrum var mikið og einkenndust
samskipti innan stjórnsýslunnar af slæmum boðleiðum, framkvæmdaleysi og vondum
áhrifum af pólítískum ráðningum. Mikilvægar ákvarðanir voru illa ígrundaðar og óttinn
við að valda áfalli olli því að enginn gerði neitt til að sporna við þeim hættum sem
steðjuðu að á fjármálamarkaðnum (Vilhjálmur Árnason ofl., 2011).
Stjórnvöld stóðu illa að einkavæðingu bankanna og vantaði alla stefnumótun fyrir
fjármálakerfið í heild sinni sem hefði þurft að vera til, þegar farið var út í svo viðamiklar
aðgerðir. Stjórnmálamenn sýndu ítrekað ógagnrýna samstöðu með bankamönnum og
færðu með því ábyrgð sem þeir áttu að bera yfir á almenning. Alþingi brást einnig
eftirlits- og umræðuhlutverki sínu og sýndi andvaraleysi gagnvart því að auður og völd
söfnuðust á fáar hendur. Samfélagssýn var einnig orðin röng á þessum tíma þar sem
orðræða um útrásarvíkinga og velgengi íslensk viðskiptalífs var hafin til himins og vissu
fáir því hversu illa leikið fjármálakerfið var á Íslandi fyrr hrunið varð (Vilhjálmur Árnason
ofl., 2011).
Niðurstaða skýrslunnar var á þá leið vandinn í íslenskri fjármálastarfsemi hafi verið
víðtækur og kerfislægur, upplýstar umræður hafi átt erfitt uppdráttar og
hagmunaárekstrar verið tíðir vegna tengsla milli fyrirtækja á fjármálamarkaðnum. Þeir
sem stjórnuðu hafi ekki séð sameiginlega hagsmuni þjóðfélagsins fyrir sínum eigin og að
lokum ekki haft reynslu né kunnáttu til að afstýra þeim atburðum sem urðu, til að
lágmarka hið samfélagslega tjón (Vilhjálmur Árnason ofl., 2011).
Í kjölfar hrunsins blés almenningur til mótmæla til þess að andmæla þeirri
fjárhagslegu ringulreið sem einkenndi markaðinn, auknu atvinnuleysi sem fylgdi í
kjölfarið, hækkandi skuldum og þeirri ríkisstjórn sem var við völd. Almenningur vildi
einnig að komið yrði í veg fyrir að framkvæmdavaldið hefði áhrif á dómsvaldið, komið
yrði í veg fyrir spillingu við ráðningar á embættismönnum og að eftirlitsstofnanir yrðu
efldar til að geta sinnt hlutverkum sínum (Einar Franz Ragnarsson, 2011).
Með þeirri almennu vitundavakningu sem varð í kjölfar efnaghagshrunsins, beitti
almenningur sér fyrir því að að siðferði og siðareglur yrðu gerðar marktækar og farið
yrði eftir þeim. En eins og sjá má í skýrslunni var pottur víða brotinn í siðferði þar sem
stjórnmálamenn töluðu t.d. fyrir starfsemi bankanna á meðan þeir þáðu greiðslur í
kosningasjóði sína. Í dag hafa lög nr. 162/2006 um fjármál stjórnmálasamtaka og
29
frambjóðenda og um upplýsingaskyldu verið uppfærð með lögum nr. 126/2011, til að
auka traust samfélagsins til stjórnmálastarfsemi. Í dag hafa einnig verið settar siðareglur
fyrir almenna starfsmenn ríkisins, starfsfólk stjórnarráðsins og siðareglur fyrir ráðherra
en með því má sjá að ríkisvaldið hefur ákveðið að taka fastari tökum á siðferðimálum hjá
ríkinu.
4.2 Góðir stjórnarhættir
Með stjórnarháttum fyrirtækja er átt við þætti eins og stjórnun og völd, ábyrgð og áhrif,
áreiðanleika og eftirlit. Í þessu sambandi hefur heiðarleiki og gagnsæi einnig mikið að
segja. Rekstur opinberra stofnana er frábrugðinn rekstri einkafyrirtækja, en er þó ætlað
að einhverju leyti að líkja eftir þeirri starfsemi, enda hafa framangreindir þættir allir
áhrif á opinberar stofnanir (Fjármálaráðuneytið, 2004). En hvaða máli skipta góðir
stjórnarhættir?
Góðir stjórnarhættir hjálpa til við að byggja upp nauðsynlegt traust þannig að
markaðurinn virki, sama hvort um er að ræða starfsemi hjá opinberum stofnunum eða
hjá einkafyrirtækjum. Traust er forsenda þess að samfélög fái þrifist á góðan máta. Með
leiðbeinandi reglum, er komið á stöðluðum verkferlum sem gefa svipaðar niðurstöður í
keimlíkum málum. Það er mikilvægt, enda skiptir máli að allir aðilar fái sömu niðurstöðu
burt séð frá því hverjir þeir eru. Reglur um stjórnarhætti hjá opinberum stofnunum eða
fyrirtækjum efla og styrkja traust almennings, starfsmanna þeirra og hagsmunaaðila.
Ákvörðunartaka á grundvelli góðra stjórnarhátta verður að vera byggð á markmiðum til
lengri og skemmri tíma. Gengi stofnana eða fyrirtækja grundvallast því á hversu vel
þessar ákvarðanir eru ígrundaðar og má færa rök fyrir því að góðir stjórnarhættir séu
tæki til að hámarka frammistöðu (Fjármálaráðuneytið, 2004).
Leiðbeiningar um stjórnarhætti fyrirtækja eru gefnar útaf Viðskiptaráði Íslands,
Nasdaq OMX Iceland hf. og Samtökum atvinnulífsins í skýrslu sem heitir Stjórnarhættir
fyrirtækja og er meginmarkmið hennar að bæta starfshætti með því að skýra hlutverk og
ábyrgð stjórnenda. Leiðbeiningunum er ekki ætlað að koma í stað löggjafar, heldur er
þeim ætlað að útfæra löggjöfina nánar og fela þær í sér auknar skyldur umfram lög og
reglur (Viðskiptaráð Íslands ofl., 2012).
30
Í leiðbeiningunum er sérkafli sem fjallar um siðferði og samfélagslega ábyrgð, en í
honum er lögð áhersla á að fyrirtæki setji sér, stjórnendum sínum og starfsmönnum
siðareglur og stefnu um samfélagslega ábyrgð. Með því stuðli fyrirtækið að heilbrigðara
atvinnulífi og bættum samskiptum. Með setningu siðareglnanna eykur fyrirtækið
ánægju starfsfólks síns, samkeppnisfærni og ásýnd og traust og trúverðugleika á
markaðnum (Viðskiptaráð Íslands ofl., 2012).
Samfélagið í dag er undir áhrifum hraðra breytinga og tækninýjunga. Því er
mikilvægt að stofnanir og fyrirtæki starfi eftir viðurkenndum verkferlum sem einnig
nýtast sem leiðbeiningar fyrir starfmenn í ákvarðanatökum. Skráðar siðareglur fyrir
stofnanir og fyrirtæki ættu því að notast sem hjálpartæki við ákvarðanatöku og
úrvinnslu hinna ýmsu þátta.
31
5 Rannsókn
Rannsóknarspurningin í verkefni þessu er að athuga hvort til séu skráðar siðareglur hjá
opinberum stofnunum? Framkvæmd rannsóknarinnar var þannig háttað að
spurningakönnun var send með tölvupósti til 21 stofnunar. Þá var svargögnum safnað
saman til frekari úrvinnslu. Hér að neðan verður farið yfir aðferð og framkvæmd við
rannsóknina og hvernig úrvinnslu og greiningu gagna var háttað. Þá verða svör
þátttakenda tekin saman.
5.1 Aðferð og framkvæmd rannsóknar
Megindleg aðferðafræði varð fyrir valinu til að vinna áðurnefnda spurningakönnun. Slík
rannsóknaraðferð hentar einna best þegar safna þarf saman gögnum með til dæmis
spurningalista eins og var í þessu tilviki. Notast var við lýsandi rannsókn, en hún er
gjarnan notuð þegar mæla þarf ýmiss konar þætti eða lýsa umfangi (Lawrence, 2002).
Framkvæmdin var svohljóðandi: Könnun í formi spurningalista var send út í
tölvupósti til forsvarsmanna 21 stofnunar. Þar af voru tvö ráðuneyti og 19
undirstofnanir þeirra. Spurningalistinn innihélt alls 11 spurningar og gaf síðasta
spurningin svarendum tækifæri á að koma sínum skoðunum eða athugasemdum á
framfæri. Höfundur ritgerðarinnar sendi sjálfur út tölvupóstinn af háskólanetfangi sínu
til áðurnefndra stofnana, en í honum kom fram hver tilgangur spurningalistans væri,
hver hefði samið hann og hvernig hann yrði notaður. Tölvupósturinn með
spurningakönnuninni var sendur út þann 23. mars og var ítrekunarpóstur sendur út 4
dögum síðan eða þann 27. mars til þeirra stofnana sem ekki höfðu svarað. Fyrsta svarið
barst þann 23. mars og það síðasta 30. mars. Eftir það hófst úrvinnsla á niðurstöðum
könnunarinnar.
32
5.2 Greining ganga og úrvinnsla
Rannsóknargögnin sem unnið var með voru eingöngu frumgögn, þar sem enginn
milliliður túlkaði svargögnin frá svarendum til rannsakanda. Unnið var úr
rannsóknargögnunum í forritunum Word og Excel til að öðlast heildarmynd af
könnuninni. Excel var einnig notað til myndrænnar úrvinnslu. Alls svöruðu 14 stofnanir
af 21 sem fengu sendan tölvupóst, en það gerir 66,7% svarhlutfall.
Helstu annmarkar á rannsókninni voru þeir að hún náði einungis til tveggja
ráðuneyta af átta. Könnunin hefði getað verið stærri í sniðum, það er stærra úrtak til að
marktækari niðurstöður myndu fást. Þrátt fyrir það gefur könnunin vísbendingar um
stöðu rannsóknarefnisins í dag og þá stöðu sem siðareglur gegna hjá opinberum
stofnunum.
33
6 Svör stofnana við spurningakönnun
Hér að neðan verða svör stofnana tekin saman en svör einstakra stofnana verða ekki
rakin til svarenda. Í ljós kom að flestar stofnanir sem svöruðu spurningakönnuninni
störfuðu eftir siðareglum.
Á mynd 1 hér að neðan má sjá fjölda starfsmanna hjá stofnunum. Fjöldi
starfsmanna er á xás og fjöldi stofnana á yás.
Mynd 1. Fjöldi starfsmanna hjá stofnunum.
Mynd 2 sýnir svör stofnana hvort til séu skráðar siðareglur hjá þeirra stofnun?
Mynd 2 Eru til skráðar siðareglur hjá þinni stofnun?
0
1
2
3
4
5
< 9 10 - 19 20 - 29 30 - 39 > 40
Fjöldi starfsmanna hjá stofnunum
Fjöldi svara
50% 50%
Eru til skráðar siðareglur hjá þinni stofnun?
Já Nei
34
Í svörum var misjafnt hvort vísað væri til sérstaklega settra siðareglna fyrir einstaka
stofnanir eða hvort vísað væri til almennt settra siðareglna fyrir ríkisstarfsmenn eða
ráðuneyti.
Vert er að geta þess að svarendur virðast hafa lagt mismunandi skilning í þessa
spurningu. 6 af þeim 7 stofnunum sem svöruðu spurningunni neitandi, sögðust þó starfa
eftir annað hvort almennum siðareglum starfsmanna ríkisins eða eftir sérhæfðum
siðareglum sem fylgdi þeirri starfsstétt sem ynni hjá stofnuninni. Einnig voru stofnanir
sem svöruðu því játandi að stofnunin þeirra ynni eftir skráðum siðareglum, sem vísuðu í
sömu siðareglur og þeir gerðu sem svöruðu spurningunni neitandi.
Ef dregin er ályktun út frá því að 13 af 14 stofnunum vísuðu til siðareglna sem
stofnunin styddist við í sínu starfi, burt séð frá því hvort spurningunni var svarað játandi
eða neitandi, er hægt að segja að tæp 93% þeirra stofnana sem svöruðu könnuninni
störfuðu að einhverju leiti eftir siðareglum.
Stofnanirnar sjö sem svöruðu játandi að starfa eftir siðareglum, vísuðu til settra
siðareglna sem unnið væri eftir hjá þeirra stofnun. Siðareglurnar sem vísað var til voru
almennar siðareglur starfsmanna ríkisins, siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands
og siðareglur sem vísuðu til einstakra stofnana og/-eða starfsstétta. Reglur þeirra verða
ekki nefndar á nafn hér til að gæta þess að ekki verði unnt að rekja niðurstöður
úrtaksins. 6 af þeim 7 stofnunum sem svöruðu því neitandi að stofnun þeirra hefði
skráðar siðareglur, vísuðu einnig til almennra siðareglna starfsmanna ríkisins og
siðareglna fyrir ákveðnar starfstéttir.
Ýmsar ástæður voru gefnar upp af hverju stofnanir höfðu skrásettar siðareglur hjá
sinni stofnun. Sumir svöruðu á þann veg að siðareglur hefðu verið settar til að bæta
fagleg vinnubrögð og efla traust almennings gagnvart stofnuninni. Þá kom fram að
mikilvægt væri fyrir opinberar stofnanir að fylgja góðum starfsháttum eftir í hvívetna og
myndu siðareglur efla trú almennings á því að stofnunin fylgdi eftir góðum starfsháttum.
Einnig var því svarað að siðareglum væri ætlað að stuðla að góðum viðskiptaháttum þar
sem vönduð stjórnsýsla væri sett ofar persónulegum hagsmunum. Siðareglurnar væru
rammi til að styðjast við þegar ýmis álitaefni kæmu upp og mikilvægt væri fyrir starfsfólk
að það gerði sér grein fyrir því að það væri ábyrgt fyrir ákvörðunum sínum, árangri og
háttsemi í starfi burt séð frá því hvort starfað væri eftir siðareglum eða ekki.
35
Siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands voru samdar af starfshópi á vegum
forsætisráðherra. Við undirbúning reglnanna var haft samráð við starfsmenn
ráðuneytanna, Siðfræðistofnun Háskóla Íslands og samhæfingarnefnd um siðferðileg
viðmið fyrir stjórnsýsluna. Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins voru samdar af
ráðgjafahópi og staðfestar af Fjármálaráðuneytinu. Við undirbúning þeirra var haft
samráð við samtök ríkisstarfsmanna, Félag forstöðumanna ríkisstofnana,
Siðfræðistofnun Háskóla Íslands og samhæfingarnefnd um siðferðileg viðmið fyrir
stjórnsýsluna. Hjá einni stofnun sömdu starfsmenn sértækari siðareglur á grundvelli
fyrirmyndar um Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins. Hjá annarri stofnun kom fram
að starfsmenn hefðu í sameiningu samið siðareglur fyrir stofnun sína, sem
endurspeglaði starfshætti hennar og þau atriði sem þeim fannst skipta siðferðilegu máli
í rekstri hennar.
6.1 Svör við innleiðingu, eftirliti, hagsbótum og skrásetningu siðareglna í spurningakönnun
Innleiðingu siðareglna var mismunandi háttað hjá stofnunum. Hjá tveimur stofnunum er
starfsræktur Stjórnsýsluskóli, þar sem boðið er upp á námskeið um siðareglur í opinberri
stjórnsýslu. Aðrar stofnanir höfðu mismunandi hátt á innleiðingu reglnanna og ekkert
samræmi virðist vera þar á milli stofnanna. Ein stofnun hafði þann háttinn á að senda út
tölvupóst á starfsmenn sína og í framhaldinu var haldinn starfsmannafundur til nánari
kynningar á reglunum. Þá hélt ein stofnun starfsmannafund til kynningar. Önnur stofnun
hafði það sem reglu að þegar nýtt starfsfólk væri ráðið til starfa, fengi það afrit af
siðareglum stofnunarinnar með ráðningarsamningi sínum. Þá sagði ein stofnun það
algerlega vera í höndum hvers starfsmanns að kynna sér þær siðareglur sem væru í gildi
hjá þeim og hjá síðustu stofnuninni var ekki vitað hvernig innleiðingu siðareglnanna var
háttað, en þær væru engu að síður við líði.
Eftirliti með siðareglum var misjafnlega háttað hjá stofnunum og virtist það oftar en
ekki vera í óskilgreindum farvegi. Skrifstofa löggjafarmála heldur utan um ábendingar er
varða brot á siðareglum hjá ráðuneytum. Hjá einni stofnun var ekkert eftirlit til staðar og
36
hjá annarri stofnun átti hver starfsmaður að gæta þess að farið væri eftir settum
siðareglum. Almennt orðalag í einum siðareglum segir, að verði starfsmaður áskynja um
siðferðislega ámælisverð vinnubrögð eða athæfi skuli hann koma með ábendingu um
það til næsta yfirmanns. Ætla má af því að yfirmaður stofnunarinnar sjái þar um eftirlit.
Þar kemur einnig fram að sýni starfsmaður af sér ótilhlýðilega háttsemi samkvæmt
gildandi reglum eða leiðbeiningum, geti hann átt von á áminningu eða uppsögn úr starfi.
Tvær stofnanir svöruðu ekki hvernig eftirliti væri háttað.
Nær allar stofnanirnar svöruðu á þann veg að þær teldu engan mun á siðferði fyrir
og eftir setningu siðareglnanna. Aðeins ein stofnun svaraði með svarmöguleikanum veit
ekki. Fram kom í tveimur svörum að tilgangur með setningu siðareglna hjá hinu
opinbera væri að tryggja vönduð vinnubrögð og ábyrga meðferð á fjármunum til að
auka traust á stjórnsýsluna.
Allar stofnanirnar svöruðu þessari spurningu játandi nema ein. Ástæður þeirra sem
töldu skráðar siðareglur til hagsbóta voru til dæmis að þær efldu siðvitund hjá
starfsmönnum. Ein stofnun sagði að siðareglur væru til hagsbóta vegna þess að þær
settu ramma og feril utan um ákvarðanatöku til að taka á álitamálum og væru góð
viðbót við ákvæði starfsmannalaganna. Önnur stofnun sagði að siðareglur minntu
starfsfólk á mikilvægi þess að starfa ekki einungis samkvæmt lögum heldur þyrfti einnig
að hafa í huga að vinna ávallt út frá því sem einstaklingurinn teldi siðferðilega rétt. Þá
var bent á að reglurnar ættu að stuðla að góðum viðskiptaháttum þar sem vönduð
stjórnsýsla væri sett ofar persónulegum hagsmunum starfsmanna. Að lokum kom fram
að reglurnar ættu einnig að tryggja óhlutdrægar ákvarðanir og viðhalda trausti innan
stofnunarinnar sem og utan.
Sú stofnun sem svaraði neitandi, taldi óljóst hvað siðareglur ættu að ná utan um
sem ekki væri dekkað af lögum um opinbera starfsmenn. Einnig væri óljóst hvernig
settum siðareglum yrði framfylgt. Mætti til dæmis áminna eða reka starfsfólk fyrir brot á
siðareglum einum saman?
Spurt var af hverju stofnanir hefðu ekki skrásettar siðareglur. Nokkrar stofnanir
svöruðu á þá leið að ekki hafi verið talin þörf á því að útfæra almennar siðareglur
opinberra starfsmanna frekar fyrir viðkomandi stofnun og voru nokkrar ástæður gefnar
upp fyrir því. Ein svaraði því að stofnunin væri fámenn og aðrar sögðu að fyrirliggjandi
37
siðareglur myndu halda utan um þá áhersluþætti sem þyrfti í starfseminni. Ein stofnun
sagði að allir starfsmenn skrifuðu undir trúnaðaryfirlýsingu í upphafi starfs og önnur
stofnun sagði að innan stofnunarinnar væru ýmsar reglur í gangi sem ekki höfðu verið
skrifaðar formlega niður en giltu engu að síður. Að lokum sagði ein stofnunin að í lögum
um opinbera starfsmenn væri markaður farvegur og því væru sértækar siðareglur
óþarfar.
Að lokum var stofnunum gefinn kostur á að koma á framfæri athugasemdum við
könnunina eða ábendingum. Ein stofnunin benti á að siðareglur væru málefni sem þyrfti
sífellt að vera í umræðunni, sama hvort um væri að ræða í stofnunum, fyrirtækjum eða
samfélaginu í heild sinni. Siðareglur væru mikilvægar, þar sem ekki væri hægt að
lögfesta alla hluti. Nokkrar stofnanir bentu á siðareglur sem unnið væri eftir hjá þeirra
stofnun, það er siðareglur sem stofnunin styddist við án þess þó að hafa sett sér
sértækar siðareglur.
6.2 Samantekt spurningakönnunar
Eins og áður kom fram voru 14 stofnanir af 21 sem svöruðu könnuninni eða tæp 67%.
Í byrjun könnunarinnar var spurst fyrir um fjölda fastráðinna starfsmanna hjá
stofnununum og dreifðist svörunin ágætlega milli flokka, en í einungis einum
stærðarflokki var einn svarandi. Í annarri spurningu kom rannsóknarspurning
könnunarinnar, það er að kanna hvort til staðar séu skráðar siðareglur hjá opinberum
stofnunum. 7 stofnanir svöruðu játandi en 7 svöruðu neitandi. Rannsakandi skoðaði
þessar tvær spurningar saman, til að kanna hvort tenging væri milli þess hvort smærri
stofnanir störfuðu síður eftir siðareglum en þær stærri. Engin tenging fannst þar á milli,
eins og mynd 3 sýnir hér að neðan.
38
Mynd 3 Tengsl milli stærðar stofnanna og siðareglna.
Hafa verður í huga þegar mynd 3 er skoðuð, að 6 af 7 stofnunum sem ekki sögðust
starfa eftir skráðum siðareglum hjá sinni stofnun, vísuðu þrátt fyrir það á siðareglur sem
stofnunin styddist við í sinni starfsemi. Ef gengið er út frá því, að 13 af 14 stofnunum
starfi eftir siðareglum, myndi myndin líta töluvert öðruvísi út.
Líkt og áður hefur komið fram er siðareglum í grunninn ætlað að standa vörð um
siðferðileg gildi og hvetja til góðra verka, leiðbeina starfsmönnum um meginskyldur
sínar og ábyrgð og auðvelda þeim þannig ákvarðanatöku í siðferðilegum málefnum.
Samkvæmt skýrslu sem Ríkisendurskoðun útbjó fyrir Alþingi um siðareglur, kemur fram
að ástæðan fyrir setningu siðareglna í opinberri stjórnsýslu sé sú að þær eru hugsaðar
sem viðbót við lög og reglur sem nú þegar gilda um stjórnsýsluna. Í siðareglunum eigi að
vera er lögð megináhersla á ábyrgð og skyldur opinberra starfsmanna þar sem þeir
starfa í þágu almennings og eiga að haga störfum sínum þannig að almenningur geti
borið traust til þeirra, enda skerpi siðareglunar á siðferðilegri vitund starfsmanna og efli
góða starfshætti (Skýrsla ríkisendurskoðunar, 2014).
Niðurstöður spurningakönnunarinnar eru í góðu samræmi við niðurstöður úr
skýrslu Ríkisendurskoðunar. Í svörum könnunarinnar kom meðal annars fram að
stofnanir hefðu sett siðareglur til að bæta fagleg vinnubrögð sín og efla traust
almennings til stofnunarinnar en það kemur heim og saman við áðurnefnda skýrslu.
0
1
2
3
4
< 9 10 - 19 20 - 29 30 - 39 > 40
Tengsl milli stærðar stofnana og siðareglna
Já
Nei
39
Flestar stofnanir töldu siðferði á vinnustaðnum hafa breyst lítið sem ekkert eftir
setningu siðareglna. Eins og fram kom í fræðilega hlutanum var tilgangurinn með
setningu siðareglnanna sá að auka traust almennings á stjórnsýslunni með því að
samræma og vanda vinnubrögð ásamt því að gæta að ábyrgri meðferð á opinberum
fjármunum. Óumdeilanlegt er að setning siðareglna er til bóta. Með setningu þeirra er
starfsmönnum gerð grein fyrir ábyrgð sinni, skyldum og réttindum og með þeim verða
starfsmenn betur upplýstir. Með því að hafa siðareglurnar einfaldar og skýrar er auðvelt
að skilja þær og yfirfæra í þær aðstæður þar sem taka þarf ákvarðanir. Vel heppnaðar
siðareglur geta þannig hugsanlega tekið til atriða sem koma ekki fram í lagareglum og
geta þannig aðstoðað við mál þar sem mörk eru óljós. Þannig að þrátt fyrir að svörunin
sé á þann veg að setning siðareglna hafi breytt litlu sem engu, getur verið mikilvægt að
hafa slíkan ramma ef álitamál koma upp.
Allar stofnanirnar í könnuninni fyrir utan eina svöruðu því játandi að skráðar
siðareglur væru til hagsbóta. Skriflegar siðareglur marka starfsfólki skýran bás og veita
því aðhald og leiða til skilvirkari starfsemi. Siðareglurnar geta einnig aukið
umburðarlyndi og virðingu fyrir skoðunum annarra en með því ætti ósjálfsrátt að draga
úr hættu á hagsmunaárekstrum. Skriflegar siðareglur ættu því að leiða til meðvitaðra
starfsfólks. Í fræðilega kaflanum hér að ofan er stiklað á stóru yfir þá þætti sem teljast til
hagsbóta og eru þær í samræmi við niðurstöður sem fengust úr spurningakönnuninni.
Þættirnir sem taldir voru upp voru meðal annars að starfsfólk ætti auðveldara með að
átta sig á hlutverki sínu, að skráning myndi auka samheldni innan stéttarinnar og að
ramminn væri starfsfólki hvatning til að vanda til verka. Sú stofnun sem ekki sá
hagsbætur í skráningu siðareglna benti á að það væri óljóst hvað siðareglur ættu að ná
utan um sem ekki væri nú þegar markað af lögum. Einnig fannst stofnuninni óljóst
hvernig taka ætti á málum sem upp kæmu, þar sem enga refsingu væri að finna í
siðareglunum, ef þeim væri ekki fylgt.
Ókostirnir úr fræðilegu kaflanum eru einnig í samræmi við niðurstöður
könnunarinnar, en þar kemur m.a. fram að engin trygging hlýst af skráningu siðareglna
þar sem þær minna einungis á æskileg viðmið. Siðareglur án siðferðilegrar hugsunar
væru ónothæfar og því ætti að láta reyna á hyggjuvit hvers og eins.
40
Ýmsar ástæður eru fyrir því að ekki eru til sérstaklega skráðar siðareglur fyrir allar
stofnanirnar sem tóku þátt í könnuninni. Til dæmis var að allar stofnanirnar væru
ríkisstofnanir, en þær starfa í býsna ítarlegu lagaumhverfi, sem ætti að ná utan um
meirihlutann af því sem þarf. Einnig gæti komið til greina að aðrar reglur, líkt og
vinnustaðareglur eða fagsiðareglur myndu taka á þeirri starfsemi sem fram færi innan
stofnunarinnar.
41
7 Niðurstöður
Niðurstöður rannsóknarinnar leiddu í ljós að flestar stofnanir sem svöruðu
spurningakönnuninni störfuðu að einhverju leiti eftir siðareglum. Misjafnt var þó eftir
hvaða siðareglum var starfað og fór það jafnan eftir starfsemi og umfangi hverrar
stofnunar. Nokkrar stofnanir svöruðu því neitandi að til væru skráðar siðareglur, en
vísuðu þá jafnframt á aðrar siðareglur sem stofnunin styddist við í sinni starfssemi eins
og siðareglur hjá fagstéttum.
Skráðar siðareglur gegna mikilvægu hlutverki en þær gefa meðal annars til kynna
hvaða gildi stjórnendur telja mikilvæg fyrir menningu vinnustaðarins. Siðareglurnar
hvetja einnig til faglegra vinnubragða og auðvelda starfsmönnum að vinna vinnuna sína
vel í gegnum fyrirfram ákveðna verkferla. Siðareglur leysa þó fólk ekki undan þeirri
ábyrgð að reiða sig á eigin samvisku í siðferðilegum efnum. Hver manneskja er bundin af
almennum siðferðisviðmiðum sem gilda í mannlífinu og skyldan við hin almennu
siðferðisgildi fellur að sjálfsögðu ekki niður þótt gengið sé til liðs við sérhæfða
starfsstétt. Hins vegar getur þurft sérstaka umhugsun til að átta síg á því hvernig
almennar reglur siðferðis eigi við undir þeim sérstöku sem starfið býður heim.
Mikilvægt er að siðareglur starfsstétta séu þannig úr garði gerðar að auðvelt sé fyrir
starfsfólk að skilja þær. Reglurnar verða að vera hnitmiðaðar og draga skýr mörk um það
hvað sé leyfilegt og hvað ekki. Siðareglurnar þurfa þannig að hafa beina skírskotun til
daglegra athafna eða starfa og vera úrlausnamiðaðar. Siðareglurnar mega ekki vera of
miklar að vöxtum, þannig að auðvelt sé fyrir starfsfólk að hafa yfirsýn yfir þær og fara
eftir þeim. Þau siðferðilegu gildi sem einstaklingar fara almennt eftir, eiga þó alltaf að
vera höfð til hliðsjónar þegar fólk sinnir sérhæfðum störfum. Almennar reglur setja
einstaklingum mörk um hvernig það eigi að haga sér en oft er hægt að byggja á og
treysta reynslu og siðferðisvitund hvers og eins þegar taka þarf siðferðilegar ákvarðanir.
Tilgangurinn með setningu siðareglna í stjórnsýslunni snýr að hegðun og verklagi hjá
tilteknum starfsstéttum, stofnunum og ráðuneytum. Eins og áður hefur verið getið er
setning siðareglna ein og sér ekki líkleg til breytinga, en sé vandað til setningarinnar og
ferlið undirbúið vel geta siðareglur verið stór og mikilvægur þáttur í því að efla fagleg
vinnubrögð. Þannig geta reglurnar búið yfir leiðsagnargildi fyrir starfsmenn og mótað
42
störf þeirra sem vinna með þær. Siðareglur geta einnig staðið fyrir ákveðnu eftirliti, en
til þess þurfa reglurnar að vera skýrar og mögulegt að beita þeim gegn óæskilegri
hegðun. Ef vel tekst til við innleiðingu siðareglnanna, verða þær hluti af menningu
hverrar stofnunar og sjálfsagður þáttur í starfi þeirra sem þar vinna.
Til að siðareglur skili sem bestum árangri í starfi, þurfa stofnanir að bjóða upp á
viðeigandi menntun og fræðslu fyrir starfsmenn sína. Það er gert í þeim tilgangi að
starfsmennirnir geti rækt skyldur sínar á sem bestan máta. Þar sem siðareglur þjóna alla
jafna ekki hlutverki sínu, nema að þær séu notaðar af einstaklingum sem er umhugað að
stunda vinnu sína af heilindum er mikilvægt að allar stofnanir veiti starfsmönnum sínum
viðeigandi fræðslu á hverjum stað.
Misjafnlega var staðið að innleiðingu siðareglna eftir því hvort um var að ræða
ráðuneyti eða undirstofnanir þeirra. Hjá ráðuneytunum er starfræktur Stjórnsýsluskóli,
sem framfylgir markmiðum reglnanna, að raungera tiltekin lagafyrirmæli, áætlanir og
stefnur til að ná settum markmiðum. En hjá undirstofnunum er innleiðing reglnanna
aftur á móti ómarkviss og mismunandi hvernig þær voru kynntar fyrir starfsmönnum.
Kemur þetta heim og saman við áðurnefnda skýrslu Ríkisendurskoðunar frá 2014 á
siðareglum, en þar kemur fram að fræðsla á siðareglum sé eingöngu bundin við
Ráðuneytin og ennþá sé eftir að móta fræðsluáætlun fyrir aðrar ríkisstofnanir, þar á
meðal allar undirstofnanir. Það skýrir að einhverju leiti hvers vegna einungis 7 stofnanir
af 14 sögðust starfa eftir siðareglum.
Greint er frá mikilvægi þess í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og
orsakir falls íslensku bankanna árið 2008 að siðareglum sé fylgt eftir þannig að þær verði
virkar og að viðurlög séu við brotum á þeim. Ef engin viðurlög eru, rýrir það gildi
reglnanna, þar sem það skiptir starfsfólk litlu sem engu máli hvort það fari eftir
reglunum eða ekki. Það kemur þó fram í skýrslu Rannsóknarnefndar að þrátt fyrir að
siðareglur mæli ekki fyrir um viðurlög, komi til greina að beita ákvæðum
starfsmannalaga vegna brota starfsfólks á starfsskyldum sínum.
Markvert er að allar stofnanirnar fyrir utan eina töldu það vera til bóta fyrir
starfsemi stofnunnar sinnar að setja siðareglur. Þó svöruðu nær allar stofnanirnar á
þann veg að þær finndu engan mun á siðferði fyrir og eftir setningu siðareglnanna. Af
hverju það er, er umhugsunarvert. Vitað er að reglurnar hafa góð áhrif bæði á starfsfólk
43
og til að auka traust almennings á stjórnsýsluna. Líklegt má þó telja að lítil eftirfylgni
með reglunum og eða engin viðurlög við brotum hafi áhrif á þessa skoðun. Ef eftirlit
væri í föstum skorðum og viðurlög væru við brotum á þeim, væru starfsmenn eflaust
meðvitaðari um siðareglur stofnana sinna og framfylgd sína á þeim.
Virðing og traust skipta miklu máli þegar fjallað er um samskipti fólks. Siðareglur
spila þar stórt hlutverk, þar sem þær stuðla að góðu siðferði og auka skilning, ábyrgð og
árangur stofnunnar. Gott siðferði er því lykillinn að góðum samskiptum þar sem siðferði
snýst fyrst og fremst um að láta skynsemina ráða.
44
8 Lokaorð
Markmið þessarar ritgerðar var að svara rannsóknarspurningunni hvort til staðar væru
skráðar siðareglur hjá opinberum stofnunum? Rannsóknin leiddi í ljós að meirihluti
þeirra stofnana sem tóku þátt í könnuninni starfar með einum eða öðrum hætti eftir
siðareglum í starfsemi sinni. Rannsakandi telur þó mikilvægt að allar opinberar stofnanir
setji sér sínar eigin siðareglur út frá sameiginlegum grunni og útfæri þær eftir þeirri
starfsemi sem fram fer hjá hverri stofnun. Það myndi skila sér í auknu trausti almennings
gangvart opinberum stofnunum, en jafnframt er það mikilvægt að opinberar stofnanir
fari fram með góðu fordæmi á markaðnum.
Til heilla hefur á undanförnum árum orðið siðferðisleg vitundarvakning í
samfélaginu. Það á ekki einungis við um siðferði hjá hinu opinbera, heldur einnig bæði á
markaðnum sjálfum sem og hjá einstaklingum og einkafyrirtækjum. Siðferðisvitund
einstaklinga spilar stórt hlutverk þegar teknar eru ákvarðanir út frá siðferðilegum
málefnum en með setningu siðareglna hafa hinir ýmsu verkferlar verið staðlaðir,
starfsmönnum og stofnunum til góða.
Rannsóknin sýndi fram á að töluverðar umbætur hafa orðið í formi lagasetningar og
reglugerða síðastliðin ár en niðurstöðurnar benda þó til þess að lítið eftirlit væri til
staðar með framfylgd reglnanna. Án eftirlits eru siðareglurnar einungis orð á blaði og
skiptir það starfsmenn jafnan litlu máli hvort farið sé eftir þeim eða ekki, þegar engin
viðurlög eru. Því er mikilvægt að sett verði einhvers konar viðurlög, sem taka á því ef
starfsmenn eða stofnanir fara ekki eftir settum reglum.
Innleiðingu siðareglna mætti einnig taka fastari tökum. Innleiðingin hefur gengið
ágætlega eftir hjá ráðuneytunum þar sem Stjórnsýsluskóli sér um að fræða starfsmenn
þeirra. Hjá undirstofnunum hafa hins vegar ekki enn verið mótaðir neinir starfshættir
varðandi innleiðingu reglnanna en vinna þarf að markvissu ferli í þeim efnum enda eru
siðareglurnar til lítils ef starfsfólk veit ekki af þeim. Lausn við því væri að fá
Stjórnsýsluskólann einnig til að halda námskeið fyrir undirstofnanir ráðuneytana.
45
Margir góðir hlutir hafa gerst síðastliðin ár, en eins og sjá má á eftir að útfæra ófáa
þætti til að ná viðunandi niðurstöðum. Því á þessi málsháttur ágætlega við hér og verður
hann lokaorð þessarar ritgerðar.
-Betur má ef duga skal –
46
Heimildaskrá
Almennar siðareglur starfsmanna ríkisins nr. 491/2013
Alþingi (á.á.). Skoðað 21. febrúar 2015 á http://www.althingi.is/
Aristóteles (2011). Siðfræði Níkomokkosar (Svavar Hrafn Svavarsson, þýð.). Reykjavík:
Hið Íslenska bókmenntafélag.
DeGeorge, R. (2014). Business ethics (7. útg.). Upper Saddle River: Pearson.
Einar Franz Ragnarsson (2011). Frá Búsáhaldabyltingu til Stjórnlagaþings. Óútgefin
BA-ritgerð, Háskólinn á Bifröst. Skoðað 20. apríl 2015 á
http://skemman.is/stream/get/1946/10046/25112/1/BA_Ritger%C3%B0_Einar_Franz
_Ragnarsson.pdf
Evrópustofa, upplýsingamiðstöð ESB (á.á.) Evrópusambandið í stuttu máli. Skoðað 29.
apríl 2015 á http://www.evropustofa.is/frodleikur-um-esb/hvad-er-esb.html
Evrópuvefurinn, upplýsingaveita um Evrópusambandið og Evrópumál (á.á.)
Evrópusambandið í stuttu máli. Skoðað þann 4.apríl 2015 á http://evropuvefur.is/
Fjármálaráðuneytið (2004). Árangursstjórnun í ríkissrekstri [handbók]. Reykjavík:
Gutenberg.
Forsætisráðuneytið (2012). Siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands. Skoðað 25.
febrúar 2015 á http://www.forsaetisraduneyti.is/verkefni/sidareglur/starfsfolk/
Forsætisráðuneytið (á.á.). Frumvarp til laga um breytingu á lögum um Stjórnarráð
Íslands, nr. 115/2011, með síðari breytingum. Skoðað 1. mars 2015 á
http://www.forsaetisraduneyti.is/media/frettir2/frumvarp-stjornarrad.pdf
Garðar Gíslason (1990). Um lög og siðferði. Úlfljótur, 43(3-4), 241-254.
Geir Þ. Þórarinsson (2005). „Hvað er siðferði? Og hvað er siðfræði?“. Skoðað 25.2.2015
á Vísindavefnum http://visindavefur.is/?id=5247
Katrín Jakobsdóttir (2010). Siðareglur geta aldrei orðið tæmandi. Skólavarðan 10(5), 19.
Lawrence, N. (2002). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches.
Boston: Allyn & Bacon.
47
Lög um breytingu á lögum um Stjórnarráð Íslands og fleiri lögum (siðareglur) nr.
86/2010
Lög um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996
Lög um Stjórnarráð Íslands nr. 115/2011
OECD (2000). Trust in Government, Ethics measures in OECD countries. France: Head
of Publication Division
OECD (á.á.) Skoðað 25. mars 2015 á http://www.oecd.org/about/
Páll Hreinsson, Sigríður Benediktsdóttir og Tryggvi Gunnarsson (ritstj.) (2010).
Aðdragandi og orskair falls íslensku bankanna 2008 og tengdir atburðir. Reykjavík:
Oddi hf.
Páll Skúlason (1990). Siðfræði. Um erfiðleika í siðferði og forsendur ákvarðana.
Reykjavík: Rannsóknarstofnun í siðfræði.
Rachels, J. (1997). Stefnur og straumar í siðfræði (Jón Á. Kalmansson, þýð.). Reykjavík:
Siðfræðistofnun Háskólaútgáfan (Upphaflega gefið út 1986)
Ríkisendurskoðun (2003). Siðareglur í opinberri stjórnsýslu. Reykjavík:
Ríkisendurskoðun.
Ríkisendurskoðun (2014). Siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands. Skýrsla til
Alþingis. Reykjavík: Ríkisendurskoðun.
Róbert H. Haraldsson (2005). Aðferðarfræði, gagnrýnin hugsun og siðfræði. Skoðað 28.
mars 2015 á https://notendur.hi.is/robhar/
Samband íslenskra sveitarfélaga (2011). Siðferði og samfélagsleg ábyrgð í
sveitarfélögum. Reykjavík: Samband íslenskra sveitarfélaga.
Siðareglur fyrir starfsfólk Stjórnarráðs Íslands nr. 410/2012
Sigurður Kristinsson (1991). Siðareglur. Greining á siðareglum ásamt skráðum
siðareglum starfsgreina á Íslandi. Reykjavík: Rannsóknarstofnun í siðfræði, Háskóli
Íslands.
Stefán Már Stefánsson (1971). Réttarfarsathafnir. Úlfljótur, 24(4), 271-285.
Stjórnartíðindi (á.á.). Skoðað 25. febrúar 2015 á http://www.stjornartidindi.is/
Stjórnendavefur (á.á.). Skoðað 18. apríl 2015 á http://www.stjornendavefur.is/
Viðskiptaráð Íslands, Nasdaq OMX Iceland hf. og Samtök atvinnulífsins (2012).
Stjórnarhættir fyrirtækja, leiðbeiningar. Reykjavík: Prentmet.
48
Vilhjálmur Árnason (1993). Siðfræði lífs og dauða. Erfiðar ákvarðanir í
heilbrigðisþjónustu. Reykjavík: Rannsóknarstofnun í siðfræði, Háskóli Íslands.
Vilhjálmur Árnason (2000). „Hvernig urðu siðareglur til“. Skoðað 25.2.2015 á
Vísindavefnum: http://www.visindavefur.is/svar.php?id=621
Vilhjálmur Árnason (2008). Farsælt líf, réttlátt samfélag. Kenningar í siðfræði.
Reykjavík: Heimskringla, Háskólaforlag Máls og menningar.
Vilhjálmur Árnason, Salvör Nordal, Kristín Ástgeirsdóttir (ritstj.). (2011) Skýrsla
vinnuhóps um siðferði og starfshætti. Skoðað þann 29. apríl 2015 á
http://www.rna.is/eldri-nefndir/addragandi-og-orsakir-falls-islensku-bankanna-
2008/skyrsla-nefndarinnar/bindi-8/vidauki-1/
49
Viðauki
Siðareglur – opinber stjórnsýsla
Góðan dag. Ég heiti Hrefna Jónsdóttir og er nemandi við Háskóla Íslands. Þessi spurningalisti er hluti af lokaverkefni mínu í BS námi og fjallar um siðareglur í opinberri stjórnsýslu.
Ég bið ykkur um að svara meðfylgjandi spurningum eftir bestu getu, en niðurstöður könnunarinnar verða ekki notaðar í öðrum fræðilegum tilgangi. Könnunin er nafnlaus og mun svörun ekki verða rakin til einstakra stofnana.
Leiðbeinandi verkefnisins er Elmar H. Hallgrímsson, lektor við HÍ.
Ef einhverjar spurningar vakna, er hægt að ná í mig í síma 867-3347 eða hvj4@hi.is.
Spurningalisti:
1. Hver er fjöldi fastráðinna starfsmanna hjá þinni stofnun?
□ Færri en 9 starfsmenn
□ Milli 10 – 19 starfsmenn
□ Milli 20 – 29 starfsmenn
□ Milli 30 – 39 starfsmenn
□ Fleiri en 40 starfsmenn
2. Eru til skráðar siðareglur hjá þinni stofnun ?
□ Já
□ Nei
* Ef svarið er neitandi, vinsamlega haldið áfram á spurningu 9.
3. Ef svarið er játandi í spurningu 2, vinsamlega vísið í settar siðareglur.
__________________________________________________________________
50
4. Hverjar eru ástæður þess að siðareglur voru skráðar hjá þinni stofnun?
__________________________________________________________________
5. Hver samdi siðareglurnar?
__________________________________________________________________
6. Hvernig var innleiðingu siðareglnanna háttað hjá stofnuninni, þ.e. hvernig voru
þær kynntar fyrir starfsmönnum?
□ Með tölvupósti ?
□ Með starfsmannafundi?
□ Engin formleg kynning?
□ Annað? ________________________________________________________
7. Hvernig er staðið að eftirliti varðandi brot á settum siðareglunum hjá þinni
stofnun?
□ Starfsmenn hafa aðgang að skráningarkerfi til að tilkynna brot
□ Ákveðnir starfsmenn halda utan um eftirlit
□ Utanaðkomandi aðili sér um eftirlit
□ Ekkert eftirlit er til staðar
□ Annað? ________________________________________________________
8. Telur þú að með setningu siðareglna hafi siðferðið batnað hjá stofnuninni?
□ Já
□ Nei
□ Veit ekki
□ Enginn munur
51
9. Telur þú að skráðar siðareglur séu til hagsbóta fyrir stofnanir?
□ Já, vegna þess að _________________________________________________
□ Nei, vegna þess að______________________________________________
10. Ef ekki hafa verið settar siðareglur hjá þinni stofnum, hverja telur þú vera
ástæðuna fyrir því?
* Ef stofnunin hefur siðareglur, skal sleppa því að svara þessari spurningu.
__________________________________________________________________
11. Eitthvað annað sem þú vilt koma á framfæri?
________________________________________________________________
Kærar þakkir fyrir að svara könnuninni
top related