��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

Analytical Method Evaluation

วสทธ กงวานตระกล

กลมวชาเคมคลนก สายวชาเทคนคการแพทย มหาวทยาลยขอนแกน

ปการศกษา 2554

การประเมนวธวเคราะห i

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

คานา

การประเมนวธการวเคราะห (Analytical method evaluation) เปนเรองจาเปนตองศกษากบวธ

วเคราะหปรมาณสารทกวธทนามาใชในงานตรวจวเคราะหปรมาณสารเคมในทกหองปฏบตการ เพราะตามเกณฑมาตรฐานขององคกรตางๆ เชน Clinical Laboratory Improvement Amendments (CLIA), College of American Pathologists (CAP), ISO15189 และสภาวชาชพเทคนคการแพทย การขอรบรองมาตรฐานจากองคกรเหลาน ประเดนหนงทจะถกตองสอบ คอ รายงานผลการศกษาเพอประเมนวธวเคราะหทนามาใชวเคราะหปรมาณสารในหองปฏบตการ เปาหมายรวมของการประเมนวธวเคราะห คอ การประเมนหาความผดพลาดของวธวเคราะหวาอยในเกณฑทยอมรบไดหรอไม ซงมการศกษาในแงมมตางๆ เพอใหไดสารสนสนเทศหรอคาสถตทใชประเมนหรอประมาณการความผดพลาดทจะเกดจากวธวเคราะหนนๆ เอกสารชดนจดทาขนเพอใหนกศกษาสาขาเทคนคการแพทย ทตองศกษาความรเรองน ซงเปนสาระความรหนงของหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาเทคนคการแพทย และใหผปฏบตงานทางดานเคมวเคราะหไดศกษาและทาความเขาใจเกยวกบการประเมนวธการวเคราะห ตลอดจนทราบวธการแปลความหมายของสารสนเทศหรอคาสถตทไดจากการศกษาเพอประเมนวธวเคราะห

ในปการศกษา 2554 ไดปรบปรงเพมตวอยางขอมลผลการศกษาและอธบายการคานวณเพอใหผอานไดเขาใจงายขนกวาฉบบปการศกษา 2552

เมษายน 2554 วสทธ กงวานตระกล

วตถประสงคการศกษา สาหรบนกศกษา วทยาศาสตรบณฑต สาขาเทคนคการแพทย

1. สามารถอธบายวธการศกษาเพอประเมนวธวเคราะหได 2. สามารถวเคราะหและแปลความหมายผลการศกษาเพอประเมนวธวเคราะหได

ii การประเมนวธวเคราะห

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

1 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

การประเมนวธวเคราะห (Analytical Method Evaluation) การนาวธวเคราะหหรอเครองวเคราะหมาใชในการปฏบตงานวเคราะหทางเคมคลนกจาเปนตองศกษาเพอ

ประเมนประสทธภาพผลการวเคราะหของวธหรอเครองวเคราะหนนกอนใช การศกษาทจาเปนตองศกษาไดแก 1. การศกษาคณสมบตเฉพาะ (Application characteristics study) ของวธวเคราะห เพอประเมน

หลกปฏกรยาและวธการวเคราะหสามารถวดปรมาณสารทตองการไดจรงหรอไม การศกษานพจารณาจากหลกปฏกรยาและกระบวนการวเคราะห

2. การศกษาไลเนยลต (Linearity study) ของวธวเคราะห เพอตรวจสอบวาชวงการวเคราะห ทนาเชอถอของวธอยระหวางคาความเขมขนเทาใดถงเทาใด

3. การศกษาความแมนยาหรอความเทยงตรง (Precision study) ของวธวเคราะห เพอตรวจสอบความแปรปรวนของผลการวเคราะหในกรณทมการวเคราะหตวอยางซา การศกษานจาเปนตองศกษาทงกรณความแมนยาภายในชดการวเคราะห (within precision) และความแมนยาระหวางชดการวเคราะห (between run precision)

4. การศกษาการรบกวน (Interference study) ของสารอนตอผลการวเคราะห โดยเฉพาะผลของสารเคมทมกจะปนอยกบตวอยางตรวจในงานประจาวน เชน ผลของการแตกของเมดเลอดแดง ภาวะมไขมนสงในตวอยางตรวจ และภาวะมบลรบนสงในตวอยางตรวจ

5. การศกษารคอเวอร (Recovery study) เพอประเมนความความผดพลาดแบบสดสวน (proportional error) ของวธวเคราะห

6. การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง (Method comparison) เพอตรวจสอบความถกตองของผลการวเคราะหเมอเทยบกบวธอางอง

การศกษาเพอประเมนคณสมบตตางๆ เหลานมลาดบของการศกษาแบงเปนการศกษาขนตนและการศกษาขนปลาย และมเปาหมายเพอประเมนความคาดเคลอนของการวเคราะห สรปไดดงตารางท 1

ตารางท 1 ลาดบการศกษาเพอประเมนวธวเคราะหและเปาหมายของการศกษา

ชนดความผดพลาด การประเมนขนตน การประเมนขนปลาย ความผดพลาดแบบสม (Random Error)

ความแมนยาภายในชดการวเคราะห ความแมนยาระหวางชดการวเคราะห

ความผดพลาดคงท (Constant Error)

การศกษาการรบกวน การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง

ความผดพลาดแบบสดสวน (Proportional Error)

การศกษารคอเวอร และ การศกษาไลเนยลต

การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง

ความผดพลาดแบบระบบ (Systematic Error)

การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง

การประเมนวธวเคราะห 2

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

การศกษาไลเนยลต (Linearity study) การวเคราะหปรมาณสารเคมสวนใหญใชวธเปรยบเทยบผลการตรวจวดคณสมบตของสารทจะตรวจใน

ตวอยางตรวจเทยบกบของสารมาตรฐานซงทราบคา เชน วดคณสมบตการดดกลนแสงของสารผลลพธจากการเกดปฏกรยาตรวจวเคราะหเทยบกบของผลลพธกรณใหสารมาตรฐานเกดปฏกรยาเดยวกน คาการดดกลนแสงนแปรผนตรงกบปรมาณสารทเขาทาปฏกรยาตามกฎของเบยร (Beer’s law) ความสมพนธแบบเสนตรงระหวางคาดดกลนแสงและความความเขมขนนมขอจากด โดยเฉพาะกรณสารททาปฏกรยามความเขมขนมาก คาดดกลนแสงไมแปรผนตรงกบความเขมขน ดงนน วธวเคราะหจงมชวงการวเคราะห (analytical range) ทเชอได คามากสดทเชอถอไดของการวเคราะหเรยกวา ไลเนยลต (linearity) ซงกคอ คามากสดของผลตรวจวเคราะหทยงมสมพนธแบบเสนตรงกบคาตรวจวดของวธวเคราะห ตวอยางเชน การตรวจวดครเอตนนดวยวธวดคาการดดกลนแสงของผลลพธของปฏกรยาระหวางครเอตนนกบกรดพรครกในสารละลายดาง วธนคาดดกลนแสงของผลลพธแปรผนตรงกบความเขมขนของครเอตนนททาปฏกรยา ดงนน กราฟความสมพนธระหวางคาดดกลนแสงกบความเขมขนจงเปนเสนตรง แตความสมพนธไมเปนเสนตรงกบทกความเขมขน โดยเฉพาะคาความเขมขนทมากๆ คาความเขมขนมากทสดทยงใหความแบบเสนตรงกบคาดดกลนแสงคอคาไลเนยลตของการตรวจวด

วธตรวจวเคราะหทผลตขายโดยทวไปมกกาหนดคาไลเนยลตของวธให หรอผใชสามารถสบคนคาไลเนยลตของวธได อยางไรกตาม หองปฏบตการแตละแหงควรทจะศกษาหาคาไลเนยลตของวธทนามาใช ภายใตสงแวดลอมของหองปฏบตการ คาไลเนยลตของวธวเคราะหควรจะครอบคลมคาผลวเคราะหทจะตรวจวดไดในตวอยาง ถาไมครอบคลมจะทาใหตองเจอจางตวยางเพอตรวจวเคราะหใหมจานวนมาก ซงเปนตนทนทมากและไมสะดวกในการปฏบตงาน

การศกษาคาไลเนยลตของการตรวจวเคราะหทาไดโดยเขยนกราฟความสมพนธระหวางคาความเขมขนของสารกบคาตรวจวดไดของเครองตรวจวเคราะห ความเขมขนทใชศกษาควรครอบคลมระหวางคาตาใกลเคยงศนยไปจนถงความเขมขนทสงประมาณ 1.5 เทาของความเขมขนทจะตรวจพบในตวอยางในงานประจาวน กรณใชสารมาตรฐานเปนตวอยางศกษาควรทาใหสมบตทางกายภาพใกลเคยงกบตวอยางในงานประจาวน การเจอจางใหไดคาความเขมขนตางๆ ควรเจอจางจากตวอยางตงตนเดยวกน เพอปองกนความผดพลาดจากความคาดเคลอนของเครองตวงวด ตวอยางศกษาทเจอจางไดควรตรวจวด 3 ครงในแตละคาความเขมขน แลวนาคาเฉลยไปใชในการวเคราะห

กรณศกษาโดยใชตวอยางคาสงมาเจอจางเปนคาตางๆ ใหเขยนกราฟระหวางคาทตรวจวเคราะหไดกบคาทคานวณไดจากการเจอจาง โดยใหแกน x เปนคาทคานวณจากการเจอจาง แกน y เปนคาทตรวจวเคราะหได ถาเสนตรงของกราฟมคา slope เทากบ 1.00 แสดงวาคาความเขมขนทศกษาอยในชวงไลเนยลตของการตรวจวเคราะห คา slope ควรไดในชวง 1.00 ± 0.03 และจดตดบนแกน y ควรได 0 ± ความแมนยาภายในชดการ

3 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

วเคราะห จงจะยอมรบเพอวเคราะหคาไลเนยลตจากขอมลนน คา slope นยงใชประมาณคา %รคอเวอร ของวธตรวจวเคราะหไดดวย เชน ถา slope เทากบ 0.94 %รคอเวอร กคอ 94%

การวเคราะหอาจพจารณาจากการนาคาทตรวจวเคราะหไดกบคาทคานวณไดจากการเจอจางไปคานวณคารอยละความแตกตาง โดยยอมรบขอมลเพอใชวเคราะหคาไลเนยลต เมอรอยละความแตกตางไมเกน 10% และเครองหมายบวก/ลบหนาคารอยละความแตกตางของความเขมขนคานอยสดและคามากสดไมตางจากเครองหมายบวก/ลบของคาความเขมขนชวงกลาง การศกษาความแมนยาหรอความเทยงตรง (Precision study) ของวธวเคราะห

ความแมนยาของการตรวจวเคราะหซาในชดการวเคราะห (Within Run Precision) การศกษาความแมนยาของการวเคราะหซาในชดการวเคราะหของวธวเคราะหควรไดรบการศกษากอน

การศกษาอนๆ เพราะสมบตนเปนตวบงชวาวธวเคราะหนนใหผลการวเคราะหทเหมอนเดมหรอไมถานาตวอยางหนงมาวเคราะหซา สมบตความแมนยาของวธตรวจวเคราะหใชเปนดชนตรวจสอบความผดพลาดแบบสมของวธตรวจ ซงสามารถวเคราะหการกระจายของผลตรวจวเคราะหจากวธนนๆ ได ความแมนยาของผลตรวจวเคราะหซาในชดการวเคราะห ใชประเมนความแปรปรวนของการตรวจวเคราะหภายในวนปฏบตงาน เพราะปจจยหรอสงแวดลอมในการวเคราะหนาจะเปลยนแปลงนอยคลายคลงกบการวเคราะหในชดเดยวกน

ตวอยางทเหมาะสมหรบศกษาความแมนยาอาจใชซรมรวมของผปวยทเหลอจากงานประจาวนหรอสารควบคมคณภาพกได ความเขมขนทเหมาะสมควรเปนคาความเขมขนทระดบคาสงและคาตาของคาอางองทจะตรวจพบในตวอยางจากคนสขภาพด การวเคราะหซาควรทาอยางนอย 20 ครงในแตละตวอยางทใชศกษา และควรศกษากบชดตรวจวเคราะหอยางนอย 2 ชดทผลตขนในตางกระบวนการผลตกน คาทวเคราะหไดของแตละความเขมขนนามาคานวณคาเฉลย (mean) คาเบยงเบนมาตรฐาน (standard deviation; SD) และคาสมประสทธความแปรปรวน (coefficient of variation: CV) ซงคานวณไดจากสตร

100Mean

SDCV ×=

วธวเคราะหทแมนยาด จานวนรอยละ 95 ของผลวเคราะหซาของตวอยางศกษาควรอยในชวงคาเฉลย ±

2 เทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน (mean + 2 SD) ดงนน ถาผลวเคราะหซาจานวนมากกวา 1 ครงทออกนอกชวง mean + 2 SD แสดงวาวธนไมแมนยา ไมควรนามาใชในการวเคราะห

กรณ ใชคาสมประสทธความแปรปรวนประเมนความแมนยาของวธตรวจวเคราะห ใหคานงถงนยสาคญทางการแพทยของสารนน โดยทวไปนยมกาหนดใหรอยละสมประสทธความแปรปรวนไมควรมากกวาครงหนง

การประเมนวธวเคราะห 4

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ของคาความแปรปรวนภายในของสารนนในธรรมชาตของการเปลยนแปลงของรางกาย คาความแปรปรวนภายในของสารในรางกายแสดงไวตารางในภาคผนวก ก

ความแมนยาของการตรวจวเคราะหซาระหวางชดการวเคราะห (Between Run Precision) การวเคราะหซาระหวางชดการวเคราะหถอวาเปนดชนทดมากของคาความแมนยาของวธวเคราะห เพราะ

เปนการประเมนคาความแปรปรวนทเปนผลมาจากปจจยทอาจเปลยนแปลงไปไดในแตละวนททาการวเคราะห เชน ผตรวจ นายาทใช สภาพแวดลอมในขณะทาการตรวจ ในการศกษานอาจใชซรมรวมของผปวยหรอใชตวอยางควบคมคณภาพกได กรณใชซรมรวมจากผปวยควรใหมคาความเขมขนมากกวาคามากสดของคาอางองเลกนอย ถาใชตวอยางควบคมคณภาพควรใหมคาใกลเคยงกบคามากสดและตาสดของคาอางอง ความแมนยาระหวางชดการวเคราะหควรศกษาอยางนอย 20 วน หรอ ในการวเคราะหทใชชดนายาอยางนอย 2 ชดทผลตขนในตางกระบวนการผลตกน นาคาทวเคราะหไดมาคานวณคาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและคาสมประสทธความแปรปรวน คาความแมนยาของการวเคราะหซาระหวางชดการวเคราะหมกจะมากกวาคาความแมนยาของการวเคราะหซาในชดการวเคราะห อยางไรกตามคาไมควรเกนคาความผดพลาดทยอมรบได (allowable error) ของสารนน ซงแสดงไวในตารางในภาคผนวก ข การศกษาการรบกวน (Interference study)

วธวเคราะหใหมทจะนามาใชควรไดรบการศกษาผลของสารทอาจจะรบกวนการตรวจวด อยางนอยควรไดศกษาผลการรบกวนของฮโมโกลบนซงเกดจากการแตกของเมดเลอดแดง (hemolysis) ผลการรบกวนของไขมนจากภาวะไขมนในเลอดสง (lipimia) และมบลรบนสง (hyperbilirubinemia) ตวอยางทใชศกษาอาจใชสารควบคมมาตรฐานหรอตวอยางผปวยทมความเขมขนใกลเคยงกบคามากสดและตาสดของคาอางอง และเตมสารรบกวนใหมความเขมขนสทธถงระดบมากทสดทคาดวาจะพบไดในตวอยางตรวจ กรณสารรบกวนทเตมอยในรปสารละลาย ปรมาตรทเตมควรนอยกวารอยละ 10 ของปรมาตรตวอยางทใชศกษา เชน ตวอยางทใชศกษาเปนซรมรวมปรมาตร 10 มล. และสารรบกวนการตรวจวดทจะศกษาละลายดวยนากลน ใหเตมสารรบกวนทอยในรปสารละลายในปรมาตรไมเกน 1.0 มล. และใชนากลนเตมลงในซรมรวมปรมาตร 10 มล. อกหลอดหนงในปรมาตรเดยวกน เพอใชเปนตวอยางศกษาทไมมสารรบกวน ในตวอยางศกษาทไมมสารรบกวนควรมฮโมโกลบน 0 มก.% มบลรบนนอยกวา 1.5 มก.% และมไตรกลเซอไรดนอยกวา 150 มก.%

การเตรยมตวอยางเพอศกษาผลของฮโมโกลบนตอการตรวจวด สารละลายฮโมโกลบนอาจเตรยมไดโดยการนาเมดเลอดแดงอดแนนไปแชแขงและทาใหละลายเพอใหเกด

การแตกของเมดเลอดแลวนาไปปนแยกเอาซากชนสวนของเมดเลอดออก สารละลายทไดจะมความเขมขนของ

5 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

ฮโมโกลบนประมาณ 5,000 มก./ลตร ใหนาไปใชเตมลงในตวอยางเพอศกษาผลของฮโมโกลบนตอวธตรวจวด ความเขมขนสทธในตวอยางศกษาควรเตรยมใหไดประมาณ 100, 300, 500 และ 700 มก.%

การเตรยมตวอยางเพอศกษาผลของไขมนตอการตรวจวด ตวอยางทมไขมนสงอาจเตรยมโดยการเตมสารแขวนลอยไขมน เชน Liposyn ในนาเกลอ เพอใหไดความ

เขมขนประมาณ 5,000 มก./ลตร แลวนาไปเตมในตวอยางศกษาใหไดความเขมขนสทธประมาณ 300, 500, 700 มก.%

การเตรยมตวอยางเพอศกษาผลของบลรบนตอการตรวจวด ละลาย unconjugate bilirubin ดวย dimethyl sulfoxide ใหไดความเขมขนประมาณ 2,500 มก./ลตร

และนาไปเตมลงในตวอยางทไมมสารรบกวนเพอใหไดความเขมขนประมาณ 200 มก.% นาสารละลายทไดไปเตมลงในตวอยางศกษาใหไดความเขมขนสทธประมาณ 5, 10, 15 มก.%

ตวอยางศกษาทมสารรบกวนและไมมสารรบกวนควรไดรบการตรวจวดซา 3 ครง และนาคาเฉลยมาใชในการวเคราะห โดยคานวณผลของการรบกวนจากสตร

การรบกวน = ผลตรวจตวอยางทมสารรบกวน – ผลตรวจตวอยางทไมมสารรบกวน ตวอยางการศกษาผลของบลรบนตอการตรวจวดกลโคส ตวอยางศกษาถกเตรยมใหมความเขมขนสทธของบลรบนเทากบ 0, 5, 10 และ 15 มก.% ดงตารางท 2

และนาไปตรวจวดกลโคสไดเทากบ 100, 102, 104 และ 111 มก.% ตามลาดบ ดงตารางท 3

ตารางท 2 การเตรยมตวอยางเพอศกษาผลรบกวนของบลรบน ตวอยาง 0 บลรบน

ซรม 200 มก.%

Bilirubin solution Diluents

(dimethyl sulfoxide) บลรบน

ทเตมลงในตวอยาง 1 9 มล. - 1.00 มล. 0 มก.%

2 9 มล. 0.25 มล. 0.75 มล. 10

25.0200 × = 5 มก.%

3 9 มล. 0.50 มล. 0.50 มล. 10

50.0200 × = 10 มก.%

4 9 มล. 0.75 มล. 0.25 มล. 10

75.0200 × = 15 มก.%

หมายเหต : 0 บลรบนซรม คอ ตวอยางทไมมสารรบกวน (ซรมทมปรมาณบลรบนนอยกวา 1.5 มก.%)

การประเมนวธวเคราะห 6

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ตารางท 3 ผลการตรวจวดกลโคสในตวอยางศกษาผลของบรรบนตอการตรวจวดกลโคส

ความเขมขนบลรบน (มก.%)

ความเขมขนกลโคส ทตรวจวดได (มก.%)

ผลรบกวน (มก.%)

0 100 - 5 102 102 – 100 = 2

10 104 104 – 100 = 4 15 111 111 – 100 = 11

การเตรยมตวอยางศกษาผลการรบกวนของบลรบนดงตารางท 2 เปนการเตมบลรบนลงในซรมทไมมบลร

บน (0 บลรบนซรม) โดยใหซรมถกเจอจางในสดสวนทเทากนทกตวอยาง เตรยมโดยใชสารละลายบลรบนความเขมขน 200 มก% และ diluents (dimethyl sulfoxide) เตมลงใน 0 บลรบน ในสดสวนตามตาราง ทกตวอยางศกษาใชซรมเทากนหมด คอ 6 มล. และปรมาตรรวมของสารทเตมกเทากนทกหลอด คอ 1.0 มล. ดงนนซรมทใชศกษาจงมความแตกตางกนเฉพาะปรมาณบลรบนเทานน ความเขมขนของลลรบนทเตม คานวณไดตามตารางคอ 0, 5, 10 และ 15 มก.% ตามลาดบ เมอนาตวอยางศกษามาตรวจวดปรมาณกลโคสและคานวณผลการรบกวนของบลรบนตอผลตรวจไดขอมลดงตารางท 3 จากขอมลในตารางแสดงใหเหนวาบลรบนมผลทาใหการตรวจวดกลโคสไดคามากขนเมอเทยบกบตวอยางทไมมสารรบกวน แตผลการรบกวนนนอยกวาคาความผดพลาดทยอมรบไดสาหรบการตรวจวดกลโคส (10% หรอ 10 มก.%/100 มก.%) ในกรณทเตมบลรบนถง 10 มก.% จะสรปวาผลรบกวนนมเลกนอยยอมรบได แตถาเตมบลรบน 15 มก.% ผลการรบกวนมากกวาคาความผดพลาดทยอมรบ จงสรปวาถามบลรบนในตวอยางถง 15 มก.% จะรบกวนการตรวจวดกลโคส

ในกรณทวธตรวจวเคราะหใดมการรบกวนผลการตรวจจากสารรบกวนเกนเกณฑทยอมรบได ควรปรบวธการตรวจเพอลดผลการรบกวนนใหนอยลงในระดบทยอมรบได

การศกษารคอฟเวอร (Recovery study)

การศกษารคอฟเวอร คอ การศกษาเพอตรวจสอบวา “ปรมาณสารททราบจานวนทแทจรงในตรวจอยาง ถกตรวจวดไดเปนสดสวนหรอรอยละเทาไรของคาทแทจรง” ศกษาโดยการเตมสารมาตรฐานปรมาณหนงททราบวามความเขมขนเทาใดลงในตวอยางศกษา แลวนาตวอยางนนมาตรวจวดและนามาวเคราะหดวาตรวจวดปรมาณสารทเตมลงไปเปนรอยละเทาใดของปรมาณทเตมเขาไปในตวอยาง ตวอยางศกษาอาจใชตวอยางจากผปวยมาเตมสารมาตรฐานเพอใหไดความเขมขนสทธไมเกนระดบทใชตดสนใจทางการแพทย (ทวไปกคอคามากสดและตาสดของคาอางอง) กรณสารทเตมอยในรปสารละลาย ปรมาตรทเตมควรนอยกวารอยละ 10 ของปรมาตรตวอยาง

7 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

และใชตวทาละลายสารมาตรฐานในปรมาตรเดยวกนเตมลงไปในตวอยางอกอนเพอใชเปนตวอยางอางอง ตวอยางเชน การศกษารคอฟเวอรของการตรวจกลโคส ทเตรยมตวอยางศกษาดงตารางท 4 แลวนามาตรวจวดกลโคสไดผลดงตารางท 5

ตารางท 4 การเตรยมตวอยางเพอศกษา %รคอฟเวอรของการตรวจวดกลโคส ตวอยาง การเตรยมตวอยาง กลโคสทเตม (มก.%)

1 ตวอยางผปวย A, 2.0 มล. + Diluents (DW), 0.1 มล.

2 ตวอยางผปวย A, 2.0 มล. + สารมาตรฐานกลโคส 1,000 mg/dl, 0.1 มล. 1.2

1.01000 × = 47.6

3 ตวอยางผปวย B, 2.0 มล. + Diluents (DW), 0.1 มล.

4 ตวอยางผปวย B, 2.0 มล. + สารมาตรฐานกลโคส 1,000 mg/dl, 0.1 มล. 1.2

1.01000 × = 47.6

ตวอยางศกษาทเตรยมตามตารางท 4 ใชพลสามาของผปวย 2 ราย คอ A และ B ตวอยางศกษาท 1 เปน

ตวอยางอางองของตวอยางศกษาท 2 และในทานองเดยวกน ตวอยางศกษาท 3 เปนตวอยางอางองของตวอยางศกษาท 4 การเตรยมตวอยางไดใชปรมาตรพลาสมา 2.0 มล. ผสมกบ diluents ปรมาตร 0.1 มล. และ ใชปรมาตรพลาสมา 2.0 มล. ผสมกบสารมาตรฐานกลโคส 1,000 มก.% ปรมาตร 0.1 มล. ดงนน ตวอยางทใชอางองและตวอยางศกษาจงมความแตกตางกนเฉพาะปรมาณสารมาตรฐานทเตมเทานน และสารมาตรฐานทเตมถกเจอ

จางไป 21 เทา ความเขมขนสารมาตรฐานทเตมจงมความเขมขนสทธเปน 47.6 มก.% (1.2

1.01000 × )

เมอนาตวอยางไปตรวจวดกลโคสดงตารางท 5 คาเฉลยผลตรวจของตวอยางท 1 และ 2 ได 52.7 มก.% และ 98.3 มก.% ตามลาดบ ความแตกตางของปรมาณกลโคสระหวางตวอยางท 1 และ 2 คอปรมาณกลโคสทเตมลงไปในตวอยางศกษา ในกรณนคาทควรจะเปนคอ 47.6 มก.% แตผลตาง คอ 45.6 มก.% (98.3 – 52.7) ในทานองเดยวกน ตวอยางศกษาทเตรยมจากพลาสมาของผปวย B กลโคสทเตมลงไปถกตรวจวดได 44.6 มก.% (166.3 – 121.7) ขอมลทไดนาไปคานวณ %รคอฟเวอรจากสตร

ปรมารสารมาตรฐานทเตมในตวอยาง

%รคอฟเวอร = ปรมาณสามารมาตรฐานทตรวจวดได

X 100

จะไดคา %รคอฟเวอรดงตารางท 5

การประเมนวธวเคราะห 8

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ตารางท 5 ผลการตรวจวดกลโคสในตวอยางศกษา %รคอฟเวอร

ผลตรวจวดกลโคส (มก.%) ตวอยาง

1 2 3 เฉลย วดกลโคสทเตมได (มก.%) %Recovery

1 51 53 54 52.7

2 97 100 98 98.3 98.3-52.7 = 45.6 1006.47

6.45× = 95.80

3 124 120 121 121.7

4 169 166 164 166.3 166.3-121.7 = 44.6 1006.47

6.44× = 93.70

เฉลย = 94.75 การศกษา %รคอฟเวอร อาจใชวธนาตวอยางททราบปรมาณสารทแทจรง (actual value) มาตรวจวด

แลวคานวณคา %รคอฟเวอรจากสตร ปรมารสารทตรวจวดได (measured value)

%รคอฟเวอร = ปรมาณสารทแทจรง (actual value)

X 100

เชน คาจรงของตวอยางสารควบคมคณภาพ เทากบ 100 มก.% เมอนามาตรวจวดแลวไดคาเทากบ 99

มก.% ดงนน %รคอฟเวอรของการตรวจวด เทากบ 100100

99× = 99%

นอกจากน คาความชน (slope) ของสมการ linear regression ทไดจากการศกษาเปรยบเทยบผลการ

ตรวจกบวธอางอง (Method comparison) ยงใชประมาณคา %รคอพเวอรไดจากสตร %รคอฟเวอร = คาความชนของสมการ linear regression x 100 เชน ผลการศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง (Method comparison) ไดสมการ linear

regression คอ y = 0.989x + 0.245 %รคอฟเวอร = 0.989 x 100 = 98.9%

9 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

%รคอฟเวอร ใชประเมนความผดพลาดแบบสดสวนของวธตรวจวด ซงมสตรคานวณดงน

ความผดพลาดแบบสดสวน = 100 - %รคอฟเวอร ความผดพลาดของวธตรวจวดควรนอยกวาความผดพลาดทยอมรบได เชน การศกษารคอเวอฟรของวธ

ตรวจวดแคลเซยมพบวาได %รคอฟเวอร เทากบ 92.5 ดงนน ความผดพลาดแบบสดสวนเทากบ 7.5% (100 – 92.5 = 7.5) หรอเทากบ 0.075 หนวยตอ 1 หนวย ทระดบการตดสนใจทางการแพทยของการตรวจวดแคลเซยม คอ 10.5 มก.% ความผดพลาดแบบสดสวนของวธตรวจวดทระดบการตดสนใจทางการแพทย เทากบ 0.79 มก.% (0.075 x 10.5 = 0.79) มคามากกวาความผดพลาดทยอมรบไดของการตรวจวดแคลเซยม (ซงเทากบ 0.5 มก.%) ผลการศกษารคอเวอร แสดงใหเหนวาวธตรวจวดมความผดพลาดในเกณฑทยอมรบไมได ตองปรบปรงหรอหาวธใหมทใหความผดพลาดลดลงใหมนอยกวาความผดพลาดทยอมรบได การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจกบวธอางอง (Method comparison)

วธวเคราะหทนามาใชตองไดรบการศกษาเปรยบเทยบผลตรวจกบวธอางองซงเปนทยอมรบของการวเคราะหสารนนกอน หรออยางนอยควรไดมการศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจของวธใหมกบวธเดมซงผานการประเมนวธมาแลว ทงนเพอประเมนวาผลการตรวจของวธใหมไมแตกตางจากวธอางองหรอวธเดมเกนกวาความผดพลาดทยอมรบได การศกษาทาโดยการนาตวอยางผปวยมาตรวจวดดวยวธทใหมและวธอางองหรอวธทใชในปจจบน การศกษาควรใชตวอยางผปวยอยางนอย 40 ตวอยาง และควรใชนาตรวจวเคราะหอยางนอย 2 ชดการผลต การตรวจวดควรตรวจวดในหลายๆ ชดการตรวจ กรณทผลตรวจบางตวอยางตางกนมากใหนามาตรวจซาใหมอกครง ความเขมขนของตวอยางศกษาควรครอบคลมตลอดชวงวเคราะหของวธ

นาขอมลทไดไปเขยนกราฟความสมพนธระหวางผลตรวจ โดยใหผลตรวจของวธใหมอยบนแกน x และผลตรวจของวธอางองหรอวธทใชในปจจบนอยบนแกน y ถาเสนตรงความสมพนธระหวางคาทงสองไดจดตดบนแกน y ทคา 0 และ slope = 1 แสดงวาผลตรวจจากทง 2 วธใหคาเทากนแบบสมบรณ ซงสวนใหญจะไมคอยพบ คา slope ของสมการเสนตรงความสมพนธ ชวยประมาณคาความผดพลาดแบบสดสวน คาจดตดบนแกน y ชวยประมาณคาความผดพลาดแบบคงทระหวาง 2 วธ ถาจดทเขยนกระจายอยหางจากเสนตรงความสมพนธแสดงวามความผดพลาดแบบสมระหวาง 2 วธ ชนดความผดพลาดตางๆ ทตรวจสอบไดจากการศกษาเปรยบเทยบสรปแสดงไวในตารางท 6

การประเมนวธวเคราะห 10

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ตารางท 6 คาสถตทใชประเมนความผดพลาดชนดตางๆ

คาสถต ความผดพลาดแบบสม ความผดพลาดแบบคงท ความผดพลาดแบบสดสวน

Slope ประเมนไมได ประเมนไมได ประเมนได

จดตดบนแกน y ประเมนไมได ประเมนได ประเมนไมได

ความคาดเคลอนมาตรฐาน

ประเมนได ประเมนไมได ประเมนไมได

สมประสทธสหสมพนธ ประเมนได ประเมนไมได ประเมนไมได

ความผดพลาดแบบสมระหวาง 2 วธทเปรยบเทยบกน หมายถง คาตรวจวดจากวธหนงทไมขนกนอกวท

หนง สมประสทธสหสมพนธ และความคาดเคลอนมาตรฐาน (Standard error) ใชประมาณคาความผดพลาด

แบบสม โดยความคาดเคลอมาตรฐานชวยบอกการกระจายของจดทอยนอกเสนตรงความสมพนธ ซงคอคาเบยงเบนมาตรฐานของขอมลความแตกตางระหวาง 2 วธ คาความคาดเคลอนมาตรฐานอาจเปนคาบวกหรอลบกได ขนกบใชขอมลจากวธใดเปนตวตงในการคานวณคาความแตกตาง

คาสมประสทธสหสมพนธใชประเมนระดบความสมพนธระหวาง 2 วธ ไดดงน ถา r = 1.00 แสดงวามความสมพนธแบบสมบรณเชงบวก หรอ ถา r = -1.00 แสดงวามความสมพนธแบบสมบรณเชงลบ ถา r = 0.00 แสดงวาคาทง 2 วธไมมความสมพนธกนแบบเสนตรง ความผดพลาดแบบสดสวน หมายถง ความผดพลาดทคาตรวจจากวธหนงแตกตางจากวธอางองคดเปน

สดสวนคงทตามคาของวธอางอง ตวอยางเชน กรณ วธอางองวดได 100 และ 200 วธใหมวดได 110 และ 220 ความแตกตางคดเปน 10% เมอเทยบกบวธอางอง ความผดพลาดแบบสดสวนประมาณไดจากคา slope ดงน

ความผดพลาดแบบสดสวน = (slope – 1) x 100

11 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

ตวอยาง เชน slope ของ 2 วธทเปรยบเทยบกน คอ 0.98 ดงนน ความผดพลาดแบบสดสวนระหวาง 2 วธ เทากบ (0.98 – 1) x 100 = -2% ความผดพลาดแบบสดสวนระหวาง 2 วธ จะเกดในทศทางใดทศทางหนงเทานน สามารถปรบแกใหใกลเคยงกนไดโดยการปรบการเทยบกบสารมาตรฐาน (calibration adjusting)

ความผดพลาดแบบคงท (constant error) ระหวาง 2 วธวเคราะห: หมายถง ความผดพลาดทคาของวธ

ใหมมากกวาหรอนอยกวาคาของวธอางองแบบคงทในทกคาของวธอางอง เชน วธอางองวดได 100 และ 200 วธใหมวดได 130 และ 230 ความแตกตางเทากบ 30 ทงทระดบ 100 และ 200 ความผดพลาดแบบคงทประมาณคาไดจากคาจดตดบนแกน y ของสมการเสนตรงความสมพนธ เชน จดตดบนแกน y เทากบ 2 แสดงวาวธใหมมคามากกวาวธอางองเทากบ 2 ในทกความเขมขน ความแตกตางแบบคงทสามารถปรบแกไดดวยการปรบการวด blank

ความแตกตางแบบระบบ (Systemic error) เปนผลรวมของความแตกตางแบบสดสวนและความแตกตาง

แบบคงท ความแตกตางรวม (Total error) เปนผลรวมของความแตกตางแบบสมและแบบระบบ การศกษาเปรยบเทยบระหวางทใหมและวธอางองมเปาหมายเพอประเมนความแตกตางรวมระหวาง 2 วธ

และยอมรบวธใหมถาความแตกตางรวมไมมากกวาความคาดเคลอนทยอมรบไดของการตรวจวด (อาจประมาณคาความคาดเคลอนทยอมรบไดของการตรวจวดจาก 0.5 x คาเฉลยความแปรปรวนภายในของสาร) ขอจากดของการวเคราะหเสนตรงความสมพนธ (Limitations of Linear Regression)

เสนตรงความสมพนธระหวางคาตรวจวดจาก 2 วธในการศกษาเปรยบเทยบใชวเคราะหความแตกตางระหวาง 2 วธไดด มเงอนไขทควรคานงถงดงน

ขอมลทตรวจวดไดจากทง 2 วธควรอยในชวงไลเนยลตของวธวเคราะหนนๆ ขอมลทใชวเคราะหควรมคาครอบคลมชวงไลเนยลต ถาแบงชวงไลเนยลตเปนคาสง คาตา และคาชวงกลาง ขอมลทใชศกษาควรอยชวงตาและสงอยางละ 10 คา และอยในชวงกลาง 20 คา ในอดมคตของการวเคราะหดวยสมการเสนตรงความสมพนธ คาสงสดของขอมลควรมากเปน 3 เทาของคาตาสด จงจะทาใหการวเคราะหมความนาเชอถอ ดงนน วธการวเคราะหทมชวงการวเคราะหแคบ จงไมเหมาะทจะใชสมการเสนตรงความสมพนธในการวเคราะหผลการศกษาเปรยบเทยบ

การประเมนวธวเคราะห 12

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ขอมล 40 คาทใชวเคราะหดวยสมการสมการตรงความสมพนธ ตองไมมคาทออกนอกชวงของเสนตรงมากๆ ระดบตาสดของการวเคราะห (Lower Limit of detection: LLD)

หมายถง ระดบตาสดของสารทเชอถอไดในการวธวเคราะหดวยวธใด ในทางปฏบตคานหมายถงคาตาสดของสารทมความแตกตางจาก Blank ดงนน Blank และความไวของวธวเคราะหจงเปนตวแปรทกาหนดคาตาสดของการวเคราะห การหาคาตาสดของการวเคราะห จงทาไดโดยการวเคราะห blank ซา 20 ครงในการตรวจครงเดยว แลวนามาคานวณคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐาน และประมาณคาตาสดของการวเคราะหจาก คาเฉลย + 3 เทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน ซงคานมโอกาสผดพลาดเพยง 7% ถาใชคาเฉลย + 2 เทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน จะมโอกาสผดพลาด 16% ผลการวเคราะหทตากวาคาตาสดของการวเคราะหควรรายงานผลวา “ตากวาคาตาสดของการวเคราะห (less than the LLD)”

Carryover

ความคาดเคลอนจากผลกระทบของสารวเคราะหในตวอยางทมความเขมขนมากตอผลการวเคราะหในตวอยางถดไปทความเขมขนนอย มกเปนปญหาทอาจเกดขนไดในกรณการวเคราะหสารดวยเครองวเคราะหอตโนมต และมความสาคญทควรศกษาและหาวธปองกนในกรณวเคราะหปรมาณ HCG, TSH, Anti-HIV และ hepatitis viruses

การศกษา Carryover สามารถศกษาไดโดยใชตวอยางศกษา 2 ตวอยาง ตวอยางหนงมความเขมขนสง เชน ตวอยางจากหญงตงครรภในระยะท 3 (HCG ระดบสง) ในทนขอเรยกวา ตวอยางคาสง และตวอยางจากหญงไมตงครรภ (พบ HCG ในระดบตา) ในทนขอเรยกวา ตวอยางคาตา นาตวอยางคาตาวางไว ณ ลาดบท 1 และ 3 ของการวเคราะห และนาตวอยางคาสงวางไวลาดบท 2 ของการวเคราะห ทงนเพอศกษาผลกระทบหลงการวเคราะหตวอยางลาดบท 2 ไปสตวอยางลาดบท 3 หรอไม carryover คานวณไดจากสตร

Carryover = 1001Sample

)1Sample3Sample(×

−

Sample1 ระดบความเขมขนของตวอยางคาตาทตรวจวดลาดบท 1 Sample3 ระดบความเขมขนของตวอยางคาตาทตรวจวดลาดบท 3

13 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

การศกษาเพอกาหนดคาอางอง (Reference Ranges) คาอางอง หมายถง ชวงคาทตรวจพบไดในบคคลทมสขภาพดไมเปนโรคหรอพยาธสภาพผดปกต คาอางอง

สารของวธวเคราะหทเหมอนกนหรอใชเครองวเคราะหอตโนมตแบบเดยวกนอาจแตกตางกนไดในระหวางหองปฏบตการหรอระหวางเขตพนททางภมศาสตร ดวยเหตผลตอไปน

สภาพแวดลอมในขณะปฏบตงานตางกน เกณฑกาหนดในการเลอกตวอยางคนสขภาพดมาศกษาตางกน เขตพนททางภมศาสตรมความแตกตางกนในเรอง อณหภม ความดนอากาศ ความชน การเกบตวอยางตรวจและการตรยมตวอยางอาจแตกตางกน ดวยเหตผลดงกลาวคาอางองของหองปฏบตการควรไดรบการศกษาและกาหนดเพอใชสาหรบ

หองปฏบตการ เมอนาวธใหมมาใชหรอวธทใชมการเปลยนแปลงวธวเคราะห ในการศกษา NCCLS แนะนาใหใชตวอยางศกษาประมาณ 120 ตวอยาง กเพยงพอ ในขณะทองคการอนๆ แนะนาใหใช 200 ตวอยางเพอในแนใจสาหรบการวเคราะหเพอกาหนด

คาอางองสาหรบสารเคมบางชนดอาจตองศกษาเพอกาหนดคาอางองในกลมตางๆ เชน คาอางองของการตรวจวดฮโมโกลบน ควรกาหนดแยกตามเพศ และกลมอาย คาอางองของ cortisol ควรกาหนดแยกตามชวงเวลาของวนในการเกบตวอยาง ซงการศกษาเพอกาหนดคาอางองในแตละกลมควรมตวอยางจานวน 120 ตวอยาง

ในการศกษาเพอกาหนดคาอางอง ปจจยตางๆ กอนการวเคราะหทอาจมผลตอผลการตรวจอาจตองควบคมใหดเพอใหไดคาอางองทถกตอง ตวอยางปจจยกอนการวเคราะหทควรควบคมไดแก เวลาในขณะเกบตวอยางศกษา, การควบคม อาหาร นาและการดมแอลกอฮอลในชวง 24 ชวโมงกอนเกบตวอยางศกษา, ตาแหนงทเจาะเลอด ระยะเวลาการรดแขนกอนเจาะเลอด ชนดของหลอดเกบเลอด ซงปจจยเหลานควรเหมอนกบการปฏบตงานจรงในงานประวน

ในการวเคราะหเพอกาหนดคาอางองสามารถใชการวเคราะหทางสถตแบบ Parametric หรอ non-parametric ขนกบธรรมชาตของขอมลทได กรณขอมลมการกระจายตวแบบปกต คาอางองสามารถกาหนดไดจากคาเฉลยของกลมตวอยางและคาเบยงเบนมาตรฐาน โดยชวงของคาอางองคานวณไดจาก คาเฉลย ± 2 เทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน กรณขอมลกระจายตวแบบไมปกตใชวธวเคราะหแบบ non-parametric โดยชวงของคาอางองคอคาขอมลทอยลาดบทเปอรเซนตไทตท 2.5 และ 97.5 กรณขอมลศกษาม 102 ขอมล คาอางองจะเปนขอมลทอยลาดบท 120 x 0.025 = 3 และ 120 x 0.975 = 117 เมอนาขอมลทงหมดเรยงลาดบตามคาจากนอยไปหามาก

การประเมนวธวเคราะห 14

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

การศกษาเพอตรวจสอบคาอางอง (Verification of a Reference Interval) การศกษาเพอกาหนดคาอางองจาเปนตองใชตวอยางในการศกษาจานวนมาก ซงยากในทางปฏบตสาหรบ

ในบางหองปฏบตการ นายาสาเรจรปทผลตขายจะมคาอางองสาหรบวธวธนนให หรอถาเลอกใชวธเดยวกบหองปฏบตการอนทไดทาการศกษาเพอกาหนดคาอางองไวแลว อาจศกษาเพอตรวจสอบคาอางองทไดกาหนดไวนน โดยใชตวอยางจากผมสขภาพเพศชายและหญงอยางละ 20 ตวอยาง รวมเปน 40 ตวอยางกได แลวเปรยบเทยบผลการศกษากบคาอางองทไดกาหนดไวนน ถารอยละ 95 ของขอมลทศกษาอยในชวงคาอางองทไดกาหนดไว กยอมรบคาอางองนนไวใชได ขอมลทศกษาควรกระจายครอบคลมตลอดชวงคาอางองทเปรยเทยบดวย ไมใชกระจกอยชวงใดชวงหนงของคาอางอง ความถของการศกษาประเมนวธการวเคราะห (Periodic Reevaluation)

ตามเกณฑของ CLIA 88 การศกษาไลเนยลตของวธวเคราะหจาเปนตองศกษาเมอเรมนาวธนนมาใช และตามเกณฑของ CAP การศกษาไลเนยลตของวธนอกจากจะตองศกษาเมอเรมนาวธมาใชแลว ยงตองศกษาเพอตรวจสอบชวงไลเนยลตของวธอกทกครงป หรอผลการ calibrate วธออกนอกชวงทจะยอมรบได สรปในรอบ 6 เดอนวธวเคราะหควรไดรบการปรบเทยบกบคามาตรฐาน (calibration) หรอควรทาเมอมการเปลยนชนสวนทสาคญของเครองวเคราะห หรอมการซอมแซมเครองวเคราะห หรอผลตรวจตวอยางควบคมแสดงความผดพลาดแบบระบบทออกนอกชวงทจะยอมรบไดและไมสามารถแกไขได การตรวจสอบการปรบเทยบกบคามาตรฐานทาไดโดยการตรวจวเคราะหสารมาตรฐานทมคาตาสด คาสงสด และคาชวงกลางของการวเคราะห หรออาจใชตวอยางททราบคาความเขมขนในชวงทอางถง เชน ตวอยางควบคม หรอตวอยางจากผปวย หรอตวอยางทเตรยมขนเองกได การตรวจสอบการปรบเทยบกบคามาตรฐานนมเปาหมายเพอยนยนวาวธทใชยงมชวงการวเคราะหทเชอไดเหมอนเดม เปนการตรวจสอบไลเนยลตในขณะการปรบเทยบกบคามาตรฐาน ผลการตรวจสอบควรอยในชวงทยอมรบไดของตวอยางทใชศกษา การเปลยนชดของนายาวเคราะหอาจไมจาเปนตองตรวจสอบการปรบเทยบกบคามาตรฐาน ถาไดมการพสจนใหเหนแลววาการเปลยนชดนายาวเคราะหไมมผลตอชวงการวเคราะห

ตามเกณฑของ CLIA 88 ตองการผลการศกษาชวงทวเคราะหไดของวธวเคราะหเมอเรมตนนาวธมาใช แตเกณฑของ CAP ตองมผลการศกษาทกรอบ 6 เดอน การทาใหไดตามเกณฑมาตรฐานอาจทาไดโดยการศกษาไลเนยลต การศกษาเปรยบผลการวเคราะหตวอยางททราบคากบผลการวเคราะห การตรวจวเคราะหซา 20 ครงของสารมาตรฐานคาสญหรอคาตาสดของการวเคราะห และการศกษารคอเวอรของสารมาตรฐานคาตา คากลางและคาสง

15 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

การศกษาเปรยบเทยบผลการตรวจของเครองวเคราะห

หองปฏบตการทมเครองวเคราะห 2 เครอง ถาใชวธการวเคราะหทตางกนตองศกษาประเมนประสทธภาพการวเคราะหของทง 2 เครอง ถานาเครองวเคราะหรนเดยวกบทเคยมผลการประเมนแลวมาใช ควรศกษาประเมนประสทธภาพเครอง โดย

1) วเคราะหผลการตรวจตวอยางซา 20 ครงในชดการวเคราะห เพอเปรยบเทยบคาเบยงเบนมาตรฐานของผลตรวจซากบคาเบยงเบนมาตรฐานของเครองทเคยศกษาไว ความเขมขนของตวอยางศกษาควรอยชวงกลางของชวงการวเคราะหของวธ หรออยชวงคาใชงานทางการแพทย คาเบยงเบนมาตรฐานทไดไมควรตางจากเครองแรก มากเกนกวารอยละ 10

2) วเคราะหเปรยบเทยบผลการวเคราะหระหวาง 2 เครอง โดยใชตวอยาง 20 ตวอยางทมคาครอบคลมตลอดชวงการวเคราะห ผลการวเคราะหควรไดคาสมประสทธสหสมพนธมากกวา 0.92

กรณทม 2 เครองทเปนรนเดยวกนและผานการประเมนประสทธภาพแลว เมอมการซอมบารงเครองหนงหรอมการเคลอนยายทตงของเครองหนง กใหประเมนประสทธภาพของเครองทซอมบารงหรอเคลอนยายทตงในทานองเดยวกน

16 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

Diagnostic Performance of Analytical method สมบตของวธตรวจวดทหองปฏบตการชนสตรสาธารสขเลอกใช นอกจากจะเปนวธทมความผดพลาดนอย

หรออยในเกณฑทยอมรบไดแลว ตองมสมบตทใชวนจฉยโรคไดถกตอง การวนจฉยโรคจากผลตรวจจาเปนตองเปรยบเทยบผลตรวจกบเกณฑการวนจฉย ซงเรยกวา Cut-off level เชน การใชระดบนาตาลกลโคสมาวนจฉยโรคเบาหวานมเกณฑ คอ ถาผลตรวจไดมากกวาหรอเทากบ 126 มก.% จะวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน หรอเรยกวา ผลบวก (positive result) ถาผลตรวจได นอยกวา 126 มก.% จะวนจฉยวาไมเปนโรคเบาหวาน หรอเรยกวา ผลลบ (negative result) จากตวอยาง cut-off level คอ 126 มก.%

การประเมนวาผลตรวจสารใดใชวนจฉยโรคไดดหรอไม ตองทาการศกษาโดยตรวจวดสารนนในกลมคนทเปนโรคและไมเปนโรค แลววเคราะหผลการวนจฉยโรคดวยผลตรวจนน โดยนบความถของการใชผลตรวจไปวนจฉยโรคลงในตาราง 2x2 ดงน

ตารางท 3 ตาราง 2x2 พยาธสภาพ

เปนโรค ไมเปนโรค รวม

ผลตรวจ เปน บวก TP FP TP+FP

ผลตรวจ เปน ลบ FN TN FN+TN รวม TP+FN FP+TN N = TP+FP+FN+TN

TP = จานวนผลบวกจรง (true positive), FP = จานวนผลบวกปลอม (false positive) TN = จานวนผลลบจรง (true negative), FN =จานวนผลลบปลอม (false negative) N = จานวนผลตรวจทงหมด

จากขอมลในตาราง 2x2 นามาคานวณคาดชนตางๆ ทใชประเมนสมบตในการวนจฉยโรค ไดแก 1. ความไว (Sensitivity) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยวาเปนโรคจรงของผลตรวจในกลมทเปนโรค

ทงหมด (จานวนผลบวกจรงตอจานวนทเปนโรคทงหมด) คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน TP TP

ความไว = TP+FN

หรอ %ความไว = TP+FN

X 100

2. ความจาเพาะ (Specificity) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยวาไมเปนโรคจรงของผลตรวจในกลมทไมเปนโรค (จานวนผลลบจรงตอจานวนทไมเปนโรคทงหมด) คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน

TN TN ความจาเพาะ =

TN+FP หรอ %ความจาเพาะ =

TN+FP X 100

17 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

3. คาทานายผล (Predictive value) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยเปนจรงของผลตรวจ ซงมทงคาทานายผลบวกและลบ ดงน

3.1 คาทานายผลบวก (positive predictive value) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยวาเปนโรคจรงของผลตรวจในกลมผลตรวจเปนบวก (จานวนผลบวกจรงตอจานวนผลบวกทงหมด) คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน

TP TP คาทานายผลบวก =

TP+FP หรอ %คาทานายผลบวก =

TP+FP X 100

3.2 คาทานายผลลบ (negative predictive value) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยวาไมเปนโรคจรงของผลตรวจในกลมผลตรวจเปนลบ (จานวนผลลบจรงตอจานวนผลลบทงหมด) คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน

TN TN คาทานายผลลบ =

TN+FN หรอ %คาทานายผลลบ =

TN+FN X 100

4. ประสทธภาพ (Efficiency) หมายถง คาสดสวนของการวนจฉยไดถกตองของการตรวจทงหมด (ผลรวมจานวนผลบวกจรงและผลลบจรงตอจานวนผลตรวจทงหมด) คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน

TP+TN TP+TN ประสทธภาพ =

N หรอ %ประสทธภาพ =

N X 100

5. ความชก (Prevalence) หมายถง คาสดสวนจานวนทเปนโรคทงหมดตอจานวนตวอย างทงหมดทศกษา คานวณเปนคาสดสวนหรอเปอรเซนตไดดงน

TP+FN TP+FN ความชก =

N หรอ %ความชก =

N X 100

ในอดมคตผลการตรวจทใชวนจฉยโรคไดดจะมคาความไวและความจาเพาะเทากบ 100% นนคอไมม

ผลบวกปลอมและไมมผลลบปลอม การกระจายของคาผลตรวจในกลมทเปนโรคและไมเปนโรคจะแยกกนชดเจนดงรปท 1(ก) แตความเปนจรงการกระจายของคาผลตรวจในกลมทเปนโรคและไมเปนโรคไมแยกกนชดเจนดงรปท 1(ข) จงทาใหคาความไวและความจาเพาะไมเทากบ 100% เพราะมผลตรวจชวงหนงทพบไดทงกลมทเปนโรคและไมเปนโรค จงอาจทาใหพบผลบวกปลอมและผลลบปลอมของผลการตรวจได กรณทการกระจายของคาผลตรวจในกลมทเปนโรคและไมเปนโรคไมแยกกนชดเจน การกาหนดคา cut-off ณ ตาแหนงตางๆ ดงรปท 1(ข) จะมผลกบคาความไวและคาความจาเพาะของผลตรวจดงน

การประเมนวธวเคราะห 18

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

รปท 1 การกระจายของผลการตรวจในคนเปนโรคและไมเปนโรค

กรณกาหนด Cut-off ณ จด A (รปท 1ค) ซงเปนจดทจะไมพบผลลบปลอม จะทาใหคาความไวเปน

100% แตมโอกาสพบผลบวกปลอมมาก ทาใหคาความจาเพาะตา กรณกาหนด Cut-off ณ จด C หรอ D (รปท 1ง) ซงเปนจดทจะไมพบผลบวกปลอม จะทาใหคา

ความจาเพาะเปน 100% แตมโอกาสพบผลลบปลอมมาก ทาใหคาความไวตา กรณกาหนด Cut-off ณ จด B (รปท 1จ) ซงเปนจดกงกลางของการซอนทบกนของการกระจายคาผล

ตรวจในคนทเปนโรคและไมเปนโรค ณ จดนมโอกาสพบทงผลบวกปลอมและผลลบปลอม คาความไวและความจาเพาะของการตรวจมคาสง

19 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

วธตรวจเพอใชวนจฉยโรคจาเปนตองมความไวสง ความจาเพาะสง และมประสทธภาพสง ในความเปนจรงแลวไมสามารถทจะหาวธตรวจวดทดเยยมเชนนนได ดงนน เกณฑในการเลอกวธตรวจวดจงขนอยกบความเหมาะสมทจะนาไปใชงาน โดยพจารณาวาจะใหความสาคญกบดชนตวใดเปนอนดบแรก วธตรวจวดทมความไวสง เหมาะสาหรบจะเลอกใชในกรณทโรคนนตองรกษาใหทนการ เรงดวนและการเกดผลบวกเทจไมมผลกระทบทางจตใจและเศรษฐกจตอผปวยมากนก เชน ไฮโปไธรอยดซม หรอ โรคตดเชอทรกษาใหหายได เปนตน หรอใชเปนการตรวจเบองตน (screening test)

วธตรวจวดทมความจาเพาะสง เหมาะสาหรบใชวนจฉยโรคทไมสามารถรกษาใหหายขาดไดและไมสามารถใหเกดผลบวกเทจได เพราะจะมผลทางจตใจและเศรษฐกจตอผปวยอยางมาก เชน โรคมะเรง โรครมาตซม เปนตน หรอใชเปนการตรวจยนยนผล (confirm test)

วธตรวจวดทมประสทธภาพสง เหมาะสาหรบใชวนจฉยโรคทรกษาใหหายได และการเกดผลบวกเทจและผลลบเทจมผลดหรอผลเสยเทาๆ กน ซงอาจจะเกดผลกระทบตามมาทหลงได เชน โรคกลามเนอหวใจตายอยางเฉยบพลน โรคเบาหวาน โรคมะเรงเมดเลอดขาว เปนตน

วธตรวจวดทมคาทานายผลบวกสงเหมาะสาหรบใชในกรณทการเกดผลบวกเทจกอใหเกดอนตรายรายแรงตอผปวย เชน การวนจฉยผดพลาดวาผปวยเปนมะเรงปอดทาใหตองมการผาตดเนอปอดทงหรอใหการรกษาโดยการฉายรงสแกผปวย ซงอาจจะกอใหเกดผลเสยตามมาได

การประเมนวธวเคราะห 20

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

ภาคผนวก ก หองปฏบตการวเคราะหมเปาหมายอยางหนงคอตองการใหวธวเคราะหมความแมนยา โดยคาความ

แปรปรวนของวธวเคราะหไมควรเกนกวาครงหนงของคาเฉลยความแปรปรวนภายใน (Intra-individual

variation) ของสารในรางกาย คานเปนคาเฉลยความแปรปรวนของสารในรางกายของคนในชวงเวลาตางๆ

ตารางท คาเฉลยความแปรปรวนภายในของสารชวโมเลกลในรางกาย สารชวโมเลกล เปอรเซนตความแปรปรวน

(%) สารชวโมเลกล เปอรเซนตความแปรปรวน (%)

ALT 23.0 FSH 2.9 (เพศชาย) 31 (เพศหญง)

Albumin 3.0 GGT 14.5 Aldosterone 29.0 Glucose 8 ALP 8.0 Glucose, fasting 4.5 Amylase 10.5 17-OH progesteron 10 (เพศชาย)

20 (เพศหญง) Anion Gap 9.5 IgA, G, M 5 ACE 12.5 Insulin 15 Apolipo A1 6.5 Iron 20 Apolip B 7.5 LD 13 AST 8.2 Lipase 14 Bicarbonate 5.6 Magnesium 3 Bilirubin, T 18.0 Osmolality 1 Bilirubin, D 26 Phosphate 7 CA-125 25 Potassium 1.1 Calcium 3.0 Prolactin 7 (เพศชาย)

41 (เพศหญง) CEA 11.5 PSA 18 Chloride 1.2 Proteins, total 3 Cholesterol, T 6.0 Sodium 0.8 Cholesterol, HDL 7.0 Testosterone 8 (เพศชาย)

8 (เพศหญง) Cholinesterase, s 5.4 TSH 20 Cortisol 15 T4, total 7 CK, total 32 T4, free 6 Creatinine 5 Transferrin 2.3 DHEA-S 1.2 (เพศชาย)

5.6 (เพศหญง) Triglycerides 22

Estradiol 22 (เพศชาย) 61 (เพศหญง)

T3, total 8.5

Ferritin 10 Uric acid 8.6 Fructosamine 4.6 Urea 10 From: http://www.clinlabnavigator.com/methodeval/appendixa.html

21 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

ภาคผนวก ข ในป ค.ศ. 1988 Clinical Laboratory Improvement Amendments (CLIA) ไดประกาศคาความ

ผดพลาดทยอมรบ (CLIA Allowable Error) ไดของการวเคราะหปรมาณสารทใชทางการแพทย เพอใชเปนเกณฑในการประเมนคณภาพผลการวเคราะหของหองปฏบตการวเคราะหทางการแพทย และหองปฏบตการตางๆ กไดใชเปนเปาหมายในการพฒนาวธการวเคราะหใหมคณภาพเดยวกน เกณฑความผดพลาดของสารบางตวอาจแตกตางกบเกณฑความผดพลาดทยอมรบไดทางการแพทย (Medically Allowable Error) รายละเอยดแสดงในตารางขางลาง From: http://www.clinlabnavigator.com/methodeval/appendixb.html

Routine Chemistry CLIA Acceptable Performance

Medical Decision Level

CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

Albumin ± 10 % 3.5 g/dL 0.35 g/dL 0.24 g/dL Bilirubin ± 20 % or 1.0 mg/dL 0.40 mg/dL 0.54 mg/dL ± 0.4 mg/dL 20 mg/dL 4.0 mg/dL 10.8 mg/dL Calcium ± 1.0 mg/dL 7.0 mg/dL 1.00 mg/dL 0.37 mg/dL 10.8 mg/dL 1.00 mg/dL 0.48 mg/dL 13.0 mg/dL 1.00 mg/dL 0.57 mg/dL Chloride ± 5 % 90 meq/L 4.5 meq/L 2.97 meq/L 110 meq/L 5.5 meq/L 3.63 meq/L Cholesterol ± 10 % 200 mg/dL 20.0 mg/dL 29.8 mg/dL Creatinine ± 0.3 mg/dL

or 1.0 mg/dL 0.30 mg/dL 0.11 mg/dL

± 15 % 3.0 mg/dL 0.45 mg/dL 0.36 mg/dL Glucose ± 6 mg/dL

or 50 mg/dL 6.0 mg/dL 5.35 mg/dL

± 10 % 120 mg/dL 12.0 mg/dL 12.7 mg/dL 200 mg/dL 20.0 mg/dL 21.4 mg/dL Iron ± 20 % 150 mg/dL 30.0 mg/dL 109.4 mg/dL Magnesium ± 25 % 2.0 mg/dL 0.50 mg/dL 0.11 mg/dL Phosphate 4.5 mg/dL 0.86 mg/dL Potassium ± 0.5 meq/L 3.0 meq/L 0.50 meq/L 0.33 meq/L 6.0 meq/L 0.50 meq/L 0.66 meq/L Protein, total ± 10 % 7.0 g/dL 0.70 g/dL 0.51 g/dL Sodium ± 4 meq/L 130 meq/L 4.0 meq/L 1.78 meq/L 150 meq/L 4.0 meq/L 2.06 meq/L Triglycerides ± 25 % 160 mg/dL 40.0 mg/dL 97.0 mg/dL Urea nitrogen ± 2 mg/dL

or 27 mg/dL 2.4 mg/dL 8.2 mg/dL

± 9 % Uric acid ± 17 % 6.0 mg/dL 1.0 mg/dL 1.25 mg/dL

การประเมนวธวเคราะห 22

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

Enzymes CLIA Acceptable Performance

Medical Decision Level

CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

Acid phosphatase 2 U/L 0.40 U/L ALP ± 30 % 150 U/L 45 U/L 30.0 U/L ALT ± 20 % 50 U/L 10 U/L 34.0 U/L Amylase ± 30 % 100 U/L 30 U/L 21.3 U/L AST ± 20 % 30 U/L 6 U/L 10.7 U/L 70 U/L 14 U/L 24.3 U/L CK ± 30 % 200 U/L 60 U/L 200.0 U/L GGT 100 U/L U/L 51.4 U/L LD ± 20 % 250 U/L 50 U/L 50.0 U/L

Homones CLIA Acceptable Performance

Medical Decision Level

CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

FSH 10 U/L 1.3 U/L 95 U/L 12.5 U/L hCG ± 3 SD 25 U/L 3 SD LH 6 U/L 1.9 U/L 55 U/L 18.0 U/L Prolactin 15 ug/L 4.0 ug/L 200 ug/L 58.0 ug/L Testosterone 90 ng/dL 20.5 ng/L 1000 ng/dL 226.0 ng/L Free T4 ± 3 SD 2.3 ng/dL 3 SD 0.4 ng/dL T3 Uptake ± 3 SD 25 % 3 SD 0.0 % T3 ± 3 SD 100 ng/dL 3 SD 21.5 ng/dL 200 ng/dL 3 SD 43.0 ng/dL TSH ± 3 SD 0.3 mIU/L 3 SD 0.1 mIU/L 5.0 mIU/L 3 SD 2.0 mIU/L Thyroxine ± 1 ug/dL or ± 20 % 3 ug/dL 1.0 ug/dL 0.5 ug/dL 13 ug/dL 2.6 ug/dL 2.3 ug/dL

Toxicology CLIA Acceptable Performance

Medical Decision Level

CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

Alcohol, blood ± 25 % 0.10 g/dL 0.025 g/dL Blood lead ± 4 ug/dL or 10 ug/dL 4.0 ug/dL ± 10 % 40 ug/dL 4.0 ug/dL Carbamazepine ± 25 % 8 mg/dL 2.0 mg/dL 2.2 mg/dL 12 mg/dL 3.0 mg/dL 3.5 mg/dL Digoxin ± 0.2 ng/mL

or 0.8 ug/L 0.2 ug/L 0.2 ug/L

± 20 % 2.0 ug/L 0.4 ug/L 0.5 ug/L Ethosuximide ± 20 % 40 mg/L 8.0 mg/L 8.0 mg/L

23 ก���� ������������� "#

��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554 �������� ก������ ก!�

Toxicology CLIA Acceptable Performance

Medical Decision Level

CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

100 mg/L 20.0 mg/L 20.0 mg/L Gentamicin ± 25 % 10 mg/L 2.5 mg/L Lithium 0.3 mmol/L

or 0.5 mmol/L 0.3 mmol/L 0.2 mmol/L

± 20 % 1.5 mmol/L 0.3 mmol/L 0.7 mmol/L Phenobarbital ± 20 % 15 mg/L 3.0 mg/L 5.2 mg/L 40 mg/L 8.0 mg/L 14.4 mg/L Phenytoin ± 25 % 10 mg/L 2.5 mg/L 3.2 mg/L 20 mg/L 5.0 mg/L 6.0 mg/L Primidone ± 25 % 5 mg/L 1.2 mg/L 2.2 mg/L 12 mg/L 3.0 mg/L 5.4 mg/L Procainamide ± 25 % 4 mg/L 1.0 mg/L 20 mg/L 5.0 mg/L Quinidine ± 25 % 7 mg/L 1.8 mg/L Theophylline ± 25 % 10 mg/L 2.5 mg/L 3.3 mg/L 20 mg/L 5.0 mg/L 6.6 mg/L Valproic acid ± 25 % 100 mg/L 25 mg/L 30.0 mg/L

Immunology CLIA Acceptable

Performance Medical Decision

Level CLIA Allowable Error

Medically Allowable Error

Alpha -1 antitrypsin ± 3 SD 3 SD AFP ± 3 SD 3 SD ANA ± 2 titers or P/N 2 titers or P/N ASO ± 2 titers or P/N 2 titers or P/N Anti-HIV Reactive/Nonreactive 5 ng/mL Reactive/Nonreactive 1.7 ng/mL CEA C3 ± 3 SD 3 SD C4 ± 3 SD 3 SD HBsAg Reactive/Nonreactive anti-HBc Reactive/Nonreactive Reactive/Nonreactive IgA ± 3 SD 500 mg/dL 3 SD 107 mg/dL IgE ± 3 SD 200 IU/mL 3 SD IgG ± 25 % 2000 mg/dL 3 SD 252 mg/dL IgM ± 3 SD 300 mg/dL 3 SD 66 mg/dL Infectious mono ± 2 titers or P/N 2 titers or P/N Rheumatoid factor ± 2 titers or P/N 2 titers or P/N Rubella ± 2 titers or P/N 2 titers or P/N or

Immune/nonimmune

Transferrin 375 mg/dL 44.6 mg/dL

การประเมนวธวเคราะห 24

�������� ก������ ก!� ��ก��������� ���������ก ��ก����ก�� 2554

Hematology CLIA Acceptable

Performance Medical Decision

Level CLIA Allowable

Error Medically Allowable

Error Hemoglobin ± 7 % 16 g/dL 1.12 g/dL 1.00 g/dL Hematocrit ± 6 % 50 % 3.00 % 3.20 % RBC ± 6 % 5.5x106 cells /uL 0.33x106 cells /uL 0.55x106 cells /uL Platelet count ± 25 % 500,000 cells /uL 125,000 102,000 MCV 100 fl 5.10 fl MCH 33 pg 1.25 pg MCHC 37 % 1.10 % WBC ± 15 % 11,400 cells /uL 1700 cells /uL 2950 cells /uL Neutrophils ± 3 SD 8300 cells/uL 3 SD 2200 cells /uL Lymphocytes ± 3 SD 3600 cells/uL 3 SD 975 cells Monocytes ± 3 SD 99 cells/uL 3 SD 297 cells /uL Granulocytes ± 3 SD 500 cells/uL 3 SD 250 cells /uL Fibrinogen ± 20 % 400 mg/dL 80 mg/dL Protime ± 15 % 15 sec 2.25 sec APTT ± 15 % 35 sec 5.25 sec