71

CHNG 2C CH T GI: NH GI RI RO V GII PHP TH CH

DN NHP

Trong giai on 2011-2013, t gi tng i n nh v gp

phn ng k vo n nh kinh t v m. Tuy nhin, vic gi t gi

c nh mt thi gian di ang t ra mt s vn nh: (i) gi tr

thc ca VND ang tng ln liu c nh hng n nng lc cnh

tranh ca hng xut khu Vit Nam, trong iu kin d tr ngoi hi

ang gia tng, liu c nn iu chnh t gi? (ii) t gi n nh nhng

nhng giai on nht nh t gi vn b y ln, liu c ch hin

thi c th hn ch nhng hnh vi khng? (iii) trong nm 2014

v nhng nm tip sau, gi USD trn th trng th gii vn xu th

gim gi, iu ny nh hng th no n c ch iu hnh t gi?

(iv) trong bi cnh hi nhp kinh t ang ngy cng su rng, nhng

cam kt m ca ti khon vn ang dn n gn th mi lin h gia

iu hnh t gi v chnh sch tin t t NHNN vo s la chn

nh th no gia n nh t gi v s c lp ca chnh sch tin t?

Chng ny s nghin cu nhng vn trn ca c ch iu hnh

t gi v xut cc gii php th ch hp l cho iu hnh t gi

trong ngn v trung hn.

c im c ch iu hnh t gi ti Vit Nam

Ti Vit Nam, chnh sch t gi c th coi l mt thnh phn

trong chnh sch tin t, bao gm vic la chn ch t gi, cc cng

c can thip v iu tit t gi (nh mua bn ngoi hi, iu chnh li

sut, xc lp bin dao ng t gi, ph gi/nng gi ng ni t, s

72

dng qu d tr ngoi hi v.v) tc ng n cung cu ngoi t trn th trng ngoi hi v t c mc tiu ca chnh sch tin t l kim sot lm pht v n nh sc mua ca ng tin; khuyn khch xut khu, hn ch nhp khu v gp phn vo tng trng kinh t.

Bng 1 tng kt li c ch iu hnh t gi Vit Nam p dng k t 1989 ti nay, theo h thng phn loi ca Qu Tin t Quc t (IMF). Theo , thng 3/1989, Vit Nam chnh thc p dng c ch neo t gi vi bin c iu chnh, t gi chnh thc c iu chnh da trn cc tn hiu lm pht, li sut, cn cn thanh ton; t gi th trng t do, t gi ngn hng thng mi c php dao ng trong gii hn 5% t gi chnh thc. Trong giai on 1990-1991, t gi chnh thc thng xuyn thp hn t gi t do v gii quyt vn ny, th trng ngoi hi chnh thc c thnh lp vo nm 1991 bao gm 2 sn giao dch ngoi hi H Ni v TP. H Ch Minh. T gi chnh thc c xc nh da trn t gi u thu ti 2 sn, t gi ngn hng thng mi ch c php dao ng khng qu 0,5% so vi t gi chnh thc.

Bng 2.1.C ch t gi ca Vit Nam giai on 1989-2013

Thi gian C ch p dng c im ch t gi thc t (de facto)

Trc 1989 C ch nhiu t gi- Ba t gi chnh thc.- T gi th trng t do tn ti song song vi cc t gi ca nh nc.

1989-1990Neo t gi vi bin c iu chnh (crawling bands)

- T gi chnh thc (OER) c thng nht.- OER c NHNN iu chnh da trn cc tn hiu lm pht, li sut, cn cn thanh ton v t gi th trng t do.- Cc ngn hng thng mi c php thit lp t gi giao dch trong bin +/-5%.- Vic s dng ngoi t c kim sot cht ch.

1991-1993

Neo t gi trong bin (pegged exchange rate within horizontal bands)

- Kim sot vic s dng ngoi t cht ch hn; hn ch mang tin ra khi bin gii.- Thnh lp qu d tr ngoi t chnh thc n nh t gi.- Thnh lp 2 sn giao dch ngoi t TP. HCM v H Ni.- OER c hnh thnh da trn cc t gi u thu ti hai sn; NHNN can thip mnh vo giao dch trn hai sn.- T gi ti cc ngn hng thng mi dao ng thp hn 0,5% OER cng b.

73

1994-1996

C ch t gi neo c nh (conventional fixed peg arrangement)

- Th trng ngoi hi lin ngn hng c hnh thnh thay th cho 2 sn giao dch t gi; NHNN tip tc can thip mnh vo giao dch trn th trng ny.- OER c hnh thnh v cng b da trn t gi lin ngn hng.- T gi ti cc NHTM dao ng trong bin +/-0,5% OER cng b. n cui 1996, bin c ni rng t thp hn +/-0,5% ln +/-1% (11/1996).- OER c gi n nh mc 11.100VND/USD.

1997-1998Neo t gi vi bin c iu chnh (crawling bands)

- Bin t gi ti cc ngn hng thng mi so vi OER c ni rng t +/-1% ln +/-5% (02/97)v t +/-5% ln +/-10% (13/10/97) v sau c iu chnh xung khng qu 7% (7/8/98).- OER c iu chnh ln 11.800VND/USD (16/02/98) v 12.998 VND/USD (07/08/98).

1999-2000

C ch t gi neo c nh (conventional fixed peg arrangement)

- OER cng b l t gi lin ngn hng trung bnh ngy lm vic hm trc (28/2/99) - Bin t gi ti cc ngn hng thng mi gim xung khng qu 0,1%.- OER c gi nnh mc 14.000VND/USD.

2001-2007C ch neo t gi c iu chnh (crawling peg)

- OER c iu chnh dn t mc 14.000VND/USD nm 2001 ln 16.100 VND/USD nm 2007.- Bin t gi ti cc NHTM c iu chnh ln mc +/-0,25% (t 1/7/02 n 31/12/06) v +/-0,5% nm 2007.

2008-2011Neo t gi vi bin c iu chnh (crawling bands)

- OER c iu chnh dn t mc khong 16.100VND/USD vo u nm 2008 ln 16.500 VND/USD (06/08 n 12/08), ln 17.000 VND/USD (01/09 n 11/09), ln 17.940 VND/USD (12/09 n 01/10), ln 18.544 VND/USD (t 02/10 n 08/2010), ln 18.932 VND/USD (t 08/10 n 02/11), v sau ln 20.693 (t 02/2011) v iu chnh tng dn n 20.828 vo cui nm 2012.- Bin t gi ti cc NHTM c iu chnh nhiu ln ln mc +/-0,75% (t 23/12/07 n 09/03/08), +/-1% (10/03/08 n 25/06/08), +/-2% (26/05/08 n 05/11/08), +/-3% (06/11/08 n 23/03/09), +/-5% (24/03/09 n 25/11/09), v +/-3% (26/11/09 n 11/02/2011), v sau c thu hep xung +/-1% (t 11/02/2011).

2012 -2013

C ch t gi neo c nh (conventional fixed peg arrangement)

- OER gi nguyn 20.828 VND/USD t thng 1/2012 n 28/6/2013, tng ln 21.036 VND/USD- Bin giao dch c gi c nh +/-1%

Ngun: Tc gi cp nht t Nguyn Th Thu Hng, inh Tun Minh, T Trung Thnh, L Hng Giang v Phm Vn H (2010), v NHNN.

74

Th trng lin ngn hng c thnh lp vo thng 9/1994 thay th cho 2 sn giao dch ngoi hi, t gi chnh thc c NHNN quyt nh da trn t gi giao dch trn th trng ny. gia tng tnh linh hot ca t gi v vi mc ch nh gi thp tin ng cho mc tiu xut khu, bin dao ng ca t gi c ni lng t 0,5% ln 1% vo thng 11/1996, ln 5% vo thng 2/1997, 10% vo thng 10/1997 trc khi gim xung cn 7% vo thng 8/1998. Do nh hng bi nhng yu t ni ti ca nn kinh t nh lm pht, mt cn i cn cn thanh ton nn NHNN phi gim gi mnh tin ng 2 ln lin tip trong nm 1998 (thng 2 v thng 8) vi tng t l ph gi ln n 16,3%. n thng 2 nm 1999, t gi chnh thc cng b l t gi lin ngn hng trung bnh ngy lm vic hm trc, v t gi ca NHTM ch cn c php giao dch xung quanh 0,1% v sau vi nm c ni lng thm ln 0,25% vo thng 7/2002 v 0,5% vo nm 2007.

Sau khi Vit Nam gia nhp su hn vo kinh t ton cu vi vic chnh thc l thnh vin ca T chc Thng mi Th gii (WTO), chnh sch iu hnh t gi c nhng bin ng mnh so vi giai on trc. Dng vn vo nn kinh t gia tng t bin trong 2 nm 2007-2008 khin th trng ngoi hi tr nn d tha ngoi t quy m ln, VND tng gi v t gi NHTM lun nm sn di ca bin cho php. Tuy nhin, nhng tc ng t khng hong kinh t th gii khin lung u t gin tip vo Vit Nam o chiu t na cui nm 2008 cng vi sc p t lm pht, nhp siu gia tng, chnh lch ln gia gi vng trong nc v quc t, yu t tm l lo ngi v kh nng ph gi khin VND mt gi danh ngha, chnh lch t gi chnh thc v t do tng vt, t gi NHTM lun cn trn bin cho php trong nm 2009. NHNN phi lin tc gia tng t gi chnh thc v ni lng bin giao dch cho php ln 0,75% (t 23/12/07 n 09/03/08), 1% (10/03/08 n 25/06/08),

2% (26/05/08 n 05/11/08), 3% (06/11/08 n 23/03/09) v 5%

(24/03/09 n 25/11/09). Vi sc p mnh m n VND, NHNN

75

buc phi chnh thc iu chnh 5,4% vo ngy 26/11/2009, t l

iu chnh cao nht trong mt ngy trong vng 10 nm.

Din bin t gi tip tc phc tp trong nm 2010 bt chp nhng

ln tng t gi chnh thc mc cao vo u nm v thng 8, hng

lot cc bin php hnh chnh nh gim t l d tr bt buc i vi

tin gi ngoi t, m rng i tng cho vay ngoi t, chm dt vic

giao dch vng trn cc ti khon nc ngoi ca cc NHTM v cc

t chc tn dng, ng ca cc sn vng v tng li sut. Mt s nguyn

nhn c bn ca tnh trng ni trn l do: (i) nhp siu vn mc cao;

(ii) tn dng ngoi t tng mnh trnh li sut tin ng tng cao

khin cu ngoi t tng cao khi cc khon vay ngoi t (thng l

ngn hn) n hn; (iii) bin ng trn th trng vng, chnh lch

gi vng trong nc v quc t tng cao dn n cc hot ng bun

lu vng v u c, gy sc p ln n th trng ngoi hi. Trc

nhng bt n kinh t v m cng thng, thng 2 nm 2011, Chnh ph

ra Ngh quyt 11/NQ-CP vi mc tiu n nh kinh t v m, kim

ch lm pht, theo , NHNN iu chnh tin VND mc cao nht

trong lch s (9,3%), ng thi gim bin xung cn 1%. T gi

n nh tr li, trong khi chnh lch t gi trn th trng t do v

th trng chnh thc gim mnh t cui thng 4/2011, NHNN

mua li c lng ngoi t ln v gia tng d tr ngoi hi (t thng

4 n thng 7/2011 mua vo c gn 7 t USD).

Hnh 2.1. Din bin t gi, 2012-2014

Ngun: Tng hp ca tc gi t nhiu ngun.

76

Tip ni din bin t na cui nm 2011, giai on 2012-2013 chng kin s n nh ca t gi, c trn th trng chnh thc v th trng t do. T gi bnh qun lin ngn hng c gi c nh mc 20.828 VND/USD trong sut mt thi gian di (t u nm 2012) trc khi c iu chnh nh ln 21.036 VND/USD t cui thng 6/2013, trong khi , bin giao dch gi nguyn mc 1% t u thng 2/2011. T gi chnh thc giao dch ti cc ngn hng thng mi kh n nh v nhn chung u nm trong bin cho php. Ti nhiu thi im, t gi giao dch ti ngn hng thp hn kh nhiu so vi bin cho php, d c vt so vi t gi lin ngn hng. Trong khi , t gi trn th trng t do hu ht u bm kh st vi din bin th trng chnh thc.

Mt im mi trong hai nm gn y (2012, 2013) l NHNN ch ng hn trong vic thng tin v nh hng iu hnh t gi, vic iu hnh thanh khon ngoi t cng c lu tm hn, thng qua cc hot ng ca NHNN vi vai tr l ngi mua/ngi bn cui cng trn th trng v hn ch trng thi ngoi t ca cc t chc tn dng (theo Thng t 07/2012/TT-NHNN ngy 20/3/2012). Trn mt phng din khc, NHNN cng n lc bnh n th trng vng, thc hin nghim yu cu kt thc tt ton hot ng huy ng vng vo cui thng 6/2013. NHNN cng sp xp li th trng vng, trc tip tham gia vi t cch l u mi c quyn nhp khu, c quyn sn xut vng ming v thc hin cung ng ra th trng thng qua c ch u thu. Tnh t ngy 28/3/2013 n 31/12/2013, NHNN t chc 76 phin u thu bn vng ming vi tng khi lng trng thu l 1.819.900 lng trn tng s 1.932.000 lng cho thu. Mc d hiu qu ca cc bin php can thip th trng vng cn gy nhiu tranh ci, nhng y l mt trong nhng nguyn nhn khin hot ng u t, u c trn th trng vng gim ng k so vi giai on trc.

Tuy nhin, s n nh ca t gi trong giai on 2012-2013 ch

yu bt ngun t nguyn nhn quan trng nht l bi cnh kinh t

77

kh khn lm gim ng k nhu cu nhp khu v thm ht thng

mi so vi cc nm trc , theo lm gim nhu cu ngoi t trn

th trng. Trong khi , ngun cung ngoi t vn tng i di do

vi mc gii ngn u t nc ngoi v kiu hi n nh v d tr

ngoi hi gia tng.

Bng 2.2. Cn cn thng mi giai on 2004-2013

Nm Cn cn thng mi (T USD) CCTM/GDP (%) Nhp siu/xut khu (%)

2004 -5,45 12,0 20,6

2005 -4,54 8,5 14,0

2006 -5,06 8,3 12,7

2007 -14,12 19,9 29,1

2008 -18,03 20,1 28,8

2009 -12,85 14,0 22,5

2010 -12,60 12,4 17,4

2011 -9,84 8,1 10,2

2012 0,75 0,5 na

2013 0,0003 na na

Ngun: Tng cc Hi quan.

Nh vy, v bn cht, ch t gi hi oi ca Vit Nam xoay

quanh ch neo t gi theo USD. Trn nn tng chnh sch neo t

gi ny, t gi chnh thc v bin dao ng c s thay i trong

tng giai on phn ng vi nhng c sc. C th, bin t gi

rng hn trong cc giai on 1989-1991 (Vit Nam bc sang c

ch th trng), giai on 1997-1999 (khng hong ti chnh chu

), giai on 2008-2009 (khng hong ti chnh v suy thoi kinh t

ton cu th gii). T gi chnh thc cng c iu chnh mnh

nhng thi im th trng ngoi hi cng thng trong nhng nm

gn y (2009-2011).Tuy nhin, ngay khi tc ng ca cc c sc

chm dt, chnh sch t gi li quay tr v c ch t gi neo c nh

hoc neo c iu chnh. V mt l thuyt, c ch t gi ny c th

gim c cc chi ph giao dch v ri ro t gi, ph hp vi nhng

78

quc gia nh, thng mi quc t ph thuc vo mt (mt s) i tc

chnh v cha m ca hon ton th trng ti chnh. Tuy nhin, c

ch ny d b tn thng khi xut hin hin tng u c v nn kinh

t phi nh i gia hi nhp ti chnh v tnh c lp ca chnh

sch tin t (theo l thuyt B ba bt kh thi). Mt im lu na l

s tn ti song song ca th trng t do bn cnh th trng chnh

thc ti Vit Nam v c nhng nh hng tiu cc n th trng

chnh thc trong mt s giai on nht nh.

Ri ro ca c ch iu hnh t gi hin nay

Ni dung phn ny s phn tch nhng ri ro ca c ch iu

hnh t gi hin nay, bm theo 3 mc tiu quan trng nht ca chnh

sch t gi Vit Nam l n nh t gi, kim sot lm pht v h tr

cn cn thng mi.

Ri ro bt n t vic gi t gi n nh trong thi gian di

T gi c gi n nh trong thi gian di, mc d lm pht

c kim sot tt nhng vn mc cao so vi th gii, dn n

tin ng ang c nh gi cao, gy p lc dn nn n t gi,

theo , yu t tm l v u c vn c th e da s n nh ca

th trng ngoi hi, c bit trong bi cnh yu cu tng t gi

h tr xut khu ang c tranh lun v p lc lm pht ang phn

no suy gim. Thc tin cho thy mt s thi im trong nm

2013 t gi th trng t do tng mnh v cao hn nhiu t gi chnh

thc lin quan n tm l n on iu chnh tin ng (vo thng

6/2013 v cui nm khi NHNN cn d a iu chnh t gi theo

cng b u nm).

Tuy nhin, ri ro ln hn l Vit Nam ang phi i mt vi p

lc iu chnh mnh, theo s nh hng mnh n n nh v m,

mt khi kinh t o chiu, tng trng tt hn, nhu cu nhp khu

gia tng v/hoc gim st cc dng vn vo do bt n kinh t, chnh

tr th gii. Trong bi cnh kinh t trong nc cn nhiu ri ro bt

n, th kh nng ni trn vn cn phi c tnh n. Bn cnh ,

79

nhiu chuyn gia nhn nh dng tin nng vo Vit Nam trong vi

nm qua gia tng nhanh chng ch yu tn dng mc li sut cao

so vi mt bng li sut chung ca th gii. Tuy nhin, li sut ang

c xu hng gim nhanh v cc dng tin nng ny c th i chiu

nhanh chng, gia tng ri ro n n nh t gi.

Kim sot lm pht ph thuc vo hiu qu bin php trung ha

V l thuyt, gi n nh t gi s c nh hng tch cc n

kim sot lm pht thng qua vic to dng nim tin vo ng ni t,

n nh gi c hng ha tiu dng v u vo nhp khu.

Tuy nhin, v c bn, tc ng ca c ch t gi hin nay n

lm pht ph thuc rt ln vo hiu qu ca cc bin php trung ha

ca NHNN trong rng buc b ba bt kh thi. L thuyt b ba bt

kh thi pht biu rng: mt quc gia khng th ng thi t c

cng mt lc ba mc tiu chnh sch v m l: (i) n nh t gi; (ii)

t do ha ti khon vn; v (iii) chnh sch tin t c lp; trong ,

chnh sch tin t c lp c hiu l kh nng NHTW c th ch

ng thc thi cc cng c chnh sch tin t thch hp vi cc mc

tiu xc nh - v d khi nn kinh t qu nng, NHTW c th tng

li sut v gim cung tin; hay khi nn kinh t suy thoi, Ngn hng

Trung ng (NHTW) c th gim li sut v tng cung tin, m

khng b tc ng v nh hng bi cc yu t khc nh bin ng

dng vn vo ra nn kinh t. Chnh sch tin t c lp cho php gia

tng hiu qu chnh sch khi cc cng c a ra c th tc ng n

kt qu ca nn kinh t theo nh hng mc tiu mong mun.

M hnh kim cng nghin cu s nh i gia cc mc

tiu chnh sch trong rng buc b ba bt kh thi v kh nng gim

nh s nh i nh s dng hiu qu d tr ngoi hi ca Vit

Namcho thy giai on 1993-2000, m v ti chnh cn thp, cc

bin php kim sot ti khon vn vn cn cht ch nn mt mt t

gi c gi n nh mc cao, mt khc, Vit Nam vn gi c

tnh c lp nht nh v chnh sch tin t. Trong giai on 2001-

80

2007, Vit Nam c la chn m ca hn v ti chnh vi vic g b nhiu quy nh php l v chu chuyn cc dng vn quc t, nhng vn tip tc theo ui mc tiu t gi n nh i km vi d tr ngoi hi gia tng mnh. iu ny ch ra rng, ni lng kim sot ti khon vn thu ht c rt nhiu cc dng vn vo, NHNN kim sot t gi bng cch m rng quy m d tr ngoi hi. Tuy nhin, c 2 m hnh kim cng u cho thy mc d NHNN gia tng d tr ngoi hi v y khi lng tin ng ln ra nn kinh t gi t gi n nh nhng mc c lp ca chnh sch tin t khng b suy gim; cho thy NHNN trung ha dng vn ngoi tng i hiu qu v cha gnh chu nhiu h ly v chi ph (do quy m cc dng vn vo ra cha ln v d kim sot). iu ny thng nht vi l thuyt cho rng nu trung ha c hiu qu th can thip thng qua d tr ngoi hi l mt bin s c th gim nh c s nh i gia cc mc tiu trong tam gic bt kh thi, cho php cc nh hoch nh chnh sch linh hot hn trong s nh i gia mc c lp chnh sch tin t v n nh t gi trong trng hp m ti khon vn t thay i ln.

Tuy nhin, k t nm 2008 n nay chng ta chng kin nhng thay i ln trong x l b ba bt kh thi ti Vit Nam. Trong khi t l d tr ngoi hi/GDP khng c thay i ln, gia tng m ti chnh v ni lng kim sot cc dng vn chu chuyn khin NHNN phi hi sinh s n nh v t gi mt mc nht nh. Theo nguyn tc B ba bt kh thi, do hai ch s mc tiu chnh sch trn c bin ng ngc chiu th ch s cn li (mc c lp ca chnh sch tin t) c th gi c n nh. Tuy nhin, mc c lp v chnh sch tin t gim mnh, phn nh cc bin php trung ha dng vn ca NHNN cha c hiu qu cao, theo , kim sot n nh t gi thc ra li nh hng tiu cc n mc tiu kim sot lm pht. Bi hc ca nm 2007-2008 l mt v d in hnh.

Bn cnh , thm ch nu trung ha c hiu qu th cc bin

php trung ho vn c nhng h ly v chi ph. Theo bo co ca

81

NHNN ti cuc hp thng k Chnh ph thng 3, NHNN mua

c k lc 7,7 t USD ch trong vng 1 qu (so vi khong 10 t

c nm 2013). Nh vy, ring qu I, NHNN tung ra khong 160

nghn t ng mua ngoi t. Tuy nhin, cc bin php trung ha

(k t nm 2012) ch yu thng qua pht hnh tn phiu NHNN (do

th trng ti chnh cn cha pht trin, cc ti sn c gi cn thiu,

th trng th cp cho cc ti sn ny cn mng v b phn on).

K t ngy 15/3/2012 n ngy 9/12/2013, NHNN pht hnh tng

cng 412.591 t ng tn phiu cc k hn t 28 n 182 ngy, trong

nm 2012 NHNN pht hnh 173.850 t ng v nm 2013 pht

hnh 238.741 t ng, trong khi lng tn phiu o hn nm

2012 l 115.290 t ng v trong nm 2013 l 252.164 t ng29.

Ring trong qu I nm 2014, khi lng tn phiu pht hnh ln

n 244.804 t ng, cao nht t trc n nay. Tnh chung t ngy

15/3/2012 n nay, NHNN pht hnh 674.683 t ng tn phiu,

trong c 500.879 t ng tn phiu o hn, hin cn 173.804

t ng tn phiu cha o hn, trong tn phiu k hn 28 ngy l

61.381 t ng v k hn 91 ngy l 112.423 t ng.

Hnh 2.2. Khi lng pht hnh tn phiu NHNN nm 2012-2014

Ngun: NHNN, Reuteur.

29http://cafef.vn/tai-chinh-ngan-hang/tin-phieu-ngan-hang-quy-mo-va-lai-phai-tra-ngay-cang-tang-2013121307114058316ca34.chn

82

Trung ha gnh chu chi ph rng, phn nh s chnh lch gia

li sut phi tr trn nhng ti sn n (tn phiu NHNN v.v) m

NHNN pht hnh hp th thanh khon v li tc nhn c t ti

sn nc ngoi nm gi trong d tr ngoi hi. Hin nay, chi ph ca

bin php v hiu ha qua tn phiu NHNN gia tng nhanh v vt

xa li tc thu c t ti sn trong d tr ngoi hi. iu ny m ch

rng, theo thi gian, quy m can thip cng ln th chi ph rng cng

gia tng. Ngay trc mt, vi khi lng tn phiu NHNN ang gia

tng mc cao nh hin nay, k hn li ngn (28 v 91 ngy) th

trong qu 2/2014 ti, p lc pht hnh tip tc tn phiu NHNN gia

tng, nh hng v gy p lc n vic iu ha cung tin v chnh

sch tin t. Ngoi ra, kh c th ci thin c hiu qu hot ng

ca cc NHTM khi h phi gi mt khi lng ln tn phiu NHNN

c mc li sut thp trong danh mc u t ca mnh.

Vic s dng cng c d tr bt buc cn ht sc thn trng v

cng c ny s hu hiu khi s dng gim bt khi lng cung

tin nhm chng lm pht ch khng dng iu tit li nhun.

Ngoi ra, bin php ny nu lm dng c th bp mo ti chnh

(financial distortion), cn tr s pht trin ca th trng tri phiu

v thay i hnh vi ca ngn hng. Bin php ny cng c th a ra

tn hiu sai khi nn kinh t ang t do ha th trng ti chnh. Tng

d tr bt buc thc ra l nh thu vo cc NHTM, dn n cc hot

ng trung gian ti chnh - tin t c th dch chuyn ra khi h thng

ngn hng chnh thc, v lm yu i kh nng kim sot chnh sch

tin t ca NHNN.

Tm li, vi c ch iu hnh t gi v m v ti khon vn

duy tr nh hin nay ti Vit Nam th tnh c lp ca chnh sch tin

t, v hiu qu kim sot lm pht c ri ro ln l ph thuc vo hiu

qu ca cc bin php trung ha, trong khi tnh phi hiu qu v chi

ph ca cc bin php ang cng ngy cng gia tng cng vi quy

m trung ha.

83

iu hnh t gi t c tc ng n cn cn thng mi

Hnh 2.3. T gi REER, NEER v nhp siu

Ngun: Tng cc Thng k v tnh ton ca tc gi.

V mt l thuyt, nu tin ng c nh gi cao, hng ha

ni a s mt dn tnh cnh tranh, nh hng n xut khu v cn

cn thng mi; ngc li nu tin ng c nh gi thp, hng

ha trong nc c tnh cnh tranh hn, ng gp vo tng trng

xut khu v ci thin cn cn thng mi. Hnh 3 th hin t gi

NEER v REER30 v t l cn cn thng mi/GDP (%) ti Vit Nam

trong giai on 1996-2013. Kt qu cho thy do iu hnh t gi

tng i cng nhc nn k t nm 2005 n nay, chnh lch NEER

v REER gia tng nhanh chng, v t nm 2011 n nay, tin ng

ang c nh gi qu cao. Tuy nhin, Hnh 3 cho thy trong thc

30 trong , eij l t gi danh ngha song phng ca nc j

trong thi k i vi Vit Nam, c tnh ton thng qua t gi ca hai nc vi ng USD; e

0j l t gi danh ngha song phng ca nc j vi Vit Nam trong thi k

gc. K gc c chn trong tnh ton ny c s dng l qu I/1996; w j l t trng

xut nhp khu ca nc j trong tng gi tr xut nhp khu ca Vit Nam. REERi =

NEERi . (CPI

iVN/CPI

0VN)/(CPI

iw/CPI

0w), trong , CPI

iw l ch s gi ca nc w trong

thi k i; CPIiVN l ch s gi ca Vit Nam thi k i. Thi k gc CPI

0 c chn l

qu I nm 1996. Trong tnh ton ny chng ti s dng s liu ca 16 quc gia c gi tr xut nhp khu ln nht trong kim ngch xut nhp khu ca Vit Nam bao gm: Australia, Campuchia, Canada, Hng Kng, Trung Quc, n , Indonesia, Nht Bn, Hn Quc, Malaysia, Philippines, Lin bang Nga, Singapore, Thi Lan, Vng quc Anh v M.

84

t, t gi v cn cn thng mi ti Vit Nam t thy mi quan h

cht ch theo l thuyt.

Hnh 2.4. C cu nhp khu phn theo nhm hng

Ngun: Tng cc Thng k.

iu ny phn nh cn cn thng mi ca Vit Nam ch yu ph thuc vo nhng yu t thc, c cu ch khng phi l yu t danh ngha. L do l v c cu sn xut trong nc v xut khu ph thuc phn ln u vo nhp khu trong khi ngnh cng nghip ph tr cn thiu vng v cha pht trin. Nhp khu Vit Nam vn ch yu l nhp khu t liu sn xut, bao gm: my mc, thit b, dng c, ph tng v nguyn nhin vt liu. T l ny lun chim trn 90% tng gi tr hng ho nhp khu, ko di lin tc trong nhiu nm m khng c du hiu thay i. Phn ln cc mt hng xut khu ca Vit Nam l mt hng gia cng, bi th khi xut khu tng cng ng ngha vi nguyn, nhin vt liu nhp khu cng tng theo (Hnh 4).

Trong giai on 2007 cho n nay u t kch thch nhp khu nhiu nht, c bit l u t cng. Nu u t tng thm 1 n v sn phm s kch thch n nhp khu 1,69 n v sn phm. iu ny c th thy cng u t khng hiu qu th cng kch thch nhp khu mnh. Bn cnh , khi tng 1 n v sn phm xut khu s

lan to n 1,5 n v nhp khu, v ch s ny tng ln rt ln so

vi giai on trc (17%). Trong khi tiu dng cui cng sn

85

phm sn xut trong nc lan to n nhp khu gim so vi giai

on trc: nu trong 10 nm trc tiu dng sn phm trong nc

lan to n nhp khu l 1,4 th trong giai on hin nay gim xung

cn 1,2631.

Hnh 2.5. Nhp khu lan to bi cc nhn t ca nhu cu ni a

Ngun: Bi Trinh, Kiyoshi Kobayashi (2014).

i su vo cc ngnh hng xut khu c th thy hu ht xut

khu ca cc nhm ngnh cng nghip ch bin - ch to u kch

thch nhp khu mnh m. Trong thc t, khu vc FDI ng gp n

65% gi tr xut khu, trong khi cc doanh nghip FDI ch yu

tn dng lao ng r gia cng ti Vit Nam. V d Samsung Vina

gn nh nhp khu 100% linh kin ca Samsung t Trung Quc

sn xut hng in thoi, gi tr gia tng ti Vit Nam khng ln

trong tng s 12 t USD xut khu nm 2012 v gn 23 t USD xut

khu nm 2013. V vy, mc d doanh nghip ny ng gp ln n

xut khu nhng cng l th phm gia tng nhp khu.

Nh vy, c th nhn nh rng nguyn nhn quan trng dn

n tnh trng nhp siu trong giai on qua l do c cu sn xut v

xut khu trong nc, c th l hiu qu u t thp v nhu cu nhp

khu gia tng cho cc ngnh hng xut khu (c bit l nhng ngnh

mang nng tnh gia cng nh nhm ngnh cng nghip ch bin ch

to). Nh vy, mc tiu ci thin cn cn thng mi mt cch bn

31Xem thm Bi Trinh, Kiyoshi Kobayashi (2014),

86

vng kh c th t c vi cc cch iu hnh t gi nu khng c ci thin trong m hnh tng trng kinh t v c cu nn kinh t. iu ny hm , nu t gi c iu chnh mnh hn th cha chc cn cn thng mi c ci thin, mc tiu ly t gi h tr xut khu l khng ph hp trong giai on hin nay. Tuy nhin, nu gi t gi n nh mt cch cng nhc trong giai on di th c cu sn xut v xut khu cng khng c ng lc thay i theo hng tch cc. C th, ch t gi nh gi cao tin ng khin vic xy dng cng nghip h tr kh khn hn do khuyn khch nhp khu cc yu t u vo thay v khuyn khch v h tr sn xut trong nc, theo , lm trm trng thm tnh trng gia cng ca nn kinh t. Bn cnh , cc doanh nghip FDI t c ng lc gia tng hm lng cng ngh v gi tr gia tng ni a, v c hi thu ht thm cc doanh nghip nc ngoi c kh nng ng gp cao hn vo tim lc khoa hc v cng ngh quc gia s t i.

Bn cnh , c ch neo c nh theo USD hin nay nh hng khng thun li n cn cn thng mi kha cnh l tin ng qu l thuc vo USD. Hin nay, c cu xut khu ca Vit Nam vo M cha ti 20%, trong khi nhp khu ca Vit Nam t M ch chim khong 4% tng kim ngch nhp khu. Trong nm 2013, tng kim ngch xut nhp khu gia Vit Nam v M ch chim 11%, trong khi Trung Quc l 19%, Nht Bn l 9,5% v EU l 12,8%.

Ngoi ra, c cu ng tin trong n nc ngoi ca Vit Nam cng tr nn a dng, khng ch ph thuc chnh vo ng USD. Cc ch n ln ca Vit Nam nm 2012 bao gm Nht Bn (34,5% tng n), WB (28,8%) hay ABD (15,5%). Nh vy, phn ln n nc ngoi ca Vit Nam ch yu nh gi bng cc ng tin mnh nh JPY, SDR, USD v EUR. Cn nu tnh n thng 12/2010, c cu n cng nc ngoi Vit Nam l JPY (38,8%), SDR (27,1%), USD (22,2%) v EUR (9,2%).

Vic ph thuc ln vo USD, trong khi thng mi v vay n

ph thuc vo ng tin cc nc khc vi t trng cao hn khin

87

cho t gi song phng gia Vit Nam v cc nc bn hng ln

b nh hng trong quan h thng mi v u t, khng phn nh

c ng tng quan kinh t gia Vit Nam v cc nc bn hng,

c bit trong bi cnh tin USD trn th trng th gii bin ng

mnh nh hin nay.

Hnh 2.6. C cu xut nhp khu ca Vit Nam theo cc khi nc

C cu xut khu

C cu nhp khu

Ngun: Tng cc Thng k

88

Hnh 2.7. C cu ch n nc ngoi ca Vit Nam nm 2012 (%)

Ngun: B Ti chnh.

Kt lun v khuyn ngh chnh sch

Nhng phn tch trn cho thy, c ch iu hnh t gi hin

nay l neo c nh theo USD, theo , ri ro bt n t gi ang b

dn p, vic kim sot cung tin v lm pht ang gp thch thc

do chi ph ca cc bin php trung ha ang gia tng nhanh chng.

Trong khi s dng cng c t gi c th khng ng gp nhiu vo

ci thin cn cn thng mi bn vng th vic gi t gi c nh

trong thi gian qu di khng to c ng lc pht trin cng

nghip h tr trong nc cng nh khng khuyn khch c vic

gia tng hm lng cng ngh v gi tr gia tng ca cc ngnh hng

xut khu. V th, nh hng chung l cn thay i c ch iu hnh

t gi linh hot hn.

Tuy nhin, iu chnh c ch t gi sang c ch th ni c qun

l cha phi l thi im thch hp bi cc iu kin thc hin cha

c v vn c mt s l do tr hon trong thi gian ngn. T gi

hi oi ch c th linh hot cao mt khi cc th trng ti chnh v

cng c ti chnh, cng vi cc cng ty ngoi lnh vc ti chnh, c

th t bo him cc ri ro bng cn i k ton ca h, i km vi

mt th trng ngoi hi pht trin v hin i. V d, cc cng ty c

th bo him ri ro t gi thng qua hon i ri ro vi ngn hng,

89

ngn hng t bo him bng cch hon i ri ro vi ngi nc

ngoi. Nhng iu ny ch lm c nu kim sot vn c d b.

Trong giai on trc mt, t do ho hon ton ti khon vn vn

cha n hn (cho n nm 2018), trong khi , hin nay th trng

ti chnh km pht trin, sc cnh tranh ca cc nh ch ti chnh

trong nc thp, mc ri ro cao ng thi li thiu c ch gim st

ti chnh y v hiu qu, cng vi tm quan trng ca chin lc

cng nghip ha theo nh hng xut khu m Vit Nam vn ang

theo ui. V vy yu cu cn hin nay trc khi m ca hon ton

ti khon vn l phi cng c c h thng ti chnh lnh mnh,

pht trin cc ti sn v cng c ti chnh a dng, v theo , cc

ri ro c th c gim thiu bi cc bin php t bo him; gia tng

cc quy nh v gim st ti chnh thn trng; tng cng minh bch

v qun tr ni b cng ty. y cng l giai on cn tng cng qu

trnh ti c cu nn kinh t ni chung v khu vc ti chnh ngn hng

ni ring. Trong giai on ti khon vn vn cha hon ton m ca

th duy tr t gi n nh c th vn gi c c lp chnh sch tin

t mc nht nh nu NHNN tng cng hn na hiu qu cc

bin php trung ha v gim thiu cc chi ph trung ha.

V vy, trong giai on ngn hn trc mt (2014-2015), cn

c c ch kim sot vn hiu qu c th n nh c t gi mc

nht nh cng vi gia tng d tr ngoi hi ln v nng cao

hiu qu cc bin php trung ha chng li cc c sc, ci thin

c tnh c lp ca chnh sch tin t, c bit trong bi cnh kinh

t th gii cn i din nhiu ri ro bt n kh lng trong nhng

nm sp ti.

Kim sot vn hiu qu nn th hin vic la chn cch thc

kim sot vn hp l trong bi cnh phi m ca nn kinh t, lin

quan n u tin m ca khu vc no v mc n u. Kim

sot vn nn coi l gii php tm thi v trong giai on chuyn i

trc khi t do hn vo nm 2018, v Vit Nam cn tn dng thi

90

gian ny nn kinh t c th x l cc vn trong nc v xy dng th trng ti chnh lnh mnh32. Trong giai on ny, mt s bin php sau y cn c bit c ch nh: (i) kim sot n nc ngoi; (ii) kim sot vn u t gin tip; (iii) tng cng cc bin php chng la ha v vng ha; (iv) tht cht ti kha (mt bin php tc ng tng t nh kim sot vn); v (v) xy dng cc bin php gim st ti chnh c hiu qu.

i vi c ch iu hnh t gi, cn c nhng bin php gim thiu ri ro v hn ch ca c ch hin thi. C th:

- Vic neo gi cht vo ng USD khin la chn chnh sch tr nn thu hp hn. Kinh nghim ca cc quc gia cho thy33, chuyn sang c ch neo gi mt gi tin t l mt la chn hp l, va gi c n nh t gi mc nht nh, va m bo tnh linh hot ca chnh sch. C th ni Vit Nam hin nay p ng cc iu kin cho vic neo t gi theo gi tin t bi m kinh t nc ta ln nhng li khng b l thuc ch yu vo mt i tc c th no nn c ch ny khng nhng khng khin Vit Nam b tc ng mnh bi cc c sc t th trng tin t bn ngoi m cn gip Vit Nam ngn chn tt hn cc c sc t th trng hng ha quc t.

32Kinh nghim ca Malaysia cho thy nm 1998 (sau khng hong ti chnh chu ), Malaysia kim sot vn cht ch hn, theo ui t gi hi oi c nh v khng cho php giao dch quc t ng Ringgit, v t c c chnh sch tin t c lp hn, BNM c th gim li sut kch thch tng trng kinh t m khng cn phi lo lng v lun chuyn vn hoc bin ng tin t. Tuy nhin, y ch l phn ng tm thi v l gii php cui cng cc nh hoch nh chnh sch c thm thi gian x l cc vn trong nc v phc hi kinh t t khng hong. Mt khi mt quc gia thc hin kim sot vn, c bit l trn cc dng vn ra th cc nh u t s ngh rng h c th b kim sot mt ln na trong tng lai, iu ny c th ngn cn cc dng vn hiu qu trong tng lai. V vy, k t khi nn kinh t phc hi, Malaysia dn loi b cc bin php kim sot ti khon vn (c dng vn vo v ra i vi c ngi dn c tr v khng c tr). Trong giai on 1999-2005, Malaysia vn neo gi ng Ringgit vo USD, nhng chu chuyn vn quc t dn dn c khi thng, c bit l sau nm 2001. BNM ti m ca cho cc dng vn (t nm 2001), ngi dn c php m ti khon ngoi t bng tin vi cc ngn hng trong v ngoi nc (t nm 2008), theo , cc dng vn (c bit l FDI) dn gia tng tr li.33Ngy 21/7/2005, NHTW Malaysia chnh thc cng b loi b vic neo gi ng Ringgit theo USD v thay th bng ch t gi nh gi so vi mt gi cc loi tin t, t ly li c tnh c lp ca chnh sch tin t. Ch t gi th ni c qun l v chnh sch quc t ha ng Ringgit l cc yu t quan trng cho php NHTW Malaysia thit lp c chnh sch li sut ph hp vi tnh hnh trong nc.

91

- tng cng tnh linh hot ca t gi trong gii hn n nh cho php, cn tng bin dao ng ca t gi NHTM xung quanh t gi chnh thc thay v vn gi mc 1% hin nay (k t u nm 2011). Bn cnh , cn trnh xu hng iu chnh tng t ngt mt chiu t gi sau gi nguyn t gi chnh thc trong thi gian di, thay vo , cn to mt khun kh linh hot hn cho t gi vi s thay i t gi chnh thc c ln, c xung vi mc iu chnh nh vi tn sut nhiu hn.

- Gia tng hiu qu cc bin php trung ha trong ngn hn vi cc gii php:

Pht trin hn na th trng m cc bin php trung ha mang tnh th trng. c hng ha trn th trng ny v khng l thuc vo tn phiu NHNN (bt buc hay khng bt buc) thng mang li chi ph cao hn, th th trng tri phiu Chnh ph th cp nn c pht trin mnh m.

Cn s dng thm mt s cc cng c ca bin php trung ha (hoc cc bin php b sung hay cho kt qu tng t) c th gim nh nhng chi ph t bin php thng qua pht hnh tnh phiu NHNN nh chuyn tin gi ca Chnh ph t cc NHTM v NHNN. Bin php ny khng lm gia tng chi ph ti kha (hoc cn ti kha) tr phi li sut ca cc khon tin gi ny ti NHNN cao hn ti cc NHTM.

- Tip tc y mnh ti c cu h thng ngn hng xy dng mt h thng pht trin, c kh nng tham gia su rng vo th trng ngoi hi trong nc v quc t, chng li c cc ri ro t bn ngoi, m bo l mt ch th quan trng cng vi NHNN c tc ng tch cc n t gi.

Trong trung hn (2016-2018), khi cc iu kin v m chn mui, th trng ti chnh trong nc c ci thin cng vi cc c ch gim st hu hiu, m ca ti chnh l bt buc v tt yu theo l

trnh cam kt m ca ti khon vn th c ch th ni t gi c qun

l l mt la chn hp l.