besimi - bazat - esenca - negacioni

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: [email protected] 2

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!

BESIMI BAZAT ESENCA - NEGACIONI

Dr. Muhamed Naim Jasin

Botuar nga: Gjurma Botime T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn botuesit


PARATHNIE............................................................................................................................................................................................................. 9

HYRJE.....................................................................................................................................................................................................................10

KAPITULLI I PAR....................................................................................................................................................................................................13

BAZAT E IMANIT......................................................................................................................................................................................................13

PJESA E PAR..........................................................................................................................................................................................................15

BESIMI N ALL-LLAHUN XH.SH. ..............................................................................................................................................................................15

1 TEVHIDUR-RUBUBIJJE ..........................................................................................................................................................................................16

2 - TEVHIDUL-ULUHIJJE ........................................................................................................................................................................................22

3- TEVHIDUL-ESMAI VES-SIFAT .............................................................................................................................................................................29

EMRAT E BUKUR T ALL-LLAHUT XH.SH................................................................................................................................................................. 37

ARGUMENTET PR TEVHIDUL-ESMAI VES-SIFAT ......................................................................................................................................................41

PJESA E DYT ........................................................................................................................................................................................................50

BESIMI N ENGJJ .................................................................................................................................................................................................50

VEORIT E ENGJJVE ........................................................................................................................................................................................... 52

ROBRIT FISNIK....................................................................................................................................................................................................55

QNDRIMI I ENGJJVE NDAJ GJITHSIS DHE NJERIUT.......................................................................................................................................... 56

NUMRI I ENGJJVE ................................................................................................................................................................................................64


BESIMI N ENGJJ INDIVIDUALISHT DHE PRGJITHSISHT ..................................................................................................................................... 66

ROLI DHE RNDSIA E BESIMIT N ENGJJ N JETN E NJERIUT ..........................................................................................................................70

PJESA E TRET ....................................................................................................................................................................................................... 72

BESIMI N PEJGAMBERT DHE LAJMTART E ALL-LLAHUT XH.SH......................................................................................................................... 72

PEJGAMBERT DHE LAJMTART ............................................................................................................................................................................ 73

PEJGAMBERT M T ZGJEDHUR (ULULAZM) ........................................................................................................................................................ 76

PRMBAJTJA E SHPALLJES...................................................................................................................................................................................... 76

BESIMI N MUHAMMEDIN A. S...............................................................................................................................................................................84

PJESA E KATRT .....................................................................................................................................................................................................95

BESIMI N LIBRAT E ALL-LLAHUT XH.SH................................................................................................................................................................95

PJESA E PEST ..................................................................................................................................................................................................... 105

BESIMI N BOTN E ARDHSHME........................................................................................................................................................................... 105

AKCENTI I KURANIT N KT BAZ T BESIMIT DHE SHKAKU I KSAJ ............................................................................................................... 106

ARGUMENTET E BESIMIT N BOTN E ARDHSHME DHE PRGJIGJJA N DYSHIMIN E JOBESIMTARVE ...................................................................111

DETAJET E BESIMIT N BOTN E ARDHSHME ........................................................................................................................................................123

1 - SPROVIMI DHE PROVIMI N VARR NGA ANA E DY ENGJJVE ...........................................................................................................................123

2 - VUAJTJET DHE KNAQSIT N KABUR...........................................................................................................................................................125


3 - PARASHENJAT E DITS S GJYKIMIT............................................................................................................................................................... 130

A - LINDJA E DIELLIT NGA PERNDIMI ..................................................................................................................................................................136

B - DALJA E KAFSHS NGA TOKA ..........................................................................................................................................................................138

C - PARAQITJA E DEXHXHALIT..............................................................................................................................................................................139

D - ZBRITJA E ISAIT A.S. .......................................................................................................................................................................................145

D - PARAQITJA E JEXHUXHIT DH MEXHUXHIT ................................................................................................................................................. 148

4 - FILLIMI I DITS S GJYKIMIT .......................................................................................................................................................................... 151

5 - RINGJALLJA.....................................................................................................................................................................................................153

6 - (EL-HASHR) TUBIMI I T GJITH NJERZVE N NJ VEND PR DHNIEN E LLOGARIS.................................................................................154

7 - SHPRBLIMI - NDSHKIMI PR VEPRAT E BRA...............................................................................................................................................157

8 - PARASHTRIMI I VEPRAVE NJERZORE DHE GJYKIMI....................................................................................................................................... 158

9 - HAVDI (BURIMI) I RESULULL-LLAHUT S.A.V.S..................................................................................................................................................165

10 - PESHORJA (PESHIMI I VEPRAVE) .................................................................................................................................................................. 168

11 - URA SIRAT..................................................................................................................................................................................................... 170

12- XHENNETI DHE XHEHENNEMI ........................................................................................................................................................................174

PJESA E GJASHT ..................................................................................................................................................................................................178

BESIMI N PRCAKTIMIN E ALL-LLAHUT XH.SH.....................................................................................................................................................178


DEFINICIONI I KADAAS DHE KADERIT..................................................................................................................................................................178

DOMETHNIA E IMANIT N KADER........................................................................................................................................................................ 181

SHKALLA E PAR: .................................................................................................................................................................................................. 181

SHKALLA E DYT: ................................................................................................................................................................................................. 182

ARSYETIMI I JOBESIMTARVE ME KADER...............................................................................................................................................................187

FSHEHTSIA E PRCAKTIMIT T ALL-LLAHUT XH.SH. DHE NDALIMI I POLEMIZIMIT RRETH TIJ ..............................................................................192

NDIKIMI I BESIMIT N KADER N JETN E MYSLIMANIT .......................................................................................................................................194

BESIMI N KADER PRODHON REZULTATE KOLOSALE N JETN TOKSOR T NJERIUT. .........................................................................................204

BESIMI N KADER NUK BIE N KUNDRSHTIM ME PUNN E BAZUAR N SHKAQET DHE PASOJAT .......................................................................204

KAPITULLI I DYT.................................................................................................................................................................................................208

ESENCA E IMANIT.................................................................................................................................................................................................208

ZMADHIMI DHE ZVOGLIMI I IMANIT ....................................................................................................................................................................215

KAPITULLI I TRET ...............................................................................................................................................................................................222

FJALT DHE VEPRAT T CILAT NXJERRIN NGA IMANI..........................................................................................................................................222

PJESA E PAR.......................................................................................................................................................................................................223

KUR JOBESIMTARI BHET BESIMTAR ....................................................................................................................................................................223

ARGUMENTET PR KONFIRMIMIN E PARASHTRUAR................................................................................................................................................225


SHEMBUJT NGA PRAKTIKA E RESULULL-LLAHUT S.A.V.S. DHE NGA NDODHIT NGA SIREJA...................................................................................227

PJESA E DYT ......................................................................................................................................................................................................235

KUR BESIMTARI BHET JOBESIMTAR ....................................................................................................................................................................235

RREGULLA ............................................................................................................................................................................................................236

SQARIMI I KSAJ RREGULLE .................................................................................................................................................................................236

LLOJET E GJRAVE Q NXJERRIN NGA IMANI.......................................................................................................................................................238

LLOJI I PAR ........................................................................................................................................................................................................239

LLOJI I DYT:.......................................................................................................................................................................................................240

LLOJI I TRET.......................................................................................................................................................................................................242

LLOJI I KATRT ....................................................................................................................................................................................................248

T KNAQURIT ME KUFR DHE PAKNAQSIA ME ISLAM ......................................................................................................................................251

1 - KONSIDERIMI SE JOBESIMTART - ATEISTT, RENEGATT DHE MUSHRIKT - NUK JAN JOBESIMTAR, OSE DYSHIMI N MOSBESIMIN E TYRE, OSE T PRANUARIT PR T VRTET CILINDO DREJTIM T TYRE JOBESIMTAR ......................................................................................................252

2 - MIQSIMI ME JOBESIMTART DHE SHPREHJA E PAJTUESHMRIS ME BESIMIN E TYRE.................................................................................254

KA DO T THOT MIQSIMI ME JOBESIMTART? .................................................................................................................................................261

KA PRANOHET, E KA NUK PRANOHET NGA ARSYETIMI N KT SITUAT .........................................................................................................264

KUFIJT E DHUNS Q MIRREN PARASYSH ..........................................................................................................................................................266


DISA SHEMBUJ T MOSKNAQSIS ME ISLAM.....................................................................................................................................................272

FJALT E DISA ALIMVE PRKITAZI ME AT SE KA SHKAKTON RENEGIMIN NGA FEJA ........................................................................................274

KUJDESI PRKITAZI ME SHPALLJEN E DISA PERSONAVE PR KAFIR......................................................................................................................287

FJALA PRFUNDIMTARE........................................................................................................................................................................................293

QNDRIMI ISLAM NDAJ MKATARVE...................................................................................................................................................................293

VET MKATI NUK NXJERR NGA FEJA E ALL-LLAHUT XH.SH. .............................................................................................................................293

PJESTART E EHLI SUNNETIT PRANOJN NDSHKIMET Q JAN PRMENDUR PR MKATE T CAKTUARA..........................................................305

MKATET E MDHA ..............................................................................................................................................................................................307

DEFINICIONI I MKATIT T MADH DHE KRITERI I TIJ ............................................................................................................................................ 311

DISA SHEMBUJ T MKATEVE T MDHA ..............................................................................................................................................................313

SHKAQET E LIRIMIT NGA NDSHKIMI PR MKATE ................................................................................................................................................316

SHNIM PR AUTORIN..........................................................................................................................................................................................323


PARATHNIE

Bismilahir-Rrahmanir-Rrahim

Falnderim i qoft All-llahut, Zotit t t gjitha botve, bekimi i All-llahut dhe paqja qofshin mbi Pejgamberin, mbi familjen e tij t ndershme, mbi shokt e tij besnik dhe mbi t gjith pasuesit e tij gjer n ditn e gjykimit.

Akideja-tevhidi sht shkenc themelore islame, n baz t s cils ndrtohen t gjitha shkencat e tjera t Islamit. Misioni i do Pejgamberi ka qen i prmbajtur n maksimn La ilahe ilAll-llah - nuk ka zot tjetr prve All-llahut, dhe detyr e donjrit prej tyre ka qen ta mbarshtoj kt ide n zemrat e ithtarve t tyre. Mjerisht, kohve t fundit n mjedisin ton assesi nuk sht punuar n shkrimin dhe n prgatitjen e librave, apo teksteve shkollore nga kjo fush, t cilat do ti prgjigjeshin nevojave t myslimanit ton mesatar n Bosnj apo nxnsit mesatar t medress. Rrekja jon n kt fush sht kufizuar n teoritizimet filozofike apo gjysmfilozofike - debatime ilmul kelame rreth cilsive t All-llahut xh.sh. dhe rreth shtjeve t gajbit. Mirpo, vllezrit tan n botn islame kan shkruar me dhjeta vepra dhe libra shkollore bashkkohore nga kjo fush, t cilat kan zn vendin e tyre n fakultete dhe n universitete t famshme islamike. Njra nga veprat bashkkohore akaide gjithpranuese nga profesort dhe studentt gati t t gjitha universiteteve sht edhe kjo vepr e cila, me vullnetin e All-llahut xh.sh., ka gjetur vendin e vet edhe n gjuhn boshnjakishte (tani edhe n gjuhn shqipe MD). Pranueshmria e saj


nga ana e numrit t madh t bots islame ka qen motiv kryesor gjat vendosjes pr prkthimin e saj. Autori i ksaj vepre sht profesori i famshm i Universitetit t Jordanis i cili edhe sot vepron dhe punon. Shpresoj se me kt vepr do t plotsojm zbrazsirn e madhe e cila sht e pranishme n kt fush n gjuhn ton.

lus All-llahun xh.sh. q kjo vepr t has n mirpranim nga ana e myslimanve tan, si sht rasti tek vllezrit ton n botn arabe, dhe e lus At t m shprblej n Ditn e gjykimit pr mundin tim q e kam br duke prkthyer kt vepr.

Prkthyesi n boshnjakishte:

Mr. Zuhdi Adiloviq

HYRJE

Falndeimi i prket All-llahut, nga Ai krkojm ndihm dhe At e lusim pr ndjes. Mbshtetemi n All-llahun nga t kqijat e vets son dhe nga veprat tona t kqija. At q All-llahu e drejton n rrug t drejt, pr at nuk ka lajthitje, e at t cilin e shpie n lajthitje, pr t nuk ka udhzim. Dshmoj se nuk ka zot tjetr prve All-llahut dhe se Muhammedi a.s. sht robi dhe i Drguari i Tij.

Baza e do rregullimi sht kundrshtimi i t s vrtets dhe shmangia nga rruga e saj, ndrsa do e mir prehet n pasimin e s vrtets dhe n t prmbajturit e udhzimeve t saj. E vrteta-


hakk sht gjendje m e prsosur dhe m e volitshme n t ciln All-llahu xh.sh. i ka krijuar t gjitha krijesat, andaj prej tyre krkon q edhe ato t jen t tilla. do gj n kt bot e ka krijuar vetm All-llahu xh.sh. dhe n kt askush nuk ka bashkpunuar me T. All-llahu xh.sh. e ka formuar do krijes n kt bot n mnyr t caktuar dhe pr t kujdeset n mnyr adekuate. Ndrsa All-llahu xh.sh. sht i prkryer dhe larg do t mete, dhe n krijimtarin dhe n prcaktimin e Tij prehet vetm drejtsia dhe korrektsia. Pr kt shkak do gj q shmanget nga Ligji hyjnor dhe urdhri i Tij, shkatrrohet n mnyr t pashmagshme. Qiejt dhe Tokn All-llahu xh.sh. i ka krijuar sipas s vrtets dhe i ka rregulluar sipas urtsis s Vet, andaj edhe jan n prsosmri dhe n harmoni t plot.

Sikur t kishte n to (qiej dhe Tokn) zota, prve All-llahut, n t dyja do t mbretronte rregullimi. (El-Enbija: 22).

Gjithashtu edhe njeriu sht nj nga krijesat e All-llahut xh.sh. dhe korrektsia e jets s tij varet nga konceptimi i t vrtets dhe t pasuarit e saj, ndrsa prapsira sht rezultat i pashmangshm i mosnjohjes t s vrtets, apo flakja e saj pasi q njher sht konceptuar ajo. Shkaku i jetess jokorrekte i mbar njerzimit sht mosbesimi n Krijuesin dhe mosprfillja e urdhrave e udhzimeve t Tij dhe t s vrtets t ciln e ka shpallur Ai. Ndrsa shkaku i mbar jetess korrekte n kt bot sht besimi n All-llahun xh.sh. dhe n at q ka shpallur Ai dhe t vepruarit sipas udhzimit t Tij n t gjitha fushat e veprimtaris njerzore. Prandaj All-llahu xh.sh. ka thn:

Me t vrtet, do tju arrij juve udhzim nga ana Ime, e kush pason udhzimin Tim, nuk do t humb (n kt bot), as q do t jet fatkeq (n botn tjetr). E, ai q shmanget nga Libri Im, ai


do t ket jet t vshtir dhe, Na, n Ditn e Kiametit do ta ringjallim at t verbr. (Ta-ha: 123-124).

Udhzimin e All-llahut xh.sh. e pason vetm ai q e beson At, e prkujton At, e ndien pranin e Tij, cilsit e Tij dhe madhshtin e Tij. E, kush e harron All-llahun xh.sh., ai n realitet ia kthen shpinn udhzimit t Tij.

Pra, njeriu n kt bot sht vn n sprovim ndrmjet ktyre dy gjrave: ta prkujtoj All-llahun xh.sh. dhe ta ndjek rrugn Tij, ose ta harroj All-llahut dhe t jet n lajthitje. Ai sht n udhkryqin e ktyre dy udhzimeve, e i treti nuk ekziston. Para tij sht rruga e imanit, e udhzimit dhe e lumturis n kt dhe n botn tjetr, dhe rruga e kufrit, lajthitjes dhe fatkeqsis n t dy bott.

Prandaj, gjja m e rndsishme dhe m e lartsuar q mund t msoj njeriu dhe ti msoj edhe t tjert pr kt, sht shtja e imanit, bazave t tij dhe obligimeve t cilat nnkuptohen me t. E, njkohsisht gjja m esenciale me ka do t mbrohet dhe t armatoset sht konceptimi i simptomeve t kufrit, shkaqeve t tij dhe pasojave t tij. Nse njeriut i bhen t qarta kto dy gjra t rndsishme, ather e ka konceptuar rrugn e lumturis s vet dhe do ta ndjek at me siguri dhe nuk do t shmanget nga ajo, dhe e ka konceptuar rrugn e fatkeqsis, t cils do ti shmanget me siguri.

Shpresojm se n kt libr do t sqarojm - duke shpresuar q All-llahu xh.sh. do tna pajis me dituri dhe me t vrtetn - shtjen e imanit dhe baza e tij, simptomet e kufrit, shkaqet e tij dhe rrugt e tij. E, vetm All-llahu xh.sh. sht Ai i Cili mundson suksesin. Prandaj, e tr ajo q ia qllojm nga e vrteta sht nga All-llahu xh.sh. i Vrtet, ndrsa e tr ajo q gabojm sht nga


ana e jon dhe nga shejtani. E lusim All-llahun xh.sh. t na fal dhe ta obligoj ndonjrin prej robrve t Vet q ti prmirsoj gabimet n kt libr dhe ta sqaroj t vrtetn.

N mnyr q m leht t prdoret ky libr, temat e saj do ti prezentojm n tre kapituj:

1. - Bazat e imanit;

2. - Esenca e imanit dhe

3. - Gjrat t cilat nxjerrin nga imani.

KAPITULLI I PAR BAZAT E IMANIT

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit

Allahu xh.sh. thot:

Pejgamberi beson n at q i sht shpallur nga Zoti i tij, dhe besimtart; - t gjith ata besojn All-llahun, engjjt e Tij, Librat e Tij dhe Pejgambert e Tij: Na nuk dallojm asnjrin nga Pejgambert e Tij. Ata thon: Ne dgjuam dhe prulemi; falna neve o Zoti Yn dhe te Ti do t kthehemi! (El-Bekare: 285)


O besimtar! Besoni All-llahun, Pejgamberin e Tij, Librin q ia ka drguar Pejgamberit t Vet dhe Librat q i ka drguar m par. E ai q nuk beson All-llahun, engjjt e Tij, Librat e Tij, Pejgambert e Tij dhe Ditn e Kiametit, ai, me t vrtet, ka humbur larg prej udhs s drejt. (En-Nisa: 136)

Mirsia nuk sht t kthyerit e fytyrs suaj kah lindja dhe perndimi, por, mirsia sht kur (njeriu) beson All-llahun, Ditn e Kiametit, engjjt, Librat, Pejgambert. (El-Bekare: 177)

N hadithin e njohur mbi Xhibrilin, i cili i ka ardhur Pejgamberit s.a.v.s. n figurn e beduinit dhe ka filluar t pyeste pr Islamin, imanin dhe ihsanin, qndron se Pejgamberi s.a.v.s. ka thn se imani sht: T besosh All-llahun, engjjt e Tij, Librat e Tij, Pejgambert e Tij, botn e ardhshme dhe se do gj q ndodh (e mir a e keqe), ndodh sipas prcaktimit t All-llahut.1

Kto gjasht elemente jan bazat e besimit, dhe kto jan parimet themelore me t cilat kan ardhur t gjith Pejgambert a.s. dhe pr t cilat flitet n t gjitha Librat e shpallura. Prandaj imani i askujt nuk sht i plot dhe i pranuar prderisa nuk beson n t gjasht bazat e prmendura t imanit, n mnyr far e ka caktuar Kurani dhe Sunneti i Pejgamberit t All-llahut. E, ai i cili mohon kado qoft prej tyre, ai ka dalur nga imani dhe sht br jobesimtar.

N kaptinat vijuese, insh-All-llah, do ti trajtojm kto gjasht bazat.

1 Transmeton imam Muslimi nga Umeri r.a. Shih Sahih Muslim me komentin e Neveviut, 1: 175. Kt

hadith e transmeton edhe Buhariu nga Ebu Hurejre r.a. Shih Fethul Bari, 1: 96-97.


PJESA E PAR BESIMI N ALL-LLAHUN XH.SH.

Besimi n All-llahun xh.sh. do t thot t bindurit e fuqishm se All-llahu sht Zot, Sundues, Sundues dhe Krijues i do gjje. Se vetm Ai meriton ti bhet ibadet me an t: namazit, agjrimit, duas, shpress, friks, pruljes dhe dgjess. Se ai posedon t gjitha cilsit e prsosmris, dhe se Ai sht larg do t met.

Imani - besimi n All-llahun xh.sh. prfshin tri gjra:

1. T besuarit se vetm All-llahu sht Krijues dhe Sundues i t gjithave (tevhidur-rububijje);

2. T besuarit se vetm Atij mund ti bhet ibadet (tevhidul-uluhijje); dhe

3. T besuarit se vetm Atij i takojn emrat dhe cilsit e prsosmris (tevhidul esmai ves-sifat).

Prandaj njeriu nuk mund t jet besimtar n All-llahun xh.sh. prderisa nuk beson se All-llahu sht Sundues i t gjithave dhe se sundues tjetr nuk ekziston, se vetm Ai sht Zot dhe se vetm Ai mund t adhurohet, dhe se Ai sht plotsisht i prsosur me cilsit dhe emrat e Vet dhe se askush tjetr nuk sht i prsosur dhe i prkryer.

Kta jan tre lloj t tevhidit q i ngrthen domethnia e imanit ndaj All-llahut xh.sh.2 e me sa vijon detajisht do t sqarojm donjrin prej tyre. 2 Sherhul akidetit-Tahavijje, f. 76. Tejsirul Azizil Hamid, f. 17. Er-revdatun nedijje, f. 9, duke transmetuar

nga Midaridus salikin. Nj pjes e ulemas islame kta tre lloj t tevhidit I reduktojn n dy lloj: tevhidin


1 TEVHIDUR-RUBUBIJJE

Tevhidur-rububijje shkurtimisht do t thot:

Bindshmria e fuqishme se All-llahu xh.sh. sht Krijues dhe Sundues i t gjithave dhe se tjetr Sundues nuk ekziston.

Fjala Rabb n gjuhn arabe do t thot pronar - udhheqs3 E, rububijjeti i All-llahut mbi krijesat e Veta do t thot se vetm Ai dhe i Vetmi Ai i ka krijuar ato, se vetm Ai sht pronar dhe se vetm Ai i mirmban ato dhe udhheq me to. Prandaj tevhidur-rububijje do t thot pranimi se All-llahu xh.sh. sht i Vetmi Krijues i t gjitha krijesave dhe i Vetmi Pronar i tyre, se vetm Ai i ngjall dhe i vdes ato, se Vetm Ai u sjell dobi apo dm dhe se Vetm Ai i pranon lutjet e krijesave, po qe se gjenden n situat pa shtegdalje. Se vetm Ai mund t bj me ta ka t doj Vet, se vetm Ai me t vrtet jep dhe merr, se vetm Ai krijon dhe se n duart e Tij jan t gjitha. Prkitazi me kt All-llahu xh. Na thot:

Vetm Ai krijon dhe sundon! I Lartsuar sht All-llahu, Sundues i botve! (El-Araf: 54).

e dituris dhe t besimit ku ben pjes tevhidur-rububijje dhe tevhidul esmai ves-sifat dhe tevhidul iradeti vel kasd - tevhidi i dshirave dhe aspiratave ku ben pjes tevhidul-uluhijje. Shih: Sherhul akidetit-Tahavijje, f. 88; Sherhu kasideti, Ibnul Kajjim, 2: 259 dhe Tathirul itikad, f. 3.

3 El-Misabahul munir.


N kt lloj t tevhidit bn pjes edhe besimi n prcaktimin e All-llahut xh.sh. - besimi se do gj q ndodh, ndodh me dijenin, vullnetin dhe fuqin e All-llahut xh.sh.4 Me fjal t tjera ky lloj i tevhidit do t thoshte: t kuptuarit dhe t pranuarit se iniciator i njmendt q me t vrtet vepron n kt Gjithsi sht vetm All-llahu xh.sh. me krijimin, udhheqjen, ndryshimin, drejtimin (e lvizjes), rritjen dhe zvoglimin, ringjalljen dhe vdekjen dhe me veprime t tjera, dhe se n tr kt askush nuk i shoqrohet Atij.

Kurani tejet qart flet pr kt lloj t tevhidit. Gati se asnj kaptin e Kuranit nuk e l pa e prmendur at, apo bile pa treguar at n t n mnyr t zhdrejt. Ky sht themel i llojeve t tjera t tevhidit, ngase vetm Ai sht Krijues i njmendt, Sundues dhe Udhheqs, i Cili meriton ti bhet ibadet (do form e adhurimit), q Ti shprehet dhe Ti drejtohet prulja dhe bindja. Dhe vetm Ai sht meritor q Ti drejtohet falnderimi, dhikri, duaja, shpresa, droja e t ngjashme. Pra, ka do qoft nga ibadeti mund ti kushtohet vetm Atij i Cili posedon pushtet absolut dhe udhheq me t gjitha.5

Nga ana tjetr, vetm Ai sht Krijues i njmendt, Sundues dhe Udhheqs, q i meriton cilsit madhshtore, t bukura dhe t prsosura. Pr shkak se kto cilsi mund ti posedon vetm Sunduesi i t gjitha botve, sepse, sht e pamundur ti prshkruhet pronsia dhe sundimi dikujt q nuk sht i gjall, q nuk dgjon, nuk sheh, q sht i pafuqishm, memec, q nuk sht n

4 Sherhul Akaidetit-Tahavijje, f. 76-77; Tejsirul Azizil Hamid, f. 17-18. 5 Tefsirul Kurtubi, 5: 395; Sherh Mulla Ali el-Kari alel fikhil ekber, f. 9.


gjendje t bj at q dshiron vet dhe q nuk sht i prkryer n t folmen e vet dhe n veprat e veta.6

Andaj gjejm se Kurani e prmend kt lloj t tevhidit n kontekst t hamdit (falnderimit), t ibadetit, t nnshtrimit, t prkushtimit All-llahut xh.sh. dhe n kontekst t shpjegimit t cilsive t lartsuara dhe emrave t bukur t Tij.

N kontekstin e hamdit (falnderimit) do mysliman n do rekat kndon:

Falnderimi i prket vetm All-llahut, Zotit t botve! (El-Fatiha: 1).

All-llahu xh.sh. thot: Pra, falnderimi i prket vetm All-llahut, Zotit t qiejve dhe Zotit t Toks - Zotit t Gjithsis! (El-Xhathije: 36).

N kontekstin e nnshtrimit dhe prkushtimit (devocionit) Atij, All-llahu xh.sh. thot:

Thuaj: Rruga e All-llahut - sht e vetmja rrug e drejt, dhe neve jemi t udhruar ti bindemi Zotit t Gjithsis. (El-Enam: 71)

N kontekstin e t drejtuarit dhe mbshtetjes vetm Atij, All-llahu xh.sh. thot: Thuaj: Me t vrtet, namazi im dhe adhurimi im, jeta ime dhe vdekja ime, i prkasin vetm All-llahut, Zotit t Gjithsis. (El-Enam: 162)

N kontekstin e sqarimit se vetm All-llahu xh.sh. mirret pr mbrojts e askush tjetr, Kurani thot:

6 Fethul Mexhid, f. 13; El esiletu vel exhvibe, f. 29-30.


Thuaj: A t marr pr mbrojts dik tjetr prve All-llahut, Krijuesit t qiejve dhe t Toks! Ai ushqen (botn), e At askush nuk e ushqen! Thuaj: Mua m sht urdhruar q t jem i pari nga ata q prulen, - dhe: kurrsesi mos u bn nga ata q i bjn shok Atij! (El-Enam: 14).

N kontekstin e duave, All-llahu xh.sh. thot:

Vetm Ai krijon dhe sundon! I lartsuar sht All-llahu, Zoti i Gjithsis! Lutjuni Zotit tuaj prulshm dhe ngadal (n vete)! Ai, me t vrtet, nuk i do ata q luten me z t lart. (El-Araf: 54-55)

N kontekstin e ibadetit, All-llahu xh.sh. thot:

Prse t mos e adhuroj At, i cili m ka krijuar. E, te Ai do t ktheheni ju? (Ja Sin: 22).

O njerz! Adhuroni Zotin tuaj, i Cili u ka krijuar juve dhe ata para jush, q t ruheni nga ndshkimi. Zoti sht Ai, q pr ju Tokn e ka br shtrat dhe qiellin ndrtes; i Cili prej qielli lshon shira dhe bn q t rriten frutet, ushqim pr ju. Prandaj mos i bni me vetdije shok All-llahut, sepse ju e dini (q Ai nuk ka shok)! (El-Bekare: 21-24).

Me t vrtet, vetm Krijuesi i qiejve, i Toks dhe i do gjje q gjendet n to, esht i Vetmi i Cili meriton q njeriu ta pranoj pr Zot dhe pr mbrojts, dhe trsisht ti dorzohet Atij, q duat e veta tia drejtoj Atij dhe t mbshtet tek Ai.

Nga ana tjetr vrejm se Kurani ndrlidh rububijjetin e All-llahut xh.sh. - i cili pasqyrohet n sundimin e Tij me qiejt e me Tokn dhe me do gj q ekziston n to - me konservimin e tyre me


emrat e Tij t bukur dhe me cilsit e Tij t lartsuara. Soditi fjalt e All-llahut xh.sh. n ajetul-Kursijj:

All-llahu sht - ska tjetr zot prve Tij - i Gjalli dhe i Prjetshmi! At nuk e kaplon as kotja as gjumi! T Atij jan t gjitha ato q gjenden n qiej dhe n Tok. Kush mund t angazhohet pr ndokend pa lejen e Tij?! Ai di do gj q ka ndodh prpara dhe do gj q do t ndodh n t ardhmen. Por, njerzit, nuk din asgj nga dijenia e Tij, prve q Ai ka dashur tua tregoj. Froni (Madhria) i Tij prfshin qiejt dhe Tokn dhe Atij nuk i vie rnd ti ruaj ato. Ai sht shum i Larti, i Madhruari! (El-Bekare: 255).

Me t vrtet, Ai q i ka krijuar qiejt dhe Tokn sht i Vetmi q jeton prgjithmon dhe kurr nuk vdes, i Cili i mirmban t gjitha, di do gj, kujdeset pr do gj, i Cili sht m i Lartsuari, m Madhshtori.

Pastaj prqndrohu n kto fjal t All-llahut xh.sh.:

Ne e krijojm njeriun dhe Na dim ka pshprit shpirti i tij, sepse Ne jemi m afr se damari i qafs s tij. (Kaf: 16).

E si mos t dinte Ai, i Cili ka krijuar do gj dhe sht i informuar hollsisht. (El-Mulk: 14).

Pra, nuk ka kurrfar dyshimi se Ai i Cili i ka krijuar t gjitha krijesat, i mbikqyr ato dhe se Ai di do gj veprojn ato.

E, pr sa i prket atyre, t cilt pranojn se All-llahu xh.sh. sht Sundues dhe Krijues i t gjithave, por nuk e veojn nga hyjnit e tjer, por s bashku me T adhurojn edhe t tjert, dhe


q nuk e veojn sipas emrave dhe cilsive t Tij, duke i mohuar ato apo duke i krahasuar ato me cilsit e krijesave t tjera, apo duke i komentuar ato n kuptimin figurativ q nuk ka baz, atyre tevhidi i ktij lloji nuk do tu shrbej dhe assesi nuk do ti nxjerr ata nga rrethi i mosbesimit n rrethin e imanit. All-llahu xh.sh. na tregon n Kuran se jobesimtart (mushrikt) kan pranuar se All-llahu sht i Vetmi Krijues, por prkundr ksaj kan mbetur mushrik,7 ngase nuk e kan veuar All-llahun xh.sh. n uluhijjetin (hyjnin) e Tij, por i kan adhuruar edhe t tjert prve Tij. Dhe pr shkak se ata nuk i kan br tevhid All-llahut xh.sh. n emrat dhe cilsit e Tij, ashtu q disa i mohonin dhe nuk i besonin atyre. Prandaj All-llahu xh.sh. Thot pr ta:

Shumica e tyre nuk i besojn All-llahut, por i bjn shok Atij. (Jusuf: 106).

Mufessiri i njohur El-Muxhahidi, gjat komentimit t ktij ajeti thot: Imani i tyre n All-llahun sht pranimi se ne na ka krijuar All-llahu dhe se Ai na furnizon q t gjithve, por ata krahas ktij pranimi i bjn ibadet edhe t tjerve prve Atij.8

Nj pjes e ulemas nga gjeneratat e para ka thn: Ku ti pyesish: Kush i ka krijuar qiejt dhe Tokn? Ata prgjigjen: All-llahu, por megjithkt e adhurojn tjetr k.9

All-llahu xh.sh. na thot n Kuran se edhe mushrikt kan besuar se All-llahu sht Krijues, Furnizues dhe Sundues:

7 SherhulAkaidetit-Tahavijje, f. 79: Fethul Mexhid, f. 17; Tejsilu Azizil-Hamid, f. 17; Tathirul itikaf, f. 5. 8 Tefsirut-Taberi, 16: 28. 9 Kt e prmend Ibni Kethiri prej IbniAbbasit, Muxhahidit, Ataas, Ikrimes, Esh-Shabiut, Katades,

Dahhakut dhe Abdurrahman b. Zejd b. Eslemit. Shih: Tefsir Ibni Kethir, 2: 494; Tefsiru Taberi, f. 78.


E, nse i pyet kush i ka krijuar, ata, me siguri, do t thon: All-llahu! E, nga po ia mbajn ather? (Ez-Zuhruf: 87).

Thuaj: Kush ju ushqen juve nga qielli dhe nga Toka? Ose, kush mund t krijoj t dgjuarit dhe t pamurit? Dhe kush mund t nxjerr t gjallin nga i vdekuri dhe t vdekurin nga i gjalli? Dhe kush i drejton gjrat? Ata do t thon: All-llahu! E ti (o Muhammed!) Thuaj: E, prse ather nuk i friksoheni Atij? (Junus: 31).

Nga ajetet e cituara shihet qart se, gjithsecili q pranon se All-llahu sht Zot i t gjithave, njherit nuk sht edhe ai q e ka besuar All-llahun si t Vetmin Zot, t Cilit i bhet ibadet dhe i Vetmi t Cilit i prkasin t gjitha emrat e bukur dhe cilsit e prsosmris.10 Shumica e njerzve nuk mohojn Krijuesin dhe udhheqjen e Tij me krijesat, por shum mosbesime t tyre rrjedhin nga adhurimi i tjetrkujt prve All-llahut xh.sh.11

2 - TEVHIDUL-ULUHIJJE

Tevhidul-uluhijje shkurtimisht do t thot: bindshmria e fuqishme se vetm All-llahu xh.sh. sht Zot i vrtet dhe se tjetr zot nuk ekziston, dhe se t gjitha llojet e ibadetit (adhurimit) duhet ti kushtohen vetm Atij.

10 Fethul Mexhid, f. 18; Sherhul Mulla Ali el-Kari alel fikhil ekber, f. 9. 11 Ihjau ulumid din, 1: 182; Sherhul akidetit-tahavijje, f. 78.


Fjala Ilah (Zot) n gjuhn arabe prdoret n domethnien e fjals Meluh (ai i cili adhurohet - atij t cilit i bhet ibadet)12 E, ibadet n gjuhn arabe do t thot t qent i dgjueshm, i prulshm, i prvuajtshm. Disa alim ibadetin e kan definuar si dashuri e sinqert me prvuajtri t plot. Ibadeti i cili na sht urdhruar n vete ngrthen domethnien e prvuajtris, e njkohsisht edhe domethnien e dashuris, andaj kjo sht prulsia e plot ndaj All-llahut xh.sh. me dashuri jashtzakonisht t madhe ndaj Tij. Prandaj ibadeti ndaj All-llahut xh.sh. nuk sht i rregullt nse aty nuk prfshihen q t dy domethniet e prmendura, dhe vetm njra prej tyre nuk sht e mjaftueshme pr korrektsin e tij. All-llahu xh.sh. pr ne duhet t jet m i dashur se do gj tjetr q ekziston, e njkohsisht m i lartsuari prej t gjithve.13

Tevhidul-uluhijje, pra, bazohet, t besosh vetm All-llahun xh.sh. sinqert edhe esencialisht edhe formalisht (n batin dhe n zahir), kshtu q asgj prej tij (besimi) nuk guxon ti kushtohet dikujt tjetr prve All-llahut xh.sh. Prandaj, besimtari adhuron (i bn ibadet) vetm All-llahun e ask tjetr, pastaj vetm At e don me t vrtet, friksohet vetm prej Tij, shpreson vetm prej Tij, duan ia drejton vetm Atij, mbshtetet vetm n T, vetm ndaj Tij shpreh prvuajtrin, prulsin, pendesn dhe t gjitha llojet e tjera t ibadetit.

Kjo pjes e tevhidit n esencn e vet ngrthen t gjitha pjest e tjera t besimit n All-llahun xh.sh. si Krijues dhe besimin n at se Ai sht i Vetmi q posedon emra t bukur dhe cilsi t

12 Fjala ilah n trajtn feal e n kuptimin e trajts meful, si sht fjala kitab n kuptimin e fjals mektub.

Shih: El-Meshahul munirdhe Tarilul vusul ilet ilmil memul, f. 12. 13 Sherh kasideti Ibnul Kajjim, 2: 259; Igasetul lehfan, 2: 128-129; El-Ubudijje li-Ihni Tejmijje, f. 9.


prsosmris, q nuk sht rast i kundrt. Sepse, t besuarit dhe t pranuarit e All-llahut xh.sh., si Krijues dhe Sundues nuk do t thot se i njjti e pranon si t vetmin t cilin e adhuron.14

Njeriu mund ta pranoj All-llahun xh.sh. si t Vetmin Krijues, por assesi mos ta adhuroj At (nuk i bn ibadet Atij). Gjithashtu, edhe besimi n All-llahun xh.sh. si t Vetmit q i prkasin emrat e bukur dhe cilsit e prsosmris (tevhidul-esmai ves-sifat) nuk i prfshin llojet e tjera t tevhidit.

Por, njeriu, i cili i bn All-llahut xh.sh. tevhidul-uluhijje, duke u bindur dhe duke e pranuar At si t Vetmin i Cili meriton t adhurohet (q Ti bhet ibadet) dhe se kt askush tjetr prve Tij nuk e meriton nga kurrnj aspekt, ai me kt pranon All-llahun xh.sh. pr Krijues dhe Sundues t t gjithave dhe se vetm Atij i prkasin t gjitha emrat dhe t gjitha cilsit e prsosmris, sepse ibadeti i njmendt mund Ti bhet vetm Zoti t Prsosur, e jo dikujt tjetr q nuk sht Zot.15 Sepse, si mund t adhurohet dikush, q nuk sht krijues i cili nuk udhheq me t, dhe si mund t adhurohet dikush, q nuk sht i prsosur dhe i prkryer?

14 Me gjith vrejtjen se t pranuarit e All-llahut xh.sh. si t vetmin Krijues sht argument se vetm Ai

meriton t adhurohet, si kemi thn m par kur folm pr tevhidur-rububijje, nj numr i madh njerzish assesi nuk e prfillin kt t vrtet nga inati dhe mosbesimi. Ata e pranojn All-llahun si Krijues, por nuk e pranojn si t vetmin i Cili adhurohet, duke mohuar kshtu at q i udhzon vet pranimi i tyre.

15 Sherhul akidetit-Tahavijje, f. 79.


Me sa parashtruam m sipr, shihet qart se kelimei shehadeti (La ilahe ilAll-llah) n vete ngrthen t gjitha llojet e tevhidit, sepse domethnia e tij e drejtprdrejt sht t besuarit n tevhidul-uluhijje i cili n vete ngrthen edhe tevhidur-rububijje edhe tevhidul-esmai ves-sifat.

Prandaj, me kt lloj t tevhidit (tevhidul-uluhijje) ka filluar feja dhe me t ka prfunduar, kjo sht forma (zahir) dhe esenca (batin) e fes dhe pr shkak t tij jan krijuar t gjitha krijesat. All-llahu xh.sh. thot:

Xhinnt dhe njerzit i kam krijuar vetm q t M adhurojn. (Edh-Dharijat: 56).

Ibni Tejmiu thot: Sipas ktij lloji t tevhidit dallohen muvehhidt dhe mushrikt - ata t cilt sinqerisht adhurojn All-llahun xh.sh. dhe ata t cilt, krahas Tij adhurojn edhe di tjetr - dhe pr shkak t ktij do t realizohet shprblimi apo ndshkimi edhe n kt bot edhe n botn tjetr, e kush nuk pranon kt, do t mbetet ndr mushrikt.16

Pr shkak t ktij lloji t tevhidit jan drguar edhe Pejgambert dhe jan shpallur Librat. Nuk ka ekzistuar kurrnj Pejgamber q i sht drguar njerzve, e q tevhidul-uluhijje t mos i jet baz dhe esenc e misionit t tij. All-llahu xh.sh. thot:

Ne do populli i kemi drguar nga nj Pejgamber. T gjith ata thonin: Adhuroni vetm All-llahun, e shmagiuni idhujve. (En-Nahl: 36).

16 Risaletul-haseneti ves-sejjiu, n koleksionin e njohur t Ibni Tejmijje nn titullin Mexhm'uatur resail, f.

261.


Ne nuk kemi drguar asnj Pejgamber para teje e q t mos ia kemi shpallur: Ska zot tjetr prve Meje, andaj adhuromni vetm Mua! (El-Enbija: 25).

All-llahu xh.sh. na informon se Pejgambert e Tij jan: Nuhi, Hudi, Salihu, dhe Shu'ajbi, dhe do njri prej tyre i ka thn popullit t vet:

O populli im, adhurojeni vetm All-llahun! Ju nuk keni zot tjetr prve Tij! (El-Muminun: 23; Hud: 61; El-Araf: 65).

All-llahu xh.sh. gjithashtu na informon se Ibrahimi a.s. i ka thn popullit t vet:

Un e kthej fytyrn time kah Ai q i ka krijuar qiejt dhe Tokn, duke qen besimtar i vrtet, dhe nuk jam nga ata q i bjn shok All-llahut! (El-Enam: 79).

Pra, Ky lloj i tevhidit sht thelbi i fes islame, andaj sharti i par i Islamit sht kelimei shehadeti. Pejgamberi i All-llahut thot: Islami bazohet n pes gjra: dshmia se nuk ka zot tjetr prve All-llahut dhe Muhammedi sht Pejgamber i All-llahut, kryerja e namazit, dhnia e zekatit, agjrimi i muajit Ramazan dhe kryerja e haxhxhit.17

T pranuarit e All-llahut xh.sh. si t Vetmin i Cili adhurohet, nga ne krkon q vetm Atij Ti drejtohemi me do trajt adhurimi dhe q zemrat tona gjat ksaj t jen trsisht t pastra nga do drejtim tjetr. N kt formulim hyjn edhe shum gjra t tjera. Ja disa prej tyre:

1 - Domosdoshmria e dashuris s sinqert ndaj All-llahut xh.sh. Njeriu nuk guxon q edhe n dashurin e vet t ket dik t barabart apo prmbi All-llahun xh.sh. Prandaj, nse dikush e do 17 Transmeton Buhariu dhe Muslimi. Shih Zadul Muslim fima ittefeka alejhi Buhari ve Muslim, 1: 139.


dik sikur q e do All-llahun xh.sh., apo m tepr se At, ather ky ka br shirk. All-llahu xh.sh. thot:

Ka njerz q n vend t All-llahut marrin disa gjra t tjera pr hyjni dhe i duan ato si All-llahun; ndrsa ata q besojn, e duan shum m tepr All-llahun. (El-Bekare: 165).

N shirkun e madh, t cilin All-llahu xh.sh. nuk do ta fal, pos me pendes pr t, bn pjes edhe ajo q njeriu ta doj dik tjetr prve All-llahut si duhet All-llahu xh.sh.18 Njeriu, sipas natyrs s vet, sht i prirur pr ta dashur vetvetn, prindrit, fmijt, atdheun, pasurin e t ngjashme, andaj prshpirtria (devotshmria) e tij e sinqert ndaj All-llahut xh.sh. nuk do t thot asgjsim apo penges t ksaj ndjenje natyrore, por nga besimtari krkohet q dashuria e tij ndaj kado qoft tjetr n kt bot, t jet pas dashuris ndaj All-llahut xh.sh., q dashuria ndaj All-llahut xh.sh. tek ai t jet prmbi dashurit e tjera, kshtu q t jet i gatshm q tr at q dashuron, nse vjen gjer tek kontradikta mes asaj q krkon nga ai dashuria ndaj All-llahut xh.sh. dhe kado qoft tjetr q dashuron, duhet ta sakrifikoj n emr t All-llahut xh.sh. All-llahu xh.sh. i krcnohet atyre t cilt i japin prparsi vlerave t ksaj bote, t cilat i duan m shum sesa All-llahun xh.sh., e thot:

Thuaj: Nse etrit tuaj, bijt tuaj, vllezrit tuaj, grat tuaja, farefisi juaj, pasuria juaj, q e keni fituar, tregtia - pr t ciln keni frik se nuk do t shkoj mir dhe shtpit - n t cilat e ndieni veten rehat, u jan m t dashura se sa All-llahu, i Drguari i Tij dhe lufta n rrugn e Tij, ather

18 Sherh kasidet, Ibni Kajjim, 2: 268.


pritni derisa ta sjell vendimin All-llahu. E, All-llahu, nuk do ti udhzoj mkatart n rrugn e drejt. (Et-Tevbe: 24).

2 - Domosdoshmria e veimit t All-llahut n dua, n tevekkul (mbshtetje) dhe n shpres, nga aspekti se askush prve All-llahut xh.sh. nuk sht n gjendje ta plotsoj at. All-llahu xh.sh. thot:

Dhe, prve All-llahut mos iu lut tjetrkujt, t cilt nuk t sjellin as dobi as dm, e nse e bn kt, ti ather, me t vrtet, je nga pabesimtart. (Junus: 106).

...Dhe, nse jeni besimtar (t vrtet), mbshtetuni n All-llahun! (El-Maide: 23).

Ata t cilt besojn dhe t cilt emigrojn dhe luftojn n udhn e All-llahut, ata mund t shpresojn mshirn e All-llahut. Se All-llahu sht mshirues dhe fal. (El-Bekare: 218).

3 - Domosdoshmria e veimit t All-llahut xh.sh. prkitazi me frikn. Ai i cili konsideron se disa nga krijesat mund ti sjellin dm me vullnetin dhe fuqin e tyre personale,19 e nga ky shkak i friksohen atyre, ather ky i ka br shirk All-llahut xh.sh. All-llahu xh.sh. thot:

19 Ky kusht jipet pr shkak t sqarimit t dallimit mes friks si ibadet dhe friks natyrore: e para nuk sht

e lejuar, por vetm nga All-llahu xh.sh. Q do t thot se njeriu duhet t jet i bindur se vetm All-llahu xh.sh. sht Ai, i Cili me vullnetin dhe me fuqin e Vet mund t dmtoj, e kushdo qoft tjetr nuk mund t sjell dm apo dobi, prve nse All-llahu e bn shkak t dmit apo t dobis. E, pr sa i prket friks natyrore, si sht frika nga bishat, apo frika q paraqitet kur t drejtohet arma e t ngjashme, kjo frik nuk e trazon tevhidin, pr shkak se ky sht n vet natyrn e njeriut, sipas s cils e ka krijuar All-llahu xh.sh.


... Dhe, druajuni vetm prej Meje! (En-Nahl: 51)

Nse All-llahu t sjell ndonj dm, askush nuk mund t ta largoj, prve Tij, e nse Ai don t ta bj ndonj t mir, ska kush t ta pengoj mirsin e Tij. Ai ia jep at mirsi kujt t doj nga robrit e Tij; dhe Ai sht fals dhe mshirues. (Junus: 107).

4 - Domosdoshmria e veimit t All-llahut xh.sh. n t gjitha llojet e ibadetit trupor, si sht namazi, rukua, sexhdeja, agjrimi, therja (e kurbanit), tavafi dhe t gjitha format e ibadetit gjuhsor, si sht betimi, krkim ndjese etj.

Ky dhe do lloj tjetr i ibadeteve duhet ti kushtohen vetm e vetm All-llahut xh.sh., e ai i cili kado qoft prej tyre i kushton dikujt tjetr, prve All-llahut xh.sh., ai i ka br shirk. All-llahu xh.sh. thot:

All-llahu, me t vrtet, nuk e fal at q i bn shok Atij, por ia fal tjerat mkate kujt t doj (prve ktij). Kushdo q ti bj shok All-llahut, ai me t vrtet, ka humbur larg prej udhs s drejt. (En-Nisa: 116).

3- TEVHIDUL-ESMAI VES-SIFAT

Tevhidul-esmai ves-sifat shkurtimisht do t thot bindshmria e fuqishme se All-llahut xh.sh. i prkasin t gjith emrat e bukur dhe cilsit e prsosmris, se Ai sht larg atributeve t mangta dhe se Ai me cilsit e Tij shquhet mbi t gjitha krijesat. Cilsit dhe emrat t cilat na jan t


njohura vetm nga fjalt e Tij dhe nga fjalt e Pejgamberit t Tij, pa kurrfar ndryshimesh t fjalve t tyre, pa mohimin e tyre parcial apo t trsishm, pa tentim q trsisht t kuptohen ato dhe t shpjegohen thelbsisht apo komparacionet me cilsit e krijesave.

Nga ky formulim jipet t kuptohet se tevhidul-esmai ves-sifati, bazohet n tri parime, e, kush largohet prej tyre, ai nuk do t jet besimtar n kt lloj t tevhidit.20

a) - T besuarit se All-llahu xh.sh. nuk i gjason krijesave dhe se sht larg do t mete;

b) - T besuarit n emrat dhe n cilsit e All-llahut xh.sh. q jan prmendur n Kuran dhe n Sunnet, pa kurrfar mungese apo shtimi dhe pa kurrfar shtrembrimesh apo mohimesh; dhe

c) - Shuarja e do dshire pr t kuptuar domethnien e vrtet t ktyre cilsive;

a) - Me parimin e par nnkuptohet mohimi i do ngjashmrie ndrmjet cilsive t All-llahut xh.sh. dhe cilsve t krijesave. Argument pr kt jan fjalt e All-llahut xh.sh.:

Dhe askush nuk i gjason Atij! (El-Ihlas: 4).

All-llahun mos e krahasoni me kurrgj! (En-Nahl:).

Imam Kurtubi, duke komentuar ajetin Dhe askush nuk i gjason Atij! thot: Ktu flitet se All-llahut xh.sh., me lartsin e Tij, n madhshtin e Tij, me pushtetin e Tij, me emrat e bukur dhe me cilsit e prsosura t Tij, nuk i gjason askush nga krijesat e Tij, e as q mund krahasohet ndokush t me T. Gjithashtu edhe cilsit e All-llahut xh.sh., t cilat jan prmendur n Kuran

20 Menhexh ve dirasat li ajatil esmai ves-sifat, faqe 3 dhe 25, lish-shejh Muhammed el-Emin esh-Shenkiki.


dhe n Sunnet, e ato jan t prbashkta sipas shqiptimit n raport me All-llahun xh.sh. dhe krijesat e tjera, assesi nuk i gjasojn domethnies s vrtet t tyre, ngase cilsit e Atij q gjithmon ekziston nuk jan t njjta sikurse cilsit e atyre t cilt jan krijuar nga Ai.21

Kurse El-Vasiti - rahimehullahu teala - thot: Nuk ekziston ndonj qenie si sht qenia e Tij, as ndonj emr si sht emri i Tij, as ndonj vepr si sht vepra e Tij, prvese nga pikpamja gjuhsore (shqiptimit). Qenia, q nuk sht e krijuar, sht larg asaj q t ket cilsi far posedon e krijuara. Si sht e pamundur q qenia e krijuar t ket cilsit e Atij q nuk sht i krijuar. E tr kjo sht drejtim i pasuesve t s vrtets, udhs (Sunnes) s Pejgamberit a.s. dhe xhemaatit t gjeneratave t para t myslimanve.22

Sejjid Kutbi n tefsirin e vet, duke komentuar kt ajet, thot: Natyra e njeriut n tr kt beson vetvetiu, ngase gjrat e krijuara, t cilat i ka krijuar ai vet, njherit nuk mund ti prngjajn krijuesit.23

N kt parim bn pjes edhe mohimi i do gjje q i kundrvihet asaj me ka All-llahu xh.sh. e ka prshkruar Vetveten, ose me ka e ka prshkruar Pejgamberi i Tij. Prandaj besimi n All-llahun xh.sh., si t Vetmit q i prkasin emrat dhe cilsit e prsosmris, krkon prej nesh t mohojm dhe t dbojm mundsin se Ai mund t ket grua, shok, partner (ortak), ndihms, ndrmjetsues (prve me lejen e All-llahut) dhe mbrojts nga poshtrimi. Si krkon edhe

21 Tefsirul Kurtubi, 16: 8, n botimin Mektebetul kutubil masrijje. 22 Tefsirul Kurtubi, 16: 9, darul kutubil masrijje. 23 Fi zilzilil Kuran, 7: 272.


mohimin se At mund ta kaploj kotja dhe gjumi, lodhja, kapitja, vdekja, padrejtsia, shkujdesja, harresa, pagjumsia, transformimi dhe cilsi t tjera mangsie.

b) - Parimi i dyt krkon obligueshmrin e kufizimit t do gjje q i prshkruhet All-llahut xh.sh. vetm n at q sht prmendur n Kuran dhe n hadithet e Pejgamberit a.s. Sepse, cilsit dhe emrat e All-llahut xh.sh. kuptohen me an t t thnave, e jo me an t prsiatjes personale. All-llahu xh.sh. assesi nuk mund t prshkruhet, prvese me at q e ka prshkruar Vetveten apo me ka e ka prshkruar PejgamberiTij.

Gjithashtu edhe nuk emrohet, prvese me emrat me t cilat e ka quajtur Vetveten apo me t cilat e ka quajtur Pejgamberi i Tij. Pr shkak se All-llahu xh.sh. i di m s miri emrat dhe cilsit e Vet. All-llahu xh.sh. thot:

... Thuaj: A e dini m mir ju apo All-llahu?. (El-Bekare: 140).

Duke qen se All-llahu xh.sh. e di m s miri pr Vetveten, dhe pasi q Pejgambert e Tij e kan folur vetm t vrtetn, sepse ata kan transmetuar vetm at q u ka shpallur All-llahu xh.sh., ather, n sfern e emrave dhe t cilsive t All-llahut xh.sh. - duke i pranuar ato - jemi t obliguar ti prmbahemi asaj q na ka informuar All-llahu xh.sh. dhe Pejgamberi i Tij. Imam Hambeli thot: All-llahu xh.sh. nuk prshkruhet, prvese me at q e ka prshkruar Vetveten, apo me ka e ka prshkruar Pejgamberi i Tij, duke mos e tejkaluar aspak Kuranin dhe Hadithin.24

24 Er-Revdatun nedijje, f. 22; Sherhul akidetil vasitijje li Muhammed Halil Herras, f. 21


NuAjm bin Hammad - msuesi i Buhariut - ka thn: Ai i cili e krahason All-llahun xh.sh. me krijesat e Tij, ai ka br kufr, kush mohon kado qoft nga ajo me ka All-llahu xh.sh. e ka prshkruar Vetveten apo me ka e ka prshkruar Pejgamberi i Tij, ai ka br kufr, dhe ajo me ka All-llahu xh.sh. e ka prshkruar Vetveten dhe me ka e ka prshkruar Pejgamberi i Tij nuk mund t barazohet me asgj dhe nuk mund t krahasohet me asgj.25

Ky parim krkon nga do njeri i moshs madhore - moshs ligjore sipas Sheriatit - q t besoj tr at q transmetohet nga emrat dhe cilsit e All-llahut xh.sh. n Kuran dhe n Sunnetin e Pejgamberit a.s. Dhe ti pranoj ato sipas domethnieve t tyre t qarta dhe parimore n gjuhn arabe, duke mos mohuar di prej tyre dhe duke mos shtrembruar di gjat komentimit duke u larguar nga domethnia e tyre.

c) - Parimi i tret krkon nga njeriu q ti besoj t gjitha cilsive t prmendura n Kuran dhe n Sunnet, pa pyetje pr esencn e tyre dhe pr domethnien e tyre t vrtet (lidhur me All-llahun xh.sh.). Sepse, t konceptuarit e cilsive bazohet n t konceptuarit e qenies, sepse, cilsit dallohen n ujdi me dallimin e bartsve t tyre. Sikurse q assesi nuk pyesim pr qenien e All-llahut xh.sh. dhe kualitetin e Tij, po ashtu assesi nuk sht korrekte t pyesim pr cilsit e Tij.26 Prandaj transmetohet nga nj numr i madh i gjeneratave t para (selef) se, kur i patn pyetur pr ngritjen (el-istiva) e All-llahut xh.sh., ishin prgjegjur: Ngritja sht e njohur, ndrsa mnyra e saj sht e panjohur, t besuarit n t sht vaxhib e pyetja pr mnyrn e saj sht bidat.27

25 Dy veprat e siprcituara; Ithaful kainat, f. 6; Sherhul Mulla Ali el-Kari, f. 15. 26 Menhexh ve dirasat li ajatil esmai ves-sifat, f. 25; Er-Revdatun nedijje, f. 23 dhe 28. 27 Er-Revdatun-nedijje, f. 29.


Pra, seleft jan pajtuar se mnyra (e ngritjes s All-llahut xh.sh.) sht e panjohur pr ne dhe se pyetja pr t sht bidat. Andaj sikur t na pyeste dikush: N mnyr Zoti yn zbret n qiellin botror? Ne do ti thoshim: Si duket Ai? E, nse thot se nuk e di se si duket Ai, ne do ti thoshim: Ne nuk dim se si zbret Ai, sepse dituria pr atributin krkon dituri mbi bartsin e atij atributi. E, si mund t krkosh prej nesh t t shpjegojm n mnyr All-llahu xh.sh. dgjon, sheh, flet, si ngritet dhe si zbret, e ti nuk e di se si duket Ai? Nse ti pranon se All-llahu xh.sh. dhe eksiztenca e tij sht me t gjitha cilsit e prsosmris dhe se askush nuk i gjason Atij, ngjashm me kt sht edhe t dgjuarit dhe t pamurit e Tij, zbritja dhe ngritja e Tij, sht fakt i vrtet, e q njkohsisht nuk i gjason shqiss t t dgjuarit t krijesave, t t pamurit, t folurit, zbritjes dhe ngritjes s tyre.28

Me sa ekspozuam m lart, rezulton se kt lloj t tevhidit e trazojn disa gjra, t cilat myslimani nuk do t guxonte ti lejoj vetes:

1 - Et-teshbih - krahasimi i cilsive t All-llahut xh.sh. me cilsit e krijesave (antropomorfizmi), si e krahasojn t krishtert Isain a.s. (t birin e Merjems), hebrenjt Uzejrin, e mushrikt idhujt e tyre m All-llahun xh.sh. Apo, sikurse q disa sekte e krahasojn fytyrn e All-llahut xh.sh. me fytyrn e krijesave, dorn e Tij me dorn e krijesave, t dgjuarit Tij me t dgjuarit e tyre e t ngjashme.29

28 Er-Revdatun-nedijje, f. 34. 29 El-Esiletu vel-exhvibetul usulijje, f. 35; Li Abdul Aziz el-Muhammed es-Selman, Er-Revdatun nedijje,

f. 35.


2 - Shtrembrimi i domethnies s cilsive t All-llahut xh.sh. me komentime, dhe fardo ndrrimi dhe zvendsimi n to (et-tahrif bit tevil), si sht shtrembrimi i fjalve, emrave dhe cilsive duke shtuar, duke munguar apo duke ndrruar herektet (konsonantet) n fjal, si kan vepruar disa me fjalt e All-llahut xh.sh.: ... E, All-llahu, me siguri, ka biseduar me Musain. (En- Nisa: 164) - kshtu q ne vend t damme-s n fjaln All-llah e kan vn feth-in, n mnyr q domethnia t jet se All-llahu nuk ka folur me Musain, por Musai ka folur me All-llahun.

Rruga m e drejt prkitazi me cilsit e All-llahut xh.sh. sht drejtimi i gjeneratave t para myslimane (selef), t cilt i kan prshkruar All-llahut xh.sh. at q Ai i ka prshkruar Vetes dhe at q ia ka prshkruar Pejgamberi i Tij, pa alegori, me t cilat mohohen cilsit dhe pa komparacione t cilat nuk i prshtaten Madhris dhe Unitetit (vahdanijjeit) t All-llahut xh.sh.

Prandaj e tr ajo q prmendet n Kuran dhe n hadithe autentike, si sht dora, fytyra, ngritja, zbritja, hidhrimi, knaqsia dhe cilsit e tjera, ne ia prshkruajm All-llahut xh.sh., pa krahasime me cilsit njerzore dhe pa komentime alegorike t cilat shpiejn n mohimin e tyre. 30 Dhe themi ashtu si ka thn imam Shafiu: E besoi All-llahun dhe tr at ka ka ardhur nga All-llahu ashtu si dshiron Vet Ai dhe e besoj Pejgamberin e All-llahut dhe tr at q ka ardhur prej tij ashtu si ka menduar dhe si ka dshiruar ai.31

3 - Et-tatil - T kuptuarit se All-llahu sht i privuar nga t gjitha atributet, mohimi i cilsive t All-llahut xh. sh dhe kundrshtimin e lidhshmris s tyre me qenien e All-llahut xh.sh. Si sht

30 El-Fikhul ekber, f. 15. 31 El-Esiletu vel-exhvibetul usulijje, f. 50.


mohimi i prsosmris s plot t All-llahut xh.sh. me an t kundrshtimit t emrave dhe t cilsive t Tij. Apo mohimi i ndrsjelljes me All-llahun xh.sh. duke ln ibadetin, ose mohimi i lidhjes mes krijesave dhe Krijuesit t tyre, ose, si konfirmojn disa, q materia ka ekzistuar gjithnj (nuk sht krijuar) dhe se All-llahu xh.sh. nuk e ka krijuar at.32

4 - Et-tekjif - shqyrtimi mbi kualitetin;: caktimi i kualitetit t cilsive t Zotit xh.sh. dhe t konstatuarit e esencs s tyre.

Pranimi i vrtet i cilsive dhe i emrave t All-llahut xh.sh., t cilat jan prmendur n Kuran dhe n Sunnet, n domethnien e tyre origjinare, pa br krahasime, shtrembrime, mohime dhe polemizime mbi kualitetin e tyre, ka qen drejtimi (medhhebi) i selefve - ashabve, tabiinve, dhe tabi tabiinve. Esh-Shevkani thot: Drejtimi i selefve nga ashabt, tabiint dhe tabi tabiint sht pranimi dhe transmetimi i argumenteve (teksteve) mbi cilsit e All-llahut xh.sh. n domethnien e tyre rrnjsore, pa kurrfar shtrembrimesh, alegorish tejet t theksuara, komparacionesh dhe mohimesh kah shpie pjesa m e madhe e tevilit (komentimit figurativ). Ata, nse i pyeste dikush pr dika lidhur me cilsit e All-llahut xh.sh., i citonin argumentet dhe prmbaheshin nga thashethemet, duke thn: All-llahu xh.sh. ka thn kshtu, dhe ne asgj m tepr nuk dim lidhur me kt, dhe nuk tentojm t flasim pr at q nuk dim, e as q na ka dhn t drejt All-llahu xh.sh. ta tejkalojm kt. E, nse pyetsi megjithat prpiqej t kuptoj di m tepr prkitazi me kt, ata e qortonin duke ia ndaluar t interesohet pr at q nuk i prket atij dhe t krkoj di q sht e pamundur t arrihet, prvese duke hyr n bidat i cili sht jasht asaj n ka bazoheshin ata, e q e kan mbajtur mend nga Pejgamberi i All-llahut 32 Er-Revdatun nedijje, f. 25; El-Esiletu vel-exhvibe, f. 32-33.


xh.sh., e tabiint nga ashabt dhe tabi tabiint nga tabiint. N kta shekuj t famshm ka mbretruar qndrimi unanim prkitazi me cilsit e All-llahut xh.sh. Ata kujdeseshin pr at q u ka urdhruar All-llahu xh.sh. dhe bni at q u ka urdhruar ta bjn, duke filluar nga emrat e All-llahut xh.sh. e gjer tek namazi, dhnia e zekatit, agjrimi, haxhxhi, xhihadi, ndarja (dhnia) e pasuris pr qllime bamirsie, q sht garanc e fitimit t Xhennetit dhe shptimit nga zjarri i Xhehennemit. Pastaj, kujdeseshin pr t udhzuar n t mir dhe pr t ndaluar nga e keqja, e pengonin prdhunuesin nga trazirat me t gjitha mjetet q i kishin n disponim, dhe nuk interesoheshin pr asgj tjetr q All-llahu xh.sh. nuk ka krkuar prej tyre, e as q i ka obliguar t kuptojn esencn e tij. Prandaj atbot feja ka qen e pastr nga miksturat e risirave (bidateve).33

EMRAT E BUKUR T ALL-LLAHUT XH.SH.

Emrat e bukur t All-llahut xh.sh. jan emra t prvem t Tij pr t cilt Ai na ka njoftuar n Kuran dhe Pejgamberi i Tij n hadithe. donjri prej tyre tregon nj apo m shum cilsi t All-llahut xh.sh. do emr sht derivat i foljes prkatse, si p.sh. el-Alim - i Gjithdijshmi sht derivat i foljes alime - di, ditur. Rasti i njjt sht edhe me emrat el-Kadir - i Plotfuqishmi (q i cakton t gjitha), es-Semi - q i dgjon t gjitha, el-Besir - q i sheh t gjitha, dhe me t gjith emrat e tjer.

33 Et-Tiuhaf fiu mezahibis selef, f. 8, Lish-Shevkani.


Ndrsa, emri q n vete prmban domethniet e t gjitha emrave dhe t gjitha cilsive sht All-llah. Dijetart islam ndahen n mendime rreth rrnjs s ksaj fjale. Disa mendojn se sht nxjerr nga fjala el-ilah, e t tjert mendojn se ky assesi nuk sht derivat.34

Kta emra njkohsisht jan edhe cilsit e All-llahut xh.sh. dhe ktu nuk ka kurrfar kontradiktash. Err-Rrahman sht njkohsisht edhe emr edhe cilsi e All-llahut xh.sh. T gjith emrat e All-llahut xh.sh. kan domethnie t caktuar t cilt pa prjashtim jan atribute lavdrimi.35

Emrat e All-llahut xh.sh. jan quajtur t bukur ngase se me to quhet dhe prshkruhet m i Bukuri dhe se kan domethnie m fisnike.

Tevhidul-esmai krkon prej nesh q ti besojm do emri me t cilin All-llahu xh.sh. e ka quajtur Veten, ti besojm kuptimit q shnon emri prkats, si dhe refleksionit t tij n vet ne.

N Kuran bie fjala prmendet emri Err-Rrahim, dhe ne besojm se ai sht emri i All-llahut xh.sh., se ai tregon se All-llahu xh.sh. sht i mshirshm dhe se Ai do ta mshiroj k t doj. Rasti i njjt sht edhe me emrat e tjer q jan prmendur n Kuran dhe n Sunnet.36

34 Fethul Mexhid, f. 11; Imam Taberi prkitazi me domethnien e ksaj fjale thot: All-llah do t thot

Ai i Cili posedon t gjitha cilsit e hyjnis dhe vetm Ai meriton q t gjitha krijesat Ti bjn ibadet., Tefsirut Taberi, 1: 123.

35 Fethul Mexhid, f. 14; El-Esiletu vel-exhvibetul-usulijje, f. 44. 36 El-Esiletu vel-exhvibetul-usulijje.


Pr sa i prket numrit t emrave t bukur t All-llahut xh.sh., n hadith prmenden 99; Buhariu dhe Muslimi transmetojn hadithin nga Ebu Hurejre r.a., ku ka thn: I Drguari i All-llahut s.a.v.s. ka thn: All-llahu xh.sh. i ka 99 emra, nj m pak se njqind, dhe vepro sipas tyre, do t hysh n Xhennet. All-llahu sht Vitr (tek) dhe e do vitrin.37 Ulemaja islame jan t nj mendimi se me fjalt e Pejgamberit s.a.v.s nntdhjet e nnt emra nuk jan prfshir t gjitha emrat me kt numr, porse n kt hadith jan prmendur 99 emra dhe se kush i mson prmendsh dhe vepron sipas tyre, do t huj n Xhennet. E me kt hadith nuk mohohen emrat e tjer t All-llahut xh.sh. Pra, me kt hadith informohet se do t hyj n Xhennet ai i cili i prfshin kta 99 emra, e jo se All-llahu xh.sh. i ka vetm 99 emra.38

Argument se All-llahu xh.sh. posedon edhe emra pr t cilt nuk na ka informuar, por i ka mbajtur tek Ai n gajb, sht hadithi i Pejgamberit s.a.v.s., ku qndron: Kurrnj mysliman nuk do ta godas ndonj mynxyr apo pikllim, kur ai thot: All-llahu im i dashur, un jam robi Yt, i biri i robit Tnd dhe i robreshs Tnde, jeta ime sht n dorn Tnde, mbi mua realizohet vendimi (sentenca) Yt, prcaktimi Yt ndaj meje sht i drejt, un T lus me do emr Tnd me t cilin e ke quajtur Veten,. q e Ke shpallur n Librin Tnd, apo ia Ke zbuluar ndokujt prej robrve t Tu, apo e ke mbajtur tek Ti n gajb, q Kuranin Ta bsh pranver t zemrs sime, zhdukje t pikllimit tim dhe largim t mynxyrave dhe vshtirsive t mia, e q All-llahu xh.sh. t 37 Kt hadith e transmeton Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibni Maxhe. Shih: Sahihu-l-Buhari

mea Fethul Bari, 5: 372; Hidajetu-l-Bari, 1: 135; dhe Sahih Muslim bi Sherhin Nevevi, 17: 5. 38 El-Esmau ves-sifatu lil-Bejheki, f. 6; Isarul Hakk alel halk lil-Murteda el-Jemani, f. 169; Fethul-Bari, 11:

183; Tefsirul Kasimi, 7: 2911; Sherhul akidetit-tahavijje, f. 110; dhe Sahih Muslim bi Shehrin Nevevi, 17: 5.


mos i largoj prej tij mynxyrat dhe pikllimet e tij e t mos i zvendsoj me lumturi. Ather ashabt than: O i Drguari i All-llahut, a do ti msojm kto fjal prmendsh? Gjithsesi, - u prgjigj ai, secili q i dgjon kto, do t duhej ti msonte prmendsh.39

Pr sa i prket prfshirjes s emrave t All-llahut xh.sh. n hadithin e lartcituar, me kt nnkuptohet se ata duhet ti mbajm mend, tu besojm, ti kuptojm, t prpiqemi q tu prgjigjemi, t veprojm sipas kuptimit t tyre n marrdhnien ton ndaj All-llahut xh.sh. dhe me ta ti lutemi All-llahut xh.sh. Andaj domethnia e hadithit do t ishte: Ai i cili i mson prmendsh, emrat e All-llahut duke menduar pr domethnien e tyre, duke vepruar sipas asaj q ata krkojn prej tij dhe duke pranuar shenjtrin e Atij i cili quhet me ta, ai do t hyj n Xhennet.40

39 Kt hadith e transmeton imam Ahmedi dhe Ebu Avane n Sahihun e vet, e pr kt imam Huthejmi

nMexhmeudh dhevaid thot: Kt e transmeton Ahmedi, Ebu Jala dhe el-Bezzari, e transmetuesit e Ahmedit jan transmetues, t cilt i prmend Buhariu nSahih, prve Ebu Seleme el-Xhuhejni, t cilin Ibni Hibbani e konsideron t besueshm. Shih: Isarul Hakk alel halk, f. 180; El-Esmau ves-sifat, f. 6-7; dhe Sherhul akidetit-Tahavijje, f. 110.

40 El-Esmau ves-sifatu, f. 6; El-Esiletu vel-exhvibe, f. 45; Fethul Bari, 13: 322; dhe Sahih Muslim bi sherhin Nevevi, 17: 5-6.


ARGUMENTET PR TEVHIDUL-ESMAI VES-SIFAT

Argumentet nga Kurani dhe Sunneti pr kt lloj t tevhidit jan t shumnumrt. N do kaptin t Kuranit prmenden emrat dhe cilsit e All-llahut xh.sh., madje edhe n do faqe t Kuranit. Kurani i prmend emrat dhe cilsit e All-llahut xh.sh., dhe n to terheq vmendjen n shum tema mbi t cilat flet. Kur flet pr tevhidin, ibadetin, legjislacionin, kontekstin e urdhrit dhe ndaless, premtimit dhe krcnimit, rrfimit dhe parashtrimit t shembujve. N kt rast do t prmendim suren (kaptinn) e cila prmban t gjitha fushat e ktij lloji t tevhidit dhe ajetin m t rndsishm t Kuranit.

Pr sa i prket sures, ajo sht suretul Ihlas, e cila, sipas vlers s saj, i prgjigjet nj t trets t Kuranit, si theksohet n hadith.41

All-llahu xh.sh. thot:

41 Buhariu nSahihun e vet transmeton nga Ebu Seid el-Hudrije r.a., se nj njeri e kishte dgjuar njrin

i cili gjithnj (n do rekat) prsristekul huvAll-llahu ehad, andaj pasi q agon, shkon te i Drguari i All-llahut dhe i tregon pr kt, duke konsideruar se kjo sht pak (e vogl). N kt Pejgamberi s.a.v.s. tha: Pasha All-llahun, ajo vlen sa nj e treta e Kuranit! Ebu Seidi transmeton se Pejgamberi i All-llahut ka thn: A mos ka nga mesi i juaj t atill q nuk mund ta lexojn nj t tretn e Kuranit pr do net? Kjo u erdhi vshtir ashabve, andaj than: E kush do t ishte n gjendje prej nesh ta bnte kt, o Pejgamber? All-llahul Vahidus Samed sht nj e treta e Kuranit, tha Pejgamberi s.a.v.s. Shih: Sahihu-l-Buhari mea Fethul Bari, 9: 49. Hadithet mbi fadiletet (vlerat) e sures Ihlas jan t shumnumrta. Shih: Zadul Me'ad, 1: 82.


Thuaj: Ai, All-llahu sht Nj! All-llahu sht mbrojts i gjithkujt. (Ai) nuk ka lindur prej dikujt, as nuk ka lindur k. Dhe askush nuk i gjason Atij. (El-Ihlas: 1-4).

Kjo sure e lartsuar ka prfshir prshkrimin e do forme t prsosmris s All-llahut xh.sh. dhe mohimin e do t mete. Me an t saj All-llahu xh.sh. na informon se Ai sht i Vetmi Zot dhe se Ai sht mbrojts i dokujt, se nuk ka lindur k, as q sht i lindur prej dikujt dhe se askush nuk i gjason Atij. Fjala Ehad do t thot Ai i Cili askush nuk i gjason dhe askush nuk i sht i barabart.42 Ky emr tregon at se All-llahu xh.sh. sht i Vetmi q meriton ti drejtohemi pr ndihm gjat mynxyrs dhe fatkeqsis. Kt fakt nuk e cenon procedimi i atyre t cilt kan devijuar nga rruga e drejt dhe kan humbur, i drejtohen tjetrkujt, dhe ia kthejn shpinn Krijuesit t tyre. Sepse, nse All-llahu xh.sh. sht Krijues dhe Drejtues i t gjithave dhe pasi q nuk ekziston Krijues dhe Udhheqs tjetr, prve Tij ather t drejtuarit nga dikush tjetr sht marrzi e madhe, sepse t gjitha jan n duart e tij.43 Pra, sikurse q me emrin El-Ehad mohohen t gjitha cilsit e t metave dhe t gjymtsis, po ashtu me emrin Es-Samed vrtetohen t gjitha cilsit e prsosmris dhe madhshtis.44

Pr kt shkak i Drguari i All-llahut ka thn se kjo sure i prgjigjet nj t trets t Kuranit, sepse, kjo n vete prmban akaidn e plot, e cila bazohet n prshkrimin e t gjitha cilsive t prsosmris s All-llahut xh.sh. dhe mohimin e cilsive t t metave, dhe n adhurimin e All-llahut, Nj t Vetmin, me t gjitha llojet e ibadeteve q i prkasin Atij. N realitet, i tr Kurani

42 El-esmau ves-sifat, f. 21; Sherh Mulla Ali el-Kari alel fikhul-ekber, f. 14. 43 El-esmau ves-sifat, f. 85. 44 Fethul Bari, 9: 50.


sht akide, q u shpjegon njerzve se ka jan t obliguar t besojn nga cilsit dhe emrat e All-llahut xh.sh., Sheriat, q u shpjegon njerzve t drejtat dhe obligimet e tyre, mnyrn e sjelljes reciproke, rrfime dhe tregime me t cilat Kurani u shpjegon njerzve ligjshmrit e All-llahut n marrdhnien e Tij ndaj njerzve dhe t cilve detajisht u shpjegohet shprplimi dhe ndshkimi, premtimi dhe krcnimi i All-llahut xh.sh.

Alimi i famshm Ibnul Kajjimi, gjat komentimit t ksaj sureje thot: Suretu-l-Ihlas n vete prmban t gjitha llojet e tevhidit dhe tr at q jemi t obliguar t besojm nga cilsit e All-llahut xh.sh., nga ehadijjeti (njsia, uniteti) me ka mohohet fardo forme e ortakllkut me All-llahun xh.sh., samedijjetit (All-llahu xh.sh. si mbrojts i gjithkujt), mohimi i lindjes dhe t lindurit q sht obligueshmri e samedijjetit dhe mohimi i do barabarsie me T, q me vete trheq mohimin e fardo prgjasimi dhe krahasimi t Tij me dik tjetr. Pra, kjo sure prmban prshkrimin e t gjitha formave t prsosmris All-llahut xh.sh. dhe mohimin e do lloj gjymtsie, mohimin e fardo ngjashmrie dhe barabarsie me T n prsosmrin e Tij, dhe mohimin e fardo shoku t Tij. Kto indikacione qensore jan thelb i tevhidit shkencor, sipas t cilit bartsi i tij dallohet nga t gjitha sektet e lajthitjes dhe shirkut.45

Pr sa i prket ajetit, ky sht ajetu-l-Kursijj, pr t cilin Pejgamberi i All-llahut thot se ky sht ajeti m madhshtor i Kurani, e n t cilin All-llahu i Lartsuar thot:

All-llahu sht - ska tjetr zot prve Tij - i Gjalli dhe i Prjetshmi! At nuk e kaplon as kotja as gjumi! T Atij jan t gjitha ato q gjenden n qiej dhe n Tok. Kush mund t angazhohet pr

45 Zadul mead hedji hajril ibad, 1: 81-82.


ndokend tek Ai pa lejen e Tij?! Ai di do gj q ka ndodh prpara dhe do gj q do t ndodh n t ardhmen. Por, njerzit, nuk din asgj nga dijenia e Tij, prve q Ai ka dashur tua tregoj. Froni (Kursijja) e Tij prfshin qiejt dhe Tokn dhe Atij nuk i vie rnd ti mirmbaj ato. Ai sht Shum i Larti, i Madhrishmi! (El-Bekare: 255).

Ky ajet madhshtor prfshin q t tri pjest e tevhidit, sepse prmban emrat e bukur t All-llahut xh.sh. dhe cilsit e Tij, dhe donjra prej tyre paraqet nj nga parimet e Akides:

Fjalt e All-llahut xh.sh.: All-llahu sht - ska tjetr zot prve Tij konfirmojn parimin e uluhijjetit (pranimin se vetm All-llahu xh.sh. sht Ai i Cili adhurohet), q sht thelb dhe themel i tevhidit t trsishm, n t cilin prehet aspekti islam i tr jets dhe nga i cili rezulton adhurimi dhe t drejtuarit n form t ibadetit vetm All-llahut xh.sh., dhe se njeriu nuk mund t jet rob i askujt tjetr prve i All-llahut xh.sh., askujt nuk do ti drejtohet n formn e ibadetit prve All-llahut xh.sh., askujt nuk do ti jet i nnshtruar prve All-llahut xh.sh., askujt nuk do ti drejtohet pr gjykim prve All-llahut xh.sh. dhe prej askujt nuk do t pranoj ligje, ideale, rregulla t sjelljes, e as mnyr t t kuptuarit prve nga All-llahu xh.sh.46

Fjalt e All-llahut xh.sh.: I Gjalli dhe i Prjetshmi!, Qenies shum t Lart i prshkruajn dy cilsi t lartsuara: El-Hajj (i Gjalli) sht Ai t cilit i takon jeta e amshueshme dhe ekzistenca e amshueshme, i Cili nuk ka as fillim as mbarim.47 Jeta e cila i prshkruhet All-llahut xh.sh. sht jeta e Tij e pavarur, e cila nuk ka rezultuar nga ndonj burim tjetr, si sht rasti me jett e

46 Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 418-419. 47 Tefsirut-Taberi, 5: 388; El-Esmau ves-sifat, f. 20.


krijesave t gjalla, jeta e t cilave sht e dhuruar nga Krijuesi i tyre. Jeta e tij, gjithashtu, sht e prhershme dhe e prgjithmoshme, e cila nuk ka filluar n ndonj moment e as q mbaron n ndonj termin (koh t caktuar).48

El-Kajjum sht Ai, i Cili i mirmban t gjitha krijesat dhe udhheq me tr Gjithsin, n t gjitha gjendjet (situatat) e tyre. Pra, Ai sht udhheqs i t gjitha krijesave. Ai i furnizon, i ruan, kujdeset pr to dhe u cakton at q dshiron Vet.49

Kta dy emra (El-Hajj dhe El-Kajjum) bjn pjes ndr emrat m t mdhenj (m t zgjedhur) t All-llahut xh.sh., sepse n kta bazohen t gjith emrat e tjer e t bukur t All-llahut xh. sh dhe domethnia e t gjith emrave t tjer reduktohet n kta dy emra. Atributi i jets, prmban n vete t gjith atributet e tjera t prsosmris dhe asnjri nga ata nuk mungon, pos nse sht fjala pr ndonj jet t dobt e jo t plot, e pasi q All-llahu xh.sh. jeton trsisht nj jet t prkryer, ather Atij i prket do lloj prsosmrie. Ndrsa cilsia El-Kajjum n vete prmban pavarsin e plot dhe fuqin absolute t Tij, sepse, Ai ekziston nga vetvetja e Vet dhe nuk ka nevoj pr ask nga fardo aspekti qoft, dhe Ai i mirmban dhe i furnizon q t gjith, andaj t gjith ekzistentt jan varur nga t ekzistuarit e All-llahut xh.sh. dhe nga prcaktimi i Tij.50

Kta dy emra, kan ndikim t madh n njeriun i cili i beson ktyre dhe i cili vetes ia prezenton domethniet e tyre t lartsuara. Ndrgjegjja e tij gjithnj do t jet e lidhur me dashurin ndaj 48 Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 418-419. 49 Elesmau ves-sifat, f. 48; Sherhul akidetit-Tavahijje, f. 124; Tefsirut-Taberi, 5: 388; Er-Revdatun nedijje,

f. 61. 50 Sherhul akidetit-tahavijje, f. 124-125.


All-llahut xh.sh., me ibadet dhe me devotshmri ndaj Tij, sepse sht i vetdijshm dhe e di mir se All-llahu xh.sh. sht Zoti i tij dhe Ai i Cili ia rregullon dhe ia prcakton jetn e tij dhe do gj q ndodh rreth tij, sipas dituris s Tij dhe sipas planit q m par t caktuar t Tij. Andaj gjat jets s vet do ti prmbahet rregullave t sistemit me t cilat udhheq ajo urtsi dhe mbi t cilat realizohet plani i prmendur, dhe prej t cilave do ti nxjerr vlerat dhe direktivat (udhzimet)e veta dhe sipas tyre do t orientohet n t gjitha situatat.51

Fjalt e All-llahut xh.sh. At nuk e kaplon as kotja as gjumi! jan vrtetim se Ai t gjitha i mirmban dhe me ndihmn e Tij ekziston do gj. Sepse, kotja dhe gjumi jan n kontrast me jetn e prkryer dhe me pavarsin e plot.52

Fjalt e All-llahut xh.sh. T Atij jan t gjitha ato q gjenden n qiej dhe n Tok, vrtetojn sundimin e Tij absolut mbi t gjitha q ekzistojn, sundimin i cili me kurrnj gj nuk sht i kufizuar, i cili sht larg fardo ortakllku. Nj besim i ktill, nse prforcohet n zemrat e njerzve, ka ndikim shum t madh n jetn e tyre. Sejjid Kutbi, rahimehullahu, thot: Po qe se n mnyr korrekte (t drejt) kuptohet pronsia absolute e All-llahut xh.sh., ather bhet e qart se njerzit n realitet nuk posedojn asgj, porse e tr ajo q posedojn ata jan vetm huazim nga Pronari i Vetm dhe i vrtet, n pronsin e t Cilit sht do gj. Prandaj, n kt huazim duhet t sillen e t veprojn sipas udhzimeve t Pronarit t vrtet, i Cili i ka ngarkuar me to. E, udhzimet e Tij jan shpjeguar n Ligjin - Sheriatin e Tij, dhe ata nuk kan t drejt ti tejkalojn kto udhzime, sepse n t kundrtn do ta humbasin t drejtn e disponimit me gjrat 51 Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 419 52 Fi Dhilalil Kuranil Kerim, 1: 419; Er-Revdatun nedijje,f. 63.


e besuara dhe veprimet e tyre do t jen t paligjshme. Vet vetdija e njeriut pr kt fakt, ndjenja e tij se Sunduesi i vrtet i t gjithave q ekziston n qiej dhe n Tok sht All-llahu xh.sh., t kuptuarit se vet nuk sht pronar i vrtet i gjrave q posedon, dhe se Pronar i tij i vrtet sht All-llahu xh.sh., ndjenja se do gj q posedon sht vetm huazim n koh t caktuar, t ciln pas skadimit t kohs at do ta merr prsri Pronari i tij, i Cili ia ka lejuar kt huazim n koh t caktuar, vet vetdija pr kto fakte pakontestuese sht e mjaftueshme q ta zbusin zjarrin e lakmis dhe t pangopshmris s njeriut, koprracin e tij, dorrrudhsin dhe grabitshmrin e qartur t tij. Dhe, njkohsisht sht e mjaftueshme, q njeriut tia zgjoj fatbardhsin dhe lumturin me at q i vie nga furnizimi, tia zgjoj tolerancn dhe shpirtmadhsin (dordhnsin) me at q posedon ai dhe tia mbush zemrn me rehati dhe lumturi, pa dallim pat ai apo nuk pat pasuri. Pr kt shkak nuk do t pikllohet s teprmi pr at q i shmanget, e as q do ti gzohet pr s teprmi asaj q me t vrtet e ka dshiruar dhe e ka fituar.53

Me fjalt e All-llahut xh.sh.: Kush mund t angazhohet pr ndokend tek Ai pa lejen e Tij?! jan acaruar gradat e uluhijjetit (hyjnis) dhe gradat e ubudijjetit (robris). Sepse, do krijes sht rob i All-llahut xh.sh., dhe n asnj rast nuk mund ti tejkaloj kufijt e robrimit, e as t dal jasht tyre. Prandaj nuk mund t bj di pr t tjert, pos me lejen e All-llahut xh.sh. Me kt fakt feja islame ka vuar kufirin e qart ndrmjet robrimit (ubudijjetit) dhe zotrimit (rububijjetit), kshtu q assesi nuk mund t przihen dhe nuk kan asgj t prbashkt nga cilsit dhe veorit.54

besimi - bazat - esenca - negacioni

Documents