besimi dhe arsyeja; filozofia e religjionit

7/27/2019 Besimi Dhe Arsyeja; Filozofia e Religjionit

1/77

BESIMI DHE ARSYEJA FILOZOFIA E RELIGJIONIT

Profesor Peter Kreeft

K

olegji i Bostonit

MENDIMTARTMODERN

Msoni nga profesort e shklqyeshm!


2/77

Besimi dhe Arsyeja:Filozofia e religjionit

Profesor Peter KreeftKolegji i Bostonit


3/77

T gjitha idet dhe mendimet e shprehura n kt i librprkasin autorit.

Titulli: Besimi dhe arsyeja: Filozofia e religjionit

Autori: Peter Kreeft

Titulli i origjinalit

Fiath and Reason: The Philosophy of Religion2005

Prktheu prej Anglishtes

BARDH LIPA

Redaktoi

BARDH LIPA

Tgjitha tdrejtat jantrezervuara

Burim, 2013


4/77

Prmbajtja

T dhna pr profesorin Peter Kreeft. ...............................................................................

2

Hyrje. .................................................................................................................................. 3

1. ka sht religjioni, pse ja vlen t mendojm pr t? ....................................................... 4

2. Ateizmi. ............................................................................................................................. 9

3. Problemi me t keqen..................................................................................................... 14

4. Argumentet nga natyra pr ekzistencn e Zotit (argumente kozmologjike). ..................19

5. Argumentet pr ekzistencn Zotit nga prvoja njerzore (argumente psikologjike)......

25

6. Religjioni dhe shkenca ..................................................................................................... 30

7. Rasti kundr jets pas vdekjes........................................................................................ 35

8. Rasti i jets pas vdekjes: Dymbdhjetargumente. ....................................................... 41

9. Koncepte t ndryshme t Parajss. ................................................................................ 45

10. Ferri. ............................................................................................................................... 49

11. Duke testuar pohimet e religjioneve t ndryshme pr t vrteten . ..............................55

12. Religjionet naspektin krahasues . ............................................................................... 60

13. far do mendonte Sokrati?. ......................................................................................... 65

14 Prvoja fetare 70


5/77

F a q e | 2

T dhna pr profesorin Peter KreeftPeter Kreeft sht profesor i filozofis n kolegjin e Bostonit. Ai ka

shkruar m shum se katrdhjet libra, duke prfshir Fundamentals

of the Faith, The Best Things in Life, Back to Virtue, Socratic Logic,

Ecumenical Jihad, dhe Summa of the Summa. Diplomn e tije bachelor

e ka pranuar prej kolegjit Calvin ndrsa at t doktorats nga

Universiteti i Fordhamit. Kreeft sht pjes e kolegjit t Bostonit q

katrdhjet vite.


6/77

F a q e | 3

Hyrje

Npr shekuj

njerzimi ka ndjekur pyetjet e besimit n dika prtej bots sprvojs s

rndomt. A ekziston Zoti? Si ne mund ta shpjegojm prezencn e t keqes? A jetojn njerzitapo shpirtrat njerzor pas vdekjes? A ekziston ferri? Kapitujt e mposhtm ekzaminojn kto

pyetje t prhershme dhe prezantojn argumentet m t fuqishme prodhe kundr

ekzistencs s Zotit, gjoja konfliktet ndrmjet religjionit dhe shkencs, dhe pretendimet e

ndryshme pr t vrtetn nga religjionet m t prhapura n bot. Duke gjurmuar n

karakteristikat me t rndsishme t religjioneve n bot, prfshir Judaizmin, Krishterimin,

Islamin, Hinduizmin, dhe Budizmin;bashkpunimi i njerzimit me lloje t ndryshme t

praktiks fetare sillet n drit. Mbi t gjitha, Besimi dhe Arsyeja;Filozofia e Religjionit vendos

bazn pr nj qasje t arsyeshme n ndjekjen e pyetjeve pr besimindhe n t njjtn koh

ofron nj kuptim m t mir t rndsis s vazhdueshme t religjionit n fushn e prvojsnjerzore.


7/77

F a q e | 4

1. ka sht religjioni, pse ja vlen t mendojm pr t?

ka sht religjioni?

Fjala religjion sht leht t definohet. Vjen nga gjuha latine religare eq m t kuptohet,

lidhje, afrim apo bashkim t fuqishm. Dhe qysh n fillim kjo fjal na mson dika prreligjionin: q qllimi kryesor itije sht t na lidh, bashkoj apo t na afroj me dika m t

madhe se ne, dika si Zotin.

Pse ja vlen q ne t mendojm pr religjionin?

Nse pretendimet e religjionit jan t vrteta, ato jan t vrtetat m t rndsishme n mbar

botn, por nse jan t pavrteta, ato jan gnjeshtrat m t mdha n mbar botn. Religjioni

ka br nj ndryshim t madh, ka udhzuar apo keq udhzuar m shum jetra se do kush apo

fardo tjetr n histori.

ka sht filozofia e religjionit?

Religjioni pr shumicn e njerzve sht gjja m e rndsishme n jetn e tyre. Me filozofi

nnkuptohet dshira pr dije , dhe kshtu filozofia mendon pr gjrat m t rndsishme n

jet. Dhe pr kt arsye filozoft rrjedhimisht mendojn edhe pr religjionin.

Por filozofia bhet me arsye dhe logjik, ndrsa t gjitha religjionet e bots jan t varura nga

nj lloj besimi. Por edhe krahas ktyre, filozofia dhe religjioni hulumtojn shum pyetje t

njjta.

Por pse ne duhet t filozofojm pr religjionin?

Sepse sa m t rndsishme q jan pyetjet aq m e vshtir do jet t marrin prgjigje t

qarta dhe t sigurta. Ndoshta kjo nnkupton se ne duhet ti japim fund skepticizmit karshi ksaj

shtje, por un mendoj se ne qysh n fillim duhet tia fillojm me dyshime, por jo deri n at

shkall e n at form sa t pohojm se kurr nuk do ta gjejm t vrtetn pr gjra t tilla,

sepse ai do ishte skepticizm dogmatik. Nse dshirojm t bjm filozofi, ne duhet t jemi

dyshues, ne duhet t dyshojm n gjithka, madje edhe n vet dyshimin. Ne duhet ta mbajm

mendjen t hapur pr gjithka, madje edhe pr nj mendje t hapur!

Metoda

Filozofia e religjionit nuk sht religjion, sepse ti mund t kryesh ritualet fetare dhe t vlersosh

religjionin n t njjtn koh. Kur ti vlerson dika, ti je jasht tije, ndrsa kur ti e praktikon at,

ti je brenda tije. Studimi nga jasht duket si qasja e vetme e drejt. Por t dhnat fetare jan

kryesisht nj pun e brendshme dhe nse ne nuk kemi t dhna t brendshme, n qoft se ne

nuk kemi prvoj, ne mund t flasim gjra t pasakta. A duhet ne t besojm n religjion dhe ta

praktikojm at q t mund t bjm filozofin e religjionit? Jo, por ne se paku na duhet nj


8/77

F a q e | 5

ndjeshmri imagjinuese, ashtu sikur q u duhet ndjeshmria besimtarve q t kuptojn

ateizmin. Tani do paraqes katr formulime pr religjionin, me cilin nga kto identifikoheni ju?

1. sht burimi m i rndsishm i t vrtets dhe mirsis, t vrtets pr t gjitha pyetjet e

rndsishme q ka mendja juaj dhe s mirs pr jetn tuaj, zgjedhjet morale dhe personalitetintuaj. Ata q e gjejn vetn n kt prgjigje po i quajm besimtar apo tradicionalist.

2. sht iluzioni m I madh n bot, gjja q njerzit besojn sht burimi kryesor i t vrtets

dhe mirsis, por cili sht burimi kryesor I atyre q paragjykojn dhe jan t brengosur.

Ata q e gjejn vetn n kt prgjigje po i quajm jobesimtar apo radikal.

3. M tepr sht nj iluzion, paragjykim ose mit sesa e vrteta, por sht I mir pr jetn tuaj

sepse t bn m t mir dhe m t lumtur. Nuk sht i vrtet por sht I mir sepse ty t

bn m t mir dhe m t lumtur. Ata q e gjejn vetn n kt prgjigje po i quajm

modernist apo revizionist.

4. Nuk sht asnjra nga kto m sipr, thjesht nuk e trheq kureshtjen time.

Ata q e gjejn vetn n kt prgjigje po i quajm indiferent.

Pse religjioni sht kaq I diskutueshm?

Pse religjioni sht kaq I diskutueshm? Sepse njerzit jan t pasionuar pas tije.

Pse njerzit jan kaq t pasionuar pas tije? Sepse sht shum i uditshm. Ndoshta rivali I

vetm I tije sht seksi dhe romanca , pse sht kaq i uditshm? Sepse pyetjet q pohon se u

jep prgjigje jan shum t uditshme, pr shembull, si un mund ta gjej knaqsin? Cila

sht e vrteta prfundimtare? far ndodh n vdekje? Dhe prgjigjet e tije, qofshin t

pasakta apo t vrteta , liruese apo despotike, jan befasuese, pr shembull : se ti gjn

knaqsin duke vdekur, ose q e vrteta prfundimtare sht nj qenie aq e vrtet sa q

sht e pa definuar, ose q vdekja sht shansi juaj m i lart pr tu bashkuar me krijuesin.

Dgjimi

Ne ende nuk kemi zgjedhur dilemn ton n lidhje me metodn. A ekziston ndonj metod q

prmbush krkesat e t dyjave, qasjes s brendshme dhe asaj t jashtme? Po, n nj fjal,

dgjimi. Nse ne fillojm me qasjen e jashtme, dgjimi do na oj t ato t dhna q krkojm,

tdgjojm me kujdes ato, edhe besimtart, edhe kritikt, edhe shenjtort dhe mistikt, ta

dgjojm pasionin e tyre, t tentojm t futemi n botn e tyre me imagjinatn ton deri n

at shkall sa mundemi. Nse ne nuk dgjojm me respekt, pa paragjykime para se tia fillojm

t gjykojm, vlersojm e argumentojm ne nuk do kemi t dhna pr religjionin por vetm

fjal. Qasja e brendshme po ashtu krkon t dgjosh, sepse do religjion n bot na mson t


9/77

F a q e | 6

dgjojm: Zotin, kurdo q ai flet ose ka do tjetr q sht e vrteta prfundimtare edhe n

qoft se nuk quhet Zot, t dgjojm thell brenda vets son dhe t tjerve, t dgjojm

drejtsin, arsyen e po ashtu dhe besimin.

Lidhja ndrmjet religjionit dhe arsyes?Logjika elementare na mson t krkojm tri gjra: definim t qart t termave, t dhna t

vrteta, dhe dshmi logjike. Rregullat e logjiks aplikohen do kund, n do fush. Rregullat e

logjiks nuk ndryshojn kur ne fusim edhe religjionin n brendi. Nse ju keni thn se Zoti

mund t thyej jo vetm ligjet fizike por edhe ato logjike, ju nuk keni thn asgj t

pakuptimshme.

A duhet ne ta prdorim metodn shkencore?

Ani pse ligjet e logjiks duhet t aplikohen n religjion, ka pr ligjet tjera m specifike, metoda

tjera, si metoda shkencore? Qart do ishte e padrejt t argumentohej, si ka thn nj ateist

Zoti nuk ekziston sepse nuk mund ta gjej ne tubin tim testues. Nuk ka asgj t keqe n

metodn shkencore, por t thuhet se ne duhet t besojm vetm at q sht shkencrisht e

vrtetueshme sht thjesht vet kundrshtuese, dhe pr kt madje edhe vet ky parim nuk

mund t vrtetohet nga metoda shkencore.

A duhet ta prdorim Dyshimin Universal Metodologjik t Dekartit?

Ne ndoshta do t mund t prdornim disa pjes t metods shkencore, por jo t gjitha.

Njri nga hapat m t rndsishm t metods shkencore quhet dyshimi universal

metodologjik, q nnkupton se ne nuk duhet t ja fillojm me supozime t padiskutueshme,

por me dyshime. Duke vn kshtu gjithka n pyetje. Por kjo metod nuk do jet e duhura n

qoft se religjioni m shum anon nga njohja e nj personi tjetr, sesa nga njohja e nj koncepti

apo t dikaje materiale. Ti nuk mund ti njohsh njerzit n qoft se ti pohon se gjithka q ata

thon sht e pavrtet deri sa t dshmojn q sht e vrtet. Metoda m e mir q ti

kuptojm njerzit sht besimi metodologjik, madje vije edhe para dyshimit metodologjik: t

supozojm q personi tjetr po thot t vrtetn deri sa t kemi nj arsye t mir pr t besuar

se ai sht injorant ose po gnjen. Pra, n qoft se religjioni sht m miqsor sesa fizika me

nj person tjetr, ather metoda e duhur do jet besimi metodologjik e jo dyshimi

metodologjik. Un mendoj se metoda jon nuk duhet t jet as dyshimi universal

metodologjik, e as besimi i pa diskutueshm por besimi universal metodologjik i shoqruar

gjithmon me pyetje kritike.

A duhet ne ta prdorim briskun e Okhamit?

Nj tjetr pjes e metods shkencore sht I ashtuquajturi Brisku I Okhamit, nga Williami I

Okhamit , nj filozof Anglez I shekullit t trembdhjet . Ai thot q hipotezat nuk duhet t


10/77

F a q e | 7

shumohen pa nevoj n fjal t tjera, ne gjithmon duhet t plqejm dhe prdorim

shpjegimet e thjeshta. Brisku I Okhamit sht I dobishm pr shkencn, por jo pr filozofin

sepse prjashton shum t dhna, e jo t gjitha t dhnat jan shkencore. A sht dashuria

vetm oreks I kafshs dhe a sht t menduarit vetm kimi trunore, e njeriu vetm nj majmun

I menur? Ky reduktim, reduktimi I t komplikuars n t thjeshtn mund t jet shkenc emir por padyshim sht filozofi e keqe. sht sikur drita e laserit :shum e fuqishme por e

ngusht! Ekziston edhe nj problem logjik n prdorimin e reduktivizmit pr prjashtimin e

religjionit. Formula me t ciln karakterizohet reduktivizmi sht se A nuk sht asgj m

shum se B. Por si ti mund ta dish q n A nuk ka asgj m shum se ne B, a di gjithka q ka t

bj me A? A jeni ju I pagabueshm? A nuk po supozon q ti posedon dijen q mund ta kt

vetm Zoti? Nse vetm Zoti mund t kt dije t till , dhe ti pohon se e ke at dije, a nuk po

pohon se ekziston nj Zot, domethn ti? Mund t ket shum arsye bindse q na shtyjn t

besojm n shpjegimet e komplikuara q na ofron religjioni, dhe ju nuk mund ti anashkaloni

kto arsye vetm duke thn se ti duhesh gjithmon t prdorsh shpjegimin m t thjesht.

Definimi I Religjionit

Njra nga elementet themelore t do religjioni sht besimi. do religjion krkon nga ti t

besosh n dika q nuk mund ta shohsh dhe nuk mund ta vrtetosh. Por t quash besimin

religjioz thjesht besim mendoj se nuk sht e drejt sepse kjo nuk sht as konceptualisht e

specifikuar mir, sepse njerzit nuk dshirojn t vdesin pr besimet dhe mendimet e tyre, por

pr besimin e tyre religjioz. Objekti I nj mendimi ose besimi mendor sht ideja, ndrsa

objekti I besimit religjioz sht m shum sesa nj ide. Objekti I besimit religjioz sht Zoti ose

Zotat, ose Nirvana , Taodhe jo ideja e Zotit ose ideja e Nirvans (liris shpirtrore). Vetm

Zoti e di esencn e vet. Pohimi I religjionit sht se ne nuk e njohim Zotin, por ai na njeh ne.

Definimi I Filozofis

Filozofia e religjionit sht deg e Filozofis. Filozofia nnkupton dshirn pr menuri.

Menuria nuk sht vetm dije, por kuptueshmri, dhe jo t kuptosh vetm gjrat sikur gjuht,

kafsht dhe gjeometrin, por gjrat sikur vetn dhe qllimin ton prfundimtar. Dhe pasi q t

gjitha religjionet pretendojn se na sjellin gjra t rndsishme dhe interesante pr natyrn

njerzore, vlerat morale, qllimin e jets njerzore, natyrn e t vrtets prfundimtare dhe

Zotin, ekziston nj przierje natyrale ndrmjet filozofis dhe religjionit, edhe pse ka nj ndarje

n prdorimin e metods: filozofia prdor vetm arsyen dhe jo besimin.

Definimi I Arsyes

Sokrati, Dekarti dhe Kanti jan tre mendimtart ky q I ndryshuan kuptimin konceptit t

arsyes, t gjith duke e ngushtuar at n forma t ndryshme, kshtu q ne mund t dallojm

katr kuptime pr arsyen. Para Sokratit, me arsye nnkuptohej gjithka q ndante njeriun nga


11/77

F a q e | 8

kafsht, duke prfshire intuitn, prvojat mistike dhe ndrrat. Sokrati e ngushtoi duke e

konsideruar arsyen si burim t definicioneve t pastra dhe dshmive logjike. Dekarti e

ngushtoi edhe me tepr duke thne se prkon me shum me metodn shkencore, madje

edhe n filozofi: akti I kalkulimit, arsyetimi, dshmimi etj. m shum sesa menuria apo

kuptueshmria. N fund Kanti I dha nj kuptim me psikologjik. Ai tha q arsyeja jon ndrtondhe I jep form e kuptim botes, m tepr sesa q e zbulon at, kshtu q duke qen e till nuk

mund ti njoh gjrat q jan n vete; ne nuk mund ta njohim realitetin objektiv thjesht nga

arsyeja. Un do e prdori arsyen n at form t ciln ende shumica e njerzve e prdorin sot,

ne formn e Sokratit. Prvojat mistike, ndrrat, intuita ose mitet nuk numrohen si arsye, por

vetm ajo q sht e definuar dhe e argumentuar. Por ne nuk do e ngushtojm termin me

shum se kaq. Ne nuk do ta identifikojm arsyen filozofike me arsyen shkencore e as nuk do e

reduktojm arsyen ne llogaritje, ashtu si provoj t bj Dekarti, dhe ne nuk do supozojm se

arsyeja asnjher nuk mund t njoh realitetin objektiv, ashtu si bri Kanti sepse kto n t

vrtet e reduktojn filozofin n psikologji.

Lidhja ndrmjet Arsyes dhe Religjionit

A mundet arsyeja t definoj ose t argumentoj do gj, shumicn e gjrave, vetm disa

gjra, ose asgj q besohet nga besimtaret fetar? Dhe a jan ne kundrshtim me njra tjetrn

besimi dhe arsyeja, religjioni dhe logjika? Nuk ka nj prgjigje standarde midis filozofeve ifut,

Katolik apo Mysliman n pyetjen se sa mundet besimi religjioz t argumentohet nga arsyeja.

Prgjigja me e shpesht dhe me tradicionale sht kjo: jo i tri, ather besimi nuk do jet I

nevojshm, dhe jo aspak, ather filozofia dhe religjioni si trsi do t ishin t pamundura, por

vetm disa pjes t tyre. E far pr pyetjet m t rndsishme: A ka kontradikta n mes t

besimit dhe arsyes? Asnj ifut, Katolik apo Mysliman nuk mund t pranoj se ka. Sepse nse

Zoti na ka krijuar ne sipas imazhit t tije dhe arsyeja sht pjes e ati imazhi, ather kur ne

prdorim at mjet n formn e drejt, ne jemi msuar nga Zoti, dhe Zoti kurr nuk e

kundrshton veten, pr ket arsye nuk mund t ket asnjher kontradikta reale n mes t

besimit religjioz dhe arsyes. Nse do t kishte, ather arsyeja do ta hidhte posht at pjes t

besimit religjioz dhe rrjedhimisht nj person I sinqert nuk do e besonte me at.


12/77

F a q e | 9

2. Ateizmi

Roli I arsyes n orientimin ton drejt Ateizmit apo Teizmit

Shumica e njerzve nuk vendosin t besojn apo t mos besojn n Zot duke u bazuar n

objektivitetin dhe krahasueshmrin logjike t argumenteve t Ateistve me argumentet eTeisteve. Shumica thjesht besojn sepse familjet ose shokt e tyre veprojn ashtu. Sigurisht

nj prqindje e madhe e jo besimtarve, m shum se besimtaret mund t ofrojn arsye t

mira, sepse n kulturn ton besimi religjioz sht ende n pozitn kulmore, kshtu q

jobesimtari, si nj rebel, zakonisht mendon n mnyr m t pavarur. Le t prdorim termin

ateizm n kuptimin klasik q t l t kuptosh se asnj Zot nuk ekziston dhe teizm q t l

t kuptosh se nj ose disa Zota ekzistojn. Ne do argumentojm vetm pr vlersimet se a

ekziston Zoti ose jo, me shum sesa pr rrugt n t cilat njerzit vijn deri t ai vlersim.

Kush e mban barrn e argumentimit? Ateistet apo Teistt?

Po filloj me ateizmin sepse mendoj se teistt duhet ta pranojn barrn e argumentimit.

Njerzit duhet t konsiderohen t pafajshm deri sa t provohet e kundrta, por idet duhet t

konsiderohen fajtore deri sa t provohet e kundrta, pr aq koh sa ju nuk e kufizoni

argumentimin ne nj argumentim absolutisht t pastr e me dshmi t sigurta. Por ateistt

duhet t ofrojn arsye po ashtu, s paku n nj shoqri fetare sikurse e jona n t ciln shumica

e njerzve besojn n ekzistencn e Zotit. Nse ju jeni nj ateist dhe dshironi ti ndihmoni

njerzit q ta gjejn t vrteten, si fillim ju duhet ti merrni besimet e tyre fetare me nj

seriozitet t lart dhe t tentoni ti hidhni posht, dhe prandaj ju duhet t ofroni arsye pr

mosbesimin tuaj.

Njzet Argumente pr Ateizmin

Ktu jan njzet argumente pr ateizmin t ofruara nga filozoft perndimor.

1. Argumenti m I famshm dhe m I fuqishm pr ateizmin sht problemi me t keqen. Kur

teistt thon se Zoti ekziston, ata nuk e mendojn Zotin si nj Zeus, I cili sht I kufizuar n

mirsi dhe n fuqi, por Zotin e Bibls, I cili sht pafundsisht I mir dhe I fuqishm. Pra, nse

Zoti I pakufishm do ekzistonte, ather nuk do kishte vend pr t kundrtn e tije, t keqen.

Por e keqja ekzistoni dhe pr ket arsye nj Zot I till nuk ekziston.

2. Nj tjetr argument I zakonshm thot se Zoti sht nj hipotez e panevojshme, sikurse

UFOt. Edhe nse ti nuk mund t argumentosh se Zoti nuk ekziston, ti mund t shpjegosh do gj

edhe pa t. do gj ne natyr mund t shpjegohet nga forcat e natyrs, dhe do gj ne jetn e

njeriut mund t shpjegohet nga qeniet njerzore dhe nga mendjet e dshirat njerzore.

Ndoshta ti nuk mund t dshmosh se nuk ka Zot, por nse ti nuk mund t dshmosh q ai


13/77

F a q e | 10

ekziston, sht e paprgjegjshmri dhe budallallk i madh t besosh ne t. Brisku i Okhamit na

mson ne q t prdorim shpjegimet me t thjeshta e jo hipotezat e shumta e t panevojshme.

3. T gjitha argumenteve t teistve pr ekzistencn e Zotit mund tu jepet prgjigje. Secila nga

to ka nj pik t dobt: nj term t dykuptimshm, nj supozim t rrem ose nj gabim logjik.

4. N supozimin se Zoti nuk ekziston, ateistet mund t shpjegojn besimin fetar me mir sesa

q teistt mund t shpjegojn jo besimin e tyre. Nse ky Zot i mahnitshm sht i vrtet, pse

ai nuk do t dshironte qe do kush t besonte ne t? Pse ateistet do t hiqnin dor nga

religjioni, pos nse ata jan rritur dhe kan msuar fakte t mjaftueshme pr ta hedhur at

posht? Pretendimi teist se Zoti sht i vrtet nuk mund t shpjegoj se si iluzionet e ateizmit

u ngritn ne mendjen e ateistit, ndrsa ne ann tjetr ateisti mund t shpjegoj se si iluzioni i

Zotit u ngrit ne mendjen e teistit. Teistt zakonisht e shpjegojn duke thn se nj ateist sht

ose shum budalla ose shum i lig. Por pse dikush do ta mohonte Zotin, nse Zoti sht i

vrtet dhe kaq komod?

5. Metoda shkencore deri me tani sht metoda me e besueshme q kemi gjetur pr zbulimin

e t vrtets. Shkenctaret nuk rrin duke argumentuar gjithmon sikur filozoft, politikant

dhe njerzit fetar. Ata kan gjetur nj metod q zgjedh dhe u jap fund mospajtimeve t tyre.

Por religjioni nuk i shpton metods shkencore. Nse ne prdorim metodn shkencore q ta

testojm religjionin, do jet e pamundur ta verifikojm at , aq sa ne mund ta verifikojm

ekzistencn e Santa Klausit. Ne sigurisht q nuk mund t argumentojm se prbindshi Loch

Ness nuk ekziston, por ne nuk kemi asnj arsye bindse q na shtyn t mendojm se ekziston.

Pra t besosh nuk sht qndrim i arsyeshm. Ekzistojn dy lloje t jobesimtareve: ateistt dhe

agnostikt. Ateistt thon se jan t sigurt q Zoti nuk ekziston. Ndrsa Agnostikt thon q

nuk e din, por po ashtu thon q nuk shohin ndonj arsye bindese q ti shtyj ata t besojn

ekzistencn e Zoti.

6. Religjioni nuk mund t verifikohet apo t falsifikohet, t argumentohet ose t hidhet posht,

nga asnj e dhn. Skarendsi far ndodh, besimtaret fetar do e interpretojn at sipas fes.

Nse gjra t tmerrshme ndodhin, ajo sht drejtsia e Zotit, nse ata pushojn se jetuari sht

mshira e Zotit. Skat dhna, skaeksperimente q munden n parim t hedhin posht

besimin fetar. Kjo e bn ket besim t pakuptimt.

7. Ateistt i referohen faktit historik se shkenca gradualisht ka zvendsuar religjionin, mes

prmes historis njerzore , sepse shkenca shpjegon shum e shum gjra pr t cilat ne dikur

kemi menduar se jan hyjnore. Ne kemi menduar se duhet t ekzistoj nj Zot si Zeusi q t na

shpjegoj bubullimat dhe dritn, tash ne e dim far i shkakton ato. Sa me shum q dim pr


14/77

F a q e | 11

shkencn aq me pak besojm ne mrekulli.

8. Nj argument tjetr shkencore prqendrohet ne evoluim, argument i cili tregon se speciet

njerzore kan evoluar gradualisht nga shanset e rastit dhe zgjedhjet e natyrshme; kjo

kundrshton besimin fetar ne lidhje me krijimin, i cili pohon se ne jemi krijuar befasisht nga njqenie superiore e pa paramenduar. T dy teorit kundrshtojn njra tjetrn, dhe pr

evoluimin njerzor ka nj numr t madh t dshmive shkencore dhe asnj pr krijimin.

9. Nse teistt argumentojn pr nj krijues nga dshmit e bots se dukshme, ateistet

prgjigjen se shumica e dshmive ne bot llogariten kundr teizmit. Universi sht plot me

zbraztira, humbje, padrejtsi, urrejtje, rregullime dhe vuajtje e jo e kundrta. Pse

mijvjeart e zbrazt para njeriut kan evoluar? Pse ne gjith at hapsir, t gjitha ato

galaksi, t gjitha ato vez peshqish t tretura, gjith ajo lufte e prgjakshme pr mbijetes, t

gjitha ato kafsh q u desh t vdisnin q t evoluoj njeriu? Si mund t shikosh ne botn e

vrtet dhe t thuash se kjo sht nj dshmi pr ekzistencn e Zotit mirdashs e mirbrs i

cili ka krijuar njeriun sipas imazhit t tije.

10. Besimi ne Zot zakonisht shoqrohet me besimin ne nj shpirt fetar q sht i pavdekshm,

kshtu q mohimi i Zotit zakonisht shoqrohet bashk me mohimin e shpirtit. Edhe shkenca

besonte ne shpirtra, por nuk funksionoi, vetm kur shkenca u b materialiste filloi t

funksiononte. Vetm kur ne ndaluam se krkuari pr engjjt q supozohej q lviznin planett

ne zbuluam mekanikenqiellore dhe gravitetin. Vetm kur ne ndaluam se krkuari pr shpirtin

ne msuam si t kryejm operacion ne mendje. Materializmi funksionon.

11. Materializmi funksionon edhe logjikisht po ashtu. Nuk ekziston ndonj ngjarje e supozuar

shpirtrore q nuk mund t shpjegohet materialisht. Truri juaj sht kompjuter. Nse ju i hiqni

pjest nga ai, ju nuk do mund bni matematike, i largoni pjest tjera dhe ju nuk do mund t

bni zgjedhje morale. Largoni pjes tjera dhe ju nuk mund t luteni dhe nuk mund t keni

prvoja fetare. do gj q sht besuar se ka ekzistuar n kolonn shpirtrore mund t

shpjegohet nga dika shum specifike dhe e identifikuar n radhitjen materiale.

12. Ne shkenc nuk ka kundrshtime logjike, ndrsa ne religjion ka shum. Pr shembull ne

Budizm mistika na zbulon se vetja nuk ekziston. Vetja zbulon mos ekzistencn e vet! Ty t

duhet nj vete e vrtet q t bhet ai zbulim i vrtet. Ndrsa ne religjionet perndimore, Zoti

sht i prkryer dhe gjithka q bn ai sht e prkryer, por edhe krahas ksaj ai ka krijuar nj

bot jo t prkryer. Ne fen Krishtere ai sht nj dhe tre ne t njjtn koh, dhe Jezusi sht

hyjnor dhe njeri n t njjtn koh.


15/77

F a q e | 12

13. Kundrshtime ka edhe ndrmjet religjioneve ne bot. Dhe pasi q idet kundrshtuese t

t gjitha religjioneve nuk mund t jen t vrteta, duhet t ket pavrtetsi ne do religjion,

ose vetm nj nga ta sht i vrteti dhe t gjith t tjert q kundrshtojn ket t fundit, kan

t pavrteta.

14. Religjioni na dmton sepse sht arrogant dhe fanatik. Na dmton mendjen sepse t mbyll

mendjen vetm ne nj drejtim dhe t udhzon drejt nj forme t t menduarit me t ciln t

bn t mendosh se ti ki t drejt, kur nuk ke. Dhe dmton t tjert sepse nse ti beson se ke t

vrteten absolute, ti sigurisht do e bsh veten predikues t ashpr nse jo terrorist duke

provuar ti bsh t tjert t besojn at q beson ti. Religjioni ngushton zonn e t menduarit

dhe sjelljes njerzore: ti nuk duhet t mendosh ide heretike q kundrshtojn religjionin tuaj i

cili posedon t vrteten, dhe ti nuk duhet t sillesh ne asnj form q nuk sht e lejuar nga

kodi moral i religjionit prkats.

15. Supozo q teisti prdor argumente t llojit psikologjik dhe t thot ty se ti duhesh t

besosh ne ndonj religjion sepse ai t prmirson, e jo t kundrtn. Gati askush nuk mund ta

mohoj se sht mir t jesh i mir. Pra Ateisti duhet t prgjigjet se religjioni nuk t bn

vetm t mir, por t bn super t mir, nuk t bn ty t drejt, t bn t vet drejt.

Religjioni ekziston q nga mkatari t t bj t shenjt por shenjtort jan t rrall. Nse

ndonj prodhues veturash do prodhonte nntdhjet e nnt limon pr do vetur t mir, a

do e blinit nj vetur nga ajo kompani?

16. Religjioni ka gjeneruar me shum t kqija sesa t mira publike, kolektive dhe historike e po

ashtu edhe private dhe individuale. Religjioni ka filluar dhe motivuar shumicn e luftrave me

t hidhura ne historin ton. Urrejtsit me t thell jan religjiozt. Nse religjioni sht

shkaktar pr fillimin e shumics se luftrave, e kto luftra ne shumicn e rasteve dmtojn

njerzit duke i vrar ata, logjika on ne prfundim se religjioni ka dmtuar njerzit me se

shumti.

17. Nj tjetr pasoj e keqe e religjionit sht faji. Sa me t larta t jen standardet q duhen

plotsuar, aq me e keqe do me duket vetja. Religjioni nuk na ofron ne vetm ideale t larta, por

na ofron ligje t pamundshme. T gjitha religjionet fillojn duke na br ne t ndihemi gati t

pashpres, mandej ata paraqesin veten si shrimin e vetm.

18. Nj tjetr pasoj e posedimit t idealeve t larta e t pa arritshme paraqet hipokrizi. Ne nuk

mund ta pranojm se ne jemi aq t kqij sa religjioni na thot q jemi, kshtu q ne

pretendojm se jemi t mir, pretendojm se jemi t suksesshm ne rrugn e shenjtrimit t

vetvetes ashtu si religjioni na thot se duhet t jemi, ne t kundrtn ne do ishim ne zhdukje.


16/77

F a q e | 13

Pra religjioni na bn t gnjejm vetveten.

19. Nj tjetr pasoj e keqe psikologjike e religjionit vije nga besimi i tije ne jetn pas vdekjes. Ai

bhet nj diversion, nj trheqje e vmendjes nga kjo bot dhe t gjitha knaqsit , bukurit e

mundsit q ofron ajo. Religjioni shtyp vlern e ksaj jete dhe t ksaj bote, pr hir t jetsse prtejme, dhe bots tjetr.

20. Ngjashm religjioni injoron, hedh posht ose dnon trupin pr hir t shpirtit. Por shumica

e knaqsive jan knaqsi trupore. Religjioni na thot t heqim dor nga ato. T gjitha

religjionet dnojn lakmin dhe epshet (ne fjal t tjera, parat dhe seksin). Nse t gjith

besimtaret religjioz papritmas binden se Zoti nuk ekziston, q nuk ka Ferr e as Parajs, si do i

ndryshonte kjo jetrat e tyre? Me siguri ata do bnin aq shum para sa t mundnin, do kryenin

marrdhnie seksuale sa t mundnin e me k t mundnin, pa ndjenj faji, skrupulli ose shtypje.

fari ndalon ata? A i ndalon besimi i tyre n zemrimin e Zotit?


17/77

F a q e | 14

3. Problemi me t keqen

Pse kjo pyetje sht kaq e rndsishme?

Problemi me t keqen sht nj nga pyetjet me t rndsishme ne filozofin e religjionit dhekjo pr tri arsye : e para, sht universale. dokush pyet pse gjerat e kqija q u ndodhin

njerzve t mir. Se dyti, nuk sht vetm nj problem intelektual, sht nj problem ekzistues,

konkret dhe njerzor. Nuk ka t bj vetm me at se a sht e mundur q dy konceptet, ajo e

Zotit dhe t keqes t mendohen logjikisht, bashkrisht e pa kundrshtime. Por edhe pr at se

nse prvoja e jetuar e se keqes dhe prqafimi i forms se jetess q ofron religjioni mund t

ekzistojn bashkrisht ne jet. Argumenti i tret sht me i fuqishmi i ateizmit ( ne fakt i vetmi

q pohon t vrtetoj me siguri t plot, se Zoti sht e pamundur t ekzistoj). Pr teistt e

keqja sht nj problem, ndrsa pr ateistt sht dshmi.

Katr formulime logjike pr problemin me t keqen

Nse njra nga t dyja nuk ka fund, ather tjetra nuk mund t ekzistoj . Por Zoti nnkupton

mirsi t pafund. Pra nse Zoti do ekzistonte, ather e keqja, e kundrta e Zotit nuk do mund

t ekzistonte. Por e keqja ekziston. Pr kt arsye Zoti nuk ekziston.

Ky sht formulimi i dyt. Nse Zoti ekziston, ai posedon kto t dyja, mirsin totale dhe

fuqin totale. Me Zot nnkuptohet nj qenie e cila mirsin dhe fuqin i ka t pa limituara.

Tash, nse Zoti sht i krejtsisht i mir, ai do dshironte vetm t mirn dhe jo t keqn, dhe

nse Zoti sht i gjith fuqishm, ai do posedonte do gj q do dshironte. Prandaj, nse Zoti

do ekzistonte, do gj do ishte e mir. Por disa gjra jan t kqija. Pr kt arsye Zoti nuk

ekziston.

Ky sht formulimi i tret, i cili prqendrohet ne lumturin subjektive t njeriut, ne vend se t

prqendrohej ne mirsin objektive. Nse Zoti sht i mir, ai na do ne, dhe nse ai na do ne, ai

dshiron q ne t jemi t lumtur. Dhe nse ai sht i gjith fuqishm, ai mund t fus nn

kontroll dhe t marr gjithka q dshiron. Por ne nuk jemi t lumtur. Pr ket arsye Zoti ka

munges ose t vullnetit t mir, ose t fuqis ose t t dyjave. Nse Zoti ekziston, ai sht ose

i keq, ose i dobt. Dhe ai nuk sht Zot.

Dhe ja formulimi i katrt i ktij argumentimi: sht logjikisht e pamundur q katr pohimet e

me poshtme t jen t vrteta. Nse ndonjra nga t tijat sht e vrtet, e katrta duhet t

jet e pavrtet. Se pari, q Zoti ekziston. Se dyti q Zoti sht i mir ose dashamirs. Se treti,

q Zoti sht i gjith fuqishm. Dhe se katrti q e keqja ekziston.

Ne qoft se Zoti ekziston, dhe sht plotsisht i mir, dhe sht i gjith fuqishm, e keqja nuk


18/77

F a q e | 15

mund t ekzistoj.

Ne qoft se Zoti ekziston, dhe sht plotsisht i mir, dhe e keqja ekziston, ather Zoti nuk

sht i gjith fuqishm.Ne qoft se Zoti ekziston, dhe sht i gjithfuqishm, dhe e keqja

ekziston, ather Zoti nuk sht plotsisht i mir. Dhe nse me Zot nnkuptohet nj qenie q

sht plotsisht e mir dhe e gjith fuqishme, dhe prap e keqja ekziston, ather Zoti nukmund t ekzistoj.

Gjasht fjal me dykuptimshmri t mundshme

Ka gjasht fjal ne kt argumentim : Zoti, ekziston, e keqja, plotsisht e mir, e gjith

fuqishmja, dhe lumtur.

1. ZotiNe deri tani kemi diskutuar pr mirsin dhe fuqin e Zotit, por kemi harruar nj veti

tjetr, menurin e tije. Ndoshta sht e mundur q ai sheh far ne nuk shohim: se si e keqja e

dukshme ne realitet vihet ne veprim pr nj t mir me t madhe, dhe lumturin madhshtore

ne fund. Kjo prgjigje nuk prmbush dshirn ton pr kuriozitetin natyror sepse nuk e

shpjegon t keqen. Ne vend t ksaj shpjegon se pse ne nuk mund ta shpjegojm at. Por edhe

pse nuk sht prgjigje e knaqshme, sht logjikisht konsekuente. Teistt mund t

argumentojn edhe me tej duke q problemi me t keqen q po udhzon shum mendje

drejt ateizmit tregon se ateizmi nuk mund t jet prgjigja e drejt. Ateistt supozojn se e

keqja sht e vrtet. Dhe kjo supozon se gjykimi yn pr t keqen sht i vrtet. Dhe kjo

supozon se ne jemi ne kontakt me standardet e vrteta t mirsis kur ne jemi t shkelur me

nj t keqe, sikur vuajtja e pamerituar e nj fmije t pafajshm. Dhe q standardi duhet t

jet i prkryer, por vetm Zoti sht i prkryer. Kshtu q problemi i se keqes duket q n t

vrtet argumenton pr ekzistencn Zotin, nse i gjurmon supozimet e tije.

2. Ekzistenca Ateistet i prgjigjen ktij argumenti duke thn se tesitt e prdorin termin

ekziston ne dy kuptime. Standardet e vlefshme t gjykimit t vrtet nuk ekzistojn ashtu si

ekzistojn gurt dhe njerzit. Pra teistt nuk mund t argumentojn se Zoti ekziston vetm

duke treguar se ateistet po paramendojn nj standard t vrtet t mirsis se prkryer. Kjo

na on t termi yn i dyt me kuptim t dyfisht : ekziston.Teistt prgjigjen duke thn se

ateistet po bjn gabimin e njjt t dy kuptueshmris kur argumentojn se Zoti nuk mund t

ekzistoj sepse e keqja ekziston. Ateistet argumentojn se nse Zoti sht krijuesi i do gjje,

ather ai sht krijuesi i gjrave t smura. Por teistt mund t prgjigjen duke thn se gjrat

e smura nuk ekzistojn dhe se t gjitha gjerat jan t mira, ani pse jo t gjitha veprimet dhe

zgjedhjet tona jan t mira. Vetm kur zgjedhin lirshm mund t bjm zgjedhje moralisht t

mira ose t kqija. Dhe ato nuk jan gjra q Zoti i ka krijuar, sepse ne fund e fund ato nuk jan

as gjra, dhe Zoti nuk i ka krijuar ato, ne i krijuam.


19/77

F a q e | 16

3. E keqja, termi i tret potencial dy kuptimor sht e keqja. Ne vetm ndam t keqen n

dy lloje shum t ndryshme nga njra tjera: e keqja morale, sikurse zgjedhja pr t vrar, dhe e

keqja fizike, sikurse vuajtja dhe vdekja. Dhe pr shkak se ekzistojn dy lloje t s keqes

rrjedhimisht kemi dy probleme me t keqen. Prgjigja q jepet nga teistt pr pyetjen e

ateisteve ne lidhje me at se pse Zoti do lejonte t keqen morale ne vullnetin e lir t njeriut,sht se Zoti nuk krijon t keqen morale, por ne. Problemi fizik i mbetur ende sht ktu, por

sht nj problem me i vogl. Vuajtja m e ashpr dhe m e keqe e njeriut vije nga e keqja

morale. T kqijat m t mdha jan ato q ne ja bjm njeri tjetrit. Vuajtjet tona me t thella

nuk jan t shkaktuara nga gjrat, por nga njerzit, e ne veanti nga ai q ne shohim ne

pasqyr. Por problemet fizike ende mbesin probleme. Si sht e mundur q nj Zot plotsisht i

mir t krijoj nj bot me t kqija fizike ne t? Ktu kemi edhe pyetje tjera. Ateistt mund t

pyesin teistt a besojn ata se do ket dhimbje n parajs apo jo, dhe nse jo, ather Zoti po

mund t krijoka nj bot t prkryer, pa dhimbje fizike. Pra, pse ai nuk e krijoj kt bot t

atill? Teistt mund t prgjigjen ne tri forma. Se pari, q Zoti ka krijuar nj bot t prkryer,

nj kopsht t Eves dhe Adamit, por ne e shkatrruam at. Se dyti, mund t thuhet se ne do

vlersojm botn e prkryer t Parajss me shum, n qoft se ne e prjetojm t pa

prkryern ne kt bot. Ose se treti, bota e prkryer mund t jet krejtsisht e jona, vetm

nse ne vendosim lirshm ta zgjedhim at.

4. MirsiaNj term tjetr me dy kuptime sht dhe termi mirsi. Si mund t jet Zoti i mir,

nse ai lejon kaq shum t kqija? Analogjia e prindrve ndoshta mund t shpjegoj se pse Zoti

lejon veprimet moralisht t kqija dhe po ashtu ato fizikisht t kqija. Pr shkak t dashuris.

Kur ne e duam dik shum, ne i vendosim nj vler t lart liris se tije apo t asaj. shtja e

marrdhnieve ndrmjet vuajtjes dhe Zotit nuk sht vetm nj problem i thjesht logjik, por

nj problem q ngulitet thell ne esencn e religjionit. Nse ne shikojm shenjtort si

shembullin me t pastr pr t kuptuar se ka religjioni do duhej t bnte pr ne, ne do shohim

se ata t gjith vuajn mjaft, padrejtsisht dhe pa dshirn e tyre, jasht dashuris dhe besimit

t tyre. Ata thon se sht mnyra e funksionimit t gjrave sipas Zotit, pr ti forcuar dhe

msuar ata karshi do gjje q kjo bot mund t hedh drejt tyre, dhe ne t njjtn koh i bn

ata me t but dhe me t favorizuar te Zoti. Religjionet lindore zakonisht nuk flasin pr

vullnetin e Zotit, por ata po ashtu shohin dhe konsiderojn sakrificn dhe vuajtjet si t

nevojshme, sepse egoizmi duhet t hidhet jasht fronit t jetrave tona. Pra vuajtja nuk sht

nj aksident por sht pjes e nj dizajni t shenjt.

5. Gjithfuqishmria- sht termi i pest q mund t ket dykuptimte ne problemin me t

keqen, sht i gjithfuqishm. Nse Zoti mund t bj do gj, ather ai mund t krijoj nj

bot jo t prhershme me vullnet t lir n t dhe t sigurohet se ne at bot nuk do ekzistoj

e keqja, apo jo? Nse ai mundet dhe nuk e bn, ather ai nuk sht aq i mir sa do t mund


20/77

F a q e | 17

t ishte. Dhe ather ai nuk sht Zot. Shumica e teistve prgjigjen se ai nuk mundet, ashtu si

nuk mund t bj nj gur me t madh sesa q mund t ngris. sht vet kundrshtim i

pakuptimt t krijoj zgjedhjen e lir dhe t garantoj se askush nuk do zgjedh lirshm veprimin

e keq. Zoti mund t bj mrekulli, por jo kontradikta. Shumica nga ne, madje edhe shumica e

ateisteve pohojn se jan t knaqur pr faktin se kemi kt bot, e jo ndonj bot t vdekurne vend t saj, nj bot jo t lir apo te mos kishim nj bot fare. Kshtu q edhe ateistet

besojn ne vlerat e Zotit ani pse ata nuk besojn ne t.

6. LumturiaTermi i gjasht dhe i fundit me dykuptimsi sht lumturia. Nse Zoti sht

plotsisht i mir, ather pse ne nuk jemi t lumtur? Dhe prgjigja e teistve sht: Sepse ne

jemi ne nj koh, ne nj dram, nj ngjarje , dhe ne do jemi me t lumtur n fund vetm nse

kalojm momente t palumtura tani. Ne jemi sikur nj tre vjear t cilit i ra akullorja e vet e

plqyer ne rrug dhe sht i inatosur q prindrit nuk i marrin lott e tije seriozisht. A mund t

jemi ne t sigurt q ne jemi me t vjetr dhe me t menur sesa ai fmija tre vjear krahasuar

te Zoti? Nse prgjigja juaj sht po, ju rekomandoj ta lexoni Sokratin dhe se pari ta msoni

menurin prulse t njeriut para se t bni pyetje pr Zotin.

Problemi i shprndarjes se padrejt t s keqes: Gjerat e kqija u ndodhin njerzve t mir

shtja me e vshtir e problemit me t keqen pr teistt sht t prgjigjen ne at se, a sht

e padrejt shprndarja e s keqes: Pse gjrat e kqija u ndodhin atyre q nuk i meritojn?

Problemi nuk sht vetm pse gjerat e kqija ndodhin, ose pse kaq shum gjra t kqija

ndodhin, por pse gjerat e kqija u ndodhin njerzve t mir. Tesitt mund t prgjigjen duke

thn se njerz t mir nuk ka, dhe se problemi i vrtet qndron t fakti se pse aq shum gjra

t mira u ndodhin njerzve t kqij. Ateistet shpesh ankohen se religjioni t bn arrogant dhe

t bn t mendosh se vetm ti ke t drejt, a nuk sht esenca e arrogancs dhe e vet

drejtsis t supozosh se ju jeni njerz t mir ?

far standardesh ju prdorni pr t gjykuar mirsin e njeriut? Standardet e Zotit? Por ato

pre- supozojn Zotin. Standardet njerzore? A gjykoni ju t mirn dhe t keqen nga niveli

mesatar i jets s njeriut? Por kjo shtron pyetjen ne nj form tjetr. Teistt besojn se

mesatarja tani sht shum e ult, dhe si e atill nuk prben nj standard t drejt. A duhet

ne ti gjykojm shenjtort me standardet e mkatarve, ose mkatart me standardet e

shenjtorve? T gjith shenjtort thon se ne jemi t kqij, dhe shenjtort jan njerzit me t

mir dhe me t lumtur ne bot. Teistt po ashtu do thon se arsyeja pse njerzit e mir vuajn

nuk sht drejtsi. sht dika si arti. Imagjino botn si nj studio skulptoresh dhe t shenjtt

jan kryeveprat e artisteve. Kur ne largohemi nga cektsira, siprfaqja e politiks, etiks, dhe

ligjeve botrore dhe futemi ne botrat e thella t dashuris, bukuris dhe artit, pyetjet pr

drejtsin nuk jan aq t zgjedhura sa jan t pazgjedhura. Poenta e teistve ne lidhje me at

se nuk ka njerz t mir po ashtu mund t vendoset edhe ne formn e nj pyetje: A mund t


21/77


22/77

F a q e | 19

4. Argumentet nga natyra pr ekzistencn e Zotit (argumente kozmologjike)

Prvoja jone ka dy pole : subjektin dhe objektin, t brendshmen dhe t jashtmen. Ne kt

pjes ne do prmbledhim dhjetargumentet me t famshme nga dshmit e bots objektive,

ose natyrs apo universit. Ndrsa ne pjesn tjetr ne do vshtrojm dhjet argumentet e botss brendshme.

Dhjet argumentet e para pr teizmin

1. Argumenti i par sht argumenti qe vije nga ndryshimi. Tipari me i veant universal i

prvojs son sht koha. Madje edhe mendja jon sht ne koh, edhe pse jo ne hapsir

sikurse trupi yn. Merr koh t mendojm! do gj, t dyja, shtja dhe mendja ndryshojn.

Ose ka nj qenie t vrtet q nuk ndryshon, ose nuk ka. Nse ka, ajo do ishte nj veti hyjnore,

e mjaftueshme q t hedh posht ateizmin dhe t argumentoj ekzistueshmrin e nj lloj

Zoti. Kjo qenie e pandryshueshme mund t jet shkaku i t gjitha ndryshimeve, shpjegimi pr tgjitha ndryshimet q asgj tjetr sdomund ti shpjegonte. Nse nuk ka lvizs t par, ather

nuk do mund t kishte lvizs t dyt, ose nuk do kishte lvizs fare. Por ka nj lvizje. Pr kt

arsye duhet t ket nj lvizs t par. Askush nuk e mohon premisn e dyt, kshtu q mbetet

e para ajo t ciln ateistt duhet ta kundrshtojn. Si teistt provojn ta argumentojn at?

Me faktin se ndryshimi vihet ne pun nga shkaku dhe pasoja. Pr do ndryshim nevojitet nj

faktor ndryshues, nj shkak. Nse nuk ka shkak, nuk ka pasoj. Dhe nse ngjarja e dyt vije si

pasoj e ngjarjes s par, nuk mund t ket ngjarje t dyt, t tret t katrt apo asnj tjetr pa

qen i pari. Ne fjal t tjera, nuk mund t ket asnj ndryshim askund, pa nj ndryshues t par

absolut. Por ndryshuesi i par absolut duhet t jet jasht universit, t shprehmi kshtu.

Natyrisht, nuk mund t jet ne kuptimin e plot t fjals ne nj vend jasht universit, sepse

universi sht sasia totale e gjith hapsirs dhe kohs. Pra , kjo qenie do t duhet t jet me

shum sesa universi, nuk duhet t jet as ne hapsir e as ne koh. Ndryshimi nuk sht si

numrat, ku mund t ket nj regres t pafund t numrave negativ dhe nj progres t pafund t

numrave pozitiv. Atje nuk mund t ket nj regres t pafund t shkaqeve t ndryshimit pa nj

ndodhi primare, edhe pse atje mund t ket nj progres t pafund n t ardhmen, pa ndonj

ndodhi t fundit. Edhe para Big Bengut kozmologjia ka argumentuar se koha sht e pafund dhe

ka nj fillim t pa shkaktuar nga dika tjetr diku para pesdhjet miliard viteve, filozoft kan

ardh ne t njjtin prfundim me nj analiz thelbsore n prpjekje pr t kuptuar ndryshimin.

Nse ngjarja e par nuk ka pasur nj shkaktar, nse Big Bengu nuk ka pasur nj Big Benger,

ather ne do kishim dika krejtsisht jo shkencore dhe irracionale: i gjith universi vije n

ekzistenc nga asgj , pr absolutisht asnj arsye. Asgj nuk do mund t ishte me jo shkencore

se kjo.


23/77

F a q e | 20

2. Argumenti i ekzistencs se gjrave: ky argument sht i njjt, vetm se nuk fillon me

ndryshimin, por me ekzistencn e t gjitha gjrave ne univers. Kemi dy lloje t rastsis. Njeri

lloje ndryshon pasojn e dikafit. Ndrsa lloji tjetr sjell dika t re ne jet. T dy llojet e

rastsis prcjellin nj princip, a ai princip sht q ti nuk mund t jesh i shkaktuar pa nj arsye

adekuate. Asgj nuk ndryshon, apo nuk ja nis nga fillimi, por thjesht ndodhin sepse ato jan tshkaktuara nga dika. Pra, ka do shkaktonte ekzistencn e do gjje n univers? Asgj nuk

mund ta shtyj vetn papritmas drejt ekzistence, madje as Zoti. Kjo sht kontradikt logjike.

Ti nuk mund t jesh shkaktar i ardhjes tnde ne jet, sepse ti duhesh t ekzistosh se pari, para

se t mund t veprosh dika. Kshtu q, shkaku i t gjitha gjrave ekzistuese duhet t jet nj

qenie e pa shkaktuar nga dika tjetr, nj qenie q ekziston nga domosdoshmria, nj qenie e

nevojshme.

3. Argumenti i rastsis: Argumenti i tret fillon me t dhna t kundrta duke pohuar se jo t

gjitha gjrat kan nj fillim, por ato t gjitha kan nj fund. do gj vdes, madje edhe yjet. Dhe

tani, nse nuk paska Zot, ather nuk ka nj qenie t pavdekshme. Dhe nse nuk ka Zot,

ather nuk ka krijues, nuk ka fillim absolut. Pra del se koha do t duhej t ishte e pafund dhe

pr kt kemi dshmi sepse deri tani ka pasur nj sasi t pafundme t kohs. Por n nj

gjendje kur koha nuk ka fund, do mundsi mund t realizohet. Dhe tani njra nga kto

mundsi pushon se ekzistuari. Pra, nse nuk ka nj qenie t domosdoshme q duhet t

ekzistoj dhe asnjher nuk mund t pushoj se ekzistuari, ather gjithka do shuhej dhe asgj

nuk do ekzistonte. Por ne universin ton dika ekziston, ndaj nj qenie e domosdoshme

ekziston, nj qenie e cila sht e prjetshme.

4. Argumenti i nivelit t prsosmris : Jo t gjitha gjrat ne natyr jan t barabarta, disa jan

me t mira dhe me t prkryera se t tjerat ne jetgjatsi, shndet, fuqi, bukuri, inteligjenc

ose mirsi morale.(Mirsia morale sht lloji i vetm i mirsis.) Por gjerat mund t krahasohen

vetm nga nj standard, mmir tregon afrsin me mirsin e plot. Me prkryer

tregon afrsin me prsosmrin e plot. Dhe gjra vrtet me t mira tregonafrsin e

gjrave me mirsin e vrtet . Nse standardi nuk sht objektivisht i vrtet, gjykimi yn

nuk sht objektivisht i vrtet. Un plqej qent me shum se macet kjo nuk argumenton

se qent jan me t mir se macet.

Nse standardi yn sht vetm subjektiv, ather ne nuk jemi duke matur fare shkalln e

vrtet t prsosmris , por vetm shkalln ton t knaqsis. Por nse kemi gjra vrtet

me t mira, dhe nse vrtet me t mira nnkupton vrtet shum me t mira ather

duhet t ket nj shum me t mir , nse shkallet e prsosmris jan t vrteta, ather

prsosmria sht e vrtet. Dhe ky sht nj emr tjetr pr Zotin: nj qenie vrtet e

prkryer.


24/77

F a q e | 21

5. Argumenti pr dizajnin ne natyr: Sa me shum q msojm pr universin nga t gjitha

shkencat, ne veanti nga astrofizika, gjenetika, fiziologjia e trurit dhe biologjia e qelizave, aq me

i prsosur duket. Universi sht si nj inkubator gjigand, ose nj mitr gjigante. sht pikrisht i

formuar t prodhoj jetra njerzish. Jeta kurr nuk do mund t evoluonte nse ndonjra nga

mijra dritare ekstremisht t ngushta pr mundsi do mbylleshin. Mundsia q e gjith kjo tndodh nga shansi sht e largt, me e largt se mundsia e fitimit t miliona basteve ne

seciln nga miliona lotarit do dit t vetme pr nj milion millenie. Nuk nevojitet besim t

besosh se loja sht e kurdisur. Nevojitet besim t besosh se nuk sht e kurdisur. Ky ndoshta

sht argumenti me i famshm ne favor t Zotit, i vetm. Ju e gjni ne mes t fiseve me

primitive dhe ne mes t shkenctarve me t sofistikuar. Rendit i nevojitet nj urdhrues. Nse

nuk ka Zot dhe mendje hyjnore q na ka dizajnuar dhe planifikuar ne, nse mendja jon ka

evoluar thjesht nga rastsia , ather inteligjenca sht nj prurje e me vonshme ne univers

dhe shkaktart e saj ishin jo inteligjent. Nse mendoj ashtu si mendoj thjesht sepse

sinjalet elektrike ne trurin tim jan shkaktuar t lvizin ne nj rruge t caktuar nga nj zingjir i

gjat e i gjer i ngjarjeve q nuk prfshijn inteligjencn, nj zingjir q nuk kthehet prapa te

nj krijues dhe dizajnues inteligjent, ather un nuk kam nj arsye bindse ti besoj trurit tim

n lidhje me asgj, duke prfshi edhe vetn dhe sinjalet e tije elektrike.

6. Argumenti nga mrekullit: Nse mrekullit ndodhin, ather sikur edhe gjithka tjetr ato

duhet t ken nj arsye t caktuar. Madje as mrekullit nuk mund t thyejn ligjin e rastsis,

madje edhe nse ato thyejn ligjet e fiziks. Nse Jezusi ngrit t vdekurit ose i ngjit ne parajs

, duket se kjo i thyen ligjet e fiziks, por edhe kjo nuk e thyen ligjin e rastsis. Nuk mund t

ket me shum n pasoj sesa n shkaktarin e tije, ne shkakun total, ose n shumn totale t

shkaqeve t tije. Nj mrekulli sht nj ngjarje ne univers q i nevojitet nj shkak i mbi natyr-

shm, nevojitet dika me e madhe se sa gjrat ne univers q ta krijojn at. Ateistt mund ti

prgjigjen ktij argumenti pr mrekullit ne dy forma. Njra form sht t mohojn se dika e

tille ndodh ndonjher. Dhe kjo krkon q t hulumtohen t dhnat. Nj form tjetr sht t

pranojn se ngjarjet q do kush i quan mrekulli ndodhin ndonjher, por ta mohojn q kan

nj shkaktues mbi natyror, ta pranojn se shkenca nuk mund ti shpjegoj ato por t besojn se

nj dite do i shpjegoj. Ndoshta Jezusi vrtet i ka ngritur t vdekur dhe ka ecur ne uj, dhe ka

shumuar peshqit dhe bukn, por ai nuk sht nj qenie e mbi natyrshme dhe ne t ardhmen

ne do e zbulojm se si ai i ka br kto, dhe at shkencrisht, e mandej t msojm se si ta

bjm vet. Por duket se nevojitet me shum se besim ta besojm kt sesa t besojm ne

mrekulli.

7. Argumenti nga koha : Nse nuk ka Zot, ather nuk ka krijues, dhe prandaj nuk ka akt krijimi,

dhe kshtu nuk ka lvizje t par t kohs. Kshtu koha e kaluar duhet t jet e pafund. Por

nse koha e kaluar sht e pafund, koha e tashme nuk do mund t arrinte. Nse treni i sodit


25/77


26/77

F a q e | 23

mund t jet se ne ndrrojm t gjitha llojet e gjrave, me t prkryera se vetja jon, nga

mendimi dshirues, nga zgjerimi i imagjinats drejt dshirave deri ne pafundsi dshirave

sikurse t kemi nj baba t pavdekshm. Kjo sht prgjigja e Frojdit. Ose ndoshta vije nga

dshira jon q t legjitimoj zotrimet dhe brengat tona ekonomike. Kjo sht prgjigja e

Marksit. Ateistt me t drejt mund t krkojn q pr seciln nga kto prgjigje t deklarohetse jan joadekuate.

10. Argumenti ontologjik : Dy palt , ateistet dhe teistet duhet t ndajn t njjtn gj nga

konceptimi i Zotit nse ata dshirojn t mos pajtohen me njeri tjetrin ne lidhje me at se ky

Zot ekziston ose jo. Tani, me definicionin e cils pal duhet t filloj ky konceptim? T

besimtarve, natyrisht. Ne mnyr q t jem nj ateist ne raport me Zeusin, un duhet t

filloj me definicionin e besimtarve pr Zeusin, sepse un dshiroj t argumentoj se ky Zeus

nuk ekziston.

Pra, si e definojn besimtaret Zotin? Si duket, sht gati e pamundur t prmbledhsh nj

qenie t prhershme ne nj definicion t prkohshm. Por ti mund t definosh far Zoti nuk

sht: Zoti nuk mund t jet i pa prkryer ne asnj form. Zoti sht gjithka q sht e

prkryer. Formulimi i Anselmit sht se asgj e madhrishme nuk mund t konceptohet.

Me Zot nnkuptohet qenia q nuk ka prsosmri konceptuese. Por ekzistenca objektive,

pavarsia e mendjeve tona paraqesin prsosmri konceptuese. Njbrirshi i vrtet do t ishte

me i prkryer sesa nj i imagjinuar sepse nuk do varej nga mendja dhe konceptimi yn. Vetm

pse Zoti ekziston ne mendjet tona si koncept , natyrisht nuk do t thot se ai ekziston n

realitetin objektiv. Njbrirshit dhe ishujt e prsosur ekzistojn ne mendjet tona, por jo n

realitet. Por nse Zoti nuk ekziston, ather qenia e cila nga definimi nuk ka prsosmri

konceptuese ka munges t prsosmris konceptuese edhe n jetn e vrtet. Kjo sht

vet kontradikt. Pra, ateizmi sht logjikisht vet kundrshtues. Un mund t prfytyroj nj

Zot me t madh sesa Zoti i ateisteve i pa ekzistenc: Domethn se Zoti plus nj prsosmri me

shum e cila sht ekzistenca e vrtet. Kshtu q Zoti i dyt, ai me prsosmrin e shtuar ,

sht i vetmi q i prshtatet definimit t Zotit. Nse Zoti nuk sht i vrtet ather Zoti nuk

sht Zot. Ky sht nj argument i uditshm porduket krejtsisht logjik, por disi i vije era

gabim dhe sht jo binds. Kundrshtaret e tije zakonisht vn ne dukje dy pika t dobta te

tije. Argumenti fillon me konceptin e Zotit, pra Zoti duhet t futet ne thonjza. Por

prfundon me nj Zot t vrtet, nj Zot pa thonjza. Fillon me nj koncept dhe prfundon me

nj realitet. Por duhet ose t filloj nga nj realitet dhe t prfundoj me nj realitet, apo t

filloje me nj koncept dhe t prfundoj me nj koncept, ne t kundrtn do ket dykuptimsi.

Por nse fillon me nj Zot t vrtet, supozon at far pohon ta argumentoj, dhe nse

prfundon vetm me nj koncept ka argumentuar vetm se koncepti i Zotit ngrthen edhe

konceptin e ekzistencs, dhe jo q Zoti vrtet ekziston. Nj tjetr pik e dobt duket q sht

supozimi i fshehur kinse ekzistenca sht prsosmri. T prsosura jan karakteret, esenca dhe


27/77

F a q e | 24

kualitetet e dizajnuara nga konceptet dhe t shprehura nga termat logjik , sikur menur,

bukur dhe madh. Por ekzistenca nuk sht qensore. Ekzistenca sht e ndrtuar nga

gjykimet e jo konceptet, dhe e shprehur ne logjikn e propozimeve, jo termave. Zoti sht nj

koncept, Zotiekziston sht nj propozim. Edhe pse ky argument magjeps filozoft me shum

se do knd tjetr, shumica e teisteve mendojn se nuk sht i vlefshm. Filozoft e mir nukdo prdornin argumente t dobta q t nxjerrin prfundime t vrteta.


28/77

F a q e | 25

5. Argumentet pr ekzistencn Zotit nga prvoja njerzore (argumente

psikologjike)

T gjitha argumentet duhet t fillojn me t dhna. Mendjet shkencore natyrisht q krkojn

pr dshmi ne bot, argumente kozmologjike, dhe m shum mendje njerzore krkojn prdshmi n vet argumentet psikologjike. Me posht do paraqesim dhjet argumentet

psikologjike pr ekzistencn e Zotit.

Dhjet argumentet dytsore pr Teizmin

1. Argumenti nga miratimi i prbashkt: Ky argument i par nuk pretendon t dshmoj se Zoti

ekziston, vetm se ka mundsi t ekzistoj. Nse shumica e njerzve nga t gjitha llojet besojn

X, se paku sht me e mundshme q X sht i vrteti. Nse 99 prqindshi i t gjitha qenieve

njerzore t cilt kan jetuar deri tani kan besuar ne ndonj lloj Zoti, se paku e bn me t

mundshme. Ne fjal t tjera, t jesh ateist ti duhet t jesh snob. Ti duhet t besosh se shumicae njerzve t cilt kan jetuar ndonjher i kan jetuar jetrat e tyre t prira nga nj iluzion.

Dhe ti duhet t besosh se ti dhe disa ateist t tjer jeni t vetmit q jeni aq t menur sa keni

zbuluar kt gnjeshtr gjigante.

2. Argumenti nga prvoja fetare: Nse nuk ka dika tjetr t ngjashme me Zotin, ather si i

shpjegon ti prvojat fetare? Nse prvojat fetare jan aq t natyrshme te ne, pse ato do

ekzistonin nse n realitet nuk do kishte dika si Zoti? Natyrisht, ato do t mund t ishin

iluzione, por ato jan aq t natyrshme t ne sa q na duket q po na drejtojn drejt realitetit

t objektit q prfaqsojn.

3. Argumenti nga dshira: Ne mund t klasifikojm fatet tona ne dy lloje. Disa jan t jashtme,

aksidentale dhe disa t kushtzuara, sikurse dshira t jesh super njeri, ose t gjesh tokn e

Ozit. Por dshirat tjera jan t natyrshme dhe t lindura e pr kt arsye universale, sikurse

dshira pr ushqim, knaqsi dhe menuri. Gjerat q ne natyrshm dshirojm vrtet

ekzistojn. Askush asnjher nuk ka zbuluar nj rast t vetm ku t ketnj dshir t lindur

pr nj objekt jo ekzistues. Nse ne do kishim nj dshir t lindur, t natyrshme dhe universale

pr Zotin, ajo do ishte dshmi pr Zotin. Dhe ne zbulojm se kemi nj dshir t till. Le ta

konceptojm Zotin si dika t vrtet, si dika q sht aq i bukur e aq i prkryer sa q nuk

mund te definohet e as te paramendohet. Tani nse ne shikojm thell dhe sinqerisht ne

zemrat tona, a nuk zbulojm nj dshir t atill?

4. Argumenti nga ligji i natyrshm moral. Ligjet morale jan objektivisht t vrteta sa edhe ligjet

e fiziks apo matematiks, vlerat morale jan po ashtu fakte, ani pse jo fakte fizike. Ligjet civile

jan br nga dshirat njerzore, ato jan artificiale. Ato jan t krijuara, si arti. Por ligjet


29/77

F a q e | 26

morale jan t zbuluara, sikurse ligjet e shkencs. Ligjet morale jan t zbuluara nga ndrgjegjja

dhe kshillat ne lidhje me at se si njerzit do t duhej t silleshin. Nse ju e pranoni se ligjet

morale jan objektive, ju keni premisn e par t argumentit moral pr Zotin. Premisa e dyt

sht se nj ligj moral krkon nj ligjvns moral.

Sikurse dika q duhet t shkaktoj ndjenjn e prvojs q vije te pes shqisat tona, pra duhett ket dika t vrtet q qndron prapa ligjit moral, dika q shkakton marrjen e informatave

t mira dhe t kqija dhe ndjenjn e obligimit moral q t jemi t mir. Dhe ajo dika nuk mund

t jet vetm nj materie, duhet t ngjasoj me dika si vullnetin. Ne qoft se do varej vetm

nga ne, apo nga prindrit tan, trajnimi yn apo shoqria jon, ather nuk do ishte universale,

e lidhur me do knd, dhe nuk do t ishte e pandryshueshme, e pa negociueshme dhe absolute.

Pra, kjo dika tingllon dyshuese ashtu sikur vullneti i Zotit. Kshtu q ky argument duket se jo

vetm q argumenton se Zoti ekziston, por po ashtu se Zoti reflekton nj vullnet te prkryer

moral.

5. Argumenti nga ndrgjegjja : Supozoni se ju jeni nj moralist subjektiv. Ju nuk besoni n

asnjrin nga ligjet morale universale. Ju besoni se secili individ duhet ti qndroj besnik

ndrgjegjes se tije, pa marr parasysh ka ajo i thot. Por, pse ndrgjegjja ka autoritet absolut.

Nse ndrgjegjja ka t bj vetm me ndjenjat e juaja, t shkaktuara nga trashgimia, mjedisi,

prindrit , shoqria apo nga edukimi, mir por t konsiderojm se kto t gjith jan t

gabueshme, ather pse ju do e trajtonit ndrgjegjen tuaj si t pagabueshme, sikurse t ishte

nj profet i Zotit. Ky sht nj argument i rrezikshm q t prdoret nga besimtaret, sepse

mund t shkaktoj dy reagime t kundrta n njerzit q e dgjojn. Mund ti bind ata q t

kalojn nga pranimi i ndrgjegjes si prsosmri morale ne pranimin e Zotit si e vrteta absolute

prapa saj, por po ashtu mund ti bind ata q t kalojn nga mospranimi i Zotit ne mospranimin e

ndrgjegjes.

6. Argumenti nga t shenjtt: Nse ka t shenjt, ather duhet t ket nj krijues t tyre. N

librin The Plague t ateistit t madh Alberit Camus, protagonisti i tije, Dr. Rieux, zgjedh t

rrezikoj jetn e tije q t shptoj mijra viktima nga mortaja, sepse edhe pse ai sht ateist,

ai e di se do kush duhet t jet sa me i mir, sa me i shenjt q sht e mundshme. Ai sht

kuptimi jets, edhe nse nuk ka Zot. Por ai nuk mund t zgjedh kontradiktn logjike ne

pandashmrin e besimit ne tri gjrat e mposhtme : se pari, nuk ka Zot; se dyti, jeta ka kuptim

vetm nse je i shenjt; por se treti, ti nuk mund t jesh shenjtor pa nj Zot, sepse Zoti sht

krijuesi i shenjtorve. Un mendoj se shumica e njerzve arsyetojn kshtu se paku pavetdije:

pasi q sht shum me e sigurt se ti duhet t jesh i mir sesa t besosh se nuk ka Zot ,

prandaj ata besojn n Zot sepse besojn n mirsi. Por kjo nuk sht ende dshmi logjike pr

Zotin, por un mendoj sht motivi kryesor q i shtyn njerzit t besojn n religjione, n

do religjion. Shenjtort jan reklamimi me efikas pr religjionin, arsyeja me e fort psikologjike


30/77

F a q e | 27

pr t besuar. Ateizmi duket se po le si trashgimi me kusht mos ndryshimi nj pasoj absurde.

Shumica e ateisteve thon se njerzit e zakonshm kan t drejt kur marrin moralin seriozisht

por sht gabim t marrsh religjionin seriozisht. Por nse religjioni sht nj gnjeshtr e

madhe, ather t shenjtt, q jan besimtaret me t fuqishm n religjionin e tyre, jan

gnjeshtaret apo budallenjt me t mdhenj. Por ata jan po ashtu ata q kan me s shumti tdrejt. Por, si sht kjo e mundur? Si sht e mundur q mirsia m e madhe t varet nga

iluzioni m i madh? Nse ju i besoni t shenjtve pr mirsin, a nuk do t duhej tu besoni po

ashtu edhe pohimin e tyre pr Zotin, dhe pohimin tjetr se ai sht burimi i mirsis se tyre?

7. Argumenti i tyre nga bukuria : Bukuria q udhzon shum njerz te Zoti do mund t ishte

bukuria e artit njerzor, sikurse muzika e Bahut, ne kt rast ky argument sht nj Zot q

inspiron njerzit q t krijojn nj form t till arti. Ose do t mund t ishte bukuria e natyrs,

ne cilin rast ky argument ngjason pak me argumentin q vije nga dizajni dhe rendi i natyrs. Ose

do t mund t ishte bukuria e nj shenjtori, ku ne kt rast ky argument sht i ngjashm me

argumentin nga t shenjtt. Grekt e vjetr humben besimin e tyre ne Zota ather kur filozofia

dhe shkenca lulzuan, por ata ishin t magjepsur nga bukuria e arteve madhshtore,

veanrisht nga muzika, edhe pasi q ata ndaluan se besuari ne zotat e tyre t tjer, shumica e

tyre ende besonte n Muza, hyjnit q frymzonin muzikn e br nga ta. Frymzimi hyjnor

ishte shkaku i vetm i fuqishm i asaj pasoje. Madje edhe sot, un mendoj se muzika nuk ka

humbur krejtsisht fuqin e saj q t sugjerohet si nj frymzimin hyjnor n mendjet e

nnvetdijshme dhe t pavetdijshme. Kur ju filozofoni pr muzikn nga nj distanc e sigurt,

ju mund t jeni ateist, por nuk mund t jeni prderisa jeni brenda muziks.

8. Argumenti nga domethnia e jets: Viktor Frankli argumentonte n librin e tije Man s

Search for Meaning, libr i tije i shklqyer pr prvojn e tije ne Auschwitz, q pohon se gjja

q ne na duhet me se shumti sht domethnia, q do t thot, qllimi i jets. Shum nga t

burgosurit q i shptuan Auschwitzit kishin shum pak gjasa mjeksore pr t shptuar, dhe

shum q kan vdekur dukej se kishin me tepr gjasa mjeksore pr t shptuar. Ai erdhi n

prfundim duke thn se ti mund ti bsh ball edhe vuajtjes me t madhe nse e sheh nj

qellim t vrtet ne t. Nse jeta e njeriut ka nj qllim adekuat, ai qllim para se gjithash

duhet t jet i vrtet, jo i shpikur dhe artificial. Se dyti duhet t jet i gjer mjaftueshm sa t

prfshij gjith jetn dhe t jet i thell mjaftueshm sa tia kaloj pr nga pesha torturs dhe

vdekjes. N qoft se nuk ka qenie prfundimtare si Zoti, ather jet gjatsia nuk ka qellim

prfundimtar. Pasojat e natyrshme psikologjike t ateizmit jan vrtet shqetsuese. do

pjes e jets ka qllimin e vet, ather si sht e mundur q gjith jets ti mungoj qllimi? Por

nse gjith jeta ka nj qellim, si sht e mundur q ai t jet nj njeri i thjesht, nj njeri i br,

subjektiv dhe me qellim artificial?


31/77

F a q e | 28

9. Argumenti nga dashuria: Dashuria q themelon premisn pr kt argument nuk sht

dashuri sentimentale por lmosh minimale, vullnet i Zotit. Argumenti i premiss nuk

nnkupton se ti duhet t shikosh n dashuri nga jasht, por q ti duhet t shikosh me dashuri

nga brenda. Nse ju e bni kt, ather ajo far dashuria gjithmon do shoh sht vlera e

brendshme e personit t dashur, nj vler q nuk sht sasiore dhe e llogaritshme. Ne besojmse t gjith njerzit kan nj vler t brendshme. Nse ky besim nuk i vrtet, ather baza me

e mir pr nj etik njerzore universale ka ikur. Dhe nse sht e vrtet, far e bn t

vrtet? Duhet t jet dika e vrtet. Por nuk sht asgj nga kjo bot, asgj praktike, e

llogaritshme dhe biologjike. Kshtu q duhet t jet dika e vrtet q nuk sht ne kt bot.

Dhe tani po fillon t tinglloj shum fetare.

10. Basti i Paskalit : Supozo q ju nuk jeni krejtsisht t bindur nga asnjra prej argumenteve t

teistve, apo ateistve. Ather sht nj lloj tjetr i argumentit i quajtur Basti i Paskalit.

Provon q t argumentoj jo q Zoti ekziston, por q mosbesimi n Zot sht budallallk dhe se

besimi sht veprim i menur. Nse besimi dhe mosbesimi jan dy rreziqe t llogaritura,

ather sht e arsyeshme q t llogariten mundsit ne mnyr q t shohim se cili bast sht

m i menur. Nse disa argumente provuan me saktsi se Zoti ekziston, ather ai kalkulim i

vrtet do fiksonte at dhe nuk do kishte nevoj q ju t bni nj llogaritje t lumturis. Por

llogaritjet e vrteta pr Zotin nuk jan t sigurta. Ka shum gjra t mira ne bot q ateizmi t

jet i sigurt, dhe ka shum t kqija ne bot q teizmi t jet i sigurt. Nse ju vni bast n Zotin,

ather nse ai ekziston ju fitoni do gj, por edhe nse humbni, ju nuk humbni asgj. Por nse

ju vni bast kundr Zotit, ather nse ai ekziston ju nuk fitoni asgj dhe humbni do gj,

ndrsa edhe nse fitoni, ju nuk fitoni asgj. Kur ju shikoni n mundsin e fitimit t lumturis, i

gjith probabiliteti favorizon bastin se Zoti ekziston, sepse nse ai ekziston, dhe ti beson,

ather ju fitoni do gj; ju fitoni Zotin, jetn e prhershme dhe parajsn. Dhe ju nuk humbisni

asgj. Nse ai ekziston dhe ju e mohoni at, ju humbni do gj dhe nuk fitoni asgj. Por nse ai

nuk ekziston, dhe nuk ka asgj q mund t fitohet apo t humbet; pra nse Zoti nuk ekziston,

nuk bn ndonj ndryshim ne lumturin tuaj prfundimtare edhe ne qoft se beson apo jo.

Kshtu q besimi sht mundsia e juaj e vetme q t fitoni, dhe mosbesimi sht mundsia e

juaj e vetme q t humbni. Por pse jo agnosticist ather? Nse nuk mund t argumentojm

ekzistencn apo jo ekzistencn e Zotit, pse ta mos e suspendojm gjykimin? prgjigjja e

Paskalit: Ne duhet t vm bast. Ekzistoj Zoti ose jo vdekja sht e sigurt. Religjioni sht sikur

propozimi pr martes nga nj Zot i cili mund t jet i pavrtet ose mund t jet i vrtet. Ne

mund t themi Po , Jo ose T Presim. Por ne mund t themi Prit vetm pr pak koh.

Prfundimisht, vdekja do kthej Pritjen ne Jo. Nj kundrshtim pr Bastin e Paskalit vije

nga besimtaret dhe nj tjetr nga jobesimtaret. Besimtaret ankohen duke thn se ky nuk sht

religjion, por sht nj bastvnie egoiste. Trajton religjionin sikur nj politik t prhershme e

cila t siguron nga zjarri falas. Kjo sht e vrtet, por sht nj lvizje drejt Zotit, edhe n


32/77

F a q e | 29

qoft se vije nga motive t ulta. Kundrshtimi nga jobesimtaret sht se ti duhet t heqsh

dor nga dika q t besosh ne Zot. Ti duhet t heqsh dor nga mkati dhe egoizmi; dhe

mkati sht argtim. Paskali ka dy prgjigje pr kto: se pari, ajo nga far ti duhet t heqsh

dor sht shum e vogl krahasuar me at q mund t fitosh. Dhe se dyti, edhe n kt jet, ti

fiton me shum sesa q humb nga lumturia. Njerzit e mir jan m t lumtur, dhe religjioni tbn ty t mir, kshtu q ty rrjedhimisht t bn m t lumtur.


33/77

F a q e | 30

6. Religjioni dhe shkenca

Ideja se shkenca ka hedhur posht religjionin sht shum e popullarizuar dhe me ndikim t

madh ne historin e mendimit perndimor. Historikisht mos pranimi i religjionit dhe ngritja e

shkencs kan ndodhur bashkrisht, dhe sigurisht q kjo nuk sht rastsi. Le t shikojmgjasht pika t veanta fetare pr t cilat shum pohojn se jan joshkencore : e mbinatyrshmja,

mrekullit, engjjt dhe djajt, providenca(maturia) hyjnore, vullneti i lir i njeriut , dhe krijimi.

Natyralizmi dhe mbi natyralizmi

Natyralizmi sht ajo deg e filozofis q pohon se natyra sht e gjitha ajo fare shohim. Mbi

natyralizmi sht dega e filozofis q pohon se natyra nuk sht vetm ajo q shohim. Ndrsa

religjioni n ann tjetr pohon se natyra nuk sht vetm ajo q shohim, por se ka edhe dika

me shum. A sht besimi ne t mbinatyrshmen joshkencor? Kjo sht pyetja me e

prgjithshme pr religjionin dhe shkencn, dhe t gjitha shtjet e tjera t veanta, sikurse

mrekullit apo krijimi dhe evoluimi, futen nn kt pyetje. Ne njrn an, si duket e

mbinatyrshmja sht joshkencore. Besimet fetare nuk jan t zbuluara apo t argumentuara

me mjete shkencore, madje as besimtaret nuk e pohojn t kundrtn. Natyralizmi kundr mbi

natyralizmit sht nj shtje filozofike, nj shtje ndrmjet dy teorive, dy filozofive, jo

ndrmjet dy hipotezave shkencore apo dy religjioneve. Nse njra teori do argumentohet apo

do hedhet posht, ai argumentim duhet t bhet me argumente filozofike.

Madje edhe ateistt e pranojn se shum nga gjerat q ata besojn q jan t vrteta dhe t

arsyeshme jan joshkencore, n kuptimin q shkenca nuk mund ti argumentoj ato : pr

shembull, q gruaja juaj ju do ju apo se gjith vetdijesimi njerzor nuk sht nj ndrr e

madhe. Pyetja sht, a mundet shkenca ta hedh posht t mbinatyrshmen? sht e vshtir

t shihet se si shkenca ose do argumentonte ose do hidhte posht ekzistencn e nj fushe apo

dimensioni q pohon t jet prtej instrumenteve t zbulimit. Nse ateistet argumentojn ,

un nuk besoj ne Zot sepse nuk e gjej at ne tubat e mij testues, besimtart me t drejt

mund t prgjigjen se nse dikush do pohonte se ka gjetur Zotin ne nj tub, ai do e ngatrronte

Zotin me ndonj kemikat. Sidoqoft metoda shkencore ka dshmuar q sht metoda me e

sigurt dhe me e besueshme e zbuluar ndonjher pr zbulimin dhe ofrimin e fakteve, ose t

vrtetave objektive, dhe kjo metod nuk po zbulon asnj realitet fetar t mbinatyrshm. Kjo

sht e vrtet, por kjo nuk nnkupton se ne nuk duhet t besojm asgj prtej metods

shkencore. Nuk ka ndonj rrug q t dshmohet vetm me metod shkencore se ne nuk duhet

t besojm asgj tjetr prtej metods shkencore. Pra parimi Mos beso ne asgj q nuk mund

t provohet nga metoda shkencore nuk sht vetm i pamundshm , por edhe bije posht,

sepse sht vet kundrshtues.


34/77

F a q e | 31

Mrekullit

Ndoshta mund t ket nj Zot pa mrekulli, Zoti mund t jet i aft por jo i vullnetshm q ti

shkaktoj ato, por mrekulli pa nj Zot nuk mund t ket. Mrekullit jan vendimtare pr fen

Krishtere. Nse mrekullit nuk ndodhin. Krishterimi sht i pavrtet, sepse t gjitha pohimet e

tije kryesore, dhe doktrinat qendrore, jan mrekulli: krijimi, zbulimi dhe profecia hyjnore,personifikimi dhe ringjallja e Jezusit dhe gjykimi i fundit. Se paku tri prej ktyre mrekullive jan

gjithashtu thelbsore edhe pr Judaizmin dhe Islamin: krijimi, zbulimi dhe profecia hyjnore,

dhe gjykimi i fundit. Por mrekullit nuk kan rol thelbsor n religjionet e Lindjes. Dhe kjo pr

nj arsye, n shumicn e religjioneve t Lindjes nuk ka nj krijues- Zot t jashtzakonshm pa t

cilin ato nuk mund t funksionojn. Ndrsa pr nj arsye tjetr, atje nuk ka ndarje t qarta

ndrmjet natyrs dhe mbi natyrs, apo edhe n mes t shpirtit njerzor me thellsit e tije

dhe Zotit.

Nj argument kundr mrekullive pohon se mrekullit jan palogjikshme. Ky sht nj

keqkuptim. ka sht e palogjikshme sht kontradikt. Mrekullit nuk jan kontradikta. Kur

nj kufom ngritt nga vdekja pas katr ditsh sht nj mrekulli. Nj kufom q ngritt dhe

nuk ngritt n t njjtn koh paraqet nj kontradikt.

Argumenti i dyt sht historik: besimi n mrekulli buron nga injoranca e ligjeve t natyrs.

Njerzit besonin Zeusin para shkencs s metrologjis dhe besonin n lindjen e virgjr para

gjinekologjis. Ky argument ka tre gabime. Se pari, fakti se besimi ne Zeusin u ngrit gjat

periudhs se injorancs se meteorologjis nuk dshmon se u ngrit pr shkak t injorancs se

meteorologjis. Se dyti, njohja e gjinekologjis nuk e bn lindjen nga nj vergjin me shum

ose me pak t besueshme, apo me shum ose me pak t mbinatyrshme. Dhe se fundi, besimi

ne mrekulli nuk mund t rrjedh nga injoranca e ligjeve t natyrs sepse i gjith koncepti i nj

mrekullie para supozon njohjen e ligjeve t natyrs.

Argumenti i tret kundr mrekullive thot se ato do shkelnin ligjet e natyrs, dhe kshtu do

nnmonin ato. Por nj falje presidenciale nuk shkel ligjet e gjykats, dhe nj anulim i orve t

msimit n shkoll nga drejtori nuk thyen ligjet e shkolls. Q t dy veprojn n kuadr t

autoritetit t tyre. Dhe krijuesi do kishte autoritet mbi gjith at far ka krijuar.

Argumenti i katrt thot se mrekullit i prulen Zotit. Nse ai duhet t ndrhyrje, t ndrhyje

ne at far ka krijuar, ai ngjason me nj arkitekt t dobt q harrnon nj shtpi t pa prkryer.

Por kjo para supozon se Zoti ka dizajnuar nj sistem n t cilin ai nuk do t duhej t ndrhynte

asnjher me mrekulli, nj bot t ciln ai fillimisht e ka planifikuar q t jet e zbrazt nga

profecit, lutsit q marrin prgjigje dhe zbulimet hyjnore. Por teistt pohojn duke thne se

kto mrekulli ishin pjes e planit t tije fillestar.

Argumenti i pest, argument i famshm nga David Hjumi, sht se mrekullit jan trsisht t

pamundshme. sht gjithmon me e mundshme se dikush po gnjen ose po halucinacionin,

sepse kto gjra ndodhin shpesh, prderisa mrekullit jan veanti t paprsritshme. Edhe

vet ju jeni nj veanti e paprsritshme, dhe t tilla jan edhe shum ngjarje ne jetn tuaj. Me


35/77

F a q e | 32

posht do gjeni dy argumente q tregojn se mrekullit jan t mundshme, nj nga ana e

shkakut, Zoti i cili mund t bj mrekulli, dhe nga ana tjetr pasoja, pra, universi q pranon ato.

Nuk ka asnj mbrojtje kundr mrekullive ne cilindo vend. Sepse nse Zoti ekziston, nuk ka asgj

n natyrn e Zotit q na siguron se ai kurr nuk do bnte mrekulli. Dhe nuk ka asgj ne natyrn

e universit q do prjashtonte mrekullit. Natyra sht e pambrojtur prej tyre.Nj argument tjetr shum i thjesht sht se nse Zoti krijoi universin, ai me siguri mund t

kryej mrekulli ne t. Nse ai shkaktoi Big Bengun, ather ai sigurisht q mund t shkaktoj

edhe shprthime t vogla.

Engjjt dhe Djajt

Ju ndoshta do befasoheshit kur do dgjonit nj filozof duke argumentuar pr engjjt, por

shtja sigurisht q sht interesante dhe e hulumtueshme : interesante sepse engjjt jan

forma jashttoksore t jets dhe t hulumtueshme sepse ka larg m shum t dhna pr

engjj dhe djaj sesa pr ndonj form tjetr t jets jashttoksore. Nse ka nj Zot, nj shpirt

t pa krijuar dhe t pafund, ather nuk ka arsye q t mos ket dhe engjj, shpirtra t krijuar.

Dhe nse kto krijesa do kishin vullnetin e lir, ata do mund t zgjidhnin t keqen dhe kshtu t

bheshin shpirtra t kqij apo djaj. Ju mund t argumentoni se ekzistenca e tyre sht e

mundshme pr dy arsye : Argumenti i par pr ekzistencn e engjjve sht fakti se shumica e

religjioneve e msojn at, kshtu q nse atyre u besohen gjrat tjera, nuk ka ndonj arsye q

t bhet nj prjashtim pr at pjes t msimit t tyre. Shumica e njerzve, kulturave,

traditave, miteve dhe religjioneve gjat historis kan besuar n ndonj lloj t engjjve apo t

shpirtrave mbinjerzor. Argumenti i dyt thot se pr shkak se ka shum lloje t kafshve

ndrmjet bimve dhe njerzve, dhe shum lloje t bimve ndrmjet kafshve dhe mineraleve

Zingjiri i madh i t qenit nuk sht plot me mangsi, nuk mungon asnj lidhje themelore. Por

largsia ndrmjet njeriut dhe Zotit sht nj boshllk i madh. Argumenti nuk pohon te

argumentoj e ekzistencn e engjjve, por e bn at t mundshme dhe t arsyeshme.

Providenca (maturia)Hyjnore*

Maturia hyjnore sht nj tjetr besim religjioz q shpesh sht sfiduar si joshkencor.

Besimtaret religjioz shohin jetrat e tyre se pjes t nj loje, me nj linje historie t ditur dhe

t planifikuar nga Zoti, nj fat. Bota religjioze pretendon se jeta prmban t dyja, fatin dhe

zgjedhjen e lir, sikurse do histori e madhe e treguar ndonjher. Dallimi pr dika si t brat e

providences hyjnore jan shum t mdha. Pra sht nj shtje pr t ciln ja vlen t

mendohet. Sikur edhe me shtjen e mrekullive, mund t ket t dhna t mjaftueshme q e

bjn kt shtje t mundshme edhe ne qoft se na ka dshmi bindse. Ani pse sht e

vshtir t vlersohen kto t dhna. Sikur me problemin e t keqes, ku duket se nuk ka asnj

pik ndrprerse, asnj sasi specifike t rendit apo rregullimit q argumenton apo hedh

posht providencen hyjnore. Dhe si ju e dini se nj ngjarje e dhn sht providenciale apo e


36/77

F a q e | 33

rastit? Ju e shikoni at me shum sesa q e argumentoni at.

Paracaktimi

Koncepti i paracaktimit sht disi i ngjashm me providencen, edhe pse shum me i fort.Megjithat ata q thon se shkenca kundrshton providencen hyjnore t religjionit t

brengosur shpesh argumentojn jo kundr ksaj providence t fuqishme, por pr t, pr nj

lloje paracaktimi shkencor dhe kundr vullnetit t lir njerzor. Ata q prqafojn cilindo lloj

t paracaktimit argumentojn kundr vullnetit t lir ne kt mnyr: Veprimet q un i quaj

zgjedhjet e mija t lira jan ose t shkaktuara ose jo. Nse sht kshtu, ato nuk jan t lira;

nse jo, ato nuk mund t ekzistojn, pr do gj q ekziston si nj ngjarje ne koh nevojitet nj

shkak. Vullneti i lir mund t bashkrendoj me paracaktim, apo determinizmin t lart ne tri

mnyra. Se pari, t njohsh nj gj nuk do t thot t jesh shkaktar i saj, kshtu q fakti se Zoti

e di qysh me par do gj q ne do bjm nuk do t thot se ai e shkakton at. Se dyti, nse

Zoti nuk anashkalon rivalin, prulsin, apo nuk largon shkaktart natyror, por i prdor ata, i

prsos ata dhe i prmbush ata, ather, edhe nse Zoti nuk ka vetm njohuri por sht edhe

shkaktar i veprimeve tona, kjo nuk e shkatrron natyrn e tyre por vetm e prmbush at;

dhe natyra e tyre sht q t jen t lira. Se treti, Zoti nuk sht ne koh, kshtu q ai nuk di

paraprakisht apo nuk paraprcakton t ardhmen. Pr t do gj sht e tashme. Mbrojtja e

vullnetit t lir kundr determinizmit t ulet sht shum m e thjesht: Nse ne nuk jemi t

lir, nse ne jemi vetm makina t komplikuara, ather e gjith gjuha morale bhet e

pakuptimt. Nse nuk ka vullnet t lir, ather nuk ka prgjegjsi morale.

Krijimi dhe Evoluimi

Krijimi dhe Evoluimi jan sigurisht shembulli i vetm i cili u bije ne mend shumics s njerzve

kur mendojn pr nj konflikt ne mes t shkencs dhe religjionit. Cili sht raporti ndrmjet

ktyre dy ideve? A sht krijimi i mundur? A sht evoluimi i mundur? A e kundrshtojn krijimi

dhe evoluimi njeri tjetrin?

Nse Zoti ekziston, krijimi do ishte i mundur. Plotfuqishmria do mund t bnte do gj q

sht e mundur, dhe vetm kundrshtimet logjike jan t pamundshme. Sigurisht nse nuk ka

krijues, krijimi sht logjikisht i pamundur. Por nse Zoti ekziston, nuk sht logjikisht e

pamundur q ai t krijoj nj univers prej asgjje. A sht evolucioni i mundur? Nse do ishte i

pamundur, ajo pamundsi do t duhej t vinte ose nga Zoti ose nga natyra. Duket se nuk ka

asnj arsye n natyrn e materies, jets apo kohs q do na shtynte t mendojm se evoluimi

sht i pamundur. Dhe kjo sht e vetmja teori q llogaritet pr shumicn e t dhnave. Dhe

nuk ka asgj n natyrn e Zotit q e bn evolucionin t pamundshm. Fundamentalistet t

cilt besojn se Toka sht vetm 6,000 vite e vjetr dhe se gjasht ditt e krijimit ishin gjasht

dit ne kuptimin e plot t fjals, dit njzet e katr orshe ajo far n t vrtet kta


37/77

F a q e | 34

fundamentalist po thon sht se Zoti krijoj fosilet e dinozaurve t cilt ne t vrtet kurr

nuk kan ekzistuar, gj e cila thjesht duket absurde. Nse krijimi i universit prej asgjje nga

Zoti ka ndodhur ne t vrtet ose jo, sikurse gjeneza thot, dhe nse evoluimi i specieve nga

zgjedhja natyrale ka ndodhur ne t vrtet, sikurse Darvini thot, t dy idet nuk prjashtojn

apo prfshijn njra tjetrn.Le t dallojm pes pyetje t ndryshme pr origjinn: origjinn e materies, jets organike,

llojeve t ndryshme t bimve dhe kafshve, trupit dhe shpirtit njerzor. Evoluimi nuk

pretendon se i prgjigjet pyetjes se par, origjins s materies. Evoluimi sht nj teori

biologjike ne lidhje me mbrritjen e gjallesave ne kt planet, dhe jo nj teori astronomike q

ka t bj me fillimin e gjith materies, kohs dhe hapsirs. Pyetja e dyt, ne lidhje me at se a

ka mundur jeta t vije nga nj materie inorganike, po ashtu nuk sht nj pyetje pr evolucionin

ne formn e duhur, por pr lidhjen ne mes t kimis organike dhe asaj inorganike. Evolucioni

sht po ashtu shtje e pyetjes s tret dhe s katrts n lidhje me origjinn e llojeve bimore

dhe shtazore, dhe njeriut po ashtu sepse sht ai sht nj lloj kafshe. Por teoria nuk pretendon

se i prgjigjet pyetjes s pest, origjins s shpirtit njerzor, sepse ne parim ajo nuk sht nj

pyetje shkencore. Shpirtrat nuk ln fosile. Ata jan t padukshm. Nse nj shkenctar pohon

se evolucioni shpjegon shpirtin, ai po tregohet filozof i keq. Sepse kjo i bije si t thuash se seksi

shpjegon matematiken. Nse nj evolucionist pohon se nuk ka nj dizajn hyjnor, ai sht

formulim ose religjioz ose filozofik, por jo shkencor. Nse ju argumentoni se shkenca e

evolucionit sht dshmi n favor t ateizmit dhe dshmoni mungesn e dizajnit hyjnor

thjesht sepse seleksionimi natyror mund t shpjegoj shfaqjet e llojeve t reja pa Zotin, kjo

sht si t thuash se shkenca sht dshmi pr ateizmin sepse obstetrikt mund t shpjegojn

bebet pa Zotin.


38/77

F a q e | 35

7. Rasti kundr jets pas vdekjes

Ndoshta dy pohimet me t rndsishme t religjioneve teiste perndimore jan ekzistenca e

Zotit dhe jeta pas vdekjes, ka shtat prgjigje themelore n lidhje me at se far ndodh me ne

pas vdekjes, dhe prgjigjja me e thjesht prej t gjithave sht se asgj nuk ka ndodh pasvdekjes, sepse shpirti nuk ekziston. Ky njihet si materializm. Materializmi ne kt kontekst nuk

nnkupton sjelljen lakmitare pr gjra materiale, por teorin filozofike q thot se qeniet

njerzore jan thjesht organizma material dhe asgj me shum, dhe se nuk ka spirtualizm

shpirtror. Nse shpirti nuk ekziston, sht mjaft e qart se nuk ka shptim nga vdekja, sepse

ne mund t shohim far ndodh me trupin.

Materializmi

Ideja se nuk ka shpirt, asgj q mund ti shptoj vdekjes, gjithmon ka qen nj qasje

minoritare ne kulturat para-moderne. Sidoqoft, q nga shekulli i tetmbdhjet, nj numr i

konsiderueshm i njerzve t edukuar ne shtetet e industrializuara kan besuar n kt ide.

Ne Greqin dhe Romen e vjetr, prjetsia ishte karakteristike dalluese e do lloj Zoti. Dhe

shpesh besohej se nse nj i njeri i vdekshm bhej nj hero, ai do arrinte pavdekshmrin

dhe do bhej si Zotat. T tjert bheshin fantazma pas vdekjes. Kjo sht qasja e dyt q i

bhet jets pas vdekjes, paganizm i lasht tipik: nj turbullir ku mbijeton vetm hija dhe

futet nn tok. Ka edhe nj qasje t tret, e gjetur ne disa shoqri tjera t lashta, kjo qasje

sht me optimiste. Nga ky kndvshtrim thuhet se t gjith pas vdekjes shkojn ne tokn e

shpirtrave, ose t zotave, dhe zakonisht atje ka nj shpirt me t madh q qndron mbi t

gjith shpirtrat tjer. Nj qasje e katrt, ri mishrimi, sht me e shpesht ne vendet e Lindjes

sesa ato t Perndimit, por sot po bhet do dit e m i famshm ne mes t njerzve q kan

humbur besimin ne ortodoksizmin ifut, Krishterimin, dhe ne parajsn Islame. Me ri mishrim

nnkuptohet se shpirti juaj individual nuk vdes asnjher, dhe pasi q trupi juaj vdes, shpirti

juaj kthehet prap ne ndonj trup tjetr. Ky nocion zakonisht sht i lidhur me iden e karms:

ku secili shpirt duhet t prmbush fatin e tije dhe t msoj msimet e urtsis dhe moralit,

dhe kjo sht arsyeja pse e mban ri mishrimin deri sa ai sht i edukuar mjaftueshm.

Ri mishrimi dhe Karma jan dy nga msimet e shumics se formave t Hinduizmit dhe

Budizmit, dhe atje sht e lidhur me nj ide t pest, t cilt filozoft perndimor e quajn

monizm apo panteizm, ideja se ne fund t fundit ka vetm nj gj, se gjithka sht pjes e

nj forme apo manifestimi t asaj gjje, dhe ajo gj sht dika sikur Zoti. Hindust e quajn

Brahman, i madhrishmi. Ne kt filozofi, ri mishrim nuk do t thot se shpirtrat individual

jan t vrtet. Shumica e Perndimorve modern t cilt adoptojn ri mishrimin nuk e

kuptojn se ne religjionet lindore ri mishrimi nuk e ka fare kuptimin e pavdekshmris

individuale.


39/77

F a q e | 36

Upanishadet (upanishades) Hindu thon se Brahman sht ri mishruesi i vetm i vrtet.

Pra, kjo qasje e pest nuk sht prfundimisht ri mishrimi, por monizmi apo panteizmi.

Ne qasjen e gjasht, thuhet se do shpirt individual sht i pavdekshm, por nuk ka ringjallje t

trupit, pas vdekjes ne bhemi gati si engjjt. Ky sht kndvshtrimi i Platonit dhe gnosticizmit.

Pikpamja e shtat, e gjetur ne ortodoksizmin ifut, Krishterimin dhe Islamin, thot se secilinjeri, i krijuar nga Zoti sipas imazhit e tije, sht i pavdekshm, dhe se Zoti do ringjall trupat

ton pas vdekjes dhe do i ribashkoj me shpirtrat ton t pavdekshm. shtja kryesore pr t

cilt filozoft e religjionit argumentojn ne lidhje me jetn pas vdekjes sht se a i mbijeton

shpirti vdekjes se trupit apo jo? Ne vijim jan argumente pr materializmin.

1. Nse do kishte mbijetes personale pas vdekjes, ather vetvetja duhet t shptoj.

Nse do kishte nj vetvete, ather ajo do t duhej t jet e vetdijshme. Vetdija varet nga

truri. Truri vdes kur trupi vdes. Ndaj, vetvetja vdes kur trupi vdes. Por, ka dshmi empirike pr

vetdije pa aktivitetin e trurit ne pjesn e pacienteve q vuajn nga vdekja e trurit pr nj koh

shum t gjat dhe mandej kthehen prap dhe lidhin t gjitha llojet e gjrave q ata mendonin

dhe dinin gjat ksaj periudhe , madje edhe shihnin prderisa truri i tyre ishte klinikisht i vdekur.

Filozofia thot se kjo duket logjikisht e mundshme. Pra, argumenti i materialisteve nuk sht

me binds.

2. Nj argument tjetr pr materializmin dhe kundr pavdekshmris sht se edhe nse

vetdija sht e mundshme pa nj mendje, vetdija e bots nuk sht e mundur pa nj mendje,

nj trup dhe shqisa. Pra vdekja, ne grabitjen ton nga truri, na grabit ne mjetet e vetme me t

cilat ne mund t prjetojm botn. Pra nse nuk mund t prjetojm asnj bot jasht nesh

pas vdekjes, si mund t thoni se i shptojm vdekjes? Kjo qasje n nj bot t objekteve jo

vetm q na jep njohuri pr botn, por po ashtu bn mendjen, vullnetin dhe ndjenjat tona t

rriten dhe t piqen. Vdekja na grabit mundsin q ne ta bjm at edhe me tutje, por kjo nuk

do t thon se grabit at pjes tonn e cila i beri ato veprime kur kishim nj trup. Dhe ne

qoft se ju shtoni besimin se Zoti do ringjall trupin tuaj pas vdekjes, ather ju keni nj n

besimi dhe arsyeja; filozofia e religjionit

Documents