bih-tehnologija uzgoja jabuke i kruske

8/9/2019 BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke i Kruske

1/53

Adnan Malievi Prof.dr Mirsad Kurtovi


2/53

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

Kurtovi M., Malievi A. 2

UvOD

v oarstvo kao bitan segment poljoprivrede, poslije stoarstva imanajpovoljnije uslove za eksploataciju na podruju BiH.

U najvanijim voarskim regionima nae zemlje vlada umjerenokontinentalna klima, sa prosjenim godinjim temperaturama 11-12C.

Godinje koliine padavina oko 700 mm u Tuzli i 900 mm u BanjaLuci i Doboju, a u vegetaciji 280-500 mm uz relativnu vlagu zraka 70-80%najbolje oslikavaju hidroloku sliku BiH.

U Bosni su uglavnom tea zemljita blago kisele reakcije, a uHercegovini preovladavaju laka, toplija i propusnija zemljita. Krozsagledavanje svih edafskih i ekolokh faktora na podruju BiHegzistiraju sljedei voarsko-vinogradarski rejoni prikazani na sl.1.

Dominantne vrste voakapojedinog regiona

1 - ljiva, Jabuka,Kruka Jagodastovoe

2 - Jabuka, Kruka, ljiva, Jezgrasto voe

3 - Vinova loza, Trenja,Breskva, Smokva

4- Kesten, Orah, Lijeskaljiva, Jabuka, Kruka,

5 -ljiva, Jabuka, Kruka, Vinja6 - ljiva, Jabuka7 - Jabuka, ljiva, Kruka, Jagodasto

voe8 - Jagodasto voe

Sl. 1.: Najvaniji voarsko-vinogradarski rejoni u BiH

U cilju unapreenja voarske proizvodnje u BiH, kao i boljojeduciranosti sadanjih i buduih proizvoaa, na raspolaganje Vam sestavlja ova broura, u kojoj e biti razmatrani svi segmenti savremenoguzgoja jabuke i kruke sa posebnim akcentom na praktini rad.


3/53



1.0. vO ARSKA PROIZvODNJA- OBLICI ORGANIZOvANJA

Posmatrana iz ugla konvencionalnog pristupa, voarskaproizvodnja moe se podijeliti na:

1. EKSTENZIVNU (klasini konvencionalni sistem uzgoja)2. POLUINTENZIVNU3. INTENZIVNU4. SUPERINTENZIVNU5. INTEGRALNU i6. ORGANSKU.

Do sada na prostoru BiH u najveem obimu je bila zastupljenaekstenzivna i poluintenzivna voarska proizvodnja. Takav karaktervoarstva podrazumjevao je gajenje pojedinanih stabala voaka koje bina puni rod dolazile 5-10 godina nakon sadnje, zatim skoro nikakav iliveoma slab nivo agro i pomotehnikih mjera doputajui da vokasamostalno formira prirodni oblik kronje to je imalo za posljedicuizrastanje veoma visokih stabala sa veom koliinom plodova, ali

generalno manji broj stabala po jedinici povrine kao i ukupan prinos.Uz to znaajno je bilo i alternativno plodonoenje, te skroman novijisortiment to je sve generalno davalo vrlo lou ekonomsku slikuproizvoaa. Takoe, zatita voaka bila je svedena na stav briga sameo sebi, ili u krajnjem sluaju izvoena neadekvatnim hemijskimpreparatima i esto u nevrijeme.

Sl. 2. Ekstenzivni voari pokazivali biinteres prema vokama samo ondakada doe vrijeme berbe plodova


4/53



S druge strane intenzivna ili savremena voarska proizvodnjapodrazumjeva daleko vei nivo agro i pomotehnikih mjera, a sve u ciljudugoronog kvantitativnog i kvalitativnog poveanja proizvodnje voa,to e poveati prihode na poljoprivrednom gazdinstvu.Principi intenzivne proizvodnje u voarstvu podrazumjevaju:

SMANJENJE VELIINE HABITUSA VOAKA POVEANJE BROJA STABALA PO JEDINICI POVRINE ZASADA SMANJENJE PRINOSA PO STABLU POVEANJE PRINOSA PO JEDINICI POVRINE ZASADA POVEANJEUKUPNOG PRINOSA

KONTROLA FORMIRANJA I ZAMJENE RODNOG DRVETA.

Smanjenje veliine habitusa ima za posljedicu da se svi zahvati nakronji mogu obavljati stojei sa zemlje. Ovim se prije svega poveavaekonominost, tako to se ima mnogo efikasnija radna snaga i koliinski,i vremenski, manje je otpada prilikom rezidbe, a kvalitet plodova jedaleko vei ( oko 90% plodova je I klase).

Sl. 3. U razvijenim zemljama se ekonominim smatra visina voke do 2m, to pospjeuje kvalitet agro i pomotehnikih mjera, posebno aplikacij u

zatitnih sredstava.

Ako je u poluintenzivnom zasadu razmak izmeu stabala iznosio4x5 dakle, po hektaru je bilo 400 stabala, s tim da je prinos po stablu bio50 kg, isti bi kao ukupan iznosio 30 t po hektaru. U intenzivnimzasadima razmak obino iznosi 3,5 x 1,2 dakle, broj stabala po hektaru je2381, sa prinosom po stablu oko 15 kg i ukupnim 36 t po hektaru. Vidi seda je ukupni prinos po hektaru vei iako je po stablu manji to itekako

pravi razliku u odnosu na ekstenzivni tip. Vano je ovdje napomenuti dase prinos i rauna po jedinici povrine.

2 80 m


5/53



U ovom konceptu voarske proizvodnje farmer je taj koji prijesvega izborom sorte i podloge formira vjetaki uzgojni oblik kronje i utom kontekstu provodi agro i pomotehnike mjere specifine zaodabranu uzgojnu formu.

Pored konvencionalne proizvodnje, u voarski razvijenimzemljama dominantnu poziciju ima integralna proizvodnja (o IP bieposebno rijei), koja je po svojim osobenostima istovremeno apsolutnointenzivna u pogledu agrotehnikih mjera.

Paralelno sa ovim konceptom, visokorazvijene poljoprivredneproizvodnje favorizuju i organsku produkciju, koja obezbjeujezdravstveno ispravne voarske proizvode zadovoljavajueg vanjskogkvaliteta.

2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA

U okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanjazasada izdvajaju se:

Izbor mjesta za podizanje vonjaka Priprema zemljita za sadnju Razmjeravanje za sadnju Odabir sadnica tipovi sadnog materijala

Izbor sorte i podloge Izbor uzgojnog oblika Sadnja Mjere upravljanja zasadom.

2.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE vO NJAKA

P ravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka ukljuuje:

a) Odabir poloaja za normalan rast i razvitak voaka, buduizasad bi trebao da ima u toku cijele godine dovoljne koliinesuneve svjetlosti, lagano strujanje vazduha-vazdunu drenau ida je zatien od dominantnih hladnih i toplih vjetrova.Posebnu opasnost predstavlja podizanje vonjaka u zonivazdunih bara gdje dolazi do stagniranja hladnih vazdunihmasa i do inverzije temperatura.


6/53



b) Ekspozicija terena (okrenutost stranama svijeta) junaekspozicija u naim uslovima je najtoplija, te se na njojpojavljuju najvie temperature vazduha i zemljita, u proljee sebrzo oslobaa snijega, ranije kree vegetacija, ali ima najmanjezalihe vode, a ujedno su isparavanja najvea. Suprotno junoj,sjeverna ekspozicija je najhladnija, na njoj se pojavljuju najnietemperature vazduha i zemljita. Na zapadnoj strani (naroito jugozapadnoj) oscilacije temperature su bre i vee, nego naistonoj, jer se zapadna strana bre hladi po zalasku sunca.

c) Inklinacija (pad) terena (odnos izmeu visinske razlike izmeudvije take na terenu i horizontalnog rastojanja izmeu tihtaaka) vrlo je bitna kod iskoritavanja zemljita. Takozemljita 0-5 inklinacije normalno se iskoritavaju kad su upitanju vonjaci (ravni tereni), 5-15 potrebna je obrada poizohipsama, 15-30 obavezno je trasiranje za podizanje vonjaka,dok > 30 u obzir dolaze samo ume i travnjaci.

Sl.4. Optimalan poloaj, ekspozicija i inklinacija terena za podizanje vonja

d) Zemljite (tlo) u naim klimatskim uslovima za uspjenogajenje voaka (za njihovu dobru produktivnost) mnogo eisu nepovoljni zemljini uslovi, radi njihove velikepromjenljivosti na malom prostoru. Zemljite treba da imasljedee karakteristike: rastresiti sloj da bude to dublji, da je uokviru fizikog profila i fizioloki profil, da je fizioloki profilcijelom svojom duinom jednolian, te da ima povoljan vodno-

vazduni reim i da nije podlono eroziji.


7/53


Kurtovi M., Malievi A.

Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka joobuhvata sagledavanje: stanja podzemnih voda (nivo podzemne vodene smije biti ispod 2 m), padavine, trajanje sunevog sjaja, opasnost odkasnih mrazeva, uestalost od grada i sl.

2.2. PRIPREMA ZEMLJITA ZA SADNJU

eposredno prije zasnivanja zasada, i to na dvije godine ranije,treba zasijati viegodinje leguminoze predkultura (imaju sposobnostfiksacije atmosferskog azota i obogaivanja zemljita istim, to je vrloznaajno za ishranu voaka), i iste zaorati.

Priprema zemljita za podizanje zasada obavlja se dva do trimjeseca prije same sadnje i predstavlja jednu od najvanijih radnji izrazloga to vonjaci predstavljaju viegodinje zasade, te s toga loapriprema zemljita znaila bi gubitak, ili ak propadanje cjelokupneprozvodnje. Prije same sadnje potrebno je izvriti hemijsku analizuzemljita, te na osnovu iste provesti odgovarajuu meliorativnugnojidbu. Meliorativna gnojidba obino ide u koliini 80-100 kgNPK/dunumu (0,8-1 t/ha), i to kombinacije 0:20:30, 5:20:30 ili 8:16:24dakle, sa malim sadrajem azota. Ovom radnjom potrebno je unijeti i

dovoljne koliine organskog ubriva (stajnjaka, i to zgorjelog), obino ukoliini 30-50 t/ha, ili to predstavlja jednu klasinu traktorsku prikolicu(3-5 t) po dunumu. Takoe, potrebno je ispitati pH zemljita, optimalnibi bio 5,5-6,5, a u sluaju da od istog stvarni odstupa potrebno je izvritikalcifikaciju dodavanje 90% CaCO3 + mljeveni dolomit u koliini 2000kg/ha. Nakon toga slijedi duboko oranje 30-60 cm, a na teimzemljitima potrebno je provesti i rigolovanje (veoma duboko oranje i do1 m). Pitanje zasnivanja novih zasada na prethodnim vonjacimarazmatrano je u posebnom poglavlju.

Sl. 5. Duboko oranjekao jedan od bitnih

preduslova za zasnivanjezasada voaka


8/53



2.3. RAZMJERAvANJE ZA SADNJU

Z a pravilno zasnivanje vonjaka od posebne je vanosti je pravilan

razmak sadnje, obzirom na bujnost kalem komponenti, te u zavisnosti odraspoloive mehanizacije i nagnutosti terena. Ve je ranije napomenutoda se u savremenoj voarskoj proizvodnji tei srednje i slabobujnojkombinaciji kalem komponenti. U sluaju jabuke na podlozi M9 iuzgojne forme vitko vreteno najee se preporuuje razmak 1,2 x 3,5 m(redni 1,2; meuredni 3,5 m). Ako su u pitanju blae padine razmaktreba neto poveati zbog proklizavanja maina prilikom obrade. Zakruku razmak sadnje je obino 3,8 x 1,5 m, ako je ista na dunji kaopodlozi, ili 3,8 -4 m x 2 m, ako je podloga sijanac. .

Obavezan pravac redova je sjever-jug zbog dominantnih sjevernihvjetrova. Time se onemoguava zadravanje vazduha unutar vonjaka iujedno smanjuje mogunost pojave razliitih bolesti. Takoe, u tomsluaju dominantni vjetrovi ne puu u redove, ve izmeu redova (nelome stabla). Razmjeravanje za sadnju vri se na sljedei nain: u donjemdijelu parcele prui se kanap u horizontalnom poloaju. Zatim na njemuse bira jedna taka (blizu sredine) i iz nje prua drugi kanap, pod pravimuglom na istu. Od ove osnove se dalje vri razmjera prema odreenim

rastojanjima.

Sl.6. Primjer razmjeravanja za jabuku na geometrijeski nepravilnoj parc eli, k je ista na podlozi M9 i u uzgojnoj formi vitko vreteno

Kada je razmjeravanje gotovo prua se kanap iz bilo koje takeprema dijagonali. Ako je razmjeravanje pravilno izvreno sve take trebada budu u dijagonali.

Sjever

Jug


9/53



2.4. TIPOvI SADNOG MATERIJALA

Tipovi sadnog materijala kronjastog voa (kalemljenog) mogu

biti:A. KOPULANT jednogodinji

korjenov sistem i ovogodinjinadzemni dio

B. OKULANT dvogodinji korijen i jednogodinjinadzemni dio

C. RAZGRANATA SADNICA

D. KNIP SADNICA trogodinji korijen i

dvogodinji nadzemni dio

E. VIEGODINJA SADNICA SA VISOKIMDEBLOM (za vrtove i okunice)

Starost jednagodina

Starost dvijegodine

Starost jednagodina

Starost jednagodina sa

prijevremenimprirastima

Starost dvijeodine

Starost dvijegodine

Starost jednuodinu

Starost triodine


10/53



2.5. IZBOR SORTE I PODLOGE

2.5.1. IZBOR SORTE

K od izbora sorte treba napomenuti da je jabuka izrazitostranooplodna vrsta kao i kruka. To znai da se nesmiju podiimonosortni (jedna sorta) zasad jabuke ili kruke, jer u tom sluaju neebiti roda, zbog nemogunosti oplodnje. Za podizanje zasada moramoplanirati minimalno dvije sorte (ako nijedna od njih nije triploidna), ali itu se vodi rauna o tome da li su one meusobno kompatibilne (mogu li jedna drugu opraiti).

Meutim, kod planiranja zasada treba znati da kod jabuke postoje itriploidne sorte sorte koje imaju vrlo slabu ili nikakvu klijavost polena ine mogu biti opraivai. Takva je npr. sorta Jonagold. To praktino znaiako se planira zasad s njom, nije dovoljna samo jo jedna, ve trebajuminimalno jo dvije sorte koje se mogu meusobno opraiti i jo osnovnasorta.

Jo jedna pojava na koju je bitno upozoriti prilikom podizanjazasada jeste da kod jabuke postoje sorte koje su meusobnonekompatibilne, jer je u stvaranju sorte uestvovala druga sorta. Npr.

Jonagold nastao ukrtanjem Jonatana i Golden deliesa, a jo je itriploidna sorta, ne moe oploditi nikog, a zlatni ne moe nju jer je otac,kao i Jonatan koji je majka.

Pored navedenih odnosa opraivanja treba obratiti panju da seunutar sortne kompozicije (sorte u zasadu) poklope fenofaze punogcvjetanja.

Optimalnim odnosom rasporeda glavnih sorata i opraivaasmatra se 3:1:1:3 ili 4:2:2:4, ili 3:1:3:1, 4:2:4:2, to znai tri reda glavne sorte jedan opraivaa, i to pod uslovom da imaju dvije sorte koje semeusobno mogu opraiti.

Moe se i unutar reda na svako deseto stablo staviti jedanopraiva.

2.5.1.1. DOBRI OPRAIvA I ZA JABUKU

A jdared x Golden delicious, Greeni smith, James grieve , jonatan, Melroza

Golden delicious x Greeni smith, Idared, Jonatan, Melroza


11/53



Melroza x Golden delicious, Idared, Greeni smith, Richared

(3n) Jonagold x Idared, Gloster, James grieve

(3n) Mutzu x Jonatan, Gloster, James grieve

(3n) Crveni boskop x Idared

(3n) starking x Golden delicious, Melroza.

2.6. PODLOGE ZA JABUKU

v rlo bitan momenat prilikom podizanja zasada jeste odabirpodloge od koje zavisi:

Uzgojni oblik Razmak sadnje (redni i meuredni) Potreba naslona Dugovjenost voke Duina trajanja pojedinih fenofaza Rodnost Kvalitet plodova Otpornost na niske temperature i suu

Sve podloge za jabuku u odnosu na nain razmnoavanja mogu sepodijeliti na:

1. GENERATIVNE (sijanac, sjemenjak) 2. VEGETATIVNE

Generativne podloge kae dobijaju se iz sjemena. Osnovna odlikaovih podloga je vea bujnost, to ini da je rezidba veoma oteana, manji je broj sadnica po jedinici povrine, voka kasnije stupa na rod (obino u10 godini daje puni rod). Jabuka kalemljena na ovakvim podlogamaobilnije raa, ali daje plodove slabijeg kvaliteta.

Kao prednosti ovih podloga pripisuje im se: dugovjenost,otpornost na loije zemljine i klimatske faktore, te bolest i tetoine.


12/53



Meutim, danas u savremenoj proizvodnji jabuke sve se manje ilinikako koriste ovakvi tipovi podloga. Jedinu primjenu nalaze ugenbankama u cilju ouvanja autohtonog genofonda voaka.

Vegetativne podloge su dobivene nekim od vegetativnih nainarazmnoavaja: nagrtanicama (najei), poloenicama,mikrorazmnoavanjem i sl.

Sl.7. Matinjak vegetatinih podloga u rasdniku dobivenihrazmnoavanjem nagrtanicama

Ovaj tip podloga predstavlja osnovu u savremenoj voarskoj

proizvodnji, jer prije svega patuljastog su rasta, ranije stupaju na rod,daju kvalitetnije plodove. Kao nedostaci navodi se sljedee: krai ivotnivijek, slabija otpornost na loije zemljine i klimatske faktore, kao ibolesti i tetoine.

Vegetativne podloge kod jabuke dijele se na:

SLABOBUJNE SREDNJEBUJNE BUJNE


13/53



Od slabobujnih podloga najvanije su M9 (M Malling), M26 iM27.

2.6.1. PODLOGA M9

edna je od najstarijih vegetativnih podloga (1897 godine).Posjeduje sljedee karakteristike:

Utie na smanjenje vegetativnog rasta stabla, to omoguavavei broj sadnica po jedinici povrine,

Sorte jabuke kalemljene na ovu podlogu ranije stupaju narod (prorodi u 2 ili 3 godini),

Postiu veliku i redovnu rodnost, te znatno bolju krupnou iobojenost plodova.

Stabla jabuke na podlozi M9 su mala, tankog debla, provodnice igrana, te kratkih granica to ukazuje na mali utroak biljnih hraniva.Ova podloga ima plitak, ali vrlo razgranat korijen sa mnogo obrstajueg(apsorpcijskog) korijenja koji se snano i intenzivno razvija u zemljitu, atime jae izvlai vodu i biljna hraniva. Meutim, ona ima krto (lakolomljivo) i asimetrino razgranato skeletno korjenje zbog ega se slabo

privruje za zemljite, s toga zahtijeva naslon (armatura) to iniskupljim poetna ulaganja u zasad. Posebno joj pogoduju srednje tekazemljita. Nedostatak je taj to je osjetljiva na niske temperature i suu(obavezan sistem za navodnjavanje), i jae je podlona djelovanjupoljskih mieva i voluharica.

S

Sl.8. Za podlogu M9 potreban je naslon i sistem za navodnjavanje (lijevo)oteenje podloge M9 od strane glodara-zeca (desno).


14/53



Najbolje forme uzgojnog oblika za ovu podlogu jesu vitko vreteno injegove modifikacije (sjevernoholandsko, supervreteno), sa razmacimasadnje 3-3,5 m u meuredu, to zavisi i od agrotehnike, a unutar reda0,5-0,6-1,5 m. Njen najbolji klon je 337, a voke kalemljene na ovupodlogu prepoznaju se po tome to imaju spojno mjesto vie zadebljalo.

2.6.2. PODLOGA M26

Stabla na ovoj podlozi su neto bujnija u odnosu na ista kalemljenana podlogu M9. Koristi se samo onda kada ekoloki i zemljini uslovi neodgovaraju M9, jer je otpornija na niske temperature zimi i bolje podnosi

loija zemljita. Sline karakteristike posjeduje i podloga M27.Najvanije srednje bujne podloge su: M2, M4, MM104 i MM106(MM Malling Morton; selekcionisana u Ist Molingu u saradnji saDon Ines Institutom Merton). Meu njima se kao najbolja izdvajapodloga MM106.

2.6.3. PODLOGA MM106

Sorte kalemljene na ovu podlogu daju stabla srednje bujnosti ( zaoko 30% bujnije od M9). Takoe, sorte na ovoj podlozi imaju snanijikorijen od onih kalemljenih na podlogama M9 i M26, podnose tea isunija zemljita, te stablima ne treba naslon.

U bujne vegetativne podloge spadaju: M1, MM109, MM111. Ovevegetativne podloge su za oko 30% bujnije od prethodnih, a svojuprimjenu nalaze u podrujima sa loijim klimatskim i edafskimuslovima, kao i za neke primitivnije uzgojne oblike.

Sl.9. Jabuka na podlozi M9 formira guku i po tome je

prepoznatljiva


15/53



2.7. DOBRI OPRAIvA I ZA KRUKU

Moretinijeva rana x Julska arena, Rana koijeva, ifardova, Trevuka,Vilijamovka, Klero

Vilijamovka x Klapova, Hardijeva maslovka, Boskova boica,Konferans, Trevuka, Klero

Boskova boica x Klapova, Hardijeva maslovka, Vilijemovka, Pasakrasana, Konferans, Klero

Pasa krasana x Vilijamovka, Klapovka, Klero

2.8. PODLOGE ZA KRUKU

Postoje generativne i vegetativne podloge za kruku. Odgenerativnih podloga najee je to sijanac divlje kruke, ili pitomihkruaka, a od vegetativnih to su najee razliiti klonovi dunje.

Sijanac divlje kruke ima bujniji habitus, ali bolje podnosi loijazemljita, suu, mraz i ima dobru kompatibilnost sa veinom sorata, takoda danas ima dominaciju u intenzivnim zasadima, posebno to nezahtijeva sistem za navodnjavanje.

U odnosu na jabuku izbor odgovarajue vegetativne podloge zakruku je daleko sloeniji iz nekoliko razloga. Predstavljeni sunajznaajniji, i to:

Danas postoji malo vrsta vegetativnih podloga krukeDunja kao najee koritena podloga za kruku ima razliitukompatibilnost sa sortama kruaka.Kruka gajena na dunji tee podnosi teka i hladna zemljita,sadraj krea u zemljitu, poremeeni su korelacioni odnosi udinamici i snazi rastaOsjetljivost dunje prema Erwinia amyloworaKruka kalemljena na dunji zahtijeva sistem za navodnjavanje


16/53



Postoje sljedei tipovi dunje kao podloge za kruku:

MA (Angers quince, Malling quince A) u kombinaciji sa sortamakruke daje stabla srednje bujnosti. Podnosi teka, ali ne i suha zemljita.Otporna je na krvave ui. Osjetljiva je na bakterijsku pale (Erwiniaamylowora), trulenicu korijena (Armillaria) i ferohlorozu (podnosi do2% fizioloki aktivnog krea). Srednje je osjetljiva na niske zimsketemperature i nematode. Stabla kruke na ovoj podlozi prorode ve udrugoj godini. Dobro je kompatibilna sa krukama (osim saVilijamovkom).

BA 29 daje stabla 10-20% bujnija od MA. Bolje podnosi teka i suhazemljita od EMA. Srednje otporna na krvavu u, ali je jednako osjetljivana niske zimske temperature kao i EMA. Osjetljiva je na bakterijskupale (Erwinia amylowora), rak korijenova vrata (Phytophtoracactorum), dok je na ferohlorozu tolerantnija od svih podloga dunje.Karakteristino je za ovu podlogu da je kompatibilna s Vilijemovkom.,posebno ako su podloge i sorte bezvirusne i ako se uzgajaju u toplijimkrajevima.


17/53



2.9. UZGOJNI OBLICI

Po definiciji vonjak podrazumjeva koherentan skup koji inesljedee komponente: uzgojna forma, gustina sadnje i genotipske

specifinosti date kombinacije podloga-sorta.Na osnovu oblika kronje (model stabla) i uea ovjeka u njenom

formiranju svi uzgojni obliki mogu se podijeliti na:

1. PRIRODNE2. POLUVJETAKE i3. VJETAKE.

Prirodni uzgojni oblici se sreu u ekstenzivnoj voarskojproizvodnji, gdje je uee ovjeka u njihovom oblikovanju i odravanjuneznatno ili nikakvo.

Sl.10. Ekstenzivni zasad

Poluvjetaki uzgojni oblici su oni u ijem formiranju ovjek imaodreeni uticaj, ali ipak preovladava prirodno oblikovanje kronje.

Vjetaki uzgojni oblici su takav tip uzgojnog oblika u ijemformiranju i odravanju ovjek ima glavnu ulogu.


18/53



2.9.1. IZBOR UZGOJNOG OBLIKA

P rilikom formiranja zasada u savremenoj voarskoj proizvodnji

potrebno je da u odbiru uzgojnog oblika isti zadovolji sljedee kriterije:a) Stabilan skelet, koji moe sigurno nositi teret i pod nepovoljnim

vremenskim uslovima (vjetar, snijeg),b) Jednostavan rad na uzgoju, ime se dobija to manji utroak radne

snage prilikom rezibe i berbe,c) Formiranje otvorenije kronje, prije svega zbog djelotvornije zatite

protiv tetoina i bolesti (bolje djelovanje aplikativnih sredstava,bolju vazdunu drenau), kao i zbog osvjetljenja kako bi plodovibili to kvalitetniji,d) Prikladnost habitusa odabranim sortama.

Zadnjih godina u naoj zemlji se sve vie podiu superintenzivnizasadi jabuka na slabobujoj podlozi, M9. Na ovoj podlozi mogu sepodizati gusti zasadi sa to manjim razmakom sadnje, npr. kod jabuke1,2 x 3m. Najei uzgojni oblik je vitko vreteno, koji se sastoji odprovodnice sa primarim granama, koje su ujedno i rodno drvo, ili te

kratke primarne grane nose na sebi rodno drvo (sekundarne elemente).Dakle, ovaj uzgojni oblik kao skelet ima samo stoinu, a poluskeletnegrane nosai rodnog drveta i obrastajue granice koje se nalazedirektno na provodnici.

Sl.11. Vitko vreteno: shema (lijevo), iz ptiije perspektive (sredina), prirodn(desno)


19/53



Ako uzgojni oblik vitko vreteno ne nosi samo primarne elemente (kojisu izravno rodno drvo), nego na tim primarnim elementima se uzgojesekundarni elementi, koji preuzimaju zadau rodnog drveta, tada nakonnekoliko godina vitko vreteno prelazi u vretenasti grm.

Stabla u vitkom vretenu pruaju velike prednosti u proizvodnji jabuka, tako to se u svim pomotehnikim zahvatima smanjuje ljudskirad. Takva kombinacija sorte, podloge i uzgojnog oblika rano dospijevau poetnu rodnost (u drugoj godini 0,5 t/ha) i vrlo brzo postie punurodnost (u petoj godini 40 t/ha).

Osnovni kriterij za izbor uzgojnog sistema je tenja da isti za vrijemeitavog eksploatacionog vremenskog perioda obezbjeuje dovoljnekoliine svjetlosti i aeracije. Istovremeno uzgojni sistem moraobezbjeivati redukciju upotrebe pesticida.

Sl.12. Savremeni zasad kruke na podlozi sijanac

Pri izradi plana budueg zasada u obzir se moraju uzeti naprijednavedene veliine, posebno kvalitet planirane sorte, odnosno otpornostiste na bolesti i tetoine i njeno fizioloko stanje.

Na srednje i slabobujnim podlogama M9 i MM106 oblikovanje vitkogvretena moe biti zavreno u toku 3-4 godine, to ovisi o sorti lake seoblikuje npr. Idared, Golden delicious i Jonagold, nego Greeny smith iGloser i stvarnom rastu i dinamici razgranjenja u pojedinim godinama.Voaru naime, i nije stalo da to prije postigne eljeni uzgojni oblik, a dataj uzgojni oblik u tom razdoblju ne rodi ili rodi slabo. Treba nastojati daodabrani uzgojni oblik pone to prije raati da se u periodu oblikovanja

sve vrijeme usmjerava ujednaen vegetativni i generativni rast izmeurasta debla, grana, granica, lia i korijena, te rast i razvitak rodnih


20/53



pupoljaka i plodova. Ako rast voke nije uravnoteen, ako je jedan od tadva rasta povean, neizbjeno se pojavljuje alternativna rodnost, previekrljav ili vrlo bujan rast.

Prvi nedostatak kombinacije podloge M9 i uzgojnog oblika vitkovreteno je u tome to M9 zbog slabog uvrenja u zemljitu trai naslon armaturu i vezanje provodnice uz armaturu, te savijanje i vezanjeprimarnih elemenata uz armaturu. Standardna armatura za taj uzgojnioblik su deblji kolci uz svako stablo ili sloena armatura koju inestubovi (betonski ili drveni), jedna napeta ica izmeu stubova na visini170 cm i jedan kolac uz svaku sadnicu. Meutim, ovo poskupljujeproizvodnju, pa je s toga povoljniji sistem da se na stubove napnu 3 ice ito visinama 70 cm, 130 cm i 190 cm od zemlje.

Sl.13. Naslon-betonski stubovi, ica i njeno privrivanje za stub

Privezivanje provodnice za tri reda ice obavlja se PVC rafijom,

odreene debljine (na poseban nain) i to, razumije se postepeno unekoliko godina. Nakon privezivanja provodnice na treu icu, prva ilidruga ica mogu se ukloniti.

Sl.14. Privrivanje ice za betonski stubu zasadu jabuke


21/53



Sl.15. Boni stubovi u zasadu jabuke

Vez koji povezuje deblo i ostale priraste za icu mora da bude

elastian, te prilagodljiv vjetrovima, teretu roda i sl., kako se stablo ne biotetilo.

Sl.16. Privrivanje sadnice za naslon

2.10. TEHNIKA SADNJE

Sadnja jabuke i kruke obavlja se u jesen, jer je to najbolji momenatda bi se voke pripremile. Proljetna sadnja se obavlja samo u posebnimsluajevima kao npr. kada nije bilo sadnog materijala, ili se zakasnilo sazimskom sadnjom itd.

Dimenzije rupe za sadnju jabuke i kruke obino iznose 60x60 cm.Meutim, moe se kopati rupa dimanezija 40x60, ali samo u sluaju kada je zemljite idealno pipremljeno.

Sl.17. Dimenzije rupe ako je parcela idealno pripremljena 40 cm

60 cm


22/53



Kopanje rupe se izvodi na sljedei nain: prvo se iskopa gornji slojzemlje (zdravica) na dubini od 30 cm (jedan aov), te se isti odloi na jednu stranu. Drugi sloj (jo 30 cm) mrtvica izdvoji se na drugu stranu,dakle razdvajaju se ova dva sloja zemlje.

Sl.18. Slojevi zemlje (lijevo), pravilno iskopana rupa (desno)

Nakon toga na dno rupe ubacuje se 50% zdravice da bi senapravila humka zbog spojnog mjesta koje mora biti to vie iznadzemlje. Na humku se stavlja jedna lopata zgorjelog stajnjaka i jedna akamineralnog NPK 15:15:15. Ova kombinacija NPK se koristi samoprilikom sadnje i ne kasnije vie u voarstvu, jer ove formulacije suratarsko ubrivo. Gnojivo se prekrije sa malo zdravice da korijen ne bidoao u dodir sa istim, te se preostali dio zdravice stavi na korijen, a

cjelokupna rupa se potom zatrpa mrtvicom koja e vremenom usljedobrade postati zdravica.

Sl.19. Tehnika sadnje sa pravilnim rasporedom pojedinih komponentibitnih pri ovoj operaciji

Sadnju u pravilu uvijek obavljaju dva lica, i to jedno dri sadnicu, adrugo zatrpava sadno mjesto. Dakle, prilikom zatrpavanja rupe obrnutose vraa zemlja (prvo zdravica, te mrtvica) od onoga kako je kopana.Ovo se radi zbog toga da se u prvim danima nakon sadnje, sadnici na

raspolaganje stavi to vea koliina hranjiva, a ujedno gornji slojzemljita kultivira.

ZDRAVICA

MRTVICA

MRTVICA ZDRAVICA

Humka odzdravice

Stajnak +NPK

Zdravica

KorijensadniceZdravica

Mrtvica

30 cm30 cm

60 cm

60 cm


23/53



Dubina sadnje odreuje se na osnovu spojnog mjesta mjesto gdjese spajaju plemka i podloga. Pravilnom dubinom sadnje smatra se onapri emu je spojno mjesto to vie podignuto iznad zemlje, ali tako daile ne vire van, jer u tom sluaju iste se osue.

Sl.20. Dubina sadnje: nepravilna (lijevo), pravilna (desno)

Spojno mjesto predstavlja najosjetljiviji dio voke, jer su tu spojenadva razliita organizma (plemka i podloga), te ono nesmije biti zatrpano.Ako se spojno mjesto zatrpa moe se desiti da podloga da priraste, tetako pree na rast vlastitim korijenom. Nije ispravno ni da ono ostane na

povrini zemlje, jer u tom dijelu esto stagnira voda, te moe doi dotruljenja, ili izmrzavanja u hladnim periodima godine, a to je vie iznadzemlje spojno mjesto, voka ranije prorodi.

Sl.21. Spojno mjesto zatrpano ili na samoj povrini zemlje truli i voka propada propalo spojno mjesto kod stabla starog pet godina


24/53



Nakon sadnje uz voku se pobode koi ili bambusov tap, te sesadnica privee vezom na osmicu. Nakon sadnje poeljno je sadnomjesto zaliti jednom kantom vode (obino u koliini od 5 l), zbog boljegprijema sadnicea potom se sve dobro zalije jednom kantom vode.

Sl.22. Vezana sadnica za koi: pravilno (lijevo), nepravilno (d esno)

Sl. 23. Sistem za navodnjavanje


25/53



2.11. OBLIKOvANJE UZGOJNOG OBLIKA vITKO vRETENO KODJABUKE I KRUKE

2.11.1. Prva godinaRano u proljee, prije poetka vegetacije, sadnice (posaene u jesen

prethodne godine, ili u proljee iste) prikrauju se na visinu 80 cm iznadzemlje, kosim rezom iznad zdravog pupoljka, iz kojeg e izrastiproduljnicajednogodinji prirast provodnice. Kosim rezom i iznadpupoljka, iz razloga da bude kao krov od kue da voda ne stagnira (netruli) ve se slijeva, a iznad pupoljka jer je tu najvea koncentracija hrane.Treba izabrati jedan siguran pupoljak, da nije izmrznuo i na njegaprikratiti. Ako nije sigurno da li je pupoljak zdrav moe se pustiti da istipone razvoj, pa se tek tada sadnica prikrati. Ako se prijevremeni ilinormalni izbojci pojave na visini 50 cm iznad zemlje moraju se ukloniti, jer se u tom dijapazonu formira deblo.

Nakon prikraivanja sadnice na odgovarajui pupoljak, sljedeadva ispod njega se oslijepe (otkinu se), a ako se na tom mjestu nalazeprirasti tada se isti potpuno uklone. Ovi zahvati vre se radi spreavanjakonkurencije vrnom prirastu produljnici.

Sl.24. Prikraivanje sadnice i osljepljivanje dva pupoljka shematski(lijevo), rez iznad pupoljka (desno)

Nakon ovih zahvata odaberu se etiri snana mladara u zoniukronjavanja (tri za rod, etvrti za zamjenu) koje su dobro rasporeene,meusobno razmaknute u svim smjerovima.

(

)50 cm


26/53



Tokom vegetacije krajem maja poetkom juna (kada mladaridostignu duinu 15-20 cm, porebno ih je razvesti pod ugao koji tei ugluod 90o (u odnosu na provodnicu).

Sl.25. Nepravilno prikraene sadnice

Sl.26.Osljepljivanje dva sljedea pupoljka

Ako se nakon prikraivanja sadnice sljedea dva pupoljka neoslijepe tada se moe desiti da prirasti iz tih pupoljaka budu jai odprirasta iz vrnog pupoljka, te e se isti morati ukloniti. Ukoliko se ovi

prirasti ne uklone formira se rava koja tokom plodonoenja moe da serascijepi.

Sl.27. Pojava rave kao posljedica neosljepljivanja dva pupoljka

Ukoliko se formira visoko deblo, tada je potrebno izvriti rovaenje zasijecanje kore iznad pupoljka gdje se eli prvo razgranjenje.

Zasijecanje se moe izvriti makazama ili testericom ime se prekinusokovi i dolazi do rasta grane.


27/53



Sl.28. Ciklus rovaenja

Formiranje to otvorenijih uglova moe se izvesti vezivanjem zaprovodnicu, postavljanjem akalica, plastinim kopama ili tegovima.Ovdje treba voditi rauna da produljinica bude najuspravnija grana, te dase to bre izduuje. Ako ona ne zadovoljava svojim rastom (ni oblikomni snagom), a bolji prirast se pojavi iz nieg poloaja, onda se moeukloniti prirast sa starijim drvom, sve do nieg boljeg prirasta.

Sl.29. Razliiti nainirazvoenja grana


28/53



2.11.2 Druga godina

U toku zimske rezidbe provodnica se obavezno prikrauje. Ovajzahvat se prilagoava registrovanom porastu i obrastanju iz prethodne

vegetacije. Ukoliko je obrastanje bilo dobro onda se prikraivanje vri za1/3 provodnice, a ako je pak bilo slabije, produljnicu treba prikratiti .U toku zimske rezidbe na prvom-formiranom spratu potrebno je do

osnove ukloniti sve prebujne i uspravnorastue priraste vodopije, aostavljaju se samo boni i donji. Sada je bitan momenat kada trebazavriti rast grane u duinu, jer zbog razmaka (1,3 m izmeu stabala)grana mora da se zavri na 65 cm. To se postie tako to se ista prevedena donju ili bonu. U toku vegetacije formira se drugi sprat, gdje takoeostavljamo tri prirasta i etvrti za zamjenu, a tokom juna mjeseca istepoviti u horizontalan poloaj (akalicama, rafijom, tegovima). Razmakizmeu ovih prirasta treba biti 10-15 cm. Ako se u drugoj godini pojavecvjetovi treba ih obavezno ukloniti u cilju jaanja kronje.

Sl.30. Druga godina: na prvom spratu se formiraju vertikalni prirasti kose uklanjaju, a kraj rasta zavrava se prevoenjem na bonu ili donju (desno

sljedei sprat se opet povija npr. akalicama

Sl.31. Pravilni uglovi grananja. Boni prirasti prelaze

na rod, a donji raaju


29/53



2.11.3. Trea godina

U treoj godini ukoliko je obrastanje provodnice slabo, produljnicase treba prikratiti za 1/3 do u toku zimske rezidbe. Ako je obrastanje

dobro tada se ista ne prikrauje. Nastavlja se odabir i razvoenjeprirasta, te prikraivanje novih poluskeletnih grana na rodne granicedonjeg ili bonog poloaja.

Ve u ovoj godini je zavreno formiranje tri sprata, svaki spratkolski treba da ima tri grane, a etvrta za zamjenu.

2.11.4. etvrta godina

Zavisno od bujnosti sorte i podloge, te razmaka sadnje u ovojgodini je zavreno formiranje vitkog vretena. Zaustavljanje rasta u visinuvri se prevoenjem na umjereno bujni horizontalno poloen prirast ilipak na donje poloenu formiranu rodnu granicu. Kod nekih uzgojnihoblika, a isto se moe primjeniti i u svim ostalim sluajevma, zavretakformiranja uzgojnog oblika moe se obezbjediti povijanjem produljnice vodilje.

Sl.32. Povijanje produljnice

2.12. SOLAx, KOMBINACIJA vITKO vRETENO SOLAx

Postoji jo jedan uzgojni oblik koji omoguava gustu sadnju jabukei kruke, kao i visoke prinose. Taj uzgojni oblik jeste solax.

Ovakav tip uzgojnog oblika posebno je rairen u Sloveniji, gdjepreovladavaju veoma gusti zasadi jabuke i kruke. Kod nas ve postojitendencija ka njegovom formiranju, ali ostaje da se vidi efikasnost.


30/53



Sl.33. Shematski poreenjeSolaxa i vitkog vretena

Solax predstavlja uzgojni oblik vrlo slian vitkom vretenu (samo jeprovodnica skelet obrastao rodnim granicama), ali su uglovi granjanja(za razliku od vretena) vei od 90o (ima izgled alosne vrbe). Jo jednaspecifinost ovog uzgojnog oblika jeste da se produljnica obavezno savijaime se regulie dalji rast.

Sl.34. Zasad jabuke u uzgojnom obliku solax

Na osnovu ranije navedenog moglo bi se zakljuiti da usavremenom uzgoju jabuke i kruke moglo pristupiti formiranjuuzgojnog oblika koji predstavlja neku kombinaciju vitkog vretena isolaxa, tj. da se kod formiranog vretena produljnica povije.

Sl.35. Uzgojnioblik: kombinacija vitko

vreteno + solax


31/53



2.13. MJERE UPRAvLJANJA ZASA DIMA JABUKE I KRUKE

Mjere upravljanja zasadom podrazumjevaju dalje odravanjeuzgojnog oblika (pomotehniki zahvati), odnosno regulisanja rasta irodnosti, zatim odravanje zemljita u zasadu u sistemu trava mal,primjenu agrotehnikih mjera (ubrenje, navodnjavanje, aplikacijazatitnih sredstava), te posebne mjere kao to je npr. postavljanjeprotivgradne mree.

2.13.1. ubrenje zasada jabuke i kruke

ubrenje se provodi iskljuivo na osnovu potrebe vonjaka zahranjivima. Sadraj pojedinih elemenata, naroito P, K, Ca, Mg i N morabiti utvren na osnovu hemijske analize zemljita svake tri godine. Naosnovu analize zemljita i iznesenog hranjiva plodom, dakle planira seishrana za sljedeu vegetaciju. Ishrana voaka moe se podijeliti,obzirom na uzrast, na ishranu mladih zasada i gnojidbu voaka u rodu.

Mladi zasadi se redovno ubre sa ciljem normalnog rasta i razvojastabala, a vonjacima u rodu ubrenjem se tei osiguranju visokog,stabilnog i kvalitetnog roda, uz optimalan vegetativan porast.

Takoe, ubrenje moe biti i osnovno, ali i prihranjivanje.

Sl.36. ubrenje zasada

Osnovno ubrenje obavlja se fosfornim i kalijumovim ubrivima,a termin njihove aplikacije je od jeseni pa do poetka vegetacije.Prihranjivanje se obavlja azotnim ubrivima i ista podrazumjevajuintervencije u vegetaciji.


32/53



2.13.2. Ograda, mreice za zeca i protivgradna mrea

Ako se zasad nalazi u blizini ume velika je opasnost od zeca. U tusvrhu mora se postaviti adekvatna ograda (mreasta) i mreice za zeca.Dobro bi bilo sa vanjske strane ograde iskopati i jedan kanal kako zavrijeme visokog snijega zec ne bi bio u situaciji da istu preskoi. Takoe,zasad u blizini krompirita bie sigurno ugroen od strane mieva.

U podrujima gdje prijeti opasnost od grada podie se iprotivgradna zatita od plastinih mrea.

Sl.37. Protivgradana mrea (lijevo), za zeca (sredina), ograda (desno)

3.0. SISTEMI ODR AvANJA ZEMLJITA U ZASADIMA JABUKE IKRUKE

P ored mnogobrojnih radnji kojima se odrava uzgojni oblik iregulie rast i rodnost, nita manje vano je i pravilno odravanjezemljita u zasadu jabuke i kruke. Pravilno odravanje zemljita u

vonjaku treba da obezbjedi kruenje materije da koliina hraniva kojase iznese rodom bude vraena u zemljite, ime se smanjuju ulaganja zaishranu voaka i da olaka izvoenje svih agro i pomotehnikih radnji uvonjaku.

Postoje sljedei sistemi odravanja zemljita u zasadima jabuke ikruke:

A. amatersko odravanje,B. sistem ledine,C. jalovi ugar iD. sistem trava mal.


33/53



Amatersko odravanje, predstavlja vrlo primitivan i neznalakinain odravanja zemljita u zasadu. Ne tako davno, ovakav sistemodravanja zemljita u velikoj mjeri je bio zastupljen kod naih voara.

Sl.38. Amatersko odravanje zemljita u vonjaku

On je podrazumjevao da se samo obrauje onaj dio zemljita okodebla, i to vrlo usko. Kao argument nepodobnosti ovog nainaodravanja zemljita u vonjaku navodi se injenica da je podzemni

sistem voke (korjenov sistem) istog obima (veliine) kao i kronja, toznai da voka izgleda pjeani sat (koliko ima kronje, toliko ima ikorijena). Jednostavno je zakljuiti da u ovakvom sistemu biljka trpi odnedostatka hraniva, jer apsorpciono korjenje koje se nalazi daleko izvanzone obrade nije u stanju da doe do hranjiva. Isti je sluaj i sa vodomkoja se unosi samo uz deblo, a posebno vana stavka je nedostatakpovoljnog vodno-vazdunog reima za usisavajue korjenje usljednedostatka obrade. Zato u vonjacima sa ovakvim sistemom odravanjazemljita prinosi su vrlo esto slabi, a ponekad i izostaju (alternativnoplodonoenje). Ovaj sistem odravanja odavno je prevazien, i samo joprimjenu nalazi unutar okunica.

Sistem ledine podrazumjevaodrvanje zasada bez ikakvogobraivanja, kao ledina. Ovdje daklesigurno ostaju svi gore navedeniostaci, ali u daleko veem intenzitetu.

Sl.39. Sistem ledine


34/53



esto je u ovakvim zasadima prisutna visoka trava koja je pogodanmedij za razliite vrste bolesti i tetoina.

Na kraju vrlo je nehumano napasati stoku u vonjaku, koja moeda na razne naine doprinese oteenju sadnica.

Za razliku od prethodna dva sistema odravanja zemljita uvonjaku gdje je obrada odreenog prostora bila nikakva ili pak svedenana minimum, u sistemujalovog ugara se obrauje cijela povrina koja jepod vonjakom. Ovakav pristup u odravanju zemljita je potpunonepotreban iz razloga to se bacaju pare i uz to troi velika koliina radnesnage, kad je sasvim dovoljno da se obrauje onaj dio oko debla u irinikronje. I ovo je takoe potpuno prevazien sistem odravnja zemljita uvonjaku.

Sl.40. Jalovi ugar

Prethodna tri sistema nikako se ne preporuuju za savremenuvoarsku proizvodnju, kod podizanja intnzivnih i superintenzivnihzasada.

U tu svrhu preporuuje se nain odravanja zemljita u sistemutrava mal. On podrazumjeva da se redni prostor intenzivno obrauje(mainski ili runo) u irini od 80 cm sa obje strane stabla, i time stalnoodrava istim od korova, zatim prkriva stajnjakom ili travompokoenom u meuredu, te i na taj nain smanjuje isparavanje vlage izzemljita, ali i oteava rast novog korova. Za razliku od rednog,

meuredni prostor se odrava pod travom trava mal, gdje se koristetrave necvjetnice (ljuljevi), koje se kose im dostignu visinu od 5 cm.


35/53



Obino se konja obavlja est puta u toku vegetacije, ali moe ak ivie u zavisnosti od vremenskih prilika (koliina padavina). Pokoenatrava se zatim prebacuje u redni prostor, a nikako se ne iznosi izvonjaka. Koenje trave se obvlja mainom koja se naziva maler kojaujedno kosi i sitni pokoenu travnu smjesu. Usitnjena travna smjesa jevana zbog brze razgradnje i ponovnog vraanja hraniva u zemljite.

Sl.41. Trava mal: nakon obrade (lijevo), pokoena trava (desno)

Sistemom trava mal se postiu sljedee prednosti: lake sepodnosi teret traktorskih tokova i drugih vidova pritisaka, ne remeti sestruktura zemljita, konzervira se potrebna vlaga, manje je

osjemenjavanje korovskih biljaka, manja je upotreba ubriva, laka jemanipulacija traktora kroz zasad, plodovi pri berbi su istiji i dr. Upravoiz svega prethodno navedenog moemo zakljuiti zato je ovaj sistemodravanja zemljita naao svoje mjesto u savremenoj voarskojproizvodnji.


36/53



4.0. REZIDBA v O AKA

Pomotehnika predstavlja skup radnji na nadzemnom sistemuvoaka koje imaju sljedee ciljeve:

formiranje i odravanje uzgojnog oblika uspostavljanje optimalnih odnosa izmeu vegetativne snagerasta i rodnosti

podmlaivanje voaka rekonstrukciju kronje (promjena uzgojnog oblika i slino) prekalemljivanje njegu rana uzrokovanih biotskim i abiotskim faktorima (

mrazom, bolestima, tetoinama i sl.)Najvaniji pomotehniki zahvat je rezidba voaka, kako u cilju

formiranja uzgojnog oblika, tako i u toku eksploatacijskog perioda.S obzirom na vrijeme izvoenja, razlikuju se sljedei tipovi rezidbe

kronjastih voaka, kao i maline:

A. ZIMSKA (OSNOVNA) REZIDBA proljee tokom zimskogmirovanja voke

B. LJETNA REZIDBA ljeto, tokom vegetacije

Sl.42. Rezidba: neizvrena (desno), izvrena (lijevo)


37/53



4.1.ZIMSKA R EZIDBA JABUKE I KRUKE - osnovni zahvati

v rijeme izvoenja ove pomotehnike mjere jeste proljee, period prijekretanja vegetacije kada jo nisu poeli kolati sokovi unutar voke.Pogreno je ovaj tip rezidbe praktikovati u jesen, jer tokom zimskogperioda usljed niskih temperatura moe doi do izmrzavanja orezanihdijelova kronje. Poeljno je sve rane vee od 10 cm premazati kalemvoskom da bi voki lake bilo da formira zatitno tkivo kalus. Inae,osnovna funkcija rezidbe jeste da se povea osunanost i aeracija kronje,kako bi to manje bilo bolesti i tetoina, a u isto vrijeme dobilikvalitetniji plodovi. U daljem tekstu predstavljani su osnovni zahvatizimske rezidbe. Praktikovanje ovih pravila je bitno iz razloga to svakimodstupanjem od istih voka razliito reaguje i eli da nadoknadiizgubljeni dio.

I. PRIRASTI-GRANE KOJI/E DODIRUJU ZEMLJU

Sve priraste (grane) koje se nalaze nie od 50 cm do zemlje trebaodstraniti. odnosno, svi prirasti koji svojim vrhom dodiruju zemljuuklanjaju se, jer plodovi na takvim prirastima tokom zriobe padaju nazemlju, prljaju se i vea je mogunost pojave bolesti, a istovremeno istimogu smetati u izvoenju agrotehnikih zahvata obrada rednogprostora. (Slika 43)

Sl.43. Niski prirasti se uklanjaju


38/53



II. JAHAI VODOPIJE

Sve jahae vodopije vertikalne vegetativne priraste ukloniti, jer onisamo oduzimaju hranu i snagu, a ne plodonose. Ovi prirasti se uklanjajudo osnove. (Slika 44)

Sl.44. Uklanjanje jahaa

III. GRANA JEDNA IZNAD DRUGE PARALELNE

Kada dva prirasta zauzimaju isti prostor (paralelni su) na vrlo malomrastojanju, jedan se obavezno uklanja, iz razloga to e uvijek jedanspreavati dopiranje sunca do drugog. Obino je to onaj koji ima loiji

ugao (otriji ugao-manji od 90o), loiji u porastu i koji je slabije obrastao(slika 45).

Sl.45. Uklanjanje paralelnih grana - prirasta

IV. PREVOENJE NA DONJU ILI BONU GRANURanije je spomenuto kako zavriti rast bone grane tokom formiranja

uzgojnog oblika. Isti je nain i sada, a to znai da se nikada ne smiju

kratiti vrhovi grana, ve se rast svake grane zavrava tako to se istaprevodi na boni ili donji prirast (slika 46).


39/53



Sl.46. Zaustavljanje rasta grane u duinu prevoenjem na bonu

V. REZ NA EPU sluaju kada se na jednoj strani voke nalazi snana grana, a sa

druge ne, tada se ista uklanja rezom na ep ostavi se 2-3 cm prirasta, stim da je donji dio dui od gornjeg da bi se diobio prirast sa dobrimuglom. U narednom periodu iz tog mjesta e da se probude spavajuipupoljci (najbolje kod jabuke i kruke) i daju nove priraste. Ovimzahvatom se spreava asimetrinost kronje.

Sl.47. Rez na ep

VI. PRIRASTI IZ ISTOG MJESTAKada dva prirasta rastu iz istog mjesta vile, jedan od njih se obaveznouklanja. Obino je to onaj koji ima slabiji ugao, odnosno vertikalni.

Sl.48.Uklanjanje

vila


40/53



VII. IZOLACIJA PRODULJNICE VRHA

Kronja se zavrava izolacijom vrha, tako to sve konkurentnepriraste ispod njega (2-3) uklonimo. Produljnica se prikrauje samo kadatreba snage rasta, kad se formira kronja.

Sl.49. Izolacija vrha

VIII. OTKIDANJE GRANE IZ OSNOVE

Otkidanje grane iz osnove omoguava da sena tom mjestu vie nikada ne razvije novi prirast,zbog toga to se time elminiu i spavajui pupoljcikao rezervne take rasta.

Sl.50. Otkidanje grane iz osnove

IX. LO UGAO GRANE

Ugao grane se mjeri uosnovi, pa bez obzira to jekasnije po 90o, ako nije uosnovi takav ona seodsjeca.

Sl.51. Lo ugao grane uosnovi


41/53



XII. AKO TREBA SNAGE RASTA PRODULJNICA SE PRIKRATI

Sl.52. Ukoliko treba snage rasta, produljnica se prikrati za 30 cm

XI. ZAUSTAVLJANJE RASTA VRH OM

Rast kronje zavrava se prevoenjem vrha na boni prirast koji jeobrastao generativnim pupoljcima. Jo bolji nain zavravanja rastakronje jeste da se vrh povije ka zemlji,ime isti smanjuje vegetativni rast, aobrasta generativnim pupoljcima.

Novo voarstvo skenirati strana 51

Sl. 53. Povijanje vrha kao pomotehnikizahvat u spreavanju rasta kronje

Sl.54. Zaustavljanje vrnog rasta prevoenjem naboni prirast


42/53



4.2. NEPRAvILNO PROvO ENJE REZIDBE

Kod veine voaramoe se primjetiti sljedei nain uzgajanja jabuke i kruke: tri stoine rastu iz iste osnove, trickanje, neuklonjenevodopije, pogrean uzgojni oblik tip palmete.

Sl.55. Neuklonjene vodopije, trickanje (lijevo), tri stoine iz istog mjesta(sredina), kruka u palemti (desno)

Sl.56. Sve otrickano, nema glavnog vrha, jo tricnut, katastrofa voka sa

reaguje, gdje je god tricnuto ona e dati dvije grane i samo se uzga ja lie grane


43/53



4.3. ZELENA REZIDBA

Zelena rezidba voaka je pomotehniki zahvat koji treba provoditiu zasadima radi poboljanja aeracije, osunanosti kronje, kao iodstranjivanja sa sadnice svih nepotrebnih prirasta. Na ovaj nain seregulie diferencijacija generativnih pupoljaka, bre suenje lisne maseto opet ima za posljedicu smanjenje opasnosti od pojave razliitihbolesti, kao i bolju obojenost plodova. U kronji gdje je uraena zelenarezidba umnogome je djelotvornije nanoenje zatitnog sredstva.

Sa zelenom rezidbom treba poeti po zavretku aktivnog

vegetativnog rasta (prvi talas) tj. obino krajem maja. Previe kasnazelena rezidba ne daje eljene rezultate. U veini sluajeva ovaj zahvat sevri dva puta u toku vegetacije. Jedan od razloga ponavljanja ovogzahvata je i to to u veini sluajeva nai proizvoai koriste makaze, tetime iniciraju ponovno aktiviranje prirasta.

Najbolje je zelenu rezidbu izviti runo, tako to se prirastpritisnemo uz matinu granu, a potom vraanja za 90o isti se lako odvaja.Kod ovakvog naina vrenja zelene rezidbe mala je ili nikakvavjerovatnoa da se na tom mjestu ponovo pojavi novi prirast, to nijesluaj kod izvoenje zelene rezidbe voarskim makazama.


44/53



5.0. SORTIMENT JABUKE ZA INTENZIvNE ZASA DE

GalaN

ovozelandska sorta nastala krianjemGolden delicious x Orange red. Osrednje jeproduktivna sorta. Plodovi sazrijevaju u zadnjihdesetak dana avgusta. Isti su vie od polovineprekriveni crvenonarandastom bojom,kiselkastoslatkog okusa. Njeni mutanti su:Galaxy, Mondia Gala, Royal, Gala 4, Ruby Gala.

Elstar

Nizozemska sorta nastala krianjem Golden delicious x IngridMarie. Srednje produktivna plantana sorta. Plodovi su sredje krupni,konusnog oblika, temeljne zelenkastoukaste boje s djeliminimcrvenilom, sonog mesa, kiselkastoslatkog okusa i ugodnog mirisa.Plodovi zriju poetkom prvih desetak danaseptembra, a u obinoj hladnjai se uvaju dofebruara.

Bujnog je rasta, neto bujnijeg od deliesa,i ima neto otrije uglove grananja. Cvjetasrednje kasno i umjereno je obilno. Diploidna jesorta i ima dobro klijavost polena i dobar jeopraiva drugih sorti istog vremena cvjetanja.

JonagoldA merika sorta nastala ukrtanjem

Golden deliciousa i Jonatana.Visokoproduktivna plantana sorta. Zrije udrugih desetak dana septembra, ima krupneplodove okruglasto-konusnog oblika, temeljneukastozelenkaste boje, neznatno ili upotpunosti prekriveni crvenilom, sonog mesa ikiselkastoslatkog okusa. Vrlo je bujnog rasta itriploidna je.


45/53



Golden dellicious zlatni delies

Zrije krajem septembra-poetkom oktobra, upoetku formira bujna stabla, a po plodonoenjubujnost je osrednja. Dobri opraivai su jojAjdared i Gloster. Plod je srednje krupan,aromatian i sladak. Obilno i redovno raa, aplodovi se dugo mogu uvati.

Fuji

Japanska sorta nastala krianjem RedDelicious x Ralls Janet. Visokoproduktivnaplantana sorta, a zrije u drugih desetak danaoktobra. Plodovi su joj osrednje krupni, obojeniutonaranastom i proarano crvenom bojom, fineteksture i slatkog, ali nedovoljno kiselog okusa.Ova jabuka trai dugu vegetaciju (dugu, toplu

jesen). Naglaeno je slatka to ne odgovaramnogim potroaima. Od sorte Fujipreporuujemo bolje obojene mutante Kiku 8 iRed Fuji.

Braeburn

Novozelandska sorta nastala od nepoznatihroditelja. Zrije u drugih desetak dana oktobra.Plodovi su joj krupni, manje od polovice povrineprugasto obojeni mutnim crvenilom, tvrdog mesai slatkokiselog okusa. Za dobru kvalitetu traiduge tople jeseni i brdovite poloaje.


46/53



Pink lady

Australska sorta nastala krianjem Goldendelicious x Lady williams. Visoko produktivnaplantana sorta. Zrije u drugih desetak danaoktobra. Plodovi su joj osrednje krupni dokrupni s umjerenom pokrivenou ruiastombojom, fine teksture, skladnog slatkokiselogokusa i plemenite arome. Sorta Pink Lady Cripps Pink je kasna sorta koja trai idealnepoloaje sa dugim i toplim jesenima, sasunanim, ali ne vruim danima i s prohladnim irosnim noima.

Granny Smith

Australska sorta nastala od sjemena divljefrancuske jabuke. Osrednje produktivnaplantana sorta. Zrije u drugih desetak dana

oktobra, a moe se sauvati i obinimhladnjaama do lipnja. Plodovi krupni do vrlokrupni, okruglasto konusnog oblika, temeljnetamnozelene boje koja dozrijevanjem postajesvjetlija, vrlo sonog mesa, kiselkastog okusa iblage arome.

Idared

Amerika sorta nastala ukrtanjem Jonatan x Wagener. Visokoproduktivnaplantana sorta i zrije u prvih desetak danaoktobra. Plodovi su joj krupni do vrlo krupni,okruglog i malo spljotenog oblika, temeljneukastozelene boje, umjereno ili potpunoprekriveni crvenilom, sonog mesa,

slatkokiselkastog okusa. Srednje bujnog rasta iizrazito dobar opraiva.


47/53



6.0. PROGR AM ZATITE JABUK E PO POJEDINIMFENOFAZAMA

Fenofaza razvoja Bolest/tetnik Preparat Koncentracija

Otvaranje pupa doFenofaze

Miijih uiju

Krastavost,lisne ui,

crveni paukCrveno ulje 23%

Miije ui dofenofaze roza pup

krastavost,

cvjetojed

Corus,

Calypso 0,02-0,03%

0,01-0,02%

Roza pup do fenofazekraj cvjetanja

krastavost Corus 0,02-0,03%


48/53



Fenofazarazvoja Bolest/tetnik Preparat Koncentracija

Razvoj plodovado njihove

veliineljenjika

krastavost, pepelnica, lisne

ui

Score + Merpan, Pirirmor

0,013-0,02%0,04-0,06%

Razvoj plodovado njihove

veliine oraha

krastavost, pepelnica, crveni

voni pauk,

jabukin savija

Score + Merpan ili

Topas,Bijelo ulje,

Insegar

0,013+0,02%0,1-0,15%

1-1,5%

0,03-0,05%

Kraj juna Krastavost,

pepelnica, mineri,savijai

Stroby DF150

Calypso0,02%

0,01-0,02%

Polovina jula Krastavost, pepelnica Stroby 0,02%

Kraj jula do poetka avgusta

Krastavost, pepelnica,

jabukin savija II generacija

Stroby ili Merpan, Insegar

0,02%0,2-0,3%

0,03-0,05%

Kraj avgusta bolesti uskladitu Euparen 0,2-0,25%


49/53



7.0. SORTIMENT KRUKE ZA INTENZIVNE ZASADE

Junska ljepotica (Bella di giugno)

Talijanska rana sorta. Zrije krajem juna.Plod je izduen, prugastocrven, privlanaizgleda. Diploidna je sorta i prilinokompatibilna sa dunjom.

Vilijemovka

Najrairenija je sorta kruaka, a potie izEngleske. Dozrjeva u drugoj polovini avgusta,ima krupne plodove, vrhunskog kvaliteta,prikledne za stonu upotrebu, ali i za preradu ukompot i proizvodnju vrhunske rakije. Plodovi suutozelene boje, a tokom dozrijevanja prelazi uzlatnoutu. Diploidna je i dobar oprava. Loe jekompatibilnosti sa dunjom te zahtijevameupodlogu.

Abate fetel Vilijemovka - crvena


50/53



Boskova boica tikvica

Belgijska sorta. Ima krupne plodove, lijepogkrukolikog oblika, duge i elegantne peteljke.Osnovna boja ploda je uta. Povrina ploda jehrapava zbog pokrivenosti hrom, a zrije krajemseptembra. Diploidna je i izrazito inkompatibilnasa dunjom, te je nuna meupodloga.

Conference

Engleska sorta, diploidna, srednje krupnihplodova i malo naglaenijeg slatkastok okusa.Dozrijeva sredinom septembra, kompatibilna je sadunjom, ali vrlo usjetljiva na ljetne toplinske udare(sa simptomima opaljenog lia).

Passe crassane

Diploidna sorta, francuskog porijekla, dobrekompatibilnosti sa dunjom. Vrlo je zahtijevna za

ekolokim uslovima, tako da samo na dobrimzemljitima i u podrujima s dugim i toplim jesenima i dovoljno dugom vegetacijom dajeobimne prinose. Tipina je zimska sorta, krupnihokruglstih plodova, koji slue za potronju tek oddecembra, a zrije u zadnjih desetak dana oktobra.


51/53



8.0. PROG RAM ZATITE KR UKE PO POJEDINIMFENOFAZAMA

Fenofazarazvoja Bolest/tetnik Preparat Koncentracija

Fenofazabubrenjapupoljka

krastavost, rak rane,ervinia, ui, grinje,smotavci pupova

Crveno ulje 23%

Fenofazacrveni balon

krastavost, lisne ui ibuhe

Corus,Pirimor

0,02-0,03%0,04-0,06%

Poetakcvjetanja

ervinia,krastavost

Kocide+alliete,Corus

0,25+0,2%0,02-0,03%

Kraj cvjetanjakrastavost, krukina

buha

Score,Calipso +bijelo ulje

0,013-0,015%

0,01-0,02%+0,75-1%

Poetak maja krastavost, krukinabuha

Stroby,Match + bijelo

ulje

0,02%0,75-1%

Poetak juna krastavost, krukina

buha

Stroby,Match + bijelo

ulje

0,02%

0,1% + 0,75-1%

Poetak jula savija ploda,krastavostInsegar,Stroby

0,03-0,05%0,02%

Poetakavgusta Bolesti skladita Euparen

0,2-0,25%


52/53



S A D R A J

UVOD ................................................................................ 2

1.0. VOARSKA PROIZVODNJA ....................................... 3

2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA .................... 52.1. Uzbor mjesta za podizanje zasada ...................... 52.2. Priprema zemljita za sadnju ............................. 72.3. Razmjeravanje za sadnju ................................... 82.4. Tipovi sadnog materijala .................................... 92.5. Izbor vrste sorte i podloge ................................. 102.5.1. Izbor sorte ............................................ 10

2.5.1.1. Dobri opraivai za jabuku .......... 102.6. Podloge za jabuku ............................................ 11

2.6.1. Podloga M9 .......................................... 132.6.2. Podloga M26 ........................................ 142.6.3. Podloga MM106 ................................... 14

2.7. Dobri opraivai za kruku .............................. 152.8. Podloge za kruku ........................................... 152.9. Uzgojni oblici ................................................... 172.9.1. izbor uzgojnog oblika ............................. 182.10. Tehnika sadnje .....2.11. Oblikovanje vitkog vretena .............................. 25

2.11.1. Prva godina .......................................... 252.11.2. Druga godina ....................................... 282.11.3. Trea godina ........................................ 292.11.4. etvrta godina ..................................... 29

2.12. Solax, kombinacija vitko vreteno + solax ......... 30

2.13. Mjere upravljanja zasadom ............................. 312.13.1. ubrenje zasada jabuke i kruke ......... 312.13.2. Ograda, mreica za zeca, protivgradna

mrea ................................................... 32


53/53


3.0. SISTEMI ODRAVANJA ZEMLJITA U VONJAKU ... 33

4.0. REZIDBA VOAKA .................................................... 364.1. Zimska rezidba jabuke i kruke ......................... 374.2. Rezidba na greku ............................................. 424.3. Zelena rezidba ................................................... 43

5.0. SORTIMENT JABUKE ................................................ 44

6.0. PROGRAM ZATITE JABUKE .................................... 47

7.0. SORTIMENT KRUKE ............................................... 508.0. PROGRAM ZATITE KRUKE .................................... 51

bih-tehnologija uzgoja jabuke i kruske

Documents