Bilgi Hizmetlerinde Kuşak Çatışması ve Dönüşüm ya da Ağ Kuşağını Kütüphaneye Bağlamak

Ömer Dalkıran

odalkiran@kastamonu.edu.tr

Eazy Days 2018: “Elektronik Kaynaklar: Kullanıcıyı Bağlayın!”

10 Eylül 2018, Adana HiltonSA – Adana

Giriş

Kullanıcıyı tanımak önemli

… kuşağı

Ağ kuşağı: Efsane mi, gerçek mi?

Teknoloji çağında yetişen ve Internet’ten araştırmaya yatkın yeni kuşak bireyler

Ağ kuşağı = yeni kullanıcı grubu

Kuşak çatışması?

2

Ağ kuşağını tanıyalım

Hız ve sabırsızlık

Çoklu görev (multitask) özelliği

Oyun ve eğlenceli ortamlar revaçta

Bilgi teknolojisini «sezgisel» ustalıkla kullanım

Sürekli «bağlantı»da kalma arzusu

Bilgisayar/Internet kullanmaktan zevk alan

3

Ağ kuşağının bilgi davranışları

Bilgiye anında erişim isteği

Hız doğruluktan önemli

Bilgi aramada yüksek özgüven

Bilgi okuryazarlığı becerileri yetersiz

Bilgi ararken harcanan zaman fazla

Bilgi okuryazarlığı eğitimi ihtiyacı var

4

.

Internet bağımlılığı riski

Bilgi aramada ilk durak Internet (Google)

Eşzamanlı çoklu arama

Format ve kaynak değil yanıt bulmak önemli

Gündem Internet’ten takip ediliyor

Etkili Internet kullanımı prestij kaynağı

5

..

Internet olmazsa bilgiye erişemeyeceğini düşünenler var (%42)

Internet’ten bilgi bulmanın kolay olduğu düşünülüyor (%80)

Basılı kaynak ve kütüphane kullanımı Internet kullanımına göre maliyetli bulunuyor (%66)

6

…

İlk birkaç siteye bakıp başka kaynağa atlanıyor ve ilk kaynağa dönüş yapılmıyor

Geleneksel okuma yerine hızlı gözden geçirme

Bilginin doğruluk kontrolü saniyeler içinde farklı sitelerden ve Google gibi güvendikleri kaynaklardan yapılır

Kaynak seçiminde yorumlar ve arkadaş önerileri etkili

7

….

Kâğıt yerine dijital araçlar

Metin yerine görsel kaynaklar, etkileşimli ortamlar

Uzun metinler yerine kısa bilgiler

tercih edilir

Tüketici güdüsüyle ücretsiz kaynaklar indirilir ve bunların çoğu daha sonra okunmaz

8

…..

Elektronik iletişim ve anlık mesajlaşma yaygın

Internet’ten açık bir etkileşim ve sosyalleşme içindeler

Sosyal ağlar yoğun kullanılır

Sosyal ağlar eğitim için önemli

Grup çalışmaları tercih ediliyor

Kişisel verilerinin paylaşımında esnekler

9

……

Fikri mülkiyet haklarına saygı yetersiz

Korsan müzik indirme ve film izleme yaygın

Kopyala–yapıştır oldukça yaygın

İntihal ciddi bir sorun

10

…….

Telif hakları/intihal konusunda bilgi sahibi olanlar: %54 İçerik paylaşırken telif haklarına dikkat edenler: %41 Bilgiyi olduğu gibi alıp sentez, yorum yapmadan ödevinde kullanabileceğini

düşünenler: %19 Internet’teki bilgilerin insanlığın ortak malı olduğu ve bu nedenle kaynak

göstermeden kullanılabileceğini düşünenler: %11

Katılımcıların üniversite öğrencisi olmaları (eğitim düzeyleri) ve ileride meslek elemanı olacakları göz önünde bulundurulduğunda sonuçlar kaygı vericidir.

11

Kütüphane vs. Internet

Bilgi kaynağı-bilgi kanalı karmaşası

Kütüphaneden erişilen bilgiler arama motorundan erişilenlere göre daha güvenilir bulunuyor (%74)

O zaman bilgi aramada ilk tercih neden Internet ve Google?

Kütüphane kaynaklarına Google vb. arama motorlarından erişim isteniyor (%84)

Kullanıcılar Google üzerinden ücretsiz eriştikleri bazı kaynakları kütüphanenin sağladığının farkında mı?

12

Ağ kuşağı için «Internet»in anlamı

13

Ağ kuşağı için «kütüphane» markası

14

Ağ kuşağının üniversite kütüphanesinden beklentileri

15

Üniversite kütüphanesinden beklentileri

“İnsanların yalnızca ders çalışmak için değil kitap okuyabilmek için de gittiği bir yer olması gerekiyor artık. Okumuyoruz, sadece ders çalışıyoruz, Bu bizi tüketecek,Üniversite kütüphaneleri ve yönetim anlayışıyla beraber zihindeki algı değişmeli.”

Neticede parasını verdiği birçok veri tabanının dönütünü alamamakta. Her defasında okula gitmek zorunda bırakmasınlar insanı. Ver bir şifre, proksiyle falan uğraşıp duruyoruz.”

“7/24 açık olması, çalışanların hepsinin "iyi kütüphaneci" olması.” “Tuvaletlerinin temiz olması, daha fazla kaynak ve bilgisayar, grup ödevleri için daha

fazla çalışma odası, daha rahat sandalyeler, havadar bir ortam, kahve-çay makinesi.” “Belli bir ideolojiyi öğretmek istercesine bulundurulan kitaplar zenginleştirilmeli.” “Kaynak sıkıntısı olmamalı ve aynı kaynaktan birden fazla olmalı. Tek kişilik ve çok kişilik

çalışma odaları ses geçirmemeli. Öğrencilere kütüphanede nasıl davranmaları gerektiği anlatılmadığı sürece kütüphane işlevini yerine getiremez.”

16

.

“Aradığım bilginin -ne kadar zor bulunursa bulunsun- hemen tedarik edilmesini beklerim.”

“Kullanıcının ihtiyaçlarına uygun bilgi kaynağı seçimi ve çalışanların kullanıcıyı anlayabilmesi çok önemlidir.”

“Aradığım bilgiye kolay ulaşabilme imkânımın olması.” “Beni uğraştırmasın, evimden de çok rahat bir şekilde online bilgilere ulaşabileyim. «Çok karmaşık olmaması en büyük beklentim.» “Bir ödevim veya araştırmam olduğu zaman bana güvenilir bilgiyi verebilmesini

beklerim. Eğer o bilgi yoksa beni yönlendirmesini beklerim.” “Kaynaklarından haberdar olmak için listeler asılabilir.” “Her konuya değinen bilimsel araştırmaların olması. Kütüphanenin arama motorunun

aradığım bilgiyi rahat bulmama (hangi kitapta bu bilginin olduğu) yardımcı olması.” “Kitapların sıralanışı bana karışık geliyor. Aradığım kitabı bulmakta güçlük çekiyorum. Bu

durum düzeltilebilir.”

17

..

“… bilgilerimi girdiğim takdirde kütüphane kaynaklarının en azından pek çoğuna dijital olarak ulaşabilmeliyim, … Kütüphanenin Internet sitesi o kadar karışık ki, mesela kütüphanede bulunan A kaynağını bulabilmek için önce anlaşmalı üniversite vb. veritabanlarına girip orada o A kitabına erişim var mı diye bakmam gerekiyor. Üstelik bu veri tabanlarından belki yüzlerce var.”

“Daha fazla basılı kaynak olmasını isterim. Tabi bunlar en son basım olmalıdır. Ayrıca kütüphaneyi ders çalışma amaçlı kullanmaktayız ama çok fazla sayıda öğrenci olduğu için yeterli olmamakta bu nedenle kütüphanenin masa kapasitesinin artırılması gerektiğini düşünüyorum.”

18

…

“Tüm dünyadaki online kaynaklara ücretsiz erişim sağlaması.” “Tüm kitapların elektronik ortamda (pdf) bulunması.” “Tüm kaynaklara kolayca erişebilmek.” “Aradığım şeyleri bulabilmek. Kütüphane arama motorlarından da normalde paralı olan

kitaplara kütüphane kaynağından erişebilme kolaylığı olmasını isterim.” “Internet + sessizlik.” “Öncelikle mimari yapısı önemli, içinde zaman geçirmeye elverişli olmalı. Kaynakların

varlığından ziyade öncelik bu olmalı. Zira kütüphanenin basıklığı, doğru dürüst bir rahatlık sağlayamaması sebebi ile zaman geçirmekte zorlanıyorum.

“Ders çalışılırken yardıma ihtiyaç duyduğumuz bir anda yardımcı olabilecek (öğretmen, asistan vs.) birisinin olması. Ya da kitap okurken önerisini sunacak kişiler olmalı. … “

19

Sonuç

Literatürle uyumlu ve farklı sonuçlar var Bölgesel ve kültürel farklılıkların etkisi

Ağ kuşağı bilgiye anında, bulunduğu yerden, hızlı, kolay ve rahat biçimde, ücretsiz, uygun maliyetli, kesintisiz ve engelsiz erişim istiyor.

Hız ve kolaylık doğruluktan önemli Internet=bilgi(ye erişim); kütüphane=kitap, ders çalışma Internet ve e-kaynaklar hayati bir öneme sahip

20

Ağ Kuşağı Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Davranışlarına Yönelik Model Önerisi21

Ağ kuşağı kullanıcıları kütüphaneye bağlamak için

Elektronik kaynaklar tek başına yeterli mi?

Nicelik ve nitelik olarak uygun ve yeterli elektronik kaynaklar yalnızca ilk/önemli bir adım mı?

Yoksa, bilgi hizmetlerinde topyekûn bir dönüşüm mü gerek? Bilgi merkezlerin

Bilgi yöneticilerin

Akademisyenlerin

Eğitim-öğretim altyapısının

Ulusal bilgi altyapısının

niceliği ve niteliği yeterli mi?

22

Ağ kuşağı-kütüphane bağını kurmak ve güçlendirmek için öneriler

23

Genel öneriler

Küçük yaşlardan bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırılmalı

Eğitimde bilgi teknolojisinden yararlanılmalı

Ulusal bilgi politikası; ağ kuşağına özel maddeler

24

Araştırmacılar ne yapabilir?

Bilgi okuryazarlığı beceri düzeyleri?

Mevcut hizmetler kuşak beklentilerini karşılıyor mu?

Kuşak beklentileri ile kütüphanelerin hedefleri örtüşüyor mu?

Kütüphane(ci)ler, ve yöneticiler ağ kuşağını tanıyor mu, ağ kuşağına hazır mı?

25

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri ne yapabilir?

Bilgi davranışları, kullanıcı araştırmaları üzerine dersler

Gençlerin bilgi davranışları konusu işlenmeli

Araştırma yöntemleri dersi

Detaylı araştırma ödevleri ve geribildirimler

26

Kütüphane(ci)ler ne yapabilir?

Ağ kuşağı özelliklerine göre koleksiyon geliştirme, hizmet tasarımı, sunumu ve tanıtımı Dikkate alınması gerekenler Ağ kuşağının genel özellikleri, davranış özellikleri, akademik disiplinden kaynaklı farklılıklar, bilgi gereksinimleri, kullanım alışkanlıkları, beklentileri

Kullanıcı bize gelmiyorsa biz kullanıcıya gidebiliriz Kütüphaneler Internet’te, sosyal ağlarda etkin biçimde var olmalı Kaynak ve hizmetler elektronik ortama, mobil platformlara, sosyal ağlara taşınmalı

Hızlı, kolay ve etkili hizmet sunumu Kaynak tarama, erişim, paylaşım, beğeni, yorum, kütüphaneciye danışma

27

.

Dijitalleştirmeye, açık erişime ağırlık verilmeli Açık ders malzemelerine, kurum arşivlerine kütüphane üzerinden erişim sağlanabilir

Kütüphane kaynaklarına Internet üzerinden 7/24 engelsiz, sınırsız erişim sağlanmalı Kampüs dışı erişim kolaylaştırılmalı

Kütüphane Web sitesi her tür kullanıcı tarafından her tür platformdan kolay erişilebilecek ve kullanılabilecek biçimde tasarlanmalı

Yeni nesil kütüphane Web siteleri ve otomasyon sistemleri yaygınlaştırılmalı Tek tıklama ile tüm kaynaklarda arama yapma, Beğeni, yorum, paylaşım yapma, Öneri ve yönlendirmeler

28

..

Kişisel bilgilerin gizliliği konusunda tedbirler ve güvence

Uygun ortam ve tekniklerle hizmetlerin tanıtımı, pazarlaması

Kütüphane binasına ve hizmetlere kolay ulaşım

Rahat bir ortamda yeterli teknolojik olanaklar

Kültürel etkinlik, dinlenme, oyun ve eğlence alanları

Bazı kurallar yumuşatılabilir

Ödünç kitap alma sayısı, süresinin artırılması

Kütüphanede sesli çalışma alanları vb.

29

Nasıl bir kütüphaneci?

Ağ kuşağını iyi tanıyan

Ağ kuşağı mensubu, veya,

Ağ kuşağının dilini anlayabilen, Geleneksel bilgi becerileri de gelişmiş,

Önceki kuşak özelliklerine de hakim,

İletişim becerileri gelişmiş,

Bilgi teknolojisi araçlarını etkili ve verimli kullanabilen,

Çok yönlü bir kütüphaneci

«Blended librarian»30

Ağ kuşağı için bilgi okuryazarlığı eğitim programı

BBY bölümleri, eğitimciler ve kütüphaneciler işbirliğinde Ağ kuşağına yönelik bilgi okuryazarlığı programları geliştirilmeli Geniş kapsamlı, üniversite çapında zorunlu olmalı Internet üzerinden, mobil cihazlar ve sosyal ağlar üzerinden tam uyumlu biçimde

sunulmalı Bilgilendirici, yönlendirici kısa ve öz videolardan oluşmalı

araştırma yöntemleri, bilgi kaynaklarının, veri tabanlarının tanıtımı, kütüphane ve Internet’te bilgi tarama stratejileri, bilgi kalitesinin değerlendirilmesi, lisans anlaşmaları hükümleri, kütüphane sınıflama sistemi, etik konular; telif hakları, intihal, alıntı yapma, kaynak gösterme, kişisel verilerin gizliliği

gibi konular işlenmeli

31

Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - I

Daha çok e-kaynak

Daha çeşitli e-kaynak

Daha fazla Türkçe kaynak

Yabancı dil becerilerini artırma

Kullanıcıların tarama becerilerini artırma

Kütüphanenin ve kaynakların görünürlüğünü artırma Google’da üst sıralara çıkma, Google Akademik’ten erişim

Ağ kuşağının doğal ortamında tanıtım

Sosyal medyada tanıtım ve pazarlama, sosyal medya kütüphanecisi

Kaynak taramada Google benzeri ara yüz Tek tıkla tüm kaynaklarda basit ve hızlı arama

Sosyal medyadan kaynak tarama ve erişim

32

Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - II

Eğlenceli ve animasyonlu tarama yardımı, kısa videolar (tutorial) ve yönlendirmeler

Kullanıcıyı cezbedecek Web 2.0 ve Web 3.0 destekli, etkileşimli kütüphane web siteleri ve otomasyon programları

Beğenme (like), tavsiye etme, yorum ve paylaşma seçenekleri

«Bunu beğenen bunu da beğendi», «bunu okuyan bunu da okudu», «bunu da beğenebilirsiniz» seçenekleri

33

Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - III

Kütüphaneci-öğretim elemanı işbirliği

Öğretim elemanları öğrenciler için ödevlerde kütüphane kaynaklarını kullanma zorunluluğu getirebilir ve denetler

Google Akademik’in gücünden yararlanma

Üniversite yönetimlerinin kütüphaneyi sahiplenmesi

Tanıtım ve kaynakların kullanımı konusunda öğretim elemanlarına ve öğrencilere yönlendirme ve «baskı»

34

Yanıtlanması gereken sorular

Bilgiye erişimde teknoloji bir araç mıdır yoksa araç mıdır?

Ağ kuşağı bilgi gereksiniminin ve bilginin ekmek, su gibi hayati bir bir ihtiyaç olduğunun ve Internet’teki kontrolsüz bilgilerin zararının farkında mı?

Bilgi gereksinimlerinin kütüphaneler tarafından karşılanabileceğinin farkında mı?

Peki ya, kütüphaneler ağ kuşağının gereksinimlerini ve beklentilerini karşılayabiliyor mu?

Kütüphaneler ve mevcut e-kaynaklar ağ kuşağının yaşam tarzına ve «moda»ya uygun mu?

35

Bilgi Hizmetlerinde Kuşak Çatışması ve Dönüşüm ya da Ağ Kuşağını Kütüphaneye Bağlamak

Ömer Dalkıran

odalkiran@kastamonu.edu.tr

Eazy Days 2018: “Elektronik Kaynaklar: Kullanıcıyı Bağlayın!”

10 Eylül 2018, Adana HiltonSA – Adana