CMYK

Botim i shoqatave mjedisore “Ekolëvizja” Nr. 114, viti i shtatë i botimit, 15 SHKURT 2010 Çmimi: 40 LEKË

www. ekolevizja. org

TELEFON I GJELBER 04 2234 851CILI ESHTE MENDIMI JUAJ PER HAPESIRAT E GJELBRA NE

TIRANE DHE RRETH SAJ?Na informoni dhe kërkoni informacion në telefonin e gjelbër.

JU MIREPRESIM

NDOTJA E AJRIT VAZHDON TE VRASE !!Mjedisi, më tepër se ndërgjegjësimin e

qytetarëve, kërkon ndërgjegjësimin e atyre që kanë në dorë vendimarrjen, pra politikanëve e aq më tepër qeveritarëve.Duhet të pranojmë të vërtetat e ndotjes sëajrit që po vazhdon të vrasë njerëz dhe tëgjejmë rrugat për ta përmirësuar atë.

- Humbja e jetëgjatësise së popullatës sëTiranes, për shkak të ndotjes së ajrit, kapërcen1.5 -2 vite jetë për çdo banor.

- Në pesë vjet është trefishuar numuri ifëmijëve me astmë.

-Në hartën e Organizatës Botërore tëShëndetësisë për vdekjet nga ndotja e ajriturban, Shqipërina klasifikohet në zonën errezikut shëndetësor me 150 - 200 vdekje nëvit për 1 milionë banorë.

Në mesin e dhjetë rreziqeve më tërëndësishëme për njerëzimin rreziku nëvendet me mortalitet të lartë, uji, aksesinë të, pastërtia e tij dhe kanalizimet eujrave të zeza përbëjnë 80 % të shkaqevenë përhapjen e sëmundjeve infektive. Nëplanet 1. 1 miliardë njerëz nuk kanë qasjetë sigurtë të furnizimit me ujë dhe 2. 4miliard e kanë në kushte sanitare tëpapërshtatshme.

SHENDETI NE HEMISFERIN LINDOR DHE MJEDISI

Pavarësisht nga një premtim global përtë zvogëluar shkallën e humbjes sëbiodiversitetit në mënyrë tëkonsiderueshme dhe një angazhim evropianpër të ndalur atë plotësisht, tkurrja e tijvazhdon. Pasojat për botën natyrore dhenë mirëqenien e njeriut janë të rënda.Prandaj, viti 2010 është shpallur viti ibiodiversitetit.

Sot, më tepër se kurrë ne kemi kuptuarndërvarësisë komplekse të llojeve dhehabitateve dhe rëndësinë e ttyre, gjë që ebën më urgjente nevojën për të vepruar.

10 MESAZHE PER VITIN 2010

2010 VITI I BIODIVERSITETIT

Nga Wolfgang STOPPELLigji shqiptar i referohet konventës së Aarhus-it. Por

nuk është sekret që kjo paketë e bukur e të drejtave dhetë kërkesave për publikun nuk funksionon në praktikësic kemi parë në rastet e Vlorës dhe Durrësit. Nuk kaasnjë direktivë ose procedurë të miratuar zyrtarisht përtë kërkuar pjesëmarrjen e publikut ose të OJF-vekonkretisht në diskutime dhe vendim-marrje për çështjetmjedisore, në vlerësimin e politikave qeveritare dheprojekteve, në vlerësimin e ndikimit të investimeve “, nëlëshimin e licencave, etj.

Aspekti më shqetësues për pesticidet është akumulimi dhe përqëndrimi i tyre në zinxhirinushqimor, duke u bërë një rrezik potencial për jetën e njerëzve dhe të kafshëve. Gjithashtu,një pjesë e tyre shplahet nga uji dhe transportohet nga ai në ujrat sipërfaqësore dhe dete.

Duke u nisur nga mangësitë e mëdha qe kemi në fushën epesticideve, nga ajo që këto substanca toksike shkojnëtek përdoruesit dhe konsumatorët me shumë pakinformacion në gjuhen tonë është marrë nje nismë për tëpromovuar website-in e parë në gjuhën shqipe për pesticidetdhe mbrojtjen e bimëve, ( www. pesticide-al. com).

LIGJI SHQIPTAR I MJEDISIT NE RRUGEN DREJTAARHUS-it

NJE WEBSITE PER PESTICIDET

NGA VEPRIMTARIA E SHOQATAVE PROBLEMET ZGJIDHEN DUKE RRITUR

BASHKEPUNIMIN MIDIS AKTOREVE NE KOMUNITETNga Muharrem GOCI, Klubi Ekologjik, Krujë

Gjatë viiti 2009, Klubi Ekologjik Shqiptar-Krujë, duke u bazuar nërrugën e ndjekur, “Forcimi i Shoqërisë Civile Shqiptare për një mjedismë të mirë”, zbatoi projektin me titull: “Mbetjet dhe mbrojtja prejtyre”. Me angazhimin e disa aktorëve, arritëm të njohim gjendjen përmbetjet dhe të merren masat e duhura për mbrojtjen e mjedisit dhejetën e banorëve në komunitet.

Lexo fq. 3

Lexo fq. 7

Lexo fq. 5

Lexo fq. 8

Lexo fq. 9

2

Në datë 1 deri 4 shkurt uzhvillua në Bruksel, nga KomisioniEuropian, takimi “PolitikaMjedisore dhe energjitë erinovueshme në BallkaninPerëndimor dhe Turqi”- ProgramiP2P. Ky program synonte tu ofrojëorganizatave të shoqërisë civile,nga vendet përfituese, mundësinëpër të njohur platformën,

Në vazhdimësi të realizimit tëpolitikave të zhvillimit dheinfrastrukturës dhe në zbatim tëLegjislacionit Mjedisor, BashkiaDurrës ka zhvilluar një diskutiminpublik në lidhje me Vlerësimin eNdikimit në Mjedis të projektit “Rikonstruksion i Bllokut dherrugëve “ Koëo Kazanxhi -MbretiGent ”, që ëshwte një ngakomponentët e projektit LAMP kuinvestues janë Banka Botërore,qeveria shqiptare dhe Bashkia eDurrësit që ka 30 % të këtij investimi.

Në këtë takim merrnin pjesë,përveë drejtuesve të Bashkisë dhespecialistëve që janë marrë me këtëprojekt, edhe grupet e interesit dhebanorë të zonës ku do të zbatohetky projekt, i cili përmirësonndjeshëm jetesën e banorëve nëlagjen 16 të Durrësit.

Nënkryetari i Bashkisë z.Adrian Çela bëri një prezantim tëprojektit dhe vlerësimit të ndikimitnë mjedis të tij. Në këtë bllok, menjë siperfaqe prej 4. 5 ha dhepopullsi rreth 3000 banorë ështëvlerësuar mjaft urgjente ndërhyrjapër shkak të gjendjes sëdegraduar, mungesës totale të

Në 2 shkurt Ministri i Mjedisit, z.F. Mediu, së bashku me Ministrenhomologe greke, znj. K. Birbili, atëmaqedonas, z. N. Jakupi dheKomisionerin Europian z. S. Dimasnënshkruan në 10 vjetorin e krijimit

të Parkut të Prespës dhe ne ditënndërkombëtare të Ligatinave, marrëveshjen mbi mbrojtjen dhezhvillimin e qëndrueshëm të Parkuttë Prespës.

Komisioneri i BE për çështjet emjedisit, z. Stavros Dimas, theksoinë fjalën e tij se ky dokument “i jepkësaj marrëveshjeje një hapësirë

Në datat 28, 30 janar dhe 3shkurt 2010, Instituti i PolitikaveMjedisore (IPM) organizoiseminarin me titull “Ekonomia dheMjedisi” në Universitetin e NjuJorkut në Tiranë, si dhe nëUniversitetin Europian të Tiranës.Në këto seminare, drejtuesi i IPM-së, Edvin Pacara, diskutoi rrethlidhjes mes zhvillimit ekonomik dhemjedisit, duke shpjeguar konceptesi “ekonomia e gjelbër” dhe“ekonomia mjedisore”.

Pjesëmarrësit në këto seminaretreguan interes dhe diskutuanaktivisht, sidomos për çështjet sindryshimet klimatike, ndikimet ekëtyre ndryshimeve në ekonomi dhenë shoqëri, dhe se si ristrukturimi isistemit ekonomik luan rol vendimtarnë perspektivën globale dhe lokaletë ndryshimeve klimatike. Gjatë

Nisma e ndërmarrë nga Bashkiae Tiranës ka gjetur përkrahje tëgjerë në komunitetin kryeqytetas,por janë të shumta edhe kompanitëprivate, shoqatat jo fitimprurëse,agjencitë, bizneset e mëdha dhe tëvogla, donatorë vendas e të huaj,shoqëritë e ndryshme të cilat nëmënyrë vullnetare janë bërë pjesëe kësaj iniciative, duke kontribuarnë shtimin e hapësirave të gjelbëranë kryeqytet.

Përmes këtij aksioni qytetar, tëgjithë këto subjekte, por edhe vetëbanorët e Tiranës synojnë të japinndihmesën e tyre në pastrimin eajrit, uljen e ndotjes dhe krijimin enjë mjedisi sa më të shëndetshëm,në funksion të rritjes së cilësisë së

POLITIKA MJEDISORE DHE ENERGJIA E RINOVUESHMENE BALLKANIN PERENDIMOR DHE TURQI

strukturat e BE, programet,politikat dhe praktikat më të miranë drejtim të mjedisit dhe energjisësë rinovueshme.

Në këtë takim morën pjesëedhe katër organizata të shoqërisëcivile, Qendra e Grupimit“Ekolëvizja”, Qendra “Eden, Co-Plan dhe Qendra per menaxhimine Burimeve Natyrore.

Qëllimi i kësaj vizitë studimoreishte tu japte pjesëmarrësvemundësi të familjarizohen mestrategjinë e mjedisit Evropian dheinstitucionet përkatëse,veçanërisht për programet eenergjisë se rinovueshme, si dhepër të ofruar atyre mundësi tëshkëmbejnë përvojën dheinformacionin me shoqatat ebiznesit europian dhe organizatate tjera të të shoqërisë civile, aktivenë këtë fushë.

Punimet u kryen në sesionet:Bashkimi Europian dhe strategjiee zgjerimit, Politika mjedisore eBashkimit Europian, Veprimtaria eorganizatave të shoqërisë civile nëBallkanin Perëndimor dhe Turqidhe vizita në institucionet e BE-së.

rrugeve të asfaltuara, ndërtimevepa leje të cilat pengojnë lëvizjen emakinave dhe mbi të gjitha tëkëmbësorëve. Në këtë bllok ka dhenjë mungesë totale të koshave tëmbeturinave, të sipërfaqeve të

gjelbëra, të shesheve për lojra dheshplodhje, për femijë dhe të rritur,të ndricimit rrugor dhe urban etj.

Ekspertët e mjedisit paraqitënedhe raportin për këtë projekt i ciliështë përqëndruar në vlerësimin endikimit në mjedis, që ka filluar qënga momenti i përgatitjes të

DISKUTIM PUBLIK NE BASHKIME E DURRESITVlerësim mjedisor i një projekti

dokumentacionit ligjor e teknik ederi në marrjen e lejeve përkatësemjedisore, ndërtimore etj.

Në takim e kanë marrë fjalenedhe shumë banorë të zonës qëkane shprehur vleresimin për

projektin si rezultat i të cilit pritetpërmirësimi i nivelit të kushteve tëjeteses, zhvillimit të zonës, zbutjessë çeshtjeve sociale, përmirësimine biznesit etj.

Diskutimet, komentet dheopinionet e mbledhura janë vënënë dispozicion te publikut të gjerë.

seminareve doli në pah interesimidhe shqetësimi i pjesëmarrjeve rrethndikimeve që ndryshimet klimatikedo të kenë mbi mjedisin në Shqipëridhe në ekonominë e vendit.Gjithashtu, pjesëmarrësit shprehendhe shqetësimin për masat që vendipo merr për përballimin e situatës sëkrijuar nga ndryshimet klimatike.

Seminaret janë përmbyllur me

nga një diskutim të gjerë rrethenergjive të rinovueshme, si njëfaktor kyç në sigurinë energjetike,ekonomike dhe në përballimin endikimeve të ndryshimeveklimatike.

Seminare të tjera të ngjashme dotë vazhdojnë të zhvillohen nëuniversitetet e tjera private, si dhete Universiteti i Tiranës.

SEMINARE PER EKONOMINE E GJELBER

NGA MINISTRIA E MJEDISITNËNSHKRUHET MARRËVESHJA PËR

PARKUN E PRESPËSeuropiane, që rezultatet mos të jenëmë të kufizuara. Kjo marrëveshjeështë në të njëjtën frymë me BE përmbrojtjen e mjedisit, faunës dheflorës”.

Objektivat kryesorë të marrë-

veshjes janë ruajtja dhe administrimii ekosistemit të Prespës, mundësitëafatgjata për përmirësimin ekushteve të ujërave, ruajtja e bimëvee kafshëve të këtij parku e të tjera. Irëndësishëm është edhe parashikimine këtë marrveshje dhe përfshirja etë tre aktoreve, pushtet qëndror,pushtet lokal dhe shoqëri civile.

NGA BASHKIA E TIRANESVAZHDON NISMA “NJE QYTETAR – NJE PEME”

jetës në komunitet. Për të dytin vit, kompania

celulare “Eagle Mobile sha” i ështëbashkuar kësaj nisme dukekontribuar në mbjelljen e 25 pishavetë buta, në bulevardin “Dëshmorëte Kombit”, në prani tëpërfaqësuesve të kompanisë dhe tëdrejtuesve të Bashkisë së Tiranës.

“Një qytetar-një pemë” ështëquajtur nga organizatorët jo thjeshttë mbjellësh pemë, por një thirrje për

veprim e cila synon gjithashtu tëndikojë pozitivisht, në rritjen evlerave të komunitetit e rivitalizimine tyre, duke nxitur njëkohësishtndjeshmërinë dhe pjesëmarrjenqytetare në nisma të tilla për tështuar sipërfaqet e gjelbra të qytetit.

3

Pjesën e “luanit” në shtypin epërditshëm e zenë ngjarjet politike.Por, pas tyre, nuk ka ditë që të mosshkruhet për aksidentet rrugore.Nga studimet e Institutit tëShëndetit Publik del se, në njëmesatare vjetore, vdekjet nga këto

aksidente janë janë rreth 90 për 1milon banorë ( 84. 4). Është njëproblem i madh për të cilin shtetime strukturat e tij, por dhekomuniteti duhet të bëjnë shumësepse po ikin jetë njerëzish.

Por më tepër se nga aksidentet,në Shqipëri, njerëzit sëmuren evdesin nga pasojat e ndotjes së ajrit.Në hartën e Organizatës Botëroretë Shëndetësisë për vdekjet ngandotja e ajrit urban, Shqipërinaklasifikohet në zonën e rrezikutshëndetësor me 150 - 200 vdekjenë vit për 1 milionë banorë. Pra rreth600-700, d. m. th. dy herë më tepërse ato të ardhura nga aksidentet.Por a matet cilësia e ajrit, kush dhesi e bën këtë? Si është kjo cilësi dhesa ndikon në shëndetin e njerëzve?

Mungesa e aparaturave përmonitorimin e ajrit u zgjidh meprojektin StEMA, po ashtu edhetrajnimi i personelit nga Tirana dherrethet. U kryeun monitorime në mbi50 pika matjeje e u publikuan dherezultatet nga Insituti i ShëndetitPublik në dhjetor 2008. Nëpërfundimet e nxjerra dilte sepërmbajtja e grimcave të ngurta(LNP e PM 10) në ajrin e qyteteve(Shkodër, Durrës Tiranë, Fier, Vlorëdhe Korçë) në mënyrë tëqëndrueshme tejkalonte në masen2 deri 4. 5 herë normat e lejuara tëvendeve të BE. Dyoksidi i azotit(NO2) dhe benzeni (C6H6) ishin nërritje të vazhdueshme, ndërsasituata, në këto përfundime,”vazhdon të jetë në nivelin e alarmitshëndetsor”.

Nga Muharrem GOCI, KlubiEkologjik, Krujë

Gjatë viiti 2009, Klubi EkologjikShqiptar-Krujë, duke u bazuar nërrugën e ndjekur, “Forcimi i

Shoqërisë Civile Shqiptare për njëmjedis më të mirë”, zbatoi projektinme titull: “Mbetjet dhe mbrojtjaprej tyre”. Me angazhimin e disaaktorëve, arritëm të njohimgjendjen për mbetjet dhe të merrenmasat e duhura për mbrojtjen emjedisit dhe jetën e banorëve nëkomunitet.

Në fillim u krijua grupi i punës

NDOTJA E AJRIT VAZHDON TE VRASE ! “Bota është një vend i rrezikshëm, jo për shkak të atyre që bëjnë veprime të këqia, por për shkak të atyre që shikojnë pa bërë gjë”

Albert AINSHTAINakoma ka defiçienca tërendesishme konceptuale në këtëfushë. “.

Këtu “ hyn fort në lojë “Ministria sepse me një urdhërpaprimtas ja heq fondet dheaparaturat ( gjysëm million dollarë )ISHP-së për ti lënë ndofta të flenënë bodrumet e Ministrisë.Ndwrkohw, nw Progres-Raporti eKomisionit Europian pwr vitin2009, theksohej se: Monitorimi icilësisë së ajrit vazhdon në qytetetkryesore, por është penguar ngapajisjet e dobëta te monitorimit dhete metodologjise. Qeveria ka marrëmasa për të ulur pjesën e tregut tënaftës me përmbajtje të lartësqufuri. Megjithatë, nivelet endotjes së ajrit mbeten të larta, nëveçanti per sa i përket ceshtjes sePM10, dhe nuk ka politika specifikeafat-gjata për uljen e ndotjes se ajritdhe për të zvogëluar emetimet ngaParku i automjeteve dhe industrisë.

Nga studime të tjera (G&GGroup- Për hapësirat e gjelbra tëTiranës ) del se çdo qytetar iTiranës thith “zyrtarisht” 73kilogram pluhur në vit, aq sa ështëpesha normale e një njeriu madhore të mbajtur mirë. Po ashtu, në fillimtë muajit prill 2009, në Ditën ePediatrisë, mjekët pediatërdeklaronin në konferencën mbiçështjet e viruseve respiratore senë pesë vjet është trefishuar numurii fëmijëve me astmë dhe onkologëtthonë se çdo vit shtohen me 1400të prekurit me kancer.

Po ti drejtoheni për të dhëna tëtjera Institutit të Statistikave, nëpjesën për mjedisin, gjejmë se: “ Tëdhënat për cilësinë e ajrit në zonatubane janë të pamjaftueshme përkrijimin e një tabloje të qartë. Ngaana tjetër, mungesa e zbatimit tëprogrameve të kontrollit të cilësisësë analizave lë të hapur problemin

e shkallës së besueshmërisë së tëdhënave”. Dhe më poshtë: ”Përmbajtja e pluhurit në ajër tejkalondisa herë normat shtetërore. Nukka patur asnjë politikë që të nxisëpërdorimin e automjeteve qëpërdorin lëndë të djegshme të lehtame probleme më të kufizuara ndotje.Nuk ka asnjë politikë që të nxisëimportimin e automjeteve të reja nëmoshë dhe të pajisura me sistemkatalitik për trajtimin e shkarkimevetë gazeve shfryrës. Nuk përdoretasnjë pagesë apo taksë mjedisorepër shkarkimet e gazta nga burimete lëvizshme dhe të palëvizshme tëndotjes”. Përse ky institut nuk merrtë dhënat e ISHP, por nxjerr në faqene vet të internetit deklarimet,pothuaj pa shifra, të Ministrisë sëMjedisit ? Sepse në ligjin Nr. 9180, ikërkohet “ paanshmëria “,“pavarësia profesionale”, dhe “nuki lejohet të kërkojë ose të marrëudhëzime nga Qeveria, autoritetete tjera shtetërore, partitë politikeose çfarëdo lloj grupi tjetër iinteresuar, veçanërisht nëpërzgjedhjen e burimeve të tëdhënave, metodave dheprocedurave statistikore. . . ”.

Athere ku do ti gjejë publiku tëdhënat e ndotjes së ajrit, kurinstitucionet, veç ISHP, nuk ipublikojnë? Dhe më e rëndësishmjapërse bien ndesh rezultatet e ISHPme ato të Ministrisë së Mjedisit qëraportonte “përmirësim”? A kapërpjekje dhe sa është dëshira eshtetarëve të mbulojnë të vërtetën

dhe për të paraqitur vetëmrealizime të premtimevepavarësisht gjendjes reale ? Le tëkujtojmë se, kur u përgatitëm tëshprehnim kënaqësinë e ndalimittë naftës D2, qeveria ja heq tëdrejtën importit dhe ja le naftës sëBallshit. Në mos për arsyeselektive, përse u bë kjo, kur dihet

ndotja që vjen prej saj? Po ato ligjetpër ndalimin e hyrjes sëautomjeteve të vjetra apo përtaksën e naftës që ka vite që popriten, çfarë mund të themi ?Asgjë.

Edhe Organizata Botërore eShëndetësisë ka shprehur sëfundmi shqetësimin për ndotjen eajrit tek ne. Z. V. Miho, nënëdrejtorpër Shqipërinë ka deklaruar ditët efundit se matjes së ndotjes së ajritduhet t’i shtohet edhe ozoni,benzeni dhe indikatorë të tjerë, pasi

kjo do të sillte monitorim më cilësor.Po ashtu, në përgjigje të kërkesë sëambientalistëve shprehet se, përTiranën, si qyteti më i ndotur,rezultatet e matjes së ajrit të bëhentransparente për gjithë publikundhe të ekspozohen çdo ditë në njëvend të dukshëm publik.

Problemet e ajrit urban janë bërëkuaj “beteje” në polemikat, shpeshherë irracionale, mes pushtetitqendror e atij lokal dhe midiskrahëve të politikës. Arrihet deri atjesa të etiketohet edhe shoqëria civilesi “antiglobaliste e mafioze”. Që ky fenomen është i hershëm, në mos i përhershëm, kjo dihet. Pormjedisi duhet të mos të jetë mollë sherri për të akuzuar e përgojuar njeritjetrin, por ashtu siç është ,një problem i jetesës sonë të përbashkët, që ndofta , më tepër se ndërgjegjësimin e qytetarëve që hedhin plehra nga dritaret,kërkon ndërgjegjësimin e atyre që kanë në dorë vendimarrjen,pra politikanëve e aq më tepër qeveritarëve. Duhet të pranojmë tëvërtetat e ndotjes së ajrit që povazhdon të vrasë njerëz dhe tëgjejmë rrugat për ta përmirësuar atë.

Por Ministri i Mjedisit, zotiXhuveli, duke ju referuarEnvironmental PerformanceIndex, viti 2008, shpalli seShqipëria ishte e pozicionuar nëvendin e 25të për mjedisin,krahasuar me vendin e 57të nëklasifikimin e fundit të vitit 2006. Utha se cilësia e ajrit ishtepërmirësuar 30%. Se me këkrahasohej kjo përqindje, kush dhesi i kishte kryer monitorimet, kjombeti e panjohur.

Për këtë arritje të kontestuar ngaspecialistë të fushës, z. AgronDeliu, Përgjegjës i Laboratorit tëMonitorimit të Cilësisë së Ajrit nëInstitutin e Shëndetit Publik, Tiranëi dërgoi një letër Ministrit tëMjedisit Xhuveli ku analizonte, mbibaza shkencore të mirëfillta dhe merezultatet praktike të monitorimit sesituata rozë e paraqitur ngaministria, në të vërtetë nuk ishte etillë. Z. Deliu, midis të tjeravetheksonte se: “Situata parimisht

është analoge edhe në atmosferaturbane të vendeve të BE, por menjë dallim sasior të madh: PM 10 nëajrin e qyteteve tona ështëmesatarisht në përqëndrime dy-katër here më të larte se në qytetete vendeve të BE. Siç e dini “...nësevlerësimet e bëra në pjesë të tjera tëEuropës do të ekstrapolohen nëTirane, humbja e pritëshme ejetëgjatësise së popullatës sëTiranes, për shkak të ndotjes sëajrit, do të kapërcente 1. 5 - 2 vitejetë për çdo banor. Për vendet e BEky lloj vleresimi jep mesatarisht 8-9muaj... ”.

Dhe më poshtë: “ Z. Ministër,duke patur besim në mirëkuptimintuaj intelektual unë ju kujtoj sepërmiresimi i cilësisë se ajrit dhepakësimi i rreziqeve shëndetsoreështë i mundshëm, por është njëproces i gjatë e i vështirë,veçanerisht për vendin tone ku

i përbërë nga z. M. Goci, F. Blushi,R. Daja, L. Neziri, K. Kulli dhe G.Hoxha. Pasi u bë studimi nëpërlagje, në takimin e muajit Prill 2009,u bë takimi i zgjeruar, ku përveçgrupit të punës morën pjesë znj.M. Balla, z. A. Shqezi, z. E. Avllaj,znj. K. Vogli, znj. H. Bardhi, znj. E.Subashi etj. Në vazhdimësi, nëmuajin Qershor 2009, u diskutuarreth problematikave tëidentifikuara, mbi bazën einformacionit që dha z. M. Goci,Drejtor i projketit. Ndërsa nëmuajin Korrik, u zhvillua trajniminga znj. A. Dibra, mbi strukturimine dokumentit strategjik. Kurse nëmuajin Tetor 2009, u zhvilluaworkshopi, ku morën pjesë, përveçatyre që përmendem më lart edhepërfaqsuesja e MilieukontaktInternacional (MKI) znj. Rr. Agodhe specialisti z. A. Vaso. Këtu u

prezantua edhe “DokumentiStrategjik”.

Një takim i veçantë, ishte ai imuajit Dhjetor 2009, mepërfaqsuesin e MKI, Hollandë, zChris van de Sanden. Aty udiskutua rreth punës së bërë nëzbatim të projektit tëlartpërmendur, financuar ngaAmbasada Hollandeze, Tiranë. Aimbeti shumë i kënaqur dhevlerësoi punën e Klubit EkologjikShqiptar-Krujë si dhebashkëpunimin me Pushtetin eInstitucionet Vendore. Dua tëtheksoj se gjatë vitit 2009, MKI kaorganizuar disa takime, trajnime,workshope etj. në Tiranë, Vorë,Përmet etj. me përfaqsues tëshoqatave të përfshirë me projektenga i gjithë vendi. Mbi bazën ekëtyre takimeve, Klubi EkologjikShqiptar-Krujë, përgatiti fletë-

palosjet, të cilat u shpërndanë,brënda dhe jasht Krujës.Dokumenti Strategjik për mbetjet iudërgua Kryetarit të Bashkisë,Kryetares së Këshillit Bashkiak,MKI (Donatorit) dhe trajnuesve.

Mbi bazën e këtij dokumenti,Klubi Ekologjik Shqiptar-Krujë do

të përgatisë “Projektin Pilot” përvitin 2010. Në këtë projekt, përveçaktorëve të lartpërmendur do tëmarrin pjesë dhe shkollat e qytetitnë ditët ndërkombëtare “Të Tokës”22 Prill 2010 dhe “Mjedisit” 05/

NGA VEPRIMTARIA E SHOQATAVE

PROBLEMET ZGJIDHEN DUKE RRITUR BASHKEPUNIMIN MIDIS AKTOREVE NE KOMUNITETQershor/2010.

Duke iu referuar lëvizjes:“Shqipëria ime e pastër dhe ebukur ” për vitin 2010 aktorët qëdo të përfshihen në “ProjektinPilot” do të bëjnë punë më tëkualifikuar në këto drejtime:

1) Rritjen e bashkëpunimitmidis aktorëve.

2) Për ndërgjegjësimin eqytetarëve për një mjedis më tëpastër e deri tek pagesa e taksëspastrimit.

3) Biznesmenët të kontribuojnëmë shumë zhvillimin e mbrojtjen emjedisit, për mjedis më të pastër.

4)Trajnimet në fushën emjedisit me pjesëmarrjen e sa mëshumë aktorëve. 5) Vënja nëfunksionim për mjedisin “Tabela eInformacionit”. 6) Përgatitja etabelave, posterave dhe fletë-palosjeve për mjedisin.

4

Viti LNP PM 10 SO2 NO2 O3 Pb

2001 173 115 7 6.2 70

2002 155 70 14 21 59 0.16

2003 147 67 8 12 87 0.066

2004 137 56 8 11 90 0.91

2005 140 63 10 12 86 0.12

2006 172 82 17 20 94 0.18

2007 185 91 11 15 85 0.16

Mes. 7 vj. 158 78 11 14 73 0.23

Norma BE 80 40 50 40 110 0.5

Rek. OBSH 60 30 40 40 110 0.5

TTTTTABELABELABELABELABELA E REZULA E REZULA E REZULA E REZULA E REZULTTTTTAAAAATEVE PER GJTEVE PER GJTEVE PER GJTEVE PER GJTEVE PER GJASHTE NDOASHTE NDOASHTE NDOASHTE NDOASHTE NDOTESA NE AJRINTESA NE AJRINTESA NE AJRINTESA NE AJRINTESA NE AJRINE QE QE QE QE QYTETIT TE KYTETIT TE KYTETIT TE KYTETIT TE KYTETIT TE KORÇES ( 2001-2007 )ORÇES ( 2001-2007 )ORÇES ( 2001-2007 )ORÇES ( 2001-2007 )ORÇES ( 2001-2007 )

(rezultatet jane shprehur ne mikrogram/m3)

CILESIA E AJRIT URBAN NE QYTETIN E KORCES DHE IMPAKTI NE SHENDETIN PUBLIK

• Në qytetin e Korçës nevojitet instalimi dhe funksionimi i një stacioni automatik përmonitorimin e cilësise së ajrit që jep të dhëna dhe për PM2. 5 dhe për mjaft gazendotës si benzeni, etj.

• Për të zvogëluar ndotjen e ajrit në qytet nga ndotja e lartë në ndotjen mesatarekalohet duke disiplinuar dherat që mbeten nga procesi i prishjes dhe ndërtimit tëgodinave si dhe vënien në funksionim të makinerive me aspirim për pastrimin ebulevardeve të qytetit, ku ka një trafik automobilistik të lartë.

• Të shtohen sipërfaqet e gjelbëruara brenda dhe jashtë qytetit.

• Masat që po merr Bashkia e Qytetit Korçe për zbatimin e projektit tërikontruksionit të kanalizimeve të ujrave të zeza, do të bëjnë të munduroptimizimin e infrastruktures rrugore duke ulur nivelin e ndotjes së ajrit ngapluhurat.

STUDIM PER PERIUDHEN 2001-2007BURIMET E NDOTJESA. Të palëvizëshme: Industria, sektori komunal,

institucionet dhe dherat e mbeturanga ndërtimi i ujësjellesit.

B. Të lëvizëshme: Dherat e firmave te ndertimit

dhe ndotja nga 12 000 automjetet

prej te cilave, 10 000 funksionojneme nafte dhe 2 000 me benzine.

Për të marrë mostrat e ajrit ucaktuan dy objektet, nëlaboratorin e Drejtorisë sëShëndetit Publik dhe tekBibloteka në qendër të qytetit.Për marrjen e mostrave të ajrit u

përdorën dy metoda, aktive dhepasive.

Nga laboratori në lartesinë 6m, me metoden aktive u morënmostra ajri për:

– PM10 - 6 ditë në muaj– L.N.P - 6 dite në muaj.– SO2 - 18 ore në muaj.

– NO2 - 18 ore në muaj.Me metoden pasive - NO2 15 -

dite në muaj - O3 15 -dite në muaj.Nga Bibloteka e qytetit në

lartësine 6 m, me metodën pasivemerren mostra ajri për:

- NO2 -15 dite në muaj

- O3 - 15 dite në muajMostrat u analizuan në

laboratorin e analizave të ajrit nëInstitutin e Shëndetit Publik,Tiranë, që është laborator iakredituar.

TABELA 1 Duke iu referuar normave të

BE, viti 2007 shënon vitin mendotje më të lartë për pluhurat,LNP 185 µg/m3 dhe PM10 91µg/m3.

Po ashtu dhe mesatarja 7-vjeçare e LNP 158 µg/m3 dhePM10 78 µg/m3 janë të larta.

Duke ju referuar klasifikimitbritanik të ndotjes së ajrit ngatë dhenat e mësipërme, Korçaklasifikohet në brezin e ndotjessë larte nga PM10 indeksi 8 përvitin 2007, dhe indeksi 7 simesatare 7-vjeçare 2001-2007.

TABELA 2 Popullata e qytetit ka qenë e

ekspozuar dhe ka akumuluar nëaparatin e frymëmarrjes një dozëmesatare 7 vjeçare të ndotjes sëajrit nga PM10 prej 78 µg/m3 qëështë një dozë e lartë.

Harta e Organizatës Botëroretë Shëndetësisë për vdekjet ngandotja e ajrit urban e klasifikon

Shqipërinë në zonën e rrezikutshëndetësor me 150 - 200 vdekjenë vit për 1 milionë banorë.

Janë studiuar, nga ISHP, që nga1 janari 2008 dhe deri tani të gjithaskedat e vdekjeve tek të rriturit nëqytet dhe në fshat. Cor Pulmonarne qytet eshte 1. 4 ‰ banore dhene fshat 0. 5 ‰ banore.

TABELA 4 Përsa i përket mortalitetit tek

të rriturit nga sëmundjetkardiovaskulare, sëmundja ekancerit si edhe morbozitetit

kronik të aparatit respirator, asmësbronkiale dhe rastet në urgjencëne spitalit, krahas shkaqeve të tjeraduket se kemi të bëjme me njëindikator të shëndetit mjedisor që

tregon ndikimin e ndotjes afatgjatë(long-term) të ajrit në qytet, ngaPM10 në dozën e lartë 78 µg/m3nga njera anë dhesëmundshmërisë së mësipërme që,ne qytet, është 1. 2 herë më e lartëse në fshat.

PM10 ka ndikuar nëmortalitetin kardiovaskular, nëqytet, krahasuar me fshatin, pornuk ka ndikuar në morbozitetin ekësaj sëmundjeje për arsye seshkaktare kryesore në semundjetkardiovaskulare jane stresi,çrregullimet e dietës ushqimoredhe pirja e duhanit.

Korça: 154 fshatra me 86 000 banore.Siperfaqja e qytetit – 14. 48 km2.

Gjatesia e bulevardeve me trafik te dendur – 4. 9 km.Zona e gjelberuar – 3 m2/banor.

Lageshtia relative e ajrit atmosferik – 52 % nga 65%(para se te demtoheshin pemet e zones kodrinore).

Sasia e reshjeve per vitin 2007 – 1100 mm, ne sasi tebollshme, por disproporcionale gjate vitit.

Harta e OrganizatësBotërore të

Shëndetësisë përvdekjet nga ndotja

e ajrit urban eklasifikon Shqipërinenë zonën e rrezikut

shëndetësor me150 - 200 vdekje

në vit për 1 milionëbanorë.

Popullata e qytetit ka qenë e ekspozuar dhe ka akumuluar në aparatine frymëmarrjes një dozë mesatare 7 vjeçare të ndotjes së ajrit nga

PM10 prej 78 µg/m3 që është një dozë e lartë.

PERFUNDIME

5

Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit prezanton detyrimin e organeve shtetërore dhe enteve ligjore për të publikuarinformacion mjedisor me iniciativën e tyre si dhe sipas kërkesës. Çështja është pse Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit

mundohet t’ i japë publikut më pak se dispozitat e tjera ligjore?

(vijon nga numri i kaluar ) Ligji i ri për mbrojtjen e mjedisit

i vitit 2002 (me përmirësme tërëndësishme në 2008) përmbanparimet themelore për mbrojtjen eujit, ajrit dhe tokës, parandalimindhe reduktimin e rrezikut përshëndetin e njeriut, parimet Sendotësi paguan, prioriteti iparandalimit të ndotjes, riparimi idëmeve mjedisore dhe ngritja dheforcimi i një sistemi institucionalpër mbrojtjen e mjedisit në nivelkombëtar dhe lokal. Një kapitull mevete ka të bëjë me VNM-në dhendërgjegjësimin e publikut dhepjesëmarrjen në vendim-marrjemjedisore! Por në këtë pikë duketse problemet e para shfaqen sepsedispozitat e ligjit nuk janë as tëqarta dhe as në përputhje medispozitat e tjera ligjore.

Siç është përmendur tashmë edrejta për informacion mjedisorështë një e drejtë e garantuar ngakushtetuta. Publiku ka të drejtë tëjetë i informuar për gjendjen emjedisit dhe mbrojtjen e tij. Në këtëkontekst Ligji për Mbrojtjen eMjedisit prezanton detyrimin eorganeve shtetërore dhe enteveligjore për të publikuar informacionmjedisor me iniciativën e tyre si dhesipas kërkesës. Por a është e njëjtëme të drejtën për akses ndajinformacionit?

Por a preferon ligji informimin

e publikut nga shteti vetëm përmespublikimeve zyrtare? Neni 77 thotëse “publiku. . . njoftohet per. . . . ”ndërsa neni 56 i kushtetutës. thotë:“kushdo ka te drejte te informohetper. . . . ” Këtu ka një dallim të madh,ligji është shumë më i ngushtë sesa kushtetuta! Dhe po ashtu ligjimbi “të drejtën për akses nëdokumentet zyrtare” i vitit 1999 i

cili në përgjithësi siguron të drejtënpër t’u informuar mbi dokumentetzyrtare ka në nenin 3 një përkufizimmë liberal: “çdo person ka të drejtëtë kërkojë informacion përdokumentet zyrtare “. Të njëjtinpërkufizim ju e gjeni në Nenin 20 tëligjit mbi procedurën administrativetë vitit 1999 “... kane te drejte temarrin informacion... ”

Çështja e vetme tani është pseLigji për Mbrojtjen e Mjedisit

mundohet t’ ju jap më pak sedispozitat e tjera ligjore. Ndoshtadiçka ka të bëjë me ndryshimet eligjit në 2008, ku një nen i ri 45/1siguron se informacioni i lidhur memjedisin mund të jetë subjekt ikufizimeve. Prandaj, aplikuesi osembajtësi i një leje mjedisore mundt’i kërkojë Ministrisë së Mjedisit qëinformacioni mjedisor i ofruar në

aplikim ose në lejen mjedisore tëmos përfshihet në regjistrin e lejevetë mjedisit ose të mos i ofrohetpublikut në rastet kur:

a) është konsideruar siinformacion konfidencial tregtar

dheb) marrja e një informacioni të

tillë do të shkaktonte ofruesit dëmeapo humbje ekonomike.

Në një shqyrtim përfundimtartë kësaj çështje, në mënyrë që tëpërcaktohet nëse ndonjëinformacion është liruar apo jo ngaregjistri, autoriteti publik është i

NGA E DREJTA MJEDISORE TE VETEDIJA MJEDISORE

LIGJI SHQIPTAR I MJEDISIT NE RRUGEN DREJT AARHUS-it

Nga Wolfgang STOPPEL,ekspert ligjor,

Munich (Dhjetor 2009)

detyruar të balancojëinteresin publik për promovimin

e aksesit ndaj informacionitmjedisor, me interesat praktike tëaplikantit.

Ka shumë pyetje të tjera në këtëkontekst: çfarë është informacioni?çfarë do të thotë “ të informoshpublikun”? A keni të drejtë të shkoninë zyrën e Ministrisë për inspektimpersonal të dosjeve? Apo ështëvetëm detyrim i organeve

shtetërore të vërë në dispozicionpër dokumentim publik, letratzyrtare, raportet për konsultim?Mund të kërkoni fotokopje? Dhe sie dini se ato dosje që ju tregojnëjuve janë të plota?

Pra, ndoshta dispozitat mbi tëdrejtën për të marrë informacionenë Ligjin mbi Mbrojtjen e Mjedisit,janë diçka e veçantë në kuptimin e

një “Lex specialis-Ligj i veçante” -kjo do të thotë, a kanë ata prioritetndaj dispozitave të tjera ligjore, meefektin se aplikimi i dispozitave tëtjera për shembull në ligjin mbiaksesin në dokumentat zyrtar ështëpërjashtuar? Përgjigja është një“jo”e qartë, sepse ka kontradiktanë kushtetutën e cila ju jep njëkërkesë të drejtpërdrejtë kundrejtorganeve shtetërore përinformacion mjedisor. Dhe nëkontekstin e prioriteteve tëmarrëveshjeve ndërkombëtare nëbazë të nenit 122 të kushtetutës,është Konventa e Aarhusit, ajo kuju gjeni rregullat në lidhje meaksesin për informacion mjedisor,në nenin 4 vijon: “secila palë duhettë sigurojë që autoritetet publike -në përgjigje të një kërkese përinformacion për mjedisin - të vërënë dispozicion informacione të tillapër publikun “- natyrisht me kushtqë të mos ketë përjashtime juridiketë përcaktuara në konventë.

Neni 5, ju gjeni detyrimin eshtetit për të publikuar informacionenë mënyrë transparente dhe tëaksesueshme në mënyrë efektivevecanërisht në rregjistra, lista apodosje dhe aq sa është e mundur nënjë bazë të dhënash elektronike.Është e qartë se dispozitat e Ligjit

të Mjedisit në këtë pikë nuk janë nëpajtim me Konventën e Aarhusit.Për të zgjidhur këtë problemautoritetet shqiptare duhet tëpërcaktojnë detajet për aksesin nëinformacion në një rregullore tëveçantë, apo nën-ligj, sepsepërndryshe rregullat për refuzimine informacioneve nga zyrat eqeverisë mund të kufizojnë shumëlehtë çdo kërkesë për informacionpër shembull kur ajo ështëkonsideruar “shumë epërgjithshme ose jo e arsyeshme”, ose “kur zyra nuk ka të dhëna përkëtë çështje “, ose “për shkak tëdokumenteve të papërfunduara”,etj .

Të njëjtat probleme kemi nëfushën e çështjeve të pjesëmarrjespublike në cështjet mjedisore. Ligjipër Mbrojtjen e Mjedisit siguronnë disa dispozita detyrimin për tëkërkuar opinionin e publikut gjatëprocesit të vendim-marrjes dhe paramiratimit të një leje mjedisore. Nënenin 78 ligji flet për rolin “aktiv” tëpublikut dhe që është më shumë sipjesëmarrje e thjeshtë. Pra, si duket

publikut nuk i kërkohet vetëmmendimi i tij në formën edeklaratave apo të raporteve, porekziston mundësia që publiku tëmarrë pjesë në procesin e vendim-marrjes si një partner i barabartë dhesi palë e interesuar. Kjy Model ibashkëpunimit është konfirmuar nënenin 79 i cili merret me rolin e OJF-ve në çështjet e mjedisit, nëpërputhje me këtë dispozitëpërfaqësuesit e OJQ-ve janë tëlejuar të marrin pjesë si anëtarë nëkëshilla dhe komitete të krijuar përmenaxhimin e mjedisit. E njëjta gjë

është thënë në nenin 80 përorganizatat e biznesit profesionalsi pjesë e shoqërisë civile (tëashtuquajtura “lobby”), të cilatmund të paraqesin mendimet e tyrenë një mënyrë institucionale. Dhegjithashtu Ligji mbi vlerësimin endikimit mjedisor, thotë në nenin 20se projekti dhe raporti i vlerësimittë ndikimit do t’i nënshtrohen njëdebati publik duke përfshirë njerëztë interesuar dhe OJF-të mjedisore.Rezultatet e këtij konsultimi publikdhe negociatat duhet të merrenparasysh dhe për t’u bërë pjesë evendim-marrjes. Dhe neni 26parashikon: kur publiku vëzhgonparregullsi në procesin e vlerësimittë ndikimit ai mund të kërkojëpërsëritjen e pjesshme ose të gjithërishqyrtimin e procesit!

Me sa duket ligji, i referohet nëkëto pika të nenit 6 të konventës sëAarhus-it ku është kryer“Procedurat për pjesëmarrjen epublikut do të lejojnë publikun tëparaqesë me shkrim ose në njëdëgjim publik ose kërkimin ekomenteve apo opinioneve” dhe:“që në vendim është marrë

rezultati i pjesëmarrjes publike “. Pra, për shkak të rendit ligjor

shqiptar pjesëmarrja publikepërmban jo vetëm mundësinë përtë shprehur mendimin e publikut,pjesëmarrja publike është më tepër,ajo është një bashkëpunim real nëprocesin e vendim-marrjes dhepubliku ka gjithashtu të drejtë tëjapë votën e vet për vendiminpërfundimtar. Në qoftë se kyvendim ndryshon nga mendimi ipublikut, arsyet e vendimit duhettë shoqërohen me votimin

Për VNM-në dhe ndërgjegjësimin e publikut dhepjesëmarrjen në vendim-marrje mjedisoreduket se problemet e para shfaqen sepse

dispozitat e ligjit nuk janë as të qarta dhe as nëpërputhje me dispozitat e tjera ligjore.

-Neni 77 i Ligjit: “publiku. . . njoftohet për...”.- Neni 56 i Kushtetutës : “kushdo ka të drejtë të

informohet për. . . . ”Këtu ka një dallim të madh, ligji është shumë

më i ngushtë se sa Kushtetuta!

vijon në faqen 6

6

kundërshtues të publikut dhe tëshpjegohet pse autoritetet nukpajtohen me këtë mendim.

Nuk është sekret që kjo paketë

e bukur e të drejtave dhe tëkërkesave për publikun nukfunksionon në praktikë sic kemiparë në rastet e Vlorës dhe Durrësit.Deri tani nuk ekziston ndonjë

rregullore ose nën-ligj i kërkuar ngaligji në nenin 78, 79 dhe 80. Dhenuk ka asnjë direktivë oseprocedurë të miratuar zyrtarisht përtë kërkuar pjesëmarrjen e publikutose të OJF-ve konkretisht nëdiskutime dhe vendim-marrje përçështjet mjedisore, në vlerësimin epolitikave qeveritare dheprojekteve, në vlerësimin e ndikimittë investimeve “, në lëshimin elicencave, etj. Pra e drejta për tëmarrë pjesë, ka mbetur formale. Nëshikim të parë legjislacioni ipjesëmarrjes së publikut në çështjete mjedisit duket se është emjaftueshme, por ajo ende nuk karregullat dhe procedurat, të cilatsigurojnë zbatimin konkret të kësajtë drejte dhe detyrojnë organetqeveritare të shqyrtojnë mendimetdhe nismat qytetare.

Nuk mund të jetë një surprizëqë në këto rrethana Shqipëria, ështëfajësuar për mos-respektimin emarrëveshjeve ndërkombëtare ngainstitucioni ndërkombëtar disa herë.Në rastin e Vlorës, ishte bërë njëkomunikim për Komitetin ePajtueshmërisë së Konventës sëAarhus-it (ACCC- AarhusConvention ComplianceCommittee) në vitin 2005 dhe mëduke ndjekur raportin e ACCC nëtakimin e 16-të palëve tërekomandimeve të konventës, ndërtë tjera, që Shqipëria merr masat enevojshme legjislative aporregulluese për të siguruar

- një kuadër më transparent dhemë konsistent është krijuar për tëzbatuar dispozitat e Konventës sëAarhus-it duke përfshirë një skemëtë përgjegjësisë qeveritare

më të qartë dhe më të efektshme - njoftimi i publikut është bërë

në një fazë të hershme dhe jo kur

vendimi është marrë tashmë - opinionet publike janë dëgjuar

më mir dhe janë marrë parasysh nëvendim-marrje.

Reagimi i qeverisë Shqiptare

ishte një raport ndaj ACCC në 2008,duke shprehur vullnetin e mirë përtë zbatuar këto rekomandime - porsë bashku me një deklaratë se rendiligjor Shqiptar në përgjithësi

pajtohet me konventën. Ky raportishte i shoqëruar nga disandryshime në Ligjin për Mbrojtjene Mjedisit (Ligji nr 9890 i dt. 20-3-2008) dhe nga një Rregullore eKëshillit të Ministrave (VKM Nr.994 e dt. 2-7-2008) që kanë të bëjnëme opinon publik në procesin evendim-marrjes për çështjet emjedisit i cili i referohet vetëmpajtueshmërisë së ligjit pa asnjëtemë apo aset të ri. Unë mendoj se

në këtë pikë qeveria Shqiptarehumbi një mundësi për të bërë njëhap përpara për shkak serekomandimet e ACCC përpërmirësimin e rendit juridik nukishin të rinj, por tashmë mund tëgjenden në dokumenta si“Strategjia kombëtare dheplanifikimi i zbatimit të Konventëssë Aarhus-it “ të Shkurtit 2005(redaktuar nga Ministria e Mjedisit)apo raporti në një seminar në lidhjeme marrëveshjet mjedisoreshumëpalëshe të nënshkruara ngaRepublika e Shqiperise e cila umbajt në Tiranë në dhjetor 2003,organizuar nga REC (QendraRajonale e Mjedisit) dhe UNEP(Programi i Mjedisit të Kombeve tëBashkuara). Pra, ka mjaftrekomandime dhe propozime përpërmirësimin e ligjeve mjedisore

dhe është një keqardhje që deri mësot asnjë prej tyre nuk është vënënë realitet.

Një formë tjetër e pjesëmarrjespublike duhet përmendurgjithashtu: është mundësia për tëkërkuar mbajtjen e një referendumitë përgjithshëm ose të pjesshëm nëçështjet mjedisore. Ligji mbiMbrojtjen e Mjedisit i referohet nëartin 78 Ligjit për referendumet e1994, por kjo referencë ështëplotësisht e gabuar prej fillimit,sepse ky ligj tashmë ështëshfuqizuar në vitin 2000, ndërsa Ligjipër Mbrojtjen e Mjedisit ështëmiratuar në vitin 2002 - një gabimtipik në procesin Shqiptar të bërjessë ligjit!. Aktualisht referendumiështë rregulluar në nenin 150 dhe151 të kushtetutës dhe në nenin 118deri 132 të Ligjit për zgjedhjet e vitit2003 - e cila është shfuqizuar ngaligji i ri zgjedhor i Dhjetorit të vitit2008, por gjejmë në nenin 185dispozitën se seksioni i ligjit të vjetërlidhur me referendumin endembetet në fuqi deri në miratimin enjë ligji të ri për referendumet.

Problemi është se të gjitha dispozitatligjore lidhur me një referendum nukjanë të harmonizuara me problemete veçanta të një referendumi mbiçështjet mjedisore. Ligji parashikonvetëm dispozita për një kërkesëduke ndryshuar kushtetutën oseduke adaptuar një ligj të ri, por junuk gjeni ndonjë gjë të veçantëdhe konkrete që mund t’jundihmojë në fushën e mjedisit - mesa duket kjo është një situatë anti-kushtetuese, që kërkon ndërhyrjee pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv.Përndryshe keni rezultate si në 2005-ën, kur përpjekjet dështuan për tëzhvilluar një referendum kundërcentralit termo-energjitik në Vlorë.Edhe pse 14. 000 firma(10% tëelektoratit në Vlorë), u mblodhën,të cilat ishin shuma e nevojshme

për një referendum sipasKushtetutës së Shqipërisë,Komisioni Zgjedhor kishte refuzuarkërkesën dhe ankesa kundër këtijvendimi u hodh poshtë më në fundnga Gjykata e Lartë në Dhjetor 2006- ankesa ndaj ACCC në këtë rastcoi vetëm në rekomandime por për

fat të keq jo në një gjykim në favortë shoqërisë civile.

Pika e tretë dhe e fundit epjesëmarrjes së publikut ështëaksesi ndaj drejtësisë. Mënyra mëe lehtë për të përfshirë drejtësinë

është të informohet zyra eprokurorëve në qoftë se ekzistondyshimi për dhunimin e mjedisit,sepse sipas kodit penal vepratpenale kundër mjedisit mund tëdënohen me gjoba penale dhe nëpërputhje me nivelin e veprimeveme burgim të personit/ave fajtorderi në 15 vjet. Vepra të tilla penalekundër mjedisit janë ndotja e ajrit,transporti i mbeturinave tërrezikshme, ndotja e liqeneve oselumenjve, prerja e paligjshme epemëve ose peshkimi i paligjshëmetj. Në Ligjin e Mbrojtjes sëMjedisit ju gjeni në nenin 39 dhe

48 mundësinë për publikun për tëapeluar në gjykatën kompetentekundër një vendimi të lëshimit tëlejes ose të mohimit të një vlerësimimjedisor. Dhe sipas nenit 81publiku ose OJF-të kanë të drejtënpër të ngritur një veprim kundërautoriteteve publike ose çdoperson i cili ka dëmtuar mjedisinose ka të ngjarë që të dëmtojë atë.Neni 15 i Ligjit për akses nëdokumentat zyrtare siguron për njëankesë adminstrative sipas Ligjitmbi procedurat administrative dheneni 16 jep të drejtën të ankoheshnë gjykatë duke pretenduarshkelje të të drejtës përinformacion.

Kjo është e gjitha për publikundhe është e qartë se këto dispozitatë pakta përsëri nuk përmbushin

kërkesat ligjore të Konventës sëAarhusit. Kështu aksesi ndajdrejtësisë është dhënë në trikontekste:

1. Rishqyrtoni procedurat einformacionit në lidhje mekërkesat për informacion

2. Rishqyrtoni procedurat në

Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit siguron në disa dispozita detyrimin për të kërkuar opinionin e publikut gjatë procesit tëvendim-marrjes dhe para miratimit të një leje mjedisore. Nuk është sekret që kjo paketë e bukur e të drejtave dhe

të kërkesave për publikun nuk funksionon në praktikë.

NGA E DREJTA MJEDISORE TE VETEDIJA MJEDISORE

E drejta për të marrë pjesë në vendim-marrje,ka mbetur formale. Nuk mund të jetë një

surprizë që në këto rrethana Shqipëria ështëfajësuar disa herë për mos-respektimin e

marrëveshjeve nga institucioni ndërkombëtar.

Ka mjaft rekomandime dhe propozime përpërmirësimin e ligjeve mjedisore dhe është një

keqardhje që deri më sot asnjë prej tyre nukështë vënë në realitet.

Nuk ka asnjë direktivë ose procedurë të miratuarzyrtarisht për të kërkuar pjesëmarrjen e publikut

ose të OJF-ve konkretisht në diskutime dhevendim-marrje për çështjet mjedisore, në

vlerësimin e politikave qeveritare dheprojekteve, në vlerësimin e ndikimit të

investimeve “, në lëshimin e licencave, etj.

lidhje me vendime të veçanta (lloje-projektesh) të cilat janë subjekt ikërkesave të pjesëmarrjes publike,dhe

3. Sfidat ndaj shkeljeve të ligjitpër mjedisin në përgjithësi.

PERMBLEDHJE Rendi i ri ligjor Shqiptar

përfshin një shumë ligjesh,rregullore dhe dispozita në lidhjeme mbrojtjen e mjedisit dhepjesëmarrjen e publikut në çështjetmjedisore. Por këtij legjislacioniende i mungon zbatimi i ligjit ishkaktuar nga fakti se interesi përmjedisin, edhe pse i pranuar nëparim, nuk ishte kurrë një prioritetpër qeverinë. Mungesa e edukimitmjedisor në popullsinë nëpërgjithësi, dhe tek udhëheqësit evendit në mënyrë të veçantë,përcakton cilësinë e pakënaqshmetë udhëheqjes vendit në aspektinmjedisor.

Pika e dytë është, se vecanërishtlegjislacioni që i referohetpjesëmarrjes së publikut në çështjete mjedisit është ende i mangët dhejo në përputhje me marrëveshjetndërkombëtare të ratifikuara. Ajoqë neve na duhet janë rregulloretdhe procedurat, të cilat sigurojnëzbatimin konkret të kësaj të drejtëdhe detyrimet konkrete për organetqeveritare për të shqyrtuarmendimet dhe iniciativat eqytetarëve.

Situata aktuale ndoshta mund tëtejkalohet kur shteti do të jetë igatshëm për të dhënë më shumëmbështetje për ndërtimin eshoqërisë civile shqiptare e cila përmomentin është ende shumë edobët por gjithashtu shumë erëndësishme në fushën e mjedisitdhe natyrës si një partner i forcëssë shtetit. Parimet e demokracisënuk janë konfrontimi porkomunikimi dhe bashkëpunimi përtë gjetur kompromise të drejta mesinteresave të ndryshme sociale. NëShqipëri ka ende shumë mangësipër të zgjidhur konfliktet në mënyrëdemokratike.

vijon nga faqja 5

7

2 Shkurti është Dita Botërore eLigatinave. Tema e shpallur përvitin 2010 është: “Kujdesi përLigatinat –një përgjigje ndajndryshimit klimatik”. Megjithëseligatinat mbulojnë vetëm 6% të

sipërfaqes tokësore të Planetit, atombajnë rreth 35% të karbonittokësor global.

Konventa Ndërkombëtare mbiLigatinat e njohur më mirë siKonventa e Ramsarit, u nënshkruanë Ramsar të Iranit më 2 shkurt 1971nga një grup vendesh, institucioneshkencore dhe organizatavendërkombëtare. Kjo Konventëështë traktati i parë me të vërtetëglobal e ndërqeveritar me qëllimkonservimin dhe menaxhimin eekosistemeve natyrore, i ratifikuardhe nga vendi ynë.

Konventa u krijua në njëperiudhë në të cilën shkëmbimi iinformacionit dhe njohurive nukishte i lehtë dhe lindi për tëplotësuar nevojën e kthimit tëligatinave në një mjedis kryesor e

Duke filluar nga veriu, nëbregdetin shqiptar, ligatinat më tërëndësishme janë: Laguna eVelipojës, Gjiri i Drinit, kupërfshihet dhe Laguna e Kune-Vainit, Fushë-Kuqe, Patoku nëgjirin e Rodonit, Gjiri i Lalzit,Karavasta-Divjakë, Pylli me Pishai Pishë-Poros, Derdhja e Vjosës,Laguna e Nartës, Laguna eOrikumit dhe Laguna e Butrintit.Në listën Ramsar, nga vendi jonëregjistruar liqeni i Shkodrës,Laguna e Karavastasë dhe ajo eButrintit. Vlerat e rëndësishme qëato mbartin, përbëjnë një kontribut

për të gjithë rajonin e Mesdheut.Kompleksi i Karavastasë Përfshirë në listën Ramsar në

1994, zona e Lagunës sëKaravastasë është është një ngazonat më me vlerë në ekosistemetnatyrore të Shqipërisë, duke paturstatusin më të lartë të mbrojtjes nënivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

Me një sipërfaqe afërsisht 1.250 hektarë, ky kompleks është njënga ekosistemet më tërëndësishme të të gjithë Shqipërisë.

Metoda e kontrollit kimik tëdëmtuesve të bimëve bujqësoreështë një domosdoshmëri e keqe,por do te vazhdoje te ekzistojëkrahas tentativave për minimizimin

dhe zëvëndësimin e saj mekontrollin e integruar.

Përdorimi i pesticideve nëbujqësi përbën një nga investimetthemelore në teknologjinë ekultivimit, kurse menaxhimi iintegruar dhe kontrolli biologjik iparazitëve, akoma nuk mund tëpërmbushin kërkesat e fermerit,dhe kosto e tyre është e lartë.

Aspekti më shqetësues përpesticidet është akumulimi dhepërqëndrimi i tyre në zinxhirinushqimor, duke u bërë një rrezikpotencial për jetën e njerzve dhetë kafshëve. Gjithashtu, një pjesëe tyre shplahet nga uji dhetransportohet nga ai në ujratsipërfaqësore dhe dete.

Duke u nisur nga mangësitë emëdha qe kemi në fushën epesticideve, nga ajo që këtosubstanca toksike shkojnë tekpërdoruesit dhe konsumatorët meshumë pak informacion në gjuhen

DITA BOTERORE E LIGATINAVEtë ruajtur për jetën e shpendëveujore, të cilat ndjekin çdo sezonrrugët migratore nëpër vendet ekontinentet e ndryshme për turiprodhuar e kaluar dimërimin.

Emri i traktatit origjinal pasqyronruajtjen e zogjve ujore, edhe psekuptimi i tij ka evoluar duke marrëparasysh edhe zhvillimin eqëndrueshëm.

Me kalimin e kohës dhe merritjen e interesimit ndërkombëtarpër ruajtjen e natyrës, Konventa kazgjeruar objektivat e saj në të gjithaaspektet në lidhje me ruajtjen dhepërdorimin e qëndrueshëm tëligatinat. Por, analistët shprehen senuk ka qenë përherë në gjendje tëfuqizojë veprimtarinë në vende tëndryshme, kjo edhe për shkak tëdebateve shpesh të shumë tëvështira ndërkombëtare mbiçështjet e menaxhimit të ujit dhe përtë cilat kanë filluar dhe lëvizjet tëtjera të komunitetit ndërkombëtar.Palë në Drejtimet kryesore tëKonventës janë:

1. Lista e siteve: Palët do tëcaktojnë të paktën një zonë përpërfshirjen në “Listën e Lagunavetë Rëndësisë ndërkombëtare”, tënxisin ruajtjen e saj dhe, kur është emundur të vihet në përdorim mekujdesin më të madh. Kriteret epërzgjedhjes për përfshirjen nëlistën e Ramsarit janë bazuar mbi

parametrat ekologjikë, botanikë,zoologjikë, limnological dhe / osehidrologjinë.

2. Përdorimi i kujdesshëm:Palët janë të detyruara të përfshijnëveprimtari të veçanta për ruajtjen eligatinave në zhvillimin e planevepër përdorimin e tokës dhe për tëformuluar dhe zbatuar plane nënxitje të përdorimin shkencor nëterritoret e tyre (përdorim iqëndrueshëm).

3. Rezervatet dhe veprimtaritë:Palët angazhohen të shpallinrezervate natyrore në ligatinat (nësejanë apo jo të përfshira në ListënRamsar) dhe të promovojnëveprimtari specifike në fushat ekërkimit, menaxhimit dhemonitorimin e ligatinave.

4. Bashkëpunimi ndër-kombëtar: Palët angazhohen tëbashkëpunojnë ose të konsultohen

midis tyre për çështjet në lidhje mezbatimin e Konventës, veçanërishtnë lidhje me ligatinat e sistemeve tëpërbashkëta ndërkufitare.

Një përfaqësues tipik i këtijekosistemi është pelikani kaçurrel(Pelicanus crispus), dhe rreth 6, 4%e gjithë e popullsisë së kolonisë eka vendbanimin në këtë Lagunë.Ky park ka shumë mundësi përzhvillimin e ekoturizmit, peshkimitsportiv, për vëzhgimin eshpendëve, etj...

Kompleksi i ButrintitLaguna tektonike e Butrintit,

ose siç njihet ndryshe, liqeni 1600hektarësh, bën pjesë në mjediset embrojtura si trashëgimindërkombëtare nga UNESCO.Gjithashtu, ajo është edhe një zonë

Ramsar. Prej kohësh liqeni ështëshndërruar në një pasuri tëkonsiderueshme për komunitetindhe ku janë zhvilluar edhe biznese,kryesisht me rritjen e tregëtinë emidhjes.

Liqeni i Butrintit është tepër ivizituar, si pasojë edhe e afërsisëme qytetin antik të Butrintit. Gjatëdimrit paraqitet mjaft i pasur nëshpendë. Në ndryshim nga zonate tjera të vrojtuara, në Butrint kanjë rritje të numrit të shpendëve

dimërues, duke e kthyer këtë zonënë një epiqendër të shpendëve tëujit.

Liqeni i ShkodrësLiqeni i Shkodrës, në listën

Ramasar që nga 1195, është liqenimë i madh i Gadishullit të Ballkanit.Ai është pjesë e kufirit tëShqipërisë me Malin e Zi. Me njësipërfaqe 368 km2, nga të cilat 149km2 në territorin administrativ tëShqipëris është i gjatë 43 km, i gjerë14 km dhe thellësi mesatare 7-10m, me pikën më të thellë 44 m. Buzëbregut shtrihen rreth 50 ishuj tëvegjël e të mëdhenj. Në këtë liqenderdhen përrenj e burimenëntokësore. Këtu jeton edhepelikani kaçurrel (nositi ) shpendimë i madh notues i Evropës.Formimin e liqenit e ka shpejtuaredhe Drini, i cili zbret rrëmbyeshëmdhe ka ndërruar shpesh shtratin evet, duke përmbytur tokat përrethdhe duke shkaktuar dëme tëmëdha. Vetëm në tetëdhjetë vitettë fundit, duke përjashtuarpërmbytjen e këtij viti, Liqeni iShkodrës, Drini e Buna, kanëpërmbytur mbi njëzet mijë hektarëtokë pjellore. Në liqen ekzistojnërreth 700 lloje mikroalgash dhe 250lloje algash. Por flora e këtij liqeniështë dëmtuar shumë vitet e funditsi pasojë e ndërhyrjeve pa kriter.Rreth 70% e llojeve të shpendëvetë Shqipërisë ndodhen në liqenine Shkodrës, ku vetëm në dimërnumërohen rreth 40 llojeshpendësh si karabullaku, rosa tëndryshme, çafka, pulëbardha etj.dhe 45 lloje peshqish, 12 prej tëcilëve migrojnë në detin Adriatiksi ngjala, qefulli, blini, kubla,levreku, shojza etj

NJE WEBSITE PERPESTICIDET

LIGATINAT NE BREGDETIN SHQIPTAR

Historikisht, që prej 2500 vjet para Krishtit,njerëzimi i ka përdorur pesticidet për të mbrojturbimët. Pesticidi i parë që është njohur ka qënësqufuri elementar pluhur, i përdorur në Sumeria’rreth 4, 500 vite më parë. Nga shekulli i XV-të,kimikatet toksike të tilla si arseniku, mërkuri,dhe plumbi janë përdorur tek bimët për tumbrojtur nga dëmtuesit. Në shekullin e XVII-të,sulfati i nikotinës, i cili është ekstraktuar ngagjethet e duhanit është përdorur si insekticid.Në shekullin e XIX-të, shihet që futen dy pesticidenatyrale; pyrethium i përgatitur ngachrysanthemums, dhe rotenone e cila del ngarrënjët e disa perimeve tropikale.

tonë është marrë nje nismë për tëpromovuar website-in e parë nëgjuhën shqipe për pesticidet dhembrojtjen e bimëve.

Ky website i pesticideve nëgjuhen shqipe është krijuar nënombrellën e Universitetit Bujqesortë Tiranes, Fakultetit të Bujqësisëdhe Mjedisit, Departamenti iMbrojtjes së Bimëve.

Grupi i punës është ngritur nëkuadrin e Grupit Kërkimorshkencor të Prof. Dr. JordanMërkurit dhe drejtohet nga Dr.Magdalena Cara, specialiste nëfushen e Menaxhimit tëPesticideve.

Qellimi i ketij website ështëkrijimi i “Programit të Edukimit nëMenaxhimin e Pesticideve – UBT”,nëpërmjet një sinergjismi mespecialistët e mbrojtjes së bimëvee më tej.

Rubrikat e para që janë hapurjanë pikërisht nje promocion i idesëe cila shumë shpejt do tëpasurohet më tej. Për më tepër : www. pesticide-al.comMobile University ++355686061156 http://www. ekolevizja. org/index.php?id=348

8

Larmia e jetës së gjallë në planetmbështet mirëqenien tonëshoqërore dhe ekonomike dhe dotë bëhet gjithnjë e më shumë njëburim i domosdoshëm në luftën

kundër ndryshimeve klimatike.Megjithatë, konsumi jonë dhemodelet e prodhimit i kanë privuarekosistemet dhe aftësinë e tyre përt’i bërë ballë ndryshimeve klimatikedhe për të na ofruar shërbimet e tyrepër të cilat kemi nevojë. Ndërsa nepo kuptojmë më shumë rrethmënyrave se si ndryshimi i klimës

po ndikon në biodiversitet, pobëhet edhe e qartë se ne nuk mundtë trajtojë dy krizat më vete.Ndërvarësia e tyre kërkon që ne tjudrejtohemi të dyjave së bashku.

Biodiversitetit përfshin larminëe geneve, llojeve dhe ekosistemeveqë përbëjnë jetën në Tokë.Pavarësisht nga një premtim globalpër të zvogëluar shkallën ehumbjes së biodiversitetit nëmënyrë të konsiderueshme dhe njëangazhim evropian për të ndalur atëplotësisht, tkurrja e tij vazhdon.Pasojat për botën natyrore dhe nëmirëqenien e njeriut janë të rënda.Prandaj, viti 2010 është shpallur vitii biodiversitetit.

Bashkimi Europian, por dhepjesa tjetër e bashkësisëndërkombëtare po përpiqet tëidentifikojë një politikë të re qëduhet të kurorëzohet në samitin eNagoya, Japoni, në tetor.

Të kuptuarit tonë tëbiodiversitetit ka ndryshuar shumëqë Samiti i Tokës në Rio më 1992dhe angazhimit të Evropës në vitin2001. Sot, më tepër se kurrë ne kemikuptuar ndërvarësisë komplekse të

llojeve dhe habitateve dherëndësinë e ttyre, gjë që e bën mëurgjente nevojën për të vepruar.

Në këtë kuadër EEA, Agjesia

Europiane e Mjedisit ka publikuardhjetë mesazhe.

MESAZHI 1. KLIMA EEUROPES PO NDRYSHON MESHPEJTESI

Në mesataren e tyre,temperaturat globale në tokë janërritur me 0, 8 ° C në krahasim meperiudhën paraindustriale herë.Territorët europiane janë ngrohuredhe më shumë, gati 1, 2 ° C. Njërritje më e madhe prej 1, 0 deri 5, 5 °C pritet deri nga fundi i shekullit 21.

Europa Jugore tashmë kapërjetuar kushtet e motit të thatë,me një rënie prej 20% në krahasimme mesataren e shekullit të 20-të.Në veri, ndërkohë, rreshjet janë rriturme 10-40% dhe priten ndryshime tëskajshme në kushtet e motit.

Nivelet rajonale mesatare të detitjanë rritur nga mes 0, 3 mm / vit dhe2. 8 mm për gjatë shekullit 20

Sasia e rreshjeve të dëborës nëEvropë ka rënë me 1, 3% në dekadë

gjatë 40 viteve të fundit. Dhemesatarja e ngricave (kohëzgjatja eakullit në liqene dhe lumenj) nëhemisferën veriore ka qenë në rënienë masën 12 ditë për njëqind vjetëte fundit

Në përputhje me ndryshimet evërejtura në rreshje dhe

temperaturat, gjatë shekullit të 20-të, edhe fluksi i lumejve dhe irreshjeve ka pësaur ndryshime me

me një rritje mesatare në veridhe një pakësim në jug.Megjithatë, në këtondryshime kanë ndikuar edhenga ndërhyrjet e njeriut nëzonat ujëmbledhëse, të tilla sindërhyrjet nentokesore,ujitjen, rregullim të shtretërvetë lumejve, ndryshime nëpërdorimin e tokës dheurbanizimin. Ndryshimi i

klimës ka rritur frekuencën oseashpërsimin e thatësirës në disarajone, edhe pse jo e përgjithshmepër Evropën si një e tërë.

MESAZHI 2. NDRYSHIMI IKLIMES NDIKON NE LLOJET NEMENYRA TE NDRYSHME

Ndryshimi i klimës ndikon nëbiodiversitet përmes njëbashkëveprimi kompleks në llojetdhe habitatet e tyre. Strukturehabitatit dhe funksioni ekologjik ityre ndryshon nën regjimin e njëklime të re. Por lëvizja e llojevebrenda apo jashtë një bashkësieprek gjithashtu edhe elementet fiziketë ekosistemit dhe llojet e tjera.

Ndryshimet në kushtet lokaledhe burimet ka ndikim në aftësinë ellojeve për të mbijetuar. Dhe nëqoftë se një specie nuk mund tëmbijetojë në një ekosistem, ajo kady zgjedhje, ose të shpërndahet nërajone të tjra ose, eventualisht, tëzhduket.

Drejtpërdrejt ose tërthorazi,ndryshimi i klimës prodhojn njëshumëllojshmëri efektesh mbipopullatën, përfshirë:

• ndryshimet e shpërndarjes: përshkak të humbjes së habitatit ;

• ndryshimet të vazhdueshme:pakësim apo shtim, lidhur meaftësinë e tyre për tu shpërndarë ;

• ndryshimet phenologjike:Ndryshimet në kohëzgjatjen efazave të jetës së tyre ;

• ndryshimet ekologjike:përzierje të llojeve, ciklit të jetesës,burimeve të ushqimit, marëdhëniete grabitqarit me prenë, invadimedhe përhapje të specieve të reja ( tëquajtura dhe aliene).

Sipas një regjimi të ri klimatik,individët e disa llojeve mund të jenënë gjendje të kolonizojnë zona tëreja. Por një shumëllojshmërifaktorësh mund të kufizojë

disponueshmërinë ose aksesin

e zonave të tilla, duke përfshirëndryshimet e përdorimit të tokësdhe fragmentimin e saj, ndryshimethidrologjike dhe rritje të nivelit tëdetit. Në shumë ekosisteme do tëketë grumbullime të reja dhendryshime në sasinë relative tëpopullsisë së llojeve. Ndryshimetnë përbërjen e llojeve, strukturëndhe funksionimin e ekosistemevedo të ndikojë në elasticitetin eekosistemeve dhe shërbimet që atoi bëjnë njerëzimit.

Për më tepër: http://www. eea.europa. eu/publications/10-messages-for-2010/message-1-biodiversity-and-climate-change

State of the World 2010Edhe këtë vit, siç e ka bërë

tashmë traditë, insituti WorldWatch publikoi studimin “State ofthe World”, edicioni i vitit 2010.Tema e sivjetëshme është “ Ngakonsumizmi tek qendrueshmëria “.

Burimet e çmuara të planetit,të ruajtura brenda tij përmijëvjeçarë të tërë, janë nxjerrë ngane gjithnjë e më shumë, vetëm përt’u djegur, shkrirë dhe ndryshuarderi në atë masë sa e bënpraktikisht të pamundur që tëvazhdojmë të sillemi kështu dhemë tej dhe aq më pak të shpresojmënë rigjenerim të ketyre burimeve.Studimi thekson se stili perëndimori jetesës, është lavdëruar ngamedia dhe institucionet si progres

e mirëqënie dhe përdorur deri sishkak për të hapur luftë si në 1991kur presidenti George Bush tha se“stili amerikan i jetesë nuk vihetnë diskutim” për tu justifikuar nëopinionin publik për ndërhyrjennë Irak. Por ky stil nuk është i

qëndrueshëm dhe duhetndryshuar në mënyrë rrënjësorenëse duam të shpresojmë në tëardhmen e planetit. Po të ecim sideri më sot, brenda pak viteve dotë na mbeten burime vetëm për 1,4miliardë njerëz, kur sot po idrejtohemi një popullsie prej 7milardë.

“Ne kemi parë përpjekjeinkurajuese për të luftuar krizën

globale, shkaktuar nga ndryshimetklimatike në vitet e fundit,” thotëErik Assadourian nga InstitutiWorldwatch. Megjithatë, ekspertive në dukje se “të vazhdojmë mendryshime teknologjik dhembajtjen e një kulture politike tëbazuar në konsumizëm, nuk ështëmë e mundur”.Këtu është vendi tëkujtojmë se shpenzimet përkonsum në vendet eindustrializuara përbëjnë 70% tëPBB-së së planetit. “Për të ruajtur

DO T’JA DALIM TE SHPETOJMEPLANETIN?

një shoqëri të qëndrueshmenjerëzore duhet të ndryshojmëvlerat e tyre kulturore në kuptiminse zhvillimi i qëndrueshëm

ekonomik duhet të bëhet normëdhe tabu për konsumin” vazhdonAssadourian. Sipas raportit,popullsia botërore ka konsumuarmallra me një rritje prej 28% nëdhjetë vjetët e fundit. Përgjegjësit?

Pjesa më e madhe janë vendet ezhvilluara. Në raport shuhet se tëpasurit, 7 për qind e popullsisë sëbotës, një pjesë relativisht e vogëlprej 500 milion njerëz, ështëpërgjegjës për gjysmën eemetimeve ndotëse të planetit. Një

amerikan i shtresë së mesmekonsumon sa dy evropianë, njëduzinë aziatike dhe sa qindraafrikanë. Një mënyrë jetese që nukmerr parasysh burimet e kufizuaratë planetit, por dhe e dëmshme përshëndetin. Shumë individëjetëgjatë konsumojnë më pak se 2mijë kalori në ditë, ndërsa njëamerikan konsumon mesatarishtafro 4 mijë.

Më pas vijnë gjithë të tjerët,të varfërit, ata që nga konsumi iburimeve mund të vuajnë më tepërpasojat. 3 miliardë njerëzit nagshtresa më e varfër prodhojnëvetëm 6 përqind të emetimevendotëse e megjithatë janë ata qëkanë koston më të lartë tësuperkonsumit të të tjerëve.Kontinentin afrikan është ai që povuan më shumë nga ndryshimi iklimës: një rritje e temperaturës njëgradë disa mund të sjellëshkretëzimin e, si rrjedhojë,destabilizimin e vendeve të tëra.

Por “State of the World 2010”nuk përmban vetëm parashikimekatastrofale. Si nëntitull raportipërmban edhe një numërkëshillash dhe shembuj tëvlefshëm për të bërë kalimin enevojshëm nga konsumizmit tëqëndrueshmëria.

WorldWatch - organizatë e themeluar nga LesterBrown në 1974,është një nga burimet më me

autoritet në lidhje me hulumtimet e mjedisit nëShtetet e Bashkuara, por dhe në botë.

2010 VITI I BIODIVERSITETIT

10 MESAZHE PER VITIN 2010

“Ne e dimë se çmimet e tregut duhet të pasqyrojnëvlerën e plotë të përfitimeve që kemi marrë nga

ekosistemet, si dhe koston e vërtetë të përdorimittë tyre. Kjo do të thotë se ne kemi nevojë për të

kuptuar rolin e biodiversitetit në mbajtjen eekosistemeve dhe politikat që janë efektive në

ruajtjen dhe mbrojtjen e habitateve dhe llojeve tëndryshme, nga ato lokale në nivele globale.

Prof Jacqueline McGlade, Drejtor Ekzekutiv i EEA

9

Ekonomia ka kaluar nëpër njëfluks të vazhdueshëm tëmaterialeve: ushqime, lëndëdjegëse, metale, makina eprodhime kimike, letër e çimento,ujë e prodhime të tjera që kalojnënga një sektor ekonimik në tjetrin,nga bujqësia në industri, nëfabrika e centralë elektrikë, nërafineri etj e pastaj nga çdo sektornë tregëti e deri në dyqanet ku iblejmë për ti përdorur. Që ngashpellat, shtëpitë e para tënjerëzve, e deri te banesat e sotme,rruga e rritjes së mirëqënies ekomfortit tonë, sidomos të atij qëquhet stili perëndimor, ka ardhurduke kërkuar më gjithnjë e më tepërmateriale dhe energji. Kjo rrugë egjatë është e mbushur me zbulimee shpikje gjeniale, me teknologjipërherë e më tepër të rafinuara, ngavendosja e xhamave në dritare,ngrohja, futja e ujit të rrjedhshëmnë banesë e deri tek elektriciteti etërë ato aparatura e mjete pa të cilatsot na duket se nuk bëjmë dot.

Banesat e zonave urbane, kujeton më tepër se gjysma epopullsisë, sot janë kthyer nëmakineri energji-ngrënëse. Aty, sivendi kryesor i konsumit tëmallrave, si “gjenerator “ imbetjeve urbane, por dhe si një“ekosistem artificial” ka tërhequrpak vëmendjen tonë deri më sot.Flasim, bile shpesh me rezerva ekujdes të madh se duhet harxhuarmë pak naftë sepse, midis tëtjerash, mund dhe të shterojë,duhet të kursejmë ujin se burimete tij po pakësohen etj. . . Por në tënjëjtën kohë po shtojmëkondicionerët sepse duam freskapo ngrohtë sipas stinës, shtojmëelektroshtëpiaket sepse na rrisinkomfortin dhe cilësinë e jetës. Delse këshilla të tilla nuk pasqyrohensa duhet në ekologjinë e banesëstonë. Sa për shembëll, nga njëstudim për shtresën e mesme dhetë varfër del se një familje me katërpersona konsumon në vit 4-5 tonushqime, përfshirë këtumbeturinat, ambalazhet etj. . ; poashtu nga 4 deri 8 ton karburantapo lëndë djegëse për ngrohje,ndriçim, transport; dhjetra (pordhe qindra) ton ujë që përfundojnënë ujrat e zeza e pastaj në lumej enë det; rreth një ton mbetje tëngurta që përfundon në landfield

Në mesin e dhjetë rreziqeve mëtë rëndësishëme për njerëziminrreziku në vendet me mortalitet tëlartë, uji, aksesi në të, pastërtia etij dhe kanalizimet e ujrave të zezapërbëjnë 80 % të shkaqeve nëpërhapjen e sëmundjeve infektive.Në planet 1. 1 miliardë njerëz nukkanë qasje të sigurtë të furnizimitme ujë dhe 2. 4 miliard e kanë nëkushte sanitare tëpapërshtatshme. Në Azi Lindore

dhe Paqësor, 48 për qind epopullatës kanë qasje të ujit mehigjienë tëpërmirësuar, në AzinëJugore, vetëm 37 për qind e kanëqasje të tillë. Në Azi, më se 200milion njerëz, shumica në zonatrurale janë përherë nën kërcënimine arseniozës dhe kancerit eventualpër shka të ndotjes afat-gjatë tëujërave nëntokësore, infektuar mearsenik.

Në zonën aziatike dhePaqësorit, ndotje e ajrit shtëpiak(indoor pollution) është një rrezikshëndetësor permanent, ku më tërrezikuarit janë gratë e fëmijët. Kjoka sjellë një përhapje të madhe tëinfeksioneve respiratore,tuberkulozit, kancerit dhe njëshkallë të lartë të vdekshmërisëfoshnjore që shkon deri në 130 përnjë mijë të porsalindur.

Ndotja me plumb, sidomos ngaindustria dhe gazrat e djegjes nëmakina, ka shënuar rritje dhe është

një problem serioz për rajonin: aiështë gjetur në oriz, perime dhe ujëtë pijshëm, që shkaton nivele tëlarta të plumbit në gjak.

Ndotja e ajrit, veç efektevekancerogjen e toksike, kashkaktuar rritjen e shirave acid qëvazhdon të shkaktojë degradimekologjik të ekosistemeve, duke

NASA, agjensia amerikane ehapësirës, ka vënë në jetë njëprojekt në planin e saj të zhvillimitteknologjik, duke projektuar dhendërtuar një avion pa pilot qëshfrytëzon energjinë diellore. Kyprojekt pritet të çojë edhe mëpërpara zhvillimin e aviacionit meenergji të rinovueshme përmisione shkencore, por dhe dhecivile.

fluturime deri në 40 orë mendihmën e një sistemieksperimental fotovoltaik.

I filluar që në 2001, kyprojekt ka arritur fluturimin nëlartësi rekord mbi 30 kilometra.Zbatuar nga AeroVironment,Inc, ky avion është një krahgjigant i mbuluar me panelediellore dhe me 9 elektromotorë.

rritur rreziqet shëndetësore. Nërajon 70 milion njerëz janë prekurnga ndotja sezonale e ajrit sirezultante e zjarrit në pyje.

Fermerët e vegjël të prekur ngasëmundje që vinë nga helmimetagrokimike dhe ekspozimit ndajplehrave kimike dhe pesticideve qëpërdoren gjerësisht në rajon, janështuar gjithashtu. Sistemet eprodhimit të pazhvilluar, nëveçanti rritja intensive e gjësë së

gjallë në zonat me popullsi tëdendur, janë bërë bazë e përhapjessë sëmundjeve të reja që ndikojnëjo vetëm njerëzit, por edhe florëndhe faunën, si SARS-i, gripit aviaretj. .

Plastika, e përdorur gjerësishtsi mbështjellës ushqimor ka shtuarkimikatet toksike si biocidet,kimikatet hidrofobike e deri teagjentë kimikë që ndikojnë nërritjen e fëmijëve, të njohur siplasticizerë dhe që ndotin edhevetëm duke i prekur. Sasi të mëdhafragmentesh plastike mikroskopikejanë mbledhur në pjesët qendroretë Oqeanit Paqësor duke pakësuarderi gjashtë herë sasinë planktonitbanor, si themel i zinxhiritushqimor detar.

Menaxhimi i mbetjeve vazhdontë jetë i dobët. Pavarësisht nganjëfarë përparimi që nga Konventae Bazel për Lëvizjes Ndërkufitaretë Mbeturinave të Rrezikshme,

importi i këtyre mbetjeve, dukepërfshirë mbeturinat elektronike,vazhdon të jetë I lartë. Rajonet evarfra vëzhdojnë të vuajnë pasojete përhapjes në mjedis të lëndëvetë tilla si plumbi, merkuri, kromihexavalent, beryli, kadmiumi etj. .

( Te dhenat nga O. B. SH. )

SHENDETI NE HEMISFERIN LINDOREDHE MJEDISI

etj. . . Sa për konsum energjie, zonaturbane marrin mbi 80% të energjisësë harxhuar në shkallë vendi.

Por ky komfort sot i ve të gjithë

para disa dilemave mbi kostotekonomike, sociale e mjedisore. Siështë e mundur që të mendojmëse shtëpia duhet të jetë eqëndrueshme në aspektin ekonsumit të energjisë e projektimitdhe në anën tjetër nuk duam tëheqim dorë nga asnjë prejkushteve të sotme ? Si duhet tëjetë energjia e ardhëshme ? Si ështëe mundur që harrojmë se pjesa më

e madhe e popullsisë së planetitnuk ka as komfortin më minimaldhe mbi një miliardë njerëz vuajnënga uria kronike ?

Çfarë mësime duhet të kishimnxjerrë dhe sot duhet ti nxjerrim ngae kaluara ? Më i rëndësishmi ështëtë vemë në përdorim dijenitë efituara dhe progresin teknologjikpër të përmirësuar cilësinë ejetesës në kushtet e pakësimit tëburimeve që kemi përdorur deri mësot. Qyteti është një sistemkompleks ku inputet (hyrjet) janëenergjia, materialet dheinformacioni, ndërsa outputet (daljet) janë informacio tjetër, mëvete ose i inkorporuar në materiale

të tjera dhe mbetjet në forma ngamë të ndyshmet. Ajo që bëndiferencën me të kaluarën ështërritja dramatike e inputeve dhe sirrjedhim dhe i outputeve: të sjella,të dyja, nga progresi teknologjikdhe sasia e madhe e energjisë sëharxhuar. Efekti i këtij ndryshimiqë, së bashku me rritjen epopullsisë që përfshin pothuajgjithë qytetet e planetit, kaprovokuar një rënie të cilësisë sëjetës urbane dhe kërcënonshëndetin e gjithë planetit përshkak të efektit të çlirimit të CO2.Kërcënim që vjen nga ai 80% iharxhimit të energjisë në zonaturbane.

Sfida jonë është tashmë, tëdimë të ndryshojmë kahun etendencës duke kombinuarpërmirësimin e cilësisë së jetës menjë reduktim të qënësishëm tëenergjisë fosile, të inputeve dhetë mbetjeve. Objektivi final do tëjetë ai që e quajmë “qytet iqëndrueshëm”. Një qytet i tillëduhet të funksionojë si një sistemekologjik, të zmadhojëefektshmërinë e çdo inputi (energjie materiale) nëpërmjet mënyrës së

përdorimit dhe riciklimit. Këtuduhet patur parasysh se, nëndryshim nga sistemet ekologjike,qytetet e që ndrueshme nuk janënë ekuilibër të vazhdueshëm pornë evolucion të vazhdueshëm përshkak të progresit, po tëvazhdueshëm, teknologjik. Kjo ebën më të vështirë një menaxhimtë drejtë të tyre sepse në to hynëvazhdimisht, si krahasim mesistemet ekologjike, specie të reja,të cilat duhet të hyjnë por të mosdëmtojnë sistemin.

( Rubrika “KAPITALIZMINATYROR OSE REVOLUCIONII DYTE INDUSTRIAL “ vijon nënumrin e ardhshëm)

KAPITALIZMI NATYROR OSE REVOLUCIONI I DYTE INDUSTRIAL

NGA SHPELLAT TEK BANESA EKOLOGJIKENga studimi i Federico M.Butera, profesor i FizikësAmbientale, Universiteti

Politeknik i Milanos

JO VETEM PER KURIOZITET

NJE AVION ME ENERGJI DIELLORE

Prototipi i quajtur Helios, nëversionin e tij të dytë arriti të bënte

10

CMYK

Adresa e redaksisë: Ish- klinika qeveritare, shkalla 3, kati IV, TiranëTel. ; 04 234 851, Cel. ; 068 21 82081 e-mail: ekolevizja@yahoo. com

TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI – Xhemal MATOKRYEREDAKTOR – Agim DALIPI

S T

A F

I

GRUPIMI “EKOLËVIZJA”• Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror,

Shkodër - Fatbardh Sokoli• Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Tirane

- Pranvera Bekteshi• Shoqata Kombëtare progresi pyjor – Tirane, Liljana Shehu• Albaforest, Tirane, Mehmet Meta• Qendra Eden, Tirane - Merita Mansaku• Klubi Ekologjik, Krujë - Muharrem Goci• Lilium Albanicum, Librazhd- Ferit Hysa• Masmedia dhe Mjedisi - Xhemal Mato• Qendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë - Haziz

Marku• Klubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet Mehmeti• Instituti i Studimeve të Ambjentit, Tiranë - Agron Deliu• Laguna e Kaltër, Orikum - Skënder Mejdiaj• Klubi Ekologjik, Librazhd - Naim Disani• Forumi për integrimin social, ekonomik e kulturor,

Gjirokastër – Luan Pogaçi

• Shoqata Pylli i Blertë - Buçimas, Pogradec - RuzhdiHymetllari

• Milieukontakt International, Tiranë – Valbona MAZREKU• Shoqata e Përmakulturës, Tiranë - Edlira Mulla• Klubi Ekologjik, Tiranë - Fatos Xhemalaj• G&G Group, Tiranë - Sazan Guri• AULEDA, Vlorë• Shoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, Lurë - Ismail

Hysa• Federata e gjuetarëve sportivë të Shqipërisë, Tiranë –

Themi Perri• Qendra e konsulencës veterinare dhe sigurisë ushqimore,

Tirane – Gani Moka• Klubi Ekologjik, Maliq – Myzafer Gjiriti• Shoqata “Natyra për njeriun”, Durrës – Fali Ndreka• Instituti Kombëtar për Studime dhe Kërkime të Mjeksisë dhe

Mjedisit “Fillonid Durrachieni” – Flamur Tartari• Shoqata “Adriatiku”, Vlorë – Petrit Dërvishi

• Shoqata “Miqtë e Thethit”, Shkodër– Dedë Nika• Shoqata "PASS”, Majlinda Lleshi• Shoqata “Nënujsat” Ened Mato• Shoqata “Vazhdon” Gazmend Koduzi• Shoqata "EKOLOGJISTI "- Durres, president Bashkim Shyle.• EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magda CARA• Shoqata e Mbrojtjes së Peizazheve Natyrore në Shqipëri,

Skënder Sala• Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit,

Shkëlqim Hajno• Instituti për Mirëqënie dhe Mjedis, Tiranë, Drejtor Ekzekutiv, z.

Ali Lusha• Fondacioni: “Instituti i Kërkimeve të Bioteknologji”, Agron

LAMKO• Qendra e Studimit të Burimeve Natyrore, Sherif LUSHAJ• Instituti i Politikave Mjedisore, Edvin Pacara• Zyra e Monitorimit Ambjental, Shoder, Zamir LLAZANI.

KY NUMUR I GAZETES EKOLEVIZJASPONSORIZOHET NGA PROGRAMI: “FORCIMI I

SHOQERISE CIVILE SHQIPTARE PER NJE MJEDISIME TE MIRE “, MBESHTETUR NGA AMBASADA

HOLLANDEZE NE SHQIPERI

Sa i përket ndikimit në mjedis,të gjitha Lojërat Olimpike lënëgjurmë të mëdha. Mijëra njerëz nëfluturim nga e gjithë bota, sëbashku me transportin lokal dheinfrastrukturën që duhet tëkrijohet, do të thotë një rritje eemetimeve të karbonit nëatmosferë. Ajo që shumë njerëznuk kuptojnë është që, së bashkume sportin, lëvizja olimpike ka dy“shtylla” zyrtare të tjera: kulturëndhe mjedisin.

The most influential event forSouth-East Europe in the field ofenergy efficiency and renewableenergy will be held from 14th to16th April in Sofia, Bulgaria. TheFocus country for 2010 is Italy.Germany is again the strategicpartner of the event.

For the first time there willbe a special section for Electric& Hybrid Vehicles: e-cars & e-bikes; Hybrids. Siemens, RWEEffizienz, Toyota Motor Europeand others will be among theparticipants in this section.

2 more new topics will beincluded in the program:Municipality EnergyIndependence – Case Studies forsome 100 % energy independentcities and regions as well as thePanel: EE & RES Investing &Financing in South East Europewhere experts from theinvestment sector and projectdevelopers will discuss theproblems and the opportunities.

The exhibition - National and

group participations fromGermany, Austria, Finland andUSA as well as companiesfrom Bulgaria, Canada, Croatia,Cyprus, Greece, Denmark,Finland, Hungary, Italy, andSlovakia.

Supported by EPIA - TheEuropean Photovoltaic IndustryAssociation; ESTIF - EuropeanSolar Thermal Industry

Një vit më parë, Kryetari i Bashkisë së Njujorkut,Michael Bloomberg dhe Departamenti i Transportit,njoftoi për një program pilot, “Dritë e gjelbër përMidtown” se do të mbyllte trafikun e automjeteve nëManhattan dhe pikërisht në të famshim Broadway.Qëllimi ishte ndalimi i bllokimeve nga trafiku, ulja endotjes, rritjen e sigurisë dhe lehtësimin e lëvizjes sëkëmbësorëve që, në këtë zonë është tepër i lartë, si ngavendasit dhe nga turistët.

Programi pilot ndaloi trafikun në Broadway, në rrugëte tij më të ngarkuara si e famëshja Times Square. Kjo ushoqërua me rritjen e hapësirës publike duke vendosuredhe stola e karrike në shumë hapësira që deri athereishin zënë nga parkingët e makinave. për blerësit,punonjës zyre dhe turistët. Një kuriozitet ishte se, edhenë rrugët anësore të kësaj zone, nuk pati më bllokimtrafiku.

Këtë vit, në përfundim të projektit pilot, KryetariBloomberg deklaroi se zona, me rezultatet e arritura, dotë vazhdojë përherë të mbetet pa makina.

Organizatorët e Lojravedimërore Olimpike janë përpjekuredhe për të reduktuar impaktinmjedisor. Për shembull, objektetdhe infrastruktura janë ndërtuarduke përdorur teknologjitëenergji-efektive, burimet eenergjisë së pastër do të përdorenpër shumë aspekte të Lojrave,taksat e karbonit do të balancojnënjë pjesë të konsiderueshme tëshkarkimeve. Si rezultat i këtyredhe iniciativave të tjera,Olimpiada e 2010 pritet tëprodhojë më pak emisione të egazeve serrë sesa olimpiada emëparëshme. Por kjo nuk do tëthotë se Olimpiada e Vancouveritjanë të gjelbërta aq sa mund tëishin prandaj duhet të jemi më tëndërgjegjshëm për ngjarjet emëdha të mjedisit global.

Ne shpresojmë se në tëardhmen, edhe Komiteti Olimpik,do të mësojmë nga kjoOlimpiadëPër shembull, ngapërdorimi publik-tranzit gjatëLojrave. Olimpiada ofroi njëmundësi të pashembullt për tëfrymëzuar miliarda njerëz nëpër

PER TE MARRE MEDALJEN“E GJELBER “ NE OLIMPIADE

Nga David Suzuki, anëtar iFondacionit Olimpik.

botë me zgjidhje për ngrohjenglobale. Sepse po të shikojmëprapa, për shembull në Lojrat e2004, kemi edhe një rekord dobët

mjedisor. Prandaj dhe KomitetiOlimpik duhet të vendosëstandartet minimale të mjedisit dheduhen parë edhe mundësitë përpërmirësim të metejshëm siç u bëpër londrën në vitin 2012 në lidhjeme angazhimet e tyre tëstandatreve të qendrueshmerise.

(Botohet me shkurtime)

6th International Congress &Exhibition for South Eastern Europeon Energy Efficiency & Renewable

Energy Sources 14 – 16 April 2010, Sofia, Bulgaria

Federation; EREF - The EuropeanRenewable Energies Federation;COGEN Europe; EGEC - EuropeanGeothermal Energy Council;Sustainable Energy Europe as

well as from ACORE - AmericanCouncil on RenewableEnergy; Bayern Innovativ; APER- Association of Producers ofRES Energy in Italy, FIRE - ItalianFederation for Rational use ofEnergy and many others branchorganizations from South-EastEurope, etc.

Don’t miss the opportunity to

meet the business leaders fromEurope and especially fromSouth-East Europe, investors,technology innovators,municipality and governmentrepresentatives as they gather todiscuss the finance, policy andmarket challenges facing theindustry in 2010.

Shkurt nga botaTIMES SQUARE NJE VIT PA MAKINA

The Premier EE & RES Business Event in South-East Europeis coming soon!