1

REPUBLIKA E SHQIPEumlRISEuml

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINI

I

SHKENCAVE

TEKNIKE

2

REPUBLIKA E SHQIPEumlRISEuml

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINI

I

SHKENCAVE

TEKNIKE

Nr1 Viti 2017

3

REDAKSIA

1 Prof Bashkim CcedilELA Kryetar 2 Prof Partizan MALKAJ Aneumltar 3 Prof Florian NEPRAVISHTA Aneumltar 4 Prof Stavri LAMI Aneumltar 5 Prof Petrika MARANGO Aneumltar 6 Prof Aleksander XHUVANI Aneumltar 7 Prof Vladimir KASEMI Aneumltar 8 Prof Eleni GJANI Aneumltar 9 Pro Tanja FLOQI Aneumltar

Sekretare teknike Dr Jonida TETA

Redaktore letrare Luiza HYSI

copy Universiteti Politeknik i Tiraneumls

Teuml gjitha teuml drejtat janeuml teuml rezervuara Nuk lejohet shumeumlfishimi

me ccedildo mjet apo formeuml pa lejen me shkrim teuml botuesit

BSHT organ i Universitetit Politeknik teuml Tiraneumls beumln pjeseuml neuml listeumln e periodikeumlve shkencoreuml i

r i v leresuar si i t i l leuml me vendimin nr1600 dt 27071999 teuml Drejtoriseuml seuml Keumlrkimit Shkencor neuml

Ministrineuml e Arsimit dhe Shkenceumls Neuml teuml botohen artikuj origjinaleuml teuml specialisteumlve dhe

punonjeumlsve shkencoreuml e rneumlsimoreuml neuml fushat qeuml-mbulon Universiteti Politeknik dhe teuml tjera

fusha teknike qeuml lidhen me teuml Neuml rubrika teuml veccedilanta botohen edhe materiale teuml tjera me karakter

informativ Artikujt peumlr botim mund teuml deumlrgohen neuml adreseumln

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINII SHKENCAVE TEKNIKE

Sheshi Neumlneuml Tereza Tiraneuml

Ccedildo artikull paraqitet sipas keumlrkesave teuml njehsuara Ai duhet teuml jeteuml rreth 8 faqe peumlrfshi skicat grafikeumlt

tabelat Artikulli doreumlzohet neuml 5 kopje neuml formeumln peumlrfundimtare peumlr shtyp Struktura unike e artikullit

eumlshteuml si meuml poshteuml

Titulli Abstrakti Qeumlllimi Hyrja Peumlrmbajtja Peumlrfundimi Literatura

Artikulli duhet teuml1 shoqeumlrohet nga autori me njeuml sqarues bashkangjitur ku teuml theksohet koha

dhe vendi ku eumlshteuml kryer puna lidhjet qeuml ka ai me punimet e meumlparshme si dhe neumlse elementeuml teuml

veccedilanta teuml tij janeuml botuar neuml revista teuml tjera

Del dy hereuml neuml vit Doreumlshkrimet e botuara nuk kthehen

4

BULETINI I SHKENCAVE TEKNIKE

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

Peumlrgatiti peumlr botim Universiteti Politeknik i Tiraneumls

2017 Nr1

ISSN 05 62 B 945

1 Buletin

5

PEumlRMBAJTJA

Faqe

Drakuli LUMI Domosdoshmeumlria e ngritjes seuml njeuml qendre kombeumltare peumlr

monitorimin dhe menaxhimin e trafikut neuml Shqipeumlri6

Edlira DHUKA Studim mbi metodat e trajtimit teuml mbetjeve urbane

Jorgaq KACcedilANI administrimi i tyre neuml kushtet e vendit toneuml16

Ylli SHEHU

Indrit VOZGA

Irida MARKJA Studimi i porozitetit neuml sistemet e ccedilimentove

Thomas BIER CAC dhe OPC29

Ylli SHEHU

Migen ZEQO Analiza e faktoreumlve kryesore teuml aksidenteve si bazeuml e

hartimit teuml njeuml ldquoPlani real kombeumltar teuml siguriseuml rrugorerdquo39

Megi RUSI Testet e shpueshmeumlriseuml seuml shkeumlmbit peumlr karakterizimin e

shkeumlmbinjve bllok neuml Matriks neuml Dobeumlrccedilan47

Olsi BARKO Vlereumlsimi i kufirit teuml sipeumlrm teuml intervalit teuml besimit me

Idlir LAMI metodeumln Monte Carlo55

Erion BUKACcedilI

Indrit VOZGA Parashikimi i koeficcedilientit teuml peumlrshkueshmeumlriseuml peumlr

Rezarta QEMALLAJ materialet ranore Ekuacioni HANZEN67

Enio DENEKO Vlereumlsimi i metodave teuml ndryshme neuml llogaritjen e CFRP si

Leonard CcedilOMENI peumlrforcim i jashteumlm i trareumlve teuml betonit me seksionin T qeuml

Esmerald FILAJ punojneuml neuml prerje79

Esmerald FILAJ Ndikimi i parametrave teuml peumlrcaktuar kombeumltareuml neuml

Erdit LEKA llogaritjen e soletave neuml shpim 91

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

2

REPUBLIKA E SHQIPEumlRISEuml

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINI

I

SHKENCAVE

TEKNIKE

Nr1 Viti 2017

3

REDAKSIA

1 Prof Bashkim CcedilELA Kryetar 2 Prof Partizan MALKAJ Aneumltar 3 Prof Florian NEPRAVISHTA Aneumltar 4 Prof Stavri LAMI Aneumltar 5 Prof Petrika MARANGO Aneumltar 6 Prof Aleksander XHUVANI Aneumltar 7 Prof Vladimir KASEMI Aneumltar 8 Prof Eleni GJANI Aneumltar 9 Pro Tanja FLOQI Aneumltar

Sekretare teknike Dr Jonida TETA

Redaktore letrare Luiza HYSI

copy Universiteti Politeknik i Tiraneumls

Teuml gjitha teuml drejtat janeuml teuml rezervuara Nuk lejohet shumeumlfishimi

me ccedildo mjet apo formeuml pa lejen me shkrim teuml botuesit

BSHT organ i Universitetit Politeknik teuml Tiraneumls beumln pjeseuml neuml listeumln e periodikeumlve shkencoreuml i

r i v leresuar si i t i l leuml me vendimin nr1600 dt 27071999 teuml Drejtoriseuml seuml Keumlrkimit Shkencor neuml

Ministrineuml e Arsimit dhe Shkenceumls Neuml teuml botohen artikuj origjinaleuml teuml specialisteumlve dhe

punonjeumlsve shkencoreuml e rneumlsimoreuml neuml fushat qeuml-mbulon Universiteti Politeknik dhe teuml tjera

fusha teknike qeuml lidhen me teuml Neuml rubrika teuml veccedilanta botohen edhe materiale teuml tjera me karakter

informativ Artikujt peumlr botim mund teuml deumlrgohen neuml adreseumln

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINII SHKENCAVE TEKNIKE

Sheshi Neumlneuml Tereza Tiraneuml

Ccedildo artikull paraqitet sipas keumlrkesave teuml njehsuara Ai duhet teuml jeteuml rreth 8 faqe peumlrfshi skicat grafikeumlt

tabelat Artikulli doreumlzohet neuml 5 kopje neuml formeumln peumlrfundimtare peumlr shtyp Struktura unike e artikullit

eumlshteuml si meuml poshteuml

Titulli Abstrakti Qeumlllimi Hyrja Peumlrmbajtja Peumlrfundimi Literatura

Artikulli duhet teuml1 shoqeumlrohet nga autori me njeuml sqarues bashkangjitur ku teuml theksohet koha

dhe vendi ku eumlshteuml kryer puna lidhjet qeuml ka ai me punimet e meumlparshme si dhe neumlse elementeuml teuml

veccedilanta teuml tij janeuml botuar neuml revista teuml tjera

Del dy hereuml neuml vit Doreumlshkrimet e botuara nuk kthehen

4

BULETINI I SHKENCAVE TEKNIKE

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

Peumlrgatiti peumlr botim Universiteti Politeknik i Tiraneumls

2017 Nr1

ISSN 05 62 B 945

1 Buletin

5

PEumlRMBAJTJA

Faqe

Drakuli LUMI Domosdoshmeumlria e ngritjes seuml njeuml qendre kombeumltare peumlr

monitorimin dhe menaxhimin e trafikut neuml Shqipeumlri6

Edlira DHUKA Studim mbi metodat e trajtimit teuml mbetjeve urbane

Jorgaq KACcedilANI administrimi i tyre neuml kushtet e vendit toneuml16

Ylli SHEHU

Indrit VOZGA

Irida MARKJA Studimi i porozitetit neuml sistemet e ccedilimentove

Thomas BIER CAC dhe OPC29

Ylli SHEHU

Migen ZEQO Analiza e faktoreumlve kryesore teuml aksidenteve si bazeuml e

hartimit teuml njeuml ldquoPlani real kombeumltar teuml siguriseuml rrugorerdquo39

Megi RUSI Testet e shpueshmeumlriseuml seuml shkeumlmbit peumlr karakterizimin e

shkeumlmbinjve bllok neuml Matriks neuml Dobeumlrccedilan47

Olsi BARKO Vlereumlsimi i kufirit teuml sipeumlrm teuml intervalit teuml besimit me

Idlir LAMI metodeumln Monte Carlo55

Erion BUKACcedilI

Indrit VOZGA Parashikimi i koeficcedilientit teuml peumlrshkueshmeumlriseuml peumlr

Rezarta QEMALLAJ materialet ranore Ekuacioni HANZEN67

Enio DENEKO Vlereumlsimi i metodave teuml ndryshme neuml llogaritjen e CFRP si

Leonard CcedilOMENI peumlrforcim i jashteumlm i trareumlve teuml betonit me seksionin T qeuml

Esmerald FILAJ punojneuml neuml prerje79

Esmerald FILAJ Ndikimi i parametrave teuml peumlrcaktuar kombeumltareuml neuml

Erdit LEKA llogaritjen e soletave neuml shpim 91

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

3

REDAKSIA

1 Prof Bashkim CcedilELA Kryetar 2 Prof Partizan MALKAJ Aneumltar 3 Prof Florian NEPRAVISHTA Aneumltar 4 Prof Stavri LAMI Aneumltar 5 Prof Petrika MARANGO Aneumltar 6 Prof Aleksander XHUVANI Aneumltar 7 Prof Vladimir KASEMI Aneumltar 8 Prof Eleni GJANI Aneumltar 9 Pro Tanja FLOQI Aneumltar

Sekretare teknike Dr Jonida TETA

Redaktore letrare Luiza HYSI

copy Universiteti Politeknik i Tiraneumls

Teuml gjitha teuml drejtat janeuml teuml rezervuara Nuk lejohet shumeumlfishimi

me ccedildo mjet apo formeuml pa lejen me shkrim teuml botuesit

BSHT organ i Universitetit Politeknik teuml Tiraneumls beumln pjeseuml neuml listeumln e periodikeumlve shkencoreuml i

r i v leresuar si i t i l leuml me vendimin nr1600 dt 27071999 teuml Drejtoriseuml seuml Keumlrkimit Shkencor neuml

Ministrineuml e Arsimit dhe Shkenceumls Neuml teuml botohen artikuj origjinaleuml teuml specialisteumlve dhe

punonjeumlsve shkencoreuml e rneumlsimoreuml neuml fushat qeuml-mbulon Universiteti Politeknik dhe teuml tjera

fusha teknike qeuml lidhen me teuml Neuml rubrika teuml veccedilanta botohen edhe materiale teuml tjera me karakter

informativ Artikujt peumlr botim mund teuml deumlrgohen neuml adreseumln

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

BULETINII SHKENCAVE TEKNIKE

Sheshi Neumlneuml Tereza Tiraneuml

Ccedildo artikull paraqitet sipas keumlrkesave teuml njehsuara Ai duhet teuml jeteuml rreth 8 faqe peumlrfshi skicat grafikeumlt

tabelat Artikulli doreumlzohet neuml 5 kopje neuml formeumln peumlrfundimtare peumlr shtyp Struktura unike e artikullit

eumlshteuml si meuml poshteuml

Titulli Abstrakti Qeumlllimi Hyrja Peumlrmbajtja Peumlrfundimi Literatura

Artikulli duhet teuml1 shoqeumlrohet nga autori me njeuml sqarues bashkangjitur ku teuml theksohet koha

dhe vendi ku eumlshteuml kryer puna lidhjet qeuml ka ai me punimet e meumlparshme si dhe neumlse elementeuml teuml

veccedilanta teuml tij janeuml botuar neuml revista teuml tjera

Del dy hereuml neuml vit Doreumlshkrimet e botuara nuk kthehen

4

BULETINI I SHKENCAVE TEKNIKE

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

Peumlrgatiti peumlr botim Universiteti Politeknik i Tiraneumls

2017 Nr1

ISSN 05 62 B 945

1 Buletin

5

PEumlRMBAJTJA

Faqe

Drakuli LUMI Domosdoshmeumlria e ngritjes seuml njeuml qendre kombeumltare peumlr

monitorimin dhe menaxhimin e trafikut neuml Shqipeumlri6

Edlira DHUKA Studim mbi metodat e trajtimit teuml mbetjeve urbane

Jorgaq KACcedilANI administrimi i tyre neuml kushtet e vendit toneuml16

Ylli SHEHU

Indrit VOZGA

Irida MARKJA Studimi i porozitetit neuml sistemet e ccedilimentove

Thomas BIER CAC dhe OPC29

Ylli SHEHU

Migen ZEQO Analiza e faktoreumlve kryesore teuml aksidenteve si bazeuml e

hartimit teuml njeuml ldquoPlani real kombeumltar teuml siguriseuml rrugorerdquo39

Megi RUSI Testet e shpueshmeumlriseuml seuml shkeumlmbit peumlr karakterizimin e

shkeumlmbinjve bllok neuml Matriks neuml Dobeumlrccedilan47

Olsi BARKO Vlereumlsimi i kufirit teuml sipeumlrm teuml intervalit teuml besimit me

Idlir LAMI metodeumln Monte Carlo55

Erion BUKACcedilI

Indrit VOZGA Parashikimi i koeficcedilientit teuml peumlrshkueshmeumlriseuml peumlr

Rezarta QEMALLAJ materialet ranore Ekuacioni HANZEN67

Enio DENEKO Vlereumlsimi i metodave teuml ndryshme neuml llogaritjen e CFRP si

Leonard CcedilOMENI peumlrforcim i jashteumlm i trareumlve teuml betonit me seksionin T qeuml

Esmerald FILAJ punojneuml neuml prerje79

Esmerald FILAJ Ndikimi i parametrave teuml peumlrcaktuar kombeumltareuml neuml

Erdit LEKA llogaritjen e soletave neuml shpim 91

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

4

BULETINI I SHKENCAVE TEKNIKE

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANEumlS

Peumlrgatiti peumlr botim Universiteti Politeknik i Tiraneumls

2017 Nr1

ISSN 05 62 B 945

1 Buletin

5

PEumlRMBAJTJA

Faqe

Drakuli LUMI Domosdoshmeumlria e ngritjes seuml njeuml qendre kombeumltare peumlr

monitorimin dhe menaxhimin e trafikut neuml Shqipeumlri6

Edlira DHUKA Studim mbi metodat e trajtimit teuml mbetjeve urbane

Jorgaq KACcedilANI administrimi i tyre neuml kushtet e vendit toneuml16

Ylli SHEHU

Indrit VOZGA

Irida MARKJA Studimi i porozitetit neuml sistemet e ccedilimentove

Thomas BIER CAC dhe OPC29

Ylli SHEHU

Migen ZEQO Analiza e faktoreumlve kryesore teuml aksidenteve si bazeuml e

hartimit teuml njeuml ldquoPlani real kombeumltar teuml siguriseuml rrugorerdquo39

Megi RUSI Testet e shpueshmeumlriseuml seuml shkeumlmbit peumlr karakterizimin e

shkeumlmbinjve bllok neuml Matriks neuml Dobeumlrccedilan47

Olsi BARKO Vlereumlsimi i kufirit teuml sipeumlrm teuml intervalit teuml besimit me

Idlir LAMI metodeumln Monte Carlo55

Erion BUKACcedilI

Indrit VOZGA Parashikimi i koeficcedilientit teuml peumlrshkueshmeumlriseuml peumlr

Rezarta QEMALLAJ materialet ranore Ekuacioni HANZEN67

Enio DENEKO Vlereumlsimi i metodave teuml ndryshme neuml llogaritjen e CFRP si

Leonard CcedilOMENI peumlrforcim i jashteumlm i trareumlve teuml betonit me seksionin T qeuml

Esmerald FILAJ punojneuml neuml prerje79

Esmerald FILAJ Ndikimi i parametrave teuml peumlrcaktuar kombeumltareuml neuml

Erdit LEKA llogaritjen e soletave neuml shpim 91

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

5

PEumlRMBAJTJA

Faqe

Drakuli LUMI Domosdoshmeumlria e ngritjes seuml njeuml qendre kombeumltare peumlr

monitorimin dhe menaxhimin e trafikut neuml Shqipeumlri6

Edlira DHUKA Studim mbi metodat e trajtimit teuml mbetjeve urbane

Jorgaq KACcedilANI administrimi i tyre neuml kushtet e vendit toneuml16

Ylli SHEHU

Indrit VOZGA

Irida MARKJA Studimi i porozitetit neuml sistemet e ccedilimentove

Thomas BIER CAC dhe OPC29

Ylli SHEHU

Migen ZEQO Analiza e faktoreumlve kryesore teuml aksidenteve si bazeuml e

hartimit teuml njeuml ldquoPlani real kombeumltar teuml siguriseuml rrugorerdquo39

Megi RUSI Testet e shpueshmeumlriseuml seuml shkeumlmbit peumlr karakterizimin e

shkeumlmbinjve bllok neuml Matriks neuml Dobeumlrccedilan47

Olsi BARKO Vlereumlsimi i kufirit teuml sipeumlrm teuml intervalit teuml besimit me

Idlir LAMI metodeumln Monte Carlo55

Erion BUKACcedilI

Indrit VOZGA Parashikimi i koeficcedilientit teuml peumlrshkueshmeumlriseuml peumlr

Rezarta QEMALLAJ materialet ranore Ekuacioni HANZEN67

Enio DENEKO Vlereumlsimi i metodave teuml ndryshme neuml llogaritjen e CFRP si

Leonard CcedilOMENI peumlrforcim i jashteumlm i trareumlve teuml betonit me seksionin T qeuml

Esmerald FILAJ punojneuml neuml prerje79

Esmerald FILAJ Ndikimi i parametrave teuml peumlrcaktuar kombeumltareuml neuml

Erdit LEKA llogaritjen e soletave neuml shpim 91

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

6

ldquoDOMOSDOSHMEumlRIA E NGRITJES SEuml NJEuml QENDRE KOMBEumlTARE

PEumlR MONITORIMIN DHE MENAXHIMIN E TRAFIKUT NEuml SHQIPEumlRIrdquo

Drakuli Lumi1

1 Departmenti i Mekanikeumls dhe Transportit Universiteti Aleksandeumlr Moisiu Durreumls Shqipeumlri

ABSTRACT

Duke ju peumlrgjigjur ritmeve teuml larta teuml zhvillimit ekonomiko-shoqeumlror edhe transporti ka evoluar

ndjesheumlm Ai para seuml gjithash sot keumlrkohet teuml jeteuml multimodal Bashkeumlveprimi i meumlnyrave

klasike teuml transportit rrugor detar hekurudhor dhe ajror mundeumlsohet veteumlm neuml sajeuml teuml arritjeve

teknologjike neuml fushat e monitorimit komunikimit dhe shkeumlmbimit teuml informacionit

Kjo ka sjelleuml njeuml peumlrhapje teuml shpejteuml teuml aplikimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml Transportit si njeuml

qasje qeuml synon jo veteumlm rritjen e kapaciteteve teuml infrastrukturave teuml transportit por koordinimin

e veprimtarive teuml teuml gjitheuml aktoreumlve

Peumlr keumlteuml arsye Komisioni Europian ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e Bashkimit Europian teuml

harmonizojneuml strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte

sigurineuml dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Neuml rrugeumltimin e Shqipeumlriseuml drejt keumltij Bashkimi njeuml hap modest do teuml ishte dhe krijimi i

struktureumls bashkeumlkohore qeuml do teuml menaxhonte flukset e trafikut teuml mallrave dhe pasagjereumlve

brenda dhe jashteuml vendit dhe e kundeumlrta

Fjaleuml kyccedile SIT PKT Librat e Bardheuml CCTV VMS Teknologji e Informacionit dhe

Komunikimit

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

7

1 HYRJE

Zhvillimi i vrullsheumlm i transportit

zhvendosja neuml njeuml territor gjithnjeuml e meuml teuml

gjereuml e impianteve teuml prodhimit shkalla e

peumlrhapjes seuml tregjeve dhe logjistikeumls kaneuml

ccediluar neuml njeuml ndryshim neuml struktureumln

hapeumlsinore dhe cileumlsore teuml keumlrkeseumls seuml

transportit Pasoja eumlshteuml njeuml rritje e

bllokimeve me ndikime negative neuml mjedis

neuml cileumlsineuml e jeteumls dhe sigurineuml shoqeumlruar me

kosto shumeuml teuml larta peumlr komunitetin

Sipas teuml dheumlnave teuml Organizateumls seuml Kombeve

teuml Bashkuara (UNECE)

sektori i transportit neuml teumlreumlsi prodhon

mbi 25 teuml emetimeve globale teuml CO2

dhe transporti rrugor neuml veccedilanti

prodhon 16 teuml emetimeve teuml CO2 neuml

shkalleuml globale

mbi 124 milion njereumlz vdesin ccedildo vit neuml

rrugeumlt e boteumls dhe 20 deri 50 milion

vuajneuml deumlmtime jo-fatale teuml shkaktuara

nga aksidentet rrugore Neuml shumiceumln e

rajoneve teuml boteumls plagosja- kjo

ldquoepidemirdquo e trafikut rrugor eumlshteuml ende

neuml rritje

Paafteumlsia e rrjeteve teuml transportit neuml

peumlrgjitheumlsi kushton rreth 1 - 2 trilion

dollareuml neuml vit

Eumlshteuml vlereumlsuar se humbjet nga

bllokimet e trafikut zeumlneuml rreth 1 teuml

PBB-seuml neuml vendet e zhvilluara dhe 2-

5 neuml ato neuml zhvillim

Keumlto teuml dheumlna nxjerrin neuml pah sfidat e

mobilitetit peumlr teuml peumlrballuar rritjen e pritshme

(veteumlm fluksi i trafikut teuml mallrave neuml

Shqipeumlri sipas PKT neuml vitin 2030

parashikohet teuml dyfishohet duke arritur neuml 35

milion tonvit) Kjo nuk mund teuml beumlhet veteumlm

duke rritur numrin e infrastrukturave por

duke zgjedhur njeuml qasje teuml ndryshme

strategjike teuml menduarit e transportit si njeuml

sistem teuml integruar ploteumlsisht neuml teuml cilin

informacioni menaxhimi dhe kontrolli

veprojneuml neuml sinergji

Sistemet Inteligjente teuml Transportit (SIT)

janeuml teuml njohur si njeuml mjet qeuml meuml shumeuml se teuml

tjereumlt mundeumlson menaxhimin e mobilitetit neuml

meumlnyreuml teuml zgjuar Qeumlllimi i tyre eumlshteuml

optimizimi i menaxhimit teuml infrastrukturave

dhe platformave logjistike duke riorganizuar

flukset e trafikut neuml meumlnyreuml qeuml teuml

promovojneuml riekuilibeumlr midis meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit dhe teuml inkurajojneuml

peumlrdorimin meuml teuml madh teuml modeleve meuml teuml

qeumlndrueshme teuml transportit

Neuml keumlteuml kuadeumlr Komisioni Europian ka

theksuar si neuml Librin e Bardheuml teuml vitit 2001

Politika teuml transportit europian deri neuml vitin

2010 koha peumlr teuml vendosur edhe neuml ateuml teuml

2011 Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme rolin e SIT si njeuml mjet i

domosdosheumlm peumlr arritjen e qeumlllimit teuml njeuml

rrjeti teuml transportit ploteumlsisht teuml integruar

2 GJENDJA E SIT NEuml SHQIPEumlRI

21 SIT neuml Transportin Rrugor

Platforma e vetme e SIT neuml Shqipeumlri peumlr

transportin rrugor eumlshteuml Sistemi i

Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut Urban

peumlr qytetin e Tiraneumls

Qeumlllimi kryesor i sistemit eumlshteuml teuml

implementojeuml njeuml arkitektureuml teuml avancuar teuml

SIT- ve teuml afteuml teuml menaxhojeuml kompleksitetin

e situateumls seuml trafikut neuml Tiraneuml duke zbatuar

kontroll optimal teuml semaforeumlve kryesoreuml teuml

qytetit teuml Tiraneumls duke siguruar njeuml

mbikqyrje teuml trafikut teuml rrugeumlve kryesore dhe

njeuml platformeuml infomobiliteti (neumlpeumlrmjet

paneleve teuml mesazheve variable Web SMS)

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban neuml qytetin e Tiraneumls synon

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj

8

Menaxhimin e semaforeumlve neuml koheuml reale

Peumlrmireumlsimin e fluksit teuml trafikut neuml

qytet

Zbatimin e nje zgjidhje qeuml mund te

zhvillohet neuml teuml ardhmen e pritshme

Kufizon ndjesheumlm veprimtarineuml e

personelit teuml lidhur me strategjineuml e

trafikut

Ti japeuml peumlrpareumlsi autobuzeumlve neuml rrugeumlt

kryesore te qytetit

Sistemi i Menaxhimit teuml Kontrollit teuml Trafikut

Urban peumlr qytetin e Tiraneumls u zbatua sipas

specifikimeve qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

projektimin furnizimin instalimin testimin

dhe komisionimin e neumlnsistemeve ploteumlsisht

teuml integruar qeuml janeuml

1 Kontrolli i Trafikut Urban (UTC) qeuml

mundeumlson koordinimin e semaforeumlve

neumlpeumlrmjet kontrolloreumlve teuml vendosur neuml

semaforeuml

2 Panelet e mesazheve Variable (VMS) teuml

cilat sigurojneuml informacionin neuml lidhje

me ngjarje teuml veccedilanta teuml trafikut urban

dhe mundeumlsojneuml informimin neuml koheuml

reale teuml drejtuesve teuml mjeteve dhe

pasagjereumlve lidhur me situateumln e trafikut

dhe rrugeumlt alternative

3 Sistemi i avancuar i kamerave

CCTV(diteumlnateuml) me afteumlsineuml e dallimit

teuml mjeteve identifikimin e tyre neumlpeumlrmjet

targave si dhe pamje teuml situatave teuml

trafikut neuml nyjet kryesore teuml zgjedhura

(figura 1)

4 Sistemi i telekomunikacionit (TN) qeuml

mundeumlson shkeumlmbimin e informacionit

neuml koheuml reale Ky sistem eumlshteuml i lidhur

me kabeumlll me fibra optike teuml Rrjetit

ekzistues teuml Telekomunikacionit

5 Qendra Operacionale e Kontrollit teuml

Tiraneumls (QOKT) peumlr menaxhimin e teuml

gjitha pajisjeve teuml neumlnstacioneve

Figura 1 Harta e instalimit teuml kamerave neuml

qytetin e Tiraneumls

Gjithashtu neuml peumlrputhje me standardet

ndeumlrkombeumltare teuml ndeumlrtimit teuml veprave teuml

infrastruktureumls rrugore egzistojneuml qendra e

monitorimit teuml tunelit Thirreuml-Kalimash (rruga

Durreumls-Kukeumls-Morineuml) dhe ajo e tunelit teuml

Krrabeumls (Tiraneuml-Elbasan)

22 SIT neuml Transportin Hekurudhor

Neuml vitin 1980 neuml rreth 30 teuml rrjetit

hekurudhor shqiptar u implementua sistemi i

sinjalizim - ndeumlrlidhjes dhe i kontrollit dhe

komandimit teuml leumlvizjes seuml trenave Aktualisht

ky sistem sot eumlshteuml komplet jashteuml peumlrdorimit

Si rrjedhim transporti hekurudhor

konsiderohet se nuk ka njeuml sistem qeumlndror teuml

menaxhimit teuml leumlvizjes si dhe nuk ka njeuml

kontroll fiks funksional dhe teuml sigurteuml

Komunikimi midis stacioneve beumlhet me

Radio dhe leumlvizja hekurudhore nuk ka asnjeuml

siguri teuml kontrolluar neuml sistem dhe rreziku i

ndodhjes seuml aksidenteve eumlshteuml potencial

23 SIT neuml Transportin Detar

Aktualisht neuml transportin detar janeuml beumlreuml

hapat e para neuml drejtim teuml futjes seuml SIT peumlr

mbikqyrjen e hapeumlsireumls detare Neuml keumlteuml

kuadeumlr njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm ka patur krijimi

i QNOD - Qendra Ndeumlrinstitucionale

9

Operacionale Detare (VKM Nr954

dt30092009) dhe studimi i kryer prej

studios Louis Berger ldquoPreliminary

Assessment amp Feasibility Design for the

establishment of the VTMISrdquo 2011 peumlr

ngritjen e keumlsaj qeumlndre praneuml Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme Detare

Qendra Ndeumlrinstitucionale Operacionale

Detare neuml Durreumls eumlshteuml njeuml institucion

ndeumlrministror qeuml duhet teuml sigurojeuml

monitorimin e hapeumlsireumls detare shqiptare neuml

meumlnyreuml qeuml teuml realizojeuml organizimin

planifikimin koordinimin dhe drejtimin e

operacioneve neuml det neuml peumlrputhje me

legjislacionin kombeumltar e ndeumlrkombeumltar

Ajo mbulon mbikqyrjen e trafikut detar

neumlpeumlrmjet sensoreumlve teuml saj dhe tre zyrave

operacionale neuml Sheumlngjin Vloreuml dhe Sarandeuml

Zoteumlron njeuml seumlreuml pajisjesh si radareuml repetitoreuml

peumlr brigjet sisteme automatikeuml teuml

identifikimit (AIS)

Mbi bazeumln e rekomandimeve teuml KE Autoriteti

Portual i Durreumlsit ka peumlrgatitur projektin peumlr

ngritjen e njeuml Sistemi Informacioni teuml

Monitorimit teuml Trafikut teuml Anijeve VTMIS

(Vessel Traffic Monitoring Information

Systems) neuml vendin toneuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml

beumlhemi pjeseuml e keumltij sistemi neuml Adriatik

Siccedil vihet re menaxhimi i trafikut detar neuml

Shqipeumlri eumlshteuml larg modeleve europiane por

fillimi eumlshteuml serioz e neuml peumlrputhje me

legjislacionin e BE

24 SIT neuml Transportin Ajror

Neuml Aeroportin Ndeumlrkombeumltar ldquoNeumlneuml Terezardquo

eumlshteuml shoqeumlria ALBCONTROL e cila

menaxhon dhe kontrollon hapeumlsireumln ajrore

Shqiptare (FIR) neuml peumlrputhje me Standardet

Ndeumlrkombeumltare teuml Lundrimit Ajror

SIT teuml aviacionit neuml Shqipeumlri bazuar edhe neuml

eksperienceumln boteumlrore do teuml duhej teuml ishin teuml

ndara neuml dy pjeseuml teuml veccedilanta

a) Pjesa e pareuml dhe meuml e reumlndeumlsishme

janeuml sistemet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me

aspektin teknik me sigurineuml neuml

fluturim

Shqipeumlria eumlshteuml aneumltare e ICAO

(International Civil Aviation Organization) e

EASA (European Aviation Safety Agency)

dhe Eurocontrol Ajo eumlshteuml firmeumltare e teuml

gjitha konventave dhe marreumlveshjeve teuml

keumltyre organizatave peumlr kontrollin dhe

administrimin e trafikut ajror

Sistemet tradicionale CNSATM qeuml janeuml neuml

peumlrdorim sot nuk do teuml jeneuml neuml gjeumlndje teuml

ploteumlsojneuml keumlrkesat neuml rritje teuml trafikut ajror

dhe parrezikshmeumlrineuml ato do teuml duhet teuml

zeumlvendeumlsohen nga sistemet e gjeneratave teuml

reja (Sistemet Inteligjente teuml Transportit) teuml

cilat bazohen neuml rrjetin e shkeumlmbimit teuml teuml

dheumlnave qeuml merren nga sistemet satelitore

Nga ana e administrimit teknik dhe teuml siguriseuml

ajrore Shqipeumlria ploteumlson teuml gjitha kushtet e

nevojshme qeuml mundeumlsojneuml peumlrdorimin dhe

administrimin e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit Ajror

b) Ndeumlrsa peumlr pjeseumln tjeteumlr qeuml i peumlrket

administrimit sa meuml eficient teuml

transportit teuml pasagjereumlvemallrave

mund teuml themi se neuml Shqipeumlri mungon

njeuml infrastruktureuml inteligjente e

menaxhimit teuml transportit ajror

Orvajtje peumlr teuml ngritur njeuml organizim

inteligjent nuk kaneuml munguar por peumlr

areumlsye qeuml lidhen me mungeseumln e

experienceumls neuml keumlteuml drejtim ato nuk

kaneuml funksionuar dhe menaxhimi

inteligjent qeumlndron neuml fillesat e tij

Analiza e meumlsipeumlrme tregon peumlrse mendojmeuml

se krijimi i njeuml Qendre Kombeumltare teuml

Monitorimit dhe Menaxhimit teuml Trafikut

eumlshteuml tashmeuml njeuml domosdoshmeumlri Qendeumlr qeuml

eumlshteuml neuml peumlrputhje edhe me planin ambicioz

teuml shndeumlrrimit teuml Shqipeumlriseuml neuml njeuml HUB neuml

Europeumln Juglindore

10

Ajo do teuml sheumlrbejeuml peumlr koordinimin e

veprimtarive qeuml do teuml lidhen me peumlrpunimin e

njeuml pjese teuml flukseve teuml mallrave qeuml do teuml

qarkullojneuml neuml Adriatik

3 ARKITEKTURA E NDEumlRTIMIT TEuml

SIT PEumlR NJEuml MENAXHIM TEuml

TRAFIKUT NGA QKMMT

Komisioni Europian neumlpeumlrmjet Librave teuml

Bardheuml ka hedhur bazat ligjore qeuml shtetet e

Bashkimit Europian teuml harmonizojneuml

strategjiteuml e tyre kombeumltare me objektivin e

krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit europian

qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik e tregeumltar

dhe njeumlkoheumlsisht do teuml peumlrmireumlsonte sigurineuml

dhe eko-qeumlndrueshmeumlrineuml

Lidhur me keumlteuml neuml Figureumln 2 jepet njeuml skemeuml

e arkitektureumls seuml SIT peumlr transportin

multimodal qeuml do teuml ishte e peumlrshtatshme peumlr

vendin toneuml Kjo pasi siccedil kemi theksuar

Shqipeumlria ofron mundeumlsineuml e kateumlr meumlnyrave

klasike teuml transportit-Rrugor Detar

Hekurudhor dhe Ajror

Figura 2 Skema e SIT peumlr transportin

multimodal

Qeuml teuml mund teuml flasim peumlr akitektureumln e SIT

dhe peumlr mundeumlsineuml e vendosjes seuml tyre neuml

Shqipeumlri do teuml duhej teuml jepnim seuml pari disa

koncepte bazeuml

Peumlr keumlteuml duhet ti referohemi Direktiveumls

201040EU - Peumlr vendosjen e Sistemeve

Inteligjente teuml Transportit neuml fusheumln e

transportit rrugor dhe neuml lidhjet me

meumlnyrat e tjera teuml transportit Me qeumlllim teuml

zbatimit teuml keumlsaj direktive do teuml duhej teuml

peumlrdoren keumlto peumlrkufizime

1) ldquoSisteme Inteligjente teuml Transportitrdquo

ose ldquoSITrdquo

2) ldquondeumlrveprimrdquo

3) aplikimi i SIT

4) sheumlrbim i SIT

5) ofrues teuml sheumlrbimit teuml SIT

6) peumlrdorues i SIT

7) peumlrdoruesit e dobeumlt teuml rrugeumls

8) pajisje nomaderdquo

9) platformeuml

10) arkitektureuml

11) ndeumlrfaqe

12) pajtueshmeumlri

13) vazhdimeumlsia e sheumlrbimeverdquo

14) ldquoteuml dheumlna rrugorerdquo

15) teuml dheumlna mbi trafikun

16) ldquoteuml dheumlna teuml udheumltimitrdquo

17) specifikeuml

31 Standardizimi i vendosjes dhe

operimit teuml Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

Peumlrhapja e shpejteuml e aplikimit teuml SIT ka sjelleuml

nevojeumln e bashkeumlveprimit midis teuml gjitheuml

aktoreumlve Vizioni i peumlrbashkeumlt i tyre

konkretizohet neuml Organizateumln Europiane jo

fitimprureumlse ldquoERTICO ITS Europerdquo e krijuar

me inisiativeumln e Komisionit Europian peumlr

zhvillimin e SIT neuml kontinent Sot organizata

neuml teuml cileumln doemos qeuml do teuml marrin pjeseuml edhe

operatoreumlt shqiptareuml teuml sektorit numeumlron rreth

100 aneumltareuml kryesisht nga

Industria

11

Administrata Publike

Operatoreumlt e infrastruktureumls

Peumlrdoruesit (kompaniteuml e transportit

dhomat e tregeumltiseuml etj)

Teuml tjereuml (federatat e turizmit institute

keumlrkimore etj)

Duke kuptuar reumlndeumlsineuml e procesit teuml

standardizimit neuml vendosjen dhe operimin e

SIT janeuml teuml shumteuml organizmat qeuml punojneuml

peumlr realizimin e tij Ndeumlr meuml kryesoret

peumlrmendim

Komisioni Europian ka financuar

projektin ldquoeSafetyrdquo mbeumlshtetur nga

ldquoCOMeSafetyrdquo me objektivin e

harmonizimit teuml vizioneve teuml

zhvilluara nga projektet kryesore

RampD (Research and Development) teuml

KE dhe paraqitjen e tyre organizatave

teuml standardeve

Neuml Europeuml ETSI bashkeumlpunon me

mandat me CEPT (European

Conference of Postal and

Telecommunications

Administrations) dhe KE peumlr teuml

siguruar spektrin e valeumlve radio teuml

keumltyre sistemeve Qeuml nga 2008 ETSI

ka krijuar ETSI TC ITS (Technical

Committee on Intelligent Transport

Systems) me objektivin e

standardizimit neuml nivel Europian neuml

keumlteuml fusheuml

CEN ka zhvilluar standardin DSRC

(Dedicated Short Range

Communication) qeuml peumlrdoret peumlr

telepagesat autostradale dhe qeuml eumlshteuml

pranuar nga ETSI TC ITS

Neuml kuadeumlr teuml ISO punon Technical

Committee TC 204 qeuml merret me

sheumlrbimet SIT Peumlr paisjet neuml mjetet

egziston dhe njeuml TC e dedikuar

(TC22)

IEEE po zhvillon specifikeumln IEEE

80211p (qeuml meuml shumeuml njihet si

WAVE- Wireless Access in a

Vehicular Enviroment) dhe ateuml

80216 (Wi-Max)

ITU-R po peumlrgatit specifikat e

peumlrdorimit teuml ICT (Information amp

Communication Technology) neuml

fusheumln e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit

IETF eumlshteuml peumlrqeumlndruar neuml problemet

e NEMO (Network Mobility)

UNECE (United Nations Economic

Commission for Europe) po punon peumlr

harmonizimin e problemeve tek

mjetet

Neuml nivel global procesi i standardizimit eumlshteuml

fokusuar neuml zhvillimin e teknologjive teuml reja

radio posaccedileumlrisht teuml dedikuara peumlr sheumlrbimet

SIT (psh banda 59 GHz) dhe neuml

harmonizimin e peumlrdorimit teuml sistemeve

egzistuese 3G dhe 4G

Peumlrsa i peumlrket bandeumls 59 GHz (neuml teuml cileumln

sipas vendimit teuml Parlamentit BE duhen

vendosur sheumlrbimet ITS safety critical) po

punojneuml njeumlkoheumlsisht tre organizata

1 Neuml Europeuml (ETSI)-ETSI TC ITS

mbeumlshtetur nga konsorciumi C2C

harmonizon rezultatet e projekteve

kryesore neuml fusheumln e SIT CVIS

SAFESPOT GeoNet etj

2 Neuml Amerikeuml (IEEE)-IEEE 80211p +

P1609 +SAE (WAVE)

3 Neuml Boteuml (ISO)-ISO TC204 WG16

(CALM)

Nga panorama e meumlsipeumlrme kuptohet se

peumlrhapja e SIT eumlshteuml njeuml proces i shpejteuml por i

fragmentuar Pra qeuml ofron garanci teuml vogla peumlr

harmonizimin e standardeve

12

32 Sistemet Inteligjente teuml Transportit

peumlr transportin rrugor

Qeumlllimit teuml krijimit teuml njeuml sistemi teuml transportit

europian qeuml do teuml rriste zhvillimin ekonomik

do ti sheumlrbente dhe njeuml transport rrugor meuml i

qeumlndruesheumlm (dmth i sigurteuml eficcedilent i

pasteumlr dhe i rrjedhsheumlm) Kjo do teuml arrihej

para seuml gjithash duke peumlrdorur teknologjiteuml

inovative teuml informacionit dhe komunikimit

pra duke beumlreuml realitet SIT Peumlrhapja e tyre neuml

transportin rrugor europian si neuml planin

kombeumltar rajonal dhe lokal eumlshteuml e pa

harmonizuar

Ndaj objektivi i BE eumlshteuml krijimi i njeuml kuadri

teuml peumlrbashkeumlt peumlr koordinimin e peumlrhapjes

dhe peumlrdorimit teuml SIT neuml transportin rrugor

Neuml figureumln 3 jepet njeuml skemeuml e arkitektureumls

seuml SIT peumlr transportin rrugor Kjo skemeuml

peumlrdoret nga vendet e BE dhe si e tilleuml do teuml

duhej teuml implementohej edhe neuml Shqipeumlri

Figura 3 Skema e SIT peumlr transportin

rrugor

Arkitektura mundeumlson marrjen e sheumlrbimeve

nga SIT dhe peumlrbeumlhet nga peseuml elementeuml

kryesoreuml

Infrastruktura e qendrave teuml

sheumlrbimit

Infrastruktura e TIK (Teknologji e

Informacionit dhe Komunikimit) e

vendosur neuml rrugeuml (sensoreumlt portalet-

gantries njeumlsiteuml e peumlrpunimit dhe

komunikimit)

Infrastruktura e TIK e vendosur neuml

mjetet (sensoreumlt njeumlsiteuml e peumlrpunimit

dhe komunikimit)

Paisje teuml komunikimit personal

(smartfone etj qeuml gjenden neuml mjet

ose qeuml ju peumlrkasin peumlrdoruesve teuml tjereuml

teuml rrugeumls si keumlmbeumlsoreuml biccediliklisteuml

motoccediliklisteuml)

Bashkeumlsia e rrjeteve teuml komunikimit

publike dhe private (wireless radio)

qeuml mundeumlsojneuml komunikimin midis

njeumlsive teuml platformeumls

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se kjo

arkitektureuml parashikon komunikimin e

njeumlkohsheumlm teuml nyjeve qeuml e peumlrbeumljneuml si

neumlpeumlrmjet mekanizmave ad-hoc teuml njeuml

network-u dinamik ashtu edhe neumlpeumlrmjet

mekanizmave konvencionaleuml teuml hyrjes neuml

Internetin publik (fiks ose teuml leumlvizsheumlm)

Neuml kushtet e keumlrkesave dhe ndarjes

funksionale arkitektura e SIT mundeumlson

ndeumlrveprimin e ploteuml midis

Qendrave teuml Sheumlrbimit ku janeuml

instaluar pjeseumlt e back-end teuml

aplikimeve teuml SIT teuml cilat lidhen me

njeumlsiteuml e tjera me aneuml teuml internetit

Infrastruktura e vendosur neuml rrugeuml e

gjenerateumls seuml re qeuml mundeumlson lidhjen

me Qendrat e Sheumlrbimit dhe

komunikimin neuml rreze teuml mesme dhe

teuml shkurteumlr (10-500m) teuml tipit V2I

(mjet-infrastruktureuml)

Infrastruktura e vendosur neuml mjetet

neuml gjendje teuml komunikojeuml me paisjet e

mjeteve teuml tjera V2V (mjet-mjet) me

infrastruktureumln e vendosur neuml rrugeuml

V2I dhe me Qendrat e Sheumlrbimit Kjo

infrastruktureuml neuml mjet duhet teuml keteuml si

aparate radio me rreze teuml shkurteumlr

13

ashtu edhe lidhje wireless me rreze teuml

gjateuml

Paisjeve teuml komunikimit personal qeuml

peumlrdoren nga drejtuesi i mjetit

pasagjereumlt keumlmbeumlsoreumlt biccediliklisteumlt ose

motoccediliklisteumlt peumlr teuml komunikuar me

rrjetin SIT

33 Aplikime teuml Sistemeve Inteligjente

teuml Transportit

331 Projekti CVIS

CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure

Systems) eumlshteuml projekti meuml i madh Europian

(7 shtete Franca Gjermania Holanda

Belgjka Zvicra Anglia dhe Italia 60

kompani dhe 40 milion euro buxhet) qeuml ka

peumlrcaktuar dhe zhvilluar teknologjiteuml dhe

elementeumlt e arkitektureumls seuml SIT Objektivi

kryesor i projektit ishte peumlrcaktimi i njeuml

arkitekture qeuml teuml garantonte mundeumlsineuml e

komunikimit efikas dhe ndeumlrveprimin midis

mjeteve qeuml kaneuml njeumlsi komunikimi (OBU-On

Bord Unit) infrastruktureumls seuml komunikimit

dhe peumlrpunimit teuml dedikuar qeuml eumlshteuml instaluar

neuml rrugeuml (RSU-Road Side Unit) dhe

Qendrave teuml Sheumlrbimit

332 Programi CAAC

Njeuml aplikim i SIT eumlshteuml dhe programi CAAC

(Critical Area Access Control) zhvilluar nga

bashkeumlpunimi i Telekom Italia me Volvo

Renault Truck dhe Centro Ricerche Fiat

Objektivi i tij eumlshteuml rregullimi dhe menaxhimi

i autorizimit peumlr hyrjen e mjeteve neuml zonat e

konsideruara ldquokritikerdquo

Neuml modelin aplikativ teuml zhvilluar topologjiteuml

e zoneumls kritike peumlrcaktohen nga aktoreumlt

publikeuml qeuml japin edhe kushteumlzimet qeuml i

karakterizojneuml (dimensionet e lejuara teuml

mjeteve mundeumlsia e transportit teuml mallrave teuml

rrezikshme autonomia e karburantit

kufizime teuml trafikut shkalla e lejuar e

emetimit teuml gazeve etj)

332 Programi RAPISCAN

Aplikim qeuml me aneuml teuml peumlrdorimit teuml

rrezatimeve me neutron rreze gama dhe rreze

x beumln teuml mundur psh skanimin neuml njeuml koheuml

shumeuml teuml shkurteumlr (meuml pak se 10 sek) teuml njeuml

konteineri mallrash Ky sistem peumlrdoret peumlr

inspektimin e pakove dhe bagazheve

kontrollin e mjeteve dhe ngarkesave

teuml tyre

skanim teuml bagazheve te stivosura

zbulim rrezatimesh teuml deumlmshme

peumlrcaktim gjurmeumlshetj

Njeuml sistem i tilleuml zbatohet peumlr kontrollet neuml

pikat e kalimit kufitar teuml Shqipeumlriseuml

[Sipas njoftimit teuml Agjensiseuml Telegrafike

Shqiptare neuml Neumlntor 2015 neuml portin e Barit u

kap njeuml sasi e madhe leumlnde narkotike

Kamioni u zbulua nga e njeumljta paisje

RAPISCAN qeuml neuml portin e Durreumlsit nuk e

bllokoi Edhe me aneuml teuml keumltij shembulli

kuptohet sa e reumlndeumlsishme eumlshteuml qeuml sisteme teuml

veccedilanta inteligjente teuml koordinohen duke

marreuml dhe deumlrguar informacion neuml disa

drejtime Neuml rastin neuml fjaleuml kjo do teuml

shmangte subjektivizmin e njeuml kontrollori teuml

veteumlm ashtu si fqinjeumlt taneuml e kaneuml aplikuar]

4 VENDOSJA E QKMMT

Neuml peumlrfundim teuml analizave teuml meumlsipeumlrme

gjykojmeuml se edhe hapat e Shqipeumlriseuml neuml

vendosjen e SIT qeuml janeuml justifikuesheumlm meuml teuml

vegjeumll e teuml vonuar se teuml shteteve teuml BE do teuml

duhet teuml jeneuml konformeuml standardeve

Europiane Fshati Industrial i Transportit teuml

Mallrave (FITM) qeuml do teuml ndeumlrtohet neuml

rajonin Tiraneuml-Durreumls duke qeneuml neuml vetvehte

njeuml platformeuml multimodale transporti do teuml

keteuml Qendreumln e vet teuml Monitorimit dhe

14

Menaxhimit teuml Flukseve teuml Mallrave

(QMMFM) Figura 4

Ajo do teuml marreuml informacion nga Qendrat e

koordinimit dhe menaxhimit teuml SIT

peumlrkateumlsisht teuml Transportit Detar

Hekurudhor Ajror dhe Autoritetit Rrugor

Shqiptar (ARRSH)

Qendra Kombeumltare e Monitorimit dhe

Menaxhimit teuml Trafikut (QKMMT) qeuml do teuml

keteuml si pjeseuml peumlrbeumlreumlse edhe ateuml teuml FITM-seuml

do teuml mbledheuml dhe peumlrpunojeuml informacione

edhe nga teuml njeumljtat burime Prandaj

propozojmeuml qeuml neuml funksion teuml vendimmarrjes

seuml strukturave peumlrkateumlse ato mund jeneuml edhe

neuml teuml njejtin vend

Figura 4 Lidhja e Qendrave teuml

menaxhimit teuml SIT

PERFUNDIME

Bazuar neuml Planin Kombeumltar teuml

Transportit deri neuml vitin 2030 flukset e

trafikut teuml pasagjereumlve dhe teuml mallrave do

teuml dyfishohen duke arritur respektivisht

740000 pasagjereumlditeuml dhe 35 milion

Tonvit referuar vitit 2015

Vendi yneuml mund dhe duhet teuml

shndeumlrrohet neuml njeuml HUB peumlr transportin e

flukseve teuml mallrave nga dhe peumlr neuml

Europeumln Juglindore

Edhe neuml Shqipeumlri veumlrehet tendenca

pozitive qeuml operatoreuml teuml meumlnyrave teuml

ndryshme teuml transportit teuml

implementojneuml aplikime teuml SIT

Aplikimet duhet teuml jeneuml sipas

standardeve teuml BE peumlr vendosjen dhe

operimin e SIT

Operatoreumlt shqiptareuml duhet teuml

aneumltareumlsohen neuml organizmat e krijuara

nga Komisioni Europian si psh

ERTICO SIT

Peumlr koordinimin e veprimtarive teuml teuml

gjitheuml operatoreumlve lind nevoja e krijimit

teuml njeuml Qendre Kombeumltare teuml Monitorimit

dhe Menaxhimit teuml Trafikut

5 LITERATURA

1 UNECE (Komisioni Ekonomik i

Kombeve teuml Bashkuara peumlr Europeumln)

Sistemet Inteligjente teuml transportit (SIT)

peumlr mobilitetin e qeumlndrueshem

Gjeneveuml shkurt 2012

2 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Politika teuml transportit europian deri neuml

vitin 2010 koha peumlr teuml vendosur 2001

3 Komisioni Europian Libri i Bardheuml

Udheumlrreumlfyesi drejt njeuml zone teuml vetme teuml

transportit europian - Peumlr njeuml politikeuml teuml

transporteve konkuruese dhe teuml

qeumlndrueshme 2011

FITM

QMMFM

QKMMT

Transporti

Detar

Transporti

Hekurudhor Transporti

Ajror

Transporti

Rrugor

15

4 Komisioni Europian Buletinin 886 dt16

Dhjetorit 2008 ldquoPlani i Veprimit peumlr

peumlrhapjen e Sistemeve Inteligjente teuml

Transportit neuml Europeumlrdquo (ITS Action

Plan)

5 Republika e Shqipeumlriseuml Keumlshilli i

Ministrave ldquoPlani Kombeumltar i

Transportitrdquo (ANTP) Tetor 2010

6 ITS Technical Note For Developing

Countries Toshiyuki Yokota Richard J

Weiland 2004

7 Transport Planning and Traffic

Engineering C A OrsquoFlaherty Netherlands

2008

16

STUDIM MBI METODAT E TRAJTIMIT TE MBETJEVE URBANE

ADMINSTRIMI I TYRE NE KUSHTET E VENDIT TONE

MScIngEdlira Dhuka Akademik Jorgaq Kaccedilani

ProfDrYlli Shehu DrIndrit Vozga

Universiteti Politeknik i Tiraneumls Fakulteti i Inxhinieriseuml Mekanike

ABSTRACT

STUDY ON URBAN WASTE TREATMENT METHODS AND ADMINISTRATION IN OUR COUNTRY

Urban waste is a real concern for the quality of the environment Waste management has been

globally one of the permanent problems in policy development in Western developed countries

This phenomenon is present in our country as well This problematic is most developed in large

urban centers which lack urban waste treatment systems Environmental management in

Albania is a hotspot and at the same time an appeal to the actual factual situation For this

reason it is very important to recognize the current situation the current waste treatment cycle

and the technological aspect of their treatmentThis publication will be presenting a general

information on urban waste management as well as most used management methods in Albania

and worldwide Environment management in Albania will be a hot challenging point trying to

make a strong appeal on the existing situation The existing situation indicates a real need for

introducing recycling in the Albanian practice the existing situation the waste treatment cycle

technological aspects etc This publication presents on basis of real values and findings the real

possibilities and the phenomena perspective embracing the contemporaneous practices and

needs A positive output on addressing this issue in Albania would be obtained by drafting a

strategy on abandoned industrial areas waste management where environmental and health

risks should be considered too drafting a strategy on sustainable urban waste treatment where

drafting new legal framework and relevant demonstration areas should be considered too

especially those arising Public Awareness On Urban Waste Management

Key words Urban waste recycling waste management

17

QЁLLIMI

Informacion i peumlrgjithsheumlm mbi menaxhimin e mbetjeve urbane si dhe paraqitja e metodave meuml

teuml shfrytezueshme teuml menaxhimit teuml keumltyre mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe neuml boteuml do teuml prezantohen

neuml keumlteuml punim Menaxhimi i mjedisit neuml Shqipeumlri do teuml jeteuml njeuml pikeuml e nxehteuml dhe njeumlkoheumlsisht apel

ndaj gjendjes aktuale faktike Tregohet konkretisht nevoja peumlr riciklim neuml Shqipeumlri praktikat

vendase siatuata aktuale cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve aspekti teknologjik etj Mundeumlsiteuml

konkrete dhe prespektiva e keumltij fenomeni janeuml peumlrcjell mbi baza reale vlerash dhe gjendjesh duke

peumlrkrahur peumlrqasjen me praktikat dhe nevojat basheumlkohore Rezultat teuml preksheumlm peumlr Shqipeumlrineuml

mbi keumlteuml problem do teuml sjelleuml Hartimi i njeuml strategjie prespektive peumlr menaxhimin e zonave

industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vlereumlsimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet

eleminimin dhe monitorimin e ndotjes neuml zonat e kontaminuara Nevoja e programit peumlr mbylljen

e sigurt teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik peumlr sheumlndetin dhe mjedisin Hartimi i njeuml

strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit

ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml dhe mbi teuml gjitha ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me

mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane

18

HYRJE

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike

peumlr secileumln prej tipeve ekzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu

praktikat e menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera peumlrsa i peumlrket

ekonomiseuml dhe industriseuml seuml vendeve teuml tjera [7]

Riciklimi i mbeturinave urbane eumlshteuml njeuml ndeumlr metodat meuml efektive peumlr teuml mbrojtur mjedisin aq

teuml keumlrceumlnuar neuml dekadat e fundit dhe peumlr teuml kursyer energji aq teuml vlefshme neuml diteumlt e sotme

Mbetjet urbane janeuml njeuml shqeteumlsim dhe njeuml problem mjaft i veumlshtireuml peumlr trsquou zgjidhur peumlr veteuml

faktin se njereumlzit sillen neuml meumlnyreuml jo teuml drejteuml me mjedisin Prandaj eumlshteuml i reumlndeumlsisheumlm

sensibilizimi i vazhduesheumlm me teuml gjitha format e mundshme peumlr publikun e gjereuml

Teuml gjitheuml jemi ambientuar me konceptin ndotje apo mbetje teuml cileumlt krijojneuml efekte teuml

padeumlshirueshme mjedisore duke ndikuar negativisht neuml dobishmeumlrineuml e tij Administrimi i

mbetjeve boteumlrisht ka qeneuml njeuml nga problemet e peumlrhershme neuml hartmin e politikave teuml vendeve

teuml zhvilluara pereumlndimore E gjitheuml puna dhe peumlrpjekja e tyre ka qeneuml ndeumlrtimi i njeuml skemeuml teuml

qarteuml peumlr njohjen dhe mireumladministrimin e hallkave teuml krijimit teuml mbetejeve Duke besuar neuml

zvogeumllimin e resorseve dhe strategjineuml e minimizimit neuml burim peumlrpjekje kjo qeuml keumlrkonte

sensibilizim teuml vazhduesheumlm shteti dhe instancat e tij me teuml gjitha format e mundshme keumlrkon

nga publiku i gjereuml mbeumlshtetje dhe kontribut shoqeumlror si njeuml mundeumlsi e vetme peumlr teuml

konkretizuar keumlteuml strategji

Disa nga koncepetet qeuml peumlrbeumljneuml bazeumln e hierarkiseuml seuml mbetjeve janeuml

- Parandalimi ku termi ldquoparandalimi i ndotjeverdquo i referohet reduktimit neuml burim teuml keumltyre

mbetjeve [5]

- Minimizimi minimizimi neuml burim peumlrfshin peumlrpjekjet peumlr teuml reduktuar mbetjet e rrezikshme

dhe materialet e tjera duke modifikuar prodhimin industrial Metoda e reduktimit neuml burim

peumlrfshin ndryshime neuml teknologjineuml e prodhimit neuml hyrjet e leumlndeumls seuml pareuml dhe neuml formulimin

e produktit

- Ripeumlrdorimi koleksionimi i mbetjeve trajtimi i tyre dhe ripeumlrdorimi neuml teuml njeumljtin funksion

- Riciklimi teuml peumlrpunosh peumlr peumlrdorime teuml tjera njeuml material qeuml neuml rast teuml kundeumlrt do teuml

konsiderohej si mbetje

- Rikthim neuml energji trajtimi i materialeve teuml mbetura si burim shfryteumlzimi neuml vend qeuml ato teuml

hidhen Materialet mund teuml ekstraktohen dhe teuml riciklohen ose peumlrmbajtja kalorifike e

mbetjeve mund teuml konvertohet neuml elektricitet

- Hedhja praktika meuml tradicionale e sistemimit teuml mbetjeve neuml vend-groposje [5]

19

Veteuml koha peumlrdorimi dhe zhvillimi i teknologjiseuml seuml mbetjeve filloi teuml nxirrte neuml pah reumlndeumlsineuml e njeuml

koncepti neuml krahasim me teuml tjerat aspak duke zbehur reumlndeumlsineuml e tereumlsiseuml seuml tyre por duke kuptuar

ccedileleumlsin e suksesit teuml keumltij administrimi

Qeuml teuml riciklohen mbetjet duhet teuml kasfikohen dhe teuml ndahen neuml bazeuml teuml tipeve teuml materialeve dhe ky

klasifkim i mbetjeve realizohet ose nga konsumatoreumlt ose me pajisje peumlr peumlrpunimin e materialeve

Materiale teuml ndryshme mund teuml riciklohen por secili tip keumlkron njeuml teknikeuml specifike [1]

MATERIALE DHE METODA

curren Situata aktuale neuml fusheumln e mbetjeve neuml Shqipeumlri dhe administrimi i mbetjeve

Mbetjet urbane

Sipas teuml dheumlnave teuml studimeve teuml monitorimit peumlr mbetjet urbane teuml kryer nga Instituti i Sheumlndetit

Publik sasia totale e mbetjeve urbane teuml raportuara eumlshteuml rreth 520 000 ton neuml vit

Veteumlm 50 ndash 70 e mbetjeve urbane teuml gjeneruara shkon neuml vend depozitime teuml njohura pjesa tjeteumlr hidhet pa kriter duke formuar vend depozitime ilegale

Neuml krahasim me 5 vite meuml pareuml ka njeuml rritje prej 8 ndash 10 teuml mbetjeve urbane teuml prodhuara neuml sajeuml teuml fenomenit teuml migrimit teuml popullsiseuml peumlrveccedil problemeve mjedisore e sociale qeuml shkakton kjo rritje neuml parim shtohet mundeumlsia peumlr efikasitet ekonomik teuml impinateve teuml peumlrqeumlndruar teuml trajtimit teuml riciklimit teuml mbetjeve urbane

Prodhohet rreth 07 kg mbetje urbanebanor neuml diteuml[1]

Mbetjet rurale

Zonat rurale nuk mbulohen me asnjeuml lloj sheumlrbimi peumlr grumbullimin apo transportimin e mbetjeve

curren Fazat e procesit teuml administrimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Procesi i administrimit teuml mbetjeve peumlrfshin

krijimin grumbullimin

20

ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi doreumlzimin sistematik neuml kazan transportimin nga kazaneumlt peumlr neuml vend-depozitimin ndarjen riciklimin peumlrpunimin dhe asgjesimin peumlrfundimtar neuml vend-depozitim[4]

curren Cikli aktual i trajtimit teuml mbetjeve urbane neuml Shqipeumlri

Mbetjet e gjeneruara grumbullohen pa asnjeuml ndarje paraprake teuml tyre

Largimi i mbetjeve teuml gjeneruara beumlhet neumlpeumlr pikat e grumbullimit bashkiak apo komunal me hedhje teuml drejtpeumlrdrejteuml ose neumlpeumlrmjet qesesh plastike teuml posaccedilme ose jo por gjithsesi pa asnjeuml ndarje teuml mbetjeve sipas llojit apo peumlrbeumlrjes [4]

Transporti i mbetjeve neuml vendepozitimet e plehrave (fushat) nga pikat e grumbullimit teuml mbetjeve nuk ka frekuenceumln dhe cileumlsineuml e deumlshiruar peumlr pasojeuml koha e qeumlndrimit teuml mbetjeve neuml keumlto pika lejon fermentimin e tyre e peumlr rrjedhojeuml keqeumlsimin e cileumlsiseuml urbane dhe rritjen e rrezikut peumlr sheumlndetin e qytetareumlve Problemi peumlrkeqeumlsohet neuml periudheumln e vereumls [7]

Sa i takon peumlrzgjedhjes dhe caktimit zyrtar teuml vend-depozitimeve teuml mbetjeve urbane shumica e vend-depozitimeve nuk ploteumlsojneuml kriteret mjedisore qeuml synojneuml drejt kufizimit maksimal teuml mundsheumlm teuml shpeumlrhapjes seuml ndotjes dhe shkalleumls minimale teuml ekspozimit teuml popullateumls ndaj keumlsaj ndotjeje

Vend-depozitimi i Sharreumls neuml Tiraneuml peumlr shkak teuml ndotjes qeuml krijon eumlshteuml klasifikuar si njeuml prej zonave teuml nxehta mjedisore ku praktikisht shkojneuml teuml gjitha llojet e mbetjeve teuml ngurta teuml qytetit industriseuml sheumlrbimit sheumlndeteumlsor etj[1]

curren Klasifikimi i mbetjeve

Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri kaneuml rezultuar teuml jeneuml leumlnda organike

materialet inerte dhe mbetjet plastike

21

Grafiku 1 Peumlrbeumlreumlsit meuml teuml reumlndeumlsisheumlm teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri[4]

curren Administrimi i mbetjeve

Manaxhimi i mbetjeve peumlrfshin neuml problematikeumln e tij metoda teuml ndryshme dhe fusha specifike peumlr

secileumln prej tipeve egzistuese teuml materialeve teuml ngurta teuml leumlngta dhe teuml gazta Gjithashtu praktikat e

menaxhimit dallohen ndeumlrmjet tyre dhe nga destinacione teuml tjera

- peumlr vende teuml zhvilluara

- peumlr ato qeuml po zhvillohen

- peumlr rajonin e qytetit

- peumlr fshatin

- peumlr banoreumlt

- peumlr industrineuml

- peumlr prodhuesit komercial [7]

E reumlndeumlsishme neuml dekadat e fundit ka qeneuml

- reduktimi i efekteve teuml materialeve teuml mbetura mbi boteumln dhe ambientin si edhe

- peumlrfitimi i burimeve prej tyre [9]

22

Figura 1 Skema e Administrimit teuml mbetjeve

curren Konceptet e administrimit teuml mbetjeve

Qeumlllimi i hierarkiseuml seuml mbetjeve eumlshteuml teuml nxjerreuml maksimumin e dobive teuml peumlrdorshme nga produktet

dhe teuml prodhojeuml minimumin e sasiseuml seuml mbetjeve [5]

Figura 2 Hierarkia e mbetjeve[5]

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve neuml vendin toneuml

KOLEKSIONIM TRANSPORTI RICIKLIMI TRAJTIMI

ADMINISTRIMI I MBETJEVE

23

- Teknika me vend-groposje - Teknika me djegie - Teknika e kompostimit - Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

bull Teknika me vend-groposje bull Teknika me djegie

Figura 3 Pamje nga njeuml vendgroposje Fig 4 Impiantit qeuml punon me energjineuml e

peumlrfituar nga mbetjet [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Figura 5 Grumbull aktiv i mbetjeve qeuml

kompostohen

Figura 6 Impiant klasifikues i mbetjeve mekaniko-

biologjike

24

curren Riciklimi mekanizmi i riciklimit

Riciklimi ka teuml beumljeuml me procedureumln e shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml prodhim teuml ri

(material i ricikluar) ose filtrin e energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave (energji nga riciklimi)

Riciklimi eumlshteuml ccedileleumlsi i konceptit teuml menaxhimit modern teuml mbetjeve dhe eumlshteuml komponenti i treteuml i

hierarkiseuml seuml mbetjeve

REZULTATE DHE DISKUTIME

Neuml vijim janeuml paraqitur avantazhet dhe disavantazhet e secileumls prej teknikave teuml administrimit teuml

mbejetjeve dhe metodeumls seuml riciklimit

curren Teknikat e administrimit teuml mbetjeve

RIPEumlRDORIMI = Mbasi

mbeturinat grumbullohen teuml

veccediluara disa prej tyre mund teuml

peumlrdoren seumlrish

RICIKLIMI ka teuml beumljeuml me procedureumln e

shndeumlrrimit teuml materialeve teuml vjetra neuml njeuml

prodhim teuml ri (material i ricikluar) ose filtrin e

energjiseuml neumlpeumlrmjet djegies seuml mbeturinave

(energji nga riciklimi)

PEumlRDORIMI = Aty ku njerezit

jetojneuml dhe punojneuml gjithmoneuml

tepron diccedilka

MBETURINAT = Ato janeuml materiale

teuml cilat neuml dukje

nuk nevojiten meuml

PEumlRPUNIMI = natyra nuk njeh

asnjeuml mbeturineuml ccedildo gjeuml mund

teuml peumlrpunohet

bull Teknika me vendgroposje bull Teknika me djegie

AVANTAZHE

- peumlrftohet energji nga mbetjet

- praktike neuml sitemimin e mbetjeve teuml

rrezikshme

- nuk keumlrkon sipeumlrfaqe teuml madhe toke

AVANTAZHE

- minimizon problemet ambientale

- eumlshteuml higjenike

- relativisht jo e kushtueshme

Figura 7 Mekanizmi i riciklimit

25

curren Riciklimi

Avantazhet

- Reduktimi i leumlndeumlve teuml para qeuml nevojiten peumlr prodhimin e njeuml produkti teuml ri

- Ripeumlrdorimi i njeuml materiali peumlr teuml njeumljteumln qeumlllim

- Lehteumlsimi i vend-grumbullimeve teuml mbeturinave neumlpeumlrmjet pakeumlsimit teuml mbeturinave

- Peumlrdorimi i njeuml energjie teuml pakeumlt peumlr prodhimin e produkteve teuml ricikluara minimizon koston e industriseuml peumlrpunuese dhe konsumin e energjiseuml

- Mbrojtja e mjedisit neumlpeumlrmjet njeuml ndotje sa meuml teuml vogeumll teuml ajrit dhe ujit gjateuml prodhimit teuml produkteve teuml ricikluara [1]

Disavantazhet

- Egzistojneuml disa materiale teuml cilat nuk mund teuml riciklohen disa hereuml (pshproduktet e letreumls)

- Koleksionimi paraprak i mbetejeve peumlr riciklim eumlshteuml njeuml proces i ndeumlrlikuar peumlr

komunitetin

DISAVANTAZHE

- sipeumlrfaqet e meumldha teuml tokeumls

- ere teuml keqe nga mbetjet

- teumlrheqje teuml paraziteumlve

- ndotje rrjedhje neuml ujeumlrat neumlntokeumlsoreuml

- clirimi i gazrave neuml atmosfereuml[8]

DISAVANTAZHE

- peumlrfitohet sasi e vogeumll energjie nga vlera

kalorifike e leumlndeumlve djegeumlse

- prodhon sasi dometheumlneumlse teuml dioksineumls neuml atmosfereuml

- Krijon sasi teuml meumldha hiri [3]

bull Teknika e kompostimit bull Teknika e trajtmit mekaniko-biologjik

Kompostimi njeuml sistem tretjeje ku

kontrollohet procesi biologjik i dekompozimit

teuml materialeve organike dhe zhdukja e

patogjeneve Materiali perfundimtar organik

i stabilizuar riciklohet si pleh ose peumlrzierje peumlr

agrikultureumln[2]

Teknologji e karakterizuar nga kombinimi i

peumlrzgjedhjes mekanike e trajtimi biologjik i

mbetjeve organike urbane Largon elementeumlt e

ricikluesheumlm nga rrjedha e mbetjeve teuml

miksuara (si metalet etj)Proceson mbetjet peumlr

prodhimin e leumlndeumlve djegeumlse me fuqi kalorifike

teuml larteuml[8]

26

- Procesi i para pregatitjes seuml metaleve peumlr riciklim shoqeumlron keumlteuml proces me disavantazhe

teuml ambjentit ndotjeve ccedillirimin e toksinave etj

curren Krahasimi ndeumlrmjet riciklimit dhe prodhimit normal teuml materialeve

RICIKLIMI

PRODHIMI NORMAL

Alumini

Riciklimi njeuml kg alumini kursen 8 kg

baoksite

4 kg produkte kimike dhe 14 kworeuml

elektricitet

Nevojiten 20 hereuml meuml shumeuml energji peumlr teuml

marreuml aluminin nga baoksitet se sa prodhimi

i

aluminit te ricikluesheumlm

Qelqi

20 reduktim teuml emetimit nga furrat e

qelqit

dhe mbi 32 reduktim teuml perdorimit te

energjiseuml

Peumlr ccedildo ton qelq teuml ricikluar kursejmeuml rreth

315 kg dioksid karboni dhe 12 ton leumlndeuml teuml

pareuml

Leteumlr

Njeuml ton leteumlr e rickluar kursen rreth

7000 gallon ujeuml 17-31 pemeuml dhe 4000

kworeuml elektrictet

Bluarja e letreumls nga letra e ricikluar peumlrdor

20 meuml pak energji sesa peumlrdoret peumlr teuml

prodhuar letreumln nga drureumlt e freskeumlt teuml

letreumls

curren Procesi i administrimit teuml mbetjeve neuml Shqipeumlri synon qeuml

Teuml rezultojneuml sa meuml pak mbetje nga veprimtariteuml prodhuese Neuml mbetjet e krijuara ta zeumlneuml vendin kryesor mbeturinat e degradueshme teuml riciklueshme

e teuml peumlrpunueshme

Teuml peumlrdoren veteumlm teknikat dhe metodat meuml teuml mira teuml mundshme teuml bazuara neuml kritere mjedisore peumlr ndarjengrumbullimin transportimin ruajtjen peumlrpunimin dhe asgjeumlsimin e

mbetjeve

Teuml realizohet njeuml cikeumll sa meuml i shkurteumlr peumlr administrimin e mbetjeve me qeumlllim qeuml teuml zvogeumllohet koha e ekspozimit teuml tyre neuml mjedis

Mbetjet trsquoi neumlnshtrohen sa meuml shumeuml riciklimit dhe peumlrpunimit Teuml grumbullohen dhe teuml trajtohen teuml ndara mbetjet neuml teuml gjitha fazat e administrimit teuml tyre

Tabela 1 Krahasimi i avantazheve teuml procesit teuml riciklimit dhe prodhimit normal teuml

materialeve [2]

27

dhe teuml mos perzihen me mbetjet e rrezikshme

Teuml mos pengohet peumlrdorimi i metejsheumlm i mbetjeve nga trajtimi i tyre neuml njeuml fazeuml teuml meumlparshme

Teuml pakeumlsohet sa meuml shumeuml leumlvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjesimi i tyre teuml kryhet neuml impiantin meuml teuml afeumlrt

Teuml parandalohet ndotja nga mbetjet dhe trsquoi kufizohet ndikimi kur ajo ndodh [5] Teuml ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve Teuml deumlmshpeumlrblehet dhe teuml rehabilitohet nga personat fizikeuml dhe juridikeuml ndotja dhe

deumlmtimi qeuml shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve

Teuml kryhet groposje e sigurteuml peumlr hedhurinat qeuml rezultojneuml pas peumlrpunimit teuml mbetjeve Teuml meumlnjanohet ccedildo deumlm a rrezik peumlr sheumlndetin mireumlqenien dhe sigurineuml e jeteumls seuml personit Teuml garantohen keumlrkesat higjeniko-sheumlndeteumlsore dhe teuml meumlnjanohet ccedildo rrezik peumlr ndotjen

e mjediseve urbane

Teuml ruhet fauna dhe flora mjedisi e peizazhi nga degradimi Teuml gjitha llojet e mbetjeve sipas peumlrcaktimit teuml beumlreuml neuml keumlteuml rregullore pas doreumlzimit teuml

tyre nga krijuesit janeuml proneuml shteteumlrore[9]

PЁRFUNDIME

curren Neuml fusheumln e administrimit teuml mbetjeve eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml realizohen keumlto objektiva

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e zonave industriale teuml braktisura ku teuml peumlrfshihet edhe vleresimi i riskut neuml mjedis dhe neuml sheumlndet identifikimi i masave dhe prioriteteve peumlr

rehabilitimin e qeumlndruesheumlm teuml tyre dhe hartimi i njeuml plani peumlr kontrollin eleminimin dhe monitorimin

e ndotjes neuml zonat e kontaminuara

Hartimi i njeuml programi peumlr mbylljen e sigurteuml teuml dampave ekzistuese qeuml paraqesin rrezik per sheumlndetin dhe mjedisin [6]

Hartimi i njeuml strategjie peumlr menaxhimin e qeumlndruesheumlm teuml mbetjeve urbane ku peumlrfshihet ploteumlsimi i kuadrit ligjor dhe projekte demonstrimi neuml keumlteuml fusheuml [3]

Stabilizimi i administrimit urban qeuml do teuml peumlrfshijeuml gjithashtu edhe menaxhimin e mbetjeve urbane

Ndeumlrgjegjeumlsimi i publikut lidhur me mireumlmenaxhimin e mbetjeve urbane [9]

28

Jeteuml pa mbeturina nuk ka

LITERATURA

[1] ITAP - Instituti i Trajnimit teuml Administrateumls Publike ldquoMenaxhimi i Mjedisitrdquo 2004

[2] Ministria e Mjedisit Drejtoria e PNM ldquoLigji peumlr administrimin mjedisor teuml mbetjeve teuml ngurta

2002

[3] Ministria e Mjedisit ldquoLigji peumlr mbrojtjen e mjedisitrdquo (1993) dhe meuml pas Ligji i ri peumlr mbrojtjen e

mjedisitrdquo (Shtator 2002)

[4] Ministria e Mjedisit - Bashkia e Tiraneumls ldquoPlani Kombeumltar i Veprimit neuml Mjedis dhe Plani

Kombeumltar i Menaxhimit teuml Mbetjeverdquo (teuml aprovuar meuml 1998 dhe perfunduar Qershor 2006)

[5]Ligji nr 8934 dateuml 5092002 ldquoPeumlr Mbrojtjen e Mjedisitrdquo

[6]Ligji nr 8990 dateuml 23012003 ldquoPeumlr vlereumlsimin e ndikimit neuml mjedisrdquo peumlrafruar pjeseumlrisht me

Direktiveumln 85337EEC dhe me Direktiveumln 7911EEC

[7]VKM nr 103 ldquoPeumlr monotorimin e Mjedisit neuml Republikeumln e Shqipeumlriseumlrdquo dateuml 31032002

[8] Intermediate Technology Development Group ldquoRecycling of Organic Wasterdquo (2000 ndash 2006)

[9] Programi i Qeverisjes Vendore PNUD Tiraneuml ldquoStrategjia Lokale e Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm peumlr

Bashkineuml e Tiraneumls Gjirokastreumls Lushnjeumlsrdquo 2004

Adresa Interneti

[1] httpwwwacrbedefaulthtm Association of Cities for Recycling (ACR) The aim of ACR (an

international non-profit organisation based in Brussels) is to exchange technical and educational

information on the subject of waste management

[2] httpwwwchiron-sdemoncoukccn Home page of the Community Composting Network

[3]httpgategtzdebiogasAT_biogashtmlGTZ Information and Advisory Service on Appropriate

Technology ndash Biogas Page

[4] httpwwwbiogasch web Site for the Swiss Biogas Forum Wacky waste facts

[5] httpenwikipediaorg Main article History of waste management Waste hierarchy

Riciklimi i dy shisheve

kursen energji teuml

mjaftueshme peumlr teuml zier

ujin peumlr peseuml filxhana caj