ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK – MİMARLIK FAKÜLTESİ

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

TKS 327 TEKSTİL LABORATUARI I

DOKUNMUŞ KUMAŞLARDA BURUŞMAZLIK DERECESİNİN TAYİNİ

DENEY FÖYÜ

Deney Sorumlusu:

Arş. Gör. Oğuz DEMİRYÜREK

ADANA, 2005

1. AMAÇ

Her cins dokunmuş kumaşın katlanma yoluyla buruşmazlık derecesinin belirlenmesidir.

2. GENEL BİLGİLER

TS 390 "Dokunmuş Kumaşlarda Katlanma Açısının Ölçülmesi Yoluyla Buruşmazlık

Derecesinin Tayini" adlı standart esas alınmıştır. Buruşmazlık derecesinin ölçülmesinde

yapılan işlem, kumaşın belirli bir süre 180o katlanıp sonra açılarak açının ölçülmesidir.

Katlanma Açısı

Katlanma Açısı, çözgü ve atkı doğrultusunda düzgün olarak kesilmiş bir kumaş

parçasının 180o'lik bir kıvırma ile katlanıp, bir süre basınç altında tutulması ve basıncın

kaldırılması sonucunda kumaş uçlarının açılarak düzelerek oluşturduğu açıya denir.

Fırlama Açısı

Basıncın kalktığı andaki (0.01 dakika sonra) katlanma açısıdır. Bu açı, kumaşın

yaylanmasını (buruşuğun düzelmesini) gösterir. Ölçülemez.

Bezin Buruşmazlık Derecesi (K)

Bezin, % 100 (ideal) buruşmazlığa ne derece yaklaştığını gösteren ve 0 ile 100 arası

değişen bir katsayıdır.

Örgü raporu büyük olan kumaşlarda doğru sonuç alınamadığı için bu yöntem

uygulanamaz (Örneğin geniş desenli jakarlı kumaşlarda).

Buruşmazlık Derecesi, atkı ve çözgü yönlerinde ve kumaşın hem yüzünde hem de

tersinde tayin edilir.

α5 Açısı

Basınç kalktıktan beş dakika sonra ölçülebilen katlanma açısıdır.

α60 Açısı

Basınç kalktıktan altmış dakika sonra ölçülen katlanma açısıdır.

3. DENEYDE KULLANILAN CİHAZ, ARAÇ VE GEREÇLER

3.1. Özel Ölçme Düzeneği Kullanılmadan Yapılan Deney İçin

− Lam

− 500 gram gelen ağırlıklar

− İletki (Açı ölçer)

− Kronometre

1

3.2. Özel Ölçme Düzeneği Kullanılarak Yapılan Deney İçin

Madde 3.1. deki araçlardan başka katlanma açısının her iki taraftan da okunmasını

sağlayacak ayrı bir cihaz gereklidir. 1000 - 2000 mm boyunda ve yaklaşık 30 mm eninde bir

ölçme masası üzerine ileri-geri hareket edebilen ve iki tarafında da birer gösterge bulunan iki

iletki oturtulmuştur. Seri halinde ölçmeler bu cihaz aracılığı ile kolaylıkla yapılabilir.

Numuneler ölçme masası üzerinde ağırlıklar ile bastırıldığından yerleri değişmez.

4. NUMUNE ALMA VE HAZIRLAMA

Kumaşın kenarlarından 100 mm içerde olmak şartıyla, olabildiği kadar farklı atkı ve

çözgü iplikleri bulunan yerlerinden, atkı ve çözgü yönünde ayrı ayrı olmak üzere 50 mm x

100 mm veya 4 cm x 1.5 cm boyutlarında 5'er adet (veya en az 3'er adet)dikdörtgen şeklinde

deney numunesi kesilir (Şekil 1).

Deneyler standart atmosfer koşullarında (20 oC ± 2 oC sıcaklık ve % 65 ± % 2 Nispi

Rutubet) yapılır. Deney sırasında ortamda hava akımı (rüzgar) olmamalıdır. Deney

numuneleri el ile değil pens ile tutulur.

5. DENEYİN YAPILIŞI

5.1. Özel Ölçme Düzeneği Kullanılarak Yapılan Deney İçin

Her numunenin uzun kısmının ucu 180 oC katlanır, üzerine bir lam konulur ve 1 kg'lık

ağırlıkla bastırılır. Ancak ağırlık, numunenin katlanmış kısmına konulmamalıdır. Kumaştaki

liflerin birbirine yapışarak katlanma açısını etkilememesi için, katlanmış kısmın altına ince bir

ipek kağıt veya metal bir levha konulması gereklidir. Ölçme masası üzerindeki numunenin

uzun kenarları kıvrılırsa, kıvrılan bu kısmın üzerine katlanmış uç ile üzerindeki lama

değmemek şartıyla bir cam levhacık konulup düzleştirilir. Katlanacak kenarın boyu, kumaşın

metrekare ağırlığına göre değişir (tolerans ± % 5).

Kumaş Gramajı Katlanacak Kenarın Boyu

(g/m2) (mm)

100'e kadar 5

100-500 10

500'den çok 15

2

Numuneler katlanırken, 5 numunede kumaşın yüzü diğer 5 numunede de kumaşın tersi

açının iç kısmına gelecek şekilde katlanmalıdır (Şekil 2). Numunelerin katlanmış kenarları

aşağıda açıklanan şekilde 1 saat süre ile ağırlıklarla bastırılır. Yükün tamamını kıvrılmış

kenarın üstüne getirecek şekilde yapılmış, her biri 500 gram ağırlığında 2 ağırlık, bastırma işi

için kullanılır. Numune kenarının düzgün olarak kıvrılması için, numunenin her iki uzun

kenar boyunca kıvrılacak kısmına bir cetvel konulur. Bir çakı ucu veya benzeri yassı bir cisim

aracılığıyla, numune kumaşın ucu cetvel üzerine doğru katlanır. Sonra cetvel dikkatle

çekilerek üzerine lam konulur ve 1 kg'lık ağırlık ile bastırılır. Serbest kenar ile lam arasına

ince bir metal veya ince ve düzgün bir kağıt konularak, kıvrılmış kenarın bastırılıp

bastırılmadığı kontrol edilir.

5.1.1. Açının Ölçülmesi

Ağırlık ve lamın kaldırılmasından sonra, gittikçe büyüyen katlama açısının 5. ve 60.

dakikada değerleri okunur (Şekil 3). Düzgün kıvrılmış kenarlarda açının uç noktası ile kıvrıntı

noktası arasındaki doğrultu, açı ölçümü için esas alınır. Her iki kenarın oluşturduğu açı

birbirine eşit değilse, katlanma açısı olarak ortalama açı alınır (Şekil-4).

α1 + α2

2

Düzgün olmayan kenarlarda açı ölçümü için bir ana yön tayini gereklidir. Açıyı

oluşturan kenar ucunu bağlayan doğru, ana yön olarak kabul edilebilir. Ancak sonradan

uçlarda oluşan kıvrılmalar göz önüne alınmaz.

5.2. Özel Ölçme Düzeneği Kullanılmadan Yapılan Deney İçin

− Hazırlanan deney numunelerinin herbirinin uzun kenarının ucundan 1'er cm

bükülerek 180o katlanır (Şekil-2). Numuneler katlanırken, örneğin; bir ana

numuneden 8 adet numune hazırlandı ise, 4 adedi atkı yönünde ve 4 adedi çözgü

yönünde olmak üzere, 4 numunede kumaşın yüzü, diğer 4 numunede ise kumaşın

tersi açının iç kısmına gelecek şekilde katlanmalıdır.

− Kumaştaki liflerin birbirine yapışarak katlanma açısını etkilememesi için katlanmış

kısım ile kumaş arasına ince (pelur) bir kağıt konulur.

− Katlanmış ve arasına kağıt konulmuş deney numuneleri iki cam lam arasına konur.

− Arasına deney numunesi konulmuş cam lam üzerine 1 kg'lık ağırlık konur.

− 60 dakika bekletilir.

3

− Ağırlık ve cam lam kaldırılır ve 60 dakika serbest bekletilir.

5.3. Ortalama Açıların Hesabı

5'er numune üzerinden alınan ölçü sonuçlarına göre, 5 dakikalık (α5) ve 60 dakikalık

(α60) açılma zamanlarına ait açıların ortalamaları :

− Kumaşın yüzünde;

Çözgü yönünde

Atkı yönünde

− Kumaşın tersinde;

Çözgü yönünde

Atkı yönünde

hesaplanır. Katlanma açısının büyük olması buruşma eğiliminin az olduğunu, küçük olması

da çok olduğunu gösterir. α5 ve α60 için elde edilmiş olan değerler buruşmazlığın iplik yönü

ve kumaşın tersi ve yüzü ile olan ilgisini gösterir.

5.4. Fırlama Açısının Hesabı

Bir kumaşın buruşmazlık yeteneği kumaşın ters ve yüz taraflarının atkı ve çözgü

yönlerindeki değerlerden oluşan fırlama açısına (α0) göre hesaplanır. Kumaşın fırlama açısı

(α0) aşağıdaki formülle bulunur.

α60

logα0 = logα60 - 3.5 log (1)

α5

5.5. Kumaşın Buruşmazlık Derecesinin Hesabı

Kumaşın buruşmazlık derecesi (K), ters ve yüz tarafların atkı ve çözgü yönlerinde elde

edilen değerlerin ideal durum olan % 100 buruşmazlığa oranı ile hesaplanır.

α0 . α60 α0 . α60

% K = 100 = (2)

1802 324

4

Örnek : Bulunan değerler α5 = 91o, α60

= 120o ise;

Formül (1) ile,

120 logα0 = log120 - 3.5 log

91 = 2.0792 - 3.5 (2.0792 - 1.9590)

= 1.6585

α0 = 46o

Formül (2) ile,

46 . 120

K = = % 17

32400

bulunur. Atkı ve çözgü yönünde kumaşın ters ve yüzünde elde edilen α5 ve α60 arasında

büyük farklar bulunmadığı takdirde bu değerlerin ortalaması alınıp α0 değeri bulunur ve K

değerleri ortalama olarak da hesap edilebilir.

6. DENEY RAPORU

Deney yapıldıktan sonra "Tekstil Mühendisliği Bölümü Laboratuvar Yaptırma ve

Değerlendirme İlkeleri"'ne uygun bir rapor hazırlanır. Raporun hazırlanmasında dikkat

edilecek hususlar ve takip edilecek sıra aşağıda verilmiştir.

1. Deney raporu metni ve tabloları beyaz A4 kağıdına bilgisayarla yazılmalıdır. Karakter

büyüklüğü 12pt, Times New Roman veya Arial tiplerinde ve 1,5 satır aralığıyla yazılmalı,

sayfalar numaralandırılmalıdır.

2. Deney raporu, kapak devamında sırasıyla ve numaralandırılmış olarak “İçindekiler, Giriş,

Deneyin Amacı, Deney Düzeneği, Deney Numunesinin Hazırlanışı, Deneyin Yapılışı,

Sonuçlar ve Değerlendirme” bölümlerinden oluşmalıdır.

3. Yapılan deneyin varsa ekleri raporun son kısmına konulmalıdır. Deney raporu

bölümlerine ait kısaca açıklama ve örnekler aşağıda verilmiştir.

Deney Rapor Kapağı: Kapakta deney adı, deneyi yaptıran öğretim elemanının adı,

öğrenci adı, numarası, grubu, bölümü, deneyin yapılış tarihi, raporun teslim tarihi gibi

bilgiler yer alacaktır.

5

İçindekiler Bölümü: Rapor içindeki bölüm başlıkları sayfa numaraları ile beraber

gösterilmelidir. Aşağıda bir örnek yer almaktadır.

İÇİNDEKİLER Sayfa No

1.GİRİŞ………………………………………………………………………. 1 2. DENEYİN AMACI……………………………………………………….. 3 3. DENEY DÜZENEĞİ……………………………………………………… 4 4. DENEY NUMUNESİNİN HAZIRLANIŞI………………………………. 7 5. DENEYİN YAPILIŞI……………………………………………………... 9 6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME…………………………………... 12

Giriş Bölümü: Deney ile ilgili temel kavramlar, tanımlar ve teoriler anlatılmalıdır.

Tekstilde buruşmazlık ile ilgili genel bilgiler verilmeli; lif, iplik ve kumaş formundaki

tekstil materyallerinin buruşmazlık ile ilişkisinin nasıl olabileceği hakkında ön düşünceler

açıklanmalıdır.

Deneyin Amacı: Deneyin yapılış amacı, gereği/önemi ve bu deneyden elde edilen

bilgilerin hangi durumlarda kullanılabileceği anlatılmalıdır.

Deney Düzeneği: Deneyde kullanılan deney düzeneği (cihaz, araç gereç, yardımcı

madde vb.) tanıtılmalı, özellikleri ve cihazların çalıştırılmasından bahsedilmelidir.

Deney Numunelerinin Hazırlanışı: Deneyde analiz edilecek numunelerin hazırlanışı

açıklanmalı ve varsa numune hazırlanışında kullanılan başka metotlar teorisiyle birlikte

anlatılmalıdır.

Deneyin Yapılışı: Deneyin yapılışı, deneyde uygulandığı şekliyle ancak gerekli

açıklamalarla birlikte ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Bu anlatımda dikkat edilmesi gereken

noktalara da yer verilmelidir.

Sonuçlar ve Değerlendirme: : Deney sonucunda, her bir örnek kumaş için elde edilen

sonuçlar bir tablo halinde belirtilmelidir. Bu tabloda numunelerin buruşmazlık dereceleri

hesap edilerek 3 ayrı numuneden elde edilen sonuçlar lif cinsi, iplik yapısı ve kumaş

konstrüksiyonuna göre yorumlanmalı, hangi tekstil materyalinin buruşmazlığının daha iyi

olduğu deneyde kullanılmayan diğer tekstil materyalleri de göz önüne alınarak

açıklanmalıdır.

6

Deney Rapor Çizelgesi

Ana

Num.

İplik

Yönü

Kumaş

Yüzü

Deney

Sayısı

Buruşmazlık

Açısı

(α5)

Buruşmazlık

Açısı

(α60)

Fırlama

Açısı

(α0)

Buruşmazlık

Derecesi K

(%)

Düz 1 2

Atkı Ters 1 2

Düz 1 2

1

Çözgü Ters 1

2

Düz 1 2

Atkı Ters 1 2

Düz 1 2

2

Çözgü Ters 1

2

Düz 1 2

Atkı Ters 1 2

Düz 1 2

3

Çözgü Ters 1

2

Ortalama Buruşmazlık Derecesi K (%)

İplik Yönü Atkı Çözgü

Bez (Kumaş) Yüzü Düz Ters Düz Ters

Ort. Buruşmazlık Derecesi K (%)

Standart Sapma

7

8 8