cedaw nedir? birleşmiş milletler (bm) kadınlara karşı her ... · ayrımcılığın Önlenmesi...

c dWCEDAW nedir?Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara KarşıHer Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi SözleşmesiKadınların İnsan Hakları ve Önemi

c dWCEDAW nedir?Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara KarşıHer Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi SözleşmesiKadınların İnsan Hakları ve Önemi

CEDAW_Info_tuerk:CEDAW_Info 04.03.2008 10:36 Uhr Seite 1

Impressum

Malik, yayımcı, imtiyaz sahibiFederal Başbakanlık – Federal Kadın, Medya ve KamuHizmeti Bakanlığı

Redaksiyon, içerikten sorumluSylvia Kölbl

Grafik Düzenlemeneuwirth+steinborn, www.nest.at

BaskıDruckerei Friedrich VDV

Viyana 2007

Impressum

Eigentümerin, Verlegerin, HerausgeberinBundeskanzleramt – Bundesministerin für Frauen,Medien und öffentlichen Dienst

Redaktion, für den Inhalt verantwortlichSylvia Kölbl

Grafische Gestaltungneuwirth+steinborn, www.nest.at

DruckDruckerei Friedrich VDV

Wien 2007 c d


Önsöz 5

CEDAW nedir? 7

CEDAW nasıl ortaya çıkmıştır? 13

CEDAW’ın önemi nedir? 18

Kadınlar CEDAW’dan nasıl yararlanabilirler? 24

Linkler ve Literatür 29

Kısaltmalar ve Sözlük 30

Yazarlar 31

içerik

dW


25 yıl önce Avusturya dünyanın ilkülkelerinden biri olarak BirleşmişMilletler (BM) Kadınlara Karşı Her TürlüAyrımcılığın Önlenmesi Sözleş mesi’ni(Convention on the Elimi nation of AllForms of Discrimi nation against Women,CEDAW) onayladı. Taraf devletler busözleş meyi uygulamakla mükellefolduklarından bu sözleşme kadınhaklarının eyleme geçiril mesinde halenbağlayıcı en önemli uluslararasıhukuksal dayanaktır. Avusturya 1982yılında bu sözleşmeyi onayladıktansonra üzerine düşen yükümlülüğü yerinegetirmek için kadınların eşitliğinidesteklemek ve kadınların mağduriyet -lerini azaltmak amacıyla bir dizi yeniyasa çıkarmış ve önlemler almıştır.

Kadın Bakanı olarak bu sözleşmebenim için kadınlar ve erkekler arasındadaha henüz işlenmemiş alanları veyayeni oluşan problemli durumları ve

sosyal eşitsizlikleri göstermek vehükümet sorumluları ile birlikte bunlarıdüzeltmek ve çözümler bulmak için iticibir kuvvet oluştur maktadır.

CEDAW’ın onaylanmasının 25. yıldö -nü münü fırsat bilip, Avustur yalılara buönemli hukuk aracını yeniden sunmakistiyorum: Tarihsel geçmişini, sözleş -menin amaçlarını ve Avustur ya’daki herkadın için kişisel anlamını. Böylecesadece kadınların haklarının güçlenmesideğil, aynı zamanda bunları elde etmekiçin siyasal önlemlerin alınması dasağlanmalıdır.

Demokrasi herkes için eşit haklarınve fırsat eşitliğinin sağlanması demektir.Kadınlara Karşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleş mesi’nin uygulan -masının Avusturya’da eşitliğin hukukenve fiilen sağlan masında ve elde edil -mesinde katkısı büyük olacaktır.

5 Önsöz

Sevgili Okurlar,

Doris BuresFederal Kadın, Medya ve Kamu Hizmetleri Bakanı


Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın ÖnlenmesiSözleşmesi’nin (Convention on the Elimination of All Forms of Discriminitaionagainst Women - CEDAW) Avusturya’da onaylanmasının 25. yıldönümü nedeni ilebu broşürün amacı CEDAW’ı daha geniş bir kitleye tanıtmaktır. Broşür Avusturyalıve uluslararası uzmanların kaleme aldığı dört bölümden oluşmaktadır.

“CEDAW nedir” bölümünde Hanna Beate Schöpp-Schilling CEDAW’ın ne olduğunuve CEDAW-Komitesinin nasıl çalıştığını anlatmaktadır. “CEDAW nasıl ortayaçıkmıştır” bölümünde Dorothea Gaudart CEDAW’ın oluşum hikayesini açıklamaktave bunu Birleşmiş Milletlerin insan hakları ile ilgili süreçlerinin içine almaktadır.“CEDAW’ın önemi nedir?” bölümünde Karin Tertinegg CEDAW’ın içerdiği kadınlarınsomut haklarını daha ayrıntılı incelemekte ve Avusturya için buradan hangiyükümlülüklerin doğduğunu ve bunun Avusturya’daki kadınlar ve sivil toplumörgütleri için hangi önemi taşıdığını göstermektedir. Karin Tertinegg “KadınlarCEDAW’dan nasıl yararlanabilirler” bölümünde İhtiyari Protokol’ün ne olduğunu ve kadınların CEDAW aracılığı ile güvence altına alınmış haklarını elde etmek içinkişisel başvuru hakkını nasıl kullanacaklarını açıklamaktadır. “Linkler ve Literatür”bölümü diğer başka bilgilere ulaşmayı sağlamaktadır. “Kısaltmalar ve Sözlük”ve de “Yazarlar” bu broşürü tamamlamaktadır.

6


İnsan Hakları dokunulmaz ve devredil -mez. Bu haklar her insanın onurundankaynaklanır. Uluslararası güvenliğin vebarışın sağlanması ve de üye devletlerinekonomik ve sosyal kalkınmasını des -tek le menin yanında İnsan Hakları’nınkorunması Birleşmiş Milletler’in üç anagörevinden biridir (United Nations, UN).Birleşmiş Milletler Şartı (1945) “insankişiliğinin onur ve değerini” ve de“erkeklerle kadınların hak eşitliğini”(Giriş) desteklemekte ve cinsiyetayrımını (Madde 1, paragraf 3) yasakla -mak tadır. Bu kurallar İnsan HaklarıEvrensel Beyannamesi’nde (İHEB, 1948),kişisel ve siyasal ve de ekonomik,sosyal ve kültürel haklara ilişkin BM-Sözleşmeleri’nde (KSHS; ESKH, 1966)tekrarlanmaktadır, yani erkekler vekadınlar eşit şekilde ve hiç bir ayırımgözetilmeksizin sözleş melerde belir -tilen tüm haklardan yararlan malıdırlar.

Bir devlet bir Uluslararası İnsanHakları Sözleşmesi’ni yürürlüğe sokmakistiyorsa, yani bu sözleşmeyi imzalıyorve sonra onaylıyorsa veya bu sözleş -meye üye oluyorsa, taraf devlet olur veilgili sözleşmede belirtilen insanhaklarına saygı göstereceğini, onlarıkoruyacağını ve yerine getireceğinidiğer taraf devletlere ve kendi yurttaş -larına karşı taahhüt eder. BirleşmişMilletler’in İnsan Hakları Sözleşmeleriiçin komite de denilen bir sözleşmekurulu vardır ve bu kuruldaki bağımsızbilirkişiler değişik usullerle bir tarafdevletin üstlendiği yükümlülükleriyerine getirip getirmediğini denetlerler.

Neden şimdi sadece kadınları konueden bir sözleşme? Geçen yüzyılın 60’lıyıllarının sonuna kadar Birleşmiş

Milletler’in özellikle Kadının StatüsüKomisyonu çerçevesinde o zamanki tümfaaliyetlerinin ve bu zamana kadarfaaliyet gösteren bilirkişi komitelerinindenetleme uygulamalarının kadınlarıncinsiyetlerinden ve medeni durumların -dan dolayı bütün dünyada uygulanankadın ayrımcılığını engellemeye veyaazaltmaya yeterli olmadıkları gerçeği busorunun yanıtıdır. Dorothea Gaudarttarihsel gelişim ile ilgili ayrıntılara birsonraki makalede değinmektedir.

Özellikle uygulamada bu insanhakları ihlali, özellikle de ırka dayalısebeplerden dolayı ayrımcılıklakarşılaştırıldığında, yeterli derecedefark edilmemiş ve cezalandırılmamıştır.Şimdi mevcut olan ek hukuk araçlarınarağmen bu durum ne yazık ki bugün degeçerlidir. Ayrıca kadın ayrımcılığınındiğer bireylere karşı ayrımcılık veyabaşka sebeplerden dolayı ayrımcılık ileaynı tutulmaması gerekir. Başka hiç birayrımcılık ilişkisinde fail ve mağdurailenin mahrem çerçevesinde aynı andakarşılaşmamaktadır. Bunun dışındakadınları özellikle tehlikede olan birgrup olarak göstermek ve ayrımcılıktehlikesiyle karşı karşıya olan diğergrupların (çocuklar, yaşlılar, etnik veyaırksal belirli gruplar, özürlü kişiler vs.)yanına koymak doğru değildir. Kadınlardünya nüfusunun yarısını teşkiletmektedirler ve zaten bu yüzden sayıolarak ta bu tip gruplarla karşılaştırıla -mazlar. Bunun dışında kadınlar daimabu diğer grupların içinde temsil edil -mekte, kadın ve bu grubun üyesi olarakbirçok kere ayrımcılığa maruzkalmaktadırlar.

7 CEDAW nedir?

CEDAW nedir?Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara Karşı Her TürlüAyrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ne giriş

Hanna BeateSchöpp-Schilling


Birleşmiş Milletler geniş, fakat hukukenbağlayıcılığı olmayan bir beyanname ile(DEDAW, 1967)1 yeni bir gelişmenintemelini atmıştır. Bu gelişme 18 Aralık1979 tarihinde kapsamlı ve hukukenbağlayıcılığı olan ve 3 Eylül 1981 tari -hinde yürürlüğe giren BirleşmişMilletler (BM) Kadınlara Karşı Her TürlüAyrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nin(CEDAW) çıkarılması ile en yükseknoktaya erişmiştir. 1982 yılının Ekimayında Kadınlara Karşı AyrımcılığınÖnlenmesi Komitesi (CEDAW-Komitesi)Viyana’da ilk oturumlarını yapmak içinbiraraya gelmiştir. Birleşmiş MilletlerGenel Kurulu 6 Ekim 1999 tarihindesözleşmeyi ek veya ihtiyari protokol iletamamlamış ve bu protokol 22 Aralık2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Buihtiyari protokolden sonra kadınlarauygulanan insan hakları ihlallerinidenetleme usulleri dördüncü bölümdedaha detaylı açıklanmaktadır.

2007 Sonbaharı’na kadar BirleşmişMilletler’e üye 185 ülke sözleşmeyionaylamış veya taraf olmuştur. Tarafolmayan çok az ülke kalmıştır. Şimdikitaraf devletler sözleşmenin bütünmaddelerini kabul etmedikleri için şu anbütün ülkeleri kapsayan onay veya taraforanı kadınların cinsiyetlerinden vemedeni durumlarından dolayı ayrım -cılığa maruz kalmalarını yasaklayan heriki hükmün ve kadınların erkeklerle hakeşitliği, eşit muamele ve eşit konumşartının bütün dünyada geçerlilikkazanmasını sağlayamayacaktır. Dahaziyade bu ülkeler belli maddelere siyasi,hukuki ve dini sebeplerden dolayıçekinceler koymaktadırlar. Esasındasözleşmeye göre çekince konulmasındabir sakınca yoktur (Madde 28, paragraf1), fakat bu çekincelerin sözleşmenin“hedefine ve amacına” zarar verme -meleri gerek mektedir (Madde 28,paragraf 2). Komitenin ve aralarındaAvusturya’nın da olduğu bazı tarafdevletlerin görüşüne göre çok sayıdaçekince zarar vermektedir. 185 taraf

devletten 88’i şu an İhtiyari Protokol’üde kabul etmiştir. Bir taraf devlet İhtiyariProtokol’ün içerdiği inceleme yöntem -lerini kabul etmeyebilir, fakat İhtiyariProtokol’e çekince konulamaz.

Avusturya sözleşmeyi 17 Temmuz1980 tarihinde Kopenhag’da yapılan 2. BM-Dünya Kadın Konferansıçerçevesinde imzalamış ve o zamanmevcut olan Avusturya mevzuatısebebiyle madde 7 paragraf b (kadın -ların silah hizmeti) ve madde 11’e(Kadınların gece çalışmasına ilişkinkoruyucu önlemler ve çalışan kadınlariçin diğer koruyucu önlemler) çekincekoyarak, 31 Mart 1982 tarihinde onay -lamıştır. Avusturya ek protokolü 10Aralık 1999 tarihinde imzalamış ve 6Eylül 2000 tarihinde onaylamıştır.Madde 7 paragraf b ve kadınların geceişi ile ilgili çekinceler 2000 ve 2002yıllarında uygun ulusal yasa değişik -likleri sebebiyle geri çekilmiştir, çalışankadınlar için başka koruyucu önlemlerinmuhafazasına ilişkin çekince halenmevcuttur.

CEDAW kadınlar için şüphesiz enönemli uluslararası insan haklarıaracıdır. Her iki uluslararası sözleşmedezaten yer alan kadınların medeni, siyasi,ekonomik, sosyal ve kültürel haklarınıayrıntılı olarak iki hüküm çerçevesinekoymaktadır: Kadınlara karşı cinsiyet ve medeni durum temeline dayalı ayrım -cılığın yasaklanması ve kadın erkekarasında hak eşitliği, eşit muamele veeşit konum şartı. Sözleşme önsöz vetoplam 30 maddeden oluşmaktadır.Önsözde ayrımcılığın her şeklinin insanonuruna karşı duyulan saygıyı ihlalettiği açıkça vurgulan maktadır. Bunundışında sözleşme maddeleri veyaBirleşmiş Milletler’in diğer hukuksal ve amaç belirleyici araçları 1979 yılındanberi devamlı geliştirilen birçok yaklaşımıiçermek tedir, örneğin “bir ülkenintamamen kalkınması, dünyanın esenliğive barış için kadının tüm alan lardamümkün olduğu kadar çok ve eşit

8 CEDAW nedir?

1 Declaration on theElimination ofDiscrimination againstWomen (KadınlaraKarşı AyrımcılığınÖnlenmesiBeyannamesi).


haklarla katılımı şarttır” düşüncesi.2

Kadınlarla erkekler arasında tam hakeşitliğine sadece, “toplumda ve aileiçinde erkeğin geleneksel rolü ilekadının rolü” değişirse, ulaşılır itirafı dason derece önemlidir. Bunun anlamışudur: Kadının doğurganlığı onunayrımcılığa maruz kalmasına nedenolmamalıdır ve “çocuk yetiştirme erkekve kadının ve de toplumun beraberpaylaşması gereken bir görevdir”.

Maddeler içerik ve yönteme yönelikmaddelere ayrılmaktadır (bu cilttekiKarin Tertinegg’in sözleşmenin içerikleilgili maddelerine ilişkin ayrıntılıanlatımlarını karşılaştırınız). Birincikategoride (Madde 1–16, 24) devletlerinayrımcılık yasağını ve eşitlik şartınıgerek genel (çerçeve maddeleri denilen1–5, 24) gerekse kadınların tek tekyaşam alanlarında (spesifik içeriklimaddeler 6–16) gerçekleştirmesineilişkin yükümlülükler belirtilmiştir.Yönteme yönelik maddeler (17–23,25–30) komitenin yapısını ve görevini,taraf devletlerin rapor yükümlülüğünü,sözleşmenin kabulü, sözleşmenindeğiştirilmesi, çekincelerin konulmasıve taraf devletler arasında sözleşme ileilgili ihtilaflara müdahale edebilecekuzlaştırma mekanizmalarına ilişkinyöntemleri tanımlamaktadır.

Sözleşmenin çerçeve maddelerinin enönemli unsurları şunlardır:• Ayrımcılığın tanımı: Sözleşme

kadınların gerek biyolojik cinsiyetleri(sex) gerekse medeni durumları dadahil olmak üzere kadınlara biçilenroller (gender) temeline dayalıdoğrudan ve dolaylı ayrımcılığıtanımlamakta ve yasaklamaktadır(Madde 1). Bu bağlamda sözleşmeninkadınların birçok ayrımcılığa maruzkalabilecekleri gerçeğine dolaylıolarak dikkat çekmesi de önemlidir.3

• Eşitlik kavramının tanımı: Sözleşmekadınlarla erkekler arasında hakeşitliği, eşit muamele ve eşit konumu

sadece formel anlamda, yani yasaönünde ve yasada, değil, aynı zaman -da maddi anlamda tanım lamaktadır,yani kadınların kadın insan haklarınıkullanırken ve bu haklardan yarar -lanırken erkeklerle gerçekten eşithaklara sahip olmaları, eşit muamelegörmeleri ve eşit sonuçların da eldeedileceği çerçeve içinde eşit fırsatlarasahip olmaları gerekir (Madde 2,Madde 4 paragraf 1, Madde 24).

• Özel önlemlerin uygun bulunması:Sözleşme kadınlarla erkekler arasındagerek biyolojik gerekse toplumtarafından düzenlenmiş farklılıklarıkabul eder, yani sözleşme hem tarafdevletlere ve bu devletlerin doğrudantemsil organlarına hem de diğeraktörlere kadınların maddi hakeşitliğinden, eşit muameleden ve eşitkonumdan yararlanmalarını sağlamakiçin kadınlara erkeklerden farklıdavranmalarına da izin verir. Örneğinkadının doğurma ve emzirmeehliyetine bağlı anneliği korumadüzenlemelerinde sakınca yoktur,fakat zaman zaman gereklilik vedonatım açısından kontrol edilmelerigerekir. Kadınlarla erkekler arasındakimaddi eşitliğin oluşmasını hızlan -dırmak için özellikle kadınlarıdestekleyen ve hatta gerektiğindeerkeklerden üstün tutan zamanlasınırlı özel önlemler caizdir ve hattakomitenin görüşüne göre bu amacaulaşmak için gereklidir. (Madde 4).4

• Bütün yaşam alanlarında ayrımcılığıntüm şekilleri hakkında: Sözleşmeyaşamın her alanında kadınlara karşıbütün ayrımcılık şekillerini kapsa -maktadır ve böylece aile içinde ortayaçıkan ayrımcılığı da içine almaktadır.Şiddetten koruma da dahil olmaküzere hak eşitliği, eşit muamele veeşit konum kurallarının evlilik ve ailealanında ata erkil düşüncelerdendolayı uzun zaman geçerli olma ma -sından dolayı – ve bu halen bir diziülkelerde bugün bile mevcuttur – bu

9 CEDAW nedir?

2 Örneğin BM-Güvenlik Konseyi’nin“Kadınlar, Barış veGüvenlik” ile ilgilikararını (2000)karşılaştırınız.3 Kadın grupları birçokayrımcılığa maruzkalmaktadırlar, sadececinsiyetlerinden vemedeni durumlarındandolayı kadın olarakdeğil, aynı zamandadiğer yaşam şartları vefaktörlerden dolayı daayrımcılığa maruzkalmaktadırlar. Dünyaçapında kadınlarınçoğunluğunun yaşa -dığı kırsal bölgelerdekikadınlar için ayrı birmaddenin (14) tanın -ması ile örneğin bellibir “ırka” veya etnikgruba ait olması, yaşıveya sağlık durumusebebiyle birçokayrımcılıkla karşılaşandiğer kadın gruplarıiçin de anlayışoluşacaktır.4 Bununla ilgili olarak25 no.lu Genel Tav -siye’yi karşılaştırınız.


özellikle önemlidir. Kadınların ailenindışında karşılaştıkları birçok ayrım -cılık şeklinin temelini kadınların aileiçinde maruz kaldıkları ayrımcılıkoluşturmaktadır (Madde 1).

• Kültürün önemi: Sözleşme kadınlarınerkeklerle karşılaştırıldığında zayıfoldukları ile ilgili ön yargıları vebasma kalıp rolleri destekleyen vekadınlara karşı ayrımcılığı haklı sayankültürel ve de dine bağlı uygula ma -ların, adetlerin ve davranış kalıpla -rının değiştirilmesini ve ortadankaldırılmasını talep etmektedir.(Madde 2 paragraf f; Madde 5paragraf a)

• Devletlerin yükümlülükleri: Sözleşmebir taraf devletin yerine getirmesigereken yükümlülükleri belirtmek -tedir. Bu yükümlülükler kadınlarabütün alanlarda tam bir “gelişme veilerleme” ve cinsiyet ve de medenidurumlarından dolayı ayrımcılığamaruz kalmadan tüm haklarınıtamamen gerçekleştirmelerini sağla -mak için yasal ve diğer önlemlerlegecikmeksizin müdahaleyi içermekte -dirler; sözleşmenin devlet görevlilerive aynı zamanda özel kişiler, şirketlerve kuruluşlar tarafından uygulanmasıiçin sorum luluğu da kapsamaktadır.Her ne kadar bir taraf devlet sözleş -menin uygulanması yolunu kendiseçebilse de, her durumda sözleş -mede yer alan hakların ve yüküm -lülüklerin gerçekten gerçekleştiril -mesinde sonuçlar elde etmekzorundadır (Madde 2, 3, 24)5

Taraf devletin çerçeve maddelerininburada belirtilen unsurlarını spesifikiçerikle ilgili maddeler olan 6–16’yailişkin bütün önlemlerde dikkate almasıgerekmektedir. Bu maddeler kadınticareti ve kadının fahişelik yoluylakullanılması yasağını, kamu ve siyasiyaşamda, bir ülkenin uluslararası temsiledilmesinde, vatandaşlık hukukunda,eğitimde, öğretimde, çalışma haya -

tında, sağlık yardımında, ekonomik vesosyal hayatın tüm alanlarında, kadınınevlilik ve aile içindeki statüsünde vemedeni haklar dan istifade ehliyetindekadına karşı ayrımcılık yasağınıiçermekte dirler.

Bir taraf devletin çerçeve madde -lerine uygun bu maddelerde belirtilenayrımcılık unsurlarında doğrudan veyadolaylı bir ayrımcılığın mevcut olupolmadığını daima sorgulaması gerekir.Bunun dışında taraf devletin ayrım -cılığın bu şekillerinin kültüre bağlıyasalar, aydınlatma ve eğitimle ortadankaldırılması gereken düşüncelerdehangi dereceye kadar yer aldığını,koruyucu veya zamanla sınırlı özelönlemlerin gerekli olup olmadıklarınıve seçilen önlemlerin kadınların hayatdeneyiminde kadın erkek eşitliğianlamında gerçekten belirgin sonuçlarsağlayıp sağlamadıklarını değerlen -dirmesi gerekmektedir.

Şu an geçerli olan 25 GenelTavsiye’de komite tek tek maddelerinönemini ve bunların içerdiği devletyükümlülüklerini ayrıntılı olarakaçıklamakta ve metinde açıkça belirtil -meyen ayrımcılık unsurlarına da dikkatçekmektedir. Böylece komite 12 (1989),14 (1990) ve özellikle 19 (1992) sayılıGenel Tavsiyeler’de Birleşmiş Milletlerçerçevesinde ilk ses olarak kadınlarakarşı şiddeti ve – özel şiddet şekliolarak – kadın sünnetini ayrım cılığın birşekli olarak yorumlamış ve bir tarafdevletin bu insan hakları ihlalleriniyasalar ve diğer önlemlerle önlemesi,failleri cezalandırması, mağdurlarırehabilite ettirmesi ve mağdurlaratazminat ödemesi ve de failleri yenidentopluma kazandırması gerektiğiniaçıkça belirtmiştir.6 Geçen yüzyılındoksanlı yıllarında Birleşmiş Milletler’inçeşitli dünya konferanslarının hukuksalolarak bağlayıcı olmayan sonuçbelgelerinin, özellikle Pekin’deki 4.Dünya Kadın Konferansı’nın (1995)“Eylem Platformu”nun kapsamlı

10 CEDAW nedir?

5 Madde 9 ve madde15 bunun dışındakadın ve erkeğinkanun önünde ve“tabiiyetin alınması, değiştiril mesi veyamuhafazası” ile ilgilihemen eşit konumdaolmasını talepetmektedir.6 21. maddenin 1. paragrafına görekomite bunun gibigenel tavsiyelerdebulunabilir. Bu tavsi -yeler komitenin inter -net sayfasında BM-Dillerinde ince le -ne bilir (linklere veliteratüre bakınız).


problem analizleri ve detaylı eylemtavsiyelerinin CEDAW’ın tözel ve hukukibağlayıcılığı olan tek tek maddelerinindaha derin kavranması için dikkatealınması gerekir.

CEDAW’ın uygulanmasını denetleyenCEDAW-Komitesi taraf devletler tarafın -dan aday olarak gösterilen ve bu devlet -ler tarafından dört yıllığına seçilenbütün kıtalardan gelen 23 üyedenmeydana gelmektedir. Tekrar seçilmekmümkündür. Üyeler aslında fahri olarakçalışırlar ve aday gösteril dikleri ülke -lerin olası talimatlarına bağlı değildirler.Sözleşmenin içerdiği haklar ve devletyükümlülükleri ile bağdaştırıl masıgereken değişik hukuk sistemlerini vekültürleri bilirler. Çeşitli meslekler dengeldikleri için kadınların yaşam alan -larındaki değişik ayrımcılık unsurlarınıngeniş spektrumunu kavrayabil mekte -dirler. 1982 yılından beri komitedesadece üç erkek bilirkişi görev almıştır.Şimdiye kadar Avusturya’dan bilirkişikomitede yer almamıştır. Komite birçokdefa yılda bir kaç hafta birarayagelmekt e dir. Birleş miş Milletler yöne -timi komitenin çalışmasını destekle -mektedir. 1982–2007 yılları arasındaBM-Kadını Destekleme Bölümü tara -fından ilk önce Viyana’da ve daha sonraNew York’ta gerçekleşmiştir. 2008yılından itibaren Cenevre ve New York’tabulunan İnsan Hakları Yüksek Komiserikomite ile ilgilenecektir.

Sözleşme ve İhtiyari Protokolkomitenin ana görevlerini belirler, o daşudur: Bir taraf devletin sözleşmeyiuygulayıp uygulamadığını ve sözleş -meye uyup uymadığını üç değişikyöntemle denetlemek. İlk yöntem 1983yılından beri uygulanan rapor yöntemi -dir. Sözleşmeye göre taraf devletindüzenli aralıklarla – sözleşmenin ilgilidevlet bakımından yürürlüğe girmesinitakiben bir yıl içinde, bilahare her dörtyılda bir veya komitenin talep ettiğizamanlarda – yazılı bir raporu komiteyesunma yükümlülüğü vardır (Madde 18).

Komite raporu değerlendirir ve hükü -mete yazılı formüle edilmiş sorularsorar. Rapor ve hükümetin yazılıyanıtları daha sonra ülkenin hükümetdelegasyonu ile birlikte beş saatlik biroturumda tartışılır. Komite bugünküuygulamaya göre incelemenin ve tartış -manın sonuçlarını taraf devletin sözleş -meyi uygulamasında ortaya çıkanolumlu ve olumsuz tarafları belirttiği veyasalar veya diğer önlemlerle gerçe kleş -tirilecek bundan sonraki eylem adımlarıiçin tavsiyelerin ve program ların yeraldığı bir “ kesin yorum” ile özetler. Eğerbunlar taraf devlet tarafından uygulan -mazsa, komite bir sonraki tartışmadauygulanması yönünde sadece uyarıdabulunabilir, çünkü komitenin yaptırımolanakları yoktur. Fakat bununla birlikteraporlar ve “kesin yorumlar” bugünherkese açıktır ve internetten kolaycaindirile bilir. Böylece bir taraf devletinmahcup olması sağlanabilir. Avusturyabugüne kadar komite ile toplam dörtoturumda tartışılan altı devlet raporunukaleme almıştır.

İhtiyari Protokol şikayet ve incelemearaçlarını kullanıma açmaktadır. Birincidurumda bir kadın veya kadınlar grubusözleşmeye istinaden haklarının devlet,özel bir kişi, bir kuruluş veya bir şirkettarafından ihlal edildiğini düşünüyor -larsa ve bu suçun ulusal yargı yolu ile(yeterli) cezalandırılmadığı görüşünesahiplerse, komiteye başvurabilirler.Komite üçüncü yöntem çerçevesindeağır veya sistematik insan hakları ihlalihakkında güvenilir bilgilere dayanarak,bir ülkede inceleme yürütebilir.7 Bu heriki görevde de komite mahkeme olarakhareket edemez, sadece tavsiyelerdebulunabilir.

Üç yöntemin her biri ilgili tarafdevletinde kadının kadın insan haklarınıkullanırken ve bu haklardan faydala -nırken erkeklerle hak eşitliği, eşitmuamele ve eşit konum anlamındadurumunun düzeltilmesine yol açma -lıdır. Uygun başarıların mutlaka komi -

11 CEDAW nedir?

7 Şimdiye kadarAvusturya’dan birlikleriki kadın için iki şikayet başvurusundabulunmuş ve komite2007 Ağustos ayındabu başvurular hakkındaolumlu karar vermiştir.


tenin yirmibeş yıllık çalışmasında kayıtedilmesi gerekir.8 Komite rapordasözleşmenin maddelerine göre kadın -ların tüm yaşam alanları hakkında görüşbildirmektedir. Şikayet usulünde tek birkadının veya bir kadınlar grubununhakkının veya haklarının olası ihlali elealınmaktadır. İnceleme yöntemindekadınlara karşı sistematik ve yapısalinsan hakları ihlalleri seçilen alanlardasorunsallaştırılabilir. Her üç yöntemdekomitenin çalışması bugün BirleşmişMilletler’in özel örgütlerince, özellikle“gölge raporları” ile sayısız ek bilgilerveren ulusal ve uluslararası İnsanHakları ve Kadın Birlikleri tarafındandesteklenmektedir. Kadın ve İnsanHakları Birlikleri sözleşmenin değerinigünlük yaşamda da öğrenilir kılmakta -dırlar. Bunu taraf devletin hükümetinekarşı lobi çalışmaları, şikayette bulunankadınlara destek ve ülkede kadınlarakarşı mevcut olan ağır ve sistematikinsan hakları ihlallerine dikkat çekmeyolu ile gerçekleştirmektedirler.

12 CEDAW nedir?

8 Bununla ilgiliSchöpp-Schilling/Flinterman 2007’yikarşılaştırınız.


Birleşmiş Milletler çerçevesindetarihsel gelişim

İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğrumüttefik galip devletler uluslararasıişbirliği ile barış ve güvenliğin korun -ması için dünya örgütü olmak amacı ileilk adımları atmışlardır. Birleşmiş Millet -ler’in 1945 yılında San Fran cisco’dakuruluş konferansında bir kaç katılımcıkadın “erkek ve kadın eşitliği” (equalrights of men and women) ilkesininBirleşmiş Milletler Şartı’na dahil edil -mesi için mücadele etmiştir. O tarihtenitibaren kadınlar dünya çapında “insan -ların temel haklarının, kişisel onur vedeğerin, erkek ve kadın ve de büyük veküçük uluslar için eşit hakların”Birleşmiş Milletler’in Anayasası’nınönsözünde belirtildiğine dikkatçekmektedirler.

Brezilyalı delege Bertha Lutz’unbaşvurusu üzerine Birleşmiş MilletlerEkonomi ve Sosyal Konseyi (Economicand Social Council; ECOSOC) kadınınsiyasi statüsünü incelemesi gereken birkomisyon kurmuştur. Talep edilenkomis yon ilk önce İnsan Hakları Komis -yonu’nun alt birimi olarak kurulmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri delegesiEleanor Roosevelt 16 kadın delege ve 11devletin danışmanları ile birlikte dünyakadınları için açık bir mektup hazırla -yarak, bu mektubu dünyadaki bütünkadınlar adına 1946 yılının Şubat ayındaLondra’da yapılan Birleşmiş Milletler’inBirinci Genel Kurulunda okumuştur:“Dünyanın çeşitli kısımlarındaki kadın -ların kendi uluslarının yaşamında farklıkatılım olanaklarına sahip olduklarını,bazı larının yasalar aracılığı ile medeni

haklarını kullanmakta engellendiklerinive bu yüzden de doğrudan doğruyasorunlarını farklı gördüklerini kabulediyoruz. Grup olarak bu noktalardaaynı fikirde olmamızdan sonra BirleşmişMilletler kadınlarının önemli bir fırsat vesorumluluk ile karşı karşıya olduklarınadair tam inancımızı tüm ülkelerimizdekikadınlara anlatmak istiyoruz: İlk olarakkadınların savaş sırasında yaptıklarıilerlemeleri kabul etmek ve fırsatçıktığında kalifiye kadınların sorumlulukalmalarına hazır olmaları için kendiülkelerindeki yaşam standartınındüzeltilmesi ve acil yeniden yapılanmaçalışmalarına faal katılmak; ikinci olarakdünya sorunlarını ve uluslararası işbir -liğinin gerekliliğini ve de kendi ülke -lerin deki sorunları anlayabilmeleri içinkadınların kız ve erkek çocuklarını aynışekilde bilgilendirmek; üçüncü olarakantidemokratik hareketlerin şimdi vegelecekte yanılmalara yol açmalarınaizin vermemek; dördüncü olarak kadın -ların kendi ülkelerindeki ve dünyatopluluğundaki yaşama ve sorumluluk -lara tam katılım hedefinin ortak hedefolduğunu ve bu hedefe ulaşmak içindünya kadınlarının birbir lerine yardımetmeleri gerektiğini kabul etmek.”

“Alt komisyon”un yedi üyesi(Danimarka, Dominik Cumhuriyeti,Lübnan, Polonya, Fransa, Hindistan veÇin) 1946 yılının Mayıs ayında birarayagelerek, İnsan Hakları Komisyonualtında çalışmayı protesto etmişler,kendi görev alanlarını düzenlemeye veçalışmalarını “kadınların erkeklerle aynıdüzeyde durmalarına kadar sürdür -meye” başlamışlardır. “Siyasi haklarolmadan ilerlemenin fazla mümkün

13 CEDAW nasıl ortaya çıkmıştır?

Dorothea Gaudart

CEDAW nasıl ortaya çıkmıştır?Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara Karşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleşmesi’nin Oluşum Tarihi


olmamasından dolayı öncelik uygula -mada siyasal haklara verilmelidir.” O zamanlar 51 ülkenin 30’unda dahakadınların seçme hakkı bulun mamak -taydı (Avusturya’da kadınlara seçmehakkı 1918 yılında getirilmiştir).

29 Mart 1947 tarihinde kadınlarKadının Statüsü Komisyonu’nun (Com -mis sion on the Status of Women, CSW)Birleşmiş Milletler bünyesinde İnsanHakları Komisyonu ile eşit derecedekurulmasını sağlamışlardır. KadınınStatüsü Komisyonu’nun görev alanışuydu: “Kadın haklarını siyasi, eko -nomik, sosyal ve eğitim alanlarındadesteklemek için Ekonomik ve SosyalKonseye tavsiyelerde bulunmak veraporlar hazırlamak” ve “kadın haklarıalanında aciliyet gerektiren sorunlarınhemen ele alınması için erkeklerlekadınların eşit haklara sahip olduklarıilkesini kabul ettirmek, uygun tavsiye -lerin yürürlüğe girmesi için önerilerhazırlamak.” (29 Mart 1947 tarihliECOSOC Kararı 48 (IV)).

Daha sonraki gelişmelerle ilgilibirkaç sayı: 1945 yılında yapılan kurul -ma konferansından sonra BirleşmişMilletler’in üye devlet sayısı 51’den192’ye çıkmıştır. Ekonomik ve SosyalKonsey tarafından seçilen KadınınStatüsü Komisyonu ilk önce 15 üyedevletten oluşmaktaydı. 1990 yılındanberi Kadının Statüsü Komisyonu toplam45 üyeden oluşmaktadır. KomisyonAfrika Devletleri (13), Asya Devletleri(11), Doğu Avrupa Devletleri (4), LatinAmerika ve Karibik Devletleri (9) ve deBatı Avrupa ve diğer devletler (8) olarakayrılmaktadır. Dört yıl için seçilen üyelerilgili hükümetlerin temsilcilerini gönder -mektedirler ve gözlemci devletlere deizin verilmektedir. Avusturya mütte -fiklerin çekilmesinden ve 1955 yılındadevlet sözleşmesinin imzalanmasındansonra Birleşmiş Milletler’e üye olmuştur.Avusturya 1965–67, 1970–72 ve 1989–96yıllarında Kadının Statüsü Komis -yonu’nda üye olarak görev yapmıştır.

Uluslararası İşbirliği

Kadının Statüsü Komisyonu üye devlet -lerdeki kadınlarla ilgili hukuksal vegerçek durum arasındaki eşitsizlikler vekadınların yaşam şartları hakkındabilgiler toplar ve bunları değerlendirir.Bilgiler üye devletlere ve sivil toplumörgütlerine (Non Governmental Organi -sations, NGOs) yönelik kapsamlıanketlerle toplanır. Bu bilgiler uzmangörüşleri, istatistik analizler ve rapor -larla tamamlanır. 1–2 yıllık soruştur -madan sonra bu değerlen dirmeninsonuçları ülkeler karşılaştırmalarışeklinde Kadının Statüsü Komisyonu’nagelir. İlgili hükümet temsilcileri bunlar -dan sonuç çıkarırlar ve kararlar,tavsiyeler, açıklamalar veya anlaşmalarailişkin ortak metin konusunda uzlaşmakiçin görüşürler. Bu sonuç metinleri dahasonra Kadının Statüsü Komisyonutarafından Ekonomik ve Sosyal Konseyüzerinden Birleşmiş Milletler’in enyüksek kuruluna, yani her yılın Eylülayında başlayan Birleşmiş MilletlerGenel Kurulu’na karar vermesi içiniletilir.

Tek tek çalışma konuları hakkındasonuç çıkarılacak görüşmelere BirleşmişMilletler’in özel örgütleri çağrılır, örne -ğin ekonomik ve sosyal konularda IAO(Uluslararası Çalışma Örgütü) ve kadın -ların eğitimi ile ilgili UNESCO (BirleşmişMilletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü).

Kadının Statüsü Komisyonu başın -dan beri uluslararası sivil toplum örgüt -leri, özellikle kadın örgütleri ile iyi birçalışma ilişkisi içindedir. Bu uluslararasıçatı birlikleri üzerinden ulusal kadınörgütlerinin de kadının statüsünün dahaiyi bir duruma getiril mesi için dünyaçapında birlikte etkili olma faaliyetinegeçmişte katıl dık ları ve halen katılmayadevam ettikleri anla mına gelmektedir.



Kadınlar için sözleşmelerin vehukuk araçlarının oluşmasebepleri

İnsan Hakları Sözleşmelerine ilaveedilen ve ırk, dil, din, köken ve politikgörüşün yanında cinsiyeti de içerenayırım gözetmeme hükmü ile kadınıninsanların bir alt kategorisi olmadığıkabul edilmiştir. İnsanlar cinsiyetsiz vesoyut değildirler. İnsan haklarınınevrensellik fikri ve hukukun kendisi deuzun bir zaman insanların cinsiyetsiz vesoyut oldukları düşüncesini vermiştir.Bugüne kadar geniş bir şekilde yaygınolan bu düşüncede erkeklere uygun birdil şeklinin kullanılması etkili olmuştur.

Evrensel İnsan Hakları Beyannamesive Uluslararası İnsan Hakları Sözleş -meleri eşitlik ve ayırım gözetmemeilkesine dayanmaktadır. Ayırımcımlıkgözetmeme ilkesi dünya çapında kabuledilen bir hüküm olmasına rağmen,ayrım cılığın önlenmesi cinsiyet dola yı -sıyla insan hakları ile ilgili bu sözleş -melerin kabulünden sonra da dünyaçapında gerçekleşmekten daha çokuzaktır.

Bu sebepten dolayı Kadının StatüsüKomisyonu dünya kamuoyunun dikka -tini –soğuk savaş zamanlarında da –kadınlarla erkekler arasındaki problem -lere ve mevcut eşitsizliklere çekmek içinİnsan Hakları Sözleşmeleri’nin tasarıla -rına bütünlemeler önermiştir. KadınınStatüsü Komisyonu’nun ana çalışmaalanı özellikle siyasal ve kamusal ya -şam da, eğitim alanında, iş piyasasında,sağlık alanında, ekonomik ve sosyalhayatta, şehir ve kırsal alanda, bütünevlilik ve aile içi konularda cinsiyetlerineşitliğine ilişkin evrensel, yani genelgeçerliliği olan standartları düzenle -mek tir. Dünya çapında kadınlarınhukuki konumları ve gerçek hayatdurumları hakkındaki kapsamlı bilgilerve değerlendirmeler Kadının StatüsüKomisyonu’nun adım adım kadınlarıninsan haklarını düzenlemesine ve çeşitli

sözleşmeler veya hukuksal araçlardabelirlemesine olanak tanımaktadır.

Kadının Statüsü Komisyonu üye -lerinin çabaları sayesinde aşağıda dagörüleceği gibi kadın hakları bu aradabir sürü uluslararası beyannamelerinve sözleşmelerin içeriğine girmiştir:• Kadınların Siyasi Haklarına İlişkin

Sözleşme, 1952• Evli Kadınların Tabiiyetine İlişkin

Sözleşme, 1957• Evliliğe Rıza Gösterilmesi, Asgari

Evlenme Yaşı ve Evliliğin Tescilineİlişkin Sözleşme ve Tavsiye, 1962 ve 1965

• Kadına Karşı Ayrımcılığın ÖnlenmesiBeyannamesi, 1967

• Kadına Karşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleşmesi, 1979

• Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesineİlişkin Beyanname, 1993

• Kadına Karşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleşmesinin İhtiyariProtokolü, 1999

Uluslararası “tavsiyelerin” ve “beyanna -melerin” devletler için doğrudan doğ -ruya hukuksal olarak bir bağlayıcılığıyoktur, fakat devletlerin gelecektekidavranışları için bir esas teşkil etmek -tedir. Buna karşılık uluslararası “anlaş -malar” veya “sözleşmeler” bunlarıonaylayan devletleri kabul edilen ilke -lere uymak ve ulusal anayasa ve kanunhükümlerine alınan hükümleri uygula -makla yükümlü kılarlar.

Birleşmiş Milletler (BM) KadınlaraKarşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleşmesi

Kadın erkek eşitliği ilkesinin bütünyaşam alanlarında gerçekleştirilmesiiçin atılan en önemli adım 18 Aralık 1979tarihinde Birleşmiş Milletler GenelKurulu’da kabul edilen Birleşmiş Millet -ler (BM) Kadınlara Karşı Her TürlüAyrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’dir.



Bu sözleşme kadınlara karşı ayrımcılığıbütün alanlarda yasaklamasından vedevletleri eşitliği hukuksal ve gerçekdüzeyde sağlamakla yükümlü kılma sın -dan dolayı özellikle önemlidir. Sözleşmeeşit haklar ilkesinin medeni durumabakılmaksızın bütün kadınlar içingeçerli olduğunu belirtmektedir. 1 Mart1980 tarihinde imzaya açılan sözleşmeİkinci Dünya Kadın Konferansı’nın açılışprotokolünde 51 devlet tarafından imza -lanmış ve 3 Eylül 1981 tarihinde yürür -lüğe girmiştir. Üye ülkelerin sözleş meyidünya çapında uygulamak için göster -dikleri politik iradenin artışı ratifikasyonsayısının artmasında görülebilir.

Kadınları desteklemeye yönelikuzun süreli programların gelişimi

1960’lı yıllarından beri Birleşmiş Millet -ler’e üye devlet sayısı artmaktadır.Kadınları teşvik programları, danışmahizmetleri ve teknik destekler ağırlıklıolarak gelişmekte olan ülkelerdekikadınlara ve onların kendi ülkeleriningelişme süreçlerine katılımına yöne -liktir. Dünya kamuoyunun dikkatini buzorluğa çekmek için Kadının StatüsüKomisyonu’nun önerisi üzerine 1975“Kadının Uluslararası Yılı” ilan edildi.Bu yılın hedefleri şuydu:• Erkek kadın eşitliğini desteklemek;• Kadının kendi ülkesindeki gelişme

süreçlerine entegrasyonunusağlamak ve

• Kadının uluslararası işbirliğine vedünya barışının güçlenmesinekatkısını artırmak.

O zamandan beri Birleşmiş MilletlerDünya Kadın Konferansları dünyanındört bölgesinde yapılmıştır: 1975Meksika, 1980 Kopenhag, 1985 Nairobi,1995 Pekin. Bu dünya kadın konferans -ları çerçevesinde Kadının StatüsüKomisyonu tarafından da hazırlanmışprogramlar çıkartılmıştır. Örneğin

arasında insan hakları alanının dabulunduğu oniki kritik alanda kadınlariçin engellerin önlenmesine ilişkinstratejileri CEDAW-Sözleşmesinedayanarak ele alan Pekin’deki DördüncüDünya Kadın Konferansı Deklarasyonuve Eylem Platformu (“Beijing Platformfor Action”) bu programlara aittir.Pekin’de hükümet temsilcileri uygula -mak için ulusal eylem planları hazırlaya -cak larını taahhüt etmişlerdir. Bu yüzdenKadının Statüsü Komis yonu’nun görevalanı genişletilmiştir: 1996’dan beri bukomisyon Pekin Deklarasyonu ve EylemPlatformu’nun uygulanmasından dasorumludur.

1990’lı yıllarda CEDAW-Komitesikadınların insan hakları durumunailişkin güncel bilgiler ve komite başka -nının veya tek tek üyelerinin faal katılımıile Birleşmiş Milletler’in tüm dünyakonferansları ile özel bir bağlantıyısağlamış ve bu dünya konferansları daörneğin 1993’de Viyana’da yapılan İnsanHakları Dünya Konferansı gibi CEDAW-Komitesi’nin statüsünü dünya çapındagüçlendirmiştir.

1993 Haziran ayında Viyana Ulusla -rarası Merkezi’nde gerçekleştirilenİnsan Hakları Dünya Konferansına 172devletten 2100 hükümet temsilcisi veaynı konferans alanında yapılan “Herkesiçin tüm insan hakları” sivil toplumörgütleri forumuna 1529 örgütten 2700temsilci katılmıştır. Sivil toplum örgüt -leri yarı yarıya dünyanın tüm bölgelerin -den gelen kadınlar tarafından temsiledilmiştir.

Genelde örneğin 1948 İnsan HaklarıEvrensel Beyannamesi’nden beri insanhakları alanında ilerlemeleri denetle -mek ve değerlendirmek ve de insanhakları standartlarının uygulanmasındaBirleşmiş Milletler yöntemlerinin vemekanizmalarının etkinliğinin değerle -mesini yapmak hedeflenmiştir.

Konferansın hazırlık sürecindeKadının Statüsü Komisyonu ve CEDAW-Komitesi tarafından kadınlara karşı



insan hakları ihlallerinin ele alınmasıtalebini bazı hükümetler açıkca gün -deme almaya yanaşmamışlardır.

İkilem geleneksel insan haklarıörgütlerinin kadın haklarını daha henüzuluslararası hukuk araçları ışığındagörmemelerinde ve geleneksel kadınörgütlerinin şimdiye kadar BirleşmişMilletler’in insan hakları faaliyetleri ileaz ilgilenmelerinde yatmaktadır.

İlgili sivil toplum örgütlerinin kon -ferans öncesi ve konferans sırasındasayısız paralel faaliyetleri ile destekleribu alanda daha da önemli olmuştur.

Burada değişik ülkelerden vedünyanın farklı bölgelerinden gelen 25 kadının 1000 dinleyici ve dört kişidenoluşan hakimler kurulu önünde kendi -lerine karşı işlenen insan hakları ihlalle -rini anlattıkları sembolik mahkemeçok önemsenmiştir. Bu insan haklarıihlalleri aile içi şiddeti ve silahlı çatış -malardaki şiddeti, kadın sünnetini,politik koğuşturmayı ve zorla fuhuşukapsamaktaydı. Bu medya açısındanetkili olan tanık ifadelerinin çıkış nok -tası Center for Women’s Global Leader -ship, Rutgers University ve NewYork’taki International Women’s TribuneCenter tarafından hayata geçirilen ve200 den fazla uluslararası kadın siviltoplum örgütleri tarafından desteklenenevrensel bir başvuru ve kampanya idi.

1993 Viyana Dünya İnsan HaklarıKonferansında Viyana Deklarasyonu veEylem Programı kabul edilmiştir. Dekla -rasyonun 18. maddesinde kararlaştırıl -mıştır: “Kadınların ve kızların insanhakları evrensel insan haklarının ayrı -lamaz, bölünemez ve devredilemez birparçasıdır. Kadının ulusal, bölgesel veuluslararası alanda politik, medeni,ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamdatam ve eşit katılımının sağlanması vecinsiyet sebebiyle kadına karşı her türlüayrımcılığın önlenmesi uluslararasıtopluluğun öncelikli hedefleridir.Cinsiyete dayalı şiddet ve cinsel tacizinher şekli, kültürel önyargılara bağlı

suistimal de dahil olmak üzere sömürüve uluslararası insan ticareti insankişiliğinin onuru ve değeri ile bağdaş -maz ve ortadan kaldırılmaları gerekir.”

Eylem Programında ayrıca “kadınıneşit statüsünün ve kadının insan hakla -rının öncelikli desteği” talep edilmekte -dir. Bunun dışında üye devletlerin hükü -metlerinden sözleşmeyi onaylamalarıve sözleşmeye ilişkin çekincelerini geriçekmeleri istenmektedir. Ayrıca üyedevletlerden ve Birleşmiş Milletlerinkendisinden halkı sözleşme konusundabilgilendirmeleri ve adalet, polis vesağlık işleri için ve de Birleşmiş Millet -lerin barışı koruyucu harekatları çerçe -vesinde özel eğitim programlarınıuygulamaları talep edilmektedir.



Devletler hukukuna ilişkin bir sözleş -menin kadınların günlük yaşamı ile neilgisi vardır? Avusturya’da kadınlarınsahip oldukları yaşamlarını istediklerigibi düzenleme olanakları bundan nasıletkilenir? Birleşmiş Milletler (BM)Kadınlara Karşı Her Türlü AyrımcılığınÖnlenmesi Sözleşmesi (Federal ResmiGazete 443/1982) Avusturya’dakikadınların günlük yaşamı ile ilgilidir,çünkü bu sözleşme şu sorulara somutyanıtlar vermektedir: İnsan Haklarınınkadınlar için anlamı nedir? Kadınlarakarşı ayrımcılık ne demektir? Ayrım -cılığın ilişkilerde kadınlara karşı kullanı -lan şiddet, oturma ve çalışma izinleri,güvenli yöntemlerle çocuk aldırma, evlibir çiftin soyadı ile ne ilgisi vardır?Kadınlar haklarına saygı gösterilme -diğinde ne yapabilirler? Sözleşme veCEDAW-Komitesinin uygulamalarıkadınların yaşamın bütün alanlarında,kamu ve özel hayatta, hangi haklarasahip olduklarını açıkca belirler. AyrıcaCEDAW Avusturya’daki şimdiki ve gele -cek teki hükümetler için somut direk -tifler vermek tedir: Avusturya yirmi beşyıl önce Avusturya’da kadın ların gerçek -ten tüm haklarını – yaşamın bütünalanlarında – kullanabilmeleri ve hayatageçirebilmeleri ve her türlü ayrım cılığınönlenmesi için gerekli bütün adımlarıatacağını taahhüt etmiştir.

İnsan hakları Avusturya’dakikadınlar için ne ifade ediyor?Hanna Beate Schöpp-Schilling’in yazı -sın da açıkladığı gibi insan hakları herinsanın onurundan kaynaklanan entemel haklardır. İnsan hakları devlet -

lerin anayasalarında ve devletler huku -kunda yazılıdır. İnsan hakları devletiktidarını sınırlar ve aynı zamanda bütüninsanların insan haklarından faydalan -malarını sağlamak için devletlerinkendiliklerinden harekete geçmelerinitalep ederler. İnsan haklarından yarar -lanma özgürlük, eşitlik ve insan onurunasaygı temelinde insanlara kendi yaşam -larını düzenleme ve belirleme olanağıtanır. Hükümetlerin ve diğer yükümlülüksahiplerinin insan haklarına saygıduyma, insan haklarını koruma ve onlarıyerine getirme zorunlulukları vardır.İnsan hakları hukuksal haklar ve yerinegetirilmedikleri zaman yaptırımlar içintemel oluştururlar.

Çeşitli koşullar bir kişinin hakkı olaninsan haklarından faydalanma ve kendiyaşamını düzenleme olanağını etkiler.Bu çoğunlukla cinsiyet, tabiiyet, maddidurum, cinsel yönlenme, yaş, etnik veya“ırkla ilgili” mensubiyet veya köken,din, sakatlık, medeni durum ve diğerşeylerle ilgilidir.

Kadınlar birçok durumda gerekcinsiyetleri gerekse örneğin etnik birazınlığa mensup olmak, özürlü olmak,fakirlik ve tabiiyetleri gibi başka neden -ler dolayısıyla kendi insan haklarındanfaydalanırken ve bu haklarını kullanır -ken birçok defa mağdur duruma düş -mek tedirler. Sözleşme taraf devletleriyaşamın her alanında kadınların hukuk -sal ve gerçek düzeyde erkeklerle eşithaklara sahip olmalarını ve her kadınınhakkı olan insan haklarından faydalan -masını ve kullanmasını sağlamaklayükümlü kılmaktadır.

18 CEDAW’ın önemi nedir?

CEDAW’ın önemi nedir?Kadınların İnsan Hakları ve Avusturya İçin Yükümlülükler

Karin Tertinegg


Kadınlara karşı ayırım ne anlama geliyor?

Sözleşmenin 1. maddesi kadınlara karşıayırımın ne anlama geldiğini belir le mek -tedir: Kadınların medeni durum larınabakılmaksızın ve kadın ile erkek eşit -liğine dayalı olarak politik, ekono mik,sosyal, kültürel, medeni ve diğer saha -lar daki insan hakları ve temel özgür -lüklerin tanınmasını, kullanıl masını vebunlardan yararlanılmasını engelleyenveya ortadan kaldıran veya bunu amaç -layan ve cinsiyete bağlı olarak yapılanherhangi bir ayırım, mahrumiyet veyakısıtlama anlamına gelecektir.

Kadınlara karşı cinsiyete dayalıayırım gerek doğrudan gerekse dolaylıolarak anlaşılmaktadır. Bir tarafta kadın -ları daha metinlerinde mağdur durumadüşüren düzenlemeler ayrım cıdır(doğrudan ayrımcılık). Diğer tarafta isebelli bir cinsle ilintili olmayan, fakatkullanıldığında kadınların gerçektenmağdur olmasına yol açan bir dildeyazılan düzenlemeler de dolaylı olarakayrımcıdır. “Cinsiyet sebebiyle” birtarafta bir insanın “kadın cinsiyeti”,“kız” veya “kadın” adını almasınaneden olan bedensel özellikler (bununiçin İngilizce terim “sex” dir) anlamınagelmektedir. Diğer tarafta “cinsiyetsebebiyle” sözleşme çerçevesindekızların ve kadınların bedensel özellik -leri dolayısıyla hangi vasıflara ve rolleresahip oldukları veya hangi vasıfları verolleri almaları gerektiğine ilişkintoplumsal görüşler anlamına dagelmektedir (bunun için İngilizce terim“gender” dir). Bugüne kadar dünyaçapında diğer birçok ülkede olduğu gibiAvusturya’da da – çok farklı belirtide –kadınların vasıfları ve rolleri hakkındave cinsiyetler arasındaki ilişkiye aitkadınların kendi yaşamları hakkındakarar verme konusunda erkeklere oranlaaynı olanaklara ve haklara sahip olma -dıkları sonucuna götüren düşüncelerlekarşılaşılmaktadır.

Sözleşmenin 2. maddesi taraf devlet -lerin kadınlara karşı her türlü ayrımıkınadığını, tüm uygun yollardan yarar -lanarak ve gecikmeksizin kadınlara karşıayırımı ortadan kaldırıcı bir politikaizlemeyi kabul ettiklerini belirtmektedir.Bu amaçla aşağıdaki hususları taahhütederler:• Kadın ile erkek eşitliği ilkesini kendi

anayasalarına almayı ve bu ilkeningerçekten uygulanmasını sağlamayı

• Kadınlara karşı her türlü ayırımıyasaklamayı

• Kadınların her türlü ayırıma karşıetkin himayesini sağlamayı (mahke -meler ve diğer resmi kurumlararacılığı ile)

• Kadınlara karşı herhangi bir ayırımcıhareket yapılmasından veyauygulanmasından kaçınmayı

• Herhangi bir kişi, kuruluş veyateşebbüsün kadınlara karşı ayırımyapmasını önlemek için bütün uygunönlemleri almayı

• Kadınlara karşı ayırımcılık teşkil edenmevcut yasa, yönetmelik, adet veuygulamaları tadil veya feshetmekiçin gerekli bütün uygun önlemlerialmayı

• Kadınlara karşı ayırımcılık teşkil edenbütün cezai hükümleri ilga etmeyi.

Taraf devletlerin kadınların devlet adınahareket eden bir kişi veya özel bir kişi,kuruluş veya bir teşebbüs tarafındanengellenmeden bütün alanlarda hakeşitliğinden gerçekten faydalanmalarınısağlamaları da gerekmektedir.

3. madde taraf devletleri özelliklepolitik, sosyal, ekonomik ve kültürelsahalarda olmak üzere kadının tamgelişmesini ve ilerlemesini sağlamaklayükümlü kılmaktadır.

4. maddenin 1. paragrafı kadın veerkek eşitliğini fiilen sağlamak içinalınacak geçici ve özel önlemlerin busözleşmede belirtilen cinsten bir ayırımolarak mütalâa edilmeyeceğini belirt -mektedir. Burada örneğin kadınların



şimdiye kadar az temsil edil diklerialanlara bu alanlarda gerçek ten eşitolarak katılımları sağlanana ve bu alan -larda temsil edilmelerine kadar öncelikliolarak alınmalarını temin ede cek yasalkontenjan düzenlemeleri kasdedil -mektedir.

5. madde devletleri kadın ve erkeğinkalıplaşmış rollerine dayalı önyargılar,gelenek ve göreneklerle mücadeleetmek için önlemler almakla yükümlükılar. Ev işinden, çocuk bakımından veaile bireylerinin bakımından kadınlarınesas sorumlu oldukları düşüncesininortadan kaldırılması bunun için birörnek tir. Ev, çocuklar ve aile ile bağ lan -tılı görevler madde 5’e göre erkeklerlekadınlar arasında adil bir şekildepaylaşılmalıdır.

Sözleşmede bunların dışındakadınların hangi yaşam alanlarıele alınmaktadır?

Kapsamlı çerçeve maddelerinin dışındasözleşmenin içerikli maddeleri kadın -ların çeşitli yaşam alanları ile ilgilen -mektedir.

6. madde devletleri kadın ticareti vefahişeliğin istismarının her şekliyleönlenmesi ile yükümlü kılmaktadır. Buyüzden devletler güvenilir olmayan hertürlü iş ilişkileri (örneğin özel evlerdeçalışma, sezonluk aylakçılık, seksişçiliği) içinde olan kadınlara kadınıninsan haklarının tümünden faydalan -malarını sağlayacağını taahhüt etmekte -dirler. Ayrıca devletlerin seks işçiliğişartlarını seks işçisi olarak çalışankadın ların suistimal edilmemesini ve bukadınların tüm haklarının korunmasınısağlayacak şekilde düzenlemelerigerekmektedir.

7. madde politika ve kamu hayatındaseçme ve seçilme hakkı, hükümetpolitikasına katılım, kamu görevlerindebulunmak ve kamu görevlerini ifa etmekve hükümet dışı kuruluşlara iştirak

etmek konuları ile ilgili kadınlara karşıayırımı kapsamaktadır.

8. madde devletleri kadınlara eşitşartlarda hükümetlerini uluslararasıdüzeyde ve uluslararası kuruluşlardatemsil etmek fırsatını sağlamak içingerekli önlemleri almakla yükümlükılmaktadır.

9. madde tabiiyetin kazanılmasında,değiştirilmesinde ve muhafazasında veçocukların tabiiyeti ile ilgili kadınlarakarşı ayırımı ele almaktadır.

10., 11. ve 12. maddeler eğitimalanında, iş piyasasında ve sağlıkalanında kadınlara karşı ayırımın önlen -mesine ilişkindir. Bu hükümler çokkapsamlı olup, her kadının yaşamındaçok önemli olan alanları kapsamaktadır,örneğin kız ve kadınların eğitimi vemeslek seçimi, iş hayatında şartlar,değişik yaşam durumlarında kadınlarınözel gereksinimlerini dikkate alan sağlıkhizmetlerinden yararlanma.

13. maddede ekonomik, sosyal vekültürel yaşamın diğer alanlarındakiayrımcılık belirtilmiştir.

14. madde kırsal bölgelerdeki kadın -ların desteklenmesini ele almaktadır.

15. madde medeni haklarbakımından kadınlara erkeklerinki gibiaynı hukuki ehliyeti garanti etmektedir.Bu örneğin mahkeme önünde davalardaeşit muamele anlamına gelmektedir.

16. madde evlilik ve aile hukukundakadınlara hak eşitliğini kapsamaktadır.Burada evlenmede eşit hak, sadeceözgür olarak eş seçme ve tam rıza ileevlenme hakkı, evlilik süresince veevliliğin son bulmasında aynı hak vesorumluluklar, çocuk sayısına, çocuk -ların yaş farkına ve çocukları ilgilendirentüm konularda karar verme önemliolanlardır. Ayrıca soyadı, meslek ve işseçimi hakkı dahil olmak üzere eşlerinkişisel haklarını da kapsamaktadır.

Toplumda kadınların konumununtemel değişikliği için 2., 4., 5. ve 16.maddeler özellikle önemlidir.



Ayrımcılığın ilişkilerde kadına karşı uygulanan şiddet ile ne ilgisi vardır?

Kadınlara karşı şiddet her türlü şekli ileağır bir insan hakları ihlalidir. HannaBeate Schöpp-Schilling’in yazısındadeğindiği gibi CEDAW-Komitesi şimdiyekadar üç “Genel Tavsiye”, özellikle 19numaralı Genel Tavsiye ile ilişkileriçinde kadınlara karşı uygulanan şidde -tin insan hakları ihlali ve sözleşmeanlamında ayrımcılık olarak kabul edil -mesinde uluslararası düzeyde önemlikatkıda bulunmuştur. Ancak bununkabul edilmesinden sonra devletleri“özel alanda” çoğunlukla erkeklerinkadınlara karşı uyguladıkları şiddeteylemlerini engellemek ve cezalandır -maktan sorumlu tutmak mümkünolmuştur. Devletler sözleşmenin altındakadınları bu tip şiddet eylemlerindenetkili şekilde korumak ve buna maruzkalan kadınların gerçekten böyle birşiddetten uzaklaşabilmeleri için şartlarısağlamak zorundadırlar. Bu şu an Avu s -turya’da özellikle örneğin YabancılarHukuku, Sosyal ve Evlilik Hukuku ile işpiyasası politikasının hükümlerini ilgi -lendirmektedir. Şu an Avusturya’dageçerli olan hukuki durum şiddet eylem -lerinden sürekli kaçmak isteyen kadın -lara bunu gerçekleştirmelerini zorlaştır -makta veya buna olanak tanıma mak- tadır. İlişkilerde dahil olmak üzereşiddetin her türlü şeklinden uzak yaşa -mak her kadın ve kızın temel insanhakkıdır.

Avusturya için bunun anlamınedir?

Avusturya yirmibeş yıl önce CEDAW’ıonaylayarak, uluslararası düzeyde hiçbir kadının kadın olduğu gerekçesiyleayrımcılığa maruz kalmamasına kadargerekli olan tüm önlemleri alacağınıtaahhüt etmiştir.

Metinlerinde kadınlara karşı doğru danayırım gözeten birçok düzenleme sonyirmibeş yıl içersinde değiştirilmiş veyakaldırılmıştır. Ortak soyadı belir len -mediği zaman çocukların otomatikolarak babanın soyadını alması kadın -lara karşı doğrudan ayırım gözeten vehalen geçerli olan düzenlemelere birörnektir. Bu düzenleme sözleşmeninyükümlülüklerini ihlal etmektedir vesözleşmenin tutarlı uygulanması içinkaldırılmalıdır. Bunun dışında cinsiyet -lerinden dolayı kadınlara karşı dolaylıayırım gözeten ve değiştirilmesi gerekendüzenlemelere gösterilecek halen birçokörnek mevcuttur. Sözleşmenin uygulan -masına ilişkin son raporda Avusturyakadınlara karşı her türlü ayrımcılığınönlenmesi için gerekli olan acil önlem -leri almaya davet edilmiştir. CEDAW-Komitesi’nin “kesin yorumları” bu acilönlemler hakkında bilgi vermektedir(Kadın Bakanının web sayfası, linkler ve literatüre bakınız).

Sözleşmeye göre Avusturya insanhaklarını garanti etmek, korumak veyerine getirmekle yükümlüdür ve “gere -ken özeni” (due diligence) göstermekzorundadır. Bu “gereken özenin” devletadına hareket eden kişiler tarafından dauygulanması gerekmektedir. Örneğinkamu yönetiminde çalışan kişiler,hakimler, erkek ve kadın savcılar, erkekve kadın polisler uygulamada kadınlarınhaklarının ihlal edileceği kararlarverirlerse, Avusturya sözleşmeye görebunu engellemek ve uygun şekildecezalandırmakla yükümlüdür. Sözleş -meye göre Avusturya ayrıca özelkişilerin, kuruluşların veya teşebbüs -lerin ayırım yapmasını önlemek içingerekli olan tüm adımları atmakla dayükümlüdür ve burada da “gerekenözeni” göstermek zorundadır.



Avusturya’da yaşayan kadınlariçin bu ne anlama gelmektedir?

Bir evliliğe bağlı olmadan göçmenkadın ların Avusturya’da bağımsız otur -ma va çalışma izni hakları var mıdır?Cinsiyete dayalı takibat sebeplerininAvusturya’da kabul edilmesine dairkadın ilticacıların ve kadın mültecilerinhakları var mıdır? Avusturya’da kadın -ların ekonomi, eğitim, politika alan ların -da karar verme pozisyonlarında gerçek -ten eşit haklarla temsil edilme haklarıvar mıdır? Kadınlar kısıtlamalar olmadandoğum kontrol araçlarına ulaşabiliyorlarmı ve tıbbi açıdan güvenli çocuk aldıra -biliyorlar mı? Şiddetsiz bir ilişki yaşaya -biliyorlar mı? Tipik şekilde kadın lartarafından yapılan iş tipik şekildeerkekler tarafından yapılan iş ile eşitücretlendiriliyor mu? Ücret almadan evişi yaptıklarında, çocuklara ve ailebireylerine baktıklarında kadınlarınsosyal güvencesi bir evlilik veyaberaberliğe bağımlı olmadan var mı?

CEDAW, Avusturya’da yaşayan herkadının ister devlet tarafından isterseözel kişiler, kuruluşlar veya teşebbüslertarafından cinsiyete bağlı bir ayırımveya kısıtlama olmadan kendisine aitolan insan hakları ve temel özgürlük -lerinin tanınması, kullanılması vebunlardan yararlanması hakkına sahipolması demektir.

CEDAW, her kadının kendisine aitolan haklara ve Avusturya’nın sözleş -menin taraf devleti olarak üstlendiğiyükümlülüklere istinat edebileceklerianlamına gelmektedir. Sözleşme iletanınmış haklarının ihlal edildiğinidüşünen her kadın CEDAW-Komitesinekişisel başvuruda bulunabilir. Başvuruöncesinde ulusal yargı yollarının tüketil -miş olması gerekir.

CEDAW, ister bir ilişkide istersekamuda kadınlara karşı uygulanan hertürlü şiddetin insan hakları ihlali teşkilettiği konusunda açıklık demektir.Avusturya kadınları etkin bir şekilde

şiddetten korumakla ve şiddet eylem -lerini cezalandırmakla yükümlüdür.

CEDAW, kadınlara karşı şiddetuygulayan erkeklerin budavranışlarından dolayı hesap vermekzorunda oldukları ve bir kadının yaşamave bedensel ve de zihinsel bütünlükhakkının her durumda diğer her haktan(örneğin failin özel hayatına saygı hakkı)ağır bastığı konusunda açıklık demektir.

CEDAW, örneğin kadınların esasolarak çocuk yetiştirme ve bakma işle -rinden, erkeklerin esas olarak aileningeçiminden sorumlu olduklarına dairdüşünce gibi kadın ile erkeğin kalıplaş -mış rollerine dayalı geleneksel düşün -celerin sözleşme anlamında ayrımcılıkteşkil ettiği konusunda açıklık demektir.

Sivil Toplum Örgütleri (NGOs) içinbu ne anlama geliyor?

Faal eşitlik politikası ve kadınlara karşıher türlü ayrımcılığın önlenmesi siyasipartilerin ve hükümetlerin iste diklerizaman uğraşacakları veya uğraşmaya -cakları ulusal konu değildir, bilakisdevletler topluluğuna ve yurttaşlarakarşı bir yükümlülük konusudur.CEDAW-Komitesi kadın politikasıalanında faaliyet gösteren NGOs’larındevlet politikasına katılımının ve gereklifinansal araçlarla donatılmasınıngerekliliğinin altını çizmektedir.Sözleşme ve CEDAW-Komitesinin uygu -lamaları (“Genel Tavsiyeler” ve “KesinYorumlar”) NGOs’ların daha fazla dahiledilmesini ve Avusturya’nın uluslararasıyükümlülüklerinin ifadesi olarak eşitlikpolitikasında somut ilerlemeleri – birçokayrımcılığa maruz kadınlar için de –talep etmek için iyi bir çerçeve sun -maktadır. Kadınların eşit katılımı ger -çek leşene kadar: Politika, ekonomi,sosyal ve kültür alanında. Kamuda,resmi makamlarla ilişkide, meslekte,ekonomide, ilişkilerde, eğitimde, sosyalhaklardan faydalanmada, evde.



Eleanor Roosevelt ile konuşmak için:Bütün bu yerlerin her birisi İnsanHaklarının olduğu yerdir. Burada İnsanHaklarının bir anlamı olmadığı sürece,hiçbir yerde anlamı olmayacaktır – veAvusturya’da bu yerlerden birindekadınlar ayrımcılığa maruz kaldıklarısürece Avusturya sözleşmenin tarafdevleti olarak bunu değiştirmeklesorumludur.



BM-Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrım -cılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ndekadınlara tanınan hakları dermeyanetmek için kadınların hangi olanaklarıvardır? Sözleşmenin yürürlüğegirmesinden sonra – Avusturya’da 1982yılında yürürlüğe girmiştir – uzun birsüre kadınların sözleşmede belirtilenhaklarının ihlal edildiği iddiası ileCEDAW-Komitesi’ne şikayette bulunmaolanakları yoktu. Sözleşmeye ek olarakkabul edilen ve Avusturya’da 22 Aralık2000 tarihinde yürürlüğe giren (FederalResmi Gazete III 206/2000) “İhtiyariProtokol” ile bu olanak tabiiyettenbağımsız Avusturya Cumhuriyetininegemenlik kudretine tabi her kadın içinsağlanmıştır.

Neden bir İhtiyari Protokolhazırlanmıştır?

Sözleşme kadınlara karşı insan haklarıihlallerini denetlemek için esasitibariyle CEDAW-Komitesi’nin düzenliverilen raporları incelemesini ve tavsiye -lerde bulunmasını öngörmektedir.Kadınlar için kişisel başvuru hakkısözleşme hazırlanırken teklif edilmiş,fakat daha sonra bundan tekrar vazge -çilmiştir. O zaman birkaç delegekadınlara karşı ayrımcılığın Apartheid ve“ırk” ayırımı (racial discrimination) gibi“devletler hukukuna ilişkin ciddi birsuç” olmadığı ve bu nedenle böyle biryönteme gerek olmadığı görüşünübildirmişlerdir. 1993 Viyana İnsanHakları Konferansı’nın sonuç belge -lerinde ve 1995 Pekin 4. Dünya KadınKonferansı’nın Eylem Platformu’nda

böyle bir şikayet yöntemi özellikle talepedilmiştir. BM-Kadının Statüsü Komis -yonu 1996 yılında ara larında AnnaSporrer ve Lilly Sucharipa-Behrmanngibi Avusturya’dan başka uzmanlarındayer aldığı Aloisia Wörgetter başkanlı -ğında bir çalışma grubunu İhtiyari Proto -kolü hazırlamakla görevlen dirmiştir.

İhtiyari Protokolün hazırlanması ileulaşılmak istenen amaçların bazılarışunlardır:• Kadının insan haklarını daha etkin

uygulamak,• CEDAW ve bu sözleşme ile kadınlara

tanınan haklar hakkında tarafdevletlerin ve kişilerin daha fazlabilgilendirilmesini sağlamak,

• Taraf devletlerin CEDAW’ı daha iyiuygulamalarını ve ayırımcı yasa veuygulamaları değiştirmelerinisağlamak,

• BM-Sisteminde cinsiyete dayalı ilkbaşvuru yöntemi olarak mevcut olandiğer insan haklarına ilişkin başvuruyöntemlerini yeniden değerlendirmekve

• Kamunun kadının hakları konusundadaha fazla bilinçlenmesini sağlamak.

İhtiyari Protokol sonunda 6 Ekim 1999tarihinde BM-Genel Kurulu tarafındankabul edilmiştir. 22 Aralık 2000 tari -hinde genel olarak ve Avusturya için deyürürlüğe girmiştir. Sözleşmenin tarafdevletleri İhtiyari Protokol’e bağlıolmayı isteyip istemediklerini serbestçebeyan edebilirler. Kadın haklarınıuygulamak için iki ek yöntemi içermek -tedir: Kişisel başvuru yöntemi (ihbaryöntemi) ve inceleme yöntemi. Tarafdevletler yükümlülüklerini İhtiyari

24 Kadınlar CEDAW’dan nasıl yararlanabilirler?

Kadınlar CEDAW’dan nasıl yararlanabilirler?Birleşmiş Milletler (BM) Kadınlara Karşı Her TürlüAyrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nin İhtiyari Protokolü

Karin Tertinegg9

9 Özellikle İhtiyariProtokol uzmanıDr.in Anna Sporrer´eteşekkür etmekistiyorum.


Protokol altında sadece inceleme prose -dürünü kendileri için “Opting-out”denilen uygulama dışında kalmaseçeneği ile kısıtlayabilirler.

CEDAW-Komitesi kadının insanhakları ihlallerini kendiliğindennasıl inceleyebilir?

CEDAW-Komitesi bir taraf devletinsözleşmede belirlenen kadın haklarınınvahim veya sistematik ihlali olduğuyönünde bilgi aldığı zaman kendili ğin -den inceleme prosedürünü başlatabilir.İlk böyle bir inceleme prosedürü 2004yılında sona ermiştir. Bu incelemeninsebebi Ciudad Juárez, Chihuahua’da(Meksika) kadınların kaçırılması, kadın -lara tecavüz edilmesi ve kadınlarınöldürülmesi idi. Avusturya “Opting-Out”hakkını kullanmamıştır. Bu yüzden esasitibariyle inceleme yöntemi Avusturya’yauygulanabilir.

CEDAW-Komitesine başvuru nasılyapılabilir?

İhtiyari Protokol sözleşme ile tanınmışolan haklardan herhangi birinin bir tarafdevlet tarafından ihlal edildiği görüşün -de olan kadına (veya kadınlar grubuna)Komite’ye başvuruda veya “ihbar”da(“communication”) bulunma olanağıtanımaktadır. Böyle bir başvuru ilgilikadının kendisi (ilgili kadınlar) tara -fından veya• ilgili kadının adına ve onun rızası ile• başvuruyu yapan ilgili kadının rızası

olmadan onun adına hareketegeçmesinin haklı nedenlerini ortayakoyarak, ilgili kadının adına

yapılabilir.

Başvuru yöntemi ilgili kadının kendisineaçık olduğu gibi diğer bireylere veyakadın örgütlerine de açıktır. Diğerşartlar şunlardır:• Başvuruların yazılı olarak ve

başvuranın kimliği meçhulkalmayacak biçimde yapılmalıdır.

• Başvuruların sadece İhtiyariProtokol’ü onaylayan taraf devletleriilgilendirmesi gerekir.

• İlgili kadın veya ilgili kadınların butaraf devletinin egemenlik kudretinetabi olması gerekir, fakat bu ülkenintabiiyetinde olmaları gerekmez.

• Mevcut olan tüm ulusal yargıyollarının tüketilmiş olması gerekir.Eğer prosedür böyle müracaatyollarının uygulanmasında makulolmayan şekilde uzuyorsa veya etkilisonuç verme ihtimali zayıf ise, bugeçerli değildir.

Böyle bir başvurunun gerek CEDAW-Komitesi gerekse başka bir uluslararasısoruşturma veya çözüm çerçevesindeincelenmemiş veya incelenmemekteolması; başvurunun sözleşme hüküm -lerine aykırı olmaması; başvurununaçıkça temelsiz veya yeterli dayanaktanyoksun olmaması ve başvuruda bulun -ma hakkının kötüye kullanılmamasıgerekli olan diğer şartlardır. Bunundışında başvuru konusu olan olgularınprotokolün taraf devlet için yürürlüğegirmesinden sonra vuku bulmuş olmasıveya bu tarihten sonra da devam etmesigerekir. Avusturya için bu tarih 22 Aralık2000 dir.

İhtiyari Protokol kılavuzu ViyanaKadın Bürosu üzerinden sipariş edile -bilir; başvurunun İngilizce örneğiCEDAW-Web sayfasından temin edilebilir(linklere ve literatüre bakınız).



CEDAW-Komitesine bir başvurudabulunulduğu zaman ne oluyor?

CEDAW-Komitesi başvuruyu aldığında,ilgili kadın için doğrudan tehdit teşkileden bir tehlike olması durumundaiddiaya konu olan ihlalin mağdur ya damağdurların görmesi muhtemel, onarıl -ması mümkün olmayan zararları önle -mek için geçici önlemleri almayı tarafdevletten talep edebilir. Eğer komite birbaşvuruyu cevaz görürse, birey ya dabireylerin kimliklerinin söz konusu tarafdevlete açıklanmasına rıza göstermelerikoşuluyla başvuruyu taraf devletinbilgisine sunar. Taraf devlet görüşlerinialtı ay içersinde komiteye iletir vekomite başvuruyu inceledikten sonrabaşvuruya ilişkin görüş ve tavsiyeleriniilgili taraflara iletir. Burada komitesözleşmede kadına tanınan bir hakkınbir taraf devlet tarafından ihlal edilipedilmediğini tespit eder ve taraf dev -letin sözleşmeye göre yükümlülük leriniyerine getirmesi için alması gerekenönlemler hakkında tavsiyelerde bulu nur.Taraf devlet komitenin görüş ve tavsiye -leri üzerine almış olduğu tüm önlemlerleilgili bilgiler dahil olmak üzere komiteyealtı ay içinde yazılı bir cevap sunar.

Devletler Hukukuna göre her tarafdevlet CEDAW-Komitesi’nin görüş vetavsiyelerine uymakla yükümlüdür.

CEDAW-Komitesi hangi başvurularhakkında karar vermiştir?

Komite 2007 yılının Ekim ayına kadartoplam on başvuru hakkında kararvermiştir (Web sayfası linkler ve litera -türe bakınız). Komite’nin sözleş medetanınan hakların ihlalini tespit ettiğidört başvurudan biri bir kadının zorlakısırlaştırılmasıdır (Macaristan 4/2004).Diğer üç başvuru ilişkilerde erkeklerinkadınlara karşı uyguladıkları şiddeteylemleri sonucu kadının temel insanhaklarının ihlalidir (Macaristan 2/2003,

Avusturya 5/2005 ve 6/2005). Yıllarcaeşi tarafından ağır şiddet eylemlerinemaruz kalan ve ölümle tehdit edilenMacar bir kadının başvurusu üzerineKomite, Maca ristan’ın taraf devletolarak ilgili kadını eşinin ağır ve yıllarcasüren şiddet eylemlerinden etkili vehemen korumakta başarılı olmadığınakarar vermiştir. Mevcut olan mekaniz -maların bunu başaracak durumdaolmadığını tespit etmiştir. KomiteMacaristan’a ilgili kadının bedensel vezihinsel bütünlüğünü güvence altınaalmak, kadına güvenilir bir ikametolanağı sağlamak ve çocuklarının bakımıiçin uygun bir yardım vermek, hukukiyardımda bulunmak, uğranılan bedenselve zihinsel mağduriyete ve de uğranılanhaksızlığın ağırlığına uygun tazminatvermek için acil ve etkili önlemler almasıyolunda tavsiyelerde bulunmuştur.Komite bunun dışında Macaristan’dakihukuksal ve kurumsal şiddetten korumamekanizmalarının derhal düzeltilmesiiçin kapsamlı tavsiyelerde bulunmuştur.

Avusturya’yı ilgilendiren başvurularKadınlar-Hakkın Korunması Derneği veViyana Aile İçi Şiddete Karşı MüdahaleMerkezi tarafından yapılmıştır. Her ikibaşvuru 2002 ve 2003 yıllarında birkadının eşi tarafından öldürülmesiniiçermektedir ve failler cinayetler öncesikadınlara karşı bir dizi şiddet eylem -lerinde bulunmuş ve ölümle tehditetmişlerdir. İlgili kadınlar kendilerini buşiddet olaylarından kurtarmayı faalolarak denemişlerdir: Tehditler ve şiddeteylemleri polise ve savcılığa ihbaredilmiş, her iki failde polis tarafındanevden uzaklaştırılmış ve faillere eve vekadınların doğrudan çevresine girmeyasağı verilmiştir. Ceza davasındafaillerin tehlikeliliği savcılık tarafındanyeterli derecede ciddiye alınmamıştır.Failler tutuklanmamış ve ilan ettiklerigibi her iki kadını öldürmüşlerdir.



Komite’nin bununla ilgili tespitişöyledir:• Her iki kadının öldürülmesi sözleş -

mede tanınan hakların Avusturyatarafından ihlal edilmesidir, özellikleher iki kadının yaşama, bedensel vezihinsel bütünlük hakkının.

• Kapsamlı hukuksal şiddetten korumamekanizmalarına rağmen devlettarafından atılan adımlar kadınlarıeşleri tarafından öldürülmektenkoruyamamıştır.

• Kadınların korunmasında yeterli özengösterilmemesinden polis ve adlimakamlar sorumludur.

6/2005 sayılı başvuruya ilişkin Komitedevlet aktörlerinin her bir durumdaAvusturya’nın taraf devlet olaraksözleşmeye göre gerekli özeni göstermeyüküm lülüğünü yerine getirmek zorundaolduklarını ifade etmiştir. Şiddet mağ -duru olan her bir kadının kendisine aitinsan haklarını ve temel özgürlük lerinigerçekleştirebilmek zorunda olduğunuve bir failin haklarının bir kadının yaşa -mak ve bedensel-zihinsel bütünlüğüneilişkin insan haklarından daha üstüntutulamayacağını vurgulamıştır.Özellikle savcılığın faili tutuklamamasıAvusturya’nın kadını şiddetten korumakiçin uygun özeni gösterme yükümlülü -ğünü yerine getirmediğini göstermek -tedir. Komite ayrıca failin tehlikeliliğininbu durumda büyük bir ihtimalle birboşanma durumunda Avusturya’daoturma iznini kaybedebileceği kaygı -sından etkilendiği konusuna dikkatçekmiştir. Komite Avusturya’da şu angeçerli olan Yabancılar Yasası’nın insanhakları ve temel özgürlükler üzerindekiağır etkilerine ve kadınların ilişkilerdeşiddet durumunda Yabancılar Yasası’nailişkin düzenlemeler sebebiyle özellikletehlike içinde oldukları konusunadeğinmiştir.

Bu her iki başvuru sebebiyle KomiteAvusturya’ya bu meyanda şu tavsiye -lerde bulunmuştur:• Kadınların güvenliği için bütün

eylemlerde hükmedilen tüm özenigöstermek;

• Şiddetten Koruma Yasası’nı ve bununlabağlantılı Ceza Hukuku’nu uygunözeni göstererek uygulamak vedenetlemek;

• Toplumun evde olan şiddeti kınadığınıkamuya göstermek için şiddetfaillerini ceza hukuku açısındandikkatli ve çabuk koğuşturmak;

• Fail mağdur için bir tehlike oluşturu -yorsa ve polis, savcılık ve hakimlerşiddetten koruma alanında faal olansivil toplum örgütleri (NGOs) ileişbirliği yapıyorsa, cezai ve hukukimüracaat yollarının gerçekten uygu -landığının güvence altına alınması;

• Polis ve adli makamlar arasındakikoordinasyonu daha iyi durumagetirmek;

• Hakimler, hukukçular ve yürütmeorganları için evde olan şiddetle ilgilieğitim ve geliştirme programlarınıdüzeltmek ve sözleşme, kadınlarakarşı şiddetle ilgili 19 numaralı GenelTavsiye ve de İhtiyari Protokolhakkında bilgileri bu prgramlaradahil etmek.

Avusturya her iki başvuru hakkındaKomite’nin görüş ve tavsiyeleri gözönünde bulundurularak alınan tümönlemler hakkında bilgiler dahil olmaküzere altı ay içinde yazılı bir cevabısunacaktır. Bunun dışında Komite’ninbu iki başvuruya ilişkin raporları şu anAlmanca diline çevrilmektedir ve Avu s -tur ya’nın bu raporları CEDAW’a ilişkinve bu sözleşmede tanınan kadının insanhakları ve de kişisel başvuru olanağıhakkındaki bilgileri mümkün olduğukadar çok insana ulaştırmak içinyayımlaması gerekmektedir.



İngilizce dilinde linkler

http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/ CEDAW-Web sayfası CEDAW-Sözleşmesi,CEDAW-Komitesi ve İhtiyari Protokolhakkında kapsamlı bilgiler

http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/recommendations/index.htmlCEDAW-Komitesi’nin Genel Tavsiyeleri,örneğin No. 12 ve No. 19 (Kadınlara karşışiddet), No. 21 (Evlilik ve aile), No. 24(Sağlık), No. 25 (Geçici özel önlemler)

http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/protocol/dec-views.htmCEDAW-Komitesi’nin yapılan ihbarlar(Kişisel başvuru) ve yürütülenincelemeler hakkında raporları

http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/protocol/modelform-E.PDFCEDAW-Komitesi’ne yapılacak birihbarın örnek formu, İngilizce dilinde

Almanca dilinde linkler

http://www.frauen.bka.gv.at/site/5548/default.aspxCEDAW-Sözleşmesi’nin ve İhtiyariProtokol’ün Almanca dilinde metni

http://www.frauen.bka.gv.at/DocView.axd?CobId=20860Avusturya’nın CEDAW-Komitesi’nealtıncı raporu (2004)

http://www.frauen.bka.gv.at/DocView.axd?CobId=24129CEDAW-Komitesi’nin Avusturya’nınaltıncı raporu ile ilgili kesin yorumları(2007)

http://www.frauenrechtsschutz.atKadınlar-Hakkın Korunması Derneği’ninweb sayfası

http://www.interventionsstelle-wien.atViyana Aile İçi Şiddete Karşı MüdahaleMerkezi’nin web sayfası, Eyaletler’dekibütün Müdahale Merkezleri’nin irtibatkurma adresleri ile birlikte

28 Linkler ve Literatür

Linkler ve Literatür


29 Linkler ve Literatür

İngilizce dilinde literatür

Inter-Parliamentary Union, 2003. The Convention on the Elimination ofAll Forms of Discrimination againstWomen and its Optional Protocol.Handbook for Parliamentarians. United Nations

Hanna Beate Schöpp-Schilling, CeesFlinterman (eds), 2007. The Circle ofEmpowerment: Twenty-five Years ofthe UN Committee on the Eliminationof Discrimination against Women. New York: The Feminist Press.

Almanca dilinde literatürDeutsches Institut für Menschenrechte,2005. Die ‚General Comments’ zu den VN-Menschenrechtsverträgen:Deutsche Übersetzung und Kurzein -führungen. Baden Baden: Nomos Ver -lags gesellschaft. [General Recommen -da tions – CEDAW-Komitesi’nin GenelTavsiyeleri, Almanca dilinde]

Doris König, Joachim Lange, UrsulaRust, Hanna Beate Schöpp-Schilling(Hg.), 2004. Gleiches Recht – gleicheRealität? Welche Instrumente bietenVölkerrecht, Europarecht und nationalesRecht für die Gleichstellung vonFrauen? Loccumer Protokoll Nr. 71/03. Rehburg-Loccum. Siehe auchhttp://www.loccum.de

Brita Neuhold, Renate Pirstner, Silvia Ulrich, 2003. Menschenrechte –Frauenrechte. Innsbruck: Studien-Verlag.

Anna Sporrer, 2002. Das Fakultativ -protokoll zur UN-Konvention zurBeseitigung jeder Form von Diskrimi -nierung der Frau. In Ursula Floßmann(Hg.), Fragen zum Geschlechterrecht,Linz: Trauner-Verlag. 203-258.

Anna Sporrer, 2001. Leitfaden zumFakultativprotokoll der UN-Konventionzur Beseitigung jeder Form von Dis kriminierung der Frau. Viyana:Viyana Belediyesi Kadın Bürosu.Viyana Belediyesi Kadın Bölümününsipariş servisinden temin edilebilir:https://www.wien.gv.at/formulare/frauen/bestellen/


Genel Tavsiye Kadının İnsan Haklarının uygulanması için CEDAW-Komitesi’nin tavsiyesi (General Recommendation)

BGBl Federal Resmi Gazete

CEDAW-Sözleşmesi United Nations Convention on the Elimination of All Formsof Discrimination Against Women, BM-Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi

CEDAW-Komitesi Sözleşmenin uygulanmasını denetleyen ve yirmiüçuzmandan oluşan kurul

IPbpR Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi (İngilizce kısaltması ICCPR)

IPwskR Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel HaklarSözleşmesi (İngilizce kısaltması ICESCR)

İhtiyari Protokol CEDAW-Sözleşmesi’ne ek, devletler isterlerse bu protokoletabi olurlar (Optional Protocol)

Sözleşme Çeşitli devletler arasında yapılan ve devletler hukuku ileilgili yükümlülükler doğuran anlaşma; bunun gibianlaşmalar için diğer kelimeler: Mukavele veya sözleşme

Preamble Önsöz, uluslararası bir anlaşmanın girişi

Onaylama Bir devletin devletler hukukuna ilişkin bir sözleşmeyebağlı olduğunu ifade ettiği prosedür (onaylamak)

Uyarım Devletler hukuna ilişkin bir anlaşmanın içeriğinin birdevletin hukuk sistemine uyarlanması ve uygulanılıryapılmasına ilişkin prosedür.

United Nations (UN) Birleşmiş Milletler (BM), şu an 192 devletin üye olduğu veen önemli görevlerinden birinin İnsan HaklarınınKorunması olan dünya çapında uluslararası bir örgüt.

30 Kısaltmalar ve Sözlük

Kısaltmalar ve Sözlük


31 Kadın Yazarlar

Hon. Prof. Dr.in Dorothea Gaudart Uluslararası kurullarda ve o zamanki Federal Çalışma veSosyal Bakanlığı’nın Avusturya heyetlerinde başkanlık veyönetim kurulu görevlerinde bulunmuştur.

Dr.in Hanna Beate Schöpp-Schilling Kadının insan hakları konusunda uluslararası bir uzmandır ve1989 tarihinden beri CEDAW-Komitesi üyesidir.

Mag.a Karin Tertinegg Avusturya ve AB’de CEDAW ve Eşitlik Politikası konusundaaraştırmalar yapmakta ve ders vermektedir.

Kadın Yazarlar


c da

S�PAR�Ş SERV�S�Başbakanlık | 1014 Wien | Ballhausplatz 2

Telefon: 01/53115–2613 | Fax: 01/53115-2880

[email protected]

www.bundeskanzleramt.at

cedaw nedir? birleşmiş milletler (bm) kadınlara karşı her ... · ayrımcılığın Önlenmesi...

Documents