ceza muhakemesi hukuku - yirmi sekiz · ceza müeyyidesi, hukuken uygulanabilecek en ağır...

YirmiSekiz.net Hukuk Ders Notları YirmiSekiz.net

1

CezaMuhakemesiHukuku

YirmiSekiz.net Hukuk Ders Notları

I. Hafta

Bir hukuki uyuşmazlığın çözülmesi için yapılan işlemlerin tümüne muhakeme adıverilir.Dolayısıylamuhakemeninsözkonusuolmasıiçinortadabiruyuşmazlıkolmasıgerekir.Buişlemlerinnasılyapılacağınıdüzenleyenkurallarisemuhakemehukukunuoluşturmaktadır.Çözülen maddi meselenin türüne göre, farklı muhakeme hukuklarından da bahsetmekmümkündür.

CezaHukukuveCezaMuhakemesiHukuku

Ceza muhakemesi hukuku şeklinde ayrı bir hukuk dalının ortaya çıkması, bireyaçısından bir güvence niteliğindedir. Böylece, devlet keyfi bir şekilde kişilericezalandıramayacak ve birey suç işlediyse bunun cezasını yargı organı verecektir. Yani suçişlenipişlenmediğinintespitifaaliyetibağımsızyargıorganınabağlanmıştır.

Ceza muhakemesi ilk olarak, ceza kanunlarının ihlal edilip edilmediğini, ortada birsuçun olup olmadığı, varsa bunu kimin işlediğini ve bu kişiye ne ceza verilmesi gerektiğinidüzenlemektedir. Bu süreç, kişi açısından devletin keyfi cezalandırmasına karşı birgüvencedir. Bununla birlikte aynı zamanda, bireyin temel hak ve özgürlüklerine ciddi birmüdahaleyideiçerir;çünküsuçuntespitisürecindebumüdahalegereklidir.Örneğinkişininkonutununaranmasıveyagizli soruşturmacıgörevlendirilmesi, telefonunundinlenmesigibiönlemler gerekli görülebilir. Dolayısıyla cezamuhakemesi, kişiyi güvence altına alırken biryandan da temel haklarını ihlal eden bir takım kuralları bütünüdür. Dolayısıyla cezamuhakemesikurallarınındoğruuygulanması,anayasalhaklarındoğruuygulanmasıaçısındandasondereceönemlidir.

Pekicezanormuvecezamuhakemesinormunasılayrılır?Cezahukukukuralıilecezamuhakemesihukukukuralınıayırmanın,ikitemelyolubulunmaktadır.Cezahukukundakıyas,ancaksuçvecezaiçermeyenbirhükmünfailinlehineolmasıhalindemümkündürancakcezamuhakemesi hukukunda kıyas mümkündür. İkinci fark ise zaman bakımından uygulamaaçısındandır. Ceza muhakemesinde kural derhal uygulanma ilkesiyken, ceza hukukundageçmişeuygulamasözkonusuolabilmektedir.BirnormunTCKveyaCMK’daolmasıisebizenetbirsonuçvermez.Örneğincezakanunundadabellimuhakemehükümleribulunmaktadır.Budurumdaikinormuayırtetmekiçinsözkonusunormunamacınabakmakgerekir.Eğerbirnormunamacıfiilinsuçolupolmadığınıdüzenlemekvebununmüeyyidesinibelirlemekisebunormbircezanormudur;bufiilinkimintarafındanişlendiğini,işlenipişlenmediğinintespitineyönelik çalışmayı düzenleyen normlar ise cezamuhakemesi normlarıdır. Örneğin hükmünaçıklanmasınıngeribırakılmasınormununamacıgözealındığında,buhernekadarCMK2dadüzenlenmişolsada,bununbircezanormuolduğunukabuletmekgerekir.


2

CezaMuhakemesininAmacıCezamüeyyidesi,hukukenuygulanabilecekenağırmüeyyidedirvebununuygulanması

açısındanşekligerçeklikleyetinilmesisözkonusuolamaz,maddigerçekliğeulaşılmasıgerekir.Tarihselsüreçteisecezamuhakemesinin3aşamasısözkonusudur.İlkaşamadasuçludandelilegidenbir dönem söz konusuolanbir ilkel anlayış söz konusudur, yani kişinin suçluolduğupeşinenkabuledilirvecezaverilmesiiçinbirdelileulaşılmasıgerekir.Busistemdedelileldeetmeninyoluikrar,buyolunvaracağınoktaiseişkencedir.

İkinciaşamadaisebireyidevletinzulmünekarşıkorumadüşüncesiortayaçıkmıştır.Buaşamadaortayaçıkanilkeise,masumiyetkarinesidir.Bungörebirkimse,aksiispatlanıncayakadarsuçsuzkabuledilir.

Sonaşama isebirdengeaşamasıdır.Buradatoplumunmenfaatleri ilebireyintemelhaklarınınkorunmasıarasındabirdengesözkonusudur.Gerçektesuç işlememişbirbireyinceza almaktan korunması, toplumun menfaatine de hizmet etmektedir, zira masumlarıncezalandırıldığıbirtoplumunrefahiçindeyaşamasıdamümkündeğildir.

Bununharicinde,cezamuhakemesindegerçeğeulaşılmazisevegerçeğeulaşılmadanbir hüküm verilir ise, cezamüeyyidesinin de bir amaca ulaşması söz konusu olmayacaktır;çünkücezanın ıslahedici, caydırıcı veödetici biretkisininolması gerekir.Özellikle cezanınödetici işlevi yerine getirilmemiş olduğu takdirde, toplumsal ve kişisel öç duygusuyatıştırılmamış olacak ve bu da toplumsal düzeni bozucu bir nitelik taşıyacaktır. Nitekimcezanınentemelözelliği,onunşahsiolmasıdırvedolayısıylagerçeksuçluyucezasızbırakanbir ceza muhakemesi sisteminin, ceza müeyyidesinin amacını gerçekleştirmesi mümkündeğildir.

Ceza muhakemesinin amacı, bir şekilde maddi gerçekliğe ulaşmak iken, medenimuhakemeşekligerçeklik ileyetinmektedir.Medenimuhakemedekuralolarakkanunidelilsistemi kabul edilmekteyken, ceza yargılamasında her hususun herhangi bir delil ile ispatedilmesimümkündür,yanidelilserbestisisözkonusudur.Birözelhukukilişkisigenellikleikitarafın uyuşan iradelerine yönelik olduğu için, kişiler zaten baştan bunun delillerinioluşturmaktadır,ancakcezamuhakemesinegeldiğimizdeiştamtersinedönüşür;çünküsuçuişleyenkimse,fiiligerçekleştirdiktensonradelilleriyoketmeyeçalışmaktadır.

Hernekadarcezamuhakemesininamacıgerçeğeulaşmakolsada,budemekdeğildirkigerçeğehernepahasınaolursaolsunulaşılacak.Yani,gerçeğehukukiyollardanulaşılmakzorundadırveyapılanişlemhukukaaykırıolamaz.Dolayısıyladevlet,örneğingerçeğeulaşmakamacıylaişkenceedemezveyakeyfiaramalaryapamaz.

II. Hafta

4.10.2016

Cezamuhakemesinin,aynızamandahızlıbirşekildeyapılmasıgerekmektedir.Nitekimgecikenadalet, adaletdeğildir.Ancakburadananlaşılması gereken, yalnızca “hız”meselesideğildir;çünkühernekadaradaletinhızlıcasağlanmasıgerekliolsadahisontahlildebuişinsonunda bir kişinin ceza alması söz konusu olacağı için “makul” bir sürede yargılamanınyapılması gerekir. Bunun ilk önemi, muhakemenin gereği gibi yapılabilmesi açısındandır;çünkümuhakemenekadaruzarsa,oolayıtemsiledecekolandelillereulaşmaimkanımızdaazalır.Bunedenledezatensuçüstühalininbirönemivardır.Birdiğerönemiisecezanınişlevi

Hukuk hakkında her şey; yirmisekiz.net YirmiSekiz.net

3

açısındandır. Cezanınözellikle caydırıcı olma işlevini yerine getirilmesi için, toplumdabunailişkin bir inancın oluşması gerekir vemahkumun öç alma duygusu da önlenmiş olacaktır.Dolayısıylabunedenlerle,suçvecezaarasındakizamanaçıldığındasuçunsebebiunutulmuşolacakvebunundaötesindeartıktoplum,artıkbelkigerçektendesuçluolankişiyeacımayabaşlayacaktır.

CezaMuhakemesininKaynaklarıHukukun kaynaklarında hukuku ortaya koyan irade olan devlet ve toplum; ve de

hukukunortayaçıkışbiçimianlaşılmalıdır.CezaMuhakemesiaçsındangeçerliolanbiçimselkaynaklar itibariyle de kanunilik ilkesi söz konusudur. Yani Ceza Muhakemesi kuralları,kanunlar ile düzenlenir ve burada uygulanabilecek bir diğer kaynak da AYmad. 90 gereğiuluslararasısözleşmelerdir.

Peki Anayasa’nın 142.Maddesi olmasaydı, bu kanuniliğe ulaşabilirmiydik? Eğer bumaddeolmasaydıdahi,AYmad.13uyarınaulaşabilirdik.PekiKHK’lar,cezamuhakemesininkaynağıolabilirmi?KHK’larile,temelhakveözgürlüklersınırlandırılamaz,dolayısıylaKHK’lardoğrudankaynakolamaz.

Bazıhallerde,CMhukukundayönetmeliklerindegeçerliolduğugörülmektedirancakbunlaryalnızcakanunların,birtakımidariniteliktekikonularısomutolarakbelirtmesihalindemümkündür. Yani kanunda halihazırda düzenlenmiş olan birmeselenin teknik detaylarıyladüzenlenmesiylesınırlıdır.

Cezamuhakemesihukukuaçısındansondereceönemlibirtakımhükümler,doğrudanAnayasa’dadüzenlenmiştir.Ancakbizimesaskaynağımız,CezaMuhakemesiKanunu’dur.Tabiki başka çeşitli kanunlar da tamamlayıcı nitelikte cezamuhakemesi hukukunun kaynaklarıarasındadır.

CezaMuhakemesiKanunu’nunUygulanması

AnlamBakımındanUygulanmasıBuradan yorum meselesi anlaşılmalıdır. Öncelikle yorum, hukukun uygulanmasında

kaçınılmazdır. Dolayısıyla burada bir soyut düzenlemenin, somut bir duruma uygulanmasıdurumu söz konusudur. Bu itibarla o soyut metne bir anlam yüklenmelidir ki uygulansın.Demekkiyorum,kuralınuygulanmasınaiştirakederancakhakim,yorumçerçevesindekeyfiolarakdavranamaz.Dolayısıylayorumkonusundahukukunheralanındageçerliolanherşey(amaçsal,tarihselvelafziyorumgibi)geçerlidir.Cezamuhakemesinindiğeralanlardanfarkıise, kıyas faaliyetinde ortaya çıkmaktadır. Ceza hukukunda kıyas, kurak olarak mümkündeğildirancaksuçvecezaiçermeyennormlaraçısındanfailinlehineolmakkoşuluylakıyasyapmak mümkündür. Ceza muhakemesi normları açısından ise esas itibariyle kıyas ilkesiuygulanmamaktadır. Ancak istisnai bir düzenleme bir söz konusu olduğunda, cezamuhakemesihukukundadakıyasfaaliyetinebaşvurulamaz.

ZamanBakımındanUygulanmasıCeza normlarını ve ceza muhakemesi normlarını birbirinden ayırırken, iki ölçütten

bahsetmiştik. Bunlardan ilki kıyas yasağı iken, diğer ise zaman bakımından uygulamaydı.Normalşartlarda,kanunlarınuygulanmasıiçinonunyürürlüğegirmesigerekirvebirkanununne zaman yürürlüğe gireceği, resmi gazetede belirlenir. Böyle bir düzenleme yoksa dayayımlandıktanitibaren45günsonrayürürlüğegirecektir.Bununlabirlikteyürürlüğegirenher


4

kanun uygulanabilir değildir, örneğin OHAL Kanunu’nun uygulanması için, OHAL’in ilanedilmesigerekir.

İştekanunlarınzamanbakımındanuygulanmasıaçısındanüçilkesözkonusudur.

• Derhal Uygulama: Bir kanun, yürürlüğe girdiği anda halihazırda başlamış ve devametmekteolanvedahasonragerçekleşecekolanfiillere,işlemlere,olaylarauygulanır.Kanunlarınuygulanmasıaçısındankuraldabudur,meğerkiaksinebirdüzenlemesözkonusuolsun.

• GeçmişeUygulama:CKmad.7hükmünegöre,birkanununleheolanhükümlerigeçmişeuygulanacaktır.Yanidahaazcezaöngörenkanunun,kendisininyürürlüğegirmesindenönce gerçekleşmiş bir olaya uygulanmasıdır. Yani daha az ceza öngören kanun,yürürlüktenkalkmışolsadahiuygulanacaktır.

• Ertelenmiş Etki: Bir kanunun hükümlerinin, sadece o yürürlüğe girdikten sonragerçekleşenolaylarauygulanmasıanlamındagelir.Bunaverilebilecektipikbirörnekde, AYM üyelerinin görev süresinin 12 yıla çıkarılmasını öngören kanundur; çünkükanundakihükmegöre,kanununçıkmasısırasındahalihazırdagörevliolanüyeler,bukanundanetkilenmeyecektir.

Cezamuhakemesi uyarınca önceden yapılmış olan işlemlerin, derhal uygulama ilkesiuyarıncatekrarlanmasıgerekmez.Yanibellibir fiil ile ilgilibirdavanınbirkısmındabellibirmuhakemeuygulanırken,devamındabaşkabirmuhakemeninuygulanmasımümkündür.Cezamuhakemesi normlarının aleyhe veya lehe olduğuna bakılmaz, ne olursa olsun derhaluygulanacaktır.

Örneğin,birşikayetebağlısuçsözkonusuvekanundiyorkişikayetinyazılıbirdilekçeileyapılması gerekir. Kişi de 6 ay içerisinde yazılı bir şikayette bulunmuyor, ancak sözlü birşikayette bulunmuyor. Daha sonra yeni kanun yürürlüğe giriyor ve sözlü şikayetimümkünkılıyor.İşteeskikanundönemindekişi,süresiiçindeyazılıbirbaşvuruyapmamışvebaşvuruhakkınıkaybetmişse,yenidönemdebirsözlübaşvuruyapmasımümkündeğildir.

6aylıksüredolmadan4.Aydayenikanunyürürlüğegirsevesüreyi3ayyapsaneolur?İştebudurumdada,kanunderhaluygulanacakvekişininhakkıdüşecektir.Yanideğişikliğinleheveyaaleyheolmasınabakılmaz.Vehakbirkeredüşersede,yenikanununuygulanmasısözkonusudeğildir.Yeni7.Aydabirkanunçıksavesüreyi8ayaçıkarsa,hakartıkdüştüğüiçinşikayetimkanıbulunmamaktadır.

Kural,işlemtamamlanmışise,hakdüşmüşisebunlaryenikanundanetkilenmez.Pekibudurumda haksızlığa uğrayan insanlar için bir çözüm üretilebilir mi? İşte bu gibi sorunlarıçözmek için kanun koyucu, hak kaybına uğrayacak olanları koruyacak geçiş hükümlerikoyacaktır.

YerBakımındanUygulamaTemel ilke ülkeselliktir ve Türkiye’deki yargılamalara Türkiye’deki ceza muhakemesi

hukukuuygulanacaktır,ancakbununistisnalarıdamevcuttur.ÖrneğinTürkiye’yegelmesiçokzorolankişilerinsorgulamasınınistinabeyoluylayapılmasımümkündür.


5

KişiYönündenUygulamaCeza muhakemesi içerisindeki herkese, ceza muhakemesi hukuku kurallarının

uygulanmasımümkündür.Yaniherhangibirkimse,birsuçisnadıaltındakalırsa,kuralbukişihakkında resen işlem başlatılmasıdır. Burada da bir takım istisnalar mevcuttur; örneğinyasamadokunulmazlığını ele alırsak,milletvekilliği sıfatı süren kişinin seçimdenönce veyaseçildikten sonra işlediği bir fiil uyarınca tutuklanması, tutulması, sorgulanması veyargılanmasımümkündeğildir.Ancakdokunulmazlık istisnası,bu4 işlem ile sınırlıdır, yanibunlarındışındakidiğer işlemleriyapılmasımümkündür.Dokunulmazlığın istisnaları iseağırcezalı suçüstü halleri ve seçimden önce kovuşturulması başlanan (mad 14’de sayılan)durumlardır.Bununyanındadokunulmazlığınkaldırılmasıkararıdurumundadasözkonususuçaçısındanmuhakemeişlemlerininyapılmasınaimkansağlanmışolacaktır.

Milletvekillerinin dokunulmazlığının nedeni, iktidarın kışkırtması ile haklarında asılsızdavalarınaçılarakadamınmeclisfaaliyetlerinekatılmasınınengellenmesiniönlemektedir.

7.10.2016

Birkimseninmuhakemedebirmakamişgaletmesidemek,okişininomakamıişgalettiğisürece bazı özel hak ve yetkilere sahip olacağı anlamına gelir. Biz demiştik ki, cezamuhakemesininamacı,birmaddigerçekliğeulaşmaktır.Yaniortadabirsuçvarmı,busuçukim işlemişvebusuçuncezasınedir sorularını sorar.Bumuhakemeninkolektifbir faaliyetolduğunu da söylemiştik, yani pek çok farklı makamın ortak bir şekilde yürüttüğü birfaaliyettir. Sonuç olarak ortada bir şüphe var ve bu şüphenin, muhakemeye katılanmakamlarınelbirliği ileyenilmesigerekmektedirveeğerbuşüpheyenilemezse,kişiberaatedecektir.

Öncelikle ortada bir iddia var, bu iddianın karşısında bir savunma var ve bu iki tezinkarşılığında,yargılamamakamıtarafındanverilenhükümilebirsentezeulaşılıyor.Yaniortadabir çelişme ilkesi söz konusudur. Ceza muhakemesinde çelişme esastır. Çelişme ilkesininanlamı,muhakemeyekatılansüjelerinkendiiddialarınıilerisürmesivekarşıtarafındabunlarüzerinde fikir beyan etmesidir. Yani ancak böyle bir çatışma olduğu takdirde gerçeğeulaşılabilecektir. Dolayısıyla süjelerin düşüncelerini özgürce karşılıklı olarak ifade etmeyetkisininolmadığıyerde,çelişmeilkesindenvegerçekanlamdabirmuhakemedensözetmekmümkünolmayacaktır.

1. İddiaMakamı2. SavunmaMakamı3. YargılamaMakamı

Savunmaveiddia,yargıgöreviyapmaz;yargıgöreviniyapanhakimdir.Yargılama,birhukukiuyuşmazlığınkesinhükümilesonuçlandırılmasıanlamınagelir.Yargıorganınıisetümdereceleriilebirliktebirbütünolarakdüşünmekgerekir.Cezayargılamasıdediğimizzamandasözkonusuhukukiuyuşmazlığınniteliği,cezaidir.Yanicezayargılanmasınınamacı,birsuçunişlenip işlenmediğine dair bir hukuki uyuşmazlığı kesin hüküm ile sonuçlandırmaktır.Yargılama faaliyeti, özellikle cezalandırma tekelinin devlete verilmiş olması bakımındanoldukçaönemlidir.

Birsuçiddiasıortayaçıktığında,bireyecezavermekleyetkiliolandevlettir,ancakdevletbuişiçingörevlendirdiğibirmemuraracılığıylatektaraflıolarakcezakesemez,birmuhakemeyapılması gerekir.Muhakeme ve bunun sonucunda yargılama organı tarafından hükümverilmeden,kişiyecezamüeyyidesiuygulanmasımümkündeğildir.


6

Yargılamafaaliyeti,esasolarakkovuşturmaaşamasındasözkonusudur.Soruşturmadaise yargılama söz konusu değildir, savcının yaptığı yargılama değildir. Sadece yargılamayapılmasının gerekli olup olmadığını araştırır. Burada ancak tali nitelikte bir yargılama sözkonusuolabilir.Ancakyargılamamakamı,bunoktadadadevreyegirebilir(tutuklama,aramakararıgibi).Pekisavcınedentutuklamakararını tekbaşınaveremiyor?Buradakidurumda,kişiye bir hakim güvencesinden yararlanma imkanı sağlamaktır. Aksi takdirde keyfi biruygulama söz konusu olacaktır; çünkü savcı davada bir kamu tarafında yer işgal eden birtaraftır.

Sonuç olarak yargılama makamının görevi kovuşturma ile başlar ve hükmünkesinleşmesinekadarsürer.Bunoktadansonraiseinfazaşamasınageçilir.İnfazaşaması,özüitibariyle idari bir faaliyettir, yani devlet, yargı organı tarafından tespit edilen cezayı infazeder.

Cezayargılamasınıkimyapar?Esasitibariyleikimakamdanbahsedebiliriz;1. Yargıçlıkmakamı2. MahkemeMakamı

Mahkememakamı,esasitibariylekovuşturmaaşamasındayetkilidir.Asıluyuşmazlığıçözenmahkemeolduğunda,omahkemeninkaçyargıçtanoluştuğunundabirönemiyoktur.Sonuçolarakortayaçıkankararyargıcındeğil,işgalettiğimahkememakamınınkararıdır.

Yargıçlıkmakamıdakuralolaraksoruşturmaaşamasındabiryargıkararıgerekiyorsabunukuralolarakyapacakolanmakamdır.Örneğinsoruşturmaaşamasındabirtutuklamaileilgili karar verecek olan yargıçtır. Ancak kovuşturmada tutuklama kararını verecek olanmahkemedir.

Mahkeme olması için, ortada bir dava olması gerekir ancak soruşturma aşamasındahenüzortadabirdavayoktur;dolayısıylamahkemeninyapacağıbir işyokturve işyargıçlıkmakamınadüşer.

Eğerbirtoplumahkemevarsasözkonusukararkurulolarakverilmesigerekenbirkararisebubirmahkemekararı,aksihaldeyargıçlıkmakamıkararıdır.Bununönemiise,yargıçlıkmakamı kararlarına itiraz edilebiliyor olmasındadır.Ancakmahkememakamı kararlarınakanundaaçıkhükümolmadıkçaitirazedilemez.

III. Hafta

11.10.2016

CezaYargılamasıMakamlarınınÖrgütlenmesi

Sulh Ceza Yargıçlıkları: Soruşturma aşamasında bir hakim kararı gerektiğinde buyargıçlarkararverirler.

Kovuşturmaaşamasındaise3derecelibiryargılamasistemivardır;1. İlkDereceMahkemeleri:Herildeveişyükünegöreilçelerdedekurulurlar.Asliyeve

Ağırcezamahkemesindenoluşur.Asliyecezamahkemesiasılmahkeme,ağırcezadabunun görevi dışında kalan işlere bakar. Asliye ceza mahkemesi tek hakimli birmahkemedir,bumahkemedesavcıgörevyapmaz.Ağırcezamahkemesiisebirdenfazlahakimingörevyaptığıbirmahkemedir;birbaşkanıveyeterlikadarüyesivardır.Toplanacağızamanise1başkan+2hakimiletoplanır.


7

2. İkinciDerece:İstinafmahkemeleriyeralmaktadır.HSYKgörüşüyle,AdaletBakanlığıtarafındanbelli yerlerdekurulurlar.Başkanveyeteri kadarüyevardır,birdaire1başkan+2üyeiletoplanır.

3. ÜçüncüDerece:Yargıtay.BölgeAdliyemahkemelerininbozmadışındakikararlarınıinceleyen merciidir. Delil değerlendirmesi asla yapmaz, hukuki inceleme yapar.Bozmadışındakikararlarabakardedik;çünkükararzatenilkdereceyedönmüştür.

CezaİddiasıSavcı, bir suçla ilgili olarak bir haber aldığında kural re’sen bununla ilgili bir takip

başlatması ve araştırma yapmasıdır. Bu araştırmayı da, devletin cezalandırma yetkisinedayanarakyapar.Savcı,bircezalandırmayetkisininortayaçıkıpçıkmayacağınıvebununiçinyeterli delil olup olmadığını araştırmakla görevli kamu personelidir. Yaptığı araştırmasonucundadabirsonucaulaşarakbiriddianamehazırlarvebunu,mahkemeönünegötürür.İştebuandanitibarenartıksavcınıngereklidelilleritoplamaksuretiyleortayakoyduğucezaiddiası,bircezadavasınadönüşecektir.Nitekimcezaiddiası,cezalandırmaiçinyeterlideğildirveolayınyargıorganıönünetaşınmasışarttır;davasızyargılamaolmaz.İddianameninsonu,hepmahkumiyetistemidir.

CezaDavasıSözkonusuiddianıngerçekolupolmadığınındeğerlendirilmesifaaliyetidir.

• Asli:bellibirsuçisnadıylailgilidavadır.• Tali:İtirazlar,mallarınmüsaderelerigibidavalar

Cezaiddiasınıortayakoyan,herzamaniçincumhuriyetsavcısıdır.Savcı,davayıdevletadına açar. K.H. (Kamu hakları) imzası ise doğru bir kullanım değildir. Savcı, bir suçunişlendiğinedairbirhaberiihbar,duyum,medyagibiaraçlararacılığıylaalabilir.Savcı,birsuçişlendiğine dair haber aldıktan sonra, bu suça ilgili bir araştırma yapar ve bu araştırmasonucundakamudavasıaçılmasıiçinyeterlidelileulaşırsa,davaaçmakmecburiyetindedir.Kamudavasınınaçılmasındamecburiliğinyanında,birdetakdiriliksistemivardır.Yanidavaaçılmasıiçingereklişartlarvar,ancakbirdekamuyararıolmasılazım.Eğerdavaaçılmasıyla,ortayasuçtandoğanveyasuçlununcezasızkalmasındandahabüyükbirsorunçıkacaksa,budurumda savcının dava açmaması gerekir. İşte bu iki sistem arasında bir tercih yapmakgerekirse,mecburiliğindahagüvenlibirsistemolduğusöylenebilir.

Bizim hukukumuzda da kural,mecburilik sistemidir. Savcı, soruşturma sonunda davaaçmak için yeterli delile ulaşmış ise, dava açmak mecburiyetindedir. Peki delil ne zamanyeterlidir?Hakkındadavaaçılankişinin,davasonundamahkumolmaihtimali,beraatetmeihtimalinden daha yüksekse, bu durumda yeterli şüphe vardır demektir. Bunun yanında,bizdedeCMKmad.171hükmündeistisnaiolaraktakdirilikilkesidegörülmektedir.Örneğinşahsicezasızlıksebeplerininvarlığıhalinde,cumhuriyetsavcısıhernekadaryeterlidelillereulaşabiliyorolsada,cezasızlıksebebiolduğuiçindavaaçmayabilir.

173/5 hükmüne göre, cumhuriyet savcısı takdir yetkisini kullanarak dava açmadığıhallerde itiraz edilemez. Takdir yetkisi, hukuka uygun olarak kullanılmalı ve keyfi olarakkullanılmasının önüne geçilmelidir. İşte bu nedenle bize göre takdir yetkisinin var olupolmadığınailişkinhususlaraçısındanitirazedilmelivedenetimdeyapılmalıdır.


8

Savcı,kamudavasınıaçtıktansonradadavanındevamlılığısözkonusuolduğuiçin,açtığıdavayıyürütmekvegerekli işlemleriyapmayadevametmekdurumundadır.Kamudavasınıbirkezaçtıktansonrada,davasınıgeriçekmesimümkündeğildir.Ancaksavcı,işinsonundaadamınberaatetmesinidetalepedebilir.Yanidavayıgeriçekemez,ancakbaştaki iddiasınısonundakadarsürdürmekzorundadadeğildir.

Davasonunda(hükümverildiktensonra),hemsanıklehinehemdesanıkaleyhinekanunyolunabaşvurmasıdamümkündür.

Asliye ceza mahkemesi duruşmalarında savcı bulunmaz. Peki duruşmada savcıolmaması, sanığın lehinemidiraleyhinemidir?Dahaöncededediğimizgibibu iş, iddiavesavunmadan bir senteze ulaşan bir çelişme işidir. İddiamakamı ortadan kalktığında sanık,hakimilebaşbaşakalacaktır.Budurumunenbüyüktehlikesiise,hakiministeristemezaynızamandaiddiamakamınındaişleviniüstlenmesidir.

İddiaMakamıBirkamusaliddiamakamı,birdebireyseliddiamakamıbulunmaktadır.Kamusaliddia

makamı, kural olarak savcıdır. Savcı, bir suçla ilgili olarak iddia faaliyetini kamu tarafındanyerine getirilir. Bununla birlikte istisnai durumlarda, iddia faaliyeti başkaları tarafından dayerinegetirilebilir.

Bireyseliddiamakamınıişgaledende,katılandır.Kuralolarakiddiaişinisavcıgötürürveasıliddiamakamısavcıdır.Buradahemdoğrudanzarargören(mağdur),hemdesuçtanzarargörenler(öleninyakınlarıgibi)katılanolabilir.

14.10.2016

SavunmaMakamıSavunmahakkı,kişisuçsuzolduğunainanıyorsabunuortayakoyabilsinveyasuçluysada

hakettiğindenfazlacezaalmasındiyegetirilmiştir.Yanisavunma,cezaiddiasınakarşıdiğertarafın kendisinin suçsuz olduğunu ve devletin cezalandırma yetkisinin olmadığını ortayakoymauğraşıdır.

Kişinin yargılanmasıyla ilgili olarak, gerçeğin ortaya koymasında sadece bireyin değil,toplumundamenfaativardır;çünküherkesinbirgünsanıkdurumunadüşmesiolasıdır.

Kanunilik ilkesine göre, kişi ancak kanunda öngörülen suçtan ve onun karşılığındaöngörülmüşolansuçtanmahkumedilebilir.Örneğinhırsızlıksuçununkanundacezasıbellidirvedevlet,suçluyabundanfarklıbircezaveremez.Dolayısıylakişiyehakettiğindenfazlacezadaverilemez.

Silahlarıneşitliğiilkesinegöre,savunmaveiddiamakamlarıhernekadareşityetkileresahip olmasalar da, denk imkanlara sahip olmalıdırlar. Dolayısıyla savunmamakamına daisnadıöğrenme,kendilehineolandelilleriortayakoyma,aleyhinekonandelilleriöğrenmeve bunlar üzerinde söz söyleme hakkı verilmiştir. Aksi halde kişinin gerçek anlamda birsavunmayapması,mümkünolmayacaktır.Neilesuçlandığınıbilmeyenkişi,kendinisavunamazda.Budurumunbir istisnasıda,CMKmad.153hükmündedüzenlenmiştir (kısıtlılıkkararı).Ancakbukısıtlamakararıverildiğindedahiifadeyiiçerentutanak,bilirkişiraporlarıvebunlarınhazırbulunduğuişlemlereilişkintutanaklargizlenemez.

Savunmayı da iki farklı süje yerine getirir. Bunlardan biri sanığın kendisi (bireyselsavunmamakamı),diğeri isemüdafidir(tekniksavunma).Bireyselsavunma,sanığınkendikendinisavunmasıveyakanunitemsilcisivasıtasıylasavunmasıanlamınagelir.Kendisiyleilgili


9

olarakyapılan işlemlerdenbilgi sahibiolması,duruşmadasözhakkıolmasıgerekir.Böylecekendi düşüncelerini ortaya koyabilecektir. Bu nedenle de kural, sanığın duruşmada hazırbulunmasıdır.Ancakkendisibunuistemezsevekoşullarıdavarsa,gelmezorunluluğuyoktur.

Tekniksavunmayanedenihtiyaçduyulmuştur?İddiamakamındabircumhuriyetsavcısıbulunmaktadır vebununkarşısındaortalamabir vatandaşolursa, silahlarıneşitliği ilkesininsağlanmasımümkündeğildir.Dolayısıyla,sanığakendisinibuişimeslekolarakyapanbirkimsearacılığı ile savunma hakkı verilmiştir. Bir müdafinin olmadığı takdirde, gerçek anlamdasavunmadan bahsedilemez. Beli bir seviyenin üzerinde olan suçlar için, müdafi zorunlututulmuştur,dahabasitsuçlariçiniseböylebirzorunlulukbulunmamaktadır.Neticeitibariyleteknik anlamda savunma yapabilecek birisi olmadığı takdirde, savunma hakkınınkullanıldığındanbahsetmekmümkünolmayacaktır.

CezaMuhakemesiSistemleri1. İthamSistemi2. TahkikSistemi3. İşbirliğiSistemi

İthamSistemiBusistemegöreortadabirithamolmasıgerekir.Yanibiri,birbaşkasınısuçlamıyorsa,

yargılamadayapılmayacaktır.Buradaithamedenkişide,yargılamaorganıönündebuithamınıispatlamayauğraşacaktır.Busistemiilkelkılanise,cezalandırmanınbireyinbirsorunuolarakgörülmesidir.Yanimağdurunbirithamıbulunmazise,cezalandırmadasözkonusuolmaz.

Bu anlayışın temeli, suçu sadece birey açısından bir sorun olmasıdır. Ancak bizimbildiğimizgibi,hersuçunmağdurudevlettir.Devletin,birfiilisuçhalinegetirmesininnedentoplumdüzenini korumaktır.O zamanbir suç işlendiğinde ihlaledilenmenfaather zaman,devletin toplum düzenini sağlamamenfaatidir. Dolayısıyla, bura suçun ihlal ettiği kamusalmenfaatingörmezdengelinmesisözkonusudur.

Bu sistemin en önemli özelliği, hakimin kendiliğinden bir soruşturmayabaşlayamamasıdır. Burada itham yetkisi önce suçlu ve yakınlarına verilmiş, ardından daherkeseverilmeyebaşlamış.

Buradaiddiavesavunma,neticeitibariyleyargılamanındaüzerindedirveyargılamayalnızcabirhakemniteliğindedir.Hakim,kendisinegetirilendelillerilebağlıdır.

Bu sistemin bir kötü özelliği de, kişi ithamda bulunmaktan çekinebilir, susabilir,korkutulabilir veya tam tersi olarak, lüzumsuz ithamlar da çoğalacaktır. Burada, cezamuhakemesinin amacını maddi gerçekliğe ulaşmak olarak ortaya koyduğumuzda, hakiminmevcutdelillerlebağlıolduğunudagördüğümüzdeamacaulaşılamayacaktır.

TahkikSistemiEsas itibariyle itham sisteminin tam tersidir. Daha otoriter bir devlet anlayışının

ürünüdür,devletinotoritesinibireyinüzerindetutmakvebunubireyehissettirmekamaçlanır.Dolayısıyla hakim, kendi inisiyatifi ile olaya el koyma yetkisine sahiptir. Bu sistemde enönemlimakamyargılamamakamıdır.

Burada bir ithama gerek olmaksızın harekete geçildiği için, hakimin kendisi deliltoplamak gibi bir yetkisi vardır, tarafların getirdiği deliller ile bağlı değildir. Bu sisteminsonucunda, iddia ve savunmaarasında çokbüyükbir eşitsizlikortaya çıkmışoluyor; çünküyargı,iddiamakamınınyerinialıyor.


10

Böylebirsistemde,suçlularıncezalandırılmaihtimalininithamsisteminegöredahafazlaolduğunusöyleyebilirizancakbusisteminesasamacıgerçeğeulaşmakdeğil, saltotoriteyisağlamaktır.

Busistemdesanığın,suçluolmadığınıiddiaetmesioldukçazordur;çünküonusuçlayanmakam, aynı zamanda yargılamayı da yapmaktadır. İşte bu da, hakimin yanlış kararvermesineyolaçacaktır.

İşbirliğiSistemiOrtada bir suç iddiası var, bu iddianın çözüme kavuşturulması lazım ve bu çözüme

ulaşacakolandayargılama,iddiavesavunmamakamlarınınkolektifçalışmasıolacaktır.Busistem,ithamvetahkiksistemininharmanlanmışbirhalidir.

İtham,bu sistemdede şarttır. Yani kararı verecekolanmakamdanbirbaşkası, sanığısuçlamış olmalıdır. İşbirliği sisteminde de itham görevini yerine getiren, cumhuriyetsavcısıdır.

Soruşturmaaşamasında,soruşturmayıyürütenkuralolaraksavcıdır.Buradaesasolan,gizlilikveyazılılıktır.Yanisoruşturmakuralolarakgizliyürütülür.Buradakigizlilik,şüpheliyekarşı bir gizlilik değildir. Buradaki asıl amaç,masumiyet karinesinden doğmaktadır. Yaniburadakigizlilik,kamuoyunakarşıbirgizliliktir.Nitekimsoruşturmaaşamasındayalnızcabirşüphesözkonusudur,ancaktoplumbusoruşturmadanhaberdarolursa,şüphelenenkişinintoplumtarafındandamgalanmasıtehlikesiortayaçıkacaktır.

Yargılamanın aleni olması, yargılamanın hukuka uygun olarak yürütülmesinin birgüvencesidir. Burada aleniliğin kabul edilmesinin sebebi de, artık mahkumiyet ihtimalininberaatihtimalindendahayüksekolmasıvealeniliktensağlanacakolanmenfaatin,gizliliktensağlanacakolanmenfaattendahafazlaolmasıdır.

İthamdabulunan,herzamaniçincumhuriyetsavcısıdır.Bununlabirliktehakiminre’senaraştırma yetkisi de mevcuttur. Re’sen araştırma ilkesinin esas amacı, ortaya konulmuşvakıalarınvedelillerindoğruluğununanlaşılmasıdır.Örneğinsanık,savcınıniddiasınıreddettiğizamanhakim,hiçkimsenintalebiolmadanbukonudafazladanbirdelilgetirtilmesini(kamerakayıtlarıgibi)talepedebilir.Unutmamakgerekirkicezamuhakemesindeispatyükü,savcınınüzerindedir.Kimsekendisuçsuzluğunuispatlayükümlüdeğildir.

IV. Hafta

18.10.2016

CezaMuhakemesiŞartları

Cumhuriyetsavcısının,birithamdabulunmasınayetecekdelileulaşmasıgerekir.Kuralda,savcınınbirşekildebirsuçişlendiğiiddiasındanhaberdarolursa,buiddianındoğruluğunuaraştırma yükümlülüğünün bulunmasıdır. Fakat bazen, bu muhakeme işlemlerininyapılabilmesi kanun tarafındanbelli şartlarıngerçekleşmesinebağlıdır. Yanikanunkoyucu,bellidurumlardasavcınınolayadoğrudanmüdahaleetmemesini,ancakbellikoşullaraltındamüdahaleetmesinidüzenler.İştebuşartlar,cezamuhakemesişartlarıolarakadlandırılırvebirsuçunre’sensoruşturulmasıvekovuşturulmasıilkesininistisnasınıteşkilederler.

Cezamuhakemesişartları,cezahukukundakicezalandırılabilmeşartlarındanfarklıdırve karıştırılmamalıdır. Bunlar, cezalandırılabilirliği ortadan kaldıran veya suçun oluşmasınıengelleyensebeplerdeğil,muhakemeninyapılabilmesineengelolabilensebeplerdir.


11

Muhakeme şartlarının, çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulması mümkündür.Muhakemeninyapılabilmesi içinbirtakımkoşullarınvarlığıgereklidirdersekbunlarmüspet(olumlu)şartlar,varolmamasıgerekenşartlarisemenfi(olumsuz)şartlarıoluşturur.

Soruşturmaaşamasındasavcı,birsuçişlendiğiiddiasıilekarşıkarşıyakaldığında,bununşartabağlıbirdurumolduğunuanladığındabakarveeğerböylebirşartıngerçekleşmesiiçinbirsüregerekliyseosüreboyuncabekler;eğerböylebirşartıngerçekleşmesiimkansızisekovuşturmayayerolmadığıkararıverecektir.

Savcı, şikayete bağlı suçlarda hiçbir işlem yapamaz demek de doğru değildir. Bazıişlemleriyapamayacaktırancaksuçisnadıdoğurmayanişlemleryapabilecektir.

Savcıiddianameyidüzenledivemahkemeiddianameyiincelediğisıradaböylebirşartıngerçekleşmediğikanaatinevarırsa,iddianameyiiadeedecektir.

Mahkeme, düşme veya durma kararı vereceği hallerde, derhal beraat kararı vermesigerektiğibirdurumvarsa,bunlaryerineberaatkararıvermesişarttır.

Bir şartın gerçekleşip gerçekleşmediği hususu, yargılamanın her aşamasında re’sennazaraalabilir,taraflarıntalebinegerekyoktur.Budurum,kanunyolundadaortayaçıkabilir.istinaftadadurmaveyadüşmekararıverilecektir;temyizdeisesadecebozmakararıverilebilir.

1. ŞikayetŞartıCK mad. 73 hükmünde düzenlenmiştir. Peki kanun koyucu, bir fiili neden şikayete

bağlar? Burada kanun koyucunun, kamu yetkisi üzerinde tasarruf yetkisini kullandığıgörülmektedir.Unutmamakgerekirki,şikayetebağlısuçlardadahiithamdabulunacakolancumhuriyet savcısıdır, bireyin ancak onun yanında katılmasımümkündür. Nitekim şikayet,savcıiçinbağlayıcıdadeğildir;sırfşikayetgeldidiyeiddianamedüzenlemekzorundadeğildir.Şikayetşartınıngetirildiğisuçlardaanadüşünce,kişininbusuçunduyulmamasınıisteyeceğigibimenfaatlerininöndetutulmasıdır.Buşart,hemsoruşturmayıhemkovuşturmayıengelleramakişiyesuçisnadıyüklemeyenişlemlerşikayetolmadandayapılabilir.

Örneğinbirhırsızlıksuçundasoruşturmayapıldı,davaaçıldıvekovuşturmaaşamasındahakim,bununhırsızlıkdeğildegüvenikötüyekullanmaksuçuolduğunakanaatgetirirse,hernekadarbuaslındaşikayetebağlıbirsuçolmasada,davayadevamedilir.Ancakmağdura,şikayetini geri alma yetkisi verilmiştir. Böyle bir düzenleme sonucu, kişinin yapmadığı birşikayetigerialmasıgibisaçmabirdurumortayaçıkmıştır.

Birsuçun,şikayetebağlıolduğununkabuledilmesiiçin,bununkanundaaçıkçayazılmışolması gerekmektedir. Bir suçun şikayete bağlı olup olmadığı da Ceza Kanunu’ndadüzenlenmiştir.Bazıdurumlarda,suçuntemelhalişikayetebağlıolup,niteliklihali re’sensoruşturulmaktadır. Örneğin, cinsel saldırı suçunun nitelikli halinde, kanun bunun açıkçaşikayetebağlıolduğunusöylemediğiiçinre’sensoruşturulur.

Kişi, şikayetini savcılığa, kolluğa, mahkemeye, valiliğe, kaymakamlığa, ilgili kamukurumunabildirebilir.Bumakamlarınhepsideşikayetisavcılığabildirmekleyükümlüdür.

Şikayetin konusu işlenen fiildir, dolayısıyla failin gösterilmesine gerek yoktur. Fiilşikayetedildiktensonra,ofiiliişleyen,iştirakedentümkişilerhakkındaşikayetedildiğikabuledilecektir.Şikayeteden,iştirakedenlerinbiriveyabirkaçınışikayetdışıtutamaz.

Kabuledilenkural,suçunmağdurununşikayethakkınasahipolmasıdır,yanidoğrudanzarar gören kişi şikayet hakkına sahiptir. Şikayet hakkının mirasçılara geçmesi mümkündeğildir,bununbiristisnasıisehakaretsuçudur.Birsuçunbirdenfazlamağdurudaolabilirveböylebirdurumda,hepsininşikayethakkıbirbirindenbağımsızıdır.Mağdurlardanherhangibirişikayettebulunduğutakdirde,kovuşturmavesoruşturmayapılabilecektir.


12

Şikayettebulunmasüresi,şikayethakkıolankişinin,fiilinvefailinkimolduğunubildiğiveya öğrendiği tarihten itibaren 6 aydır (dava zamanaşımı süresi dolmamış olmalıdır). Butarihten itibaren 6 ay geçmesi ile, kişinin şikayette bulunma hakkı düşecektir. Kişi, failibilmedendeşikayethakkınıkullanabilir,ancakhakdüşürücüsürebununöğrenildiğitarihtebaşlayacaktır.Eğerbirdenfazlafail,farklızamanlardaöğrenildiyse,6aylıksüretümfaillerinöğrenilmesindensonrabaşlayacaktır.

• Davazamanaşımı:Kişininişlediğibirsuçdolayısıylayargılanmasınıengelleyensüre.• Cezazamanaşımı:Hükmolunmuşvekesinleşmişbircezanıninfazınıengelleyensüredir.

Mağdurun şikayetten vazgeçmesi demümkündür. Kişi, şikayette bulunmadanbuşikayethakkındanferagatedebilir.Yani,“benbufiilileilgiliolarakşikayettebulunmayacağım”demektedir.Bunoktadansonraartıkgidip,şikayetçiolamaz.Vazgeçme,tektaraflıbiriradebeyanıilegerçekleşir.Vazgeçmeninde,şikayetteolduğugibitümfailleresirayetedeceğikabuledilmiştir.Yanikişinin,faillerinsadecebirkısmıhakkındaşikayettenvazgeçmesimümkündeğildir.

Şikayeti geri alma ise vazgeçmeden farklıdır. Yapılmış bir şikayet ancak gerialınabilir.Budafiilleilgiliolarakyapılabilecekbirişlemdir.Kuralolarak,hükümkesinleşinceyekadarbunungerialınmasımümkündür.Bu,gerialındığıtakdirdedavanındüşmesinekararverilecektir.

Gerialmanınvazgeçmedenenönemlifarkışudurki;şikayetingerialınabilmesiiçinsanığınbunukabuletmesigerekir.Eğersanıkbuteklifireddederse,ardındanvazgeçipkabuledemez,bununiçinmağdurunşikayetinitekrargerialmasıgerekir.Eğerfaillerinhepsikabuletmezse,davanınsadeceşikayettenvazgeçmeyikabuletmeyenfaillerhakkındayargılamayadevamolunmasımümkündür.

Soruşturma aşamasında şikayet yapıldı ve geri alındıysa, failin kabulü aranırmı?Soruşturma aşamasında orta henüz bir alenileşmeolmadığı için, geri alma kendiliğindensonuçdoğuracaktır,failinkabulünegerekyoktur.

21.10.2016

Şikayet için eski hale getirme talebinde kullanılabilir mi? Uygulamada bu husus,kabuledilmemiştir;çünküburadaşikayetşartıgerçekleşmedenmuhakemehenüzbaşlamadığıiçin, şikayetbirmuhakeme işlemideğildir veeski hale getirme,muhakeme işlemleri içingetirilmişolanbirhusustur.

2. TalepŞartıKanun, bazı suçlarda belli koşullarda dava talebi aramaktadır ve bu talepte

bulunacak olan,Adalet Bakanıdır. Buradaki talep şartı da şikayete benzer ama farklılıklarmevcuttur.Öncelikletalepdurumunda,cumhuriyetsavcısıbutalepilebağlıdırvedavaaçmakzorundadır.Talep, şikayetteolduğugibisüreyebağlıdeğildir, sadecedavazamanaşımı sözkonusudur.AdaletBakanı’nın,talebigerialabilmesimümkündeğildir.

3. MüracaatŞartıBazı koşullarda da şikayete benzer olarakmüracaat aranmaktadır. Bumüracaatı

yapacakolan,çeşitlikurumlardır.Müracaatdatalepgibisüreyebağlıdeğildirancakşikayetteolduğugibi,cumhuriyetsavcısınıbağlamaz.


13

4. İzinŞartıBellisuçlarlailgilisoruşturmavekovuşturmayapılabilmesiiçin,ilgilimakamlardan

izin alınması gerekebilir. Bu izni de genellikle Adalet Bakanlığı verir. Bunun en tipikörneklerinden biri de, dokunulmazlıktır. Dokunulmazlığı olan bir kimsenin yargılanabilmesiiçin,TBMM’nindokunulmazlığınkaldırılmasıyönündebirkararalmasıgerekecektir.

Eğer yetkilimakam izin vermiyorsa, bu izin vermemekararı geri alınabilir. Ancakyargılamayabir kez izinverildiktensonra,bukarargerialınamaz.Bununnedeni ise,yetkilimakamın verdiği izni geri alması halinde yargı makamı üzerinde tasarruf etmiş olacakolmasıdır.

5. AkılHastalığıBirkimse, işlediği fiilinanlamvesonuçlarınıalgılayamayacakdurumdaysa,bunun

hakkındasoruşturmayapılmasıvedavaaçılmasımümkündürancakyargılamayadevamolmasımümkündeğildir;çünküakılhastasıolanbirkişi,kendisinidüzgüncesavunamayacaktır.Eğerkişininakılhastasıolduğuyönündebirşüphevarsamahkemebirkararverir,sağlıkdurumunundüzelmesinibekler veeğer sağlıkdurumudüzelecekgibi değilse,davanındüşmesine kararverilecektir.Budurum,kısmiolarakakılhastasıolankişileriçingeçerlideğildirveyargılamasırasındaortayaçıkanbirakılhastalığısözkonusudur,fiilinişlendiğisıradadeğil.

6. SanığınGaipliğiGaiplerhakkındayargılamayapılamaz.

DoğalHakimİlkesiBir kimse hakkındaki yargılama başlamadan önce, o kimse hakkında yargılamayı

kiminyapacağınınbelliolmasıdır.Sırfbellibirkimseiçinözelbiryargılamamakamıkurulup,onun“özelihtiyaçlara”göreyargılanmasınınönünegeçmekamaçlanmıştır.Builkeningetirdiğibir sonuç da, hangi davalara hangi hakimlerin bakacağının önceden tespitinin belirlenmesigerekliliğidir.Bununtespitivedüzenlenmesidekanunileyapılacaktır.Budurumdadadavayabakacakolanhakimvemahkemeninyetkisiöneçıkacaktır.

YETKİ

Biruyuşmazlığınönünegeldiğihakim,sözkonusuuyuşmazlığıçözmeyeyetkilimi,vesözkonususuç,kendisiningörevyaptığıalaniçerisindemi?Yanihemsuçunniteliğiitibariylehakiminyetkisinegirmesi,hemdecoğrafianlamdaonunhakimiyetalanınagiriyorolmasıgerekmektedir.

Burada, yargılama yetkisinin ötesinde bir yargılama ödevinden de bahsetmekmümkündür;çünkühakiminönünegelenuyuşmazlığıbaşındansavmasımümkündeğildir.Aksihalde,birhukukiuyuşmazlığınçözümekavuşturulmasınınönünegeçilmişolacaktır.Dolayısıylahakimler,önlerinegelenuyuşmazlığıçözmekmecburiyetindedirler.

Peki mahkemeler arasında böyle bir maddi ve coğrafi yetki bölüştürmesi nedenyapılıyor?Suçunmahiyetinegöreyapılanbiryetkibölüştürülmesinidüşündüğümüzde,bununsebebidahaağırsuçlarınçözümekavuşturulduğumahkemelerdekihakimlerinbirdenfazlaolmasıvedahatecrübeliolmasıdolayısıylayargılamanındahadoğruyapılacağınayönelikbirinançtır.Coğrafianlamdabölüşmeyidüşündüğümüzdeise,birsuçişlendiğindeamacımız


14

maddigerçeğeulaşmakolduğuiçinvebuamacayönelikdeliltoplamamızgerektiğiiçin,veenbudelilleredahakolayulaşılmasıgerektiğiiçin,suçlaensıkıilişkilimahkemeninyargılamayıyapmasıdahadoğruolacaktır.

1. UlusalYetkiÖncelikle, Türk mahkemelerinin yetkisi olup olmadığına bakılmalıdır. Türk

kanunlarının uygulanacağı fiiller açısından Türk makamlarının yargılama yetkisi vardır. Budurumda,CezaKanunu’nun8-13.Madhükümleriarasındadüzenlenmiştir.Kural,Türkiye’deişlenensuçlaraTürkmahkemelerininbakmasıdır.Aslındaulusalyetki,biryeryönündenyetkimeselesidir. Ancak Ceza Kanunu’na göre belli durumlarda, ülke dışında işlenen suçlarbakımındandaTürkkanunlarıuygulanacak,vedolayısıylaTürkmahkemeleriyetkiliolacaktır.

İkiayrıdevletde,kendiyargılamayetkisininolduğunuiddiaediyorsayaaralarındaanlaşırlar,yadasözkonusuuyuşmazlığıLaheyAdaletDivanıçözecektir.

V. Hafta

25.10.2016

2. MaddeYönündenYetki*Kanunda“görev”olaraktanımlananyetkitürüdür(mad.3vd.),suçunmahiyetive

suçiçinöngörülencezanınağırlığınagöreyapılanbirayrımdır.Buradaasliyecezamahkemesiveağırcezamahkemesiolmaküzereikimahkemedenbahsedilebilir.Birbaşkakanunda,birbaşka mahkemede yargılanacağı özel olarak belirlenen bir suç yoksa, bu asliye cezamahkemesindegörülecektir.Ağırcezamahkemesiningörevinegirensuçlarise,kanundaözelolarakbelirtilmiştir.Görevlimahkemeninağırcezamıyoksaasliyecezamahkemesimiolduğuise,suçunbasitşeklinincezasınagöretespitedilmelidir,dolayısıylasuçunniteliklihalinazaraalınmamalıdır.

Madde yönünden yetkiyi düzenleyen kurallar,kamudüzenine ilişkin kurallardır.Peki bunun anlamı ne? Bir mahkeme veya yargıçlık makamını işgal eden hakimler, ancakmaddeyönündenyetkiliolduklarıuyuşmazlıklarhakkındakararverirlervebunlarındışındaverecekleribirkarar,meşrudeğildir.Bunlara ilişkinbirgörevsizlik iddiasıheraşamada ilerisürebilirvehakim,bununre’sennazaraalıpkuralolarakheraşamadabirgörevsizlikkararıverebilir. Böyle bir durumda, dosyayı alıp madde yönünden yetkili olduğun düşündüğümahkemeyegönderecektir.

Asliye ceza, her zaman görevsiz olduğuna karar vererek dosyayı ağır cezayagönderebilir.Fakatağırcezanın,dosyayıasliyecezayagöndermeyetkisikanuntarafındansınırlandırılmıştır (madde 6). Ağır ceza mahkemesi, bir suçun madde yönünden yetkisikapsamında olmadığı kanaatine varırsa, duruşmaya başlayana kadar bu kararı vermekzorundadır ve duruşma başladıktan sonra, artık görevsiz olduğu kararını veremeyecektir.Örneğindava“adamöldürmeyeteşebbüs”olarakağırcezadaaçıldıveduruşmabaşladıktansonrabununbir“yaralama”suçuolduğunakararverilsedahi,ağırcezamahkemesininbunugerigöndermesimümkündeğildir.Bukuralınarkasındayatanmantıkise,“çoğayetkiliolan,aza da yetkilidir” düşüncesidir. Bununla birlikte, eğer suçun niteliğinde bir değişiklikolmadıysa, yani baştan “yaralama” olarak açıldı ve böyle devam ediyorsa, bu durumdaYargıtay’agöreherzamangerigönderilebilecektir.

Birmahkeme,eğergörevsizlikkararıverirse,kanunagörebunakarşıitirazyolunabaşvurulmasımümkündür.Görevsizmahkemeninyaptığıişlemlerdegeçersizdir,7.Maddeye


15

göre,yenilenmesimümkünolmayanişlemlerdışında,davaiadeedilengörevlimahkemeninişlemleritekraretmesigerekir.

Duruşmadasuçunniteliğinindeğiştiğidurumdadavanıngerigönderilmesimümkündeğildir demiştik. Dolayısıyla yüksekmahkeme, aşağımahkemenin görev alanına giren birdavaya bakmış olacaktır. Peki bu durumda, bu davanın asliye cezanın görevine girdiğigerekçesiyle, iddianame iade edebilir mi? İddianamenin iadesine karar verilemez; çünkükovuşturmaaşamasıiddianamekabuledildiğiandanitibarenbaşlarveaksihaldemahkemeninuyuşmazlığakararvermeyetkisiyoktur.Yaniönce iddianameyikabuletmelivedahasonragörevsizlikkararıvermelidir.

Birden fazla madde yönünden yetkili mahkemenin görev alanına girenuyuşmazlıklarınbağlantısebebiylebirleştirilmesidurumundadabunayüksekolanmahkemebakacaktır.

Madde yönünden yetki meselesinde, önemli bir kısmı da yetki uyuşmazlığıoluşturur. Burada esas itibariyle iki uyuşmazlıktan söz edilebilir; yetkililik uyuşmazlığı veyetkisizlikuyuşmazlığı.

Eğerikimahkemedekendiniyetkiligörürse(yetkililikuyuşmazlığı),buuyuşmazlıkda ortak yüksek görevli mahkeme tarafından çözülecektir. Madde yönünden yetkisizlikuyuşmazlığındaiseherikimahkemedekendisiniyetkisizkabuletmektedirvebuuyuşmazlıkdamercitayinidenilenyöntemileçözülür.

CMKmad.4hükmünün2.Fıkrasında,buuyuşmazlıklarıortakyüksekmahkemeninçözeceğidüzenlenmiştir.Fakatartıkmaddeyönündenyetkiuyuşmazlığıçıktığında,aynıBölgeadliyemahkemesiningörevalanıçevresindebityetkiuyuşmazlığıçıktığında,yetkilimerciobölgeadliyemahkemesinincezadairesidir.Farklıbölgeadliyemahkemelerininyargıçevreleriarasındabiruyuşmazlıksözkonusuolursa,budurumdaYargıtay’agidilecektir.

Dolayısıyla artık, yetki ve görev uyuşmazlıklarının çözümünde, Bölge AdliyeMahkemesininCezaDairesininyetkiliolduğunukabuletmekgerekir.

Artık bu kararlara itirazınmümkün olduğunu söylemiştik. Diyelim ki Asliye Ceza,görevsizlikkararıverdi;taraflarbukararaitirazedebilirvebuitirazAğırCezamahkemesinegidecektir.Ağırcezamahkemesi, itirazıkabulederse itirazmerciinverdiğikararlarkesindir.Eğer ağır ceza, yapılan itirazı reddeder ve görevsizlik kararının doğru olduğunu söylerse,

Ø MerciTayini:ikiyetkisizlikkararıdakesinleşmişse,işyetkilimerciegiderbumerci,hangisiningörevliolduğunakararverirvebukararherkesiçinbağlayıcıdır.

Ø Daha ağır cezayı gerektiren suçlara bakan mahkeme, diğerine göre yüksekmahkemedir.

o Yüksekgörevlimahkeme,dahaağırsuçlarabakmaklagörevlimahkemedir.Örneğin ağır ceza mahkemesi, asliye ceza mahkemesinin yüksek görevlimahkemesidir.

o Ortakyüksekmahkemeise,birağırcezanınyargıçevresindekimahkemeleraçısındanoağırcezamahkemesi,farklıağırcezamahkemelerininyetkialanıiçerisinde ise Yargıtay’dır (istinaf mahkemeleri göreve başlayana dek).Örneğinbirağırcezanınyargıçevresiarasındayeralanasliyevesulhcezamahkemesiarasındabiruyuşmazlıkçıktığındabunuçözecekolan,oağırcezamahkemesiydiancakiş,İstinafmahkemeleriningörevebaşlamasıiledeğişti.


16

dosyayıasliyecezamahkemesinegerigönderecekveasliyecezamahkemesidekimingörevliolduğunudüşünüyorsaonagönderecektir.Gönderdiğiağırcezamahkemesi,budosyayıkabuledersesorunyoktur,ancakreddedebilir.Ağırcezamahkemesi,görevsizolduğunuilerisürersebunadaitirazedilebilir.Bunaitirazedilirse,birüstnumaralıağırcezayagidecektir(Örn.5.AğırCezaise6.AğırCezaya).Bumahkemedersekiitirazdoğrudur,ozamanartıkoağırcezaonabakacaktır.Eğerağırceza,itirazınyerindeolmadığınısöylerse,bukarardakesinleşmişolacakve uyuşmazlık, Bölge Adliye Mahkemesi’nin Ceza dairesine gidecektir. Artık bu noktadansonrabiritirazveyadirenmemümkündeğildir.Bukararkesindirveherkesiçinbağlayıcıdır.

Ağırcezalıkbirsuç,mercitayiniyoluylaasliyecezamahkemesinegelirse,artıkAsliyeCeza,istisnaiolarakbudavayabakacaktır.

3. YerYönündenYetkiMaddeyönündenaynıyetkiyesahipmahkemelerarasındancoğrafiyöndenbiryetki

paylaşımıanlamınagelir.Yanibirmahkeme,hangicoğrafialandagerçekleşenuyuşmazlıklarabakabilirvebunlarabakmaklayetkilidirsorusunacevapverir.HSYK,hermahkemeiçinbiryargıçevresi belirler ve bu yargı çevresi içinde işlenen suçlar açısından o mahkemenin görevyapması mümkündür, sonuç olarak bir suç işlendiğinde, buna hangi yerdeki mahkemeninbakacağıbelirlenmişolacaktır.

Kural, tek bir mahkemenin yetkili olmasıdır ve birden fazla mahkemenin yetkiliolmasıdurumuistisnaidir.Buradakiölçütde,suçunişlendiğiyerdir.

Birsuçişlendiğinde,bunundelillerineenrahatsuçunişlendiğiyerdeulaşılacaktırvebunun yanında, suç ve ceza düşüncesi hep bir arada olmalı ve suçlunun cezalandırılacağı,toplumtarafındanbilinmelidir.Buanlamdaibretlikdeeniyi,suçunişlendiğiyerdeolacaktır.Dolayısıylakural,suçunişlendiğiyerdekimahkemeninosuçbakımındanyetkiliolmasıdır.

Kural, tek bir mahkemenin yetkili olmasıdır ve seçimlik yetki kabul edilmemiştirancakbazıistisnaidurumlarda,seçimlikyetkidemümkünolmaktadır.

Suçun nerede işlenmiş sayılacağına ilişkin bir takım problemler ortaya çıkabilir(örneğinmesafe suçları). Bir davranış suçu söz konusuysa,davranış nerede gerçekleştiyseorası suçun işendiği yerdir. Fakatdavranış,birmahkemeninyetkisinegirenyerde işlenmişancaksonuç,başkabiryetkialanındaortayaçıkmışolabilir.Böylebirdurumda,3farklıgörüşsözkonusudur.Biridavranış,birisonuç,biridekarmader.Kuraltekbirmahkemeninyetkiliolmasıolduğu için,karmagörüşünkabuledilmesimümkündeğildir.Dahaçokkabuledilengörüş de, sonuç (netice) ölçütüdür. Yani suçun tamamlandığı yerdeki mahkeme yeterliolacaktır.Kesintisizsuçlardadasuçunsonaerdiğiyerdeişlenmişsayılacakveoyermahkemesiyetkiliolacaktır.

Bunun bir istisnası ise yurtdışının dahil olduğu mesafe suçlarıdır. Böyle mesafesuçlarında, fiil tamamen veya kısmen Türkiye’de gerçekleştiyse, suç Türkiye’de işlenmişsayılacaktır.YanidavranışyurtdışındagerçekleşmişvesonuçTürkiye’deçıkmış,veyadavranışTürkiye’de gerçekleşmiş ve sonuç yurtdışında çıkmış olabilir. Bumesafe suçlarının, hangiunsuruTürkiye’degerçekleştiyse,oyermahkemesiyetkiliolacaktır.DolayısıylaeğerdavranışTürkiye’degerçekleştiyse,oyermahkemesiyetkiliolacaktır.

Eğersuçunişlendiğiyermahkemesişeklindekitemelölçütbelirlenemiyorsa,kanun13. Maddedebirtakımyedekölçütlerbelirlemiştir(bunlarıezberlemeyeçalışma).Buradatekbilmemizgerekenesasmeseleşuki;kuralsuçunişlendiğiyermahkemesininyetkiliolmasıdır,buradaneticeesasalınırvekuralolaraktekmahkemeninyetkiliolmasıdır.


17

Basınyoluylaişlenensuçlarda,tekmahkemeninyetkiliolmasıhususundabiristisnasöz konusudur. Bir ülkede yayınlanan basılı bir eserle işlenen bir suç olması durumundaöncelikle yayınmerkezi yetkilidir. Eğer yayınmerkezi dışında bir baskı da yapılıyorsa, bubaskınınyapıldığıyerdekimahkemedeyetkiliolacaktır.

Bazı yabancı ülkede işlenen suçlara da Türk kanunlarının uygulanacağından sözetmiştik.BukonudaözelyetkiyidüzenleyenCMK13.Maddededüzenlenmiştir.Buradadayakalamayeri,yerleşimyeri,sonadresiveyaAdaletBakanı’nıntespitigibiölçütlergetirilmiştir.

Bazı durumlarda, yer bakımından yetkisi olmayan bir mahkemenin yargılamayapması söz konusu olabilir. Bu hallerden bir tanesi, bağlantı sebebiyle birleştirmedir.Bağlantılı davaların birleştirilmesi durumunda, aslındabaşkabirmahkemenin yetki alanınagirensuça,davalarınbirleştirildiğimahkemebakmışolacaktır.

Davanın nakli meselesi de CMKmad. 19 hükmünde düzenlenmiştir. Eğer yetkilihakim veyamahkeme, bir fiili veya hukuki sebep dolayısıyla o uyuşmazlığa bakamayacakdurumdaysaveoyerdebuuyuşmazlığıçözebilecekbaşkabirhakimyoksa,davanınbaşkabirmahkemeyenaklinekararverilmesimümkündür.Ayrıca,eğerdavanınoyermahkemesindegörülmesibirkamutehlikesioluşturuyorsadadavanınnaklimümkündür.Fiilinedenolarakdavayabakabilecek tekhakiminhastaolması,hukukinedenolarakdahakiminreddedilmişolmasıörnekgösterilebilir.Bunutaraflartalepedebilirveyamahkemedeisteyebilir.Fiiliveyahukuki sebeplerin varlığı halinde davanın nakline karar verecek olan da, Bölge AdliyeMahkemesidir. Davanın kamu tehlikesi oluşturması durumunda davanın nakilini isteyecekolaniseAdaletBakanlığı’dırvebunuYargıtay’danisteyecektir.

Davanakilolduktansonrasözkonususebeportadankalsadahi,nakledildiğiyerdedava görülmeye devam edecektir. Bunun haricinde bir afet nedeniyle bir mahkemedekidavalarıntoptannaklide,AdaletBakanıtarafındangerçekleştirilebilecektir.

VI. Hafta

1.10.2016

Yer yönünden yetkimeselesinde ele alınması gereken birmesele de istinabedir;çünkü yer yönünden yetkili olmayan mahkemenin, yer yönünden yetkili mahkemetarafındanyetkilendirilmesianlamınagelir.Yaninormalşartlardayeryönündenmahkemeninyapmakla yetkili olduğu bir işi, başka birmahkeme yapmaktadır. Ancak, bumahkeme demaddeyönündenyetkiliolmalıdır.

Örneğin,Ankara’dakibirmahkeme,istinabeyoluylaEskişehir’dekibirmahkemeyebirişgönderebilir.Veyayurtdışındabulunanbiryabancınınsorgulanmasıiçin,yabancıülkedebulunanbirmahkemeileistinabedemümkündür.

Soruşturmada bir işin esasına dahil bir karar verilmesi söz konusu olmadığı için,savcının sınırsız bir şekilde istinabe etmesi mümkündür. Ancak kovuşturma aşamasınageçildiktensonra,mahkemeninsınırsızbiristinabeyetkisindenbahsedilemez.Kararıverecekolanhakim,delilleredoğrudantemasetmekdurumundadırveancakönündehuzurakonmuşdeliler ile sonuca ulaşabilir, ancak istisnai olarak bazı durumlarda istinabeye başvurulmasımümkündür.

Sanığın sorgusu, tanık dinleme, keşif faaliyeti gibi işlemler için istinabe yolunabaşvurulmasımümkündür.Ancakbirbüyükşehirbelediyesininsınırları içerisindebir işlemyapılacaksa,mahkemezorunlulukolmadıkçabuişlemikendisiyapmalıveistinabeyolunabaşvurmamalıdır.


18

Yeryönündenyetki,maddeyönündenyetkininaksine,kamudüzenindendeğildir.Dolayısıylaheraşamadabiryetkisizlikiddiasınınilerisürülmesimümkündeğildir.Pekibuiddia,nezamanilerisürülebilir?İştebusoru18.Maddedecevaplanmıştır.

Biryetkisizlikkararıylabirlikte,işbaşkabirmahkemeyegittiğindeyapılanişlemler,hükümsüz sayılmayacaktır. Ancak yetkisizlikten sonra uyuşmazlığı önüne alan yetkilimahkeme,arzuedersebuişlemleritekrarlayabilir.Eğeryetkisizmahkeme,yetkisizolduğunubiliyorsa, bunu bilmesine rağmen gecikmesinde sakınca olan bir takım işlemleri yapabilir;çünküaksihaldedelillerineldeedilmesiimkansızhalegelebilecektir.

Yetkisizlik kararlarına karşı itiraz etmek mümkündür, yetkililik kararına itirazedilemez. İki yetkisizlik kararı kesinleşirse, uyuşmazlığı çözecek olan yine Bölge AdliyeMahkemesi’ninilgilicezadairesidir.

4. KişiYönündenYetkiKanun, belli kimselerin taşıdıkları sıfat dolayısıyla belli özel mercilerde

yargılanmasını düzenlemiştir. Öreğin göreviyle ilgili bir suç işlediği iddia edilen bakanınyargılaması,YüceDivan’dayapılır.Pekibununnedenine?

Bu kimselerin bulundukları mevki dolayısıyla, yargılama makamını etki altınaalabilecekleriendişesiylebunlarınyargılanmasıböylebiryüksekyargımerciinebırakılmıştır.

Önemliolan,kişininyargılamaaşamasında sahipolduğu sıfattır.Eğer yargılamadışındakisıfatınazaraalınmakisteniyorsa,bununaçıkçadüzenlenmişolmasıgerekir.Eğerbirbakan emekli olmuşsa ancak görevi sırasında işlediği bir suç yüzünden yargılanıyorsa, budurumdadaYüceDivan’dayargılanacaktır.

YüceDivan,birkonudakararverdiyse,bukarartümmahkemeleriçinbağlayıcıdır.Kişiyönündenyetkiuyuşmazlığıçıktığında,bununnihaiçözümmerci,CezaGenel

Kurulu’dur.

5. GörevYönündenYetkiGörevyönündenyetki,ülkedekiyargılamaorganlarıarasındakiişbölümünüifade

eder.Bunundailkaşaması,birişinadliyargıyamıyoksaidariveyaaskeriyargıyamıgirdiğidir.Adliyargıyagiriyorsa,cezamıhukukmugibidevameder.

Bununharicinde,adliyeiçerisindecezamahkemeleriarasındabirderecebölünmesisöz konusu olabilir veya adli yargı içerisinde soruşturma aşamasındaki bir faaliyetin hangimahkeme tarafından yapılacağı gibi uyuşmazlıklar çıkabilir. Yani örneğin Ankara Ağır Cezamahkemesi içerisindeki farklımahkemeler arasındabir görev yönündenbölüşümvardır veburadauyuşmazlıkçıkabilir.Bununyanında,Yargıtaydaireleriarasındadabiruyuşmazlıksözkonusuolabilir.

Pekiböylebirdairebölüşülmesinenedenihtiyaçduyuluyor?Buradakiesasamaç,biriçtihatbirliğininsağlanmasıdır.

Yargıtay’ıncezadaireleriarasındabiruyuşmazlıkçıkarsa,bunuYargıtayCezaGenelKuruluçözecektir.

4.11.2016

NaipHakim:Kurulhalindeçalışanbirmahkemevardırvebumahkeme,bellibirişinyapılmasıgöreviniokurulunüyelerindenbirine,okuruladınayapmasıiçinverir.Naiphakime,istinabeyoluylabaşkamahkemegörevlendirme,tanıkdinletmegibigörevleryapabilir.


19

Bağlantı

Normalşartlarda,hersuçteşkiledenolay,tekbaşınabirmuhakemeninkonusunuoluşturur.Ancakbazen,buayrıayrıfiillerveyabellibirfiilekişilerinortayakoyduklarıfarklıkatkılararasındaortakbirtakımnoktalarolabilir.Butiportaknoktalarolduğudurumlardadabununmuhakemeüzerindebir takımetkileriolacaktır.Bağlantılı uyuşmazlıklarbazennispimuhakemevebazenbirleştirmebazendebekleticisorunhalinegelebilir.Bağlantınınnormalusulenayrılmayayolaçabileceğiüçhal,bunlardanibarettir.

Bağlantımeselesi,esasitibariyle8.Maddevedevamıhükümlerindedüzenlenmiştirve burada, kanuni düzenlemeden hareketle, birkaç farklı tür bağlantıdan söz etmekmümkündür. Öncelikle, burada iki uyuşmazlık arasındaki ortak noktadan hareketle birsübjektif/objektifbağlantıayrımıyapılabilir.

Bir sanık ve birden fazla suç olması söz konusu olması durumunda, sübjektifbağlantısözkonusudur;çünküsüje(fail)aynıdır.Örneğinbiradamhemhırsızlıkhemadamöldürmedenyargılanıyorsasübjektifbağlantısözkonusudur.

Birdençoksanıkveteksuçolmasıdurumundaiseobjektifbağlantısözkonusudur.Busuçakatılanlarınhepsi,aynısuçunsanığıdır.Bukişilerin,aynıfiilsonucuyargılanıyorolmasıgerekir.Kanunun8/2hükmünegöre,birsuçişlenmişvedahasonrabirbaşkasıtarafındanosuçun delilleri gizlenmiş veya suçlu saklanmış ise, bu gibi durumlarda da objektif bağlantıolduğukabuledilmiştir.

İştebağlantınınolduğudurumlarda,budavalarınaynıesasnumarasıylagörülmesimümkündür.

Buanlattıklarımız,daranlamdabağlantıdırve8.Maddedeöngörülmüştür.Fakatbuhallerdenbirinegirmesebilebirgeniş anlamdabağlantı söz konusuolabilir. Kanun’un11.Maddesinegöre,busaydıklarımızınharicindedeyetkilimercibirbağlantıgörüyorsa,davalarınbirleştirilmesinekararverebilecektir.Genişbağlantınınneolacağınadairbirdüzenlemeyokturvebuhaller sayılmamıştır.Bunlaraörnekolarak, iki kişininbirbiri aleyhinebir suç işlemesiverilebilir.Buradaneobjektifnesübjektifbağlantısözkonusudurancakikifiilarasındagenişanlamdabirbağlantıvardır.

o TekÇeşitBağlantı:Bağlantılıuyuşmazlıklarınikisidecezainiteliktedir.o KarışıkBağlantı:Biruyuşmazlığınbirisicezai,diğeriisedeğildir.

Ø Örneğin, mağdurun yaşıyla ilgili bir uyuşmazlık çıktığında, bu iki uyuşmazlıkarasındakarışıkbirbağlantısözkonusuolacaktır.

Bağlantının varlığı halinde birleştirme, nispi muhakeme ve bekletici sorunyollarındanbirinegidilecektir.

BirleştirmeBirleştirme söz konusu olduğunda, fiil sayısı kadar muhakeme olduğu kuralına

görünüşte bir istisna söz konusudur. Ancak bu sadece görünüştedir; çünkü her ne kadaruyuşmazlıklargörünürdebirleştirilmişolsada,sonuçtafiilsayışıkadarkararverilecektir.

Birbağlantısözkonusuolduğunda,buuyuşmazlıklarıçözmekiçinyapılmasıgerekenişlemler de birbirine benzer olacaktır. Örneğin iştirak halinde bir hırsızlık söz konusuolduğunda,bufiilekatılanlarınherbiriiçinayrıkeşifyapılmasımantıksızolacaktır.Dolayısıyla,bu muhakeme işlemlerinin ayrı ayrı davalar açmak suretiyle birden çok yapılmasındansauyuşmazlığın daha hızlı çözülmesi sağlanmış olacaktır. Bunun yanında, iştirak eden tüm


20

sanıklariçinayrıyargılamayapılmasıdurumunda,hakimbudavalardafarklıkararlaravarırsaçelişkilikararlarortayaçıkacaktırvebirleştirme,bunundaönünegeçmişolur.

Birleştirmeninenönemlisakıncalarındanbiriise,davanınuzamasınayolaçabilmeihtimalidir; çünkü aslında davalar birleştirildikçe, çözülmesi gereken sorun da artacaktır.Dolayısıyla, bu kararın verilmesi için birleştirmede fayda bulunması gerekir. Buna kararverecekolanise,hakimdir.

Bir birleştirme yapılabilmesi için, öncelikle bağlantı olmalıdır. İkinci olarakbirleştirmedefaydaolmalıdır.Bununharicinde,birleştirilmeninmümkünolmasıgerekir.

Öncelikle, farklı muhakeme aşamalarında olan uyuşmazlıkların birleştirilmesimümkün değildir. Örneğin biri kovuşturma bir soruşturma aşamasında olan uyuşmazlıklarbirleştirilemez.Farklıkanunyollarındakidavalardabirleştirilemez(ilkdereceveistinaftagibi).Buradadikkat edilmesi gerekenbir nokta şu ki, artık neredeyse karar aşamasındaolanbiruyuşmazlık varsa, bunun birleştirilmesi de doğru olmaz; çünkü hakim artık bir kanaatevarmıştırvebukanaatinsonandadeğiştirilmesi,adilyargılanmailkesinizedeleyecektir.

Birleştirmede fayda kalmadığı düşünülürse, uyuşmazlıkların ayrılmasına da kararverilebilir.

Birleştirmede fayda bulunup bulunmadığını takdir edecek olan hakimdir dedik.Dolayısıyla birleştirme, kural olarak ihtiyaridir. Ancak, bazı hallerde kanun açıkça aksiniöngörmüşse, yani birleştirmeyi yasak hale getirmişse, o zaman birleştirme mümkünolmayacaktırvehakiminbukonudabirtakdiryetkisikalmamıştır.

Birleştirmenasılyapılır?Davalaraçılırkenbirleştirilebilir(savcınıntakdiryetkisi,tekbiriddianame),halihazırdaaçılmışbirdavailebirleştirilmesiiçinyenibirdavaaçılabilirveyaayrıayrıaçılmışikidavanınbirleştirilmesiyolunagidilebilir.

Biruyuşmazlık,asliyecezamahkemesininbiruyuşmazlıkağırcezamahkemesiningörevalanınagiriyorsa,buuyuşmazlıkağırcezamahkemesindebirleştirilecektir.

Eğeruyuşmazlıklaratekbirsavcıbakıyorsazatenonuntakdiryetkisisözkonusudur,ancakfarklısavcılarınbakıyorolmasıdurumundabusavcılaruyuşarakbirleştirmeyaparlarsa,mahkemebukararilebağlıdeğildirveuyuşmazlıklarıayırabilir.

Birleştirmekararıtalepüzerindeveyare’senverilebilir.Davalar,ayrımahkemelerdeaçılmışise,yüksekgörevlimahkemebirleştirmekararı

verecektirvedavaoradabirleştirilecektir.Peki farklı yer yönünden yetkili mahkemelerin davaları arasında bir bağlantı söz

konusuolursaburadabirleştirmenasılyapılacak?Öncelikle,savcılarvemahkemelerarasındabiruyuşmagerekecektir.Eğeruyuşmazyoksa,budurumuçözümekavuşturacakolandaBölgeAdliyeMahkemesi’dir.Budurumdaayırmadaaynıusulegöregerçekleşecektir.

KişiyönündenyetkikuralınagöreYargıtayilgiliCezaDaire’siningörevalanınagirenbirdurumsözkonusudiyelimvebağlantılıbirsanıkda,kişiyönündenyetkiyetabideğilveağırceza mahkemesinde yargılanacak. Bu davaların birleştirilmesine karar verecek olan kim?Yargıtay’ınyeryönündeyetkisi,tümülkeyikapsayacağıiçin,kararverecekolanYargıtay’dır,yaniburadaartıkmahkemelerinuyuşmasıkoşuluaranmaz.

Eğer işin esasına girilmişse, birleştirilen davaların ayrılması kararı verirse, ayırmakararı veren ayrılan davaları kendisi görmeye devam edecektir. Ancak işin esasınagirilmemişse,uyuşmazlıkayırmanınardındanyetkilimahkemeyegönderilecektir.

Birleştirilen uyuşmazlıkların, kanun yolu da birleşmiştir. Diyelim ki 10 sanık var,kararverildivesanıklardansadece3’ü istinafabaşvurdu.Diğer7sanıkaçısındandurumneolacaktır?Bunlarınbirleştirilmesiaslındagörünüştedir,dolayısıylaistinafabaşvurmayanlar


21

açısındankararkesinleşecektir.Bunlarınhepsi,kanunyolubaşvurusunubirbirindenbağımsızolarakyapmakmecburiyetindedir.

Pekitemyizegidenlerinhakkındakihükümlehlerinebozulmuşsavebozulanhükümfiileilişkinse,diğerfaillerdetemyizebaşvurmasalardabozmaonlaradasirayetedecektir.Temyizinsirayetibuşekildedüzenlenmişolsada,istinafınsirayetikanundadüzenlenmemişvebudurumboşbırakılmıştır.Pekibununasılyorumlamalıyız?Buistisnaibirdüzenlemeolduğuiçinkıyasyolunabaşvurulmasımümkündeğildir.

VII. Hafta

8.11.2016

NispiMuhakemeBirden çok uyuşmazlık arasında bir bağlantı söz konusudur vemahkeme bunları

birleştirmek yerine nispi muhakeme yoluna gider, yani sanki kendisi o uyuşmazlıklagörevliymişgibiuyuşmazlıkçözerancakkendisiyleilgiliorandaçözervebubağlayıcıdeğildir.Örneğin, hırsızlığa ilişkin bir iddianın çözülmesi, özel hukuka ilişkin bir uyuşmazlığınçözülmesinebağlıysa,mahkemeomalınmirasyoluylaintikaledipetmediğinekararvererekhırsızlıkhakkındaçözümbulacaktır.

Burada kural, nispi muhakeme yoluyla çözülecek uyuşmazlığın, bir özel hukukuyuşmazlığı olmasıdır. Ancak doktrinde cezai uyuşmazlıkların da bu şekilde çözülebileceğisavunulmaktadır. Örneğin iki farkı uyuşmazlıktan birinin ispatı, diğerinin ispatına bağlıysaancakbu ikinciuyuşmazlığındavayolunagitmesimümkündeğilse,nispimuhakemeyolunagidilebileceğisöylenebilir.

Netice itibariyle, birleştirmeye gidilmeden mahkeme kendi içinde görev alanınagirmeyenuyuşmazlığıçözmektedir.

Bir adam öldürme suçunda, kişinin annesine karşı bu fiili işlemesi ağırlaştırıcınedendir ve örneğin mağdurun gerçekten annesi olup olmadığına dair bir uyuşmazlığınçözülmesidemümkündür.

Nispi muhakemenin konusunu oluşturan uyuşmazlığın, esas mahkemesinegötürülmesipekalamümkündür.

Nispimuhakemeninfaydası,uyuşmazlığındahahızlıçözülmesivenispimuhakemeyiyapan ceza muhakemesi olduğuna göre ve bunun usul kuralları düzenleneceğine göre,mahkemenindelilserbestisindenyararlanacağıdır;çünküherşekildebirispatyapılmasıpekalamümkündür.

Uyuşmazlık esas mahkemesine götürüldükten sonra çelişkili bir muhakemeyapılabilirvebudurumdabekleticisorunyolunagitmekgerekecektir.

Nispimuhakemeihtiyaridir,mahkemefaydalıgörüyorsabunakararverebilecektir.Mad.218/2fıkrasında,mahkemenintakdiryetkisisınırlandırılmıştır.Bukonudabir

uyuşmazlıkçıktığında,mahkemenispimuhakemeyapmakzorundadır.Ancakbekleticisorunsayma zorunluluğu varsa (anayasaya aykırılık iddiası gibi), nispi muhakeme yolunagidilemeyecektir.


22

BekleticiSorunBağlantınınvarlığıhalindegidilebilecekbirdiğeryoldabekleticisorundur.Burada

da çelişkili sonuçların engellenmesi amacı öngörülmüştür ancak yeri geldiğinde davalarınuzamasına da yol açabilecek bir yöntemdir. Eğermahkeme, bunda fayda görürse bekleticisorunsayabilirvebutakdirde,zamanaşımıduracaktır.Eğerbirzorunlulukvarsa,mahkemebekleticisorunsaymakzorundadır.

Başka bir özel hukuk davası söz konusuolduğunda, bu davanın henüz açılmamışolmasıdamümkündürvemahkeme,bununaçılmasıiçinbellibirsüreverebilir.Eğerbusüreiçindeaçılmazsa,nispimuhakemeyolunagidilecektir.

CezaMuhakemesiSüjeleri

Ceza muhakemesi süjelerinden kasıt, bu faaliyeti kimlerin gerçekleştirdiği vekimlerinkatıldığıdır.Cezamuhakemesi faaliyetineherkatılanın(örneğintanıkveyabilirkişi)süjeolduğunusöylemekmümkündeğildir.Süjelerinkimolduğumeselesi ile ilgiliolarak, ikitemelanlayıştansözedilebilir

o HakimveSavcıanlayışıo SanıkveSavcıanlayışı:İthamsisteminihatırlatanbiranlayıştır.Hakiminolaydaaktif

birroloynamadığıbirsistemdir.

Sonuçolarak,biryargılamamakamınıişgaledenhakimi,iddiayıilerisürensavcıyıvesavunmayıteşkiledensanığı,süjeolarakkabuletmekmümkündür.

Hakim

Öncelikli olarakhakimden sözetmek lazım; çünkübiruyuşmazlığı kesinhükümleçözümekavuşturacakolan,hakimdirvedolayısıylaenönemlisüjedir.

Birmeslektenyargıç,birdemeslektenolmayanyargıçsözkonusuolabilir.

o MeslektenYargıç:Profesyonelolarakbuişiyapankişidir.o Meslekten Olmayan Yargıç: Bizim hukuk düzenimizde böyle bir kavram yoktur;

ancak bazı hukuk sitemlerinde, özellikle de anglo-amerikan sistemlerinde jürisistemiiçerisindegörülebilir.

• TabiiYargıç:Anayasa’yagöre,hiçkimsekanunentabiolduğumahkemedenbaşkabirmerciönüneçıkarılamaz.Tabiyargıçilkeside,birhukukiuyuşmazlığıçözecekolan hakimin, uyuşmazlık ortaya çıkmadan önce belli olması anlamına gelir.Burada,buşekildeortayaçıkmamışbiryargılamamerciininaslındagerçekanlamdabir yargı mercii olmadığı dahi söylenebilir. Bu ilkeye göre, bu mahkemeleriolağanüstüyetkilerledonatmakdaAnayasa’yaaykırıolacaktır.

Tabii yargıç ilkesinin önemi nerede ortaya çıkıyor? Bir uyuşmazlıkgerçekleştikten sonra onu yargılamak üzere kurulacak bir yargılama merciininkurulmaamacıikitaneolabilir(mahkumettirmekveyaberaatettirmek).Dolayısıylabuşekildekurulacakbirmahkemeninadilvebağımsızyargılamayapmasımümkünolamayacaktır.


23

• OlağanüstüYargıç:Tabiiyargıçilkesiuyarınca,Anayasa’yaaykırıdır.

HakimliğinŞartlarıKişinin,hakimolabilmesiiçinHSYKtarafındanhakimolarakatanmasıgerekir.Bunun

yanında,kararıvereceğimahkemedegörevebaşlamışolmasıveehliyetiolmasıgerekir.

HakimlerinNitelikleriBir hakimin sahip olması gereken en önemli özellik, ne iş yaptığının bilincinde

olmasıdır. Bunu bilmesi, kanunun hükmünü bilmesinden çok daha önemlidir, dolayısıylavicdanlıbirşekildekararvermesigerekir.

1. HakiminBağımsızlığıYargıcınbağımsızolmasıdasondereceönemlidirvebugereklilik,Anayasa’da(138)

vepekçokuluslararasısözleşmededüzenlenmiştir.Bubağımsızlık,mahkemeninkeyfinegörekarar verebileceği anlamına gelmez, hakim bu bağımsızlığını hukuk sınırları içerisindekullanabilecektir.İştebusınırlariçerisinde,yargıcahesapsorulamaz.

Birhakiminbağımsızolmasıdayeterlideğildir,toplumundabuyöndebirkanaatesahipolmasıgerekir;çünküaksihaldeinsanlar,kendiuyuşmazlıklarınıkendileriçözmeeğilimigösterecektir.

Hakimlerin bağımsızlığını gerçekten sağlamak için Anayasa’da bundan söz etmekyeterli değildir ve bu bağımsızlığı sağlayacak bir takım güvenceler almak gerekecektir.Öncelikle, hakimlerin diğer devlet organlarına karşı ve yargı organının kendisine karşı dakorunmasıgerekir.Nitekim,üstmahkemedekibirhakimin,altmahkemedekibirhakime,neyöndekararvermesigerektiğinigöstermesidemümkünolamaz.

TBMM’de, belirli bir somut cezai uyuşmazlıkla ilgili olarak yargı yetkisininkullanılmasınailişkinbirgörüşme/araştırmayapılmasıvesorusorulmasımümkündeğildir.Yasamaorganı, tabiiyargıç ilkesineaykırıdavranamaz, talimatveremezvebukonudasorusoramaz.Yasamaorganınınkanunudeğiştirmesihalinde,hakimelbettekibununlabağlıdırancakbu,yasamaorganınınhakimleredoğrudanmüdahaleedebilmesianlamınagelmez.

Anayasa 138/1 hükmünde, “anayasaya, kanuna ve hukuka” uygunluktan sözedilmiştir,dolayısıylahakimlerinsadecekanunadeğil,tümhukukayaniörneğinörfveadetleredeuygunkararvermesigerekir.

Yürütmeye karşı olarak da yargıcın bağımsızlığının korunması şarttır. Neticeitibariyleburadaenönemlimesele,yürütmeorganınınhakiminözlükhaklarıüzerindekeyfibirtasarruftabulunamamasıdır.İştebununiçinde,yargıçlıkgüvencesidüzenlenmiştir.

• Dar anlamda güvence: Hakimlerin azlolunamamasıdır (görevden alınamaması).Meğerki,görevdenalınmalarınıgerektirenkanunidüzenlemelerolsun.

• Geniş anlamda güvence: Görev yerlerinin değiştirilememesi, aylıklarınındeğiştirilememesigibi.

HSYK, bir meslekte kalmasına uygun olmadığına karar verirse bir hakimin,hakimliktençıkarılmasınakararverebilmektedir.Meslektençıkarmakararınakarşı iseyargıyoluaçıktır.

Hakimler,kendiistekleriolmadıkça,65yaşındanönceemekliyesevkedilemezler.


24

Hakimler,maaşlarındanmahrumbırakılamazlar;enönemligüvencelerdenbirisidebudur.

Bizdeolmayanönemlibirgüvenceisecoğrafigüvencedir.Yanibirhakimin,çeşitligerekçelerlebiryerdekigörevsüresidolmadanbirbaşkayereatanmasımümkündür.Hattahakimlik ilesavcılıkarasındageçişyaptırtmakdamümkündür.Budurum,aslındapekçokdurumdaazledilmektendahakötü sonuçlardahiortaya çıkarabilir.Örneğinyıllarca savcılıkyapmış bir kimse mesleki deformasyona uğrayarak, hakimliğe geçirildikten sonra sanıklarısuçlamayaeğilimliolabilir.

11.11.2016

Hakimlerin atanmaları, özlük işleri, denetimleri, atanmaları gibi işlemlerin hepsiHSYKtarafındanyürütülür.Hakimlervesavcıların,HSYK’yaüyeseçmesiacabadoğrubirşeymi?Bir hakim, sadecehukukauygunbiçimde karar vermek zorundadır ve bunu yaparken,siyasi,dini,felsefitümaidiyetlerinigeridebırakmakzorundadır.DolayısıylahakimlerinHSYK’yaüyeseçmesihalindeoluşacakhakimgruplaşmaları,doğrudeğildir.

Hakimleryasamaveyürütmeyekarşıkorunurdedik.Bununyanındayargıorganınakarşıdabağımsızolmalarıgerekir.Bizde3derecelibiryapıvardırvehakimvesavcıların,dereceitibariyle yüksek mahkemeden korunması gerekir. Bu derece sisteminde, hükmün hukukauygunluğununbireyaçısındandenetlenmesiveiçtihatbirliğininsağlanmasıamaçlanmaktadır.Üstmahkemenin,altmahkemeninkararınıbozmasıyargıbağımsızlığınızedelemez,ancaküstmahkeme, alt mahkemeye nasıl karar vermesi gerektiğini gösterdiği zaman yargıbağımsızlığındansözedilemez.

Hakimlerinbağımsızlığınıböylecedevletekarşıkorumuşolduk(yasama,yürütmeveyargıya).Bununyanında,hakimlerindışarıdangelecekbaskılarakarşıdakorunmasıgerekir.Örneğin bir takım cinsel saldırı suçlarında toplumunbuna tepkisi çok büyükolmaktadır vehakimin bu tepkiden etkilenmemesi gerekmektedir. Hakimlerin bu anlamda bağımsızlığınıkorumakiçinise,onlarındışarıdabaşkaişlerdeçalışmasınınmümkünolmaması;görüşmeleringizliolarakyapılması;duruşmadadisiplinibozanlarıdışarıçıkarabilmesi;basınözgürlüğününkısıtlanabilmesigibidüzenlemelergetirilmiştir.

2. HakiminTarafsızlığıAnayasa,hakiminbağımsızlığınıaçıkçadüzenlemiştirancakhakimlerintarafsızlığını

açıkça düzenlememiştir, bununla birlikte hakimlerin tarafsız olması gerektiğini de adilyargılanma vehukukidevlet ilkelerindençıkarmamızmümkündür.Hakimin tarafsızolmasıdemek,taraflarınikisinedeeşitmesafedebulunmasıdemektir.Dolayısıylakural,birhakiminkendi görevine giren bir uyuşmazlığa bakmak zorunda olmasıdır ancak tarafsızlığı şüpheyedüşürenbirdurumolduğunda,ohakiminbuuyuşmazlığabakamamasıgerekir.

Sübjektiftarafsızlık,hakimintaraflaraeşituzaklıktaolması,objektiftarafsızlık isehakimintarafsızolduğunungörülmesi,bilinmesiveanlaşılmasıanlamınagelir.

İştebunedenlerlekanunkoyucudaçeşitlidüzenlemelergetirmiştir.Birkerehakim,suçtankendisizarargörmüşsedavayabakmasımümkündeğildir.Bununyanında,davanınsüjeleriilearasındabellibirtakımyakınlık/akrabalıkilişkilerivarsadahakiminyasaklılığısözkonusuolacaktır.Bununharicindedeçeşitlikısıtlamalargetirilmiştir.

Hakimlerin, bizzat tanıklık ettikleri uyuşmazlıkta tanıklık yapmaları da mümkündeğildir;çünkübirkimsebirolayıgördüğüzamanbununlailgilibirkanaatesahipolurancak


25

bukanaat,herzamaniçingerçeğiyansıtamaz.Hakim,olayatanıkolmuşsadaolayailişkinbiryargısıoluşacakvebuyargınınbaşkadelillerlekırılmasıdaoldukçazarolacaktır.Buitibarla,hakimaynızamandaolayatanıkolmuşsa,buradadavayabakmakyerinetanıkolmasıgerekir.

Pekiavukatlardanbiri,hakimineşiolabilirmi?Hayır;çünküavukatlıkkanunubunuyasaklamıştır.

Biruyuşmazlığınsoruşturmaevresindeyeralanhakim,kovuşturmaevresindedeyeralamaz.Buradasözedilentutuklamakararınınverilmesideğildir;sulhcezahakimininsavcıgibi soruşturma yaptığı hallerden söz edilmektedir. Uyuşmazlığın ilk derecesinde yer alanhakimin,üstderecedeyeralmasıdamümkündeğildir.

Yargılamanın yenilenmesi durumunda da önceki hakim, yenilenen davada yeralamaz.

Biryargılamayasağıolmasınarağmenhakimbirişlemyaptıysa,bubirmutlakbozmasebebidir; dolayısıyla hem istinafta hem temyizde bu nazara alınacaktır. Fakat kanun yolukapalıbir işlemsözkonusuolduğunda,buyasaklıhakiminyaptığı işlemlerinyokhükmündeolduğu kabul edilmektedir. Eğer yasaklılık gerekçesiyle kanun yoluna başvurulmamışsa, buişlemleringeçerliolduğukabuledilmektedir.

HakiminReddiKanun koyucunun kendisinin hakimin tarafsız olmayacağını peşinen kabul ettiği

yasaklılıksebepleriveburadayazanlarharicindetarafsızlığınışüpheyedüşürecekbirdurumsözkonusuolduğunda,hakiminreddiistenebilir.

Burada,tarafsızlığışüpheyedüşürecekenönemlidurumlardanbirisi,ihsas-ıreydir.Buda,hakimingörüşünüöncedenaçıklamışolmasıdır.Pekibunedenyasaktır?Bununtemelide, Anayasa’da düzenlenmiş olanmasumiyet karinesidir. Nitekim ihsas-ı rey durumunda,henüzhakkındahükümkesinleşmemişbirsanıkiçinkanaatortayakonulmuşolacaktır.

Hakim, hiç şüphesiz davanın sonuna gelmeden de bir kanaat sahibi olur, ancaktarafsızlığı objektif yönünün sağlanması için, bu kanaati açıklayacak bir davranıştabulunmamasıgerekmektedir.

Bir hakimle ilgili bir sebep varsa, ona dayanarak tüm bir heyetin reddedilmesimümkün değildir. Ancak ayrı ayrı hepsi için böyle sebepler söz konusuysa, tüm hakimlerhakkındabirrettalebindebulunulmasımümkündür.

Kişi,mahkemeyedilekçevererekveyazabıtkatibinetutanaktutturarakrettalebinigerçekleştirir.Bunukimlerinisteyebileceğide24/2hükmünesayılmıştır.Suçtanzarargörenkişininböylebirtaleptebulunabilmesiiçin,katılansıfatınıhaizolmasıgerekmektedir.

Öncelikle,22.Maddedesayılanyargılamayasaklarındanbirisözkonusuysa, reddiisteyecek olan, yargıç davadan elini çekene kadar bunu her zaman ileri sürebilir. Bununharicinde, tarafsızlığı şüpheye düşüren bir hal varsa, 25/1 hükmünde bunun istenebileceğiaşamalarsayılmıştır(bunlarıezberlemeyegerekyok).Ancakeğersonradanbirsebeportayaçıkarsa,25/2hükmünegörebubaşvuru7güniçerisindeyapılabilir.Eğerbusürelergeçmişse,bundansonrayapılacakrettaleplerinazaraalınmayacaktır.

Birretistemindebulunulduğuhalde,öncelikliolarakbuisteğinkabuledilebilirliğineilişkin bir ön inceleme yapılacaktır. Bu ön inceleme de, reddedilen hakimin katılımıylayapılacaktır. Ön incelemede talebin süresinde yapılıp yapılmadığı; tüm ret sebeplerinin vedelillerinortayakonupkonulmadığı;talebinaçıkçaduruşmayıuzatmakiçinyapılıpyapılmadığıgibi hususlar ele alınacaktır. Ön incelemeden geçen talep, reddi istenen hakimin olduğumahkeme tarafından denetlenecektir, ancak reddi istenen hakim bu incelmeyekatılamayacaktır.Eğermahkemedehakimsayısıazisevereddiistenenhakimkatılamadığıiçin


26

mahkemeteşekküledemiyorsa,kanunun27.Maddesihangimercilerinbunakararvereceğinidüzenlemiştir.

Bir ret istemi kabul edilirse, bukarar kesindir ve buna karşı bir kanun yolu sözkonusudeğildir.Ancakrettalebikabuledilmemişse,bunaitirazedilmesimümkündür.Eğeritiraztalebireddedilirse,bununkanunyolundaincelenmesimümkündür.

Bunun haricinde, zabıt katibi ve bilirkişinin de reddinin istenmesi mümkündür;çünkü,duruşmatutanağıaksiispatlanıncayakadargeçerliolduğukabuledilenbirbelgedirvebununaksininispatlanmasıoldukçazorveuğraştırıcıolacaktır.

HakiminÇekinmesiKural, hakimin görev alanına giren bir uyuşmazlığı görmeyi reddedememesidir,

ancak hakim istisnai olarak bazı durumlarda çekinebilir. Hakimin çekinmesinin iki sebebiolabilir; bunlar da yasaklılık sebeplerinin varlığı ve tarafsızlığını şüpheye düşüren bir halolmasıdır.

Savcı

Cezamuhakemesindeiddiamakamınıişgaledensüje,savcıdır.Cumhuriyetsavcısı,kamuadınabirsuç işlendiği iddiası ile ilgilisoruşturmayıyapmakvegerektiğindedavaaçıpbunuyürütmeklegörevlidir.Buradadahakimlerleilgiliolangörevebaşlamışolmak,atanmışolmakveehliyetliolmakkoşullarısözkonusudur.

Savcı, yasama/yürütme/yargı içindeki fonksiyonlar ayrılığı içerisinde nereyedüşmektedir? Savcının yaptığı iş bir iddia faaliyetidir, dolayısıyla savcı bir yargı faaliyetiyapmaz. Bu iddia faaliyeti ise, yürütmenin bir parçası olarak yapılmaktadır. Ancak bununyürütmeninbirparçasıolması,cumhuriyetsavcısınındoğrudanAdaletBakanlığı’nınemirleriilebağlıolduğuanlamınagelmez.

Savcının hiyerarşik amiri başsavcıdır ve başsavcının hiyerarşik bir amiri yoktur.Başsavcılığınbünyesindegörevyapantümsavcılar,obaşsavcıadınaişlemyaparlar.Dolayısıylabir soruşturmayı farklı savcılar, farklı aşamalarda yürütebilir. Soruşturmayı yapan ilekovuşturmayı yapan farklı savcılar olabilir. Sonuçta hepsinin yaptığı işlem, aynı başsavcılıkadınayapılmaktadır.Elbettekiduruşmadakisavcınınduruşmasonunakadardevametmesidahadoğruolur,ancakbundakanunibirzorunlulukyoktur.Farklıbaşsavcılıklararasındaböylebirdurumisesözkonusuolamaz;çünkütümbaşsavcılarınüzerindebaşkabiryapıyoktur.

SavcınınBağımsızlığıPeki savcı bağımsız olmalı mı?Adalet bakanının, savcıya “dava aç” veya “dava

açma”gibitalimatlarvermesimümkündeğildir.Buradadahaönemliolanise,“davaaçma!”talimatı verememesidir; çünküböylebir emrin verilmesininmümkünolması halinde, suçluolanbirkimseyargıorganınınönünedahigelmeyecektir.


27

VIII. Hafta

15.11.2016

SavcınınTarafsızlığıSavcınıntarafsızlığıileilgilifarklıgörüşlerbulunmaktadır.Bazıgörüşler,savcıdanbir

taraf olarak bahsederken, taraf olmadığını ve tarafsız olması gerektiğini savunanlar dabulunmaktadır.Buikincigörüşündayanağıise,savcınınbirsuçileilgilisoruşturmayaparkenşüphelininhemlehindehemdealeyhindedeliltoplamakzorundaolmasıvedavayıaçtıktansonrasanığınberaatınıistemeyetkisininolmasıdır.Bununlabirlikte,kanunsavcınınyasaklılığıveyareddiileilgilibirdüzenlemegetirmemiştir,dolayısıylasavcıuyuşmazlığabirtaraftır,ancakuyuşmazlığınbirtarafıdeğil,kamuadınataraftır.Dolayısıylasavcının,tarafsızolmasıgibibirdurumsözkonusudeğildir.

Savcınıntarafsızolmasıgerektiğinisavunangörüş,hakiminreddininsavcılarınreddihakkındakıyasenuygulanabileceğinidüşünmüştürancakbizegörebugörüşyerindedeğildir.Nitekim, bir kanun zabıt katibinin reddedilmesini düzenlediyse, savcının reddedilmesinidüzenlememiş olması düşünülemez. Dolayısıyla, bu hükümlerin kıyasen uygulanması damümkündeğildir.

SavcınınYükümlülükleriSavcının en önemli görevi, bir suç işlendiği şüphesinden haberdar olduğundan

itibarenosuçla ilgilisoruşturmayapmaktır.Busoruşturmayıdoğrudankendisiyapabileceğigibi, kolluk aracılığı ile de yapabilir. Soruşturmanın en tepesinde yer alan, her zamancumhuriyet savcısıdır. Dolayısıyla savcının talebi olmadan şüpheli hakkında herhangi birkorumatedbirialınmasıdasözkonusudeğildir.

Savcı soruşturmayı yaptıktan sonra, mahkum olma olasılığı beraat etmeolasılığındandahafazlaiseyeterlişüpheyeulaşmışdemektir.Eğeryeterlişüpheyeulaşamazise, takipsizlik kararı vererek davayı açmayabilir, veya olayda bir özel hukuk uyuşmazlığıolduğunutespitederseveyaortadabirsuçbulunmuyorsadavayıaçmayabilir.Pekiolaydabirhukukauygunluknedenivarsa,savcıdavayıaçmalımıaçmamalımı?Eğerolaydabirhukukauygunluknedenivarsa,fiilbaştanitibarenhukukauygundemektir;dolayısıylaortadameşrubirfiilvarsasavcıpekalabunundavasınıaçmayabilir.

Yeterli şüpheye ulaşıldığı takdirde kamu davası açması ve bu davayı yürütmesigerekir.

Cezalarıninfazıdacumhuriyetsavcılarınıngörevindedir.Bazıhukukdavalarınınaçılmasındadacumhuriyetsavcılarıgörevlidir.

SavcınınYerBakımındanYetkisiSavcı, görevli olduğu il veya ilçede işlenen suçlarla ilgili soruşturma yürütmekle

görevlidir.Savcılararasındayetkiuyuşmazlığıdasözkonusuolabilir.Bunundetaylarınıgeçtik.


28

Katılan

Savcı, kamusal iddia makamını temsil ediyor dedik. Fakat, bir de bireysel iddiamakamındansözetmekmümkündür.Bireysel iddiamakamını isekatılan işgaleder.Suçtanzarargörenmağdurun,davaaçmasımümkündeğildirancakdavayıaçansavcınınyanındabudavayamüdahilolabilirler.

Katılan,mad.237vedevamıhükümlerindedüzenlenmiştir.Kovuşturmaevresininher aşamasında, katılma talebinde bulunulması damümkündür (ilk derecede). Dolayısıyla,soruşturma aşamasında bir katılma talebinde bulunulmasımümkün değildir; çünkü ortadahenüzbirdavayoktur.

Katılmaiçinbirtaleptebulunulmasışarttır,ancakYargıtaybirtakımzımniolgularıdabirkatılmatalebiolaraknitelendirmektedir.

Şikayetebağlısuçlarda,kişişikayettenvazgeçmiş iseartıkkatılanolmasımümkündeğildir.

Temyizyolunda,katılmatalebiilkkezilerisürülmesede,ilkderecedeilerisürülüpreddedilenbirkatılmatalebihakkındakanunyolunabaşvurulmasımümkündür.

KatılanınYükümlülükleriDuruşmada hazır bulunması şart değildir ve duruşmada hazır bulunmadığı için

duruşmayaaraverilmez;çünküzatenhalihazırdaduruşmayatarafolanbircumhuriyetsavcısıbulunmaktadır.Bununharicindekanununfarklıhükümlerindekatılanafarklıhaklarveyetkilerverilmiştir (duruşmadan haberdar edilmesi, belgelerden örnek isteme hakkı, tanıkdinlenmesiniisteme,kendisineavukattayinedilmesiniistemegibi).

Katılmatalebindebulunduktansonrabutalebingerialınmasıdamümkündür.Eğerkatılanölürse,mirasçılarıarzuederlersebutalebisürdürebilirler.

Katılanın, sanık aleyhine kanun yoluna başvurması mümkündür ve bu durumda,savcıtemyiztalebindebulunmamışolsadadavayabakmayısürdürecektir.

Sanık/Şüpheli

Hakimdensonraenönemlisüje,sanıktır(veyaşüpheli);çünkümuhakemeninasılamacı zaten sanığın suçu işleyip işlemediğinin tespitidir. Nitekim, muhakeme işlemininsonucundacezatehdidialtındabulunansüjedesanıktır.

Sanık,hembireyselolarakbirsüjedirhemdebireyselsavunmamakamınıdaişgaletmektedir.

Bir kimseyle ilgili olarak suç şüphesi öğrenildiğinden itibaren o kişi şüphelidir,soruşturma dava açılarak sona ererse ve iddianame kabul edilirse kovuşturma aşamasınageçilirveokişiartıksanıktır.Şüpheliliksoruşturmanınsonunakadar,sanıklıkisekesinhükmekadardevameder.Davanındüşmesidurumundadasanıksıfatıortadankalkacaktır.

Şüpheliveyasanık,ancakgerçekkişiolabilir.Tüzelkişilersanıkveyaşüpheliolmaz.Tüzelkişininfaaliyetiçerçevesindeişlenenbirsuçsözkonusuolduğunda,bunlarınhakkındagüvenliktedbirleriuygulanırancakbuonlarınsanıkveyaşüpheliolduğuanlamınagelmez.

Burada bir ceza davasının açılabilmesi için, ortada bir ferden belirli kişi olmasıgerekir.Yanidava,ancaksomutbirkişiyekarşıaçılabilir.Ancakbu,onunkimliğininbilinmesigerektiği anlamına gelmez. Eğer kimlik bilinmiyorsa ancak kişi ferden tespit edilebiliyorsa,bunuhakkındadavaaçılmasımümkünolabilecektir.


29

Sanığın gaip olması veya akıl hastası olması da mümkündür, sanıklık sıfatınıtaşımasınaengeldeğildir.

Sanığın/ŞüphelininYükümlülükleriBukişiler,haklarındaverilmişolankararlarauymakzorundadırlar.Eğerbukararlara

uymazlarsa,bukararzorlayerinegetirilir.Sanık,birtakımişlemlerinyapılmasısırasındahazırbulunmakhakveyükümlülüğü

altındadır.Hazır bulunma işi, esas itibariyle kovuşturmaaşamasındaönemarz eder. İfade,kollukvesavıcınındinlemesi,sorguisehakimindinlemesidir.Şüpheliyiöncelikledavetiyeileçağırırlar, bu davetiyede de buna uymadığı takdirde zorla getirileceği yazılır. Dikkat etmekgerekirki, ifadeyeçağrıüzerinegitmemekbirtutuklamaanlamınagelmez,zorlagetirmevetutuklamafarklıkavramlardır.

Birkimsenintutuklanmasınıgerektirenbirsebepvarsa,çağrıyapılmadandoğrudanzorla getirilmesine de karar verilebilir. Zorla getirme kararı, savcı, hakim veya mahkemetarafındanverilebilirvekolluğunböylebirkararvermeyetkisiyoktur.

Kovuşturmaaşamasındabirduruşmahazırlığıevresivebirduruşmaevresivardır.Duruşma hazırlığında, zaten sanığın hazır bulunması gerekmez, sanığın hazır bulunmasıgerekenevre,duruşmadır.Bizimhukuksistemimizdekuralda,sanığınyokluğundaduruşmayapılmamasıdır; çünkümaddi gerçekliğe ulaşmak için en önemli olgu, çelişme ilkesidir vesanığın duruşmada hazır bulunmaması durumunda, gerçek anlamda bir çelişmedenbahsedilemez. Dolayısıyla kural, sanığın duruşmada hazır bulunması vemazeretsiz şekildeduruşmayagelmemesihalindezorlagetirilmesidir.

18.11.2016(Eksik,sadecesonrakidersintekrarlarıvar)

Sanığın/ŞüphelininHaklarıEn temel hakkı, kendisini savunma hakkıdır. Kişi, kendisi vasıtasıyla bireysel

savunma yapabilir veyamüdafi aracılığıyla teknik savunma yapabilir. Bir savunma için ilkkoşul, isnadın öğrenilmesidir. Yani şüpheli veya sanığın kendisini savunabilmesi için, neylesuçlandığınıbilmesigerekir.

Söz alabilmesi gerekir, ortaya konan delillerle ilgili görüşünü ortaya koyabilmesilazım.Sonsözüdeosöylemelidirkimahkemeyietkileyebilmeimkanıolsun.

Sanığın bir de Ceza Kanunu’ndan kaynaklanan hakkı vardır, bu da savunmadokunulmazlığıdır.

Bununharicinde,şüphelivesanığamutlakahaklarınınhatırlatılmasıgerekecektir.Kendisini savunabilmesi içinbirsüreverilmesigerekir.Örneğinbirbilirkişi raporu

geldiğinde, bu rapora karşı bir beyanda bulunabilmek için hakimden bir süre talepedebilecektir.Sorgudanönce,duruşmanıntebliğedildiğitarihileduruşmagünüarasındadaenaz7günbulunmalıdır.

Önemlibirhakkıda,susmahakkıdır.Kişikonuşmayazorlanamazvesusmuşolması,onun aleyhine bir delil olarak esas alınamaz. Bunun haricinde, sanık susmak yerine yalanbeyandadabulunabilir,yanigerçeğeuygunbeyandabulunmakzorundadeğildir.Bununtekistisnasıise,kimliğiileilgilisorulansoruya,doğrucevapvermekzorundaolmasıdır.

Sanığın,yasaylakurulmuşbirmahkemede,makulsüredeyargılanmayahakkıvardır.Muhakemenin,mümkünolanenkısasüredebitirilmesigerekmektedir.


30

Müdafiden yararlanma hakkı da önemlidir. Nitekim, silahların denkliğindenbahsetmek için, bir tarafta savcı varsa, öbür tarafın da müdafiden yararlanması gerekir.Müdafinin,vekaletnamegöstermedendosyaincelemesimümkündür,ancakbu153.Maddeuyarıncakısıtlanabilirde.

Müdafi

MüdafininYükümlülükleriMüdafininenönemliödevi,sırsaklamayükümlülüğüdür.Müdafi,sanığın ikrarını

rızası olmadan mahkemede ortaya koyamaz. Böyle bir sır saklama yükümlülüğününgetirilmesininnedeni;şüphelivemüdafiarasındabirgüvenilişkisininsağlanmasıdır,ziraaksitakdirdesavunmanınetkilibirbiçimdegerçekleşmesimümkünolmayacaktır.

IX. Hafta

22.11.2016

CezaMuhakemesiİşlemleri

Muhakeme dediğimiz faaliyet, bir takım işlemler üzerinden yürür. Bu işlemlerarasında, süjelerin veya katılanların gerçekleştirdiği bir takım işlemler yer alabilir. Buradakimesele,bellibirhukukisonuçdoğurmayayönelikişlemlerolmalarıdır.Birhukukiişleminsonuçdoğurmasıiçin,işlemiyapmayayetkilikişininiradesininbirürünüolmasıgerekirvebuiradebirkoşulabağlıolmamalıdır.

Hukukiişlemler,çoğuzamanbellişekilleretabidirvebuşekildeortayakonulmayansaltiradeningeçerliliğindensözedilemez.Neticeitibariyleiradeyiortayakoymalıolankişi,buiradeyihukukunaradığıbiçimdeortayakoymakzorundadır.Cezamuhakemesindefarklıişlemtürlerindenbahsetmekmümkündür.

SözlüİşlemlerSözlüişlemler,esasitibariyleduruşmadasözkonusuolur,nitekimduruşmadasözlülük

esastır. Kişinin durulmada sözlü bir beyanda bulunması, bu savunmayı ayrıca yazılı olarakyapmasınadaengeldeğildir. Yapılan sözlü işlemler,mutlaka tutanağageçirilmelidir; çünküsöylenenbirsözündahasonradaortayakonupdeğerlendirilebilmesigerekmektedir.

Yazılıİşlemler Bir takım muhakeme işlemlerinin de yazılı olarak yapılması gerekir, nitekim

soruşturma aşamasında yazılılık esastır. Örneğin bir tutuklama kararının, yetkili organtarafındanyazılıolarakverilmesigerekir.Yazılıyapılanişlemlerdeenönemlihususise,imzadır.Yazılıişlemiyapankişininimzasıbulunmalıdır,aksihaldebuişlemgeçersizkabuledilecektir.İmza, mutlaka el yazılı olmalıdır ancak ana metnin bilgisayardan çıkarılması mümkündür.Bununharicinde,yazılıbir işlemdetarihdebulunmalıdır.Yazılı işlem,birmakamaverilmeksuretiyle hazırlandıysa, mutlaka yetkili makama verilmesi gerekir, yani örneğin hakimeverilmesigerekenbirişlem,kalemeverilmemelidir.


31

DavranışGerektirenİşlemlerBirtakımişlemlerise,nesözlüneyazılıdır.Bunlaraörnekolarakarama,elkoymagibibir

davranışı gerektiren işlemlerverilebilir.Bununyanında,bu işlemlerinaltındada sözlüveyayazılıdayanakolanbaşkabirişlemsözkonusudur.

Gizli-Aleniİşlemler İşlemler,alenivegizliolarakdasınıflandırılabilir.Aleniyet,taraflardanbaşkalarınında

hazırbulunabileceğiişlemlerdir,örneğinistisnaidurumlardışındaduruşmalaralenidir.Bununbir istisnası ise, küçüklerin duruşmalarının gizli yapılmasıdır. Yargılamanın dili Türkçedir veişlemlerTürkçeyapılmakdurumundadır.Kişi,meramınıanlatacakkadarTürkçebilmiyorsa,birtercümantutulabilir.

SürelerMuhakeme dediğimiz sürecinmakul sürede gerçekleşmesi gerektiğini söylemiştik.

Dolayısıylabelliişlemlerindebellisüreleriçerisindeyapılmasıgerekir.• Düşürücü Süreler: Bunlar hak düşürücü sürelerdir, yani süresi içinde işlemin

yapılmamasıhalindebuhakdüşecektir(kanunyolunabaşvurmasüresigibi).• KoruyucuSüreler:Bunlardaşüpheliveyasanığınhaklarınıkorurlar(örneğindavetiye

veduruşmaarasında7günolmasıgibi).• Düzenleyici Süreler: Bir işlemi yapacakolanorganıbaskı altınaalmak için koyulan

sürelerdir (örneğin itirazın 3 gün içinde incelenmesi zorunluluğu gibi) ancak busürelereuyulmamışolmasınınbirmüeyyidesiyokturveuyulmamasıişlemigeçersizkılmaz.

• KanuniSüre:Hakimosüreyiuzatamaz,kısaltamaz.• TakdiriSüre:Nekadarolacağıisehakimintakdirindedirvebununuzatılıpkısaltılması

mümkündür(birkerebelirlediktensonrakısaltamaz).

EskiHaleGetirme Kişininyokluğundayapılan işlemlerin tekraredilmesiveyakişininbirhakdüşürücü

süreyi, kendi kusurundankaynaklanmayanbirnedendendolayı kaçırmasıhalindeeskihalegetirme söz konusu olabilir. Eğer kişinin hak düşürücü süreyi kaçırmasının nedeni, süreyiunutmasıgibibirsebepse,bueskihalegetirmesebebiolarakkabuledilemez.

Eskihalegetirme,şikayet ile ilgiliolarakkabuledilemez; çünküeskihalegetirmemuhakemeişlemleriiçinöngörülmüştürveşikayet,birmuhakemeişlemideğildir.

Birkararverildiğinde,mutlakagidilecekkanunyolunundabelirtilmesigerekir.Eğerbubelirtilmediyse,kişikusursuzkabuledilirveeskihalegetirmeyolunabaşvurabilir.

Kişi, eski hale getirme talebini süreyi kaçırmasına neden olan mazeretin ortadankalkmasından itibaren 7 gün içerisinde yapmalıdır ve aynı zamanda, yapamadığı işleminesasınailişkintalebinideeskihalegetirmeyeilişkintalebineiliştirmelidir.Buradayetkilimerci,o işlemsüresindeyapılsaydınereyeyapılacaktıysaorasıdır.

İnceleme, dosya üzerinden yapılır ve eski hale getirme talebi kabul edilirse, bunailişkinkararkesindir.Reddedildiğitakdirdeise,bunaitirazedilmesimümkündür.

Eskihalegetirmetalebi,kararıninfazınıkendiliğindendurdurmaz,yetkilimerciinaynızamandabiricranındurdurulmasıkararıvermesişarttır.

Kişinindurulmadabulunmamasıiradedışıvekusuruolmadansözkonusuolduysa,budurumdadaeskihalegetirmeyolunabaşvurmakmümkündür.Bubaşvuruda,kararkendisinetebliğedildiktenitibaren7güniçindeyapılmalıdır.


32

Yargıçİşlemleri Hemyargılamayailişkinişlemler,hemdeidarikararlarsözkonusuolabilir.Ancakdaha

çok, yargılamaya ilişkin kararlar verirler. Bu kararlar, hem soruşturma hem kovuşturmaaşamasında olabilir. Yargıçlık kararı ve mahkeme kararı ise farklı kavramlardır. Toplumahkemelerdeverilenkararlar,tekbirhakimverdiyseyargıçlıkkararı,heyethalindeverildiysemahkemekararıdır.Yargıçlıkkararlarınakuralolarakitirazmümkündür,mahkemekararlarınakarşıitirazyoluise,istisnaidir.

Sonkarardediğimizşey,hükümdür.Bukararileyargılamaorganıuyuşmazlıktaneliniçekervebuhükümlebirliktemuhakemeilişkisisonaermişolur.

Sonkarardanönceise,arakararlarsözkonusudur.Bunlar,sonkararesasteşkiledenve esas teşkil etmeyen kararlar olarak ayrılır. Eğer ara kararlara itiraz edilmesi mümkündeğilse,bunlarınkanunyolundahükümilebirliktedeğerlendirilmelerisözkonusuolacaktır.

Bazıkararlarduruşmalı,bazıkararlarduruşmadışıverilir. Kurulhalindekimahkemelerdesanığasonsözverildiktensonra,hakimlermüzakereye

girer.Müzakere,kuralolarakgizlidirveyalnızcaheyetinüyelerikatılabilir.Oyçokluğuilekararverirlerveenkıdemsizden,enkıdemliyedoğruoylarıalınır;böylecekıdemlilerinkıdemsizlerietkilememesiamaçlanmıştır.3hakimleyargılamayapanbirmahkemede,üçünündeoyufarklıolabilir. Böyle bir uyuşmazlık çıktığında, en aleyhe olan oy, daha lehe olan oya eklenerekçoğunluksağlanır.

Savcıİşlemleri Savcınınentemelişlemi,iddianamedüzenlemektir.Bununharicinde,esashakkında

mütalaaverecektir.Bununharicinde,takipsizlikkararıgibibirtakımkararlardaverebilir.Bubir yargılama kararı değildir; çünkü henüz yargılama söz konusu değildir. Araştırmaişlemlerinden de bahsedilebilir, bunlar da delil toplanması için yapılacak araştırmalardır.Korumatedbirlerineilişkinişlemleridesözkonusudur.

25.11.2016

Delil

Birkimsenin,birsuçişlediğidolayısıylacezalandırılabilmesiiçin,busuçteşkiledenfiiliişlediğinin ispat edilmesi gerekir. Yani iddia sübuta ermeden, kişinin mahkum edilmesimümkündeğildir.Eğerhakim,kişininsuçişlediğifiilisabitgörürse,kişicezalandırılacak,aksihalde beraat kararı verilecektir. Netice itibariyle, hakimin işi fiilin işlenip işlenmediğiniaraştırmaktır.Geçmiştegerçekleşenbirolayıngerçektenyaşanıpyaşanmadığınıise,geçmişteolduğuiddiaedenolayıtemsiledenbirtakımhususlarıdeğerlendirerektespitedecektir.İştebutespitişlemisırasındakullanılanaraçlar,delilolarakadlandırılır.

Delil, sadece o fiilin o kişi tarafından işlendiğini ortaya koyan şeyler değil, aynızamandaişlenmediğinideortayakoyanaraçlardır.Yanidelilsanığınlehinedeolabilir,aleyhinede.Esasitibariyle,cezamuhakemesindeyapılanşeyde,maddigerçeğeulaşmakamacıylabudelillerindeğerlendirilmesidir.


33

DelilSerbestisi Hakim,taraflarınilerisürdüğüdelillerilebağlıdeğildir,kendisidere’senaraştırma

yapabilir.Bununharicinde,cezamuhakemesindeherşeydelilolabilirveherhususun,hertürgereçle ispat edilmesi söz konusu olabilir. Ceza muhakemesinde delil serbestisinin kabuledilmesinin gerekçesi ise önceliklemaddi gerçekliğeulaşmakolup, bunun yanındamedeniyargılamadakihukukiişlemlersözkonusudeğildir.

Bununlabirliktebellisınırlıdurumlarda,bellibirispatşekliöngörülmüştür.Örneğinduruşmada, duruşmanın gereği gibi yapılıp yapılmadığı, ancak duruşma tutanağı ileispatlanabilir.

VicdaniDelilSistemi Cezamuhakemesindedelillerarasındaherhangibirhiyerarşidesözkonusudeğildir.

Hakim, tüm delilleri değerlendirir ve kanaate bunun sonucunda ulaşır; buna vicdani delilsistemi adı verilir. Örneğin sanığın beyanı, tanığın beyanına karşı daha üstün değildir veyayeminlitanığınbeyanı,yeminsiztanığınbeyanınagöreüstünkonumdadeğildir.Hattasanığınikrarı bile, diğer delillere karşı üstün değildir. Ancak hakim, vicdani delil sistemine görekanaatini verdiktensonra,hangidelileneden itibarettiğini venedenodelileyönelikkararverdiğinineticesiylebirliktebelirtmekdurumundadır.

Hakim, bilirkişi raporu ile de bağlı değildir. Ancak o rapora itibar etmiyorsa, keyfibiçimderaporuçöpeatabileceğianlamınagelmez,böylebirdurumdayenibirraporaldırmasıgerekir.

Kanuni delil sisteminde ise, kanunun belli bir hususun belli bir delilleispatlanabileceğini belirtmiş olması söz konusudur, ceza muhakemesinde bu delil sistemibenimsenmemiştir.

Vicdanidelilsistemi,hakiminkeyfibiçimdehareketetmesianlamınagelmez,hukukunsınırlarıiçerisindekullanılmalıdır.

DelillerinÖzellikleri• Gerçekçiolmalıdır:5duyuorganıilealgılanabilirolmalıdır• Akılcıolmalıdır:Kehanetler,rüyalardelilsayılmaz• Temsilediciolmalıdır:Gerçekleştiğiiddiaedilenolayailişkinolmalıdır• Hukukauygunolmalıdır:Enönemliözellikbudur,aşağıdadetaylıaçıklanacak.• Müşterekolmalıdır:Budaönemli,aşağıda.

DelilinHukukaUygunluğu Kanundaki delil serbestisi, delillerin elde edilmesine ilişkin bir serbestliği

kapsamamaktadır.Yanibudelillerherşekildeeldeedilemez.Bizhernekadarmaddigerçeğiarıyorsak da, bunu ne pahasına olursa olsun ve gayrımeşru yollarla arayamayız. Nitekim,hukukaaykırıolarakortayakonandelilleresasalınarakverilenkararlar,suçsuzlarındasuçlugibigörülmesinesebepolabilecektir.

Delillerin hukuka uygun olarak elde edilmesi gerekir ve bir takım delil elde etmeyöntemleriaçıkçayasaklanmıştır.Örneğinbirhekimin,hastasınınözelhayatıileilgilibilgilerileilgili,kişininizniolmadantanıklıkyapmasıyasaklanmıştır.Nitekimkişi,herşekildekendiözelsağlığına ilişkin bilgilerin hekimi tarafından başkalarına aktarılacağını düşünürse, tedaviolmaktankaçınacaktırvebudurum,toplumdasorunlarayolaçacaktır.Bununyanında,kimse,kendisinin ve yakınlarının aleyhine beyanda bulunmak zorunda bulunamaz şeklinde birdüzenlemedegetirilmiştir.


34

Elde ediliş yöntemine yönelik yasakların en temel özelliği ise, 148. Maddededüzenlenmiştir. Bu hükme göre, sanığın beyanını elde ederken sayılan yöntemlerebaşvurulamazvebuyöntemlerebaşvurulduğutakdirde,bunundelilolarakkabuledilmesimümkündeğildir.Hatta,bu ifadelerrıza ileverilmişolsadahihakimtarafındandelilolaraknazaraalınmayacaktır.

Ortadaçokönemlibirhukukaaykırılıkyoksa,bunungözardıedilmesininmümkünolduğunuilerisürengörüşlervardır,ancakhukukaaykırılığınbasitiveyaağırıolmazvebirdelilhukukaaykırıbiçimdeeldeedildiyse,odelilhiçbirşekildenazaraalınamaz.

Bu konuda Yargıtay’ın ilginç bir kararı var. Diyelim ki A, B’yi telefondan arıyor vesövüyor.Bde,A’nınsesinikaydediyorvedelilolaraksavcıyagötürüyor.Budurumdabukayıt,hukukauygunbirdelilolaraknazaraalınmalımıdır?Yargıtay’agöre,böylebirdurumdabirmeşrumüdafaahalisözkonusudurvedolayısıyladelilmeşruolup,nazaraalınabilir.Bizegöre,buradameşrumüdafaagibibirdurumolmadığıaçıktır,nitekimsuçunönlenmesisözkonusudeğildir.Ayrıcadediğimizgibi,hukukauygunluğunazıveyaçoğuolmaz.DolayısıylaYargıtay’ınbukararı,isabetlideğildir.

Yasakbiryoliledelileldeedildiğindenhareketlebirbaşkadelileulaşıldığıtakdirde,budelilinkullanılmasıdamümkündeğildir.

Birkimseyimahkumedebilmekiçin,onunsuçluluğuispatedilmelidirveaksitakdirde,mahkum edilemez. Yani kişiden, kendisinin suçsuz olduğunun ispatı istenemez. Dolayısıylaönemliolansuçluluğunsabitolmasıdırvesuçluluksabitdeğilse,beraatkararıverilmelidir.

DelillerMüşterekOlmalıdırDelilinhükmeesasalınmasıiçin,duruşmadaortayakonmasıvetümtaraflarınbudelil

üzerindebirsözhakkıolmasıgereklidir.Dolayısıylahakim,hususundatartışılmamışbirdeliliesasaalarakhükümveremez.Nitekim,maddigerçekliğeulaşmakiçinenönemligereç,çelişmeilkesidirveaksihalde,çelişmesağlanamamışolacaktır.

X. Hafta

29.11.2016

İspatınNispiliğiVicdanidelilsisteminegöreortayabirtakımdelillerkonulurvehakimbudelillerışığında

birkanaatevarırdedik.Dolayısıylahakim,delillerinarasındakiboşluklarıakılyoluylakendisidolduracaktırveburadaisteristemezsezgiselbirdurumortayaçıkacaktır.İspatınnispiolmasıda,hakiminbuboşluklarıdoldurmadasondokunuşu,kendivicdanikanaatinegöreyapmasıdırvebukanaatkişidenkişiyedeğişebilir.Dolayısıylahernekadardelilserbestisiolsada,delillermutlakbirgerçekliğiaslaifadeedemezler.

İspat, suçun hem maddi hem de manevi unsurları açısından önemlidir. Yani hakim,ortayakonulandelillerdoğrultusundanedenkasıtlıolduğunaveyaolmadığınakararverdiğinidebelirtmekleyükümlüdür.

Vicdani kanaat meselesinden ortaya çıkan bir başka sonuç ise, şüpheden sanıkyararlanır ilkesidir. Muhakeme, bir şüpheyle başlar vemuhakemenin sonuna geldikçe buşüphe bir kanaat haline gelir. İşte hakim, bu şüpheyi bir kanaate dönüştürdüğü andamahkumiyetkararıvermelidirancakbukanaatevaramazsavehalaşüphesözkonusuise,kişiberaatedecektir.Şüphedensanıkyararlanırilkesi,delillerintakdiredilmesiileilgilibirilkedir,ağırlaştırıcınedenlerinvarlığınıntespitindedekullanılır.


35

DelillerileİlgiliAyrımlarAnlatmadık.

BelirtiSuçolduğu iddiaedilenbirolaydanartakalan izlerdirvebunlar tekbaşına ispat için

yeterlideğildir.Örneğin suçmahallindeadamınparmak izininbulunduğu,oadamınoradaolduğunuispatederancakfiiliişlediği,sadecebubelirtiyedayanarakkabuledilemez.

TanıkBeyanıTanık, delil değildir; delil olan tanığınbeyanıdır. Tanık, bir şekildeuyuşmazlığın tarafı

olmayanvebirşekildebuuyuşmazlıklailgili,5duyuorganıylabilgisahibiolmuşkişidir.Kişi,birolaya bizzat şahit olabilir veya buolayı bir başkasındanduymuşolabilir.Örneğin fail, suçuişlediğinitanığaanlatmışolabilir.

Tanıkdinlemeyeyetkiliolan,kovuşturmadamahkeme,hakimveyasavcıdır.Dolayısıylakolluğun, tanık dinleme yetkisi bulunmamaktadır. Kişi, bu yetkili kişiler önünde beyandabulunmamışsabubirtanıkbeyanıdeğildir,ancakbirbelgedeliliolarakkabuledilebilir.

Cezamuhakemesindekişininbir suçla ilgili olaraköncedendelil hazırlamasımümkünolmadığı için, maddi gerçeğe ulaşmak açısından tanık beyanı oldukça önemlidir ancak budelilin riski de, tanığın yalan söylemesininmümkünolmasıdır. Bununharicindeenönemlirisklerindenbiriside,kişininiyiniyetliolsadaolayıyanlışalgılamışolmasınınoldukçamuhtemelolmasıdır. Dolayısıyla tanık beyanı cezamuhakemesi için bir yandan vazgeçilmez iken, biryandandaoldukçarisklibirdeliltürüdür.

Tanığınyazılıbeyandabulunmasısözkonusudeğildir,ancakyetkilikişilerönündesözlübeyanda bulunabilir. Böylece, tanığın bir kurgu yaratması ve yalan söylemesinin önünegeçilmesiamaçlanmıştır.

Tanıkolmakiçinarananbirkoşulyoktur,akılhastalarıdahilherkestanıkolabilir.Ancakhakimin,kanaatevarırkenkimintanıklıkettiğinidenazaraalmasıgerekir.

Tanığın gerçeğe aykırı beyan vermesinin önüne geçmek için bazı önlemler degetirilmiştir.Bazıdurumlarda,tanıklıktançekinmehakkıtanınmıştırvebazıdurumlardadabirçekinme zorunluluğundan bahsedilebilir. Bunun haricinde, tanığa doğruyu söylemesi içinyemin ettirilir. Kişinin “namusu ve vicdanı üzerine” edeceği bu yeminin, onun üzerindedoğruyusöylemekiçinbirbaskıoluşturacağıdüşünülerekböylebirhükümgetirilmiştir.Ancakbu amaçla getirilen en önemli düzenleme, yalan tanıklığın bir suç olarak düzenlenmişolmasıdır.

Tanıklık,birzorunluluktur.Birülkeninyargıyetkisinetabiherkes,oyargıorganlarınınçözmek zorunda olduğu uyuşmazlıklarla ilgili olarak tanıklık yapmak mecburiyetindedir.Dolayısıylatanıkmahkemetarafındançağırıldığıtakdirde,gitmemelüksüyoktur.Eğermazeretolmadandavetüzerinegelmezse,zorlagetirilmesisözkonusuolabilir.BununtekistisnasıiseCumhurbaşkanı’dır. Ayrıca, tanıklıktan çekinme nedenleri düzenlenmiştir ve bu nedenlerinvarlığıhalindetanık,tanıklıktançekinebilir.

Tanığınistinabeyoluyladinlenmesidemümkündür.Tanık, yemin etme mecburiyetindedir. Kişi, yeminden geçerli bir sebebi olmadan

çekinirse,mahkemebukişiyiyeminetmeyezorlayabilir.Aksitakdirdehakim,enfazla3ayiçindisiplin hapsi uygulayabilir. Kişi, disiplin hapsine konulduktan sonra yemin etmeye kararverdiğitakdirdeçıkarılacaktır.Disiplinhapsi,yalnızcabirkezuygulanabilir,aynıkişiyekarşıbirkez daha disiplin hapsi kararı verilemez. Disiplin hapsi kararı uygulanan kişinin itiraz hakkıvardır.15yaşındanküçükler;ayırtetmegücüolmayanlar;suçluyukayırmaktanşüpheliolanlar


36

veya başka bir davada bu suça iştirakten yargılanan kişilerin yemin vermesi söz konusudeğildir,bunlaryeminetmedendinlenirler.

Eğerkişitanıklıktançekinmehakkınasahipse,buhakkıkullanarakyemindençekinmesidemümkündür.Yanibunedenlermevcutsa,tanıklıktançekinmedenyalnızcayeminetmedençekinebilir.

Sonuçolaraktanığınödevlerigelmek,yeminetmekvebeyandabulunmaktır.Tanıklıktançekinmehakkı,45.Maddededüzenlenmiştir.Birtakımyakınlıkilişkilerigibi

nedenler söz konusudur. Ayrıca mahkeme, sebeplerin varlığı halinde çekinme hakkınınolduğunuhatırlatmakzorundadırveeğerbeyan,buhatırlatmaolmadanalınırsa,bubirbozmasebebi teşkil edecektir. Eğer tanığın bir kanuni temsilcisi varsa, çekinmeye de o kararverecektir. Eğer tanığın kanuni temsilcisi yargılanıyorsa, bu durumda hakkı hakimkullanacaktır.Tanık,çekinmehakkınınvarlığınıngerçekolduğunuortayakoymakiçindeyeminetmelidir.

Eğer tanık, ilk kez soruşturmada beyanda bulundu ve sonra çekindiyse, bu beyanlarkovuşturmada kullanılamaz. Ancak ilk kez kovuşturmada beyanda bulunup çekindiyse,duruşmadaverdiğibeyanlar,dahasonradakullanılabilir.

46. maddede,meslekifaaliyetidolayısıylaçekinmehakkıdüzenlenmiştir.Eğermeslekifaaliyetnedeniylebirsırsaklamayükümlülüğüsözkonusuysa,bukişilerinçekinmezorunluluğuvardır.Ancaksanığınrızasıhalindedebeyanvermekzorundadırlar.

47. maddedede,devletsırlarınailişkintanıklıdüzenlenmiştir.Hükmün3.Fıkrasınagöreeğerbirdevletsırrısözkonusuysa,bukonudabirbeyanverilmesivebununbirdelilolaraknazara alınmasımümkün değildir. 2. Fıkrada ise, delillerinmüşterek olması özelliğine biristisna getirilmiştir. Buradaki amaç, devlet sırrı olan bir hususun dahi mahkemeden gizlikalmamasıdırvebudurum,sanığınlehineolabilir.Nitekimduruşmadanherkesdışarıçıkarılırvehakimiletaraf,başbaşakalır.Dolayısıylasavunmahakkı,kısıtlanmışolacaktır.

Basınmensuplarıda,haberkaynaklarınıaçıklamakiçinzorlanamaz.Taraflar, savcı, sanık tanık getirilmesini isteyebilir ve mahkeme, bu tanığın dinlenip

dinlenmemesiyönündebirkararverecektir.Tanık geldikten sonra, öncelikle kimliği tespit edilir, iletişim bilgileri alınır. Ardından

güvenilirliğinitespitetmekiçin,ifadedenönceonabirtakımsorularsorulmasıdamümkündür.Önceortadakiiddianınneolduğuveneyleilgilitanıklıkyapacağıanlatılırvehaklarısöylenir.Ardındanyeminettirilir.Yeminettirilirkenduruşmadahakimdahilherkesayağakalkar,bununnedeni iseyemininciddiyetinigöstermekvetanıküzerinebirbaskıoluşturmaktır.Ardındanhiçsözükesilmedenbeyandabulunur.Dahasonraise,bubeyanileilgiliolaraksorusorulmasımümkün olacaktır. Konuşurken sözünün kesilmemesinin nedeni, tanığın yanlışyönlendirilmesininönünegeçmektir.

Tanıklar, ayrı ayrı dinlenirler. Yani bir tanık dinlenirken, diğer tanık o duruşmasalonunda bulunamaz. Bunun nedeni de, tanıkların birbirinden etkilenmesinin önünegeçmektir.

Tanığa,bildiğibirhususailişkinsorusorulsavetanıkbunubilmediğiniilerisürerse,buyalantanıklıkmıdır?Bizegöre“bilmiyorum”demek,yarıntanıklıkanlamınagelmez,enfazlabeyanvermediğiiçindisiplincezasınatabitutulabilir.


37

2.12.2016

GizliTanıkTanığın, tanıklık yapmak konusunda bir yükümlülüğü vardır dedik. Böyle olduğu

durumda,aynızamandadevletaçısındandabirsuçluileilgiliolarakbildiklerinianlatantanığıkoruma yükümlülüğü doğmuştur. Bu nedenle, örgütlü suçlarda/terör suçlarında tanığınkorunmasıiçinbirtakımözeldüzenlemelergetirilmiştir.

Böyle bir örgüt faaliyeti söz konusu olduğunda, kişi tanıklık yaptığı sırasındagörüntüsünün, sesinin değiştirilmesi; kimliğinin gizlenmesi mümkündür. Hakim, tanığakimliğiniaçığaçıkarılacaksorularınsorulmasınıengelleyebilir.

Gizli tanıklık, bazı noktalarda kaçınılmaz olabilir ancak bunun aşırıya kaçmadanuygulanmasıgerekirvegerçektenzorunlulukolmadıkçauygulanmamalıdır.AyrıcaAİHM,buifadenintekbaşınadelilolarakyeterliolamayacağınısöylemektedir.Nitekimgizlitanıklıkda,savunmahakkınıkısıtlayacaktır;çünküsanıktanığınkimolduğunubilmemektedir.

Sanık/ŞüpheliBeyanıSanığınsuçuikraretmesidahihakimibağlamazdemiştik.Sanık, bir yargıç önünde beyanda bulunursa buna sorgu, savcı önünde beyanda

bulunursaifadedenir.Sanığın,tanıktaolduğugibibirbeyandabulunmayükümlülüğüyoktur,sessizkalmahakkıbulunmaktadır.

Sanığınbeyanı,tutanağageçirilmekzorundadır.Yasak sorgu yöntemleri kullanılırsa bu beyan geçersizdir, bu yöntemlere rıza ile dahi

başvurulamaz.Şüphelininbeyanınabirdenfazlakezbeyandabulmakgerekebilir,ancakkollukyalnızca

birkezifadealabilir.İkinciifadeyiiseancaksavcıalabilir.

KatılanlarınBeyanıKişi katılan olarak davaya kabul edildiğinde, onun beyanı da delil olarak

değerlendirilebilir.Tanıktanziyade,sanığınbeyanınabenzerbirbeyandır;çünkükatılandabirtaraftır ve objektif bir beyan vermesi daha az olasıdır. Bunlarda da yalan beyan suçu sözkonusudeğildir,yeminettirilmesigibişeylerdesözkonusudeğildir.

MağdurveŞikayetçininBeyanıBunlarındazorlagetirilmesimümkündür.

BelgeDelilleriGenişanlamdabelge,birolayı temsileden insanyapımıbir ispatvasıtasıdır.Belgeler

açısından önemli olan bir mesele de, bunların düzenleyeninin belli olması gerekliliğidir.Bunlarındüzenleyenibellideğilsededelilolabilirler,ancak inandırıcılığıçokdahadüşükbirdeğeresahipolacaktır.Eğerdüzenleyenibelliysevegüvenilirse,belgesondereceönemlibirispatvasıtasıdır.Bunlarçoğunluklaolayanındaortayaçıkar(kamerakayıtları,fotoğraflargibi)vetanıkbeyanıkadarmanipüleedilmeyeelverişlideğildir.


38

YazılıBelgeYetkilikişinin,birolayınaklettiğiyazılıbelgedir.Buradaözelbelgederesmibelgede,

delilniteliğindeolabilir.Bununyanındaresmibelgelerin,özelbelgelerenazarandahakuvvetlibir ispatgücünesahipolduğukabuledilir.Resmibelgeler,aksi ispatedilinceyekadar sabitolanlarvesahteliği ispatedilinceyekadarsabitolanbelgeler(duruşmatutanağıgibi)olarakikiyeayrılır.

ŞekilTespitEdenBelgelerFotoğraflar,krokiler,sesvegörüntükayıtlarıdabelgeniteliğindedir.Bunlarınhukuka

uygunbiçimdeeldeedilmişvegüvenilirnitelikteolmasıgerekir.Hukukaaykırıbiçimdeeldeedilmişdeliller,hiçbirşekildenazaraalınamaz.

BelirtiDelilleriBelirti,birolayailişkinoolaydankalanizler,eserlerveemarelerdir.Bunlar,geneldebir

kişinin iradesi dışında ortaya çıkarlar ve tek başına ispat güçleri yoktur. Mutlaka, başkadelillerledesteklenmesigerekir.Sunibelirti,insaneseriolanbelirtiler,tabiibelirtilerdekan,parmakizigibidoğalbelirtilerdir.Butürbelirtiler,adamınoradabulunduğunugöstermeklebirlikte,suçuişlediğinimutlakbiçimdegöstermezler.

DelillerinDeğerlendirilmesiOrtaya konulan delillerin, bir hususu ispatlayıp ispatlamadığının değerlendirilmesi

gerekir ve bu değerlendirmeyi yapacak olan, soruşturmada savcı; kovuşturmada hakimdir.Savcı, bu delillerin yeterli şüpheyi ortaya koyup koymadığına bakacaktır. Hakim ise yeterlidelileulaştığıtakdirdemahkumiyetkararıverecek,aksihaldeberaatkararıverecektir.

Delillerindeğerlendirilmesiiçinbirteknikbilgişartolduğutakdirde,hakiminbubilgiyesahipolanbirkimsedenyardımalmasıgerekecektir,yanibilirkişiatamalıdır.

BilirkişiRaporuBilirkişi, yaptığı iş dolayısıyla kamu görevlisidir ve görevini yaptığı sırada suç işlerse,

kamugörevlisininişlediğisuçlardansorumluolurveaynışekildeonakarşıişlenensuçlar,kamugörevlisine karşı işlenmiş sayılır. Bilirkişinin bir karar vermesi söz konusu değildir, bilirkişiraporuhakimibağlamaz.Bununlabirliktehakim,atadığıbilirkişininverdiğiraporukeyfiolarakçöpeatmasımümkündeğildir,buraporubeğenmediğitakdirdeyenibirbilirkişiatamalıdırvekendisibukonudakararveremez.Buradakiesasmesele,delillerinmüşterekliğinikorumaktır;çünkü hakim bu konuda kendisi karar verdiği takdirde, bu karar tarafların tartışmasınaaçılmamışolacaktır.

Hakimkendihukukibilgisiyleçözebileceğibirmeseleileilgilibilirkişiyebaşvuramaz,bilirkişiye ancak hukuki meseleler dışındaki teknik meseleler için başvurabilirler. Bununlabirlikte, bizim ceza hukuku sistemimizde hakimler, hemen hemen her durumda dosyayıbilirkişiyegöndermektedirler.Buyanlışbiruygulamadır.

Bilirkişikusuru tespitedemez, bunu tespit edecekolanhakimdir.Dolayısıylaörneğintrafikkazalarındabilirkişilerintaraflarınkusuroranınıtespitetmesiuygulamasıdoğrudeğildir.

Neticede, bilirkişiye başvurmak normal şartlarda hakimin takdirindedir ancak teknikbilginingerekliolduğubazıhallerdebilirkişiatamazorunluluğusözkonusudur.

Bilirkişiyehakimveyasavcıbaşvurabilir,vekaçbilirkişininatanacağınıdabaşvurankimseo belirler.


39

Bilirkişilikgörevikuralolarakkabuledilmekzorundadeğildir,ancakbazıhallerdekabuletmezorunluluğudüzenlenmiştir.Buzorunlulukhalleri,65.Maddededüzenlenmiştir.

Bilirkişi, görevini tarafsız ve dürüst biçimde yerine getirme yükümlülüğü altındadır.Dolayısıylakanun,bilirkişininreddedilebileceğinidekabuletmiştir.Yanihakiminreddineyolaçansebeplerbulunduğunda,bilirkişinindebuşekildereddedilmesimümkündür.Bilirkişininkastengerçeğeaykırıbeyandabulunmasıdasuçolarakdüzenlenmiştir.

Aykırı düşmediği oranda, tanığa ilişkin hükümler de bilirkişiye uygulanır. Yani çağrıüzerinegelmediğitakdirdezorlagetirilebilir,yeminetmezorunluluğubulunmaktadır,beyandabulunmayükümlülüğübulunmaktadır.

Bilirkişiraporubirdelildeğildir,varolandelillerindeğerlendirilmesiiçinbiraraçtır!

XI. Hafta

6.12.2016

UzmanMütalaasıTaraflar,kendileriharicenbiruzmandangörüşalmaksuretiylebunumahkemeyekendi

elde ettikleri bir araç olarak sunabilirler. Bunlar da, bilirkişi raporunda olduğu gibi hakimibağlayıcıdeğildir,hattadahaetkisizdir; çünkükişilerbunlarıparakarşılığıaldığı içinhernekadarobjektifolduğudüşünülsede,kimsealeyhineolanbirmütalaavermez.

KeşifUygulamadaçokbaşvurulanveözelliklecezadavalarındabaşvurulmasıdagerekenbir

uygulamadır.Hakimin,suçunişlendiğiyereveyasuçunkonusuna5duyusuylatemasetmesidir,nitekim doğru kanaate ancak bu şekilde varılabilir. Keşfi, soruşturmada sulh ceza hakimi,kovuşturmada ise bir veya birden fazla hakim yapacaktır. 83. Maddede, keşif yapılmasısırasındaşüpheli/tanıkvemüdafininkeşiftehazırbulunabileceğidüzenlenmiştir,kabuledilenuygulamayagöredesoruşturmadabunlarolmadandakeşifyapılabilirancakkovuşturmada,bulunmalılardır.

Keşifsırasında,çözümüteknikbirbilgigerektirenbirkonuvarsa,bilirkişinindeoradabulundurulabilmesi mümkündür. Bunun sonucunda bir tutanak düzenlenir, tutanaktabulunmasıumutedilenancakbulunamayandelillerdeyazılır.

OtopsiÖlününmuayenesi iki şekildeolur;adlimuayene(hekimin,savcıhuzurundadışarıdan

kababirşekildemuayeneetmesi)veotopsi.Otopsi,savcıhuzurundaikihekiminyaptığı,belliusullerlebelliorganlarınvücuttançıkarılarakincelenmesisuretiyleölümsuretininanlaşılmasıamacıyla yapılan muayenedir. Son hastalığında, öleni tedavi eden hekim otopsi yapamaz;nitekimölümsebebikendiuyguladığıyanlıştedaviolabilirvekanunbunuörtbasetmesininönünegeçmiştir.

YerGöstermeKişi, suçlandığı fiille ilgili olarak bir beyanda bulunmuşsa, ona hakları hatırlatılmak

suretiyleyergöstermesiistenilir.Kişisusmahakkınıkullanmışsa,yergöstermesiistenemez.

Ø Gözlemaltınaalma,vücuttanörnekalınmasıvb.gibikonularıanlatmadık.


40

KorumaTedbirleri

Muhakemeninamacımaddigerçeğeulaşmakvebununsonucundakişiyecezavermekveyaberaatettirmektir.Maddigerçeğeulaşabilmeninenönemlikoşullarındanbirtaneside,bunumümkün olduğunca kısa sürede yapmaktır; çünkü aksi halde delillerin elde edilmesiimkansızhalegelebilirveyacezanınverilmesindendoğacakolanfaydalardaortadankalkabilir.İştemaddigerçeğeulaşmayıengelleyecekbirtakımsebeplerinortadankaldırılabilmesi için,kişinintemelhakveözgürlüklerinidekısıtlayabilecekbirtakımtedbirlerebaşvurmakzorunlukılınmıştır.

Korumatedbirleri,temelhakveözgürlükleregetirilenbirsınırlamaniteliğindedirvebuanlamda,Anayasa’nın13.Maddesindekisınırlamalara tabidir.Yanikorumatedbirleriancakkanunlaöngörüldüyseuygulanabilirveölçülülükilkesineuygunolmalıdır.

Korumatedbirleri,muhakemeiçinbiraraçtır,yanigeçicidir.Dolayısıylakorumatedbirinebaşvurulması, mahkemenin amacı değildir. Nitekim bu durumda kişi hakkında hükümverilmeden hapsedilmiş olacaktır. Tedbirin koşulları ortadan kalkarsa da, bu tedbiruygulanmayadevamedilemez.

Tedbir, görünüşte haklıdır. Yani kişinin gerçekten suçu işleyip işlemediği o aşamadahenüz bilinmemektedir ancak somut deliller ile görünüş itibariyle birtakım şüphelerbulunmalıdır.

Tedbirinölçülüolması;dahahafifbirtedbirleaynıamacaulaşmakmümkünise,bundandahaağırbirtedbirinuygulanamamasıanlamınagelir.Yaniaraç,amacaelverişliolmalıdır.Birbaşkameseledeoranmeselesidir. Tedbiruygulanamazsamuhakemeyeverilecek zarar ile,kişiselhakveözgürlüklereyapılacakolansınırlamaarasındabiroranbulunmasıgerekir.Neticeitibariyle belli bir menfaatin nazara alınması suretiyle, tedbirin ölçüsü kaçtığı takdirde bumenfaatedahafazlazararverilmişolacaktır.

1. TutuklamaEnağırkorumatedbiridir;çünkükısıtlıbirsüreyledeolsakişi,hakkındabirkesinhüküm

bulunmadanözgürlüktenmahrumedilmektedir.Tutuklama,CMKmad.100vd.hükümlerindedüzenlenmiştir.

Tutuklama kararını, sadece hakim verebilir. Bunun haricinde savcının veya kollukamirinin tutuklama kararı vermesi hiçbir şekilde mümkün değildir, bunun hiçbir istisnasıyoktur!

Tutuklama her zaman ihtiyaridir. Muhakemenin yürütülmesinde esas olansanığın/şüphelinin tutuksuz olmasıdır, dolayısıyla tutuklama her zaman bir istisnaniteliğindedirvebununuygulanmasınınzorunlututulduğubirhaldeyoktur.

Olaydamuhakeme şartı varsa, tutuklama kararı verebilmek için bunun gerçekleşmişolmasıgerekmektedir.

Tutuklamanınsomutkoşullarıbulunmaktadır;

• Kuvvetlisuçşüphesibulunmalıdır• Birtutuklamanedenibulunmalıdır• Tutuklama,somutolaydaorantılıbirtedbirolmalıdır


41

KuvvetliSuçŞüphesiBulunmalıdırBuradaki şüphe, savcının dava açmak için yeterli olan şüpheden daha da fazla bir

şüphedir. Dolayısıyla böyle bir şüphenin varlığı gerekçesiyle kişi tutuklandığında, savcı dadavayı açmak mecburiyetinde olacaktır. Bu şüphe, hakimin sübjektif şüphesine görebelirlenmez,mutlakasomutbirtakımdelillerlebuşüphegerekçelendirilmelidir.

TutuklamaOrantılıOlmalıdırSomutolaydaverilecektedbir,orantısızbirtedbirisebuuygulanamaz.Nitekimkanun

dazatenbellikoşullardatutuklamatedbirininuygulanamayacağınıdüzenlemiştir.Üstsınırı2yıldanfazlaolmayansuçlarda,kastenvücutdokunulmazlığınakarşıişlenenbirsuçdeğilseveyasadeceadliparacezasınıiçerenbirsuçsözkonusuise,tutuklamasözkonusuolmayacaktır.

Adli kontrol uygulamasının yeterli olacağı bir durumda, adli kontrole başvurulmasıgerekir ve tutuklamaya başvurulmamalıdır. Eğer tutuklama isteniyorsa da adli kontrolünnedenyeterliolmadığınınbelirtilmesigerekir.

BirTutuklamaNedeniOlmalıdırŞüpheli/sanığınbirkaçmaşüphesibulunuyorsavebukaçmaşüphesiniortayakoyacak

bir takım somut olgular söz konusuysa, tutuklama nedeni var sayılır. Bu nedenle, ifadeyeçağrıldığı için yurtdışından ifade vermeye gelen bir kimse için tutuklama kararı verilmesimümkünolmamalıdır,ancakuygulamadagörülmektedir,yanlışbiruygulamadır.

Bununyanında,birdelilkarartmaşüphesibulunmalıdır.Buanlamdabirkuvvetlişüphevarsa,delillerikarartmasınıönlemekiçindekişinintutuklanmasınakararverilebilir.

Kanun,birtakımsuçlarıtekteksaymış(cinselsaldırısuçugibi)vebukatalogsuçlarısözkonusuolduğundadaayrıcatutuklamanedenigösterilmesinegerekgörmemişvebusuçlarınişlendiği yönünde var olan şüphenin kendisini tutuklama nedeni varsaymıştır. Peki busuçlardanbirininişlendiğiyönündekuvvetlibirşüpheolduğudurumda,tutuklamanınzorunluolduğusöylenebilirmi?Hayır,böylebirkatalogsuçusözkonusuolsabileesasolanherzamantutuksuzyargılamaolduğuiçinhakimintutuklamakararıvermemesimümkündür.

TutuklamaKararıNasılVerilir?Soruşturmada, her türlü işlemi yapan savcıdır. Ancak tek başına bir tutuklama kararı

verme yetkisi yoktur ve bir sulh ceza yargıcına tutuklama talebinde bulunacaktır. Bununyanındabirsulhcezayargıcıda,talepolmadanhiçbirzamankendikendinetutuklamakararıveremez.Bununistisnasıisesulhcezahakimininsoruşturmayıkendisininyürütüyorolmasıdırancakbuçokistisnaibirdurumdur.

Kovuşturma aşamasında ise tutuklama kararını talep üzerine veya re’sen, hakiminvermesimümkündür.Bukarar,mutlakayüzekarşıverilmelidir.

İşistinafmahkemesininönünegittiğidurumda,istinafmahkemesiduruşmayapıyorsa,odare’sentutuklamakararıverebilir.Yargıtayisetutuklamakararıveremez,ancaksalıvermekararıverebilir.

Tutuklamamutlakagerekçeliolmalıdır.Savcımutlakanedentutuklamatalepettiğini,dilekçesiyle birlikteortaya koymakmecburiyetindedir ve adli kontrol uygulamasınınnedenyetersiz olduğunu da mutlaka belirtmelidir. Uygulamada kullanılan, kanundaki tutuklamanedenlerinin sayılması gerekçe anlamına gelmez, bu yanlış bir uygulamadır. Burada,soruşturmanıngizliliğiileilgilibirçelişmesözkonusuolabilirancakbudurum,hiçbirşekildetutuklamanın sebeplerinin ortaya konulmaması için bir gerekçe olamaz. Mahkeme de,tutuklama kararını mutlaka gerekçesinde ortaya koymak mecburiyetindedir. Bu hem ilk


42

tutuklama kararı için, hemde tutuklama devam ederken salıverme kararının reddi için degeçerlidir; çünkü salıvermenin reddi de bir anlamda bir tutuklama kararıdır ve tutuklamakoşullarının devam ettiği anlamına gelir. Tutuklama kararı ile ilgili olarak bir gerekçegöstermek,ihsas-ıreyolarakgörülemez.

Kişi hakkında tutuklama talep edildiğinde, zorunlu müdafilik söz konusudur, yanimutlakabiravukatıntemsiligerekirvekişininavukatıyoksa,bunumahkemesağlayacaktır.

Tutuklama kararı,mutlaka kişininyakınlarınabildirilmelidir. Bu zorunluluğun sebebi,tutuklanankişininihtiyaçlarınınyakınlarıtarafındangiderilmesineyardımcıolmaktır.

Soruşturmada,savcıartıktutuklamanıngerekliolmadığıkanaatinevarırsa,kendisikişiyire’senserbestbırakabilir.Yanitekbaşınabirtutuklamakararıveremezancaksalıvermekararıverebilir.Savcınınbuşekildeverdiğibirkararaitirazedilmesiisemümkündeğildir.Eğersavcı,kovuşturmaya yer olmadığı kararını verirse de tutuklama kendiliğinden sona erecektir.Tutuklamanınsüresidolduğundadakendiliğindehükümsüzkalacaktır.

Savcı,tutuklamayerineadlikontroluygulanmasınıistiyorsa,bukararıkendisiveremezvebununiçinsulhcezahakimindenkararalmalıdır.Sulhcezahakimibukonuylailgilibirkararverirvebukararaşüpheliveyamüdafitarafındanitirazedilmesimümkündür.Pekisoruşturmaaşamasındahakim, bu karara karşı çıkarak “adli kontrol yeterli olmaz, tutuklamayadevamediyorum”diyebilirmi?Mahkeme,böylebirkararveremez.Ancakadlikontrolünuygulanıpuygulanmayacağıkonusundabirkararverebilir.Pekisavcıtutuklamatalebindebulunduktansonra,mahkemebununyerineadlikontrolkararıverebilirmi?Evet.

9.12.2016

Tutuklama geçici bir tedbirdir ve koşulları ortadan kalktığı takdirde, son verilecektirdemiştik. Şüpheli/sanık her zaman, koşulların ortadan kalktığını ileri sürebilecektir vemahkemedetutuklamayasonverilmesinere’senkararverebilir.Kovuşturmadamahkemeninsalıverme kararına itiraz edilmesi mümkündür. Tutuklamanın çok ağır bir tedbir olmasınedeniylebununbelliaralıklarlaincelenmesigerektiğikanundaöngörülmüştür.Yanitutuklubunutalepetmesebile,şartlarınhalaortadaolduğubelliaralıklarlakontroledilecektir.Eğerbirtutuklamasebebiortadankalkmışancakbaşkabirtutuklamasebebiortayaçıkmışsa, ilkkarar ortadan kaldırılacak ve yeni bir tutuklama kararı verilecektir. Bu inceleme aralığı,30gündebirdir.

Kovuşturma aşamasında ise kural, her oturumda tutuklama şartlarının tekrar kontroledilmesidir, bunedenledeoturumların arasında30 günden fazlaolmaması gerekir.Ancakuygulamada bu her zaman mümkün olmadığı için bu kontrol dosya üzerinden deyapılabilmektedir.

Savcının veya katılanın kovuşturmada salıverme kararlarına itiraz edip edemeyeceğikonusu tartışmalıdır. Bir görüşe göre mahkeme, kovuşturma aşamasında salıverme kararıverdiğizamankatılanitirazettiğitakdirdeitirazmerciiolanmahkemebukararıreddederse,üstmahkemealtmahkemeyeemirvermişolacaktır.Dolayısıylamahkemenintakdirineitirazmerciininkarışmasıdoğrudeğildir.

TutuklamaSüreleriBazı durumlarda tutuklama kararının azami olarak ne kadar süre için verilebileceği

kanunda öngörülmüştür. Ağır cezaya girmeyen işlerde bu azami süre 1 yıldır ve gerekçegösterilmeksuretiyleenfazla6aydahauzatılabilir.Ağırcezadaki işler için iseazamisüre2yıldırancak3yıldahauzatılmasımümkündür.


43

Busürelerinkovuşturmadavesoruşturmadaayrıayrıdüzenlenmesigerekirdi;çünkübuşekildeşüphelidahaiddianameyibilegörmeden5yılboyuncamahkumedilebilmişolacaktır.Buyanlışbirdüzenlemedir.

Biradam,birasliyecezalıbirdeağırcezalısuçtanyargılanıyorsa,buikidavasübjektifbağlantıdolayısıylabirleşebilir.Pekibudurumdabukişikaçyıltutuklukalabilir?Ağırcezadabirleştiği için5yıl.Eğerobjektifbağlantıvarsa,yanibiradamınasliyelikdavası ilebaşkabiradamınağırcezalıkdavasıbirleşirseneolacak?KaçtıL

Temyiz aşamasında kanun yolunda geçen süre, azam sürelerin hesabında nazaraalınmaz.Yaniörneğinbiradam4yıltutuklukaldıktansonradosyatemyizegittiysevetemyizdede2yılsürse,kanunyoludosyayınezamanyerelmahkemeyegönderirse,süreyenidendevamedecektir. Buna da, hüküm özlü tutukluluk adı verilir. Bu uygulama da tamamen hukukaaykırıdır.

2. AdliKontrol5271 s. Kanun ile getirilmiş bir uygulamadır. Bu aslında tutuklamaya alternatif bir

tedbirler bütünüdür ve tutuklama kadar ağır bir tedbirin uygulanmasının gereksiz olduğudurumlardauygulanacaktır.

Hakim, bu kanunda sayılan tedbirlerden bir veya birkaçını, tutuklama yerineuygulayabilecektir.Nitekimbunlarınbirkısmıbirkorumatedbirindenziyade,güvenliktedbiriniteliğindedir.

Sayılanbutedbirlerdenkonuşulmasıgereken,evhapsidir.Adlikontrolde,tutuklamadaolduğugibibir azami süregetirilmemiştir,dolayısıylaevhapsidurumunda fiilen sınırsızbirözgürlüktenmahrumbırakmayetkisisözkonusudur.Dolayısıylabizcebuyetkiyebirsüresınırıgetirilmesiyerindeolacaktır.

Adlikontrolaltındageçirilensüre,cezadanmahsupedilemez.Yaniadam5yılevhapsinetabi tutulsa ve daha sonra hakkındamahkumiyet kararı verilse, bu 5 yıl cezadanmahsupedilemeyecektir.Budayanlışbiruygulamadır,evhapsiilehapisaynışeyolmasada,enazındanbellibirorandamahsupmümkünolmalıdır.

Adlikontrolkararıiçindekuvvetlişüphesözkonusuolmalıdır.Soruşturmadaadlikontrolkararınısavcınıntalebiüzerinesulhcezahakimiverecektir.Kovuşturma aşamasında ise bu karar hakim tarafından talep üzerine veya re’sen

verilebilecektir.Soruşturma aşamasında kişi adli kontrole tabi tutulduysa, bunun kovuşturmada da

devametmesiiçin,mahkemeninbuyöndebirkararvermesigerekir,yaniadlikontrolotomatikolarakdevametmez.

Adlikontrolkararıdayüzekarşıverilmelidir.Eğerkişi,adlikontrolkapsamındakendisineyüklenenyükümlülüklereuymamışsa,bubir

tutuklamanedenidirvekişihakkındatutuklamakararıverilebilir;vermezorunluluğuyoktur.Üst sınırı 2 yıldan az olan suçlarda tutuklama normalde mümkün değilken, bu şekildeverilebilmesimümkünolacaktır.

Diyelimkitutuklamadaazamisüredoldu,adamsalıverildiveadlikontroletabitutuldu.Adamdabirsürebutedbirlereuydu,sonrauymadı.Kanundiyorkibununüzerinetutuklamakararıverilebilir.Pekibudurumda1yıldahatutuklamakararıverilebilirmi?İştebudurumdaağırcezalıişlerdeenfazla9ay,asliyecezalılarsa2aytutuklamakararıverilebilir.


44

XII. Hafta

13.12.2016

3. YakalamaKişinin,birtutuklamakararıolmadanözgürlüğündenmahrumedilmesidir.Yakalamada

diğertümtedbirlergibigeçiciniteliktedirveuygulanmasıiçinbirzorunlulukbulunmalıdır.Birkimseyakalandığında,cumhuriyetsavcılığınahaberverilirveonuntalimatısonucukişiserbestbırakılırveyagözaltınaalınır.

Yakalama, yalnızca suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca olan hallerdeuygulanabilir.Nitekim,ortadabirhaki kararıolmadankişininözgürlüğükısıtlanmaktadırveortada suçun işlendiğinedair ciddibiremarebulunmalıdır.Bu iki koşuldanbiri sözkonusuolduğunda, sıradan kişilerin de geçici olarak yakalama yapması mümkündür. Böyle biryakalamadansonramutlakakolluğahabervermelivekişiyikolluğateslimetmelidir.Kolluğunbu noktada yapacağı ilk iş de, yakalanan kişiye haklarının hatırlatılması ve durumuncumhuriyetsavcısındabildirilmesidir.Sontahlilde,cumhuriyetsavcısınıntalimatıolmadanbirişlemyapamaz.

Vatandaşın yakalama yetkisi olduğu gibi, tabi ki kolluğun da yakalama yetkisibulunmaktadır.Bireyinyakalamayapabileceğikoşullardakollukdayakalamayapabilir,ancakbununharicindedetutuklamakararıveyayakalamaemriyanındagecikmesindesakıncaolanhallerdedeyakalamamümkünolacaktır.Kollukdayakaladıktansonraenkısazamandasavcıyahabervermelivetalimatbeklemelidir.

Savcı,herzamanifadeyidoğrudankendisialmalıdır.Nitekimifadealdıktansonraderhalkararınıverebilecektir.

Soruşturmasıvekovuşturmasışikayetebağlıolansuçlarda,çocuk;akılhastasıvb.yoksaşikayetolmadanyakalamayapılmasımümkündeğildir.Ancakkişininşikayetedipetmeyeceğikonusundamuhakemeyeteneğiolmadığıhallerdeyakalamayapılabilecektir.

Yakalamaanında,kollukkuvvetininorantılıbirgüçkullanmasıdamümkündür,kişininkendisineveyaçevresinezararvermesimümkünolduğudurumlardakelepçedetakılabilir.

Yakalamanınardından,cumhuriyetsavcısısalıverebilir,tutuklanmasıveyaadlikontroletabi tutulması için hakim önüne çıkarabilir veya gözaltına alınmasına karar verebilir. Kişi,suçüstü halinde yakalanmış ve ortada bir soruşturma dosyası olmadığı için, hakimin olayhakkındabilgisihenüzyokturvebubilgiyesahipolmakiçinbirgözaltınaalmakararıvermeyetkisidesavcıyaverilmiştir.

a. GözaltıGözaltı,CMKmad.96hükmündedüzenlenmiştir.Gözaltısüresi,24saattir.Bu24saat

haricindeiseyakalamadanitibarenhakimönüneçıkarılanakadar12saatlikyolsüresivardır.Yanigözaltısüresitoplam36saatigeçemez.

Savcınıngözaltıkararıverebilmesiiçinbununsoruşturmaiçingerekliolmasılazımvesuçişlendiğişüphesiniortayakoyansomutdelillerbulunmalıdır.

Birdenfazlakişininbirşekildekarıştığı(3’tenfazla)veolayınçözülmesiiçinbirdenfazlakişi hakkında işlem yapılması gereken durumlarda, 24 saatlik sürenin, cumhuriyet savcısıtarafındantoplamda3gündahauzatılmasımümkündür.Ancakbuuzatmaherseferinde1güniçiyapılabilir.

Süreninsonugeldiğinde,cumhuriyetsavcısıyatutuklanmasıiçin,yadaadlikontroletabitutulmasıiçinsulhcezahakiminesevkederveyasalıvermekararıverir.


45

Kişihakimönüneçıktıktansonraartıksüreyetabideğildir.Yakalama ve gözaltının uzamasına ilişkin kararların derhal kişinin yakınlarına da

bildirilmesigerekirkionlardakişiyehukukiyardımsağlayabilsin.Yakalamaveyagözaltıkararınınardındanmüdafi,kanunitemsilci,eş,1ve2.Derecekan

hısımları bu tedbire son verilmesi için sulh ceza yargıcına başvurudabulunabilir. Sulh cezahakim,buitirazıreddedebilirveyakabuledebilir.Eğerkabulederse,yakalananveyagözaltınaalınankişinin savcılıktahazırbulunmasınaemredebilir. Yani savcıyaderki, ya salıveryadatutuklamaya/adlikontrolesevket.

CMK mad 91/6 hükmünde önemli bir düzenleme var. Bir adam, bir şekildeyakalandıktan/gözaltınaalındıktansonrabir şekildesalıverildiyse,birkezdahayakalanmasıveya gözaltına alınması için yeni ve yeterli delilin ortaya çıkması gerekmektedir. Budüzenlemenin amacı da, adamın sürekli salıverilip tekrar gözaltına alınmasının önünegeçmektir.

CMKmad.91/4hükmü,gözaltıileilgiliolaraközelbirdüzenlemeöngörmektedir.Buradasayılansuçlardanbirisözkonusuisevebukonudabirsuçüstühalibulunuyorsa,birmülkiamirtarafındanbelirlenecekkollukamirleritarafından,24saatekadar;vekamudüzeninibozacaktoplumsalolaylarsırasında48saatekadargözaltıkararıverilebilmektedir.Yani,gözaltıkararınıyalnızca cumhuriyet savcısının verebiliyor olması kuralına önemli bir istisna getirilmiştir.Burada kolluk amiri gözaltı kararı verir ve bu sürenin sonunda cumhuriyet savcısına haberverir. Yani cumhuriyet savcısına haber verilmeden önce, bu süreler boyunca gözaltındakalabilecektir. Bu düzenleme sonucu adli kolluğun görevine giren bir konu, idari kolluğunfaaliyetine sokulmuştur ve savcının talimatı olmadanbir işlem yapamayacak olan kolluğungözaltıkararıvermesisonderecegereksizdir.Nitekim,bununardındansavcıdagözaltıkararıverirsesüreiyiceuzamışolacaktır.

b. YakalamaEmriCMKmad.98hükmündedüzenlenmiştir.Savcı,birşekildeadamıbulamıyorsasulhceza

hakimindenyakalamaemridüzenlenmesiniistemektedir.Gıyabitutuklamailebununfarkıise,yakalamaemrinin tutuklamanınşartlarına tabiolmamasıdır. İtirazmerciideyakalamaemridüzenleyebilir.

Soruşturmadayakalamaemrinisavcınıntalebiüzerinehakimdüzenler.Kovuşturmadaisekişininkaçmasıdurumundare’senbiryakalamadüzenlenmesimümkündür.

Butipbiryakalamada,yakalananınyakınlarınabildirilmelidir.98/2 hükmünün gerçekleşmesi durumunda kolluk tarafından bir yakalama emrinin

düzenlenmesideistisnaiolarakmümkünolacaktır.

4. AramaArama,muhakemeyigereğigibiyapabilmekvehükmügereğigibiinfazedebilmekiçin

gerekliolanbirşeyibulmakiçinyapılanbirişlemdir.Arama,adliaramaveönleyiciaramaolmaküzereikiyeayrılır,biziseyalnızcaadliaramayıanlatacağız.

Adliarama,suçgerçekleştiktensonrayapılanaramaişlemidir.Biraramayapılabilmesiiçin, öncelikle kişinin yakalanabileceği hususundamakul bir şüphe olması gerekmektedir.Kişinin üstü, eşyası, konutu veya işyeri aranabilir. Aramanın amacı, delil elde etmek vemüsadereyetabiolacakeşyayıbulmaktır.

Arama da, konut dokunulmazlığı; kişinin özel hayatı gibi temel hak ve özgürlüklerisınırlayanbirkorumatedbiridir.Özelliklebirüstaramasında,eğerortadagörünensilahvb.gibibirşeyvarsabubiraramatedbirideğildir.


46

Makulşüphe,kuvvetlisuçşüphesindendahazayıfbirşüphedir.Yanielimizdekiverilerböyle bir şüphe ortaya çıkıyorsa, kişinin yakalanabileceği konusunda makul bir şüphe sözkonusudur.

Aramakonusuolankonutvb.,şüpheliyeaitolmakzorundadeğildir.Ancakbirbaşkasınınkonutundaaramayapılacaksa,bununsuçilearasındakibağlantılarındadelillerilegösterilmesizorunludur. Arama kararını da hakim verir ve kolluğun, arama kararı verme yetkisibulunmamaktadır. Peki kişi, kaçtıysa ve bir konutun içine girdiyse ve konut sahibi de rızagösteriyorsa, bu hal arama yapılabilmesi için yeterli midir? Kural, arama kararının hakimkararınadayanmasıdırancakgecikmesindesakıncaolanbirhalolduğutakdirdecumhuriyetsavcısıaramakararıverebilir;eğersavcıyaulaşılamıyorsakollukamirininyazılıemriilearamayapılabilirancakkolluk,konuttaveişyerindeyapılacakaramayakararveremez.Kolluğunbudurumlardabiraramakararıvermeyetkisiyoktur.

Aramakararında,ofiilileilgiliolarakneyinarandığınındamutlakayazılmasıgerekir.Konutve işyerindearamayapılabilmesi için, savcınındaaramasırasındahazırolması

gerekir.Savcınınhazırolmamasıdurumundaiseihtiyarheyetindenikikişininbulundurulmasıgerekir. Bunun nedeni, aramanın usulüne göre yapılıp yapılmadığının kontörlü ve dahaönemlisi,delilyerleştirilmesininönünegeçilmesidir.Aramadasavcıbulunmadıysaancakbirdelilbulunduysaneolur?Yargıtay’agöre,böylebirdurumdaesaslıbirhukukaaykırılıkyokturvearamagayrımeşruhalegelmezancakbukarardüzenlemenintümmantığınaaykırıdırveyanlıştır.

120. maddede, aramadakimlerinhazırbulunabileceğidüzenlenmiştir. Burada sayılankişilerinhazırbulunmasımümkündürancakbunlargelmedendearamaişleminebaşlanmasımümkündür. Yani örneğin avukat oradabulunmak isterse ona engel olunamaz ancak eğerhazırbulunmazisedebeklenmez.

Arama sonucunda, mutlaka bir tutanak düzenlenecektir. Bir işlemin hukuka aykırıolduğunuiddiaedenbirivarsada,bugörüşünümutlakatutanağageçirtmelidir.

Aramasonucundaarananşeylereulaşıldığıtakdirdebunlaraelkonulmasımümkündür.Kolluk güçleri bunlara el koyabilir, ancak bunları inceleyebilme hakkına sahip değildirler.Bunları ancak savcı veya hakim inceleyebilir. Savcı ve hakim dışında kimselerin okumasınıengellemekiçin,bubelgelerinsahibibelgelerikapatıpmühürleyebilir.Mühürlemeişlemisözkonusuolursa,bumührünaçılmasında,mührükimkoyduysaodaçağırılmalıdır.

125. maddedeisedevletsırlarıileilgiliözelbirdüzenlemesözkonusudur.Budüzenleme,devletsırrınailişkintanıklığabenzerbirdüzenlemedir.Budüzenlemeyegöre,belgedevletsırrıniteliğindeisemahkemebunuinceler,suçuaydınlatacakolanbilgileritutanağakaydedervegerisinigizlitutar.Ancakbusorunlubirdüzenlemedir,nitekimhakimedahi%100güvenilemezvedelillerinmüşterekliğideihlaledilmişolacaktır.

16.12.2016(EceÖzden)

Ø Hem şüphelinin hem diğer kişilerin üzeri, eşyası vs. aranabilir. Diğer kişiler üzerindearama yapılabilmesi için bu aramadan delil elde edileceğini kabul etmeye olanaksağlayan veriler olmalıdır.

Ø Aramaya konu olabilecek eşyanın bulunacağına dair makul şüphe olmalı. Hayatınolağan akışına göre yaptığımız değerlendirmeye göre öyle bir şeyin varlığına dairşüphedir dedik.


47

Ø Kişinin üzeri, aracı, konutunda arama yapılabilir. Ama konutta gece vakti aramayapılamaz.

Neden? Konutta yapılan arama konut dokunulmazlığını ihlal edeceği için gece yapılırhem de daha sağlıklı yürür. Ama arama gündüz başlarsa akşam oldu diye yarım bırakılmaz! Bu kişiye delilleri karartma fırsatı verir.

Ø Belli kişilerin yakalanması açısından veya suçüstü gecikmesinde sakınca olanhallerde gece vakti de arama yapılabileceğini kabul eder kanun.

Ø Arama kararının gecikmesinde tehlike varsa cumhuriyet savcısı arama kararıverebilir. Cumh savcısına ulaşılamazsa kolluk amiri yazılı emriyle bu kararıverebilecektir. Ama yine gecikmesinde sakınca olması aranır. Konutlarda,..işyerlerinde kolluk amiri emriyle arama yapılamaz.

Ø Aramada avukatın bulunmasına engel olunamaz ama avukatın gelmesi debeklenmez.

Ø Arama yapılacak sonunda tutanak düzenlenecek ve ilgililere verilecek. Ne kadarsürede arama yapıldığı kimlerin bulunduğu vs. hepsi yazılır.

El Koyma Ø Kişi rıza gösterirse malvarlığı zaten alınıyor, rıza göstermezse el koyma mümkündür.Ø CMK 123- delil teşkil edebilecek müsadereye konu olabilecek bir mal var ve malın

zilyedi nerede olduğu biliyor bu halde yerini gösterme yükümlülüğü altındadır. Eğersöylemezse tanıklıktaki disiplin hapsine ilişkin hükümler uygulanabilir.

Ø Bunun olması için zilyedin bunun kim olmaması lazım?

Şüpheli olmaması gerekir yoksa şüpheliye kendi aleyhinde delil göstermeye zorlamış olursunuz. Ayrıca bu kişiler tanıklıktan çekinebilecek kişiler de olmamalı. Onlara da zorla yer gösterme yükümlülüğü getiremezsiniz.

Ø Kişinin rızası hilafına el koyma mülkiyet hakkına getirilen sınırlamadır.Ø Arama esnasında bulunan şeylere el konulabilir. Ama CMK 126da el konulamayacakşeylerden bahseder.

Elkonulamayacak mektuplar, belgeler Madde 126 – (1) Şüpheli veya sanık ile 45 ve 46 ncı maddelere göre tanıklıktan

çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz.

Neden? Bu kişilerin tanıklıktan çekilme hakları varsa bu teminatı korumak adına bunlara el konulamayacağı düzenlenmiştir. AMA buna el konulamaması için onun tanıklıktan çekinebilecek kişinin elinde bulunması lazım. Başkasının elinde ise el konulabilir. Ayrıca bu kişilerin de şüpheli veya sanık olmaması lazım. Yani tanıklıktan çekinebilecek bir kişi ama aynı zamanda kendi hakkında suç şüphesi varsa artık el konulabilir! Şüpheli veya sanık ise bu hüküm uygulanmayacaktır.

Ø El koyma kararını hakim verir.Ø Soruşturmada- gecikmesinde sakınca varsa savcı; ulaşılamıyorsa kolluk amiri el koyma

emri verebilir.


48

Ø Hakim kararı olmadan el koyma işlemi yapılırsa bunun 24 saat içinde görevli hakimonayına sunulması gerekir. Çünkü mülkiyet hakkına bir müdahale var, hakim onayındangeçmeli. Aksi halde el koyma kendiliğinden ort kalkar- 48 saat içinde karar vermezseel konulan eşya zilyedine iade edilecektir.

Ø Yine tutanak tutulacaktır. İlgililere verilir. İşlem yapıldıktan sonra suçtan zarar görenede bildirim yapılır.

El Koymanın Özel Türü: CMK 128. Kuvvetli şüphe olacak + bu MV değerlerinin o suçun işlenmesinden elde

edilmiş olacak. Sonuç olarak başkasının zilyetliğinde olsa bile işlemi yapmak mümkün.

Önemli nokta, kanunun sadece 2.fıkrasında belirtilen suçlar için bu tedbir uygulanabilir! Ayrıca bu kararın alınabilmesi için suçun türüne göre belli kurumlardan rapor alınması gerekiyor. Sulh ceza hakimi böyle bir kararı verebilir.

Postada elkoyma Madde 129 – (1) Suçun delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya

çıkarılması için soruşturma ve kovuşturmada adliyenin eli altında olması zorunlu sayılıp, posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere, hâkimin veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararı ile elkonulabilir.

(2) Hâkim kararının veya Cumhuriyet savcısının emrinin kendilerine bildirilmesi üzerineelkoyma işlemini yerine getiren kolluk memurları, birinci fıkrada belirtilen gönderilerin içinde bulunduğu zarfları veya paketleri açamazlar. Elkonulan gönderiler, ilgili posta görevlilerinin huzuru ile mühür altına alınıp derhâl elkoyma kararını veya emrini veren hâkim veya Cumhuriyet savcısına teslim edilir.

(3) Soruşturma ve kovuşturmanın amacına zarar vermek olasılığı bulunmadıkça, alınmıştedbirler ilgililere bildirilir.

(4) Açılmamasına veya açılıp da içeriği bakımından adliyenin eli altında tutulmasınagerek bulunmadığına karar verilen gönderiler, hemen ilgililerine teslim olunur.

Önemli olan şey, kolluk bunların içeriğini görme yetkisine sahip değildir. Bu nedenle mühürleme işlemi yapılıyor. Soruşturma ve kovuşturma amacına zarar vermeyecekse ilgililere bilgi veriliyor. Sizin şu belgenize el konuldu diye. Ama zarar verecekse haber verilmemesi mümkündür.

Avukat bürolarında arama, elkoyma ve postada elkoyma Madde 130 – (1) Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla

ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur.

(2) Arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda aramayapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya mahkemeden istenir. Yetkili hâkim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır. Bu fıkrada öngörülen kararlar, yirmidört saat içinde verilir.

(3) Postada elkoyma durumunda bürosunda arama yapılan avukat veya baro başkanı veya


49

onu temsil eden avukatın karşı koyması üzerine ikinci fıkrada belirtilen usuller uygulanır.

Neden böyle bir hüküm getirilmiştir? Amaç savunma hakkının zedelenmesinin önlenmesi ve garanti altına alınması. Bir avukat bürosunda arama yapılabilmesi için hakim kararı şarttır ve cumh savcısı denetiminde arama yapılması gerekir, mutlaka savcı orada olmalıdır. Ayrıca baro başkanı veya onun görevlendirdiği bir avukat olacak.

2.fıkra sadece o müvekkile değil başka müvekkile de ait olabilir. Gerçekten öyle birilişkiye aitse iade edilecektir.

3.fıkra- yine müvekkille arasındaki ilişkiye ilişkin ise itiraz etmesi ve hakimden bukonuda karar alması mümkündür.

İade Soruşturmada savcı, kovuşturmada mahkeme iadeye karar verir. El konulan eşyanın mahkemeden talep edilmesi her şamada mümkün ve reddedilirse

itiraz da mümkündür.

Diğer Bazı Tedbirler: Kayyım Atanması:

Şirket yönetimi için kayyım tayini (1) Madde 133 – (1) Suçun bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmekte olduğu hususunda

kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde; soruşturma ve kovuşturma sürecinde, hâkim veya mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyım atayabilir. Atama kararında, yönetim organının karar ve işlemlerinin geçerliliğinin kayyımın onayına bağlı kılındığı veya yönetim organının yetkilerinin ya da yönetim organının yetkileri ile birlikte ortaklık payları veya menkul kıymetler idare yetkilerinin tümüyle kayyıma verildiği açıkça belirtilir. Kayyım tayinine ilişkin karar, ticaret sicili gazetesinde ve diğer uygun vasıtalarla ilan olunur. (1)

Bu sadece 133’te sayılan katalog suçlar bakımından uygulanabilir. Şirket onun olmuyor tabi, işleyişiyle ilgili sorumlu oluyor.

Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve elkoyma

Madde 134(1) – (1) Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine hâkim tarafından karar verilir.(1)

(2) Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifreninçözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması halinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.

(3) Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütünverilerin yedeklemesi yapılır.

(4) Üçüncü fıkraya göre alınan yedekten bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekilineverilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır. (1)

(5) Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin


50

tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır.

3.fıkra ve 4. Fıkra nedeni endir?Delillerin değiştirilmesini önlemek amacıyla kopyası çıkarılır.

Soru: Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde der. Hem kuvvetli suç şüphesini ort koyan deliller var diyor hem de başka delil elde etme imkanı yok diyor bunda çelişki yok mu?

Yok, kuvvetli suç şüphesinin ilerisine geçecek şekilde, bir kanaate vardıracak şekilde bir delil elde etmenin mümkün olmamasıdır bu. Bunu sadece bilgisayar olarak düşünmeyin harici bellek akıllık telefon gibi veri işleyen her şey bu hükme dahildir. Dolayısıyla bunlara el konulacaksa yine bir kopyası alınıp yedeklenir.

İletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması(1)(2) Madde 135 – (1) (Değişik: 21/2/2014–6526/12 md.) Bir suç dolayısıyla yapılan

soruşturma ve kovuşturmada, suç işlendiğine ilişkin somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka suretle delil elde edilmesi imkânının bulunmaması durumunda, ağır ceza mahkemesi* veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararıyla şüpheli veya sanığın telekomünikasyon yoluyla iletişimi (…)(3) dinlenebilir, kayda alınabilir ve sinyal bilgileri değerlendirilebilir. Cumhuriyet savcısı kararını derhâl mahkemenin onayına sunar ve mahkeme, kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dolması veya mahkeme tarafından aksine karar verilmesi hâlinde tedbir Cumhuriyet savcısı tarafından derhâl kaldırılır. Bu fıkra uyarınca alınacak tedbire ağır ceza mahkemesince oy birliğiyle karar verilir. İtiraz üzerine bu tedbire karar verilebilmesi için de oy birliği aranır. (3)

…

(4) Birinci fıkra hükmüne göre verilen kararda, yüklenen suçun türü, hakkında tedbiruygulanacak kişinin kimliği, iletişim aracının türü, telefon numarası veya iletişim bağlantısınıtespite imkân veren kodu, tedbirin türü, kapsamı ve süresi belirtilir. Tedbir kararı en çok iki ayiçin verilebilir; bu süre, bir ay daha uzatılabilir. (Ek cümle: 25/5/2005 – 5353/17 md.) Ancak,örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlarla ilgili olarak gerekli görülmesi halinde, mahkemeyukarıdaki sürelere ek olarak her defasında bir aydan fazla olmamak ve toplam üç ayıgeçmemek üzere uzatılmasına karar verebilir.(2)

Yani sulh ceza hakimi veya gecikmesinde sakınca olan hallerde savcı verecek. Kuvvetli suç şüphesi+ başka şekilde delil elde etme imkanı olmayacak. Bu da yine sadece sayılan katalog suçlarda verilebilir. Önemli nokta, şüpheli ile tanık arasındaki konuşmaların kayda alınması mümkün değildir. Alınırsa imha edilmeli. Bu ne zaman uygulanmaz? O kişi de şüpheli ise bu uygulanmaz.

Rüşvet suçundan mahkum oldu telefon dinlemesi deliline dayanarak mahkum edildi. Kanun yolunda rüşvet delil burada hakaret var diye bozdu. Bu nasıl hakarete dönüşür?

- Görevinin gereği olan bir şeyi yapmak için para teklif etmek rüşvet olmaz ama kamugörevlisine hakarettir şeklinde Yargıtay’ın bir içtihadı var. Saçma bir karar aslında. Birara dönem oldu rüşvet suçu olmaktan çıkarıldı sonra tekrar rüşvet suçudur denmişti.


51

İlk mahkemeye geldi o da tamam hakarettir dedi. Telefon dinlemelerine dayanabilir mi? Sadece katalogda sayılan suçlar için telefon dinlemesi delil değeri taşır! İletişimin denetlenmesine imkan veren suçtan başka suç hakkında hüküm kuracaksanız yani burada hakaretten hüküm verilecekse o delile dayanamaz.

XIII. Hafta20.12.2016

138. maddede, tesadüfen elde edilen delillerden bahsedilmektedir. Yani arama veyaelkoyma tedbiri uygularken aranan delilden farklı bir delille karşılaşıldığı durumda neyapılacağı düzenlenmektedir. Bu durumda delille karşılaşan kimse, bunu savcıya teslimedecektir.

138/2hükmünde ise,başkasuçavücutverecekbirdelile ilişkinhusustaneyapılacağıdüzenlenmiştir.Busuç,135.Maddedesayılansuçlarınarasındayeralıyorsa,bununbirdelildeğeriolabilirancakaksitakdirde,bununhiçbirdelildeğeriyoktur.

TazminatKoruma tedbirleri ile ilgili olarak gayrimeşru bir tedbir söz konusu olduğunda bir

tazminatahakkazanmasısözkonusuolabilir.Bukonu141.Maddededüzenlenmiştir,çokdaönemlideğil;kitaptanokunabilir.

SoruşturmaEvresi

Muhakemedediğimizşey,yanisuçisnadıaltındaolankimseninosuçugerçektenişleyipişlemediğini anlamak için uygulanan faaliyet, soruşturma ve kovuşturma adı altında ikievredenoluşur. Soruşturmaevresinde,esasamaçkovuşturmayageçmek içinyeterlidelilinolupolmadığıdır.

Soruşturma, bir cumhuriyet savcısının suç işlendiği konusunda haber edindiği andaniddianameninkabulünekadardır;iddianamekabuledildiğindeisekovuşturmaevresinegeçilir.Savcı,suçişlendiğikonusundapekçokşekildehaberalabilir.Bununentemelyollarındanbiride,ihbardır.İhbar,birkimseninbirsuçişlendiğinisavcıyaherhangibirşekilde(sözlü,yazılıvb.)bildirmesianlamınagelir.Hattaihbarıyapanınkimliğininbilinmesibileşartdeğildir.

İhbarın, cumhuriyet savcılığı dışında başka makamlara (kolluk gibi) yapılması da sözkonusuolabilir.Ancakbumakamlarınihbarlailgiliişlemyapmayetkileriyoktur,ihbarıderhalcumhuriyetsavcısınabildirmelidirler.

Bunun haricinde, belli bazı kişilerin savcılığa bir suç duyurusunda bulunmaları damümkündür. Örneğin bir kamu görevlisi, göreviyle ilgili olarak bir suçun işlendiğiniöğrendiğindebununlailgilibirsuçduyurusundabulunmasızorunludur.

Birtalepveyamüracaatiledesuçunsavcıtarafındanöğrenilmesimümkündür.Cumhuriyet savcısı, suçu öğrendiği takdirde kolluktan yardım alarak gerekli

araştırmaları,işlemleriyapacaktır.Bunuyanındadabirtakımkamugörevlilerindengereklibilgivebelgeleri isteyebilir.Buradaönemlimesele,birtakımtedbirleriuygulayabilmesi içinsulhcezahakimindenbirkararalmasıgerektiğidir.

Adlikolluk,polistir.Bunlar,suçsonrasıişlemlerileilgiligöreyaparlar,savcıyabağlıdırlarvesavcınınbukonudakitalimatlarınauymakmecburiyetindedirler.

Savcı, suçun işlendiği ile ilgili bilgi edindikten sonra kolluk mahiyetiyle araştırmayakoyulacaktır ve bu araştırmada şüphelinin hem aleyhine, hem lehine delil toplamalıdır.


52

Nitekimsavcınıngörevi,birsuçişlendiğiiddiasınıaraştırmaktırveeğergerçektenyeterlidelileulaşırsadavaaçacak,aksihaldekovuşturmayayerolmadığı(takipsizlik)kararıverecektir.

Savcının bir iddianame düzenlemesi için, suçun işlendiği yönünde yeterli şüphe sözkonusuolmalıdır.Böylebiryeterlişüpheşartınınşartkoşulmasınınnedeni,yargınınişyükününgereksiz davalarla artırılmaması ve insanların gereksiz yere yargılanmamasıdır. Kamudavasının açılmasında kural mecburilik, istisnası ise takdiriliktir. Takdirilik, kişisel cezasızlıknedenleriveetkinpişmanlıkhallerindesözkonusudur.

Takipsizlik kararı, nihai bir karar değildir ve çeşitli şekillerde ortadan kaldırılmasımümkündür.Ancaktakipsizlikkararındansonrasoruşturmayadevamkararıalınarakdavanınaçılmasıiçin,yenidelilortayaçıkmalıdır.Takipsizlikkararı,idariyollarla(cumhuriyetsavcısınınkendisi)veyayargısalyollakaldırılabilir.Aslındabusavcınınyaptığıbirişlemolduğuiçin“karar”olaraknitelendirilmesiçokdoğrudeğildir,ancakkanundakararolaraknitelendirilmişveitirazyoludüzenlenmiştir.

Takipsizlikkararıverildiktenveşüpheliyebildirildiktensonra15güniçerisindeoyerdekisulh ceza hakimliğine itiraz edilmesimümkündür ve ne neden kamu davasının açılmasınıngerektiği ile ilgili dayanakla gösterilmelidir (173). Bununla birlikte, savcının kamu davasıaçılması ile ilgili takdir yetkisini kullandığı takdirde, itiraz yoluna başvurulamayacağınısöylemiştik.

Sulh ceza hakimi, öncelikle dosya üzerinden bir inceleme yapar. Ardından ya itirazıreddeder ya da başsavcılığa, “soruşturmaya devam et” der. Eğer, sulh ceza hakimi itirazıyerindebulursacumhuriyetsavcısıbiriddianamedüzenleyipmahkemeyevermekzorundadır.Yanibutakdirdeartıkbirkovuşturmayayerolmadığıkararıveremez.(173’üoku)

Kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz edildikten sonra bu itiraz reddedildiyse vedahasonrasavcı,yenidelilolduğuiçinsoruşturmayadevametmekistiyorsa,buitirazıkabuleden sulh ceza hakiminin, bunu kabul etmesi gerekir. Buradaki amaç, hakimin verdiği birkararı,savcınınkaldırmasınınönünegeçmektir.Bununlabirliktetutuklamadameselebaşkadır;çünkühakimtutuklamadakararızatensavcınıntalebiüzerinevermektedirvesavcınınre’senbunuortadankaldırmasındabirsorunyoktur.

Bazı şartların varlığı halinde savcı, kamu davası açılmasının ertelenmesi kararı daverebilir.Bu takdirdekişi5yıl içindebir suç işlemediği takdirde,hakkında takipsizlik kararıverilmişolacaktır.

Savcı, yeterli suç şüphesi oluşturan delilin varlığına kanaat getirirse, bir iddianamedüzenlemesigerekir.İddianame,birkişinincezalandırılmasınıntalepedilmesidir.Cumhuriyetsavcısıdüzenlediği iddianameyi, yetkili vegörevlimahkemeyegönderirancakbudayeterlideğildir,mahkemebu iddianameyikabuletmelidir.Dava, iddianamekabulolduğutakdirdeaçılmış sayılır. Ancak bunun anlamı, davayı açanmahkemedir demektir ve davayı açan iledavayıgörenbirolmuşolur.Neticeitibariyleburadaayrıbirithamcınınbulunmasıyönündekiilke,birölçüdeihlaledilmiştir.Bununyanındamahkemeninbuyönündekikararı,birölçüdeihsas-ıreyriskinidebarındırmaktadır.

İddianamede nelerin bulunması gerektiği, 170. Maddede düzenlenmiştir. Fail ve fiilgösterilmeli ve doğru belirtilmelidir; çünkü mahkeme yargılamayı, ancak bu fiil ve failüzerinden yapabilecektir. Ancak savcının o fiil hakkındaki hukuki değerlendirilmesi,mahkemeyi bağlamadığı için çok önemli değildir. Şüphelinin en önemli haklarından birisavunma hakkıdır ve bunun etkin biçimde kullanılması için en önemli koşul da isnadıöğrenebilmesidir. İsnadı da iddianameden öğrenecektir. Dolayısıyla iddianame, isnadınöğrenilebilmesiiçinaçık,makuluzunluktaveanlaşılırolmasıgerekir.


53

İddianamenin mahkeme tarafından iade edilmesi de mümkündür, 174. Maddededüzenlenmiştir.Birhakim,iddianamenindeğerlendirilmesiaşamasındasuçunsübutunaetkiedeceğimutlaksayılıpsayılamayacağıyönündebirdeğerlendirmeyaparvesöylediğimizgibibu durum,mahkemenin ithamcı yerine geçmesi tehlikesini içerir. Ancakmahkeme, suçunhukukideğerlendirmesininyanlışolduğugerekçesiyleiddianameyiiadeedemez;çünküzatenhukuki nitelendirme ile bağlı değildir. Eğer mahkeme, iddianameyi 15 gün içerisinde iadeetmezse,kabuletmişsayılır.

Mahkeme, iddianameyicumhuriyetsavcısına iadeettiktensonrasavcınınneyapmasıgerektiği, 4. Fıkrada sayılmıştır. Kovuşturmaya yer olmadığı kararı vermesi gerekiyorsa bukararı verecektir, ancak eksiklikleri giderdikten sonra hala makul şüphe olduğunudüşünüyorsa, tekrar iddianame düzenleyecektir. Bu noktadamahkeme, artık ilk kararındabelirtmediğiyenibireksiklikgöstererekiddianameyiiadeedemez.

KovuşturmaEvresi

Artık soruşturma bitmiştir, ortada bir ceza davası vardır ve her şey aleni bir şekildeyapılmaktadır. Kovuşturma, çelişmenin de uygulanacağı alandır ve hüküm, kolektif olarakverilecektir. Yani yargılama makamı, savcılık makamı, savunma makamının işbirliği sözkonusudur.

Kovuşturmaevresi,iddianameninkabuledilmesiveyakabuledilmişsayılmasıilebaşlar.Kovuşturmanıniçindefarklıevrelerdenbahsedilebilir;duruşmahazırlığı,duruşma,hükümvekanunyolu.

DuruşmaHazırlığıDuruşmanın yapılması için önceden yapılması gereken işlemlerin yapılması gereken

aşamadır. Tebligatlar çıkarılır, çağırılması gerekenler çağırılır, duruşma günü tespit edilir.Duruşmagünününilanedildiğitarihileduruşmagünüarasındaenaz1haftabulunmalıdır.Busüreyeuyulmadığıtakdirde,sanıkyineçağırıldığıiçingitmekzorundadırancakhazırlanabilmesiiçinbirsüretalepetmesimümkünolacaktır.

Duruşma191. madde, duruşmanın başlaması ile birlikte ne yapılacağını düzenlemektedir. Bu

maddedesayılan işlemler, sırasıylayapılacaktır.Bu işinbaşındasanığınkişiselveekonomikdurumuhakkındabilgialınmasınınnedeni;biradliparacezasıtespitedilirkenhesaplamalarınyapılmasına yardımcı olmaktır. İddianame okunur, kişi sorguya çekilir ve deliller ortayakonmayabaşlar.Sonsözisemutlakasanığındır.

Duruşmanın en önemli özelliği, aleni olmasıdır. Buradaki esasmesele, adamın doğrudüzgün yargılanıp yargılanmadığına ilişkin kamu oyu denetimi sağlamaktır, isteyen herkesduruşmayı izleyebilir. Duruşmanın kısmen veya tamamen kapalı yapılacağına da bazınedenlerlekararverilebilir,ancakbukarardamutlakaaleniolarakverilmelidir.Bununyanındaduruşmakapalıolarakyapılabilsedahi,hükümmutlakaaçıkolarakverilmelidir.Bununistisnasıise çocuklara ilişkin duruşmalardır; burada duruşma kapalı olarak yapılır ve hüküm kapalıolarakverilir.

Duruşma açık olsa dahi, bunun basın-yayın yollarıyla yayılmasının engellenmesimümkündür.


54

Duruşmanın kural olarak sanığın bulunduğu bir ortamda, yani yüze karşı yapılmasıgerekir.Bununistisnalarınıkonuşmuştuk.

Doğrudandoğruyalıkilkesivardır;yanihakimancakönünegetiriliptartışılmışdelilleredayanarakkararverebilecektir.

Duruşmayıbaşkanyönetir,tanığıdinler,ifadesinialırvesanığısorguyaçeker.Üyelerin,taraflarındasorusormasımümkündür.

Delillerinortayakonması,tanığındinlenmesi,belgelerinokunmasıgibiçelişmeyeiştirakedilecek delillerin getirilmesidir. Buradaki amaç, tarafların deliller üzerinde görüş beyanetmesineolanaksağlamaktır.Cezamuhakemesindekiamaç,maddigerçeğeulaşmaktırvebirdelilin ortaya konabilmesi için zamansal bir sınırlama bulunmamaktadır. Kişi, kararaçıklanmadan1dk.Öncedahidelilortayakonabilirvebirdelilingeçkonulduğu içinhakimtarafından reddedilmesi mümkün değildir. Peki neden hüküm açıklandıktan sonra delillerortayakonamaz?Hükmünaçıklanmasındansonradelilortayakonamaz;çünkühakiminortayakoyduğukanaatinideğiştirmesiartıkmümkündeğildir.

Hakimin delileri belli koşullar altında reddetmesi de mümkündür (206/2). Eğer bukoşullar olmadan reddedildiği düşünülüyorsa, bunun kanun yolunda ileri sürülmesimümkündür.

Deliller ortaya konduktan sonra taraflar bunun üzerine tartışırlar, soru sormalarımümkündür.Birtakımbelgelerinokunmasızorunludur(209),birtakımbelgelerinokunmasıisemümkündeğildir(210).

Deliler önce tek tek tartışmaya açılır, en sonunda da bütün halinde bir son tartışmayapılır.Buradakatılanveyavekilisöyleyecekleriniortayakoyar,dahasonracumhuriyetsavcısıesas hakkındamütalaa verir. Bu esas hakkındamütalaada savcı illa ki cezalandırma talepetmekzorundadeğildir,beraattalebindedebulunabilir.Sonsözisemutlakaduruşmadahazırbulunansanığaaittir.Sanığacevabınıvermesiiçinbirsüreverilmesigerekir.Ancakduruşmadamazeretiolmadanbulunmuyorsa,sonsöziçintekrarçağrılmasısözkonusudeğildir,oolmadankararverilmesimümkündür.

Kanundakihükmegöre,sırfsanıklehinebirdüzenlemeninihlaledilmesidurumunda,bualeyhebirbozmasebebiolarakgösterilemez.Pekisonsözünsanığaverilmemesivesanığınberaatetmesidurumundasavcıbunukullanarakkanunyolunabaşvurabilirmi?Budediğimizegöre olmaması gerekir. Ancak Yargıtay’a göre, son sözün sanığa verilmesi sanık lehine birdüzenlemedeğildir;çünküsanıkkendialeyhinedebirbeyandabulunabilir.OMG.

23.12.2016

HükümBununlailgilimaddeyimutlakaokuyun(223?)

HükmünaçıklanmasınıngeribırakılmasıEskiden Ceza Kanunu’ndaki erteleme kurumu, bugünkünden farklıydı. Eskiden, infaz

edilmiş sayılmak yerine hüküm hiç var olmamış kabul ediliyordu. İşte ceza kanunundakierteleme,infazşeklinedüşüncehükmünaçıklanmasınıngeribırakılmasıkurumugetirildi.Bukurum,birtakımsakıncalardabarındırmaktadır.

Kanunun 231. Fıkrasında düzenlenmektedir. Belli bir süreden az bir hapis/adli paracezasınamahkumolankişi,cezayamahkumolmaz,hükmünaçıklanmasınıngeribırakılmasına


55

kararverilebilir.Buradakiamaç,adamıboşuboşunaiçerisokmamakvedışarıdaıslaholmasınısağlamaktır.

Budüzenleme,hernekadarCMK’dadüzenlenmişolsadaaslındamaddihukukailişkinbirdüzenlemedir.

Öncelikle, mahkeme bir kimseyi mahkum eder ancak bu mahkumiyet hükmünüaçıklamaz.Bunun“geribırakılması”,aslındaertelenmesianlamınagelir.Yanihüküm,askıyaalınmıştır. Bu açıklanmayan hüküm, hiçbir şekilde hukuki sonuç doğurmaz; dolayısıyla buhüküminfazolunamayacağıgibi,bunadayalıolanhükümlerdeinfazolamaz.Eğerbudenetimsüresiiçindekişiyükümlülüklerineuymazsa,hükümartıkaçıklanacaktırvebunoktadansonraartıksüresidolanakadarkanunyolunabaşvurulabilirveyasüresidolduğuandakesinleşirveyainfazolunur.Eğer5yılboyuncakişikasıtlısuçişlemezise,hükümortadankalkacaktır.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı kanun yoluna başvurulamaz;çünküzatenortadahukukisonuçdoğuranbirhükümbulunmamaktadır.Bununyanındabukararakarşıitirazyoludüzenlenmiştir.

Koşullarıkişinin2yılveyadahaazhapis/adliparacezasınmahkumedilmişolması;dahaöncekasıtlıbir suçtanmahkumolmamışolması;kişininduruşmadaki tutumvedavranışlarısonucumahkemede,bukişininbirdahasuçişlemediğiyönündebirkanaatoluşması;kişininverdiğizararıbirşekildegidermesidir.

Buradaki kritik nokta, duruşmadaki tutum ve davranışları ile hakimde bir kanaatgetirmesi koşuludur, nitekim bu objektif bir koşul değildir. Bu takdir yetkisi, mahkemetarafından hukuka uygun bir şekilde kullanılmalıdır. Peki bir kimsenin, mahkeme boyuncaişlediği suçu inkar etmiş olması, bu kurumun doğması açısından bir engel teşkil edermi?Etmez;çünküböylebir tutumunkabuledilmesi,bukişiyi ikrarazorlamakanlamınagelirvesanığınkovuşturmadadoğruyusöylemekgibibiryükümübulunmamaktadır.

Hükmüaçıklanmasınıgeribırakılmasıdüzenlemesininuygulanabilmesiiçin,sanığınbunukabul etmesi gerekmektedir. Peki sanıkbunune zamankabul edecek?Uygulamada, sorgubittiktensonrasanığapeşinen“hükmünaçılanmasınıngeribırakılmasınıkabulediyormusun?”diye sorulmaktadır. Ancak buradabir sıkıntı var; bir adamdahadeliller ortaya konmadanpeşinenmahkumiyetinikabuletmeyezorlanmaktadırvebukabul,mahkemeyiisteristemezyeterindenazaraştırmayapmayaitecektir.

Kişi,kararverildiktensonra5yıllıkbirdenetimsüresinetabitutulacaktır(küçüklerde3yıl).Kişi,busüreiçerisindekasıtlıbirsuçişlerseveyakendisinegetirilendenetimliserbestlikhükümlerineuymazise,hakkındakihükmünaçıklanmasınakararverilecektir.

2014 yılında bir düzenleme daha getirildi, artık kişi denetim süresi içerisinde bir suçişlediğiandaartıkonunhakkındadabirdahahükmünaçıklanmasınıngeribırakılmasınakararverilemez.

Eğerkasıtlıbirsuçişlenmezdediğeryükümlülüklereuymazise,hakimbaşkayollara(?)dabaşvurabilir,hükmüaçıklamakzorundadeğildir.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına itiraz edilmesimümkündür. Buradaitirazmercii,normalşartlardakoşullarıngerçekleşipgerçekleşmediğini inceleyebilir.Buradahernekadaryargıtarafındanaksineuygulamalaryapılsada,işinesasınınincelenmesimümkündeğildir.Yaniörneğinitirazmercii,“buadamınaslındaberaatetmesigerekiyordu,dolayısıylakararıkaldırıyorum”diyememelidir.Eğeritirazuygunbulunursa,hükmünaçıklanmasınakararverilir.Tümkararadeğildesadecegetirilendenetimlereitirazedilmesidemümkündür.

KanunYolları


56

Kanunyolunedir?Biryargımerciibirkararverir,bukarardanetkilenenbirtakımkişilervardır ve bu kararın yanlış olması da oldukçamümkündür; dolayısıyla bunların da gözdengeçirilebilmesi gerekir. Bir yargı kararı üzerinde tasarruf edebilecek olan ise ancak yargıorganıdır.Dolayısıylakanunyolu,biryargıorganınınverdiğikararın,dahaüstderecelibiryargımercii tarafındandenetlenmesidir. Budenetimi, kararı verenmakamdanbaşkabirmakamgerçekleştirmelidirvebumakamdagenellikledahaüstbirmercidir.Nitekimüstderecedekihakimlerindahagüvenceli,dahatecrübeliolduğukabuledilmektedir.Bununyanında“itiraz”yolu söz konusu olduğunda söz konusu denetimi aynı derecedeki başka bir mahkemegerçekleştirmektedir.

Kanunyolları,olağanveolağanüstüolmaküzere ikiyeayrılır.Olağanüstükanunyolu,kesinleşmişkararlaraleyhinegidilenkanunyolu;olağankanunyoluisekesinleşmemişkararlaraleyhinegidilenkanunyoludur.

Kanunyolları ile ilgiliyapılanbirbaşkaayrımda, incelemeninkapsamınagöreyapılanayrımdır. Asıl derece olarak yapılan ayrımda, hem maddi meseleye hem de hukukinitelendirmeyeilişkinbirdenetimyapılırken;hukukidereceolarakyapılanayrımdayalnızcahukuka uygunluk denetimi yapılır. Bugün istinafın da gelmesiyle, temyiz aşaması yalnızcahukukiderecekapsamındadır.

Kanunyollarınakimlerbaşvurabilir?260.Maddededüzenlenmiştir.Savcı,şüpheli,sanık,müdafi(sadecesanıklehine),vekilveyakatılankanunyolunabaşvurabilir.Katılanaçısındanda,“katılmaisteğikararabağlanmamışveyareddedilmişse”yinekanunyolunabaşvurabilirvekişibirşekildezarargörmüşancakkatılmatalebindebilebulunamamışsa,bukişidekanunyolunabaşvurabilecektir.Bununyanındazarargörmüşolmak,kanunyolunabaşvurmakiçinbirşartdeğildir.

Bazenbelliağırlıktakibirmahkumiyethükmüsözkonusuolduğunda,otomatikolarakbirkanun yolu başvurusu söz konusu olabilir ve bu başvuru da lehe olarak yapılmış kabuledilecektir.

Mahkemesadecesanıkhakkındakararvermez,örneğinbirtanıkhakkındadisiplincezasıkararıdaverebilir.İştetanık,bilirkişigibikişilerindekendilerihakkındaverilenbukararlarakarşıkanunyolunabaşvurmalarımümkündür.

OlağanüstüKanunYolları1. YargıtayCumhuriyetBaşsavcısı…2. …3. YargılamanınYenilenmesi

Kanunyollarıçoğuzamansüreyetabidir,aksihaldebuhakdüşürücüsüreyetabiolduğuiçin başvuru hakkı ortadan kalkacaktır. Olağanüstü kanun yollarında ise süre söz konusudeğildir,hükümzatenkesinleşmiştir.

Kanunyolunagidilmesiiçin,ortadabirtalepolmasıgerekmektedir.Kanunyolunaesasteşkil eden kararı kim verdiyse, başvuru da oraya yapılacaktır. Bununla birlikte, taleptebulunanyanlışbirmerciebaşvurudabulunsabile,bubaşvurulanhatalımerci,derhalbunuyetkilimerciegönderecektir.

Kanunyolunabaşvurulduktansonra,bubaşvuruhakkındakararverilinceyekadarbunungeri alınması mümkündür. Cumhuriyet savcısı, sanığın hem lehine hem de aleyhinebaşvurabilirdemiştik.Eğersavcı,sanıklehinekanunyolunabaşvurduysa,bunugerialmasıiçin


57

desanığınonayınaihtiyaçduyar.Talepbirkeregerialındıktansonra,bunatekrarbaşvurmakisemümkündeğildir.

Yetkilimercie başvurulduktan sonra, omerciin yapacağı ilk iş, talep hakkında bir önincelemeyapacaktır.Buincelemeyiyapacakolanise,kararıverenmakamdır.Buradayapılanincelemeninkapsamı,başvurukoşulları, süregibi kabuledilebilirlikkoşullarıdır.Eğerbuönincelemede başvuru koşullarının sağlandığına karar verilirse, dosyayı esastan incelemeyeyetkiliolanmerciegönderilir.Bumerciinilkyapacağıişise,bunureddetmekveyaişinesasınagirmektir.Yaniikikerekabuledilebilirlikincelenmişolacaktır.

Süresi içerisinde bir başvuru yapıldığında, bu hükmün kesinleşmesine engeldir.Dolayısıyla hükmün infazına da engeldir. Olağanüstü kanun yollarında da hükmündurdurulmasımümkündürancakbunlariçinayrıcabirkararalınmasıgerekir.İtirazlarda,infazıdurdurmaz; çünküörneğin itirazlabirliktebir tutuklamanın infazıduracakolsa, adam itirazedipkaçar.

Kanun yolundan geçen bir karara karşı, kural olarak olağan başka bir kanun yolunabaşvurulamaz.

Kanunyollarıileilgilibirbaşkaönemlidüzenlemede,265.Maddedir.Buhükmegöre,cumhuriyet savcısı, sanık lehinebirbaşvuruyapmışsa (beraatetmesi gerekir,dahaaz cezaalmasıgerekirgibi)kanunyolundandöndüktensonrayenidenverilecekolankarar,ilkverilenkarardandahaağırbircezayıiçeremez.Budüzenlemeninnedeni,sanığınkendiadınatemyizegitmesinden korkmasının önüne geçmektir. Mahkeme, karar döndükten sonra hukukinitelendirmeyiağırlaştırabilir,ancakhükmedeceğicezamiktarı,öncekicezadanağırolamaz.

İtirazOlağanbirkanunyoludur,asılderecedediğimizkanunyollarındandır(hemhukukihem

maddi).Hükmeitirazedilmez!Kural olarak, yargıçlık makamı işlemlerine itiraz mümkündür. Bunun yanında, itiraz

edilebilirliğikanundaaçıkçadüzenlenenmahkemekararlarınadaitirazedilebilir.Nitekimbuarakararlarakarşıhükümleberaberkanunyolunadagidilebilecektir.

268. maddede, itirazın süresi düzenlenmiştir. Bir kararın tefhim veya tebliğ edildiğitarihtenitibaren7güniçindeitirazedilmelidir.

Kişi,yazılıdilekçeveyasözlübeyanileitirazyolunabaşvurabilir.Öncelikle kararı veren mercie başvurulur, bu merci itiraza bakar ve bunu hemen

düzeltebilir. Eğer kararına ısrar ediyorsa, en geç 3 gün içerisinde itirazı incelemeye yetkilimerciegönderecektir.İtirazıincelemeyeyetkilimercilerkanundadüzenlenmiştir,bunlarıtekteksaymadık.

İtirazincelenirken,sadeceoitirazbaşvurusundayeralannoktalarüzerindebirtartışmayapılır. Bu inceleme dosya üzerinden yapılır, gerekli görüldüğünde savcı veya müdafi dedinlenebilir.

İtirazyerindegörülürse,kararkaldırılırveitirazıinceleyenmerciinkendisi,yenibirkararverecektir.Buradaönemlibirnokta,itirazüzerineverilenkararlarınkesinolmasıdır.Bukararbağlayıcıdırvebunadabirkezdahaitirazedilmesimümkündeğildir.Bununtekistisnasıisetutuklamakararıdır.

XIV. Hafta27.12.2016


58

İstinafUygulanmayahenüzyenibaşlananbirkanunyoludur.İstinaf,birolağankanunyoludur;

yanikesinleşmemişhükümlerekarşıbaşvurulabilenbirkanunyoludurvesonkararlarakarşı(hüküm) istinaf yoluna başvurmak mümkündür. İstinaf, 2. Derece (asıl derece) bir kanunyoludur vehem sübuta ilişkin bir husushemdehukukun yanlış uygulanması sebebiyle birbozmasözkonusuolabilir.

İstinaf incelemesini yapacak olan makam, Bölge Adliye Mahkemesi’dir. Kanun yolumekanizmasının temyiz açısından önemi, hukukun yeknesak biçiminin uygulamasınısağlamaktır, ancak istinafta böyle bir amaçtan bahsetmekmümkün değildir; çünkü istinafmahkemesi tek değildir ve Bölge Adliye Mahkemeleri arasındaki kararlar uyuşmasağlamayabilir.

Biristinafbaşvurusuyapılmasınınenönemlietkisi,hükmünkesinleşmesinivedolayısıylainfazınıengellemesidir.

Hangi sebeplerle istinafa başvurulabilir? Kanunun 280.Maddesinde istinaf nedenleridüzenlenmiştir.Bunlar,delillerintoplanmasındaeksiklikler;mahkemeninsübutailişkinyanlışdeğerlendirmesiolabilir.

Bunun haricinde bir de 289. Maddede hukuka kesin aykırılık halleri sayılmıştır; busebeplerolduğutakdirdebunlardabirer istinafsebebidirvebunlarınvarlığıhalindebozmakararı verilmesi gerekir. Bunların haricinde bir hukuka aykırılık varsa, dava yenidengörülecektir.

Hükümleraleyhineistinafabaşvurulabilirveadliyargıdışındaki“görevsizlikkararı”dahükümsayılmıştırvebununaleyhinedeistinafyolunabaşvurulmasımümkündür.

Bazıkararlarakarşı istinafyolunabaşvurulmasısözkonusudeğildir;çünkübukararlarverildiğiandakesinleşenkararlardır.Bunlarakarşıancakbirolağanüstükanunyolunagidilmesimümkünolabilir.272/3hükmünegöre;buradasayılanhükümlerileilgiliolarakistinafyolunagidilemez.

İstinafyolunagidilmesiiçinortadamutlakabiristemolmasıgerekir.Bununistisnasıise,15yıldandahafazlahapiscezasıgerektirensuçlarda,kanunkoyucununotomatikolarakistinafyolunagitmesidir.Birdenfazlasanıkvarsa,hepsiayrıayrıistinafabaşvurmakdurumundadır,biri başvurdu diye diğerleri adına da başvurulmuş anlamına gelmez. Hangi mahkemeninkararına karşı istinafa gidiliyorsa, omahkemeye başvurulması gerekir. Başvuru, hükümdenitibaren7güniçindeyapılmalıdır.Başvurudabulunansavcıise,mutlakabirgerekçegöstermesigerekmektedir.

Başvurunun yapılması üzerine önce bir kabul edilebilirlik incelemesi yapılır. Süreyeuyulmuşmu;başvurankişininbaşvuruhakkıvarmıgibi.Buincelemeyiyapacakolan,hükmüveren mahkemedir. Eğer bu koşullardan birinin olmadığına karar verirse, başvuruyureddedecektir.Bureddedildiğitakdirde,buretkararınakarşıitirazedilebilir.İtirazda,reddintebliğinden itibaren7gün içindeBAM’ayapılır.AncakBAM’ayapılan itiraz,hükmünyerinegetirilmesinidurdurmaz.BAM,bu itirazıhaklıbulursamahkemeyegerigönderir.Mahkemeistinaftalebinikabuledilebilirbulursa,bununbeyanınıkarşıtarafagönderir.Karşıtarafda,7gün içerisinde cevap verir ve iş burada biter; istinaf aşamasında cevaba cevap söz konusu

Süretutumdilekçesi:Uygulamadamahkemekararınıverir,ancakgerekçelikarargelenekadar hak kaybına uğranmasın diye verilen bir dilekçedir. Aslında kanun yolunabaşvurulmasıiçinsüretutumdilekçesiverilememelidir,hukukenkanunisüreninbirdilekçeiletutulmasıyanlıştır.


59

değildir. Ardından dosya başsavcılığa, oradan da BAM’a gönderilir. BAM’ın yapacağı ilk iş,yetkiliolduğunakararvermekveardındanbirönincelemeyapmaktır.Aynıhususlarıtekrarinceler(sürevb.).Eğerbunoktadareddederse,reddeitirazmümkündür;buitirazisebirüstdairedeki BAM’ a yapılır. BAM, ön inceleme sonrası kabul ederse, dosya üzerinden birinceleme yapar. Eğer başvuruyu savcı yapmışsa bir gerekçe gösterilmesi zorunludur, diğerkişilersebepgöstermemişolsadakabuledilir.Bununlabirlikte,BAMsebeplerlebağlıdeğildir;yanikendisigösterilensebeplerdışındabirhukukaaykırılıkbulursa,bunudanazaraalmasımümkündür.

BAM, ilk olarak esastan ret kararı verebilir (onama). Yani ilk derece mahkemesininverdiği karar, hukuka uygundur. Bazı hallerde düzelterek ret vermesi (onaması) damümkündür. Esastan ret kararının temyiz edilmesi mümkündür. Ancak her türlü istinafkararınakarşıtemyizegidilemez,buhallersınırlandırılmıştır.

Eğer289.Maddedeyeralankesinhukukaaykırılıkhallerindenbirisivarsa,budurumdabozmakararıverecektir.Budurumdadakararıverenmahkemeyeveyauygunbulduğubaşkabirilkderecemahkemesinekararıgönderecektir.Bukararadirenmekmümkündeğildir.Yanitemyizde direnme kararı verilebilirken, istinaf mahkemesinin kararına yerel mahkemeninuymasızorunludur.

Sanıkaleyhinedebaşvurulmuşolsa,lehinedebaşvurulmuşolsaaleyhinebozulmasıherzamanmümkündür;ancaksadecesanıklehinebaşvuruvarsa,ilkkarardaverilendendahaağırbircezayahükmolunmasımümkündeğildir!Sanıkaleyhinebaşvuruvarsa,budurumdacezaartırılabilecektir.

289. maddedekibirkesinhukukaaykırılıknedeniyokancakbaşkacahukukaaykırılıklarvarsa,BAM’ınyapmasıgerekenşey,yenidenbirduruşmayaparakkendisininyenibirkararvermesidir.Yenibirduruşmahazırlığıevresinegeçilir,ardındanincelemeraporuhazırlanır,ilkderecedeortayakonanbelgelervehükümaçıklanır,yenidelillerin(yenitanık,yenibilirkişigibi)ortayakonmasıdamümkündür.Ardındanbirkararverilir;yaesastanretkararıverilir(onama)yadailkderecemahkemesininverdiğikararkaldırılırveberaat,cezaverilmesineyerolmadığı,mahkumiyetgibiilkderecemahkemesininverebileceğikararlardanbiriniverir.Nitelendirmeherzamandeğişebilir,ancaksanıkaleyhinebaşvuruolmadığısürececezadahaağırolamaz!

TemyizBölgeAdliyeMahkemesi’ninkararlarındakihukukaaykırılıklarıngiderilmesiniamaçlayan

kanun yoludur. Temyiz mahkemesinin değerlendireceği mesele, hukuk kurallarının doğruuygulanıpuygulanmadığıdır.Yanitemyizdesübutailişkinbirdeğerlendirmeyapılamaz,sadecehukuki değerlendirme yapılacaktır; çünkü buradaki amaç yeknesaklığı ve içtihat birliğinisağlamaktır.Olağanbirkanunyoludur.

Ortada bir temyiz nedeni bulunmalıdır; yani Yargıtay’ın bir Bam hükmü üzerindetasarrufta bulunmasına olanak sağlayan bir sebep bulunmalıdır. Burada yapılacak esasdeğerlendirme, nitelendirmenin doğru yapılıp yapılmadığıdır. Burada bir kere bir hukukaaykırılığınbozmasebebiyapılabilmesiiçin,esasaetkilibirhukukaaykırılıkolmasıgerekir;sonkararaetkietmeyenbirhukukaaykırılık,temyiznedeniolamaz.Örneğinyeminsizdinlenmesigereken bir tanığın yeminli olarak dinlenmiş olması halinde,mahkeme kararında o tanığınifadesinedayanarakhükümvermediyse,bubirbozmasebebiolamazancakmahkemekararını


60

o karara dayanarak verdiyse, bu bir bozma sebebi olabilir. Burada somut cezaya etki edipetmemesiönemlideğildir.

Sadece sanık lehine olarak getirilmiş bir hükme dayalı olarak aleyhe bozma kararıverilemez. Örneğin duruşmanın başında sanık lehine verilmesi gereken 1 haftalık süreyeuyulmadığıiçinsavcınınaleyhetemyiztalebindebulunmasımümkündeğildir.

Hukukakesinaykırılıkhalleri(289)buradadasözkonusudur.BöylebirdurumolduğundaYargıtay,bukararımutlakabozmalıdır.

Hangikararlartemyizedilebilir?BAM’ınherkararınıntemyizedilmesimümkündeğildirvebazıkararlarverildiğiandakesinleşir.Hangikararlaraleyhinetemyizegidilebileceği,286.Maddedesayılmıştır.BAM’ınbozmakararınakarşıtemyizegidilmesimümkündeğildir,bozmadışındakikararlarakarşıisetemyizegidilebilir.Bununlabirliktekanunun286/2hükmündebukuralın bazı istisnalar öngörülmüştür. Bunları isteyenler okuyabilir, ama sınavda tek teksoracakdeğiliz,ezberlemeyekalkma.Esasmeseleşuki,ilkderecemahkemesininhükmününaleyhineistinafa;istinafkararlarınadabusınırlamalarauymakşartıylatemyizegidilebilir.Anahatlarıylabunubilmemizyeterli.

Olağan kanun yoluna başvurabilen herkes, temyize başvurabilir. BAM kararına karşıgidildiğiiçin,ancakBAMsavcısıtemyizbaşvurusundabulunabilir.Yanlışbaşvuruhakkaybınayol açmaz, başvuru doğru makama yönlendirilir. Başvuru süresi, tebliğ/tefhim tarihindenitibaren7gündür;eskihalegetirmeyedebaşvurulabilir.

Temyizedenin,birtemyiznedeniortayakoymasıgerekir.Temyiznedeni,istinaftanfarklıolarak sadece hukukimeseleye ilişkin olabilir; sübuta ilişkin bir temyiz nedeni söz konusuolamaz!

Süre tutum dilekçesine inanmadığımızı söylemiştik; bir temyiz dilekçesi süresi içindeverilmelidir,ardındangerekçelikararınverilmesiüzerineverilenbirekdilekçeiledetemyiznedenleriningeliştirilmesimümkündür.

BAM,başvuruönincelemesonrasıkabuledilebilirbulursa,başvurukarşıtarafatebliğedilir, cevap alınır ve cumhuriyet başsavcısı, dosyayı Yargıtay cumhuriyet başsavcısınagönderir.YargıtayC.Başsavcısı,tebliğnamedekisebeplerilebağlıdeğildir,kendisideyenibirtemyiz sebebiekleyebilir. Tebliğnamedensonradosya, ilgili Yargıtaydairesinegider.Daire,yine bir ön inceleme yapar ve kabul edilebilirliği denetler (sürelere uyulmuş mu, temyiznedenlerivarmıgibi).Kabuledilebilirdeğilsedosyayıreddedebilir.

Temyiz incelemesi kural olarak dosya üzerinden yapılır, ancak 10 yıldan uzun cezagerektirenbirhükmüntemyizinde,talepüzerineduruşmalıincelemeyekararverilebilir.Bunamurafaadenirvemutlakatalebigerekir.Duruşmadataraflarıdinlenmesigerekir;sonsözherzamansanığaaittir.

Temyizincelemesiyapılırkensadece,ilerisürülentemyizbaşvurundabulunannoktalarlasınırlıbirincelemeyapılır.Yanimahkeme,başsavcınınaksinebutaleplerilebağlıdır.Başvurudagösterilen sebeplerden birine dayanılarak bozma kararı verilebilir, bunların yanında kenditespitettiğisebepleridegösterebilirancakyalnızcakenditespitettiğisebepleredayanarakbozmakararı veremez!Ancak,289’da sayılanhukukakesinaykırılıkhallerindenbiriolduğutakdirde,taleptebulunmasabilebozmakararıverebilecektir.

Re’sentemyizdesözkonusudeğildir,yaniotomatikistinafvardırancakotomatiktemyizyoktur.

Yargıtayilgilidairesi,esastanretkararıverirsebukararkesindirveartıkinfazaşamasınageçilir.Birdenfazlakişiyargılanıyorsahepsininbaşvurubirbirindenbağımsızdır.

Eğer bozma kararı verirse, niye bozduğunu kararında göstermesi gerekir. Bir kararınkısmenbozulması sözkonusudeğildir, karar tümdenbozulmuştur.Eğeraleyhebirbaşvuru


61

yoksa, bozmadan sonra daha ağır bir cezayı içere karara hükmedilmesi mümkün değildir!Bozmakararıverildiğitakdirdedosya,BAM’agider.BAM,yenidenbirincelemeyaparvebirkarar verir. BAM, karara uyabilir veya kararda direnebilir. Uyma veya direnme kararınıverebilmesiiçinisebirduruşmaaçmasıgerekmektedir.Direnmekararıverirse,bukararsüresiiçerisindebir kezdaha temyiz edilmez ise kesinleşir. Eğerdirenmekararı verildikten sonrasüresi içerisinde yeniden temyiz edilirse, artık bu inceleme Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nagidecektir. YCGK da bir bozma kararı verirse, artık BAM’ın bu karara direnmesi mümkündeğildir,kararauymakzorundadır.

Bozmakararınauymakdemek,tekrarduruşmayapılmasınauymakanlamınagelirvebuduruşmasonucundabirkararavarır.Buradauymadansonraserbestlikilkesigeçerlidir.Yani,BAMbozma kararına uyduktan sonra yaptığı yargılama sonucunda istediği kararı verebilir,dolayısıylayinebaştakikararınıdaverebilecektir.Kararınıverdiktensonrabukararyinetemyizedilebilir.

Sanıklardanyalnızcabiritemyizetmişdiğerlerietmemişse,bozmakararıdiğerlerineetkietmeyecektir.Ancakkarar,şahıstankaynaklananbirnedendendeğildefiildenkaynaklananbirnedendendolayılehebozulmuşisebukarar,diğersanıklaradasirayetedecektir.

Düzenleterekonama(ıslah)kararıdaverilebilir,merakedenkanundanokusun.

OlağanüstüKanunYollarıOlağanüstü kanun yolu, kesinleşmiş hükümler aleyhine yapılan kanun yolu

başvurusudur.Kanunda(309)3adetolağanüstükanunyoludüzenlenmiştir;

• YargıtayCumhuriyetBaşsavcısınınitirazıo Aleyheitirazda30güniçerisindebaşvuruzorunludur,leheitirazdabirsüresınırı

yoktur. Önce kimin kararına karşı başvuruyorsa oraya gönderir, eğer odüzeltmeziseCezaGenelKurulu’nagider.

• Kanunyararınabozmao Ortadabirhukukaaykırılık vardır vebununla ilgili,AdaletBakanlığı, Yargıtay

cumhuriyetbaşsavcısına,CezaGenelKurulu’nabaşvurmasını söyler.Yargıtaycumhuriyet başsavcılığı, bu itirazı yapmak mecburiyetindedir. İlgili daire birincelemeyapar,eğerkabuledilebilirolduğunakanaatgetirirseyakararıkanunyararınabozar,yadaesastanreddeder.

• Yargılamanınyenilenmesio 311. Maddede düzenlenmiştir. Bir yargılama esnasında yapılan bir takım

hatalara rağmen hüküm kesinleşmiş olabilir ve bu kararın her zamankaldırılabilmesi gerekir, nitekim aksi halde maddi gerçeğe ulaşılamamışolacaktır.Yargılama,hemaleyhehemdeleheolarakyenilenebilir.Ancaklehevealeyhebaşvurusebeplerifarklıdüzenlenmiştir.Eğerhakkındahükümverilenkişiölmüşse,eşi,çocuklarıdabaşvurabilir.

o Başvuru,hükmüverenilkderecemahkemesineyapılır.o Birsüresınırıbulunmamaktadır.

ceza muhakemesi hukuku - yirmi sekiz · ceza müeyyidesi, hukuken uygulanabilecek en ağır...

Documents