1

บทท� 4

ระบบแผนท�ดจทล

จดประสงค 1. สามารถอธบายระบบแผนท�ดจทลได

2. สามารถจาแนกองคประกอบของการทาแผนท�ดจทล

3. สามารถอธบายขอมลในการทาแผนท�ดจทล

เน %อหา

1. บทนา

2. องคประกอบของการทาแผนท�ดจทล

3. การเตรยมความพรอมในการทาแผนท�ดจทล

4. กรอบและข %นตอนการดาเนนงานพฒนาฐานขอมล GIS

5. การเตรยมขอมลแผนท� 6. การแปลงขอมลภมศาสตร

7. มาตรฐานไฟลขอมล

8. ซอฟแวร GIS

9. สรป

2

1. บทนา

ปจจบนน % ไดมการนาแนวคด เทคนค หลกการของระบบสารสนเทศภมศาสตรเพ�อการจดการพ %นท�ในลกษณะตางๆ รวมท %งสามารถบรณาการรวมกบสาขาตางๆ อยางกวางขวาง ขอมลท�สาคญและทนสมยไมวาจะเปน ขอมลรโมทเซนซง ขอมลจพเอส หรอขอมลอ�นๆ ไดถกแปลงเขามาสระบบดจทลท %งหมดแลว จงทาใหระบบการทาแผนท�ในปจจบนมความยดหยน ทนสมย และสามารถปรบปรงขอมลไดอยางเปนปจจบน รวมไปถงสามารถประมวลผลขอมลในรปแบบท�เรยกวา เรยลไทม (real time ) เพ�อตอบสนองความตองการของผใชไดอยางทนทวงท

การปฏวตการทาแผนท�ระบบดจทล จงทาใหแผนท�มความเหนอกวาแผนท� ซ�งแผนท�เคยแสดงตาแหนง ระยะทาง ทศทาง ขนาดของพ %นท� โดยบงบอกคณลกษณะความสมพนธ ความแตกตาง การรวมกลม และรปแบบทางภมศาสตร และแผนท�ถกใชเพ�อการนาทาง การคนพบ การแสดงภาพและการส�อสารทางสงคมและปจเจก ในหนวยงานอยางมออาชพ และในดานการศกษา นบต %งแตยคปฏวตขอมลขาวสารและคอมพวเตอร ราวป 1960s และเปนมาอยางตอเน�อง ทาใหศาสตรการทาแผนท�ไดรบการกระทบไปดวย ในชวงแรกน %นคอมพวเตอรไดสนบสนนการเกบรวบรวมขอมลตวเลขและขอความ สวนแผนท�จะมความซบซอนย�งกวาเม�อตองเปล�ยนมาสระบบการทาแผนท�ดจทล เพราะจาเปนตองใชความจของการเกบขอมลขนาดใหญและแหลงคานวณขอมลท�มศกยภาพเพยงพอดวย ดงน %นในชวงแรกการทาแผนท�จงมขอจากดในการนาออกขอมลท�ได และไมไดมความแพรหลายนก แตพอในราวป 1980s ไดเกดระบบสารสนเทศภมศาสตร หรอ GIS ข %นในวงการพานชกอน จนกลายเปนผ นาและเปนท�ยอมรบอยางรวดเรวของหนวยงานทองถ�นและภมภาค การวางผงเมอง หนวยงานดานส�งแวดลอม การสารวจแหลงแร ภาคสาธารณปการ และธรกจดานอสงหารมทรพยและการคา เปนตน

ดงน %น GIS จงกลายเปนเคร�องมอท�มประโยชนตอการพฒนาในดานตางๆบนฐานการคานวณดวยคอมพวเตอร และตองอาศยซอฟแวรฐานขอมลเพ�อการจดการสารสนเทศขนาดใหญโดยการอางองลงบนระบบแผนท�ดจทล ท %งน %อาศยเทคนคเชงกราฟกของรปแบบขอมลเพ�อการจดเกบ การเรยกคน และการแสดงผลรปแบบของขอมล ประกอบกบความกาวหนาทางดานเทคนกวชวล (advanced visualization techniques)ทาใหงาน GIS มความนาสนใจย�งข %น นอกจากสามารถแสดงผลขอมลเปน 2 มต แลว ยงสามารถทา 3 มตและมภาพการเคล�อนไหวไดดวย (animation and

three dimensional displays) ซ�งอาศยการนาเขาขอมลท %งท�เปนขอความ การสแกนภาพท�มรายละเอยดสง และความเรวของเคร�องคอมพวเตอร และซอฟแวรท�มศกยภาพในการแปลงขอมลแผนท�ดงกลาว นอกจากน %ยงปฏบตการรวมกบ GPS , remote sensing , ภาพถายทางอากาศ กลองดจทล และอ�นๆ รวมดวย ย�งไปกวาน %นความกาวหนาดงกลาวน %ไดทาใหระบบ GIS ไดพฒนาไปสการตลาดมากข %นเปนเคร�องมอสาคญในการออกแบบฐานขอมลทางภมศาสตรสโลกอนเตอรเนต บน world wide web (www) อยางกวางขวาง ทาใหสารสนเทศภมศาสตรมการเขาถงไดงาย รวดเรว และแพรหลายสสาธารณะ แทนระบบการพมพแผนท�มาสแผนท�มเดยดจทล ซ�งมความสาคญตอการกระจายขอมลในลกษณะตางๆ จนกระท�งมการทาแผนท�บนอนเตอรเนตแลว มชดซอฟแวร GIS สาเรจรปท�ราคาถกลงแตมประสทธภาพด ชดการทาแผนท�บนเดสทอบท�บาน รวมไปถงซอฟแวรมาตรฐานอ�นๆท�นามาใชในงานทาแผนท� ดงน %นแผนท�ดจทลจงกลายเปนส�งท�เขาถงไดงาย พรอมท�จะนามาใชเพ�อบรณาการรวมกบศาสตรตางๆ บนซอฟแวร กราฟก และสเปรชชต ท�คลายกน

2. องคประกอบของการทาแผนท�ดจทล

2.1 อปกรณนาเขา ไดแก

การทาแผนท�ดจทลเก�ยวของกบขอมลจานวนมากขนาดใหญ ท %งสารสนเทศดานภมศาสตรและขอมลท�เก�ยวของ

3

(Cartographic and Attribute information) จากหลายแหลงซ�งตองมการแปลงขอมลเขาสระบบดจทลในระบบฐานขอมลGIS ซ�งมอปกรณนาเขาขอมลท�สาคญ ดงตอไปน %

• คยบอรด สาหรบพมพคาตางๆ ใหมความถกตองตามพกดทางภมศาสตร ซ�งอาจจะพมพไดเรวกวาหรอใกลเคยงกวาจดตาแหนงจากแผนท�

• เมาส เปนอปกรณท�ใชในการกาหนดพกดภมศาสตร เม�อคณลกษณะวตถไดผานการดจไตซลงบนหนาจอแลว หรออาจจะเปนแผนท�ท�สแกนแลว หรอเปนภาพดาวเทยม กได

• ดจไตซเซอร เปนอปกรณแปลงขอมลจากแผนท�แผนกระดาษ หรอแผนท�รางไปสโตะดจไตซ ซ�งขนาดโตะกจะมหลายขนาดข %นอยกบจดประสงคการใช ท %งน %แผนท�แผนกระดาษจะถกแปลงไปสระบบดจทล ดวยโปรแกรมสาหรบการดจไตซท�ทางานรวมกบระบบ GIS หรอชดโปรแกรมการทาแผนท�อ�น

• สแกนเนอร เปนอปกรณสาคญในการชวยลดระยะเวลาและคาใชจายในการแปลงขอมลนาเขา คณลกษณะตางๆสามารถตดสกดจากจากแผนท�สแกนไดแท %งจากหนาจอหรอดวยโปรแกรมแปลจากราสเตอร เปนเวกเตอร ซ�งปฏบตการรวมกบระบบ GIS

• อปกรณ GPS เปนอปกรณกาหนดพกดแบบพกพาในภาคสนาม ซ�งมความแมนยาทางพ %นท� พกดท�ไดจะบนทกลงในอปกรณน % แลวสามารถดาวนโหลดเขาสระบบ GIS ตอไป ในปจจบนเคร�องมอ GPS น %มความจาเปนมากสาหรบการบนทกพกดภาคสนามไดอยางแมนยา

2.2 อปกรณนาออก ไดแก • แผนท�ดจทลเปนแผนท�กราฟก และตองใชรวมกบอปกรณนาออกขอมลท�มความถกตองแมนยาท�

สอดคลองกบงานแผนท� ซ�งเปนการแสดงผลขอมลดวยแผนท�ดจทลท�ไดจากการวเคราะหแลว ดงน %นจอคอมพวเตอรท�มขนาดใหญและมรายละเอยดสงจงมราคาแพง ซ�งงายตองานแผนท� เชน จอท�มขนาด 17 น %วหรอใหญกวาน %นจงมความเหมาะสมกบงานกราฟก เหมาะสาหรบเปนการนาเขาขอมลหรอการประมวลผลขอมลไดด

• การแสดงผลขอมลในรปแบบกระดาษ ซ�งข %นอยกบเคร�องพมพและพลอตเตอร (Printers and

Plotters) ตองคานงถงการควบคมคณภาพและความเปนแผนท� หากเคร�องพมพมขนาดเลกกสามารถผลตแผนท�มไดหลากหลายรปแบบใหเหมาะกบการใชงานน %นๆ และหากเปนเคร�องพมพขนาดใหญ กตองใชเทคโนโลยการพมพสใหตรงตามมาตรฐาน GIS แมวาจะมราคาสงมากกตาม เพราะเร�องส และระดบสน %นมความสาคญตองาน GIS ซ�งแพงกวาการพมพเลเซอร

2.3 ขอพจารณาการเลอกซอฟแวรสาหรบการทาแผนท�ดจทลดวยระบบ GIS

การเตบโตทางดาน GIS นาไปสการพฒนาในสาขาท�เก�ยวของกบการประยกตใชระบบ GIS ในสาขาอ�นๆดวย และมผลตอการพฒนาซอฟแวร GIS ท�หลากหลายต %งแต ซอฟแวรขนาดเลก ไปจนถงขนาดใหญ ท %งน %ข %นอยกบจานวนผ นาดานการตลาด GIS น %ดวย เพราะนอกจากซอฟแวรแลวยงมโปรแกรมเสรมเขามาในระบบอกดวย เพราะรปแบบซอฟแวรมท %งชนดท�เปนท %งระบบโปรแกรมสมบรณและโปรแกรมเสรม (high-end and low-end systems)

ซอฟแวรระบบ high-end system มโปรแกรมเปนรอยฟงกช�น ไดแกฟงกช�นสาหรบขอมลเวกเตอรและราสเตอร การบรณาการขอมลรโมทเซนซง การสนบสนนขอมลท�ไดจากการสารวจและการประยกตใชอ�นๆ รวมท %งการประยกต

4

ขอมลภายใตระบบปฏบตการ Unix ไปจนถงระบบปฏบตการใน Window NT หรอระบบ Window ต %งแตป 2000 เปนตนไป

สวนซอฟแวรระบบ Low-end systems บางทเรยกวาชดการทาแผนท�สาเรจรป (desktop mapping

packages) เนนการทาแผนท�เฉพาะท�งายตอการใชงาน และมราคาไมแพงนก สวนใหญเปนโปรแกรมท�สามารถเพ�มโปรแกรมเสรมไดเร�อยๆ ข %นอยกบผใชวาจะเพ�มโปรแกรมท�จาเปนอะไรเขาไปเพ�อใหเหมาะสมกบการใชงานน %นๆ เขยนดวยภาษามาโครเฉพาะ (a software-specific macro languages) หรอภาษาวชวลเบสก (Visual Basic) ทกวนน %ธรกจดาน GIS มชดโปรแกรมการทาแผนท�สาเรจรปท�ไดรบการพฒนาใหมศกยภาพในการใชงานขนาดใหญไดด ดงน %นควรเลอกโปรแกรมใหเหมาะสมกบมาตราสวนแผนท�ท�ตองการเพ�อใหงานทาแผนท�มความสมบรณในทกข %นตอน ซ�งมขอพจารณาดงน %

1. ซอฟแวรตอบสนองในทกฟงกช�นท�จาเปนสาหรบงานทาแผนท�หรอไม

2. ซอฟแวรสามารถจดการขอมลทกชนด (ขอมลท�เปน เวกเตอร ราสเตอร ภาพถายทางอากาศ ภาพอเมจ และขอมลอกษร)ซ�งจาเปนตองใชในงานทาแผนท�หรอไม

3. ซอฟแวรมความสามารถทางานรวมกบซอฟแวรการจดการฐานขอมลระดบหนวยงานไดหรอไม

4. มความจาเปนตองซ %อซอฟแวรราคาสงหรอไม

5. ซอฟแวรสนบสนนฮารดแวรซ�งมาจากตวแทนจาหนายเดยวกนหรอไม 6. ซอฟแวรมความสามารถในการนาเขา-สงออกขอมลจากโปรแกรมสาเรจรปอ�นๆ ท�ใชรวมกนหรอจาก

ตวแทนจาหนายอ�นๆ ทาไดหรอไม

7. ซอฟแวรสนบสนนความเปนมาตรฐานสากลรวมกบหนวยงานอ�นรวมท %งการทาแผนท�ในระดบชาตไดหรอไม

8. ผขายซอฟแวรมนโยบายดแลหลงการขายหรอไม และมสาขาใหบรการในระดบทองถ�นเพ�ออานวยความสะดวกท�เพยงพอหรอไม

9. ผขายซอฟแวรมชดการฝกอบรมหรอการจดอบรมสมมนาในระดบทองถ�นหรอไม 10. ซอฟแวรงายตอการปรบปรงหรอเพ�มเตมหากตองการโปรแกรมเสรมในระหวางการปฏบตงาน หรอใน

ระยะหลงหรอไม และเปนไปไดหรอไมท�หากมการเคล�อนยายระบบไดภายหลงโดยเสยคาใชจายนอยท�สดในการแปลงขอมลและการเปล�ยนแปลงขอมลตามฟงกช�นท�ออกแบบ (custom-designed

functions)และทาอนเทอรเฟส (interface) การเปล�ยนแปลงและการพฒนาตลาดซอฟแวร GIS ขยายตวอยางรวดเรว และยากท�จะคาดเดาไดในอก 2-3 ป

ถดไป อยางไรกตามแนวโนมการพฒนาซอฟแวร GIS มความสมพนธรวมกบระบบการจดการฐานขอมล (RDBMS:

Relational database management systems) ซอฟแวร GIS สวนใหญจะมรปแบบดานการจดการพ %นท�เฉพาะ ในขณะเดยวกนกเกบขอมลท�เก�ยวของ (Distribute information) เฉพาะดวย อยางเชนการเลอกท�จะเกบขอมลรายละเอยดทางเรขาคณตทางพ %นท� เชน การแจกแจงคณลกษณะพ %นท�หรอถนนท�ตองกาหนดเปนประเภทขอมลเฉพาะ (ความกวาง ชนดขอมลนามธรรม หรอ binary large objects (ส�งขนาดใหญ)) ในฐานขอมล ซ�งเทคโนโลยกจะเสนอระบบ RDBMS ในระบบ GIS ดวย เพ�อเกบขอมลทางพ %นท�และสามารถเพ�มองคประกอบตางๆ ในรปแบบตารางได

5

3. การเตรยมความพรอมในการทาแผนท�ดจทล

• เตรยมการดานการวางแผน การบรหาร และการอบรม

• กาหนดกรอบการทาแผนท�ดจทล

• กาหนดความตองการและความจาเพาะของการทาแผนท�ดจทล

• ระบสถตท�จาเปนตองใช

• วางแนวทางการลงรหสพ %นท� (geocode) • กาหนดปฏทนและกจกรรมรายละเอยดท�ตองทา

• กระบวนการควบคมการออกแบบ

• ประมาณความตองการดานกาลงคน การอบรม ฮารดแวร ซอฟแวร

• เตรยมงบประมาณ

• จางบคลากรเพ�มหรออบรมเพ�มเตม

• รายการส�งเคร�องมอ อปกรณ ซอฟแวร • การลงโปรแกรมและตรวจสอบเคร�องมอใหมท %งหมด

• แจกแจงรายการดานการเตรยมการสอนและฝกอบรมจากอปกรณท�ใชทาแผนท� • แจกแจงรายการรบสงไฟลแผนท� หลงจากท�ดาเนนการไปแลว

• เตรยมการดานแผนท�ฐาน

• กาหนดรายการและรหสพ %นท�ใหกบแผนท�ท�จะนามาใช

• ทารายการทรพยากรท�มอยและยงใชได

• ทารายการพ %นท�ท�ตองใช เพ�อการแปลงขอมลแผนท� • เตรยมซอฟแวรชดการแปลงแผนท�ท�หลากหลาย

• การนาเขาขอมลดจทลในลกษณะตางๆ (จาก digitizing , scanning, editing, integration of

GPS-derived filed maps) • การทดสอบแผนท�ฐานดจทล รปแบบการพมพแผนท�ขนาดใหญเพ�อการควบคมคณภาภ

• เตรยมการดานการแจกแจงแผนท�ตามพ %นท�ตางๆ • การวางโครงรางและรหส การระบแจกแจกชนดแผนท� (EA:Enumeration Areas) และพ %นท�ในกลม

เดยวกน (CLA:Crew Leader Areas) เพ�อวางแผนการทาแผนท�ดจทล

• ทบทวนการวางโครงรางและการลงรหส

• พมพ EA, CLA และแผนท�จากสนามเพ�อการแจงนบจานวนแผนท�ท�ตองใช

• ทบทวนจานวนแผนท�ท�ตองทา

• พมพ PES maps (Post-enumeration survey)

• เตรยมแผนท� PES maps เพ�อการแจงนบตอไป • เตรยมการในภาคสนาม

• ประสานงานกบหนวยงานตามท�ตางๆ เพ�อกาหนดรายการพ %นท�ศกษา

• แหลงวสดท�จาเปนตอการทาแผนท� เชนกระดาษทาแผนท� ภาพดาวเทยม ภาพถายทางอากาศ ภาพราง เปนตน

• สารสนเทศแผนท�ท�ทนสมย ไดแก ขอบเขต ช�อ สถานท�ต %งของส�งตางๆ เปนตน

6

• จาแนกตวอยางพ %นท� PES ไปไวใน sectors เพ�อทาการแจงนบตอไป

• เตรยมการดานการเผยแพรแผนท�สสาธารณะ

• การออกแบบแผนท�ท�จะพมพเปนแผนรวมกบซอฟแวรการทาแผนท�เฉพาะ

• การทบทวนแผนท�ท�จะพมพเปนแผน

• การพมพแผนท�ลงใน hard – copy , CD-ROM , หรอ WWW

• การออกแบบและการประยกตใชใหสอดคลองกบฐานขอมลทางภมศาสตร

4. กรอบและข *นตอนการดาเนนงานพฒนาฐานขอมล GIS

รปท� 1 ข %นตอนการพฒนาฐานขอมล GIS

จาแนกแหลงขอมลท�ใช รวบรวมขอมลทางภมศาสตร

แผนท�กระดาษ ภาพถายทางอากาศ และภาพดาวเทยม

แผนท�ภาคสนาม เชน แผนท�ราง

แหลงสารสนเทศภมศาสตร

ภาพถายทางอากาศ และภาพดาวเทยม

พกด GPS แผนท�ดจทล

ท�มอย

Digitizing scanning

การแปลงขอมล

การแปลงเสน และ โพลกอน

การแปลง Raster to Vector

การอางองทางพ %นท�(การแปลงพกดเม�อโปรเจกช�นเปล�ยนไป)

การเขยนภมประเทศตามลกษณะทางภมศาสตร

การลงรหส (อกษร) ใหกบคณลกษณะทางภมศาสตร

การบรณาการรวมกบ

แผนท�ดจทลอ�นๆ

การกาหนดขอบเขตของการจาแนกชนด

การแกไขคณลกษณะทางพ %นท�

ฐานขอมลเก�ยวของทางภมศาสตรอ�น

(geographic attribute database)

7

องคประกอบของฐานขอมลดจทลสเปเทยล เน�องดวยฐานขอมล GIS ประกอบดวยแผนท�ดจทล ซ�งเปนช %นขอมลตางๆ ไมวาจะเปนช %นขอมล ถนน แมน %า การต %งถ�นฐาน การใชท�ดน เปนตน โดยแตละช %นขอมลตองแยกเกบเปนฐานขอมลแยกออกจากกนในระบบฐานขอมล GIS อยางเชนหากเปนช %นขอมลถนน แมน %า ซ�งจะแสดงเปนเสน จะไมสามารถเกบในรปไฟลดจทลได ดงน %นการนาเขาขอมลจาเปนตองแปลงขอมลเสยกอนโดยการกาหนดรหสขอมลในตาราง เชน หากเปนพ %นท�ท�มขอบเขต เปน polygons จะแยกช %นเกบไว โดยตองสมพนธกบขอมลท�เก�ยวของในตาราง (geographic

attributes table) ซ�งไฟลฐานขอมลน %จะเช�อมโยงกนภายในกบขอมลทางสเปเทยล และเกบไวในแตละ polygon ของมนเอง โดยในตารางจะประกอบดวยขอมลจาเปนตางๆ ไมวาจะเปนรหสช�อ สถต ขนาดพ %นท� จานวนคน เพศ อาย เปนตน ซ�งสามารถนามาคานวณไดในภายหลง (รปท� 1-2)

รปท� 2 องคประกอบของฐานขอมลดจทลสเปเทยล ท�มา: United Nations (2000), หนา 39.

5.การเตรยมขอมลแผนท� (Cartographic data sources for enumeration area mapping)

5.1 ประเภทแผนท� เน�องจากความจาเปนในการใชแผนท�กระดาษเพ�อผลตเปนฐานขอมลแผนท�ดจทล หรอแมแตการปรบปรงเปล�ยนแปลงแผนท�จากฐานขอมล GIS จาเปนตองทาใหมความทนสมยอยเสมอ ไดแก

• แผนท�ระดบประเทศ มาตราสวน 1:250,000 และ 1: 5,000,000 ข %นอยกบขนาดประเทศ แผนท�น %แสดงขอบเขตเมอง ท�ต %งเมอง และลกษณะทางกายภาพ เชน ถนนหลก แมน %า ทะเลสาบ ความสง และจดอางองสาคญตางๆ ซ�งแผนท�ประเภทน %เหมาะสาหรบใชในการวางแผน

• แผนท�ภมประเทศ เปนแผนท�มาตราสวนกลางและสวนใหญ ระหวาง 1:25,000 หรอ 1:50,000 แสดงขอมลระดบจงหวดไดด สวนแผนท�มาตราสวน 1:100,000 หรอ 1: 250,000 กสามารถใชได

• แผนท�เมอง เปนแผนท�มาตราสวนใหญ แสดงถนน อาคาร สวนสาธารณะไดชดเจน

• แผนท�ดานการบรหารการปกครอง

• แผนท�เฉพาะท�แสดงการกระจายประชากรหรอแผนท�สามะโนอ�นๆ

5.2 การปฏบตการรวมกบฐานขอมล GIS ตองพจารณาดงน % • ขอมลการอางองทางภมศาสตร ไดแก แผนท�มาตราสวน โปรเจคช�น และรปทรงแผนท� (projection

and geographic datum) การแปลงแผนท� • แหลงท�มาของขอมลแผนท�ฐาน สวนใหญเปนหนวยงานของรฐซ�งทาหนาท�ผลตแผนท�มาตราสวนตางๆ

เพ�อแปลงไปสฐานขอมลแผนท�ดจทล ไดแก แผนท�จากกรมแผนท�ทหาร เปนหนวยงานหลกในการผลต

8

แผนท� และมหนวยงานรบผดชอบดานการบนสารวจเพ�อผลตภาพถายทางอากาศ และขอมลรโมทเซนซงอยแลว

• หนวยงานระดบจงหวด อาเภอ หรอเทศบาล หรอองคการบรหารสวนตาบลท�ใชระบบ GIS เพ�อการจดการสารสนเทศเก�ยวกบการคมนาคม การบรการสงคม การบรการส�งอานวยความสะดวกและการวางแผนตางๆ

• หนวยงานอ�นท�เก�ยวของกบการผลตแผนท�ไดแก กรมทรพยากรธรณ กระทรวงส�งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต กระทรวงคมนามคม กระทรวงการส�อสาร และบรษทเอกชนท�เก�ยวของกบการผลตแผนท�

• สานกงานท�ดน • องคกรเอกชนท�เปนภาครวมในการผลตแผนท�ในการทาหนาท�วเคราะหขอมลรโมทเซนซง หรอภาพถาย

ทางอากาศ โดยตองเสยคาใชจาย

5.3 ขอมลจากภาคสนาม (Additional geographic data collection) ไดแก 1) ระบบ GPS เปนการสารวจและรวบรวมขอมลภาคสนาม ซ�งเปนส�งสาคญตองานทาแผนท�ดจทล เพราะ

บอยคร %งท�แผนท�ดจทลตองมความทนสมยและปรบปรงอยตลอดเวลา โดยตองอาศยการอางองทางภมศาสตรอยางถกตองแมนยาดวยเคร�องมอ GPS

การทางานของ GPS

เทคโนโลย GPS ไดรบการพฒนารวมกบการทาแผนท�มาไมก�ปน %เอง เปนระบบท�มประโยชนในการใชงานอยางกวางขวางและมการลงทนดานการพฒนาระบบและการเตบโตทางตลาดสง อยางระบบ GPS แรกๆซ�งเปนท�รจก เปนระบบท�พฒนาจากประเทศรสเซย คอ GLONASS มหลกการทางานโดยการรบสญญาณท�สงผานจากดาวเทยม GPS

จานวน 24 ดวง และ 21 ดวงท�สามารถปฏบตการไดใน 3 วงรศมการรบสญญาณ นอกจากน %ยงมระบบ NAVSTAR

สญชาตอเมรกน เปนดาวเทยมโคจรรอบโลกท�ระดบความสง 20,000 กโลเมตร มวงรอบการโคจร 6 แถบ และใชดาวเทยม 8 ดวงสาหรบรบสญญาณ (สนามการรบสญญาณ) บนพ %นโลก ซ�งการกาหนดตาแหนงพกดบนพ %นโลกดวยดาวเทยม GPS

เปนการวดระยะทางจากดาวเทยมหลายดวงดวยการคานวณสญญาณดวยนาฬกาท�มความแมนยาซ�งตดต %งบนดาวเทยม (รปท� 3-4-5)

รปท� 3 ดาวเทยม GPS

ท�มา: http://www.everyipod.com/images/other_images/gps-satellites.jpg

9

รปท� 4 การรบสญญาณ GPS ภาคพ %นดน

ท�มา: http://www.gps-tracking-solution.com/blog/

รปท� 5 การรบสญญาณดาวเทยม GPS อยางนอยจานวน 3 ตวในเวลาเดยวกน ท�มา: United Nations (2000), หนา 51.

ความแมนยาของระบบ GPS

เน�องจากระบบ GPS ท�ราคาไมแพงนกจะใหความแมนยาทางพกดละตจด ลองจจด และความสง ประมาณ 15

– 100 เมตร แตถาหากระบบ GPS ท�มความแมนยาทางพ %นท�สงจะมราคาแพงระหวาง 3 – 10 เมตร ยอมมผลตอการกาหนดพกดทางพ %นท�ไดดแตไมไดอนญาตใหพลเรอนใช จากขอจากดดงกลาวจาเปนตองหาวธการคานวณความแมนยาทางพ %นท�ดวยวธการอ�นรวมดวย เชนการใชรวมกนแผนท�ท�เคยตพมพมาแลว ภาพถายทางอากาศ หรอแผนท�รางในสนาม เปนตน นอกจากน %แลวตองอาศยสถานรบสญญาณ GPS ภาคพ %นดนเพ�อการทาแผนท�ท�มความแมนยาสงดวยคา DGPS

(Differential Global Positional Systems) แตสาหรบในประเทศกาลงพฒนา อาจเปนขอจากดในระบบเครอขายท�ยงไมพฒนา เน�องจาก GPS มขอจากดท�ไมสามารถรบสญญาณไดในบรเวณอบคล�น (ในอาคาร ตนไมสง ส�งกดขวางสญญาณ) จงเปนการยากท�จะรบสญญาณไดเพยงพอ จาเปนตองอยในพ %นท�โลงเทาน %น

10

ขอดและขอจากดของ GPS

ขอด

• ราคาไมแพงนก งายตอการใชงานในภาคสนามไดด มความเหมาะสมและคลองตวในการพกพา

• รวบรวมขอมล และบนทกลงในระบบฐานขอมล GIS ไดโดยตรง การนาเขาขอมลโดยไมตองแปลง

• ใชไดอยางกวางขวางท�วโลก

• มความแมนยาพอสมควรในการประยกตใชทาแผนท� มความแมนยาสงเม�อมการรบสญญาณแบบ DGPS

ขอจากด

• ไมสามารถรบสญญาณในท�อบคล�นอยางเชน ในอาคาร หรอตนไมหนาแนน

• ความแมนยาของ GPS บางทไมเหมาะกบการศกษาส�งกอสรางในเมอง จาเปนตองใชระบบ DGPS เขามาชวยเพ�อคานวณหาความแมนยาของวตถตางๆ

• ระบบ DGPS คอนขางมราคาแพงและใชเวลาในการคานวณทางพ %นท�พอควร และคอนขางมกระบวนการคานวณท�ซบซอนกวาจะไดมาซ�งขอมลความแมนยา

• ระบบ GPS เปนท�ตองการในชวงเวลาส %นๆของการรวบรวมขอมลเทาน %น

2) ภาพถายทางอากาศ (Aerial photo) เปนวธการในการเลอกการทาแผนท�ท�ตองการความแมนยาสงและรวดเรว ซ�งเก�ยวของกบหลกการทางโฟโตแกรมมทร (Photogrammetry) ของการไดมาซ�งการวดคาจากภาพถายทางอากาศเพ�อใชในการกาหนดเปนแผนท�ฐานภมประเทศ นอกจากน %ยงไดบนทกขอมลดานการเกษตรและดน และการวางผงเมองและภาคดวย ในบางโครงการจาเปนตองใชภาพถายทางอากาศเปนสวนหน�งของการสารวจเพ�อการทาแผนท�อยางรวดเรว และทนสมย เพราะการบนถายภาพทางอากาศน %นใชเวลาส %นและคอนขางไดขอมลท�เปนปจจบน แตตองมาผานกระบวนการทางโฟโตแกรมมทรเสยกอน

ขอดของภาพถายทางอากาศดวยฟลม • ภาพถายทางอากาศใหรายละเอยดทางพ %นท�ไดมากไมวาจะเปนคณลกษณะของถนน แมน %า บานเรอน และ

ดไดดวยตาเปลา • การรวบรวมขอมลทาไดอยางรวดเรว และผลตไดมากกวาการสารวจภาคพ %นดน (ground surveys)

ภาพถายท�ไดเปนท�นาเช�อถอ เหมาะสาหรบใชเปรยบเทยบกบแผนท�ท�ยงไมอพเดทได

• ภาพถายทางอากาศ เหมาะสาหรบใชผลตแผนท�ท�ยากตอการเขาถงหรอเปนพ %นท�อนตราย

• การทาแผนท�ภมประเทศ (topographic mapping) ตองอาศยภาพถายทางอากาศซ�งมราคาถกกวาการทาแผนท�ดวยเทคนคการสารวจภาคสนาม แตบางทกไมจาเปนข %นอยกบจดประสงคของการใชงานน %น

• ภาพถายทางอากาศท�พมพออกมาเปนประโยชนตองานภาคสนาม ทกคนสามารถมองเหนสภาพพ %นท�ศกษาไดดวยตา และใหมมมองกวางข %น สวนภาพถายทางอากาศระบบดจทลตองใชรวมกบระบบขอมล GIS

ขอจากด

• กระบวนการไดมาซ�งภาพถายทางอากาศตองการอปกรณเฉพาะท�มราคาแพง และอาศยผ เช�ยวชาญ และตององกบหนวยงานขางนอกมาสนบสนนโครงการ

11

• ภาพถายทางอากาศตองการสารสนเทศท %งช�อและคณลกษณะจากแผนท�ยอนหลงดวย บางทไมจาเปนตองทางานในภาคสนาม

• การแปลภาพถายทางอากาศอาจจะเปนเร�องยาก ซ�งคณลกษณะทางพ %นท�บางอยางถกซอนอยภายใตพมไมหรอใตกอนเมฆ หรอท�ซ�งมขอจากดในมมมอง

• ภาพถายทางอากาศระบบดจทลเกบขอมลไดเปนจานวนมากในรปแบบดจทล ดงน %นตองอาศยเคร�องคอมพวเตอรท�ใชในการประมวลผลและแสดงขอมลท�มศกยภาพเพยงพอ

ขอจากดของภาพถายทางอากาศเม�อนามาใชรวมกบระบบ GIS

ภาพถายทางอากาศไดจากการบนถายภาพในระดบต�า ความสามารถของกลองจบภาพพ %นท�เกบไวในรปฟลม เม�อเปรยบเทยบกบเซนเซอรระบบดจทล การบนทกดวยฟลมจงมรายละเอยดต�ากวา (resolution :ความสามารถในการจาแนกวตถ) ภาพถายทางอากาศจะมความเหล�อมกนระหวางรอยละ 30-60 ดงน %นจาเปนตองใชหลกการทางโฟโตแกรมมทรมาชวยในการทาแผนท�โดยการตอภาพโมเสก (photo mosaic)ของพ %นท�ศกษาท %งหมด และการพมพภาพถายทางอากาศกเหมอนกบวธการทาแผนท�แบบเดยวกน และนาไปอางองทางสนามและทาการดจไตส (digitizing)คณลกษณะตางๆ หรอสรางบนฐานขอมล GIS ได

ความแตกตางระหวางภาพถายทางอากาศและภาพอเมจ (Photographic film versus the Scanned Image ) กลาวคอภาพถายทางอากาศมความคลายกบแผนท�ซ�งไดจากมมมองในแนวด�ง แตจะแตกตางจากแผนท�ตรงท�การแสดงคณลกษณะทางพ %นผวโลกท�มองเหนไดจรง หากยงไมมการปรบแกใหถกตองทางเรขาคณตกอนการนาภาพถายทางอากาศมาใชทาแผนท�กไมสามารถกระทาได เพราะมมกลอง องศา และความผนแปรทางพ %นท� ดงกลาวยงคงมความบดเบอน จาเปนตองปรบแกใหมความถกตองแมนยาเสยกอน ซ�งกระบวนการน %เรยกวา แผนท�ออโธ (Orthophoto

maps) เปนการคานวณความแมนยาทางเรขาคณตรวมกบแผนท�ภมประเทศซ�งตองอาศยวธการดานโฟโตแกรมมทร การทาแผนท�ออโธ คอนขางใชเวลาและมคาใชจายสง ข %นอยกบความจาเปนในการนาไปใชดวย (รปท� 6)

รปท� 6 ความแตกตางระหวางภาพถายทางอากาศกบภาพอเมจ ท�มา: United Nations (2000), หนา 56.

สวนใหญแลวแผนท�ออโธ สามารถเกบในรปแบบมาตรฐานกราฟก เชน TIFF file (Tagged Image File

format) ซ�งเปนลกษณะของกราฟกสามารถทางานรวมกบ GIS สามารถตดบางสวนของภาพไปใชไดแตอาจจะสญเสยขอมลการอางองทางพกดไปบาง การใชแผนท�ออโธ เหมาะสาหรบงานท�ตองการความถกตองแมนยาทางพ %นท� อยางเชน

12

การสารวจหลงคาบานเรอนในเมอง การประเมนจานวนประชากร เพราะแผนท�ออโธจะมความถกตองแมนยาทางพกดอางองสง (พสย 5 -30 เซนตเมตร)สามารถนาไปใชกาหนดขอบเขตพ %นท�ได แตขอจากดในการใชแผนท�ออโธ ไมเหมาะกบการใชศกษาพ %นท�ใหญ ท�ตองใชการประมวลผลขอมลจานวนมาก นอกจากน %แลวกลองท�ตดต %งไปกบเคร�องบนเพ�อผลตภาพถายทางอากาศมความกาวหนามากและเกบขอมลในรปพกเซลไดถง 9,216 x 9,216 พกเซลของแตละเฟรม มความแมนยาทางพ %นท�ระหวาง 1-4 เซนตเมตร จงทาใหสงผลตอฮารดแวรและซอฟแวรท�นามาใชสาหรบการประมวลผลกตองเพ�มศกยภาพตามไปดวย โดยเฉพาะอยางย�งหากตองมการคานวณตามระยะทางท�เปนจรงแลว (real-time) และการทาแผนท�ภาพถายทางอากาศดจทล กย�งทาใหตองเสรมสมรรถนะของเคร�องคอมพวเตอรใหสอดคลอง

3) รโมทเซนซง หลกการ

เน�องจากขอจากดของภาพถายทางอากาศเหมาะสาหรบการสารวจพ %นท�ขนาดเลกบนพ %นโลกและจาเปนตองใชผ เช�ยวชาญ แตสาหรบเทคนครโมทเซนซงแลวไดจากการรวบรวมขอมลจากอวกาศ ท�มระบบเซนเซอรท %ง passive and

active sensors ในการตรวจวดคาพลงงานท�สะทอนจากวตถดวยชวงคล�นท�มองเหน (visible electromagnetic

spectrum) และชวงคล�นอ�นๆ ในงานรโมทเซนซงเทาน %น การบนทกขอมลของระบบรโมทเซนซง จงมไดเก�ยวของกบการใชฟลมในการบนทกขอมลแตอยางใด แตใชอปกรณตรวจวดพลงงาน (detectors) คล�นแมเหลกไฟฟา แลวบนทกไวดวยระบบดจทล รปแบบกรดเซล หรอพกเซล น�นเอง

ระบบเซนเซอร

เซนเซอรท�ตดต %งไปกบดาวเทยมมท %งระบบหลายชวงคล�น (multi-spectral mode) หรอชวงคล�นเดยวตอเน�อง (panchromatic mode) กลาวคอ

• เซนเซอรประเภทหลายชวงคล�น (multi spectral sensors)หมายถง ความสามารถของเซนเซอรสามารถบนทกขอมลไดหลายชวงคล�น (bands) ผลตขอมลไดหลายอเมจ ซ�งมคณสมบตในการบนทกขอมลไปตามชวงคล�นท�กาหนดท�ไดจากการสะทอนพลงงานแมแหลกไฟฟาจากวตถ โดยปกตแลวจะอยในพสยของชวงคล�นท�สายตามองเหน (visible band) และชวงคล�นอนฟราเรดใกล (near

infrared) ซ�งท %งน %เม�อนาภาพอเมจมาวเคราะหสามารถนามาซอนทบกนเพ�อการจาแนกคณลกษณะวตถตางๆท�ไดจากคาการสะทอนพลงงานของวตถท�แตกตางกนน�นเอง ตวอยางพ %นท�นาขาว จะแสดงคณลกษณะไดชดเจนสงสดในแบนดเฉพาะเทาน %น ในขณะท�อาคารบานเรอนกจะปรากฏคาความสวางสงสด จงทาใหเหนความแตกตางระหวางวตถ 2 ชนดน %จงสามารถจาแนกประเภทได

• เซนเซอรประเภทชวงคล�นเดยวตอเน�อง (panchromatic sensors) หมายถงเซนเซอรท�สามารถจบคาการสะทอนพลงงานในพสยกวาง เปนภาพขาว-ดา ใหรายละเอยดสงกวาเซนเซอรหลายชวงคล�น เหมาะสาหรบการทาแผนท�

ขอมลดจทลท�ไดจากระบบรโมทเซนซง เน�องจากขอมลอเมจท�ไดจากการสะทอนคาพลงงานจากวตถจากพ %นดน สงผานมายงสถานรบสญญาณ ดงน %นจงยงไมมความถกตองทางพ %นท� จาเปนตองเขาสระบบการปรบแกความถกตองท %งท�เปนการปรบแกทางเรขาคณต (geometric correction)และการปรบแกทางพ %นท� (georeference correction)เสยกอน และเม�อพมพภาพอเมจกสามารถแปลไดดวยตาเปลาคลายกบการแปลภาพถายทางอากาศ

13

ภาพอเมจสามารถนาไปใชรวมกบระบบ GIS ข %นอยกบความเช�ยวชาญและทกษะของผปฎบตการ เชน การสารวจการใชท�ดน หรอการจดการทรพยากรธรรมชาต อยางไรกตามอเมจหลายชวงคล�น (multi-spectral images) สามารถจาแนกประเภทดวยเทคนคทางสถต

ความละเอยด (resolution) ของจดภาพ (pixel)

ความละเอยดของภาพอเมจ คานวณจากขนาดของพกเซลบนพ %นดน หากเปนดาวเทยมเอกชนจะมความละเอยดระหวาง 10-80 เมตร ซ�งเปนท�รจกไดแก ดาวเทยมสปอต (SPOT) เซนเซอรระบบชวงคล�นเดยว และดาวเทยมแลนดแซต (Landsat) เซนเซอรระบบหลายชวงคล�น ซ�งความละเอยดดงกลาวมเหมาะสมตอการทาแผนท�มาตราสวน 1:

25,000 ถง 1: 50,000 หรอมาตราสวนเลกกวาน %น จากรปท� 7 เปรยบเทยบขนาดพกเซลจากภาพถายทางอากาศต %งแตความละเอยดท� 50 เซนตเมตร ครอบคลมพ %นท� 100x150 เมตร สาหรบความละเอยดจดภาพท� 2 เมตรน %นสามารถจาแนกหลงคาบาน รถยนต ออกจากกนได อยางไรกตามขอมลท�ไดจากการสกดขอมลรโมทเซนซงตองใชวธการดานการคานวณเชงเลข (image processing methods) ข %นสงรวมท %งการใชวธทางอลกอรทม ในแตละเทคนคมประโยชนตอการทาแผนท�และการเปล�ยนแปลงการตรวจสอบพ %นท�เมองท�มการขยายตวอยางรวดเรว ดงน %นขอมลดาวเทยมเหมาะสาหรบการใชกบพ %นท�ชนบทไดด เพ�อดการเปล�ยนแปลงการใชท�ดน การประยกตใชท�เปนท�นยมคอ การทาแผนท�ภมประเทศท�เก�ยวของกบการขยายตวของประชากร

รปท� 7 ความละเอยดของจดภาพ

ท�มา: United Nations (2000), หนา 62.

ทกวนน %ภาพดาวเทยมมความละเอยดสงมากและเปนการคามากข %น ไมวาจะเปนดาวเทยมของรสเซยหรออนเดยซ�งมรายละเอยดท� 2 เมตร และ 5 เมตร และกจะมการพฒนาดาวเทยมโดยเอกชนใหมระบบเซนเซอรท�ใหความละเอยดทางพ %นท�สงข %นไปอกท� 82 เซนตเมตร อกท %งราคากจะถกลงและรวดเรวข %นกวาภาพถายทางอากาศตอไป อยางไรกตามเน�องดวยการลงทนดานเทคโนโลยดาวเทยมตองมตนทนการลงทนและการดแลสง ดงน %นจาเปนตองพจารณาใหรอบคอบถงความคมทน ประกอบกบภาพดาวเทยมไมสามารถนามาใชไดทนท จาเปนตองมการปรบแกความถกตองทางพ %นท� ทางรงส และทางเรขาคณตเสยกอน โดยตองอาศยผ เช�ยวชาญดานน % แตเม�อเปรยบเทยบภาพดาวเทยมท�มความละเอยดสงกจะใหรายละเอยดทางภมศาสตรคลายกบแผนท�ดออโธจทลท�ผลตจากภาพถายทางอากาศเชนกน แตความแตกตางอยท�การรบภาพดาวเทยมมกเจออปสรรคดานเมฆบดบงพ %นท�ใตเมฆ แตในการบนถายภาพทางอากาศจาก

14

เคร�องบนจะลดปญหาน %ลงได ดงน %นตองพจารณาถงความยดหยนในการใชงาน เพราะเร�องเมฆเปนอปสรรคตอการแจงนบหลงคาเรอน หรอ จานวนส�งท�สาคญบนพ %นท�ศกษาน %นหรอไม ขอดของภาพดาวเทยม

• มความทนสมย เหมาะสาหรบตรวจสอบพ %นท�ขนาดใหญไดด ภาพท�มรายละเอยดต�าจะมราคาถก

• สามารถสกดขอมลจากอเมจไดเพ�อศกษารายละเอยดตางๆ • ปรบปรงแผนท�ภมประเทศใหทนสมยเทาท�เปนไปได เชน การระบการต %งบานเรอนท�เกดใหม

ขอจากดของภาพดาวเทยม

• เร�องของรายละเอยด เก�ยวของกบระบบตางๆซ�งไมเพยงพอสาหรบการประยกตใชในบางโครงการ

• อปสรรคเร�องเมฆปกคลมส�งท�อยใตเมฆ ไมสามารถแปลความหมายได • ความแตกตางระหวางคณลกษณะท�มระดบความแตกตางกนไมมากนก เชน ถนนท�ปกคลมไปดวยฝ น และวสด

ท�ใชกอสรางอาคาร ทาใหยากตอการจาแนกรายละเอยด

6.การแปลงขอมลภมศาสตร

6.1 การแปลงขอมลจากแผนท�แผนเปนขอมลดจทล เน�องดวยคณลกษณะท�มองไดจากแผนท� เม�อแปลงไปสขอมลดจทล จะประกอบดวย จด (point) เสน (line) โพลกอน (polygon) เพ�อทาการกาหนดรหสเสยกอน ในข %นตอนน % มกเปนการบนทกขอมลดวยการดจไตซ หรอการสแกนเนอร ซ�งจาเปนตองแปลงไปสพกดท�ถกตองทางภมศาสตรกอน ตามหลกการแปลงโปรเจกช�นแผนท� ข %นตอไปเปนการลงรหสใหกบวตถตางๆ หรอเรยกวาการสราง topology เชน หากเปนฐานขอมลของถนน (จะเปนหน�งชองทาง หรอหลายชองทางกตาม ) จะตองกาหนด nodes ในแตละส�แยก แตหากกาหนดใหเปนขอมล polygon แลวระบบจะกาหนด line แสดงขอบเขตในแตละ polygon กาหนดในฐานขอมล จากน %นจงกาหนด additional attributes

ตอไป ท %งหมดน %จะมการเช�อมโยงฐานขอมลถงกน โดยเกบแยกไฟล

6.2 การดจไตซ (digitizing) เปนการปฏบตการดวยมอเพ�อนาเขาขอมลดจทล กระดานดจไตซมหลายขนาดต %งแตเลกท�สดท� 30x30 เซนตเมตร และขนาดใหญท� 120x180 เซนตเมตร สาหรบแผนท�แผนใหญ ในระหวางการดจไตซแผนท�ตองอยาใหกระดาษเคล�อน ตองตรงมมกระดาษแผนท�ดวยเทปกาวไว และอยาทาแผนท�ขาด จนกวาจะเสรจส %นกระบวนการดจไตซ แตดวยขอจากดของแผนท�กระดาษคอ เม�อเจอความช %นจาทาใหกระดาษบดเบ %ยวยอมสงผลกระทบตอฐานขอมลแผนท�ดจทลดวย ข %นตอน

• กาหนดจดควบคมท�แนนอนอยางนอย 4 จด (control point) เสยกอน ซ�งมจดประสงค 2 ประการคอ 1) หากเปนแผนท�ขนาดใหญท�จะนามาดจไตซแลวจาเปนตองเคล�อนหรอขยบแผนท� หากไมกาหนดจดควบคม กจะทาใหไมรพกดท�แนนอน และ2) จดควบคมท�เลอกน %เปนพกดบนโลกจรงของระบบโปรเจกช�นแผนท�ท�นามาใช ดงน %นการกาหนดจดควบคมท�ด โดยปกตมกจะเปนส�แยกท�มเสนละตจด ลองกจดตดกน เพ�อใชเปนพกดอางองท�ถกตอง อกท %งยงสามารถวดระยะทางเปนน %วหรอเซนตเมตรบนโตะดจไตซเขาไปสโลกท�เปนจรงไดถกตองอกดวย (รปท� 8) ในระหวางท�ดจไตซ ตองกาหนดรหสใหกบขอมลท�กาลงทาอย ไมวาจะเปนเสน หรอ จด หากเปน polygon กตองกาหนดช�อลงไปดวย เพ�อนาเขาสระบบฐานขอมล GIS

15

รปท� 8 โตะดจไตซ

ขอด

• การดจไตซทาไดงาย และเรยนรไดเรว • ในระหวางการดจไตซ สามารถบนทกขอมลท�เก�ยวของ (attribute information) ไปพรอมกนไดเลย

• มความแมยาสง ผานการทาดวยมอ โดยปกตแลวขอมลท�จาเปนจะไดรบการบนทกหมด

ขอจากด

• เหน�อยและเสยเวลาในการดจไตซ อาจจะทาใหเกดปญหาดานคณภาพของการดจไตซได และตองใชเวลาตรวจสอบหลงการดจไตซแลว

• การดจไตซดวยมอคอนขางชา หากเปนแผนท�มาตราสวนใหญแลว กตองการโตะดจไตซขนาดใหญตามไปดวย

• ในทางตรงขาม หากเปนขอมลท�ไดจาก GPS หรอ ภาพถายทางอากาศ ความแมนยาของแผนท�ดจไตซอาจจะเปนขอจากดในเร�องคณภาพขอมลของแหลงท�มาไมตรงกนกได

6.3 การสแกนนง (Scanning) งานนาเขาขอมลอกประเภทหน�งคอการสแกน ซ�งเปนทางเลอกหน�งท�ไมตองดจไตซ แตกมความแตกตางกนออกไปตามเคร�องสแกนเนอร ท�เปนการบนทกดวยแสงท�มความเขมขนของแสงแตกตางกนในแตละพกเซล ซ�งในแตละพกเซลจะมคาประจากรดเซลต %งแต 0-255 เรยกขอมลชนดน %วา ขอมลราสเตอร (raster data)และเม�อนามาผสมแสง (แดง เขยว น %าเงน) กจะไดภาพ (image)สผสมข %นมา สวนใหญการเกบขอมลพกเซล จะอยในรป geographic interchange file (GIF) หรอ TIFF file

หลงจากท�กาหนดพกดอางองทางพ %นท�ใหกบภาพ กจะทาใหอเมจ (image) มพกดสอดคลองกบโลกแหงความเปนจรง แลวสามารถนามาเช�อมโยงกบขอมลเวกเตอร (vector data)ได โดยปกตแลวเราสามารถแปลงขอมลจาก ราสเตอรเปนเวกเตอรไดอยแลว (รปท� 9)

รปท� 9 การแปลงขอมล ราสเตอรเปนเวกเตอร

16

ขอด

• แผนท�สแกนสารมารถใชเปนอเมจฉากหลงใหกบขอมลเวกเตอรได • เปนแผนท�ฐานซ�งซ�งซอฟแวรสามารถแปลงเปนเวกเตอรไดงาย

• ใชสแกนเนอรขนาดเลก ราคาไมแพงและงายตอการจบขอมล

ขอจากด

• การแปลงแผนท�ขนาดใหญไปกบเคร�องสแกนเนอรขนาดเลกจะตองนามาประกอบกนภายหลงเปนเร�องท�เหน�อย

• หากตองใชสแกนเนอรท�มศกยภาพด สแกนเนอรขนาดใหญกมราคาแพงตามไปดวย

• ความกาวหนาทางดานซอฟแวรการแปลงไปสเวกเตอร การแกไข และการลงขอความ (label)ยงเปนท�ตองการมาก

รปท� 9 รปแบบองคประกอบของแผนท�ดจทล

17

รปท� 10 แผนท�ดจทลของเขตเมอง

7.มาตรฐานไฟลขอมล

7.1 มาตรฐานไฟลขอมลราสเตอร ท�สาคญดงน % • BMP format (bitmap) เปนมาตรฐานการเกบขอมลราสเตอรพ %นฐาน มกเปนไฟลขนาดใหญกวารปแบบ

อ�นๆ

• TIFF format เปนไฟลท�นยมและใชกนอยางกวางขวางสาหรบเกบขอมลอเมจ ซ�งสนบสนนกราฟกตางๆ แมวาจะมปญหาในดานการนาขอมลเขาจากฮารดแวรอ�นอยบาง TIFF format กยงมความสาคญตองานกราฟก เพราะมความเหมาะสมในการแสดงภาพรโมทเซนซง ภาพถายทางอากาศ แผนท�สแกน หรอขอมลราสเตอรอ�นๆ ในระบบ GIS หรอ ชดการทาแผนท�เดสทอบ เปนตน จนทาใหมการพฒนา GeoTIFF

standard เพ�อกาหนดเปนมาตรฐานขอมลเดยวกนสาหรบวงการ GIS ท %งในหนวยงานของรฐ เอกชน และดานการศกษา

• GIF format (graphic interchange file) เปนการออกแบบการแปลงขอมลภาพราสเตอรขามไปยงฮารดแวรอ�นๆ มการลดขนาดไฟลลงแตกมความเหมาะสมตอการโยกยายไฟลไปยงเครอขายคอมพวเตอร ม 256 ระดบส สวนใหญอเมจท�ไมใชเปนภาพสในหนาเวบมกจะเปน GIFF format

JPEC format (Joint Photographic Experts Group) ไดรบการพฒนาข %นโดยการบบอดระดบสใหกบอเมจซ�งมจานวนมากนระดบสหรอสเทา (colors or grey shades) เชนภาพถาย หรออเมจ ซ�ง JPEC เหมาะสาหรบการใชในเครอขาย web pages ในการนาเขา สงออกขอมลไดอยางด

7.2 มาตรฐานไฟลขอมลเวกเตอร

• WMF (Window Metafile) เปนไฟลกราฟกท�ใชกบวนโดว สวนใหญใชในการบนทกขอมลเวกเตอร เหมอนกบการเกบไวในรป bitmap สวน EMF (Enhanced WMF) มความหลากหลายมากกวา WMF

ซ�งพฒนาใหสอดคลองกบวนโดว 32 bit (window 95 และ NT) ถอไดวาไฟลน %มความเปนมาตรฐานในการนาเขา สงออก กราฟกระหวางวนโดวไดด

18

• CGM (Computer Graphics Metafiles) เปนไฟลมาตรฐานสากล ซ�งเกบขอมลกราฟก 2 มต เพ�อการพฒนาเวกเตอรมาตรฐาน

• HPGL (Hewlett-Packard Graphics Language) เปนไฟลท�ใชสาหรบ pen plotters ซ�งเปนท�นยมในการใชเปนอปกรณนาออกขอมลสาหรบ GIS ซ�งมความจาเปนตอการพมพแผนท�ขนาดใหญ

• DXF (Drawing Exchange format) ไดรบการพฒนาโดยบรษท Autodesk ผผลตซอฟแวร CAD และ GIS รายใหญ ซ�งไฟล DXF ไดกลายเปนมาตรฐานสาหรบการแลกเปล�ยน format กนซ�งสนบสนนงาน GIS

ท�ใชซอฟแวรหลายชนด

• PS and EPS (Postscript) เปนภาษาโปรแกรมมงเพ�อการอธบายขอมลเวกเตอรใน plain- text file ซ�งมการใชอยางกวางขวางสาหรบงานออกแบบ พฒนาโดยบรษท Adobe นอกจากน %ยงสามารถทางานรวมกบขอมลราสเตอรไดด ส�งท�สาคญของไฟล postscript คอเหมาะสาหรบการนาออกขอมลเพ�อสงเปนเอกสารและกราฟกไปสเคร�องพมพ สวนใหญแลวไฟลน %เหมาะสาหรบการนาออกขอมล ซอฟแวรกราฟกตางๆสนบสนนไฟลน % แตเน�องจากขอจากดของไฟลน %อยท�รหส (postscript codes)ท�ยงไมเปนมาตรฐานท�สมบรณน�นเอง เม�อมการนาเขาขอมลมาแลวจะแกไขไดยากในภายหลง จาเปนตองใชคอมพวเตอรอ�น

• PDF format (Portable document format ) เปนไฟลท�พฒนาจากบรษท Adobe ใชเพ�อการจดการเอกสารท�ซบซอน รวมไปถงขอมลและกราฟกในอนเตอรเนต โดยไฟล PDF สามารถสรางจาก text-

processing or graphics package ไดเลย ท %งน %ผ ใชสามารถดาวนโหลดฟรจากเวบ Adobe web site มผ เช�ยวชาญกลาววา ไฟล PDF จะเขามาแทนท�มาตรฐานการพมพกราฟกขนาดใหญได และเปนไฟลท�งายตอการทาขอมลราสเตอร ซ�งสามารถแสดงผลไดท�หนาจอ และเคร�องพมพท�มรายละเอยดสง

8.ซอฟแวร GIS

• AutoCAD DXF format (.dxf) พฒนาโดยบรษท CAD เหมาะสาหรบการสงขอมลภมศาสตรได แตไมดนกเม�อตองใชรวมกบขอมล attribute information

• Arc/Info export format (.e00) ไดรบการพฒนาใหมความสามารถโยกยายขอมลสาหรบฐานขอมล GIS ผลตโดยบรษท ESRI (the Environmental Systems Research Institute)

สามารถงบบอดขอมลใหมขนาดเลกได อยางไรกตามตองแนใจวาจะไมทาใหขอมลบางสวนสญหายในการโยกยาย การบบอดขอมลทาเปนมาตรฐานเดยวกนอยในรป PKZIP สวน .e00 format ยงไมไดนาออกสสาธารณะ แตในกลม GIS แลวไดมการพฒนาแลว

• ArcView shape files (.shp) เปน format ธรรมดาของคาย ESRI สาหรบซอฟแวรแผนท�แบบเดสทอบ ซ�ง shape file database ประกอบดวยขอมลพกด ดชนสเปเทยล และขอมล attribute เหมาะสาหรบการปฏบตงานในระบบ GIS ในการนาเขาไฟลชนดน %

• MapInfo interchange format (.mif) ใชสาหรบการแลกเปล�ยนไฟล พฒนาโดยบรษท MapInfo

ผ นาดานระบบการทาแผนท�เดสทอบ (desktop mapping system) MIF format อยในรป ASCII

format ซ�งโปรแกรมตางๆ สามารถอานได

• MicroStation design file format (.dgn) พฒนาโดย Bentley’s Modular GIS environment

(MGE) และ Geographics GIS package ซ�งไฟลน %ไมไดสนบสนน attribute data โดยตรง แต

19

สามารถเช�อมโยงกบตารางฐานขอมลภายนอก เปน format ท�แยกออกตางหากจากขอมลภมศาสตรกบขอมล attribute

9.สรป

จากระบวนการทาแผนท�ดจทล มรายละเอยดและส�งท�ตองพจารณาต %งแตการเตรยมขอมลเขา การคดเลอกอปกรณนาเขา สงออก รวมถงการนระบบการจดเกบไฟลในรปตางๆ ซ�งมขอด ขอจากดของแตละระบบ ดงน %นจาเปนอยางย�งท�ผ นาระบบ GIS มาประยกตใชตองมความรพ %นฐานในระบบฐานขอมลแผนท�ดจทลใหชดเจนเสยกอน ย�งในอนาคตอนใกลน %รปแบบการจดเกบขอมล หรอฐานขอมล GIS จะมการเปล�ยนแปลงไปสระบบการคานวณท�เรยกวา Cloud

Computing แลว

.............................. เอกสารอางอง

United Nations (2000). Handbook on Geographic and Digital Mapping. UN: Department of

Economic and Social Affairs ,Statistic Division.