i

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

-------- --------

HOÀNG THỊ XUÂN

CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI

ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN NGHĨA HƯNG, TỈNH NAM ĐỊNH

Chuyên ngành : Kinh tế chính trị

Mã số : 60 31 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THU HOÀI

Hà Nội - 2015

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến TS. Nguyễn

Thị Thu Hoài đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các thầy giáo, cô giáo

trong Khoa Kinh tế chính trị, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà

Nội đã quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến và hỗ trợ tôi trong quá trình

nghiên cứu, giúp tôi có cơ sở kiến thức và phương pháp nghiên cứu để hoàn

thiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn tới các cơ quan như: Ủy ban nhân dân

huyện Nghĩa Hưng, Phòng thống kê huyện Nghĩa Hưng, Phòng Lao động

Thương binh và Xã hội huyện Nghĩa Hưng, Ngân hàng Chính sách huyện

Nghĩa Hưng và các cơ quan hữu quan khác đã hỗ trợ, cung cấp tài liệu, tạo

điều kiện cho tôi có cơ sở số liệu để nghiên cứu hoàn thành luận văn.

Hà Nội, ngày 28 tháng 10 năm 2015

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

HOÀNG THỊ XUÂN

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa được sử dụng ở bất kỳ công trình khoa học nào.

Tôi xin cam đoan mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

HOÀNG THỊ XUÂN

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu Nguyên nghĩa

1 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á

2 ASXH An sinh xã hội

3 BCHTW Ban chấp hành trung ương

4 BHYT Bảo hiểm y tế

5 BHXH Bảo hiểm xã hội

6 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp

7 BTXH Bảo trợ xã hội

8 DS- KHHGĐ Dân số kế hoạch hóa gia đình

9 ESCAP Uỷ ban Kinh tế - Xã hội châu Á và Thái Bình Dương

10 GDTX Giáo dục thường xuyên

11 GTSX Giá trị sản xuất

12 HTX Hợp tác xã

13 HIV/AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch

14 ILO Tổ chức lao động quốc tế

15 KT-XH Kinh tế xã hội

16 KTTT Kinh tế thị trường

17 LĐ-TB& XH Lao động thương binh và xã hội

18 LĐNT Lao động nông thôn

19 NHCSXH Ngân hàng chính sách xã hội

20 SXKD Sản xuất kinh doanh

21 TGXH Trợ giúp xã hội

22 THCS Trung học cơ sở

23 THPT Trung học phổ thông

24 UBMTTQVN Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

25 WB Ngân hàng Thế giới

26 XHCN Xã hội Chủ nghĩa

ii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU

STT Số

hiệu Tên bảng Trang

1 1.1 Sơ đồ hệ thống ASXH ở Việt Nam 21

2 3.1 Tăng trưởng kinh tế đến năm 2014 51

3 3.2 GTSX và cơ cấu công nghiệp phân theo

thành phần kinh tế 52

4 3.3 Dân số phân theo giới tính và khu vực 54

5 3.4 Lao động đang làm việc trong nền kinh tế

quốc dân và cơ cấu lao động 54

6 3.5 Tình hình cho hộ nghèo vay vốn huyện

Nghĩa Hưng giai đoạn 2011- 2014 57

7 3.6

Tổng hợp số liệu tham gia bảo hiểm y tế,

bảo hiểm xã hội cho hộ nghèo, hộ cận

nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng

62+63

8 3.7

Tổng hợp số liệu trợ cấp xã hội trên địa

bàn huyện Nghĩa Hưng giai đoạn 2011-

2014

66

9 3.8 Nguồn vốn đầu tư cho các xã nghèo của

huyện Nghĩa Hưng giai đoạn 2011- 2014 71

3

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quyền được hưởng an sinh xã hội (ASXH) là một trong những quyền

cơ bản của con người. Tuyên ngôn Nhân quyền của Liên Hợp Quốc đã ghi

nhận: Tất cả con người với tư cách là thành viên của xã hội có quyền hưởng

ASXH. Đảm bảo ASXH luôn là đòi hỏi tất yếu, khách quan để nhà nước thực

hiện cả chức năng giai cấp và chức năng xã hội của mình.

Hệ thống ASXH là một bộ phận trong mô hình phát triển xã hội để thực

hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Hoạt động

của hệ thống ASXH là nơi thể hiện rõ nhất tính “định hướng xã hội chủ

nghĩa” của nền kinh tế thị trường, trong đó, con người luôn có được, bao gồm

cả cảm nhận được một cuộc sống yên ổn và an toàn, có khả năng phòng ngừa

những cú sốc và có những “chiếc phao cứu sinh” khi gặp phải những biến cố

rủi ro bất thường.

Từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng và tổ

chức thực hiện các chính sách ASXH, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là động

lực để phát triển bền vững, ổn định chính trị xã hội. Diện thụ hưởng chính

sách ngày càng mở rộng, mức hỗ trợ được nâng lên. Nguồn lực đầu tư phát

triển các lĩnh vực xã hội ngày càng lớn. Nước ta đã đạt được nhiều thành tựu

quan trọng, nhất là trong giảm nghèo, tạo việc làm, giáo dục đào tạo, y tế, trợ

giúp người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Đời sống vật chất và tinh thần

của người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số được cải thiện và đã được quốc tế

ghi nhận và đánh giá cao.

Mặt khác, từ khi nước ta chuyển sang kinh tế thị trường thì dù muốn

hay không, tự giác hay tự phát đều phải tuân theo các quy luật kinh tế thị

trường, trong đó có vấn đề an sinh xã hội. Tính chất xã hội và tính chất cạnh

4

tranh của kinh tế thị trường tự nó đặt ra những vấn đề về xã hội và an sinh xã

hội trong quá trình phát triển kinh tế. Vì vậy, chính sách xã hội và an sinh xã

hội không phải là sự ban ơn của nhà nước đối với dân, mà trước hết là xuất

phát từ chính nhu cầu phát triển kinh tế. Đó là tính chất phổ biến của vấn đề

an sinh xã hội mà ngay chủ nghĩa tư bản muốn tồn tại và phát triển cũng phải

tuân theo. Tính chất phổ biến này càng được coi trọng với ý nghĩa là mục đích

tự thân của định hướng xã hội chủ nghĩa. Nước ta chuyển sang kinh tế thị

trường với điểm xuất phát từ thể chế kinh tế tập trung, bao cấp trong một thời

gian, nên nhận thức về an sinh xã hội trong kinh tế thị trường chưa đầy đủ về

tính chất phổ biến cũng như tính chất đặc thù của chính sách an sinh xã hội ở

nước ta. Trong mỗi giai đoạn phát triển kinh tế thị trường cần phải coi trọng

tính chất đặc thù của chính sách an sinh xã hội, nhờ đó phát hiện nhu cầu an

sinh xã hội cùng với nguồn lực đáp ứng nhu cầu ấy.

Tuy nhiên trên thực tế, hệ thống chính sách ASXH của nước ta hiện

còn phân tán, chồng chéo, hiệu quả chưa cao, tạo việc làm và giảm nghèo

chưa bền vững. Tỷ lệ hộ cận nghèo, tái nghèo còn cao; mức trợ cấp xã hội còn

thấp; giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu phát triển; công tác bảo vệ,

chăm sóc sức khỏe người dân, nhất là đối với người nghèo, đồng bào vùng

sâu vùng xa, vùng dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế; tỷ lệ trẻ em suy dinh

dưỡng còn cao và giảm chậm; tỷ lệ người tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm

y tế còn thấp; đời sống của một số bộ phận người nghèo, đồng bào dân tộc

thiểu số chưa bảo đảm được mức tối thiểu và có sự chênh lệch giữa miền núi,

vùng đồng bào dân tộc thiểu số với mức trung bình của cả nước. Những hạn

chế trên do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự thiếu thống nhất trong nhận

thức về nội dung, vai trò và vị trí của ASXH trong mô hình phát triển xã hội

nên hệ thống ASXH chưa theo kịp sự phát triển kinh tế, nguồn lực thực hiện

bảo đảm ASXH còn hạn chế, chủ yếu dựa vào Nhà nước, chưa khuyến khích

người dân và các đối tác xã hội tích cực chủ động tham gia.

5

Nghĩa Hưng là một huyện ở phía Tây Nam tỉnh Nam Định với diện

tích: 250,47 km², dân số: 202.281 người (năm 2007), 48,9% theo đạo Thiên

Chúa. Huyện có 25 đơn vị hành chính bao gồm 22 xã và 3 thị trấn. Nghĩa

Hưng nằm trong vùng bờ biển thuộc vùng Nam đồng bằng sông Hồng, là một

huyện thuần nhất đồng bằng ven biển, Nghĩa Hưng thuận lợi cho việc phát

triển kinh tế nông nghiệp đa dạng. Tuy nhiên nền nông nghiệp vẫn mang tính

truyền thống, phụ thuộc vào thời tiết, hơn nữa Nghĩa Hưng lại có bờ biển dài

nên mỗi khi có thiên tai bão lụt thì cuộc sống của người dân bị ảnh hưởng

nghiêm trọng, một số hộ lâm vào tình cảnh đói nghèo. Trong những năm vừa

qua, hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng đều giảm dần qua hàng năm

(2011: 13,39%; 2014: 10,37%). Có được kết quả này phần lớn là nhờ các chủ

trương chính sách về ASXH của chính phủ, của các cấp các ngành và sự phấn

đấu nỗ lực vươn lên của các hộ nghèo tại địa phương. Tuy nhiên, việc thực

hiện ASXH tại địa phương vẫn còn tồn tại một số vấn đề bất cập.

Từ thực trạng của chính sách ASXH, đặc biệt là ảnh hưởng của chính

sách ASXH tới nghèo đói ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt

khó khăn, tác giả chọn đề tài “Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo

trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định” làm đề tài khóa luận tốt

nghiệp.

Câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: Huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam Định

cần làm gì và làm như thế nào để thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ

nghèo trên địa bàn huyện?

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Phân tích, đánh giá thực trạng chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở

huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định trong thời gian qua, từ đó đề xuất những

giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở huyện

Nghĩa Hưng trong thời gian tới.

6

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về ASXH - chính sách ASXH đối với

hộ nghèo.

- Đánh giá rà soát chính sách ASXH hiện hành trên khía cạnh đảm bảo

tiếp cận, tham gia, thụ hưởng một cách bình đẳng đối với hộ nghèo trên địa

bàn huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam Định giai đoạn 2012 - 2014

- Đề xuất một số giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH đối

với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng trong thời gian tới.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Chính sách An sinh xã hội đối với hộ nghèo.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Không gian: Địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định.

Thời gian: 2011- 2014. Sở dĩ luận văn chọn mốc thời gian này để thấy

được sự thay đổi về công tác ASXH của huyện 2 năm trước và sau khi tỉnh

Nam Định thực hiện Nghị quyết hội nghị lần thứ Năm BCHTW Đảng khóa

XI – một số vấn đề về chính sách ASXH giai đoạn 2012- 2020. Đồng thời

cũng là giai đoạn 2 năm trước và sau khi huyện Nghĩa Hưng hoàn thành công

tác dồn điền đổi thửa.

4. Đóng góp của luận văn

- Làm rõ và hoàn thiện hơn các vấn đề lý luận về hệ thống ASXH và

chính sách ASXH đối với hộ nghèo.

- Đánh giá thành tựu và hạn chế trong việc thực hiện chính sách ASXH

đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam Định.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách ASXH đối với

hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng trong thời gian tới.

7

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Danh mục tài liệu tiếng Việt

1. Mai Ngọc Anh, 2009. Ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề

nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn- tỉnh Yên Bái. Luận văn thạc

sĩ. Trường đại học Kinh tế và quản trị kinh danh, Đại học Thái Nguyên.

Thái Nguyên.

2. Mạc Thế Anh, 2009. An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh

tế thị trường ở Việt Nam. Luận án Tiến sĩ. Trường đại học Kinh tế quốc

dân, Hà Nộị.

3. Bộ LĐ-TB&XH, 2013. Báo cáo tóm tắt kết quả thực hiện các chính sách,

chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững 2 năm (2011-

2012); phương hướng nhiệm vụ giảm nghèo năm 2013 và định hướng đến

năm 2015. Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội.

3. Nguyễn Văn Chiều, 2013. Chính sách an sinh xã hội và vai trò của nhà

nước trong việc thực hiện chính sách anh sinh xã hội ở Việt Nam. Luận án

Tiến sĩ Triết học. Học viện khoa học xã hội- Viện hàn lâm khoa học xã hội

Việt Nam.

4. Cục thống kê tỉnh Nam Định, 2010 -2014. Niên giám thống kê tỉnh Nam

Định. Nxb Thống Kê, Hà Nội.

5. Mai Ngọc Cường, 2008. Hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở

nước ta giai đoạn 2006- 2015. Đề tài cấp Nhà nước.

6. Mai Ngọc Cường, 2010. Chính sách xã hội đối với di dân nông thôn-

thành thị ở Việt Nam hiện nay. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam, 2006. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ XI của Đảng. Hà Nội.

8

8. Phan Hồng Đăng, 2014. Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên

địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Luận văn thạc sĩ. Trường đại học

Kinh tế, đại học Quốc gia Hà Nội.

9. Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, 07/12/2013. Kết quả thực hiện chính sách

đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng dân tộc thiểu số từ năm 2010

đến 2013. Hà Nội.

10. Bùi Văn Hồng, 2002. Nghiên cứu mở rộng đối tượng tham gia BHXH đối

với người lao động tự tạo việc làm và thu nhập. Đề tài cấp Bộ.

11. Ngân hàng Thế giới, 2008. Thiết kế và triển khai các mạng lưới an sinh

hiệu quả về bảo trợ xã hội và thúc đẩy xã hội. Nhà xuất bản Văn hóa

Thông tin, Hà Nội.

12. Ngân hàng Thế giới, 2008. Thiết kế và triển khai các mạng lưới an sinh

hiệu quả về bảo trợ xã hội và thúc đẩy xã hội. Nhà xuất bản Văn hóa

Thông tin, Hà Nội.

13. Ngân hàng thế giới tại Việt Nam, 2012. Báo cáo đánh giá nghèo Việt

Nam 2012, Khởi đầu tốt nhưng chưa phải đã hoàn thành: thành tựu ấn

tượng của Việt nam trong giảm nghèo và những thách thức mới. Nhà xuất

bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội.

14. Nguyễn Lan Hương và cộng sự, 2013. Phát triển hệ thống an sinh xã hội

ở Việt Nam đến năm 2020. Viện khoa học Lao động và Xã hội, Hà Nội.

15. Phòng LĐ-TB&XH huyện Nghĩa Hưng, 2011- 2015. Báo cáo về tình hình

hộ nghèo các năm 2011, 2012, 2013, 2014.

16. Phòng thống kê huyện Nghĩa Hưng, 2011-2015. Niên giám thống kê

huyện Nghĩa Hưng 2010-2014.

17. Tổng cục thống kê, 2013, 2014, 2015. Tình hình kinh tế xã hội Việt Nam

năm 2012, 2013, 2014. Nxb Thống kê, Hà Nội.

9

18. Nguyễn Văn Thường, 2008. Giáo trình kinh tế Việt Nam. Nxb Đại học

kinh tế quốc dân, Hà Nội.

19. Thư viện Pháp luật, 2012. Nghị quyết 15-NQ/TW năm 2012 hội nghị lần

thứ Năm ban chấp hành trung ương khóa XI về chính sách xã hội giai

đoạn 2012- 2020. Nxb Chính tri Quốc gia, Hà Nội.

20. Tổng cục thống kê, 2013, 2014, 2015. Tình hình kinh tế xã hội Việt Nam

năm 2012, 2013, 2014. Nxb Thống kê, Hà Nội.

II. Các trang web

21. https://gso.gov.vn

22. http://baodientu.chinhphu.vn

23. http://thuonghieucongluan.com.vn

24. http://asiapacific.unwomen.org

25. http://www.molisa.gov.vn

26. http://giaothuy.namdinh.gov.vn

27. http://namdinh.gov.vn

28. http://nghiahung.namdinh.gov.vn

29. http://haihau.vn